Ο Γεώπγιορ Λαμπάκηρ μεταξύ Βςζαντινήρ και Χπιστιανικήρ Απσαιολογίαρ

Transcript

1 Γηνλύζεο Μνπξειάηνο Γξ Αξραηνινγίαο / Δ.Κ.Π.Α., Δ.Α.Π. Ο Γεώπγιορ Λαμπάκηρ μεταξύ Βςζαντινήρ και Χπιστιανικήρ Απσαιολογίαρ Ο Γεώξγηνο Λακπάθεο απνηειεί θεληξηθή κνξθή ζην δήηεκα ηεο πξόζιεςεο ηνπ Βπδαληίνπ ζηελ Διιάδα ζηα ηέιε ηνπ 19 νπ θαη ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηώλα. Δίλαη ζαθέο όηη ην Βπδάληην ή νη βπδαληηλέο αξραηόηεηεο απνπζηάδνπλ από ηα ελδηαθέξνληα ησλ Διιήλσλ ινγίσλ ζηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αηώλα. Τα βπδαληηλά κλεκεία ζεσξήζεθαλ ζηνηρεία κίαο πεξηόδνπ παξαθκήο ηνπ ειιεληθνύ πνιηηηζκνύ. Οη απόςεηο ησλ ηζηνξηθώλ Σπ. Εακπέιηνπ θαη Κ. Παπαξξεγόπνπινπ, σζηόζν, πεξί ελζσκάησζεο ηνπ βπδαληηλνύ παξειζόληνο ζην εζληθό αθήγεκα ζηαδηαθά επεξέαζαλ θαη ηηο πνιηηηθέο ηνπ ειιεληθνύ θξάηνπο απέλαληη ζηα βπδαληηλά κλεκεία. Ο Γεώξγηνο Λακπάθεο παίδεη έλα πνιύ ζεκαληηθό ξόιν ζε όια απηά ηα ζέκαηα. Γελλεκέλνο ην 1854 ζηε Αζήλα είλαη γηνο ηνπ Γεκήηξε Λακπάθε θαη ηεο Μαξγαξίηαο Πιαηή. Σπνύδαζε Θενινγία ζηελ Αζήλα θαη ζπλέρηζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηε Γεξκαλία όπνπ θαη απέθηεζε δηδαθηνξηθό δίπισκα ζηε Φξηζηηαληθή Αξραηνινγία. Τν 1883 επηζηξέθεη ζηελ Διιάδα θαη ην 1884 δηνξίδεηαη επηκειεηήο ζηελ Αξραηνινγηθή Υπεξεζία πξνζσξηλά από ηνλ Υπνπξγό Δθθιεζηαζηηθώλ θαη Γεκνζίαο Δθπαηδεύζεσο κε ζθνπό λα κειεηήζεη ηελ θαηάζηαζε ηεο Μνλήο Οζίνπ Λνπθά. Από ηε ζρεηηθή αιιεινγξαθία πξνθύπηεη όηη ν Λακπάθεο ελδηαθέξεηαη ηδηαίηεξα γηα ηελ κειέηε ηνπ κλεκείνπ. Ζ ελαζρόιεζε ηόζν ηεο Αξραηνινγηθήο Υπεξεζίαο όζν θαη ηνπ ίδηνπ ηνπ Λακπάθε αθνξά ζε απηή ηελ πξώηε πεξίνδν θπξίσο ηα κλεκεία ηνπ Γαθληνύ θαη ηνπ Οζίνπ Λνπθά. Τν 1884 ηδξύεη καδί κε άιινπο ηε Φξηζηηαληθή Αξραηνινγηθή Δηαηξεία. Ζ ηδξπηηθή ηεο εγθύθιηνο πεξηγξάθεη κε κειαλά ρξώκαηα ηελ θαηάζηαζε ησλ ρξηζηηαληθώλ αξραηνηήησλ, όπσο αλαθέξνληαη, ρξεζηκνπνηώληαο σζηόζν θαη όξνπο όπσο βπδαληηαθή αξρηηεθηνληθή. Σπλερίδεη ε ίδηα εγθύθιηνο αλαθέξνληαο όηη από ηε κειέηε απηώλ ησλ αξραηνηήησλ πξνήιζε ν λένο θαη ζπνπδαηόηαηνο θιάδνο ηεο εθ 1

2 ησλ κλεκείσλ ηεο ρξηζηηαληθήο ηέρλεο Θενινγίαο (Monumentale Theologie). Σηόρνη ινηπόλ ηεο ίδξπζεο ηεο Δηαηξείαο κε ηελ εγθύθιην πνπ θπθινθόξεζε ιίγεο κέξεο κεηά ηελ ίδξπζε ηεο είλαη ε πξνζηαζία, αλάδεημε θαη κειέηε ησλ κεζαησληθώλ κλεκείσλ. Δπηζπκεί γηα ηνλ εαπηό ηεο έλα ξόιν αληίζηνηρν κε εθείλνλ ηεο Αξραηνινγηθήο Δηαηξείαο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ 19 νπ αηώλα. Ωζηόζν, από ηελ εγθύθιην απηή πξνθύπηεη ζαθώο όηη ζεσξεί ην γλσζηηθό απηό αληηθείκελν θιάδν ηεο Θενινγίαο θαη όρη ηεο Αξραηνινγίαο. Ζ ρξηζηηαληθή αξραηνινγία, όπσο ηελ αληηιακβαλόηαλ ν Λακπάθεο νθείιεη λα εμεηάδεη ην εληαίνλ ηεο θαζόινπ ρξηζηηαληθήο επνρήο, ήηηο από Φξηζηνύ αξρνκέλε, δηήθεη κέρξη εκώλ. Ζ Βπδαληηλή Αξραηνινγία απνηειεί κόλν έλα θιάδν ηεο Αξραηνινγίαο, έηζη όπσο ν Λακπάθεο δηεπθξίληζε ηα όξηα ησλ θιάδσλ ηεο Αξραηνινγίαο, κε αθνξκή ην Γηεζλέο Αξραηνινγηθό Σπλέδξην πνπ ζπλήιζε ζηελ Αζήλα, ην Τνπνζεηήζεθε κε έληνλν ηξόπν ζηα ζεσξεηηθά πξνβιήκαηα ηεο επνρήο ηνπ θαη ηδηαίηεξα ζην δήηεκα ηεο ρξήζεο ησλ όξσλ «Βπδαληηλόο», «Βπδαληηαθόο», «Φξηζηηαληθόο» θιπ επηρεηξεκαηνινγώληαο, κε αλαθνξέο ζην έξγν ηνπ Κ. Παπαξξεγόπνπινπ, θαηά ηεο ρξήζεο ηνπ όξνπ «Βπδαληηλόο». Ο Λακπάθεο δειαδή ακθηζβεηεί ηνλ εζληθό ραξαθηήξα ηεο ρξήζεο ηνπ όξνπ. Αμίδεη κάιηζηα λα ζεκεησζεί εδώ όηη ζπκκεηείρε ζην Γ Τκήκα ηνπ Σπλεδξίνπ, πνπ είρε ηίηιν «Αξραηνινγία ζξεζθεπηηθή» θαη όρη ζην Δ Τκήκα πνπ είρε ηίηιν «Αξραηνινγία Βπδαληηλή». Σεκεηώλεη ζηε ζπλέρεηα ζρνιηάδνληαο ηνλ Κ. Παπαξξεγόπνπιν θαη αληιεί επηρεηξήκαηα γηα ηελ ελίζρπζε ηεο άπνςήο ηνπ. Ο Λακπάθεο δίλεη κία άιιε δηάζηαζε ζην ηξηκεξέο ζρήκα ηνπ Κ. Παπαξξεγόπνπινπ. Ζ ειιεληθή ρξηζηηαληθή ηέρλε αθνινπζεί ην ζρήκα, ρσξίο λα έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηηο άιιεο απόςεηο πνπ έρεη εθθξάζεη ζρεηηθά κε ηελ δηαξθή ραξαθηήξα ηεο Φξηζηηαληθήο ηέρλεο, δειαδή από ηεο γέλλεζεο ηνπ Φξηζηνύ έσο ηελ επνρή ηνπ, ζε αληηδηαζηνιή κε ην πεξηνξηζκέλν ρξνληθό νξίδνληα ηεο βπδαληηλήο ηέρλεο. Θεσξεί ζεκαληηθή ηε κειέηε ηεο ρξηζηηαληθήο αξραηνινγίαο «πξνο δόμαλ ηεο ηε εθθιεζίαο θαη ηεο παηξίδνο». Μέξηκλά ηνπ ππήξμε πάληνηε ε δηάζσζε ησλ ηεθκεξίσλ ηεο πίζηεο. Τν 1885 γίλεηαη γξακκαηέαο ηεο Βαζίιηζζαο Όιγαο. Απηή ε ζέζε ηνπ έδσζε ηε δπλαηόηεηα λα ηαμηδεύεη ζπρλά εληόο ησλ νξίσλ ηεο ειιεληθήο επηθξάηεηαο αιιά θαη ζε πεξηνρέο πνπ βξίζθνληαλ ζηα όξηα ηεο Οζσκαληθήο απηνθξαηνξίαο. Καηά ηε 2

3 δηάξθεηα ησλ ηαμηδηώλ ηνπ ν Λακπάθεο θξάηεζε, κία ζεηξά εκεξνινγίσλ, όπνπ ζεκείσλε πιεξνθνξίεο γηα ηα «ρξηζηηαληθά» κλεκεία θαη ηηο ζύγρξνλεο ηνπ ρξηζηηαληθέο θνηλόηεηεο. Σε απηέο ηηο ζεκεηώζεηο από ηα ηαμίδηα ηνπ ζηε Μ. Αζία ζηεξίρζεθε ε ζπγγξαθή ηνπ βηβιίνπ «Οη Δπηά Αζηέξεο ηεο Απνθαιύςεσο», πνπ θπθινθόξεζε ην Θα πξέπεη λα ζηαζνύκε ηδηαίηεξα ζηελ πεξίπησζε ηεο Σκύξλεο θαη ζηε ζρέζε πνπ αλαπηύζζεη ν Λακπάθεο κε ηελ πόιε. Σην βηβιίν ηνπ απηό ε Σκύξλε είλαη ν Γεύηεξνο Αζηήξ ζηελ νπνία αθηεξώλεη κεγάιν κέξνο ηνπ βηβιίνπ. Από ηηο ζπλνιηθά 457 ζειίδεο, πεξίπνπ 120 ζειίδεο είλαη αθηεξσκέλεο ζηε Σκύξλε. Από απηό είλαη ζαθέο ην βάξνο πνπ πξνζδίδεη ν Λακπάθεο ζε απηήλ, ηελ νπνία κάιηζηα επηζθέθζεθε πέληε θνξέο κεηαμύ ηνπ 1902 θαη ηνπ Δίλαη δηηηόο ν ζηόρνο ησλ ηαμηδηώλ ηνπ θαη αζθαιώο όρη απζηεξά επηζηεκνληθόο. Από ηε κία ελδηαθέξεηαη γηα ηνλ εληνπηζκό θαη ηε κειέηε ησλ κλεκείσλ θαη από ηελ άιιε θαίλεηαη λα απνζθνπεί ζηελ αλαδσπύξσζε ησλ θηιάξραησλ αηζζεκάησλ, όπσο απνθαιύπηεηαη από ηελ αιιεινγξαθία ηνπ. Ζ πην ελδηαθέξνπζα πεξίπησζε σζηόζν είλαη εθείλε ηνπ Σηαδίνπ θαη ηνπ Μαξηπξίνπ ηνπ αγίνπ Πνιπθάξπνπ, ηνπ νπνίνπ ηαπηίδεη ηε ζέζε ν Λακπάθεο. Ζ ζπγθξόηεζε ελόο ρώξνπ κλήκεο γηα ηε ρξηζηηαληθή θνηλόηεηα ηεο Σκύξλεο απνηειεί ίζσο ηελ πην ραξαθηεξηζηηθή πξνζπάζεηα εκςύρσζεο ελόο κλεκείνπ από ην Λακπάθε. Σηόρνο ηνπ ήηαλ λα δεκηνπξγήζεη απηό ην ρώξν, λα ηνλ θάλεη γλσζηό θαη λα ηνλ εληάμεη ζηελ ηζηνξηθή ζπλείδεζε ηεο θνηλόηεηαο, Αζθαιώο κε ηε δεκνζίεπζε ηνπ έξγνπ ηνπ «Οη Δπηά Αζηέξεο», ηηο δηαιέμεηο πνπ δίλεη ζηε Σκύξλε αιιά θαη ηε αδηάθνπε αιιεινγξαθία ηνπ κε ζεκαληηθνύο εθπξνζώπνπο ηεο ρξηζηηαληθήο θνηλόηεηαο ηεο Σκύξλεο, ν Λακπάθεο παίδεη έλα ζεκαληηθό ξόιν ζε απηή ηε δηαδηθαζία. Φαίλεηαη ινηπόλ όηη ν Λακπάθεο εκπλεόηαλ από έλαλ εζληθηζκό δηαθνξεηηθό από ηνλ εζληθηζκό πνπ θπξηαξρνύζε ζηελ επνρή. Γηα απηόλ ην παξειζόλ, ην παξόλ θαη ην κέιινλ είλαη αδηάζπαζηα ζην πιαίζην ηνπ Φξηζηηαληζκνύ. Υπνζηήξηδε ηε εζληθή ζπλέρεηα αιιά ηε ζπλέρεηα εληόο ηνπ Φξηζηηαληζκνύ. Τν αξραίν παξειζόλ γίλεηαη απνδεθηό σο κέξνο ηεο εζληθήο ηζηνξίαο αιιά ρσξίο λα εμεηάδεηαη ε αζπλέρεηα ηεο ζξεζθείαο, πνπ γηα εθείλνλ είλαη θπξίαξρε. 3

4 Αλ θαη ν Λακπάθεο δελ εθιέρηεθε πνηέ ζε ζέζε ζρεηηθή κε ηελ Αξραηνινγία αζθαιώο επεξέαζε ηδηαίηεξα ηε δηακόξθσζε ηνπ αληηθεηκέλνπ ηεο Βπδαληηλήο Αξραηνινγίαο ζηελ Διιάδα αιιά θαη ηελ πξόζιεςε ηνπ Βπδαληίνπ γεληθόηεξα. Όηαλ θξίζεθαλ ην 1908 θαη ην 1912 ε ζέζε ηνπ επηκειεηή ζηελ αξραηνινγηθή ππεξεζία θαη ε ζέζε ηνπ θαζεγεηή ηεο βπδαληηλήο ηέρλεο ζην παλεπηζηήκην Αζελώλ θαηαιήθζεθαλ θαη νη δύν από ηνλ Αδακάληην Αδακαληίνπ, πνπ ζπνύδαζε βπδαληηλή ηέρλε ζην Παξίζη κε ηνλ Charles Diehl. Φαίλεηαη όηη νη δηεζλείο εμειίμεηο θαη ν ηξόπνο πνπ ζπγθξνηνύληαη νη βπδαληηλέο ζπνπδέο σο εληαίν αληηθείκελν ζηελ Δπξώπε επεξεάδεη θαη ηε δηακόξθσζε ηνπ αληηθεηκέλνπ ζηελ Διιάδα. Ωζηόζν ε αθαδεκατθή δηδαζθαιία ζηε Φηινζνθηθή Σρνιή ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελώλ είλαη απζηεξά πεξηνξηζκέλε ζηελ θιαζηθή θαη ηελ πξνθιαζηθή πεξίνδν ηεο αξραηνινγίαο. Ο Γεώξγηνο Λακπάθεο είλαη ν πξώηνο πνπ δηδάζθεη Φξηζηηαληθή Αξραηνινγία ζηε Θενινγηθή Σρνιή σο πθεγεηήο ην Ο Λακπάθεο πνηαλ επηζηήκε ππεξέηεζε; Τε Φξηζηηαληθή ή ηε Βπδαληηλή Αξραηνινγία; Μπνξνύκε άξαγε λα δηαθξίλνπκε; Ο βνπιεπηήο Φσθίσλ Νέγξεο ζε νκηιία ηνπ ζηηο 27 Ηνπλίνπ 1905 ζηε Βνπιή γηα λα ππνζηεξίμεη ηε ρξεκαηνδόηεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο Φξηζηηαληθήο Αξραηνινγηθήο Δηαηξείαο μεθηλά ηελ νκηιία ηνπ ιέγνληαο «Τελ ζήκεξνλ ε Φξηζηηαληθή ή Βπδαληηλή Αξραηνινγία θηλεί επίζεο ην ελδηαθέξνλ ησλ Δπξσπαίσλ σο ε Διιεληθή». Δλδεηθηηθό ηεο ζύγρπζεο πνπ επηθξαηεί αλάκεζα ζηνπο όξνπο πνπ ν ίδηνο ν Λακπάθεο πξνζπάζεζε λα δηαθξίλεη. Τν έξγν ηεο Φξηζηηαληθήο Αξραηνινγηθήο Δηαηξείαο δελ γίλεηαη ζαθέο ζε απηό ην θείκελν ζε πνην γλσζηηθό αληηθείκελν αλήθεη. Τειηθά, ίζσο δελ έρεη ζεκαζία ηη πίζηεπε ν ίδηνο. Ο Λακπάθεο έπαημε θαζνξηζηηθό ξόιν ζε όζα δηακόξθσζαλ ην αληηθείκελν ηεο Βπδαληηλήο Αξραηνινγίαο ζηελ Διιάδα. Δξγάζηεθε ζηελ Αξραηνινγηθή Υπεξεζία θαη πξνζπάζεζε λα δηαζώζεη ηα ζεκαληηθόηεξα βπδαληηλά κλεκεία, έξγν πνπ ζπλέρηζε κε ηελ ίδξπζε ηεο Φξηζηηαληθήο Αξραηνινγηθήο Δηαηξείαο, ζσκαηείνπ πνπ πιαηζίσζε ηηο ελέξγεηεο ηνπ. Ήηαλ ν ζπληάθηεο ηνπ Γειηίνπ ηεο, εκπλεύζηεθε ηε δεκηνπξγία ελόο κνπζείνπ θαη έζηεζε ηηο πξώηεο εθζέζεηο, δίδαμε ην αληηθείκελν ζην Παλεπηζηήκην γηα πξώηε θνξά. Έθαλε δειαδή όζα ρξεηάδνληαλ γηα λα δώζεη δηαθξηηά ραξαθηεξηζηηθά ζην 4

5 γλσζηηθό αληηθείκελν. Με ην έξγν ηνπ πηζηεύσ όηη αλέδεημε ην γλσζηηθό αληηθείκελν ηεο Βπδαληηλήο αξραηνινγίαο ζηελ Διιάδα, όπσο ην γλσξίδνπκε ζήκεξα, 100 ρξόληα από ην ζάλαην ηνπ. 5