ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΑΣΟΠΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Δρ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΛΙΟΡΔΟΣ Επίκουρος Καθηγητής ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 2014 (v.1.14)

2 ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Ορισμοί Η έλευση της βιομηχανικής εποχής με την επακόλουθη τεχνολογική ανάπτυξη προκάλεσαν ποιοτική και ποσοτική υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Με την πάροδο των χρόνων αναπτύχθηκε ενδιαφέρον για την προστασία του περιβάλλοντος από περαιτέρω υποβάθμιση και ιδιαίτερα για θέματα όπως η αειφόρος ανάπτυξη και ο προγραμματισμός, η εκτέλεση και η διαχείριση αναπτυξιακών έργων σε αρμονία με το περιβάλλον και τα οικοσυστήματα. Έτσι δημιουργήθηκε η ανάγκη για την εισαγωγή νέας νομοθεσίας που θα ρυθμίζει το είδος των σχέσεων που θα διέπουν το περιβάλλον και την ανάπτυξη, με γνώμονα την περιβαλλοντική προστασία. Η νομοθεσία για την Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΕΠΕ) εισάχθηκε για πρώτη φορά σε εθνικό επίπεδο στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ) το Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) εξέδωσε την Οδηγία 85/337/ΕΟΚ της 27ης Ιουνίου 1985 για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον, η οποία τροποποιήθηκε με τις Οδηγίες 97/11/ΕΚ, 2003/35/ΕΚ, 2009/31/ΕΚ και 2011/92/ΕΚ. Υπάρχουν διαθέσιμοι διάφοροι ορισμοί για την ΕΠΕ. Σύμφωνα με τον Munn (1979): «είναι η ανάγκη για τον προσδιορισμό και την πρόβλεψη των επιπτώσεων στο περιβάλλον και στην υγεία και την ποιότητα ζωής του ανθρώπου νομοθετικών προτάσεων, πολιτικών, προγραμμάτων, έργων και δραστηριοτήτων, και για την ερμηνεία και την γνωστοποίηση πληροφοριών σχετικών με αυτές τις επιπτώσεις». Σύμφωνα με το Υπουργείο Περιβάλλοντος του Ηνωμένου Βασιλείου (1989): «ο όρος εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων περιγράφει την τεχνική και τη διεργασία με την οποία συγκεντρώνονται πληροφορίες γύρω 2

3 από τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις ενός έργου, από τον εργολήπτη και από άλλες πηγές, και οι οποίες λαμβάνονται υπόψη από τις υπηρεσίες σχεδιασμού ώστε να διαμορφώσουν γνώμη για την σκοπιμότητα εκτέλεσης του έργου». H Oικονομική Eπιτροπή του OHE για την Ευρώπη (1991) δίνει έναν σαφή και σύντομο ορισμό «η εκτίμηση των επιπτώσεων μιας σχεδιασμένης δραστηριότητας στο περιβάλλον». 1.2 Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων: Η διαδικασία Όπως ορίζεται νομοθετικά, η ΕΠΕ είναι μια συστηματική διαδικασία, η οποία εξετάζει τις περιβαλλοντικές συνέπειες ενός αναπτυξιακού έργου εκ των προτέρων. Με αυτόν τον τρόπο, και αυτή είναι η διαφορά της ΕΠΕ με άλλους μηχανισμούς περιβαλλοντικής προστασίας, επιτυγχάνεται η πρόληψη τυχόν επιζήμιων ενεργειών στο περιβάλλον. Η εκτίμηση των επιπτώσεων αναπτυξιακών έργων γινόταν και στο παρελθόν. Όμως τώρα με την διαδικασία της ΕΠΕ αυτό γίνεται με έναν συστηματικό, ολιστικό και διεπιστημονικό τρόπο. Η διαδικασία της ΕΠΕ περιλαμβάνει διάφορα στάδια, τα οποία θα περιγραφούν σύντομα εδώ και θα συζητηθούν αναλυτικότερα στα επόμενα κεφάλαια. Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι: α) η ΕΠΕ είναι μια κυκλική διαδικασία με αναπληροφόρηση και αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διαφόρων σταδίων, β) η πρακτική εφαρμογή της διαδικασίας μπορεί να διαφέρει από χώρα σε χώρα, αλλά και ανάλογα με το είδος του εξεταζόμενου έργου/δραστηριότητας, π.χ. κάποια στάδια μπορεί να παραλείπονται. 3

4 Επιλογή έργων είναι μια ΕΠΕ απαραίτητη; ΝΑΙ ΟΧΙ Αναγνώριση-διαλογή ποιες επιπτώσεις να εξεταστούν; Περιγραφή έργου /αναπτυξιακής δράσης και εναλλακτικές Περιγραφή της βασικής περιβαλλοντικής κατάστασης Προσδιορισμός των κυριότερων επιπτώσεων Πρόβλεψη των επιπτώσεων Αξιολόγηση και εκτίμηση της σημασίας των επιπτώσεων Δημόσια διαβούλευση Προσδιορισμός μέτρων άμβλυνσης των επιπτώσεων Μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΜΠΕ) Ανασκόπηση Λήψη απόφασης ΑΠΟΡΡΙΠΤΕΤΑΙ Επανυποβολή Επανασχεδιασμός ΑΠΟΔΕΚΤΗ Παρακολούθηση μετά την απόφαση Έλεγχος των προβλέψεων και των μέτρων άμβλυνσης Σχήμα 1. Βασικά στάδια της διαδικασίας ΕΠΕ. Η ΕΠΕ πρέπει να εκτελείται ως μια κυκλική διαδικασία με σημαντική αλληλεπίδραση μεταξύ των διαφόρων σταδίων της. 4

5 Τα στάδια της ΕΠΕ είναι τα παρακάτω (Σχήμα 1): 1. Επιλογή έργων (project screening). Περιορίζει την εφαρμογή της ΕΠΕ σε έργα που μπορεί να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Η επιλογή των έργων μπορεί να καθορίζεται μερικώς με νομικές διατάξεις ανά χώρα. 2. Αναγνώριση/Διαλογή (scoping). Προσδιορισμός, σε κάποιο αρχικό στάδιο, από όλες τις πιθανές επιπτώσεις ενός έργου και όλων των εναλλακτικών του λύσεων, εκείνων που είναι σημαντικότερες για το περιβάλλον. 3. Εξέταση εναλλακτικών λύσεων (consideration of alternatives). Προσπαθεί να εξασφαλίσει ότι οι προτείνοντες το συγκεκριμένο έργο έχουν εξετάσει όλες τις δυνατές εναλλακτικές προσεγγίσεις, περιλαμβανομένων των εναλλακτικών θέσεων του έργου, των διαδικασιών εκπόνησης του έργου, του χωρομετρικού σχεδιαγράμματος και της προοπτικής "μη εκτέλεσης" του έργου. 4. Περιγραφή έργου /αναπτυξιακής δράσης (description of the project/development action). Διευκρίνιση του σκοπού και της σημασίας του έργου και των διαφόρων χαρακτηριστικών του (στάδια ανάπτυξης, θέση, διαδικασίες). 5. Περιγραφή της βασικής περιβαλλοντικής κατάστασης (description of the environmental baseline). Tεκμηρίωση της παρούσας και μελλοντικής κατάστασης του περιβάλλοντος, χωρίς το έργο, λαμβάνοντας υπόψη τις αλλαγές που είναι αποτέλεσμα φυσικών φαινόμενων και άλλων ανθρωπογενών δραστηριοτήτων. 6. Προσδιορισμός των κυριότερων επιπτώσεων (identification of key impacts). Συγκέντρωση των προηγούμενων σταδίων με σκοπό τον προσδιορισμό των σημαντικότερων περιβαλλοντικών επιπτώσεων (επιβαρυντικών και ωφέλιμων). 5

6 7. Πρόβλεψη των επιπτώσεων (prediction of impacts). Προσδιορισμός του μεγέθους και της έκτασης των αλλαγών στο περιβάλλον μετά την ολοκλήρωση του έργου, σε σύγκριση με την κατάσταση του περιβάλλοντος χωρίς το έργο. 8. Αξιολόγηση και εκτίμηση της σημασίας των επιπτώσεων (evaluation and assessment of significance). Εκτίμηση της σημασίας των προβλεπόμενων συνεπειών για το περιβάλλον από το έργο, ώστε να επικεντρωθεί η προσοχή στις αρνητικές συνέπειες. 9. Άμβλυνση ή μετριασμός των επιπτώσεων (mitigation). Περιλαμβάνει τα μέτρα που προτείνονται για τη μείωση, διόρθωση ή αποζημίωση των αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων του έργου. 10. Δημόσια διαβούλευση και συμμετοχή (public consultation and participation). Έχει σκοπό να διασφαλίσει την ποιότητα, κατανόηση και αποτελεσματικότητα της ΕΠΕ, και τη συμμετοχή των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. 11. Παρουσίαση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) (Environmental Impact Statement, EIS, presentation). Σημαντικό στάδιο, ο τρόπος παρουσίασης σε άλλες υπηρεσίες ή σε ανοικτή συγκέντρωση ενδιαφερομένων παίζει σημαντικό ρόλο στην αποδοχή της. 12. Ανασκόπηση (review). Συστηματική αξιολόγηση της ποιότητας της ΕΠΕ. 13. Λήψη απόφασης (decision-making). Εξέταση από αρμόδια αρχή. 14. Παρακολούθηση μετά την απόφαση (post-decision monitoring). Καταγραφή των επιπτώσεων του έργου. Μπορεί να συμβάλλει στην αποτελεσματική διαχείριση του έργου. 15. Έλεγχος του έργου (auditing). Ακολουθεί το στάδιο της παρακολούθησης. Μπορεί να περιλαμβάνει συγκρίσεις μεταξύ των πραγματικών και των προβλεπόμενων επιπτώσεων ενός έργου. Έτσι είναι δυνατή η εκτίμηση της ποιότητας της πρόβλεψης και της αποτελεσματικότητας των μέτρων άμβλυνσης των αρνητικών επιπτώσεων. Είναι ένα κρίσιμο στάδιο της διαδικασίας μάθησης στην ΕΠΕ. 6

7 Πίνακας 1. Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Βασικά περιεχόμενα. Μη τεχνική περίληψη Μέρος 1. Μέθοδοι και βασικά θέματα 1. Αναφορά μεθόδων 2. Σύνοψη βασικών ζητημάτων, δήλωση προγράμματος παρακολούθησης Μέρος 2. Ιστορικό του προτεινόμενου αναπτυξιακού έργου 3. Προκαταρκτικές μελέτες: σκοπιμότητα, σχεδιασμός, εναλλακτικές, επιλογή θέσης 4. Περιγραφή του χώρου/περιβαλλοντικές συνθήκες 5. Περιγραφή του προτεινόμενου έργου 6. Δραστηριότητες και πρόγραμμα κατασκευής Μέρος 3. Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων- θεματικές περιοχές 7. Χρήση γης, τοπίο και οπτική ποιότητα 8. Γεωλογία, τοπογραφία και εδάφη 9. Υδρολογία και ποιότητα νερών 10. Ποιότητα αέρα και κλίμα 11. Οικολογία: χερσαία και υδρόβια 12. Θόρυβος 13. Μεταφορές 14. Κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες 15. Αλληλεπιδράσεις μεταξύ των επιπτώσεων 1.3 Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων: Η τεκμηρίωση Η τεκμηρίωση των πληροφοριών και των εκτιμώμενων επιπτώσεων που προέκυψαν κατά τη διαδικασία γίνεται με τη σύνταξη της ΜΠΕ. Τα βασικά περιεχόμενα μιας ΜΠΕ αναφέρονται συνοπτικά στον Πίνακα 1. Αυτά αναπτύσσονται και προσαρμόζονται ανάλογα με την εκάστοτε ισχύουσα εθνική νομοθεσία. 1.4 Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων: Σκοποί Αρωγή στη λήψη αποφάσεων Η ΕΠΕ είναι μια διαδικασία που στοχεύει στην παροχή βοήθειας στη λήψη αποφάσεων, εξετάζοντας τις περιβαλλοντικές συνέπειες ενός προτεινόμενου έργου. Αποτελεί τη βάση διαπραγμάτευσης μεταξύ των επενδυτών, των ομάδων πολιτών και των αρμόδιων αρχών. Έτσι 7

8 μπορεί να οδηγήσει στην εξεύρεση της καλύτερης δυνατής λύσης, εξασφαλίζοντας την αναπτυξιακή δραστηριότητα και την προστασία του περιβάλλοντος Βοήθεια στη διαμόρφωση αναπτυξιακών δράσεων Πολλοί βλέπουν τη διαδικασία της ΕΠΕ σαν εμπόδιο στα σχέδιά τους. Με την πάροδο των χρόνων όμως και την ανάπτυξη περιβαλλοντικής συνείδησης σε ολοένα και μεγαλύτερο τμήμα των καταναλωτών, αυξήθηκε η απαίτηση για την παροχή αγαθών παραγμένων με τρόπο περιβαλλοντικά φιλικό, χωρίς επιβλαβείς επιπτώσεις στο περιβάλλον. Έτσι, η παροχή «πράσινων» λύσεων μειώνει τις συγκρούσεις και την αντίθεση σε αναπτυξιακές δραστηριότητες Εργαλείο αειφόρου ανάπτυξης Η αειφόρος ανάπτυξη (sustainable development) ορίστηκε από την Έκθεση της Παγκόσμιας Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη του 1987 (Έκθεση Brundtland) ως «η ανάπτυξη η οποία ικανοποιεί τις ανάγκες της παρούσας γενιάς χωρίς να διακυβεύεται η ικανότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες». Ο κεντρικός ρόλος της ΕΠΕ είναι αυτός του εργαλείου για την επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης, τοποθετώντας την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη σε περιβαλλοντικό πλαίσιο. Πίνακας 2. Βασικά χαρακτηριστικά των μεγάλων έργων. Επένδυση μεγάλου κεφαλαίου Κάλυψη μεγάλης περιοχής, απασχόληση μεγάλου αριθμού προσωπικού Σύνθετη οργανωτική δομή Ευρείες επιπτώσεις (γεωγραφικά και ανά είδος) Σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις Απαίτηση ειδικών διαδικασιών Εξορυκτικός και πρωτογενής τομέας, υπηρεσίες, υποδομή και επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας 8

9 Λατομείο Χρόνος Πυρηνικός Σχέδιο Χωριό αδρανών (έτη) σταθμός αναδάσωσης αναψυχής υλικών Α Β Γ Α Β Γ Α Β Γ Α Β Γ Δ 30 Δ Ε Δ Δ 40 Ε Ε Ε Α - σχεδιασμός Β - επίλυση συγκρούσεων Γ - κατασκευή Δ - λειτουργία Ε - κλείσιμο Σχήμα 2. Διαφορές στη διάρκεια διαφόρων σταδίων του κύκλου ζωής διάφορων έργων. 1.5 Χαρακτηριστικά μεγάλων έργων Η ΕΠΕ εφαρμόζεται σε ένα ευρύ φάσμα αναπτυξιακών δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένων πολιτικών, σχεδίων, προγραμμάτων και έργων. Αρχικά, η ΕΠΕ εφαρμόστηκε σε πολλά μεγάλα έργα. Ο προσδιορισμός κριτηρίων για τον προσδιορισμό των μεγάλων έργων είναι δύσκολος, αλλά μερικά βασικά τους χαρακτηριστικά δίνονται στον 9

10 Πίνακα 2. Επίσης, ο χρόνος ζωής ενός έργου διαφέρει, μεταξύ έργων αλλά και μεταξύ των σταδίων του ίδιου έργου. Στο Σχήμα 2 δίνονται παραδείγματα του κύκλου ζωής των σταδίων διαφόρων έργων, πριν και μετά τη λήψη της απόφασης κατασκευής τους. Πίνακας 3. Συστατικά στοιχεία του περιβάλλοντος Φυσικό περιβάλλον Αέρας και ατμόσφαιρα ποιότητα αέρα Υδατικές πηγές κι υδάτινα σώματα Έδαφος και γεωλογία Χλωρίδα και πανίδα Άνθρωποι Τοπίο Πολιτιστική κληρονομιά Κλίμα Ενέργεια Κοινωνικο-οικονομικό περιβάλλον Οικονομική βάση - άμεση Οικονομική βάση - έμμεση Δημογραφικό περιβάλλον Οικιστικό περιβάλλον Τοπικές υπηρεσίες Κοινωνικο-πολιτισμικό περιβάλλον ποιότητα και ποσότητα νερού κατάταξη, κίνδυνοι (π.χ. διάβρωση, ρύπανση) πτηνά, θηλαστικά, ψάρια κ.τ.λ., υδρόβια και χερσαία βλάστηση φυσική και ψυχική υγεία και ευεξία χαρακτηριστικά και ποιότητα του τοπίου προστατευόμενες περιοχές, οικιστική κληρονομιά, ισορικοί και αρχαιολογικοί χώροι θερμοκρασία, υγρασία, άνεμοι κ.τ.λ. φως, θόρυβος, δονήσεις κ.τ.λ. απασχόληση, χαρακτηριστικά αγοράς εργασίας, τοπικές/υπερ-τοπικές τάσεις απασχόληση σε βοηθητικές υπηρεσίες, προσφορά και ζήτηση εργασίας δομή πληθυσμού και τάσεις προσφορά και ζήτηση προσφορά και ζήτηση υπηρεσιών, υγεία, εκπαίδευση, αστυνομία κ.τ.λ. τρόπος/ποιότητα ζωής, κοινωνικά προβλήματα (π.χ. εγκληματικότητα), κοινοτικοί διαπληκτισμοί 10

11 έναρξη έργου Περιβαλλοντική παράμετρος 30 με το έργο ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΠΙΠΤΩΣΗ 5 0 χωρίς το έργο Χρόνος Σχήμα 3. Η φύση της περιβαλλοντικής επίπτωσης. Πίνακας 4. Τύποι επιπτώσεων. Φυσικές και κοινωνικο-οικονομικές Άμεσες και έμμεσες Βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες Τοπικές και στρατηγικές Επωφελείς και επιβλαβείς Αναστρέψιμες και μη αναστρέψιμες Ποσοτικές και ποιοτικές Κατανομή ανά ομάδα και/ή περιοχή Πραγματικές και θεωρητικές Σε σχέση με άλλα έργα 1.6 Διαστάσεις του περιβάλλοντος Το περιβάλλον μπορεί να αναλυθεί και μελετηθεί με διάφορους τρόπους: σε συστατικά στοιχεία (φυσικό και κοινωνικο-οικονομικό, Πίνακας 3), κλίμακα (τοπική, περιφερειακή, 11

12 εθνική, υπερεθνική), χωρικά και χρονικά (παρόν, άμεσο μέλλον, απώτερο μέλλον). Εκτός από τους περιβαλλοντικούς παράγοντες, υπάρχουν και σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές διαστάσεις που επηρεάζουν το περιβάλλον και γι αυτό αναφέρονται στον Πίνακα Τύποι περιβαλλοντικών επιπτώσεων Οι όροι επίπτωση (impact) και επίδραση (effect) χρησιμοποιούνται συχνά ως συνώνυμοι, αν και έχει προταθεί η διαφοροποίηση των φυσικών ή ανθρωπογενών μεταβολών του γεωφυσικού περιβάλλοντος, επιδράσεις, από τις συνέπειες αυτών των αλλαγών, δηλαδή τις επιπτώσεις (Munn 1979). Η επίπτωση αποτελείται από χωρικά και χρονικά στοιχεία και μπορεί να περιγραφεί ως η αλλαγή μιας περιβαλλοντικής παραμέτρου σε μια ορισμένη χρονική περίοδο και μέσα σε μια ορισμένη περιοχή, ως αποτέλεσμα μιας συγκεκριμένης δραστηριότητας, συγκρινόμενη με την κατάσταση που θα παρατηρούνταν αν αυτή η δραστηριότητα δεν είχε εκτελεστεί. Η έννοια της επίπτωσης γίνεται ευκολότερα κατανοητή με τη γραφική της αναπαράσταση στο Σχήμα 3. Στον Πίνακα 4 δίνονται περιληπτικά μερικοί από τους τύπους επιπτώσεων που συναντώνται σε μια ΕΠΕ. Οι φυσικές και κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις συχνά ταυτίζονται με τις δυσμενείς επιπτώσεις οι πρώτες και με τις επωφελείς οι δεύτερες. Έτσι, τα νέα αναπτυξιακά έργα μπορεί να παράγουν επιβλαβή απόβλητα, αλλά και να δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας σε περιοχές με υψηλά ποσοστά ανεργίας. Όμως αυτό δεν ισχύει σε όλες τις περιπτώσεις. Ένα έργο μπορεί να είναι περιβαλλοντικά επωφελές όταν για παράδειγμα μετατρέπει μια εγκαταλειμμένη άγονη έκταση σε παραγωγική. Από την άλλη πλευρά, ένα αναπτυξιακό σχέδιο μπορεί να έχει αρνητικές κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις όταν επιφέρει πίεση στις κοινοτικές δομές και αυξάνει τις συγκρούσεις και την εγκληματικότητα. 12

13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΔΙΕΘΝΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 2.1 Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής: η αρχή Ο Εθνικός Νόμος Περιβαλλοντικής Πολιτικής του 1969 (National Environmental Policy Act, NEPA) των ΗΠΑ ήταν το πρώτο νομοθέτημα που απαιτούσε τη διεξαγωγή ΕΠΕ. Ήταν μια ριζοσπαστική νέα περιβαλλοντική πολιτική και κατά συνέπεια αποτέλεσε υπόδειγμα για τα συστήματα ΕΠΕ των άλλων χωρών. Ο νόμος αυτός παραμένει μοναδικός και οι διαδικασίες που προβλέπει δεν ακολουθούνται πιστά από τις υπόλοιπες χώρες επειδή απαιτούν εκτεταμένες δικαστικές ερμηνείες και διεργασίες. 2.2 Ευρωπαϊκή νομοθεσία Η Ευρωπαϊκή Ένωση εξέδωσε την Οδηγία 85/337/ΕΟΚ της 27ης Ιουνίου 1985 για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον, η οποία τροποποιήθηκε με τις Οδηγίες 97/11/ΕΚ, 2003/35/ΕΚ, 2009/31/ΕΚ και 2011/92/ΕΚ. Αναφέρεται ρητά στην αναγκαιότητα εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, πριν από την απόφαση για την υλοποίηση ενός έργου ή δραστηριότητας, σε κάθε είδους περιβάλλον, τόσο κατά τη φάση κατασκευής, όσο και κατά τη φάση λειτουργίας. Σύμφωνα με την οδηγία αυτή, πρέπει να υποβάλλονται σε ΕΠΕ τα έργα και οι δραστηριότητες που προξενούν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον (άρθρο 1, παρ. 1). Σύμφωνα με το άρθρο 1, παρ. 2 της Οδηγίας ορίζονται τα παρακάτω: α) «έργο»: i) η υλοποίηση κατασκευαστικών εργασιών ή άλλων εγκαταστάσεων ή τεχνικών κατασκευών, ii) άλλες επεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον ή το τοπίο, στις οποίες περιλαμβάνονται και οι επεμβάσεις που αφορούν την εκμετάλλευση των πόρων του εδάφους. β) «κύριος του έργου»: είτε ο υποβάλλων αίτηση για άδεια που αφορά σχέδιο ιδιωτικού έργου, είτε η δημόσια αρχή που αναλαμβάνει την πρωτοβουλία για ένα σχέδιο έργου. 13

14 γ) «άδεια»: απόφαση της ή των αρμόδιων αρχών που δίνει το δικαίωμα στον κύριο του έργου να πραγματοποιήσει το έργο. δ) «κοινό»: ένα ή περισσότερα φυσικά ή νομικά πρόσωπα καθώς και, σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία ή πρακτική, οι ενώσεις, οι οργανώσεις και οι ομάδες αυτών. ε) «ενδιαφερόμενο κοινό»: το κοινό το οποίο θίγεται ή ενδέχεται να θιγεί ή του οποίου διακυβεύονται συμφέροντα από τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων σχετικά με το περιβάλλον που αναφέρονται στο άρθρο 2, παράγραφος 2. Για τους σκοπούς του παρόντος ορισμού, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις που προάγουν την προστασία του περιβάλλοντος και ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις οι οποίες καθορίζονται από την οικεία εθνική νομοθεσία, θεωρούνται ότι έχουν συμφέροντα που διακυβεύονται. στ) «αρμόδια(-ες) αρχή(-ες)»: οι αρχές που ορίζουν τα κράτη μέλη για την εκπλήρωση των καθηκόντων που απορρέουν από την παρούσα οδηγία. Σύμφωνα με το άρθρο 3 της Οδηγίας 85/337/ΕΟΚ, όπως ισχύει: «Η εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων εντοπίζει, περιγράφει και αξιολογεί δεόντως, υπό το πρίσμα κάθε συγκεκριμένης περίπτωσης τις άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις ενός έργου: α) στον άνθρωπο, στην πανίδα και στη χλωρίδα, β) στο έδαφος, στα ύδατα, στον αέρα, στο κλίμα και στο τοπίο, γ) στα υλικά αγαθά και στην πολιτιστική κληρονομιά, δ) στην αλληλεπίδραση μεταξύ των παραγόντων που αναφέρονται στα στοιχεία α), β) και γ)». Σύμφωνα με το άρθρο 6, παρ. 2 της Οδηγίας το κοινό ενημερώνεται έγκαιρα, με ανακοινώσεις ή με άλλα πρόσφορα μέσα, όπως τα ηλεκτρονικά μέσα όπου αυτά είναι διαθέσιμα, σε αρχικό στάδιο των διαδικασιών λήψης αποφάσεων σχετικά με το περιβάλλον. Επίσης, σύμφωνα με το άρθρο 7, παρ. 6 της Οδηγίας τα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη, στο βαθμό που τα αφορά: α) μεριμνούν ώστε οι πληροφορίες που αναφέρονται στις παραγράφους 1 και 2 14

15 Πίνακας 5. Έργα για τα οποία απαιτείται υποχρεωτικά ΕΠΕ σύμφωνα με την Οδηγία 85/337/ΕΟΚ όπως ισχύει (Παράρτημα Ι, συνοπτική αναφορά). 1. Διυλιστήρια αργού πετρελαίου, εγκαταστάσεις για την αεριοποίηση και υγροποίηση άνθρακα ή ασφαλτούχων. 2. Θερμοηλεκτρικοί σταθμοί και άλλες εγκαταστάσεις καύσεως, πυρηνικοί σταθμοί και άλλοι πυρηνικοί αντιδραστήρες. 3. Εγκαταστάσεις για την επανεπεξεργασία ακτινοβολημένων πυρηνικών καυσίμων. 4. Ολοκληρωμένες μεταλλουργικές βιομηχανίες για την αρχική σύντηξη χυτοσιδήρου και χάλυβα. 5. Εγκαταστάσεις για την εξόρυξη, κατεργασία και μεταποίηση αμιάντου. 6. Ολοκληρωμένες χημικές εγκαταστάσεις. 7. Έργα κατασκευής σιδηροδρομικών γραμμών, αυτοκινητοδρόμων και αερολιμένων. 8. Εσωτερικές πλωτές οδοί και λιμένες για την κυκλοφορία στις εσωτερικές πλωτές οδούς, εμπορικοί λιμένες. 9. Εγκαταστάσεις διάθεσης αποβλήτων για την αποτέφρωση, χημική κατεργασία επικίνδυνων αποβλήτων. 10. Εγκαταστάσεις διάθεσης αποβλήτων για την αποτέφρωση ή χημική μη επικίνδυνων αποβλήτων. 11. Έργα άντλησης υπόγειων υδάτων (υδρομάστευσης). 12. Έργα για την εκτροπή υδάτινων πόρων. 13. Σταθμοί επεξεργασίας λυμάτων. 14. Εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου. 15. Φράγματα. 16. Αγωγοί μεταφοράς αερίου, πετρελαίου ή χημικών ουσιών. 17. Εγκαταστάσεις εντατικής εκτροφής πουλερικών ή χοίρων. 18. Βιομηχανικές εγκαταστάσεις παραγωγής χαρτοπολτού χαρτιού και χαρτονιού από ξύλο ή παρόμοια ινώδη υλικά. 19. Λατομεία και υπαίθρια ορυχεία. 20. Κατασκευή εναέριων γραμμών μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας. 21. Εγκαταστάσεις αποθήκευσης πετρελαίου, πετροχημικών ή χημικών προϊόντων. 22. Τόποι αποθήκευσης κατ εφαρμογή της οδηγίας 2009/31/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Απριλίου 2009, σχετικά με την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα σε γεωλογικούς σχηματισμούς. 23. Εγκαταστάσεις δέσμευσης ρευμάτων CO Κάθε μεταβολή ή επέκταση των σχεδίων που απαριθμούνται στο παρόν παράρτημα, όταν η εν λόγω μεταβολή ή επέκταση καθ εαυτή εμπίπτει στα κατώτατα όρια, αν υπάρχουν, τα οποία καθορίζονται στο παρόν παράρτημα. Πίνακας 6. Έργα για τα οποία η ΕΠΕ είναι προαιρετική σύμφωνα με την Οδηγία 85/337/ΕΟΚ όπως ισχύει (Παράρτημα ΙΙ, συνοπτική αναφορά). 1. Γεωργία, δασοκομία και υδατοκαλλιέργεια. 2. Εξορυκτικές βιομηχανίες (εφόσον δεν περιλαμβάνονται στο παράρτημα I). 3. Ενεργειακή βιομηχανία. 4. Παραγωγή και επεξεργασία μετάλλων. 5.Βιομηχανία ορυκτών (εφόσον δεν περιλαμβάνονται στο παράρτημα I). 6. Χημική βιομηχανία (έργα που δεν περιλαμβάνονται στο παράρτημα Ι). 7. Βιομηχανία τροφίμων. 8. Κλωστοϋφαντουργία, βιομηχανία δέρματος, ξύλου και χαρτιού. 9. Βιομηχανία ελαστικού. 10. Έργα υποδομής. 11. Άλλα έργα (π.χ. διαλυτήρια πλοίων, αποθήκευση παλαιοσιδήρων). 12. Τουρισμός και αναψυχή. 13. α) Οποιαδήποτε τροποποίηση ή επέκταση έργων που απαριθμούνται στο παράρτημα I ή στο παρόν παράρτημα τα οποία έχουν ήδη εγκριθεί, εκτελεστεί ή εκτελούνται και τα οποία μπορεί να έχουν σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον (μεταβολή ή επέκταση που δεν περιλαμβάνονται στο παράρτημα I), β) Έργα του παραρτήματος I που εξυπηρετούν αποκλειστικά ή κυρίως την ανάπτυξη και τη δοκιμή νέων μεθόδων ή προϊόντων και δεν χρησιμοποιούνται περισσότερο από δύο έτη. 15

16 να τίθενται, εντός ευλόγου χρονικού διαστήματος, στη διάθεση των αρχών οι οποίες αναφέρονται στο άρθρο 6 παράγραφος 1, και του πληθυσμού του κράτους μέλους το οποίο ενδέχεται να επηρεαστεί σοβαρά και β) διασφαλίζουν ότι δίνεται στις αρχές που αναφέρονται στο άρθρο 6, παράγραφος 1, και στο κοινό η ευκαιρία, πριν χορηγηθεί η άδεια για το έργο, να δώσουν, εντός ευλόγου χρονικού διαστήματος, τη γνώμη τους σχετικά με τις πληροφορίες που έχουν παρασχεθεί στις αρμόδιες αρχές του κράτους μέλους όπου πρόκειται να εκτελεστεί το έργο. Η Οδηγία συνοδεύεται από τρία παραρτήματα, εκ των οποίων τα δύο περιλαμβάνουν έργα και δραστηριότητες που υπόκεινται στη διαδικασία ΕΠΕ. Το παράρτημα Ι περιλαμβάνει τα μεγάλα έργα, π.χ. διυλιστήρια αργού πετρελαίου, ολοκληρωμένες χημικές εγκαταστάσεις κλπ. και το παράρτημα ΙΙ τα μικρότερα, π.χ. σχέδια γεωργικής, υδραυλικής, βιομηχανία τροφίμων, κλωστοϋφαντουργεία κ.λπ. Από αυτά, όσα περιλαμβάνονται στο παράρτημα Ι (Πίνακας 5) υπόκεινται υποχρεωτικά σε εκτίμηση, ενώ όσα περιλαμβάνονται στο παράρτημα ΙΙ (Πίνακας 6) υπόκεινται σε εκτίμηση μόνον εφ όσον το κρίνουν τα Κράτη Μέλη. Υπάρχει, επίσης, διαδικασία απαλλαγής από ΕΠΕ, η οποία όμως ισχύει μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Στον Πίνακα 7 παρατίθενται τα κριτήρια επιλογής για την υπαγωγή ή όχι έργων σε ΕΠΕ, για τα έργα για τα οποία αυτή είναι προαιρετική (δηλ. του Παραρτήματος ΙΙ) σύμφωνα με την Οδηγία 85/337/ΕΟΚ (Παράρτημα ΙΙΙ). Στον Πίνακα 8 αναφέρονται οι απαραίτητες πληροφορίες που πρέπει να παρέχονται όταν ένα έργο υπάγεται σε ΕΠΕ σύμφωνα με την Οδηγία 85/337/ΕΟΚ (Παράρτημα ΙV). 16

17 Πίνακας 7. Κριτήρια επιλογής για την υπαγωγή ή όχι έργων σε ΕΠΕ, για τα έργα για τα οποία αυτή είναι προαιρετική (δηλ. του Παραρτήματος ΙΙ) σύμφωνα με την Οδηγία 85/337/ΕΟΚ (Παράρτημα ΙΙΙ). 1. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Τα χαρακτηριστικά των έργων πρέπει να εξετάζονται, ιδίως, ως προς τα εξής: α) το μέγεθος του έργου β) τη σώρευση με άλλα έργα γ) τη χρήση των φυσικών πόρων δ) την παραγωγή αποβλήτων ε) τη ρύπανση και τις οχλήσεις στ) τον κίνδυνο ατυχημάτων, ιδίως ως προς χρησιμοποιούμενες ουσίες ή τεχνολογίες. 2. ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ Πρέπει να εξετάζεται η περιβαλλοντική ευαισθησία των γεωγραφικών περιοχών που ενδέχεται να θιγούν από τα έργα, ιδίως ως προς: α) την υπάρχουσα χρήση γης β) το σχετικό πλούτο, την ποιότητα και την αναγεννητική ικανότητα των φυσικών πόρων της περιοχής γ) την ικανότητα απορρόφησης του φυσικού περιβάλλοντος, με ιδιαίτερη προσοχή στις ακόλουθες περιοχές: i) υγροτόπους ii) παράκτιες περιοχές iii) ορεινές και δασικές περιοχές iv) προστατευόμενες φυσικές περιοχές και φυσικά πάρκα v) διατηρητέες ή προστατευόμενες περιοχές βάσει της νομοθεσίας των κρατών μελών, περιοχές ειδικής προστασίας που έχουν καθορίσει τα κράτη μέλη βάσει των οδηγιών 2009/147/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 30ής Νοεμβρίου 2009, περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών και 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 21ης Μαΐου 1992 για τη διατήρηση των φυσικών οικότοπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας vi) περιοχές στις οποίες καταστρατηγούνται ήδη τα πρότυπα για την ποιότητα του περιβάλλοντος που καθορίζει η νομοθεσία της Ένωσης vii) πυκνοκατοικημένες περιοχές viii) τοπία ιστορικής, πολιτιστικής ή αρχαιολογικής σημασίας. 3. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ Οι ενδεχόμενες σημαντικές επιπτώσεις των έργων πρέπει να εξετάζονται σε συνάρτηση με κριτήρια που καθορίζονται στα σημεία 1 και 2, ιδίως ως προς: α) την έκταση των επιπτώσεων (γεωγραφική περιοχή και μέγεθος του θιγομένου πληθυσμού) β) το διασυνοριακό χαρακτήρα των επιπτώσεων γ) το μέγεθος και την πολυπλοκότητα των επιπτώσεων δ) την πιθανότητα των επιπτώσεων ε) τη διάρκεια, τη συχνότητα και την αναστρεψιμότητα των επιπτώσεων. 17

18 Πίνακας 8. Απαραίτητες πληροφορίες που πρέπει να παρέχονται όταν ένα έργο υπάγεται σε ΕΠΕ σύμφωνα με την Οδηγία 85/337/ΕΟΚ (Παράρτημα ΙV). 1. Περιγραφή του έργου όπου περιλαμβάνεται ειδικότερα: περιγραφή των φυσικών χαρακτηριστικών του συνόλου του έργου και απαιτήσεις όσον αφορά τη χρήση γης κατά τα στάδια της κατασκευής και της λειτουργίας, περιγραφή των κυριότερων χαρακτηριστικών των μεθόδων κατασκευής, για παράδειγμα σχετικά με τη φύση και τις ποσότητες των χρησιμοποιούμενων υλικών, πρόβλεψη του τύπου και της ποσότητας των καταλοίπων και εκπομπών (ρύπανση του νερού, του ατμοσφαιρικού αέρα και του εδάφους, θόρυβος, δονήσεις, φως, θερμότητα, ακτινοβολία κ.λπ.), που αναμένεται να προκύψουν από τη λειτουργία του προτεινόμενου έργου. 2. Σκιαγράφηση των κυριοτέρων εναλλακτικών λύσεων που εξετάστηκαν από τον κύριο του έργου και υπόδειξη των κύριων λόγων της επιλογής, σχετικά με τις επιπτώσεις στο περιβάλλον. 3. Περιγραφή των στοιχείων του περιβάλλοντος που ενδέχεται να θιγούν σημαντικά από το προτεινόμενο έργο, συμπεριλαμβανομένων ειδικότερα του πληθυσμού, της πανίδας, της χλωρίδας του εδάφους, του νερού, του αέρα, των κλιματικών παραγόντων, των υλικών αγαθών, μεταξύ των οποίων η αρχιτεκτονική και αρχαιολογική κληρονομιά, του τοπίου, καθώς και η περιγραφή της αλληλεπίδρασης των παραγόντων αυτών. 4. Περιγραφή (1) των σημαντικών επιπτώσεων που το προτεινόμενο έργο ενδέχεται να δημιουργήσει στο περιβάλλον από: την ίδια την ύπαρξη του όλου έργου, τη χρήση των φυσικών πόρων, την εκπομπή ρυπαντών, τη δημιουργία οχλήσεων και τη διάθεση των αποβλήτων, και αναφορά, εκ μέρους του κυρίου του έργου, των μεθόδων πρόβλεψης που ακολουθεί για την εκτίμηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον. 5. Περιγραφή των μέτρων που εξετάζονται για να αποφευχθούν, να μειωθούν και, αν είναι δυνατό, να αντισταθμιστούν οι σημαντικές δυσμενείς επιπτώσεις του έργου στο περιβάλλον. 6. Μη τεχνική περίληψη των πληροφοριών που διαβιβάζονται βάσει των παραπάνω θεμάτων. 7. Σύντομη αναφορά των ενδεχομένων δυσκολιών (τεχνικές ελλείψεις ή ελλιπείς γνώσεις) που συνάντησε ο κύριος του έργου κατά τη συλλογή των απαιτούμενων πληροφοριών. (1) Αυτή η περιγραφή θα πρέπει να αφορά τις άμεσες και, ενδεχομένως, τις έμμεσες, τις δευτερεύουσες, τις σωρευτικές, τις βραχυπρόθεσμες, μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες, τις μόνιμες και προσωρινές, τις θετικές και αρνητικές επιπτώσεις του έργου. 18

19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 3.1 Πρόδρομες διατάξεις Στην Ελλάδα οι πρώτες ΜΠΕ, πριν την ισχύ της νομοθεσίας, συντάχθηκαν το 1977 για λογαριασμό της ΔΕΗ για την κατασκευή φράγματος στις πηγές του Αώου και στο Θησαυρό του Νέστου. Η πρώτη νομοθετική ρύθμιση σχετικέ με ΕΠΕ υπάρχει στο Ν. 743/77, η οποία δεν υλοποιήθηκε. Η υποχρέωση εκτέλεσης ΜΠΕ εισάγεται για πρώτη φορά σε οικιστικά σχέδια με το Ν. 947/79, χωρίς όμως τη θέσπιση συγκεκριμένων προδιαγραφών. Η υποχρέωση ΜΠΕ υπάρχει αποδυναμωμένη στο Ν.1337/83, που αντικατέστησε το Ν. 947/79. Στο Π.Δ. 1180/81 συγκεκριμενοποιείται η διαδικασία υποβολής ΜΠΕ για τη βιομηχανία. Αντίστοιχες αναφορές υπάρχουν και στο Ν. 998/79 για λατομεία και τουριστικές εγκαταστάσεις σε δάση και δασικές εκτάσεις. 3.2 Νομοθεσία ΕΠΕ Με το Ν. 1650/86 (ΦΕΚ 160/Α/1986) για την προστασία του περιβάλλοντος, εναρμονίζεται η ελληνική νομοθεσία με την Οδηγία 85/337/ΕΟΚ, ειδικότερα σε ότι αφορά Έργα και Δραστηριότητες. Το 1990, συμπληρώνεται το νομικό πλαίσιο με τις ΚΥΑ 69269/5387/90 (ΦΕΚ 678/Β/1990): Κατάταξη Έργων και Δραστηριοτήτων σε κατηγορίες, περιεχόμενο ΜΠΕ και Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών) και ΚΥΑ 75308/5512/90 (Τρόπος ενημέρωσης πολιτών και των φορέων εκπροσώπησής τους για το περιεχόμενο των ΜΠΕ), οι οποίες εναρμόνισαν το εθνικό δίκαιο με τις Κοινοτικές Οδηγίες 85/337 και 84/360. Με το Π.Δ. 256/98 (ΦΕΚ 190/Α/1998) καθιερώθηκε η νέα κατηγορία περιβαλλοντικών μελετών (27), αποκαθιστώντας έτσι το κενό που υπήρχε σχετικά με την εκπόνηση ΜΠΕ, αλλά και την ανάληψη της αντίστοιχης ευθύνης. Με το Ν.3010/02 (ΦΕΚ 91/Α/2002) έγινε εναρμόνιση του Ν.1650/1986 με τις οδηγίες 97/11/ΕΕ και 96/61/ΕΕ. 19

20 Με την Κ.Υ.Α. Η.Π /2332/02 (ΦΕΚ 1022/Β/2002) επαναπροσδιορίστηκε η κατηγοριοποίηση των Έργων και Δραστηριοτήτων. Με την Κ.Υ.Α. Η.Π /703/Φ104/03 (ΦΕΚ 332/Β/2003) προσδιορίστηκε η διαδικασία Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης και Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων. Με το Ν.4014/11 (ΦΕΚ 209/Α/2011) έγινε απλοποίηση των διαδικασιών της περιβαλλοντικής αδειοδότησης έργων και δραστηριοτήτων. Με την Υ.Α. 1958/ (ΦΕΚ 21/Β/2012) επαναπροσδιορίστηκε η κατάταξη δημόσιων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σύμφωνα με το Ν. 4014/2011. Με το Ν.4042/12 (ΦΕΚ 24/Α/2012) προσδιορίστηκε η ποινική προστασία του περιβάλλοντος σε εναρμόνιση της οδηγίας 2008/99/ΕΚ. Τέλος, για την υλοποίηση των προβλέψεων του Ν. 4014/11 εκδόθηκε πληθώρα αποφάσεων, οι οποίες διατίθενται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής στο Διαδίκτυο και στην τοποθεσία GR&SkinSrc=[G]Skins%2F_default%2FNo+Skin&ContainerSrc=[G]Containers%2F_default %2FNo+Container 3.3 Στόχοι περιβαλλοντικής νομοθεσίας - ορισμοί Με το Ν. 1650/86 καθορίστηκαν οι βασικοί στόχοι για την προστασία του περιβάλλοντος και ορίστηκαν νομικά περιβαλλοντικές, κοινωνικές και τεχνικές έννοιες σχετικές με την προστασία του περιβάλλοντος. Βασικοί στόχοι του νόμου αυτού είναι οι ακόλουθοι: 1. Η αποτροπή της ρύπανσης και γενικότερα της υποβάθμισης του περιβάλλοντος και η λήψη όλων των αναγκαίων για το σκοπό αυτόν, προληπτικών μέτρων. 20

21 2. Η διασφάλιση της ανθρώπινης υγείας και από τις διάφορες μορφές υποβάθμισης του περιβάλλοντος και ειδικότερα από τη ρύπανση και τις οχλήσεις. 3. Η προώθηση της ισόρροπης ανάπτυξης του εθνικού χώρου συνολικά και των επί μέρους γεωγραφικών και οικιστικών ενοτήτων του και μέσα από την ορθολογική διαχείριση του περιβάλλοντος. 4. Η διασφάλιση της δυνατότητας ανανέωσης φυσικών πόρων και η ορθολογική αξιοποίηση των μη ανανεώσιμων ή σπάνιων σε σχέση με τις τωρινές και τις μελλοντικές ανάγκες και με κριτήρια την προστασία του περιβάλλοντος. 5. Η διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας των φυσικών οικοσυστημάτων και η διασφάλιση της αναπαραγωγικής τους ικανότητας. 6. Η αποκατάσταση του περιβάλλοντος. Επίσης με τις διατάξεις του παρόντος νόμου επιδιώκονται: 1. Η προστασία του εδάφους και η λήψη των αναγκαίων μέτρων ώστε οι χρήσεις του να γίνονται σύμφωνα με τις φυσικές ιδιότητές του και την παραγωγική του ικανότητα. 2. Η προστασία των επιφανειακών και υπόγειων νερών θεωρούμενων ως φυσικών πόρων και ως οικοσυστημάτων. 3. Η προστασία της ατμόσφαιρας. 4. Η προστασία και διατήρηση της φύσης και του τοπίου και ιδιαίτερα περιοχών με μεγάλη βιολογική, οικολογική, αισθητική ή γεωμορφολογική αξία. 5. Η προστασία των ακτών των θαλασσών, των οχθών των ποταμών, των λιμνών, του βυθού αυτών και των νησίδων ως φυσικών πόρων, ως στοιχείων οικοσυστημάτων και ως στοιχείων του τοπίου. 6. Ο καθορισμός της επιθυμητής και της επιτρεπόμενης ποιότητας των φυσικών αποδεκτών καθώς και των κάθε είδους επιτρεπόμενων εκπομπών αποβλήτων, με την 21

22 καθιέρωση και χρησιμοποίηση κατάλληλων παραμέτρων και οριακών τιμών ώστε να μην προκαλείται υποβάθμιση του περιβάλλοντος. 7. Η ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση των πολιτών στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος μέσα από τη σωστή πληροφόρηση και εκπαίδευση. Με τον νόμο αυτό ορίζονται οι παρακάτω βασικές έννοιες. 1. Περιβάλλον: το σύνολο των φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων και στοιχείων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και επηρεάζουν την οικολογική ισορροπία, την ποιότητα της ζωής, την υγεία των κατοίκων, την ιστορική και πολιτιστική παράδοση και τις αισθητικές αξίες. 2. Ρύπανση: η παρουσία στο περιβάλλον ρύπων, δηλαδή κάθε είδους ουσιών, θορύβου, ακτινοβολίας ή άλλων µορφών ενέργειας σε ποσότητα, συγκέντρωση ή διάρκεια που µπορούν να προκαλέσουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, στους ζωντανούς οργανισµούς και στα οικοσυστήµατα ή υλικές ζηµιές και γενικά να αντικαταστήσουν το περιβάλλον ακατάλληλο για τις επιθυµητές χρήσεις του. 3. Μόλυνση: η µορφή ρύπανσης που χαρακτηρίζεται από την παρουσία παθογόνων µικροοργανισµών στο περιβάλλον ή δεικτών του υποδηλώνουν την πιθανότητα παρουσίας τέτοιων µικροοργανισµών. 4. Υποβάθµιση: η πρόκληση από ανθρώπινες δραστηριότητες ρύπανσης ή οποιαδήποτε άλλης µεταβολής στο περιβάλλον, η οποία είναι πιθανό να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην οικολογική ισορροπία, στην ποιότητα και στην υγεία των κατοίκων, στην ιστορική και πολιτιστική κληρονοµιά και στις αισθητικές αξίες. 5. Προστασία του περιβάλλοντος: το σύνολο των ενεργειών, µέτρων και έργων που έχουν στόχο την πρόληψη της υποβάθµισης του περιβάλλοντος ή την αποκατάσταση, διατήρηση ή βελτίωσή του. 22

23 6. Οικοσύστηµα: κάθε σύνολο βιοτικών και µη βιοτικών παραγόντων και στοιχείων του περιβάλλοντος που δρουν σε ορισµένο χώρο και βρίσκονται σε αλληλεπίδραση, µεταξύ τους. 7. Φυσικός αποδέκτης: κάθε στοιχείο του περιβάλλοντος που χρησιµοποιείται για την τελική διάθεση των αποβλήτων. 8. Υγεία: η κατάσταση πλήρους φυσικής, διανοητικής και κοινωνικής ευεξίας του ατόµου ή του συνόλου του πληθυσµού. 9. Οικολογική ισορροπία: η σχετικά σταθερή σχέση που διαµορφώνεται µε την πάροδο του χρόνου ανάµεσα στους παράγοντες και στοιχεία του περιβάλλοντος ενός οικοσυστήματος. 10. Φυσικοί πόροι: κάθε στοιχείο του περιβάλλοντος που χρησιμοποιείται ή µπορεί να χρησιµοποιηθεί από τον άνθρωπο για την ικανοποίηση των αναγκών του και αποτελεί αξία για το κοινωνικό σύνολο. 11. Απόβλητα: κάθε ποσότητα ρύπων (ουσιών, θορύβου, ακτινοβολίας ή άλλων µορφών ενέργειας) σε οποιαδήποτε φυσική κατάσταση ή αντικειμένων από τα οποία ο κάτοχός τους θέλει ή πρέπει ή υποχρεούται να απαλλαγεί, εφόσον είναι δυνατό να προκαλέσουν ρύπανση. 12. ιαχείριση αποβλήτων: το σύνολο των δραστηριοτήτων συλλογής, διαλογής, µεταφοράς, επεξεργασίας, επαναχρησιμοποίησης ή τελικής διάθεσης αποβλήτων σε φυσικούς αποδέκτες, µε στόχο την προστασία του περιβάλλοντος. 13. Ουσίες: χηµικά στοιχεία και οι ενώσεις τους όπως παρουσιάζονται στη φυσική τους κατάσταση ή όπως παράγονται δευτερογενώς. 14. Παρασκευάσματα: μείγματα ή διαλύματα που αποτελούνται από δύο ή περισσότερες ουσίες. 15. Επικίνδυνες ουσίες ή παρασκευάσματα: οι ουσίες ή τα παρασκευάσματα που είναι τοξικές, διαβρωτικές, ερεθιστικές, εκρηκτικές, εύφλεκτες, καρκινογόνες µεταλλαξιογόνες, 23

24 ραδιενεργές ή άλλες ουσίες που έχουν την ιδιότητα να επιταχύνουν την καύση, να αλλοιώνουν τη φυσική κατάσταση του νερού, του εδάφους ή του αέρα και να προσβάλουν δυσμενώς τον άνθρωπο και όλα τα άλλα έμβια όντα καθώς και το φυσικό περιβάλλον. 16. Τοπίο: κάθε δυναμικό σύνολο βιοτικών και µη βιοτικών παραγόντων και στοιχείων του περιβάλλοντος που µεµονωµένα ή αλληλεπιδρώντας σε συγκεκριμένο χώρο συνθέτουν µε οπτική εμπειρία. Επισήμανση: Από τη διαδικασία ΕΠΕ εξαιρούνται τα έργα που εξυπηρετούν σκοπούς εθνικής άμυνας. 24

25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Επιλογή έργων (project screening) 4.1 Διαδικασία Η απόφαση υπαγωγής ή όχι ενός έργου ή δραστηριότητας σε ΕΠΕ αποτελεί το πρώτο βασικό στάδιο της διαδικασίας. Η ύπαρξη μιας διαδικασίας επιλογής είναι απαραίτητη λόγω του μεγάλου αριθμού των έργων και δραστηριοτήτων που υπόκεινται δυνητικά σε ΕΠΕ. Για τη λήψη μιας όσο το δυνατό καλύτερης απόφασης είναι απαραίτητος ένας προκαταρκτικός προσδιορισμός των αναμενόμενων επιπτώσεων της πρότασης σχετικά με το περιβάλλον και της σχετικής βαρύτητά τους. Ένα ορισμένο επίπεδο βασικών πληροφοριών σχετικά με την πρόταση και τη θέση του έργου απαιτείται για το σκοπό αυτό. Ο χρόνος που απαιτείται για να ολοκληρωθεί η διαδικασία επιλογής θα εξαρτηθεί από το είδος της πρότασης, τις περιβαλλοντικές συνθήκες στην περιοχή του έργου και τον βαθμό της εμπειρίας ή κατανόησης των πιθανών επιπτώσεών του προτεινόμενου έργου σε αυτές. Οι περισσότερες προτάσεις μπορούν να ελεγχθούν πολύ γρήγορα (σε μια ώρα ή λιγότερο), κάποιες άλλες θα χρειαστούν περισσότερο χρόνο και για λίγες από αυτές μπορεί να απαιτηθεί εκτεταμένη έρευνα και αρχική εκτίμηση των επιπτώσεων. Μόνο ένας περιορισμένος αριθμός προτάσεων, συνήθως τα μεγάλα έργα, δικαιολογούν την πλήρη ΕΠΕ επειδή είναι γνωστό ότι έχουν ή θεωρείται ότι έχουν ενδεχομένως σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, όπως για παράδειγμα στην ανθρώπινη υγεία και ασφάλεια, σε σπάνια ή απειλούμενα είδη, σε προστατευόμενες περιοχές, σε ευαίσθητα και πολύτιμα οικοσυστήματα, στη βιοποικιλότητα, στην ποιότητα του αέρα και του νερού, στον τρόπο ζωής και την επιβίωση των τοπικών κοινοτήτων. Η διαδικασία επιλογής μπορεί να έχει ένα από τα τέσσερα αποτελέσματα: α) δεν απαιτείται περαιτέρω ΕΠΕ. β) απαιτείται μια πλήρης και ολοκληρωμένη ΕΠΕ. 25

26 γ) απαιτείται μια πιο περιορισμένη ΕΠΕ (συχνά ονομάζεται προκαταρκτική ή αρχική εκτίμηση). δ) χρειάζεται περαιτέρω έρευνα για να προσδιοριστεί το απαιτούμενο επίπεδο της ΕΠΕ απαιτείται (συχνά ονομάζεται αρχική περιβαλλοντική αξιολόγηση ή εξέταση). Σε πολλές περιπτώσεις, όπως και στην Ελλάδα, η διαδικασία επιλογής, δηλαδή ποια έργα και δραστηριότητες υπόκεινται σε διαδικασία ΕΠΕ και σε ποιο επίπεδο, καθώς και το περιεχόμενο της ΜΠΕ κάθε κατηγορίας καθορίζονται νομοθετικά. Συνήθως ο υπεύθυνος του έργου ελέγχει τις προβλεπόμενες διατάξεις και κατατάσσει το έργο. Η ορθότητα αυτής της κατάταξης ελέγχεται και επικυρώνεται στη συνέχεια από τις αρμόδιες αρχές. Αυτή η διαδικασία πρέπει να γίνεται στο αρχικό στάδιο της πρότασης ενός έργου ή δραστηριότητας, έτσι ώστε να είναι γνωστές οι απαιτήσεις του νόμου και να προσαρμόζονται ανάλογα τα διάφορα στάδια εξέλιξης της πρότασης. Η διαδικασία επιλογής, περιβαλλοντικής αδειοδότησης και το περιεχόμενο ΜΠΕ και ΕΠΜ (Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες, αφορούν την προστασία αξιόλογων φυσικών περιοχών) γίνεται σύμφωνα με τις ισχύουσες νομικές διατάξεις. Με την Υπουργική Απόφαση 69269/5387/90 (ΦΕΚ 678/Β/1990) καθορίστηκε το περιεχόμενο ΜΠΕ και ΕΠΜ (Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες, αφορούν την προστασία αξιόλογων φυσικών περιοχών) και έγινε η κατάταξη έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες. Με το Ν. 4014/11 (ΦΕΚ 209/Α/2011) καθορίστηκε η διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης και η κατάταξη έργων και δραστηριοτήτων, η οποία εξειδικεύτηκε με την ΥΑ 1958/2012 (ΦΕΚ/21/Β/2012) Κατάταξη έργων και δραστηριοτήτων Σύμφωνα με το Ν. 4014/2011 τα δημόσια και ιδιωτικά έργα και δραστηριότητες κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες (Α και Β), ανάλογα με τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον. Κριτήρια για την κατάταξη αυτή είναι: 26

27 -το είδος και το μέγεθος του έργου, -το είδος και η ποσότητα των ρύπων που εκπέμπονται, καθώς και κάθε άλλη επίδραση στο περιβάλλον, -η δυνατότητα να προληφθεί η παραγωγή ρύπων από την εφαρμοζόμενη παραγωγική διαδικασία και -ο κίνδυνος ατυχήματος και η επιβολή περιορισμών για την προστασία του περιβάλλοντος. Η Α κατηγορία περιλαμβάνει έργα και δραστηριότητες τα οποία ενδέχεται να προκαλέσουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και για τα οποία απαιτείται η διεξαγωγή Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) προκειμένου να επιβάλλονται ειδικοί όροι και περιορισμοί για την προστασία του περιβάλλοντος σχετικά με το συγκεκριμένο έργο ή δραστηριότητα. Τα έργα και οι δραστηριότητες της πρώτης (Α) κατηγορίας κατατάσσονται: α) σε αυτά που ενδέχεται να προκαλέσουν πολύ σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και αποτελούν την υποκατηγορία Α1 και β) σε αυτά που ενδέχεται προκαλέσουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και αποτελούν την υποκατηγορία Α2. Η Β κατηγορία περιλαμβάνει έργα και δραστηριότητες τα οποία χαρακτηρίζονται από τοπικές και μη σημαντικές μόνο επιπτώσεις στο περιβάλλον και υπόκεινται σε γενικές προδιαγραφές, όρους και περιορισμούς που τίθενται για την προστασία του περιβάλλοντος. Με την ΥΑ 1858/2012 τα έργα και οι δραστηριότητες κατατάχθηκαν στις παρακάτω ομάδες. 1. Έργα χερσαίων και εναέριων μεταφορών 2. Υδραυλικά Έργα 3. Λιμενικά Έργα 4. Συστήματα περιβαλλοντικών υποδομών 5. Εξορυκτικές Δραστηριότητες 6. Τουριστικές εγκαταστάσεις και έργα αστικής ανάπτυξης, κτιριακού τομέα, αθλητισμού και αναψυχής 27

28 7. Πτηνοκτηνοτροφικές εγκαταστάσεις 8. Υδατοκαλλιέργειες 9. Βιομηχανικές και συναφείς εγκαταστάσεις 10. Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας 11. Μεταφορά ενέργειας, καυσίμων και χημικών ουσιών 12. Ειδικά Έργα Ακολούθως τα έργα και οι δραστηριότητες κάθε ομάδας κατατάχθηκαν ανάλογα με τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον στις κατηγορίες Α1, Α2 και Β. Στο Παράρτημα 1 δίνονται παραδείγματα (από την ΥΑ 1958/2012). 4.2 Περιεχόμενο περιβαλλοντικών μελετών Το περιεχόμενο των ΜΠΕ έργων και δραστηριοτήτων των κατηγοριών Α1 και Α2 δίνεται στο Παράρτημα 2 και στο Παράρτημα 3 αντίστοιχα. Το περιεχόμενο του Ερωτηματολογίου Περιβαλλοντικών Μεταβλητών δίνεται στο Παράρτημα 4. Σε ορισμένες περιπτώσεις προβλέπεται η σύνταξη Ειδικής Περιβαλλοντική Μελέτης (ΕΠΜ). ΕΠΜ καλείται κάθε επιστημονική εργασία και έρευνα της οποίας το περιεχόμενο καθορίζεται σύμφωνα με τις ισχύουσες προδιαγραφές ή κατά περίπτωση, ανάλογα με το προστατευτέο αντικείμενο, με τις προδιαγραφές που απαιτούνται για την τεκμηρίωση της σημασίας του προστατευτέου αντικειμένου, της ένταξης του σε μία από τις κατηγορίες του άρθρου 18 του Ν.1650/1986 (Περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης, Περιοχές προστασίας της φύσης, Εθνικά Πάρκα, Προστατευόμενοι φυσικοί σχηματισμοί, τοπία και στοιχεία του τοπίου, Περιοχές οικοανάπτυξης) και της σκοπιμότητας των προτεινόμενων έργων προστασίας. Η επιλογή των προδιαγραφών κάθε ΕΠΜ πραγματοποιείται από το φορέα ανάθεσης ή και κατάρτισης της (Δημόσιο, Ν.Π.Δ.Δ., Ο.Τ.Α., Δημόσιες Επιχειρήσεις, Ν.Π.Ι.Δ., κ.λ.π.). Το περιεχόμενο των ΕΠΜ δίνεται στο Παράρτημα 5. 28

29 Η ΕΠΜ αποβλέπει: α) στην τεκμηρίωση και αξιολόγηση της σημασίας του προστατευτέου αντικειμένου και στην ένταξη του, σύμφωνα με τα κριτήρια χαρακτηρισμού και τις αρχές προστασίας που καθορίζονται στο άρθρο 19 του Ν.1650/1986, σε μία από τις κατηγορίες του άρθρου 18 του ιδίου Νόμου και β) στη διατύπωση προτάσεων μέτρων προστασίας ή και διαχείρισης του προστατευτέου αντικειμένου ή και της ευρύτερης περιοχής και στην τεκμηρίωση της σκοπιμότητας των μέτρων αυτών. Τα κριτήρια χαρακτηρισμού των κατηγοριών προστατευτέων αντικειμένων είναι: 1. Περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης χαρακτηρίζονται εκτάσεις με εξαιρετικά ευαίσθητα οικοσυστήματα, βιότοποι ή οικότοποι σπάνιων ή απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών της άγριας πανίδας. Στις περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης απαγορεύεται κάθε δραστηριότητα. Κατ' εξαίρεση μπορεί να επιτρέπονται σύμφωνα με τις ειδικότερες ρυθμίσεις του οικείου κανονισμού η διεξαγωγή επιστημονικών ερευνών και η εκτέλεση εργασιών που αποσκοπούν στη διατήρηση των χαρακτηριστικών τους, εφόσον εξασφαλίζεται υψηλός βαθμός προστασίας. 2. Περιοχές προστασίας της φύσης χαρακτηρίζονται εκτάσεις μεγάλης οικολογικής ή βιολογικής αξίας. Στις περιοχές αυτές προστατεύεται το φυσικό περιβάλλον από κάθε δραστηριότητα ή επέμβαση που είναι δυνατό να μεταβάλλει ή να αλλοιώσει τη φυσική κατάσταση, σύνθεση ή εξέλιξή του. Κατ' εξαίρεση μπορούν να επιτρέπονται σύμφωνα με τις ειδικότερες ρυθμίσεις του οικείου κανονισμού η εκτέλεση εργασιών, ερευνών και η άσκηση ασχολιών και δραστηριοτήτων, κυρίως παραδοσιακών, εφόσον δεν έρχονται σε αντίθεση με τους σκοπούς προστασίας. 3. Εθνικά πάρκα χαρακτηρίζονται εκτεταμένες χερσαίες, υδάτινες ή μικτού χαρακτήρα περιοχές, οι οποίες παραμένουν ανεπηρέαστες ή έχουν ελάχιστα επηρεαστεί από τις 29

30 ανθρώπινες δραστηριότητες και στις οποίες διατηρείται μεγάλος αριθμός και ποικιλία αξιόλογων βιολογικών, οικολογικών, γεωμορφολογικών και αισθητικών στοιχείων. Όταν το εθνικό πάρκο ή μεγάλο τμήμα των καταλαμβάνει θαλάσσια περιοχή ή εκτάσεις δασικού χαρακτήρα μπορεί να χαρακτηρίζεται ειδικότερα ως θαλάσσιο πάρκο ή εθνικός δρυμός αντίστοιχα. Ο χαρακτηρισμός περιοχών ως εθνικών πάρκων αποσκοπεί στη διαφύλαξη της φυσικής κληρονομιάς και στη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας ευρύτερων περιοχών της χώρας με παράλληλη παροχή στο κοινό δυνατοτήτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και φυσιολατρικών δραστηριοτήτων. Για την εκπλήρωση των σκοπών αυτών λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα, ώστε οι περιοχές αυτές να προστατεύονται επαρκώς τόσο από φυσικές ακτές υποβάθμισης όσο και από ανθρώπινες ενέργειες, επεμβάσεις και δραστηριότητες. Στα εθνικά πάρκα επιτρέπεται να εκτελούνται έργα, να γίνονται έρευνες και να ασκούνται δραστηριότητες, κυρίως παραδοσιακού χαρακτήρα, με τους όρους και περιορισμούς που καθορίζονται ειδικότερα από τον οικείο κανονισμό λειτουργίας και διαχείρισης. Τα εθνικά πάρκα είναι δυνατό να περιλαμβάνουν περιοχές των παρ.1 & Προστατευόμενοι φυσικοί σχηματισμοί χαρακτηρίζονται λειτουργικά τμήματα της φύσης ή μεμονωμένα δημιουργήματά της που έχουν ιδιαίτερη επιστημονική, οικολογική ή αισθητική αξία ή συμβάλλουν στη διατήρηση των φυσικών διεργασιών και στην προστασία φυσικών πόρων, όπως δέντρα, συστάδες δέντρων και θάμνων προστατευτική βλάστηση, παρτέρια και παράκτια βλάστηση φυσικοί φράχτες, καταρράχτες, πηγές, φαράγγια, θίνες, ύφαλοι, σπηλιές βράχοι, απολιθωμένα δάση, δέντρα ή τμήματά τους, παλαιοντολογικά ευρήματα, παλιογενείς και γεωμορφολογικοί σχηματισμοί, προστατευόμενοι φυσικοί σχηματισμοί που έχουν μνημειακό χαρακτήρα χαρακτηρίζονται ειδικότερα ως διατηρητέα μνημεία της φύσης. 5. Προστατευόμενα τοπία χαρακτηρίζονται περιοχές μεγάλης αισθητικής ή πολιτιστικής αξίας και εκτάσεις που είναι ιδιαίτερα πρόσφορες για αναψυχή του κοινού ή συμβάλλουν στην 30

31 προστασία ή αποδοτικότητα φυσικών πόρων λόγω των ιδιαίτερων φυσικών ή ανθρωπογενών χαρακτηριστικών τους. Στα προστατευόμενα τοπία μπορεί να δίνονται με βάση τα κύρια χαρακτηριστικά τους, ειδικότερες ονομασίες, όπως αισθητικό δάσος, τοπίο άγριας φύσης, τοπίο αγροτικό, αστικό ή βιομηχανικό. 6. Προστατευόμενα στοιχεία του τοπίου χαρακτηρίζονται τμήματα ή συστατικά στοιχεία του τοπίου που έχουν ιδιαίτερη αισθητική ή πολιτιστική αξία ή συμβάλλουν στην προστασία ή αποδοτικότητα φυσικών πόρων λόγω των ιδιαίτερων φυσικών ή ανθρωπογενών χαρακτηριστικών τους, όπως αλσύλλια, παραδοσιακές καλλιέργειες, αγροικίες, μονοπάτια, πέτρινοι φράχτες, αναβαθμίδες, προστατευτικές φυτείες, κρήνες. Ενέργειες ή δραστηριότητες που μπορούν να επιφέρουν καταστροφή, φθορά ή αλλοίωση των προστατευομένων φυσικών σχηματισμών, των προστατευομένων τοπίων ή στοιχείων του τοπίου απαγορεύονται, σύμφωνα με τις ειδικότερες ρυθμίσεις των οικείων κανονισμών. 7. Περιοχές οικοανάπτυξης χαρακτηρίζονται εκτεταμένες περιοχές που μπορούν να περιλαμβάνουν χωριά ή οικισμούς εφόσον παρουσιάζουν ιδιαίτερη αξία και ενδιαφέρον λόγω της ποιότητας των φυσικών και πολιτιστικών τους χαρακτηριστικών και παράλληλα προσφέρουν σημαντικές δυνατότητες για ανάπτυξη δραστηριοτήτων που εναρμονίζονται με την προστασία της φύσης και του τοπίου. Στις περιοχές αυτές επιδιώκεται: α) Η προστασία και η βελτίωση των ιδιαίτερων φυσικών και πολιτιστικών χαρακτηριστικών τους. β) Η ενίσχυση των παραδοσιακών ασχολιών και δραστηριοτήτων που μπορεί να επιτευχθεί και με την ανανέωση και τον εκσυγχρονισμό των μεθόδων και των συνθηκών της τοπικής οικονομίας. Στις περιοχές οικοανάπτυξης μπορούν να ασκούνται μικρής κλίμακας δραστηριότητες οι οποίες προσαρμόζονται στο φυσικό περιβάλλον και στην τοπική αρχιτεκτονική. Ιδιαίτερα ενθαρρύνεται η ανάπτυξη του αγροτουρισμού με χρησιμοποίηση αγροτικών κατοικιών, ξενώνων, κάμπινγκ και άλλων κατασκευών. Βιομηχανικές 31

32 δραστηριότητες είναι δυνατό να επιτρέπονται εφ' όσον ευνοούν την οικονομική αναζωογόνηση των αγροτικών περιοχών και δεν προκαλούν υποβάθμιση του περιβάλλοντος ασυμβίβαστη με το χαρακτήρα των περιοχών αυτών. γ) Η εκπαίδευση και η μύηση του κοινού στους τρόπους και στις μεθόδους αρμονικής συνύπαρξης ανθρώπινων δραστηριοτήτων και φυσικών διεργασιών. δ) Η ανάπαυση και η αναψυχή του κοινού. Οι παραπάνω σκοποί πραγματοποιούνται με βάση ειδικά σχέδια ανάπτυξης και διαχείρισης. Οι περιοχές οικοανάπτυξης είναι δυνατό να περιλαμβάνουν περιοχές των παρ. 1 & Περιβαλλοντική αδειοδότηση Περιβαλλοντική Αδειοδότηση Έργων Κατηγορίας Α Για την πραγματοποίηση νέων έργων ή δραστηριοτήτων κατηγορίας Α ή τη μετεγκατάσταση ήδη υφισταμένων απαιτείται διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης με τη διεξαγωγή ΜΠΕ και έκδοση Απόφασης Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ). Η ΑΕΠΟ αποτελεί προϋπόθεση για την έκδοση κάθε διοικητικής πράξης που απαιτείται κατά περίπτωση, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις για την πραγματοποίηση ή λειτουργία του έργου ή της δραστηριότητας. Ο φορέας του έργου ή της δραστηριότητας της κατηγορίας Α δύναται να ζητήσει γνωμοδότηση της αρμόδιας περιβαλλοντικής αρχής με την υποβολή φακέλου Προκαταρκτικού Προσδιορισμού Περιβαλλοντικών Απαιτήσεων (ΠΠΠΑ), πριν την υποβολή ΜΠΕ. Στο πλαίσιο της ΠΠΠΑ, ο φορέας του έργου ή της δραστηριότητας δύναται να διενεργήσει δημόσιο διάλογο αναφορικά με τα βασικά τεχνικά χαρακτηριστικά του έργου ή της δραστηριότητας και τις ενδεχόμενες κύριες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. 32

33 Για κάθε νέο έργο ή δραστηριότητα απαιτείται γνώμη του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού σχετικά με το εάν η περιοχή όπου χωροθετείται το έργο ή η δραστηριότητα είναι αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, με την εξαίρεση έργων ή δραστηριοτήτων εντός οργανωμένων υποδοχέων παραγωγικών δραστηριοτήτων. Γνώμη της δασικής υπηρεσίας απαιτείται μόνο για τα έργα τα οποία χωροθετούνται σε δάση, δασικές και αναδασωτέες εκτάσεις, άλση και πάρκα και, εν γένει, σε εκτάσεις εκτός εγκεκριμένων σχεδίων πόλεων, εκτός ορίων οικισμών και εκτός οργανωμένων υποδοχέων παραγωγικών δραστηριοτήτων. Δεν απαιτείται αποστολή του φακέλου της ΜΠΕ για παροχή γνωμοδοτήσεων εάν αυτές έχουν προσκομισθεί με επιμέλεια του ενδιαφερόμενου κατά την υποβολή του φακέλου αυτής ή του φακέλου του ΠΠΠΑ. Ο φάκελος ΠΠΠΑ περιλαμβάνει τουλάχιστον τις παρακάτω πληροφορίες: α) Συνοπτική περιγραφή του έργου ή της δραστηριότητας και της σκοπιμότητάς του, με έμφαση σε θέματα εκπομπών και συστημάτων επεξεργασίας, συνοδευόμενη από τοπογραφικό διάγραμμα. β) Συνοπτική περιγραφή των εναλλακτικών λύσεων, ιδίως ως προς τη θέση, το μέγεθος και την τεχνολογία αυτών, συμπεριλαμβανομένης της μηδενικής λύσης, που θα εξεταστούν στο στάδιο της ΜΠΕ. γ) Συνοπτική πρόταση σχετικά με τα κύρια περιβαλλοντικά θέματα της ΜΠΕ που προτίθεται να καταθέσει, τις προτεινόμενες μεθοδολογίες εκτίμησης των επιπτώσεων, την έκταση της περιοχής μελέτης εντός της οποίας θα γίνει η εκτίμηση και αξιολόγηση των επιπτώσεων, το χρονικό ορίζοντα εκτίμησης των επιπτώσεων αυτών και τις προτάσεις για εξειδικευμένες μελέτες που θα χρειαστεί να εκπονηθούν και να υποβληθούν κατά το στάδιο της ΜΠΕ. Ο φάκελος ΜΠΕ περιλαμβάνει τουλάχιστον τις παρακάτω πληροφορίες: 33

34 1) Επιτρεπόμενες χρήσεις γης στην περιοχή του έργου ή της δραστηριότητας. 2) Περιγραφή της θέσης του έργου, του σχεδιασμού και των τεχνικών χαρακτηριστικών του συνόλου του έργου κατά τα στάδια της κατασκευής και της λειτουργίας. Επίσης, την περιγραφή των κυριότερων χαρακτηριστικών των μεθόδων κατασκευής, τη φύση και τις ποσότητες των χρησιμοποιούμενων υλικών, καθώς και την περιγραφή των προβλεπόμενων τύπων και ποσότητας καταλοίπων και εκπομπών, ιδίως στα νερά, ατμόσφαιρα, έδαφος, θόρυβο, δονήσεις, ακτινοβολίες, που αναμένεται να προκύψουν από την κατασκευή και λειτουργία του προτεινόμενου έργου ή της δραστηριότητας. 3) Περιγραφή και αξιολόγηση των εναλλακτικών λύσεων, ιδίως ως προς τη θέση, το μέγεθος ή/και την τεχνολογία αυτών, συμπεριλαμβανομένης της μηδενικής λύσης, που εξετάστηκαν από τον φορέα του έργου ή της δραστηριότητας και παρουσίαση των κύριων λόγων της επιλογής της προτεινόμενης λύσης σχετικά με τις επιπτώσεις στο περιβάλλον. 4) Περιγραφή των στοιχείων του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος που ενδέχεται να θιγούν σημαντικά από το προτεινόμενο έργο ή δραστηριότητα, συμπεριλαμβανομένων ειδικότερα του πληθυσμού, της πανίδας, της χλωρίδας, των οικοτόπων, του εδάφους, του νερού, του αέρα, των κλιματικών παραγόντων, των υλικών αγαθών, μεταξύ των οποίων η αρχιτεκτονική, πολιτιστική και αρχαιολογική κληρονομιά, το τοπίο. 5) Περιγραφή, εκτίμηση και αξιολόγηση των πιθανά σημαντικών επιπτώσεων που το προτεινόμενο έργο ή δραστηριότητα ενδέχεται να προκαλέσει στο περιβάλλον από τη χρήση των φυσικών πόρων, την εκπομπή ρυπαντών, τη δημιουργία οχλήσεων και τη διάθεση των αποβλήτων, το σύνολο των δεδομένων και την περιγραφή των μεθόδων που χρησιμοποιήθηκαν για την πρόβλεψη και εκτίμηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον, με αναφορά στην αξιοπιστία των μεθόδων, καθώς και επισήμανση των ενδεχόμενων δυσκολιών που προέκυψαν κατά τη συλλογή των απαιτούμενων πληροφοριών. 34

35 6) Αναλυτική περιγραφή των μέτρων που προβλέπονται για να αποφευχθούν, μειωθούν, αποκατασταθούν και αντισταθμιστούν οι σημαντικές δυσμενείς επιπτώσεις του έργου ή της δραστηριότητας στο περιβάλλον. 7) Σχέδιο περιβαλλοντικής διαχείρισης που θα εφαρμοστεί για τη διασφάλιση της αποτελεσματικής προστασίας του περιβάλλοντος και εφαρμογής των προτεινόμενων μέτρων, το οποίο θα περιλαμβάνει και το προτεινόμενο πρόγραμμα παρακολούθησης. Το πρόγραμμα παρακολούθησης στην εφαρμογή του οποίου δεσμεύεται ο φορέας του έργου ή της δραστηριότητας περιλαμβάνει τουλάχιστον: α) τις παραμέτρους, τα στοιχεία και τους δείκτες του περιβάλλοντος που παρακολουθούνται, β) τις μεθόδους, τον τόπο, τον χρόνο και τη συχνότητα καταγραφής, γ) τα μέτρα διασφάλισης της ποιότητας και αξιοπιστίας των καταγραφών, δ) το χρονοδιάγραμμα ενημέρωσης του Ηλεκτρονικού Περιβαλλοντικού Μητρώου (ΗΠΜ), 8) Μη τεχνική περίληψη των πληροφοριών που περιλαμβάνονται στην ΜΠΕ. 9) Εξειδικευμένες μελέτες οι οποίες τυχόν προέκυψαν κατά το στάδιο της διαδικασίας ΠΠΠΑ (εφόσον ακολουθήθηκε) και παρατίθενται σε παράρτημα της ΜΠΕ Περιβαλλοντική Αδειοδότηση Έργων Κατηγορίας Β Τα έργα ή δραστηριότητες κατηγορίας Β δεν ακολουθούν τη διαδικασία εκπόνησης ΜΠΕ αλλά υπόκεινται σε Πρότυπες Περιβαλλοντικές Δεσμεύσεις (ΠΠΔ). Τα ανωτέρω έργα ή δραστηριότητες, αναλόγως του είδους τους, υπάγονται αυτοδικαίως σε ΠΠΔ, με ευθύνη της αρμόδιας υπηρεσίας που χορηγεί την άδεια λειτουργίας και κατόπιν σχετικής δήλωσης του μελετητή ή του φορέα του έργου ή της δραστηριότητας. Αν το έργο ή η δραστηριότητα δεν λαμβάνει άδεια λειτουργίας, τότε υπάγεται σε ΠΠΔ με ευθύνη της αρμόδιας υπηρεσίας περιβάλλοντος της Περιφέρειας. 35

36 Οι ΠΠΔ αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα των απαιτούμενων, κατά περίπτωση, αδειών που προβλέπονται για την κατασκευή, εγκατάσταση ή λειτουργία του εν λόγω έργου ή δραστηριότητας. Κατόπιν των παραπάνω προβλέψεων εκδόθηκε πληθώρα υπουργικών αποφάσεων καθορισμού ΠΠΔ για τις ομάδες έργων και δραστηριοτήτων της κατηγορίας Β, π.χ /2012 (τουριστικές εγκαταστάσεις κ.λπ.), 3791/2013 (ανανεώσιμες πηγές ενέργειας), 46294/2013 (εξορυκτικές και συναφείς δραστηριότητες) Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ) Με την απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων επιβάλλονται μέτρα, προϋποθέσεις, όροι, περιορισμοί και διαφοροποιήσεις για την πραγματοποίηση του έργου ή της δραστηριότητας που κατά κύριο λόγο αναφέρονται: στο είδος, στο μέγεθος και στα βασικά τεχνικά χαρακτηριστικά του έργου ή της δραστηριότητας. στις οριακές τιμές εκπομπής, που εκφράζονται ως συγκεντρώσεις ή/και φορτία των εκπεμπόμενων ρύπων σύμφωνα με τις εκάστοτε ισχύουσες σχετικές διατάξεις και ανάλογα με τις ειδικές περιβαλλοντικές συνθήκες της περιοχής. σε περίπτωση απορρίψεων επικίνδυνων ουσιών στα υγρά απόβλητα, στον καθορισμό ενδεχομένως ειδικών οριακών τιμών σύμφωνα με τα εκάστοτε ισχύοντα προγράμματα μείωσης της ρύπανσης των υδατικών αποδεκτών. στα τεχνικά έργα, μέτρα, όρους και περιορισμούς που επιβάλλεται να κατασκευασθούν ή να ληφθούν για την αντιμετώπιση της ρύπανσης ή γενικότερα της υποβάθμισης του περιβάλλοντος τα οποία αναφέρονται στην κατασκευή και λειτουργία του έργου ή της δραστηριότητας καθώς και στην παρακολούθηση της εφαρμογής των περιβαλλοντικών όρων. 36

37 στην παρακολούθηση της τήρησης των περιβαλλοντικών όρων και από τον κύριο του έργου ή δραστηριότητας. στο περιβάλλον της περιοχής και ιδιαίτερα στα ευαίσθητα στοιχεία του και ενδεχομένως στις ειδικά προστατευόμενες ζώνες και στον καθορισμό αναγκαίων για τη διατήρηση τους μέτρων και έργων. στον καθορισμό του χρονικού διαστήματος για το οποίο ισχύει η χορηγούμενη έγκριση περιβαλλοντικών όρων, στους ειδικούς όρους ισχύος της καθώς και των προϋποθέσεων για την αναθεώρηση της. Αρμόδια περιβαλλοντική αρχή για την περιβαλλοντική αδειοδότηση των έργων και δραστηριοτήτων της υποκατηγορίας Α1 είναι το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής. Η έγκριση των περιβαλλοντικών όρων γίνεται με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής. Αρμόδια περιβαλλοντική αρχή για την περιβαλλοντική αδειοδότηση των έργων και δραστηριοτήτων της υποκατηγορίας Α2 είναι η οικεία Αποκεντρωμένη Διοίκηση. Η έγκριση των περιβαλλοντικών όρων γίνεται με απόφαση του Γενικού Γραμματέα της και δεν απαιτείται γνώμη της αρχαιολογικής υπηρεσίας για τα έργα τα οποία χωροθετούνται στο σύνολό τους σε περιοχές εντός σχεδίου πόλεως ή εντός ορίων οικισμών πλην των περιπτώσεων που προβλέπεται ρητά από τη σχετική νομοθεσία Διάρκεια ΑΕΠΟ Η ΑΕΠΟ έχει διάρκεια ισχύος δέκα έτη, εφόσον δεν επέρχεται μεταβολή των δεδομένων βάσει των οποίων εκδόθηκε. Η ισχύς της παρατείνεται για τέσσερα έτη εφόσον αφορά σε έργα ή δραστηριότητες που διαθέτουν ως Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης την Οικολογική Διαχείριση και Οικολογικό Έλεγχο (EMAS) και για δύο έτη εφόσον αφορά σε έργα και 37

38 δραστηριότητες που διαθέτουν Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης ή άλλο αντίστοιχο σε ισχύ και για όσο χρόνο το Σύστημα αυτό βρίσκεται σε ισχύ. Μη έγκαιρη ανανέωση του Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης συνεπάγεται, εφόσον έχει παρέλθει η αρχική διάρκεια των δέκα ετών, αυτοδίκαιη λήξη της ισχύος της ΑΕΠΟ. Επιπλέον ο φορέας υποχρεούται να διαθέτει σε ισχύ το Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης για τουλάχιστον πέντε έτη πριν από την παρέλευση δέκα ετών από την ημερομηνία έκδοσης της ΑΕΠΟ. Η ΑΕΠΟ μπορεί με ειδική αιτιολογία να εκδίδεται για διάρκεια ισχύος μικρότερης των δέκα ετών. Η διάρκεια των υφιστάμενων κατά τη δημοσίευση του παρόντος νόμου ΑΕΠΟ παρατείνεται μέχρι τη συμπλήρωση δεκαετίας από την έκδοσή τους εφόσον δεν έχει επέλθει ουσιαστική μεταβολή των δεδομένων βάσει των οποίων εκδόθηκαν Περιβαλλοντική Αδειοδότηση για έργα και δραστηριότητες σε περιοχές που έχουν ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000 Στην περίπτωση έργων και δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα σε προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura, η περιβαλλοντική αδειοδότηση διενεργείται με βάση τις σχετικές πρόνοιες των ειδικότερων προεδρικών διαταγμάτων και υπουργικών αποφάσεων προστασίας Σε περίπτωση ελλείψεως σχετικών προβλέψεων: α) για έργα κατηγορίας Β υποβάλλεται Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση στην αρμόδια υπηρεσία Περιβάλλοντος της Περιφέρειας, που περιλαμβάνει: την καταγραφή στοιχείων φυσικού περιβάλλοντος με έμφαση στα προστατευτέα αντικείμενα της περιοχής Natura που δύναται να επηρεαστούν και την εκτίμηση των πιθανών επιπτώσεων, μεμονωμένα ή σε συνδυασμό με άλλα έργα ή δραστηριότητες, λαμβανομένων υπόψη των στόχων διατήρησης των συγκεκριμένων περιοχών Natura. 38

39 β) για έργα κατηγορίας Α υποβάλλεται, ως τμήμα της ΜΠΕ, ειδική οικολογική αξιολόγηση στην αρμόδια, κατά περίπτωση, υπηρεσία. Η Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση για έργα και δραστηριότητες κατηγορίας Α εντάσσεται σε παράρτημα της ΜΠΕ, ως αναπόσπαστο μέρος της, παρουσιάζοντας, επιπρόσθετα των προβλεπομένων: α) αναλυτική καταγραφή στοιχείων φυσικού περιβάλλοντος με έμφαση στα προστατευτέα αντικείμενα των περιοχών Natura όπως αναφέρονται στην παράγραφο 6 του άρθρου 9 του ν. 3937/2011 (Α 60), που δύναται να επηρεαστούν από το έργο ή τη δραστηριότητα και β) δέουσα εκτίμηση επιπτώσεων. 39

40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Αναγνώριση/διαλογή (scoping) Η αναγνώριση και επιλογή των σημαντικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων ενός έργου ή δραστηριότητας είναι ένα κρίσιμο, πρώτο βήμα στην προετοιμασία της ΕΠΕ. Η αναγνώριση προσδιορίζει τα πιο σημαντικά ζητήματα που πρέπει να εξεταστούν κατά την πορεία της διαδικασίας ΕΠΕ και εξαλείφει εκείνα που είναι μικρής σημασίας. Συνήθως, αυτή η διαδικασία ολοκληρώνεται με τη δημιουργία των όρων για την προετοιμασία μιας ΕΠΕ. Με αυτόν τον τρόπο, εξασφαλίζεται ότι μια ΜΠΕ επικεντρώνεται στις σημαντικές επιπτώσεις και δεν σπαταλώνται χρόνος και χρήματα σε άσκοπες έρευνες. Το στάδιο της αναγνώρισης αναφέρεται στην έγκαιρη, ανοιχτή και αμφίδρομη διαδικασία προσδιορισμού των μεγάλων ζητημάτων και επιπτώσεων που είναι σημαντικά για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με την εκτέλεση ενός έργου ή δραστηριότητας και πρέπει να αντιμετωπιστούν στο πλαίσιο της ΕΠΕ. Οι απαιτήσεις και οι διαδικασίες που έχουν θεσπιστεί για το σκοπό αυτό διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Σε πολλά συστήματα ΕΠΕ, η συμμετοχή του κοινού, καθώς και της αρμόδιας αρχής και άλλων υπεύθυνων κυβερνητικών υπηρεσιών, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της διαδικασίας αναγνώρισης. Η καταγραφή των απόψεων των πολιτών βοηθά να εξασφαλιστεί ότι δεν έχουν αγνοηθεί σημαντικά ζητήματα κατά την προετοιμασία και την έναρξη της μελέτης ΕΠΕ. Σκοπός του σταδίου της αναγνώρισης είναι να προσδιοριστούν: α) τα σημαντικά ζητήματα που πρέπει να εξεταστούν στο πλαίσιο της ΕΠΕ. β) τα κατάλληλα χωρικά και χρονικά όρια της μελέτης ΕΠΕ. γ) οι απαραίτητες πληροφορίες για τη λήψη αποφάσεων. δ) οι σημαντικές επιπτώσεις και παράγοντες που πρέπει να μελετηθούν με κάθε λεπτομέρεια. Το στάδιο της αναγνώρισης παρέχει τα θεμέλια για μια αποτελεσματική και αποδοτική διαδικασία ΕΠΕ. Όταν διενεργείται συστηματικά, αναδεικνύει τα ζητήματα που έχουν σημασία 40

41 για μια ΕΠΕ και παρέχει σαφή κατεύθυνση προς τον προτείνοντα κύριο του έργου σχετικά με το τι απαιτείται. Αυτό αυξάνει την πιθανότητα μιας επαρκώς προετοιμασμένης ΜΠΕ και βοηθά στην αποφυγή του προβλήματος των αόριστων, ογκωδών εκθέσεων και της επακόλουθης καθυστέρησης, ενώ ταυτόχρονα διορθώνονται οι ελλείψεις τους. Το στάδιο της αναγνώρισης με αυτόν τον τρόπο βοηθά να βεβαιωθούμε ότι οι πόροι διατίθενται για τη συλλογή των πληροφοριών που είναι αναγκαίες για τη λήψη αποφάσεων και δεν σπαταλώνται με τη διενέργεια υπερβολικής έρευνας και ανάλυσης. Τα στάδια αναγνώρισης μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με την έκταση και την πολυπλοκότητα του αντικειμένου και τον απαιτούμενο χρόνο για την ολοκλήρωσή του. Μπορεί να απαιτείται μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για την αναγνώριση των σημαντικών ζητημάτων όταν πρόκειται για έργα μεγάλης κλίμακας, τα οποία έχουν μια σειρά από επιπτώσεις που ενδέχεται να είναι σημαντικές. Σε άλλες περιπτώσεις, το στάδιο της αναγνώρισης θα είναι πιο περιορισμένης έκτασης. Ανάλογα με τις περιστάσεις, το στάδιο της αναγνώρισης μπορεί να προσαρμοστεί για να περιλαμβάνει όλους ή μερικούς από τους στόχους που αναφέρονται παρακάτω. Βασικοί στόχοι του σταδίου της αναγνώρισης είναι: α) ενημερώνει το κοινό σχετικά με την πρόταση. β) εντοπίζει τους κύριους ενδιαφερόμενους και τις ανησυχίες και τις αξίες τους. γ) καθορίζει τις λογικές και πρακτικές εναλλακτικές λύσεις για την πρόταση. δ) επικεντρώνεται στα σημαντικά ζητήματα και τις σημαντικές επιπτώσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν από μια ΕΠΕ. ε) καθορίζει τα όρια για μια ΕΠΕ, στο χρόνο, το χώρο και το αντικείμενο. στ) καθορίζει τις απαιτήσεις για τη συλλογή των βασικών και άλλων πληροφοριών. ζ) καθορίζει τους όρους για την εκπόνηση της ΜΠΕ. 41

42 Μια εφαρμογή του σταδίου αναγνώρισης πρέπει να περιλαμβάνει το σύνολο ή ένα συνδυασμό των παρακάτω: α) τον προσδιορισμό του εύρους των αντιδράσεων/ενστάσεων του κοινού και της επιστημονικής κοινότητας για ένα προτεινόμενο έργο ή δραστηριότητα. β) την αξιολόγηση των αντιδράσεων αυτών για τον προσδιορισμό των σημαντικών ζητημάτων (και την εξάλειψη των μη σημαντικών θεμάτων). γ) την οργάνωση και ιεράρχηση των σημαντικών ζητημάτων ώστε να γίνει εστίαση στις πληροφορίες που είναι ζωτικής σημασίας για τη λήψη αποφάσεων, και η οποία θα πρέπει να μελετηθεί λεπτομερώς στην επόμενη φάση της ΕΠΕ. Το στάδιο της αναγνώρισης των σημαντικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων νωρίς κατά τη διαδικασία ΕΠΕ δεν προβλέπεται ρητά από την ελληνική νομοθεσία, αλλά αντιμετωπίζεται με την κατάταξη των έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες ανάλογα με τον τύπο ΕΠΕ που απαιτείται για αυτές. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται σε αυτό το στάδιο είναι παρόμοιες με αυτές που χρησιμοποιούνται στο στάδιο του προσδιορισμού των κυριότερων επιπτώσεων και αναφέρονται σε αυτό. Μια προκαταρκτική αναγνώριση των σημαντικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων μπορεί να γίνει ακολουθώντας τα τρία στάδια της προηγούμενης παραγράφου και χρησιμοποιώντας κάποια από τις μεθόδους προσδιορισμού των επιπτώσεων ή/και το Ερωτηματολόγιο Περιβαλλοντικών Προβλημάτων του Παραρτήματος 5. 42

43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Εξέταση εναλλακτικών λύσεων (consideration of alternatives) Όταν ένα έργο ή δραστηριότητα είναι επιλέξιμα αλλά θεωρείται ότι μπορεί να επιφέρουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, τότε εφαρμόζεται η διαδικασία ΕΠΕ, για αυτό το έργο και, ιδανικά, για κάθε εφικτή εναλλακτική λύση. Οι περισσότερες εναλλακτικές λύσεις που θα προκύψουν θα απορριφθούν από τον κύριο του έργου για οικονομικούς, τεχνικούς ή κανονιστικούς λόγους. Ο ρόλος της ΕΠΕ είναι να διασφαλίσει ότι περιβαλλοντικά κριτήρια λαμβάνονται επίσης υπόψη. Η εξέταση και συζήτηση των εναλλακτικών λύσεων: α) εξασφαλίζει ότι ο κύριος του έργου έλαβε υπόψη του όχι μόνο άλλες προσεγγίσεις για την εκτέλεση του έργου, αλλά και τους τρόπους πρόληψης περιβαλλοντικής ζημίας. β) επιτρέπει και ενθαρρύνει τους αναλυτές να εστιάσουν στις διαφορές μεταξύ πραγματικών επιλογών. γ) επιτρέπει στους ενδιαφερόμενους τρίτους οι οποίοι δεν εμπλέκονται αμέσως με τη διαδικασία λήψης αποφάσεων (πολίτες, ΜΚΟ κ.λπ.) να αξιολογήσουν το προτεινόμενο έργο και το πως αυτό προκρίθηκε. δ) παρέχει ένα πλαίσιο για τη λήψη απόφασης από τις αρμόδιες αρχές και δεν δικαιολογεί απλώς την επιλογή μιας συγκεκριμένης δράσης. Σύμφωνα με το άρθρο 5, παρ. 1 της Οδηγίας 85/337/ΕΟΚ όπως τροποποιήθηκε και ισχύει, στην περίπτωση των έργων που πρέπει να υποβάλλονται σε εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα ώστε να διασφαλίζεται ότι ο κύριος του έργου παρέχει, υπό την κατάλληλη μορφή, τις πληροφορίες που καθορίζονται στο παράρτημα IV. Το παράρτημα IV απαιτεί τη «σκιαγράφηση των κυριότερων εναλλακτικών λύσεων που εξετάστηκαν από τον κύριο του έργου και υπόδειξη των κύριων λόγων της επιλογής, σχετικά με τις επιπτώσεις στο περιβάλλον.». 43

44 Στην ελληνική νομοθεσία (ΚΥΑ 69269/5387/90, Πίνακας 1) προβλέπεται η εξής διαδικασία για την εξέταση εναλλακτικών λύσεων: «Σύντομη περιγραφή των τυχόν εναλλακτικών λύσεων οι οποίες εξετάστηκαν ως προς: α) Την τεχνολογία και τις μεθόδους κατασκευής και λειτουργίας του έργου ή της δραστηριότητας. β) Τους τρόπους επεξεργασίας και διάθεσης των τυχόν στερεών, υγρών και αερίων αποβλήτων ή άλλων απορριμμάτων της εγκατάστασης. Στην περιγραφή θα αναφέρονται και οι λόγοι απόρριψης των εναλλακτικών λύσεων.». Σύμφωνα με το Παράρτημα ΙΙ του Ν. 4014/2011 στα ελάχιστα περιεχόμενα μιας ΜΠΕ περιλαμβάνεται η «περιγραφή και αξιολόγηση των εναλλακτικών λύσεων, ιδίως ως προς τη θέση, το μέγεθος ή/και την τεχνολογία αυτών, συμπεριλαμβανομένης της μηδενικής λύσης, που εξετάστηκαν από τον φορέα του έργου ή της δραστηριότητας και παρουσίαση των κύριων λόγων της επιλογής της προτεινόμενης λύσης σχετικά με τις επιπτώσεις στο περιβάλλον. Διάφοροι τύποι εναλλακτικών λύσεων μπορούν να εξεταστούν κατά το αρχικό στάδιο του σχεδιασμού ενός έργου ή δραστηριότητας: Η μηδενική λύση. Είναι ουσιαστικά ταυτόσημη με τη συζήτηση για τη χρησιμότητα του έργου. Αυτή η εναλλακτική, αν και απαιτείται, σπάνια συζητείται στο πλαίσιο της ΕΠΕ. Εναλλακτική χωροθέτηση. Η εξέταση εναλλακτικών χώρων εγκατάστασης ενός έργου είναι βασική συνιστώσα της φάσης σχεδιασμού του. Μερικές φορές η θέση του έργου είναι λίγο έως πολύ προκαθορισμένη. Η εξαγωγή αδρανών υλικών πρέπει να γίνει εκεί που υπάρχουν αδρανή υλικά. Η κατασκευή αιολικού πάρκου πρέπει να γίνει σε περιοχή με υψηλό αιολικό δυναμικό. Σε άλλες περιπτώσεις επιλέγεται η θέση στην οποία μεγιστοποιούνται τα οικονομικά, σχεδιαστικά και περιβαλλοντικά οφέλη. Οικονομικά κριτήρια όπως η αξία της γης, η διαθέσιμες υποδομές, η προσφορά εργατικού δυναμικού, η απόσταση από τις πηγές πρώτων υλών και τις αγορές λαμβάνονται υπόψη στην περίπτωση βιομηχανικών σχεδίων. Εναλλακτική κλίμακα του σχεδίου. Η κλίμακα ενός έργου μπορεί να είναι ευέλικτη. το μέγεθος ενός χώρου διάθεσης αποβλήτων μπορεί να μεταβάλλεται ανάλογα με την 44

45 απαιτούμενη έκταση για την υγειονομική ταφή, τη διαθεσιμότητα άλλων χώρων, την παρουσία κοντινών οικισμών και ευαίσθητων οικολογικά περιοχών. Εναλλακτικές διαδικασίες και εξοπλισμοί. Αναφέρονται στην επίτευξη του ίδιου σκοπού με άλλα μέσα και μεθόδους. Τα απόβλητα μπορεί να ταφούν ή να αποτεφρωθούν. Η ηλεκτρική ενέργεια μπορεί να παραχθεί με υδροηλεκτρικά φράγματα ή ανεμογεννήτριες. Εναλλακτική διάταξη στο χώρο. Τα απαιτούμενα κτίρια μπορεί να είναι λίγα και ψηλά ώστε να περιορίζεται ο χώρος κατάληψης, ή πολλά και χαμηλά ώστε να περιορίζεται η οπτική όχληση. Εναλλακτικές συνθήκες λειτουργίας. Το ίδιο επίπεδο θορύβου κατά τη λειτουργία ενός εργοστασίου μπορεί να μην είναι ενοχλητικό τη μέρα, αλλά να γίνεται ενοχλητικό κατά τη διάρκεια της νύχτας. Εναλλακτικά η νυχτερινή εργασία πρέπει να αποφεύγεται ή το εργοστάσιο να χωροθετηθεί μακριά από κατοικημένη περιοχή. 45

46 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Περιγραφή έργου /αναπτυξιακής δράσης (description of the project/development action) Η περιγραφή ενός προτεινόμενου έργου ή δραστηριότητας πρέπει να περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικά με το είδος και το σκοπό, το χώρο κατάληψης και το μέγεθός του, και όλα τα απαραίτητα στοιχεία για την αναγνώριση και εκτίμηση των επιπτώσεών του στο περιβάλλον. Ειδικότερα πρέπει να παρέχονται τα παρακάτω: Περίγραμμα του σκοπού και του σκεπτικού του προτεινόμενου έργου. Έτσι γίνεται μια εισαγωγή στην περιγραφή του έργου. Είναι απαραίτητη η τοποθέτησή του σε ένα ευρύτερο πλαίσιο δραστηριοτήτων για να καταστεί σαφής η ανάγκη υλοποίησής του. Περιγραφή των σταδίων του κύκλου ζωής του έργου. Πρέπει να περιλαμβάνει την περιγραφή των διαφόρων σταδίων κατά τη φάση κατασκευής και λειτουργίας του έργου. Η διάρκεια κάθε σταδίου, οι απαραίτητες εισροές και εκροές, το μέγεθός του και ο αριθμός των εργαζομένων πρέπει επίσης να αναφέρονται. Η θέση και η φυσική παρουσία του έργου. Η θέση του έργου και η συσχέτισή του με άλλες δραστηριότητες και διοικητικές περιοχές πρέπει να σημειώνονται σε ένα γενικό χάρτη. Επίσης, το σχέδιο του έργου πρέπει να φαίνεται σε έναν άλλο, πιο λεπτομερή χάρτη. Ανάλυση των διαδικασιών που ενσωματώνονται στο έργο. Η φύση των διαδικασιών διαφέρει μεταξύ βιομηχανικών έργων, έργων υποδομής και έργων παροχής υπηρεσιών, αλλά μπορεί να περιγραφεί ως η εισαγωγή των εισροών σε μια διαδικασία και η μεταμόρφωσή τους διαμέσου αυτής ως εκροών. Αυτές οι διαδικασίες μπορεί να αφορούν φυσικά (κατάληψη και διαμόρφωση χώρου, τύποι και ποσότητες πρώτων υλών, μεταφορά πρώτων υλών και προϊόντων, παραγωγή και διαχείριση αποβλήτων, ατυχήματα) και κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά (απαιτήσεις σε εργατικό δυναμικό, κατάλυμα, μεταφορά, περίθαλψη, κοινωνικές δραστηριότητες). 46

47 Σύμφωνα με το Παράρτημα ΙΙ του Ν. 4014/2011 στα ελάχιστα περιεχόμενα μιας ΜΠΕ περιλαμβάνεται η «περιγραφή της θέσης του έργου, του σχεδιασμού και των τεχνικών χαρακτηριστικών του συνόλου του έργου κατά τα στάδια της κατασκευής και της λειτουργίας. Επίσης, την περιγραφή των κυριότερων χαρακτηριστικών των μεθόδων κατασκευής, τη φύση και τις ποσότητες των χρησιμοποιούμενων υλικών, καθώς και την περιγραφή των προβλεπόμενων τύπων και ποσότητας καταλοίπων και εκπομπών, ιδίως στα νερά, ατμόσφαιρα, έδαφος, θόρυβο, δονήσεις, ακτινοβολίες, που αναμένεται να προκύψουν από την κατασκευή και λειτουργία του προτεινόμενου έργου ή της δραστηριότητας.». Στα Παραρτήματα 2 και 3 περιγράφονται αναλυτικά τα απαιτούμενα στοιχεία που πρέπει να περιλαμβάνει μία ΜΠΕ για έργα και δραστηριότητες κατηγορίας Α1 και Α2 αντίστοιχα. 47

48 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Περιγραφή της βασικής περιβαλλοντικής κατάστασης (description of the environmental baseline). Η περιγραφή της βασικής περιβαλλοντικής κατάστασης περιλαμβάνει την παρούσα αλλά και τη μελλοντική κατάσταση του περιβάλλοντος, με την υπόθεση ότι το προτεινόμενο έργο δεν υλοποιήθηκε και λαμβάνοντας υπόψη τις αλλαγές που προκαλούνται από φυσικά φαινόμενα και ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Έτσι μπορεί να διαπιστώσουμε, για παράδειγμα, ότι ο πληθυσμός ενός είδους ψαριού σε μια λίμνη μειωνόταν ήδη πριν από την πιθανή κατασκευή ενός εργοστασίου στις όχθες της. Ή το χρονικό διάστημα στο οποίο θα κάνουμε πρόβλεψη της μελλοντικής περιβαλλοντικής κατάστασης πρέπει να είναι ανάλογο της διάρκειας ζωής του προτεινόμενου έργου. Επίσης η πρόβλεψη πρέπει να περιλαμβάνει το φυσικό αλλά και το κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον. Η πρόβλεψη εντοπίζεται κυρίως στο τοπικό περιβάλλον, αλλά μερικές παράμετροι μπορεί να απαιτούν κάλυψη σε επίπεδο περιφέρειας ή ευρύτερη. Η εκπομπή ρύπων ενός εργοστασίου μπορεί να μεταφέρεται και να έχει επιπτώσεις σε μεγάλη έκταση, πέρα από το χώρο εγκατάστασης. Τα περιβαλλοντικά δεδομένα πολλές φορές είναι δύσκολο να αποκτηθούν και η ποιότητά τους μπορεί να διαφέρει, ανάλογα με την πηγή και τον τρόπο απόκτησης. Η υπάρχουσα περιβαλλοντική πληροφορία μπορεί να αποκτηθεί από διάφορες πηγές, όπως: α) Δημόσιες αρχές (Δασική Υπηρεσία, Αρχαιολογική Υπηρεσία). β) Τοπικούς συλλόγους (πολιτιστικούς, περιβαλλοντικούς). γ) Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (WWF, Greenpeace). δ) Ιδιωτικούς συμβούλους (μελετητές, περιβαλλοντικά και τεχνικά γραφεία). Ο μελετητής δεν είναι κατ αρχήν υποχρεωμένος να διεξάγει βασική έρευνα κατά τη διαδικασία ΕΠΕ. Μερικές φορές όμως, υπάρχουν κενά στην απαιτούμενη περιβαλλοντική πληροφορία για την αναπλήρωση των οποίων η διεξαγωγή έρευνας είναι απαραίτητη. Τότε, 48

49 αυτή πρέπει να περιορίζεται στη λήψη των απολύτως απαραίτητων στοιχείων και στο μικρότερο δυνατό χρονικό διάστημα. Βέβαια, μερικές φορές αυτό δεν είναι δυνατό, όπως στην περίπτωση της έρευνας για είδη χλωρίδας ή πανίδας, όπου μπορεί να απαιτείται έρευνα 12 ή και περισσότερων μηνών για την εξάλειψη εποχιακών διακυμάνσεων. Η ποιότητα και η αξιοπιστία των περιβαλλοντικών δεδομένων ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό και αυτό το γεγονός μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο χρήσης τους στην εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Τα περιβαλλοντικά δεδομένα κατατάσσονται στις παρακάτω κατηγορίες, ανάλογα με την ποιότητα και την αξιοπιστία τους (Fortlage 1990): α) Τεκμηριωμένα δεδομένα από αξιόπιστες πηγές, τα οποία δεν υπόκεινται σε βραχυπρόθεσμες μεταβολές και τα οποία μπορούν να επιβεβαιωθούν, όπως δεδομένα γεωλογικά, τοπογραφικά και υποδομών. β) Ενδιάμεσα δεδομένα τα οποία είναι αξιόπιστα αλλά δεν μπορούν να επιβεβαιωθούν σε μεγάλο βαθμό, όπως η ποιότητα του νερού, η αξία γης, η κατάσταση της βλάστησης. γ) Περιορισμένα δεδομένα τα οποία αντικατοπτρίζουν προσωπικές απόψεις ή κοινωνικές αξίες, όπως έρευνες γνώμης, οπτική απόλαυση του τοπίου, αριθμός ατόμων που χρησιμοποιούν μια υπηρεσία. Η περιγραφή της βασικής περιβαλλοντικής κατάστασης μπορεί να περιλαμβάνει πληθώρα φυσικών και κοινωνικο-οικονομικών παραμέτρων. Σύμφωνα με το Παράρτημα ΙΙ του Ν. 4014/2011 στα ελάχιστα περιεχόμενα μιας ΜΠΕ περιλαμβάνεται η περιγραφή των στοιχείων του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος που ενδέχεται να θιγούν σημαντικά από το προτεινόμενο έργο ή δραστηριότητα, συμπεριλαμβανομένων ειδικότερα του πληθυσμού, της πανίδας, της χλωρίδας, των οικοτόπων, του εδάφους, του νερού, του αέρα, των κλιματικών παραγόντων, των υλικών αγαθών, μεταξύ των οποίων η αρχιτεκτονική, πολιτιστική και αρχαιολογική κληρονομιά, το τοπίο, καθώς και η περιγραφή της αλληλεπίδρασης των στοιχείων αυτών.». Στα Παραρτήματα 2 και 3 περιγράφονται αναλυτικά τα απαιτούμενα 49

50 στοιχεία που πρέπει να περιλαμβάνει μία ΜΠΕ για έργα και δραστηριότητες κατηγορίας Α1 και Α2 αντίστοιχα. 50

51 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Προσδιορισμός των κυριότερων επιπτώσεων (identification of key impacts) Σκοπός και μέθοδοι Το στάδιο του προσδιορισμού των κυριότερων επιπτώσεων συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά του προτεινόμενου έργου και της βασικής περιβαλλοντικής κατάστασης με σκοπό να εξασφαλίσει ότι όλες οι δυνητικά σημαντικές επιπτώσεις (θετικές και αρνητικές) λαμβάνονται υπόψη κατά τη διαδικασία ΕΠΕ. Σύμφωνα με το Παράρτημα ΙΙ του Ν. 4014/2011 στα ελάχιστα περιεχόμενα μιας ΜΠΕ περιλαμβάνεται η περιγραφή (identification), εκτίμηση (prediction) και αξιολόγηση (evaluation) των πιθανά σημαντικών επιπτώσεων που το προτεινόμενο έργο ή δραστηριότητα ενδέχεται να προκαλέσει στο περιβάλλον από τη χρήση των φυσικών πόρων, την εκπομπή ρυπαντών, τη δημιουργία οχλήσεων και τη διάθεση των αποβλήτων, το σύνολο των δεδομένων και την περιγραφή των μεθόδων που χρησιμοποιήθηκαν για την πρόβλεψη και εκτίμηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον, με αναφορά στην αξιοπιστία των μεθόδων, καθώς και επισήμανση των ενδεχόμενων δυσκολιών που προέκυψαν κατά τη συλλογή των απαιτούμενων πληροφοριών.». Στα Παραρτήματα 2 και 3 περιγράφονται αναλυτικά τα απαιτούμενα στοιχεία που πρέπει να περιλαμβάνει μία ΜΠΕ για έργα και δραστηριότητες κατηγορίας Α1 και Α2 αντίστοιχα. Για την αναγνώριση των επιπτώσεων έχουν αναπτυχθεί πολλές μέθοδοι, από τις οποίες ο μελετητής καλείται να επιλέξει τις καταλληλότερες για κάθε περίπτωση, εξασφαλίζοντας: 1. Συμμόρφωση με κανονιστικές διατάξεις. 2. Κάλυψη ευρέως φάσματος επιπτώσεων, συμπεριλαμβανομένων περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών. 51

52 3. Διάκριση θετικών και αρνητικών, μεγάλων και μικρών, βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων, αντιστρεπτών και μη αντιστρεπτών επιπτώσεων. 4. Αναγνώριση έμμεσων και άμεσων, δευτερογενών και αθροιστικών επιπτώσεων 5. Διαχωρισμό σημαντικών και μη σημαντικών επιπτώσεων. 6. Σύγκριση εναλλακτικών λύσεων. 7. Εξέταση των επιπτώσεων στα πλαίσια της τοπικής φέρουσας ικανότητας. 8. Ενσωμάτωση ποιοτικών και ποσοτικών δεδομένων. 9. Οικονομία και ευκολία στη χρήση. 10. Αμεροληψία και εγκυρότητα αποτελεσμάτων. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων χωρίζονται στις παρακάτω βασικές κατηγορίες: κατάλογοι μήτρες δίκτυα χάρτες Παρακάτω θα αναπτυχθούν αυτές οι μέθοδοι. Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι οι μέθοδοι αυτοί δεν χρησιμοποιούνται μόνο στο στάδιο του προσδιορισμού αλλά, στον ίδιο ή και μεγαλύτερο βαθμό, και στα στάδια της πρόβλεψης και εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Κατάλογοι Οι περισσότεροι κατάλογοι περιλαμβάνουν μια λίστα βιοφυσικών, περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων οι οποίοι ενδέχεται να επηρεαστούν από την εκτέλεση ενός έργου ή δραστηριότητας. 52

53 Πίνακας 9. Τμήμα περιγραφικού κατάλογου. Απαιτούμενα δεδομένα Όχληση Η αλλαγή στη συχνότητα εμφάνισης θορύβου, καπνού, αιθαλομίχλης κ.λπ. και στον αριθμό επηρεαζόμενων ατόμων Ποιότητα υδάτων Για κάθε υδάτινο σώμα, η αλλαγή στη χρήση νερού και στον αριθμό επηρεαζόμενων ατόμων Θόρυβος Η αλλαγή των επιπέδων θορύβου και ο αριθμός των επηρεαζόμενων ατόμων Πηγές πληροφόρησης, τεχνικές πρόβλεψης Αναμενόμενες βιομηχανικές διεργασίες, κυκλοφοριακός φόρτος, έρευνες κοινής γνώμης Τρέχουσα ποιότητα υδάτων, τρέχουσες και μελλοντικές εκροές Τρέχοντα επίπεδα θορύβου, αλλαγές στην κυκλοφοριακή κίνηση ή σε άλλες πηγές θορύβου, έρευνες κοινής γνώμης Πίνακας 10. Τμήμα καταλόγου ορίου μέριμνας Εναλλακτική Α Εναλλακτική Β Εναλλακτική Γ Περιβαλλο- Κριτήριο ΟΜ Επίπτωση Επίπτωση Επίπτωση ντικός παράγοντας Επίπτωση Επίπτωση Επίπτωση >ΟΜ; >ΟΜ; >ΟΜ; Ποιότητα αέρα θεσπισμένα όρια εκπομπών 1 2Γ ΝΑΙ 1Γ ΟΧΙ 2Γ ΝΑΙ Οικονομικά Κινδυνεύοντα είδη Ποιότητα υδάτων Αναψυχή αναλογία οφέλους:κόστους αριθμός ζευγών κουκουβάγιας θεσπισμένα όρια ποιότητας αριθμός θέσεων κατασκήνωσης 1:1 3:1 ΟΧΙ 4:1 ΟΧΙ 2:1 ΟΧΙ 35 50Δ ΟΧΙ 35Δ ΟΧΙ 20Δ ΝΑΙ 1 1Γ ΟΧΙ 2Γ ΝΑΙ 2Γ ΝΑΙ Γ ΝΑΙ 5000Γ ΟΧΙ 3500Γ ΝΑΙ Οι περιγραφικοί κατάλογοι (Πίνακας 9) παρέχουν οδηγίες για την εκτίμηση των επιπτώσεων. Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν προδιαγραφές για συλλογή κατάλληλων δεδομένων, πηγές πληροφόρησης και τεχνικές πρόβλεψης. Οι κατάλογοι ερωτήσεων βασίζονται σε ένα σύνολο ερωτήσεων, μερικές από τις οποίες μπορεί να αφορούν έμμεσες επιπτώσεις ή μέτρα μετριασμού των επιπτώσεων. Μπορεί επίσης να περιλαμβάνουν μια κλίμακα κατάταξης τον προβλεπόμενων επιπτώσεων από πολύ 53

54 δυσμενείς σε πολύ ευεργετικές. Ένα παράδειγμα καταλόγου ερωτήσεων αποτελεί το Ερωτηματολόγιο Περιβαλλοντικών Μεταβλητών του Παραρτήματος 4. Οι κατάλογοι ορίου μέριμνας (Πίνακας 10) περιλαμβάνουν μια λίστα περιβαλλοντικών παραγόντων και, για καθέναν από αυτούς, καθορίζεται ένα όριο κάτω από το οποίο θεωρείται ότι υπάρχει επίπτωση μιας πρότασης σε αυτόν τον παράγοντα. Επίσης με τον ίδιο τρόπο μπορούν να ελεγχθούν και οι επιπτώσεις εναλλακτικών λύσεων και να συγκριθούν με την αρχική πρόταση ως το πόσες φορές κάθε λύση υπερβαίνει τα όρια μέριμνας. Στο παράδειγμα του Πίνακα 10, το όριο μέριμνας για την οικονομική αποδοτικότητα ορίζεται ως η 1:1 αναλογία οφέλους-κόστους, ενώ για τα το είδος της κουκουβάγιας που κινδυνεύει με εξαφάνιση, το όριο μέριμνας είναι 35 ζεύγη. Από τον Πίνακα 10 προκύπτει ότι η πρόταση Α υπερβαίνει το όριο μέριμνας δύο φορές, η Β μία φορά και η Γ τέσσερις φορές. Φαίνεται ότι η πρόταση Β είναι η λιγότερο επιβλαβής. Στο παράδειγμα του Πίνακα 10 έχουν αξιολογηθεί οι επιπτώσεις και ως προς τη διάρκειά τους: Α ένα έτος ή λιγότερο, Β: 1-10 έτη, Γ: έτη, Δ: μη αναστρέψιμη επίπτωση. Παρατηρούμε ότι η μείωση του πληθυσμού της κουκουβάγιας κάτω από το όριο μέριμνας θα ήταν μη αναστρέψιμη επίπτωση, ενώ οι υπόλοιπες θα διαρκούσαν έτη. Μήτρες Οι χρήση μητρών είναι η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη μέθοδος προσδιορισμού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Οι απλές μήτρες (Πίνακας 11) αποτελούνται από έναν πίνακα με τους περιβαλλοντικούς παράγοντες στην πρώτη στήλη και τις διάφορες φάσεις/δραστηριότητες ενός έργου στην πρώτη γραμμή. Αποτελούν επέκταση των καταλόγων, αναγνωρίζοντας ότι διαφορετικά στάδια ενός έργου μπορεί να έχουν διαφορετική επίπτωση σε έναν περιβαλλοντικό παράγοντα. 54

55 Πίνακας 11. Τμήμα απλής μήτρας. Περιβαλλοντικός παράγοντας Δημόσια χρήση Κατασκευή Κατοικίεςεμπορικά κτίρια Δράση έργου Κατοικίες Λειτουργία Εμπορικά κτίρια Πάρκα και ανοιχτοί χώροι Έδαφος-γεωλογία X X X Χλωρίδα X X X X Πανίδα X X Ποιότητα αέρα X X X X Κυκλοφοριακό X X X X Πίνακας 12. Τμήμα χρονο-εξαρτώμενης μήτρας. Δράση έργου Περιβαλλοντικός παράγοντας Δημόσια χρήση Κατασκευή (3 έτη) Κατοικίεςεμπορικά κτίρια Λειτουργία (25 έτη, εξίσωση μετά από 4 έτη) Κατοικίες Εμπορικά κτίρια Πάρκα και ανοιχτοί χώροι Έδαφος-γεωλογία Χλωρίδα Πανίδα Ποιότητα αέρα Κυκλοφοριακό Πίνακας 13. Τμήμα μήτρας μεγέθους. Περιβαλλοντικός παράγοντας Δημόσια χρήση Κατασκευή Κατοικίεςεμπορικά κτίρια Δράση έργου Λειτουργία Κατοικίες Εμπορικά κτίρια Πάρκα και ανοιχτοί χώροι Έδαφος-γεωλογία Χλωρίδα Πανίδα Ποιότητα αέρα Κυκλοφοριακό μικρή αρνητική επίδραση μεγάλη αρνητική επίδραση μικρή θετική επίδραση μεγάλη θετική επίδραση 55

56 Οι χρονο-εξαρτώμενες μήτρες περιλαμβάνουν μια αριθμοσειρά η οποία αντιπροσωπεύει την χρονική κλίμακα (δηλαδή έναν αριθμό για κάθε έτος). Στον Πίνακα 12 δίνεται ένα παράδειγμα όπου το μέγεθος της επίπτωσης (κλίμακα 0: καμία, 4: υψηλή) δίνεται για διάστημα επτά ετών κατά τις φάσεις της κατασκευής και της λειτουργίας ενός έργου. Οι μήτρες μεγέθους (Πίνακας 13) περιγράφουν τις επιπτώσεις ανάλογα με το μέγεθος, τη σημασία και/ή τη χρονική διάρκειά τους. Ο ποιο γνωστός τύπος μήτρας μεγέθους είναι η μήτρα Leopold (Πίνακας 14) η οποία αναπτύχθηκε από τους Leopold et al. (1971) για λογαριασμό της Γεωλογικής Υπηρεσίας των ΗΠΑ. Περιλαμβάνει μια οριζόντια λίστα 100 δράσεων έργων και μια κάθετη λίστα 88 περιβαλλοντικών παραγόντων, δίνοντας έτσι 8800 δυνατότητες συνδυασμών μεταξύ των δράσεων έργων και των περιβαλλοντικών παραγόντων. Οι Leopold et al. (1971) υπολόγισαν ότι από αυτούς τους συνδυασμούς θα έχουν εφαρμογή ανά έργο. Δύο αριθμοί καταγράφονται για κάθε συνδυασμό. Στην πάνω αριστερή πλευρά του κελιού αναγράφεται ένας αριθμός που αντιπροσωπεύει το μέγεθος της επίπτωσης, κυμαινόμενο από το 10 (πολύ μεγάλη θετική) έως το 10 (πολύ μεγάλη αρνητική). Στην κάτω δεξιά πλευρά του κελιού αναγράφεται ένας αριθμός που αντιπροσωπεύει τη σημασία της επίπτωσης, από το 10 (πολύ σημαντική) έως το 1 (ασήμαντη). Η διάκριση μεταξύ μεγέθους και σημασίας είναι σημαντική. Μια επίπτωση μπορεί να είναι μεγάλη αλλά ασήμαντη ή μικρή αλλά σημαντική. Η επίπτωση της ασφαλτόστρωσης μιας μεγάλης αγροτικής έκτασης μπορεί να είναι ασήμαντη σε σύγκριση με την καταστροφή μιας μικρής έκτασης σε μια προστατευόμενη περιοχή. Η μήτρα Leopold είναι απλή και γίνεται εύκολα κατανοητή, μπορεί να εφαρμοστεί για πολλούς τύπους έργων και δραστηριοτήτων και είναι αρκετά αποτελεσματική για τον προσδιορισμό και εκτίμηση άμεσων περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Από την άλλη πλευρά, το γεγονός ότι σχεδιάστηκε για να καλύψει πολλούς τύπους έργων την κάνει δύσχρηστη. Επίσης, όπως και οι κατάλογοι και οι άλλοι τύποι μήτρας δεν είναι κατάλληλη για την αναγνώριση 56

57 Πίνακας 14. Τμήμα μήτρας Leopold. Βιομηχανικοί χώροι/κτίρια εθνικοί οδοί και γέφυρες Γραμμές μεταφοράς Ανατινάξεις/γεωτρήσεις Επιφανειακή εκσκαφή Επεξεργασία ορυκτών Οδικές μεταφορές Απόθεση υπολειμμάτων κατεργασίας Υπερχειλίσεις και διαρροές Ποιότητα Υδάτων Ποιότητα ατμόσφαιρας Διάβρωση Απόθεση, ιζηματοποίηση Θάμνοι Πόες Υδρόβια φυτά Ψάρια Κατασκήνωση και πεζοπορία Γραφική θέα και ορίζοντες Αξίες άγριας φύσης Σπάνια και μοναδικά είδη Υγιεινή και αφάλεια έμμεσων επιπτώσεων, ούτε των αλληλεπιδράσεων μεταξύ περιβαλλοντικών παραγόντων καθώς δεν επιτρέπει συσχετισμούς μεταξύ των παραγόντων αυτών. Το σύστημα βαθμολόγησης του μεγέθους και της σημασίας των επιπτώσεων είναι επίσης μεροληπτικό. 57

58 Πίνακας 15. Τμήμα σταθμισμένης μήτρας για επιλογή εναλλακτικών θέσεων ενός έργου. Εναλλακτική χωροθέτηση Περιβαλλοντικός Χώρος Α Χώρος B Χώρος Γ παράγοντας (w) (i) w*i i w*i i w*i Ποιότητα αέρα Ποιότητα υδάτων Θόρυβος Οικοσύστημα Σύνολο (w) = σχετικός συντελεστής στάθμισης του περιβαλλοντικού παράγοντα (σύνολο 100) (i) = επίπτωση της κατασκευής του έργου σε συγκεκριμένο χώρο στον περιβαλλοντικό παράγοντα (0-10) Μερικοί προσθέτουν τις τιμές μεγέθους και σημασίας για να έχουν μια σύνθετη τιμή της επίπτωσης μιας επιμέρους δράσης ενός έργου η όλου του έργου. Αυτό είναι λάθος, επειδή αυτή η μέθοδος δεν χρησιμοποιεί συντελεστές στάθμισης των επιπτώσεων που να αντικατοπτρίζουν στη σχετική σημασία τους. Οι σταθμισμένες μήτρες (Πίνακας 15) αναπτύχθηκαν ως μια προσπάθεια επίλυσης των παραπάνω προβλημάτων. Συντελεστές στάθμισης της σημασίας ή του μεγέθους δίνονται σε κάθε περιβαλλοντικό παράγοντα. Με αυτόν τον τρόπο είναι δυνατή η εκτίμηση της επίπτωσης ενός συγκεκριμένου έργου ή δράσης σε έναν περιβαλλοντικού παράγοντα, σταθμίζοντας τη σημασία του σε σύγκριση με τους άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Στο παράδειγμα του Πίνακα 15 χρησιμοποιείται μια σταθμισμένη μήτρα για να τη σύγκριση μεταξύ τριών χώρων απόθεσης αποβλήτων. Ένας σχετικός συντελεστής στάθμισης έχει υπολογιστεί και δίνεται για κάθε περιβαλλοντικό παράγοντα. Κατόπιν, υπολογίζεται το μέγεθος της επίπτωσης κάθε θέσης σε κάθε περιβαλλοντικό παράγοντα (σε κλίμακα 0-10). Κατόπιν κάθε επίπτωση πολλαπλασιάζεται με τον συντελεστή στάθμισης και έχουμε την σταθμισμένη επίπτωση. Οι σταθμισμένες επιπτώσεις μπορούν να αθροιστούν για να έχουμε τη συνολική σταθμισμένη επίπτωση. Συγκρίνοντας τα αποτελέσματα του Πίνακα 15 βλέπουμε ότι ο χώρος Β έχει τη 58

59 μικρότερη συνολική σταθμισμένη επίπτωση και άρα είναι ο λιγότερο επιβαρυντικός περιβαλλοντικά. Δίκτυα Οι μέθοδοι δικτύων αναγνωρίζουν ότι τα περιβαλλοντικά συστήματα αποτελούνται από πολύπλοκα δίκτυα σχέσεων και προσπαθούν να αναπαράγουν αυτά τα δίκτυα. Η αναγνώριση των επιπτώσεων μέσω δικτύων γίνεται με την παρακολούθηση των επιδράσεων του έργου μέσα από τις αλλαγές των περιβαλλοντικών παραμέτρων στο μελετώμενο πρότυπο δίκτυο. Μπορούν επίσης να εντοπιστούν έμμεσες επιπτώσεις σε έναν παράγοντα που προκαλούνται από τη συσσώρευση άμεσων επιπτώσεων σε άλλους. Το δίκτυο Sorensen είναι το πρώτο που αναπτύχθηκε γι αυτόν τον σκοπό. Χάρτες Η χρήση χαρτών επικάλυψης χρησιμοποιείται στα στάδια της παρουσίασης, του προσδιορισμού και της πρόβλεψης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Βοηθά στον εντοπισμό των κατάλληλων θέσεων για ένα έργο και του μεγέθους διαφόρων επιπτώσεων με τη χρήση χαρτών διαφόρων τύπων και χρήσεων γης που σχετίζονται με το έργο (π.χ. αγροτική, δασοκομική, θόρυβος, ρύπανση, νερό, κατοικία, έδαφος, κλίμα, κοινωνικά χαρακτηριστικά). Η μέθοδος αυτή προϋποθέτει βαθιά γνώση των λεπτομερειών και ευαισθησιών του χώρου. Με την ανάπτυξη των Γεωγραφικών Συστημάτων πληροφοριών έγινε δυνατός ο χειρισμός και η αξιοποίηση μεγαλύτερου όγκου δεδομένων. Οι χρήση χαρτών επικάλυψης είναι εύκολα κατανοητή και αποτελεί μια δημοφιλή πρακτική. Επίσης αποτελεί έναν πολύ καλό τρόπο επίδειξης της χωρικής κατανομής των επιπτώσεων. Από τη άλλη πλευρά δεν δίνουν πληροφορίες για τη διάρκεια και την πιθανότητα 59

60 μιας επίπτωσης και η χρήση των χαρτών επικάλυψης χειρωνακτικά είναι περιορισμένη ή μπορεί να γίνει πολύπλοκη στην περίπτωση των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών. 60

61 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 Πρόβλεψη των επιπτώσεων (prediction of impacts) 10.1 Γενικά Κατόπιν του προσδιορισμού των επιπτώσεων ενός έργου ή δραστηριότητας είναι δυνατός και ο προσδιορισμός του μεγέθους και της έκτασης των επιπτώσεων αυτών στο περιβάλλον μετά την ολοκλήρωση του έργου, σε σύγκριση με την κατάσταση του περιβάλλοντος χωρίς το έργο. Η πρόβλεψη των επιπτώσεων είναι ένα τεχνικό στάδιο που χρησιμοποιεί φυσικά, βιολογικά, κοινωνικο-οικονομικά και πολιτισμικά δεδομένα για να εκτιμήσει τα χαρακτηριστικά και τις παραμέτρους των επιπτώσεων (π.χ. φύση, μέγεθος, διάρκεια). Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται διάφορες μέθοδοι, από απλές έως πολύ σύνθετες (π.χ. μαθηματικά και στατιστικά μοντέλα), συμπεριλαμβανομένων και αυτών που αναπτύχθηκαν παραπάνω στο στάδιο του προσδιορισμού των επιπτώσεων. Επίσης απαιτείται συνήθως η συνεργασία ειδικών από διάφορα αντικείμενα, όπως φυσικοί, χημικοί, βιολόγοι, μηχανικοί, ανάλογα με τη φύση του κάθε εξεταζόμενου έργου και το μέγεθος κάθε εξεταζόμενης επίπτωσης. Η ποσοτική πρόβλεψη των επιπτώσεων είναι επιθυμητή, όπου είναι δυνατό να γίνει. Έτσι μπορούν να γίνουν συγκρίσεις με καθιερωμένα πρότυπα, την ήδη καταγραμμένη κατάσταση του περιβάλλοντος, αλλά και με πιθανές εναλλακτικές λύσεις. Επίσης διευκολύνει τα μεταγενέστερα στάδια του ελέγχου και της παρακολούθησης ενός έργου. Αν η ποσοτικοποίηση της πρόβλεψης δεν είναι δυνατή, τότε πρέπει να χρησιμοποιούνται μέθοδοι που να επιτρέπουν τη συστηματική εκτίμηση και σύγκρισή τους. H χρήση τεχνικών ταξινόμησης των επιπτώσεων (π.χ. με κάποιο σύστημα βαθμολόγησης ή σύγκρισης) είναι απαραίτητη για την αξιόπιστη ποιοτική πρόβλεψη των επιπτώσεων σε περιπτώσεις έλλειψης επαρκών δεδομένων, υψηλού επιπέδου αβεβαιότητας, ή έλλειψης πόρων (οι χρονικοί και οικονομικοί περιορισμοί είναι συνήθεις στη διαδικασία ΕΠΕ). 61

62 Όταν δεν είναι δυνατή η ποσοτική πρόβλεψη των εκτιμήσεων, όπως π.χ. σε περιπτώσεις χαρακτηριστικών του τοπίου (γραφικότητα, αίσθηση τόπου, ευχαρίστηση), πρέπει να γίνεται όσο το δυνατόν πιο συστηματική κατάταξη και ομαδοποίηση των επιπτώσεων και παρουσίασή τους με απλό και σαφή τρόπο με τη χρήση χαρτών, διατομών, φωτο-ρεαλιστικών απεικονίσεων. Η πρόβλεψη των επιπτώσεων γίνεται έναντι μιας «βασικής κατάστασης» η οποία καθορίζεται από το υπάρχον περιβάλλον. Έτσι, για την αξιόπιστη πρόβλεψη των επιπτώσεων η «βασική κατάσταση» πρέπει να περιλαμβάνει τις παρακάτω πληροφορίες: 1. τις τρέχουσες περιβαλλοντικές συνθήκες 2. τις τρέχουσες και μελλοντικές τάσεις 3. τις επιπτώσεις έργων τα οποία ήδη εκτελούνται 4. τις επιπτώσεις έργων που αναμένεται να εκτελεστούν Χαρακτηριστικά (τύποι) επιπτώσεων Στο κεφάλαιο 1.7 δόθηκε ο ορισμός της επίπτωσης και στον Πίνακα 4 αναφέρθηκαν περιληπτικά μερικά χαρακτηριστικά τους. Σε μια διαδικασία ΕΠΕ τα παρακάτω χαρακτηριστικά μιας επίπτωσης εξετάζονται συχνότερα, με συχνές διαφοροποιήσεις ανάλογα με τις περιβαλλοντικές συνθήκες και τη φύση του έργου: 1. φύση (θετική, αρνητική, άμεση, έμμεση, σωρευτική) 2. μέγεθος (μεγάλο, μέσο, μικρό) 3. έκταση/θέση (επιφάνεια/όγκος κάλυψης, κατανομή) 4. χρόνος (φάση κατασκευής, λειτουργίας, αποξήλωσης, άμεση, καθυστερημένη, βαθμός αλλαγής) 5. διάρκεια (βραχυπρόθεσμη, μακροπρόθεσμη, διαλείπουσα, συνεχής) 6. αναστρέψιμη/μη αναστρέψιμη 62

63 7. πιθανότητα (αβεβαιότητα ή αξιοπιστία πρόβλεψης) 8. σημασία (τοπική, περιφερειακή, παγκόσμια). Φύση. Οι προφανέστερες επιπτώσεις είναι αυτές που μπορούν να συνδεθούν άμεσα με τις δράσεις ενός έργου. Οι άμεσες επιπτώσεις περιλαμβάνουν την καταστροφή υγροτόπων εξαιτίας αποξήρανσης γης για γεωργική καλλιέργεια, την καταστροφή ενδιαιτημάτων άγριας πανίδας εξαιτίας υλοτομίας δασών, τη ρύπανση της ατμόσφαιρας εξαιτίας της κατασκευής εργοστασίου παραγωγή ηλεκτρισμού. Οι έμμεσες επιπτώσεις είναι λιγότερο προφανείς, συμβαίνουν αργότερα και πολλές φορές μακρύτερα από τη θέση ενός έργου. Έμμεσες επιπτώσεις είναι η βιοσυσσώρευση και βιομεγέθυνση ρυπαντών στην τροφική αλυσίδα εξαιτίας εκπομπών αερίων ρύπων εργοστασίου ή εξαιτίας χρήσης φυτοφαρμάκων, η αύξηση του άγχους ενός πληθυσμού εξαιτίας της αύξησης της κυκλοφοριακής κίνησης με την κατασκευή ενός νέου δρόμου. Μια επίπτωση είναι σωρευτική όταν αυξάνεται με το χρόνο με την αθροιστική επίδραση όμοιων επιπτώσεων ομοειδών γειτονικών έργων. Μέγεθος. Η εκτίμηση του μεγέθους μιας επίπτωσης είναι πρωταρχικής σημασίας στη διαδικασία ΕΠΕ. Εκφράζεται συνήθως με όρους δριμύτητας: μεγάλο, μέσο, μικρό. Έκταση/θέση. Ο χώρος ή η ζώνη στην οποία θα έχει μία συγκεκριμένη επίπτωση ένα έργο μπορεί να προβλεφθεί σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Η μεταβολή της διασποράς και της περιοχής ενδημίας ενός πληθυσμού ειδών, η ζώνη κατάληψης αέριων και υγρών ρυπαντών, αλλά και ο βαθμός χωρικής διαφοροποίησης του μεγέθους αυτών μπορούν να προβλεφθούν. Η πρόβλεψη είναι δυσκολότερη όταν πρόκειται για έμμεσες επιπτώσεις, αλλά μπορεί να γίνεται μια προσέγγιση. Χρόνος. Εξετάζονται επιπτώσεις ανάλογα με το χρονικό διάστημα από την έναρξη του έργου, που προκύπτουν σε διάφορες φάσεις του έργου (π.χ. λειτουργίας, κατασκευής). Μερικές επιπτώσεις μπορεί να συμβαίνουν αμέσως, ενώ άλλες αργότερα, μερικές φορές κατά πολλά χρόνια. 63

64 Διάρκεια. Μερικές επιπτώσεις είναι βραχυπρόθεσμες, όπως ο θόρυβος που προκαλείται από τη λειτουργία των μηχανημάτων κατά τη φάση κατασκευής. Άλλες μπορεί να είναι μακροπρόθεσμες, όπως η κατάληψης μιας έκτασης για τη δημιουργία λίμνης. Κάποιες επιπτώσεις μπορεί να είναι διαλείπουσες, όπως οι ανατινάξεις με εκρηκτικά κατά τη λειτουργία ενός λατομείου, άλλες μπορεί να είναι συνεχείς, όπως η δημιουργία ηλεκτρομαγνητικών πεδίων από τις γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος. Αναστρέψιμη/μη αναστρέψιμη. Η εξαφάνιση ενός είδους είναι μια μη αναστρέψιμη επίπτωση, ενώ ο θόρυβος των μηχανημάτων είναι αναστρέψιμη επίπτωση. Πιθανότητα. Αφορά το επίπεδο της αξιοπιστίας της πρόβλεψης, πόσο πιθανό είναι να συμβεί. Εισάγει το ζήτημα της αβεβαιότητας. Για ποσοτικές επιπτώσεις μπορεί να δίνεται το σφάλμα ή διαστήματα εμπιστοσύνης της τιμής της πρόβλεψης. Σημασία. Είναι από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά της επίπτωσης, μαζί με το μέγεθος. Ενώ όμως το μέγεθος μετριέται με πιο αντικειμενικό τρόπο, ο καθορισμός της σημασίας μιας επίπτωσης είναι πιο υποκειμενικός επειδή περιλαμβάνει την κριτική αξιολόγηση σε συνδυασμό με άλλα χαρακτηριστικά, με σκοπό να αποτελέσει πολύτιμο εργαλείο και να οδηγήσει στη λήψη αξιόπιστης απόφασης κατά τη διαδικασία ΕΠΕ. Κατά την προετοιμασία μιας ΜΠΕ η πληροφορία σχετικά με την πρόβλεψη των επιπτώσεων πρέπει να παρουσιάζεται με συστηματική μορφή στους φορείς λήψης των αποφάσεων. Μια τέτοια μορφή μπορεί να είναι ο Πίνακας 16, όπου περιλαμβάνονται πληροφορίες σχετικές με τα χαρακτηριστικά των πιθανών επιπτώσεων ενός έργου ή δραστηριότητας. Επισημαίνεται εδώ ότι πρέπει να γίνεται αναφορά στην αξιοπιστία μια πρόβλεψης δίνοντας κατάλληλα διαστήματα εμπιστοσύνης. Αυτά μπορεί να είναι με τη μορφή πιθανότητας όταν πρόκειται για ποσοτικές κρίσεις (π.χ. 95%) ή ή σε σχετικούς όρους όταν πρόκειται για ποιοτικές κρίσεις (π.χ. αρκετά υψηλή, βέλτιστη εκτίμηση). 64

65 Πίνακας 16. Συνοπτικός πίνακας χαρακτηριστικών των επιπτώσεων. ΕΙΔΟΣ ΕΠΙΠΤΩΣΗΣ Ποιότητα αέρα Ποικιλότητα (είσοδος (μείωση αριθμού ρυπαντών) ειδών) ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ ΕΠΙΠΤΩΣΗΣ Φύση Μέγεθος Έκταση/θέση Χρόνος Διάρκεια Αναστρεψιμότητα Πιθανότητα Σημασία Έδαφος (συμπίεση εδάφους) κ.λπ Μέθοδοι πρόβλεψης των χαρακτηριστικών των επιπτώσεων Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται κυρίως για την πρόβλεψη των χαρακτηριστικών των επιπτώσεων περιλαμβάνουν τις παρακάτω κατηγορίες; 1. Επαγγελματική κρίση βέλτιστης εκτίμησης 2. Ποσοτικά μαθηματικά μοντέλα 3. Πειράματα και φυσικά μοντέλα 4. Μελέτες περίπτωσης ως ανάλογα ή σημεία αναφοράς. Επαγγελματική κρίση βέλτιστης εκτίμησης. Όλοι οι μέθοδοι πρόβλεψης των επιπτώσεων εμπλέκουν την επαγγελματική κρίση, ιδιαίτερα όταν γίνεται χρήση προχωρημένων τεχνικών και μοντέλων, οπότε και απαιτείται ειδική γνώση. Η βέλτιστη επαγγελματική κρίση μπορεί να είναι η μοναδική εφαρμόσιμη μέθοδος όταν δεν υπάρχουν δεδομένα ή δεν υπάρχει κατάλληλη μεθοδολογία, όπως στην περίπτωση κάποιων κοινωνικών επιπτώσεων. ένα παράδειγμα είναι η πρόβλεψη της επίπτωσης μιας πρότασης για την παροχή νερού σε μια κοινότητα στη συνοχή και τις δραστηριότητες αυτής της κοινότητας. Σε τέτοιες περιπτώσεις πρέπει να χρησιμοποιούνται ειδικοί εξοικειωμένοι με τους κρινόμενους τύπους έργων, την γεωγραφική περιοχή του έργου αλλά και με παρόμοιες υποθέσεις και μελέτες. 65

66 Ποσοτικά μαθηματικά μοντέλα. Εκφράζουν σχέσεις αιτίου-αποτελέσματος με μαθηματικές συναρτήσεις, οι οποίες εξάγονται από αιτιοκρατικές ή πιθανολογικές σχέσεις. Διάφορα τέτοια μοντέλα χρησιμοποιούνται στη διαδικασία ΕΠΕ για την πρόβλεψη διαφόρων τύπων επιπτώσεων, όπως στον αέρα, το νερό, το έδαφος, τους βιότοπους. Αρχικά τα μαθηματικά μοντέλα χρησιμοποιήθηκαν για την πρόβλεψη επιπτώσεων σε φυσικές παραμέτρους, πλέον όμως χρησιμοποιούνται και για την πρόβλεψη βιολογικών, κοινωνικών, δημογραφικών και οικονομικών επιπτώσεων. Κατά τη χρήση των μαθηματικών μοντέλων πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι αποτελούν απλοποιήσεις της πραγματικότητας και για την κατασκευή τους έγιναν κάποιες παραδοχές. Αυτές οι παραδοχές πρέπει να είναι γνωστές και να γίνονται οι απαραίτητες διορθώσεις και προσαρμογές για κάθε συγκεκριμένο έργο και θέση του έργου. Παραδείγματα μαθηματικών μοντέλων: Μοντέλα διασποράς του αέρα για την πρόβλεψη των συγκεντρώσεων των ρυπαντών σε διάφορες θέσεις εξαιτίας της λειτουργίας σταθμού παραγωγής ενέργειας από ξυλάνθρακα. Υδρολογικά μοντέλα για την πρόβλεψη μεταβολών της ροής ενός ποταμού εξαιτίας της κατασκευής ταμιευτήρα. Οικολογικά μοντέλα για την πρόβλεψη των αλλαγών που θα επιφέρει σε υδάτινα σώματα η απόρριψη τοξικών αποβλήτων. Πειράματα και φυσικά μοντέλα. Δεν έχουν χρησιμοποιηθεί πολύ στη διαδικασία ΕΠΕ, μπορεί όμως να είναι ιδιαίτερα χρήσιμα για την πρόβλεψη ορισμένων τύπων επιπτώσεων. Πρέπει όμως να λαμβάνεται υπόψη ότι, όπως και στα μαθηματικά μοντέλα, υπάρχει διαφορά μεταξύ των πειραματικών συνθηκών και της πραγματικής κατάστασης. Παραδείγματα πειραμάτων: Εργαστηριακή έκθεση ψαριών σε διάφορες συγκεντρώσεις ρυπαντών για τον καθοριμό των επιπέδων θνησιμότητας. Υπαίθριες δοκιμές της αποτελεσματικότητας διαφόρων μεθόδων ελέγχου της διάβρωσης. 66

67 Διάφορα φυσικά μοντέλα μπορούν κατασκευαστούν για την πρόβλεψη της συμπεριφοράς και της επίπτωσης ενός έργου στο περιβάλλον. Για παράδειγμα, φυσικά μοντέλα μπορούν να κατασκευαστούν για την προσομοίωση των αλλαγών στην απόθεση άμμου και ιζημάτων εξαιτίας της εκτέλεσης κατασκευής λιμενικών έργων. Μελέτες περίπτωσης. Η ανασκόπηση μελετών έργων σε παρόμοια περιβάλλοντα μπορεί να δώσει σημαντικές πληροφορίες και να βοηθήσει στην ανάλυση και πρόβλεψη των επιπτώσεων. Η μελέτες αυτές είναι πολύ χρήσιμες για συγκρίσεις όταν υπάρχουν στοιχεία παρακολούθησης και ελέγχου του έργου Η αβεβαιότητα στην πρόβλεψη των επιπτώσεων Η αβεβαιότητα είναι διάχυτη σε όλα τα στάδια της διαδικασίας ΕΠΕ, αλλά αποκτά ιδιαίτερη σημασία στο στάδιο της πρόβλεψης των επιπτώσεων. Η αβεβαιότητα συνδέεται με το επίπεδο γνώσης ή άγνοιας του μελετώμενου φαινομένου. Όταν οι σχέσεις αιτίου αποτελέσματος είναι γνωστές, οι επιπτώσεις μπορούν να προβλεφθούν ή τουλάχιστον να περιγραφούν. Πολλές φορές όμως κάποιες επιπτώσεις είναι άγνωστες μέχρι να συμβούν, όπως για παράδειγμα η καταστροφή του όζοντος από τη χρήση χλωροφθορανθράκων ή η μετάδοση της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας των βοοειδών ή ασθένειας των τρελών αγελάδων από τα βοοειδή στον άνθρωπο. Πηγές αβεβαιότητας κατά την πρόβλεψη των επιπτώσεων είναι: Η επιστημονική αβεβαιότητα ελλιπής γνώση του τρόπου λειτουργίας ενός οικοσυστήματος και των νόμων που διέπουν τις μεταβολές του. Η αβεβαιότητα των δεδομένων ανεπαρκή και μη συγκρίσιμα δεδομένα ή ανεπαρκείς τεχνικές μέτρησης αυτών. Η αβεβαιότητα της πολιτικής ασαφείς στόχοι, προδιαγραφές και οδηγίες για τον τρόπο διαχείρισης και αντιμετώπισης πιθανών επιπτώσεων και κινδύνων. 67

68 Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για την αντιμετώπιση της αβεβαιότητας κατά την πρόβλεψη των επιπτώσεων, όπως: Παροχή της θετικότερης και αρνητικότερης δυνατής πρόβλεψης ως ένδειξης του μεγέθους της αβεβαιότητας. Παροχή διαστημάτων εμπιστοσύνης στην περίπτωση των ποσοτικών επιπτώσεων. Ανάλυση ευαισθησίας για τον καθορισμό της επίδρασης μικρών αλλαγών στο μέγεθος της επίπτωσης. Η σχέση μεταξύ μεγέθους δριμύτητας μιας επίπτωσης μπορεί να μην είναι γραμμική. Μικρές αλλαγές στο μέγεθος μιας επίπτωσης μπορεί να προκαλέσουν μεγαλύτερες από τις αναμενόμενες περιβαλλοντικές αλλαγές. Μερικές φορές είναι απαραίτητο, ιδιαίτερα όταν επηρεάζονται πόροι μεγάλης αξίας, να γίνεται εκτίμηση των μεταβολών που προκαλούν μικρές αλλαγές μιας επίπτωσης (μικρότερες του 10%) στο περιβάλλον. 68

69 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 Αξιολόγηση και εκτίμηση της σημασίας των επιπτώσεων (evaluation and assessment of significance) Σε αυτό το στάδιο γίνεται εκτίμηση της σημασίας των προβλεπόμενων συνεπειών για το περιβάλλον από το έργο, ώστε να επικεντρωθεί η προσοχή στις αρνητικές συνέπειες. Μετά τον προσδιορισμό και την πρόβλεψη των χαρακτηριστικών των επιπτώσεων ενός έργου ή δραστηριότητας στο περιβάλλον γίνεται αξιολόγηση της σημασίας καθεμιάς από αυτές. Η έννοια της σημασίας των επιπτώσεων εισάγεται νωρίς στη διαδικασία ΕΠΕ ήδη από τα στάδια της επιλογής των έργων και της διαλογής των κυριότερων επιπτώσεων και διατρέχει όλη τη διαδικασία. Αυτό το στάδιο περιλαμβάνει την επίσημη απόδοση ενός επιπέδου σημαντικότητας σε κάθε πιθανή επίπτωση, χρησιμοποιώντας τις πληροφορίες που αποκτήθηκαν μέχρι τώρα και συγκεκριμένα κριτήρια, με σκοπό τη μετέπειτα πρόταση κατάλληλων μέτρων μετριασμού των επιπτώσεων και την παροχή πληροφορημένης γνώμης στις αρμόδιες για τη λήψη αποφάσεων αρχές. Η αξιολόγηση των επιπτώσεων είναι μια δύσκολη, εύκολα αμφισβητούμενη από τρίτους και με στοιχεία υποκειμενικότητας διαδικασία. Πρέπει να συγκεράσει τιμές και γεγονότα με αξίες και την επιστημονική πρακτική με τη διαδικασία λήψης απoφάσεων, ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά. Μια τιμή σημαντικότητας, βασισμένη σε κάποια αξιόπιστα κριτήρια, θεσπισμένα ή μη, πρέπει να αποδοθεί σε κάθε επίπτωση. Αυτό αποτελεί μια πολύ σημαντική και υπεύθυνη εργασία, η οποία θα επηρεάσει την απόφαση τελικής έγκρισης, υποδεικνύοντας αν η επίπτωση μιας πρότασης είναι αποδεκτή ή όχι. Η αξιολόγηση της σημασίας των επιπτώσεων γίνεται με τη βοήθεια κριτηρίων και μέτρων που καθορίζονται από τη νομοθεσία ή κατά τη διαδικασία ΕΠΕ. Όπου δεν υπάρχουν, πρέπει να δημιουργούνται λαμβάνοντας υπόψη τα χαρακτηριστικά του προτεινόμενου έργου και της 69

70 θέσης κατασκευής του. Οι κατευθυντήριες οδηγίες της διαδικασίας ΕΠΕ για τον τρόπο αξιολόγησης των επιπτώσεων κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες: τις σχετικές με όρια εκπομπών, που περιλαμβάνουν καθιερωμένα πρότυπα για τον αέρα, το νερό, το θόρυβο κ.λπ. και τις σχετικές με την ποιότητα του περιβάλλοντος, που χρησιμοποιούν κριτήρια σημαντικότητας για την αξιολόγηση πολύτιμων περιβαλλοντικών συνιστωσών και άλλων παρόμοιων παραμέτρων. Τα αποδεκτά όρια εκπομπών μπορεί να ορίζονται τοπικά, ενώ πολλές φορές είναι διεθνώς καθιερωμένα. Παρέχουν έναν αντικειμενικό τρόπο καθορισμού της σημασίας των επιπτώσεων. μια εκπομπή μπορεί να υπερβαίνει ή να μην υπερβαίνει το όριο. Μερικές φορές δημιουργούνται προβλήματα κατά τη διαδικασία ΕΠΕ, όπως όταν τα θεσπισμένα όρια δεν είναι κατανοητά ή δεν γίνονται κατανοητά από το κοινό, όπως π.χ. η επίδραση των επιπέδων μολύβδου στο αίμα. Επίσης για ορισμένες οικολογικές, κοινωνικές, οπτικές επιπτώσεις δεν υπάρχουν θεσπισμένα τεχνικά όρια. Τα κριτήρια περιβαλλοντικής ποιότητας ή ορίων μέριμνας είναι ποιοτικά, υποκειμενικά και γενικά και χρειάζονται επαρκή επεξήγηση. Δημιουργούνται σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά που εξεταζόμενου έργου και τις τοπικές συνθήκες (περιβαλλοντικές, κοινωνικές), λαμβάνοντας υπόψη τα προηγούμενα στάδια της ΕΠΕ αλλά και πληροφορίες και την εμπειρία από άλλα παρόμοια έργα στην περιοχή ή σε περιοχές με παρόμοια χαρακτηριστικά. Από τα παραπάνω εύκολα συμπεραίνεται ότι η διαδικασία της αξιολόγησης των επιπτώσεων, από μόνη της απαιτητική, δύσκολη και υπεύθυνη, δυσχεραίνεται ακόμα περισσότερο από την έλλειψη και πολλές φορές αδυναμία δημιουργίας κατάλληλων ορίων σημαντικότητας αλλά και κατευθυντήριων οδηγιών σχετικών με την εκτίμησή τους. Έτσι, διάφορες χώρες και διεθνείς οργανισμοί εργάστηκαν προς αυτή την κατεύθυνση και έχουν 70

71 Πίνακας 17. Κατευθυντήριες οδηγίες για την περιβαλλοντική βιωσιμότητα σχεδίων έργων της Παγκόσμιας Τράπεζας. Πρέπει να καταβάλλεται κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε κάθε σχέδιο έργου που επιδρά σε ανανεώσιμους φυσικούς πόρους να μην υπερβαίνει τις αναγεννητικές ικανότητες του περιβάλλοντος. Οι εκπομπές αποβλήτων πρέπει να είναι εντός της αφομοιωτικής ικανότητας απορρόφησης του τοπικού περιβάλλοντος και χωρίς να προκαλούν μη αποδεκτή υποβάθμιση της μελλοντικής απορροφητικής ικανότητας αποβλήτων ή άλλων σημαντικών περιβαλλοντικών υπηρεσιών. Οι ρυθμοί συγκομιδής των εισροών ανανεώσιμων πόρων πρέπει να είναι εντός των ορίων της αναγεννητικής ικανότητας του φυσικού συστήματος που τις παράγει, οι ρυθμοί εξάντλησης μη ανανεώσιμων φυσικών πόρων πρέπει να είναι ίσοι με τους ρυθμούς με τους οποίους ανανεώσιμα υποκατάστατα δημιουργούνται ανθρωπογενώς. Πίνακας 18. Έλεγχοι ορίων μέριμνας για περιβαλλοντική αποδοχή επιπτώσεων. Επίπεδο αποδοχής Όριο μέριμνας επίπτωσης (προτεινόμενο) Μη αποδεκτή Υπέρβαση νομικά θεσπισμένου ορίου μέριμνας, π.χ. προδιαγραφές ορίων εκπομπών Μη αποδεκτή Αύξηση του κινδύνου ασφάλειας και υγιεινής πάνω από ορισμένα ποιοτικά ή ποσοτικά κριτήρια Μη αποδεκτή Εξαφάνιση ειδών, απώλεια γενετικής ποικιλότητας, σπάνιων ή κινδυνεύοντων ειδών, απαραίτητων ενδιαιτημάτων Συνήθως μη αποδεκτή Συνήθως μη αποδεκτή Συνήθως μη αποδεκτή Ίσως αποδεκτή, αλλά μόνο με ελαχιστοποίηση, μετριασμό, διαχείριση Ίσως αποδεκτή, αλλά μόνο με ελαχιστοποίηση, μετριασμό, διαχείριση Ίσως αποδεκτή, αλλά μόνο με ελαχιστοποίηση, μετριασμό, διαχείριση Συνήθως αποδεκτή Συνήθως αποδεκτή Συνήθως αποδεκτή Σύγκρουση με υφιστάμενες περιβαλλοντικές πολιτικές και σχέδια χρήσης γης Απώλεια πληθυσμών εμπορεύσμων ειδών Απώλεια παραγωγικής ικανότητας ανανεώσιμων πόρων σε μεγάλη κλίμακα Αποφυγή εξάπλωσης ασθενειών, παρασίτων, ζιζανίων, ζώων Φροντίδα σπάνιων ή κινδυνεύοντων ειδών Μερική απώλεια απειλούμενου ενδιαιτήματος Μερική απώλεια πληθυσμών μη-απειλούμενων ειδών Τροποποίηση τοπίων χωρίς υποβάθμιση αισθητικών αξιών Εκπομπές αποδεδειγμένα χαμηλότερες από τη φέρουσα ικανότητα του περιβάλλοντος-αποδέκτη 71

72 καθιερώσει σχετικές οδηγίες για τους φορείς και τα μέλη τους, οι οποίες είναι γενικότερου ενδιαφέροντος και μπορούν να έχουν εφαρμογή και αλλού, με την προϋπόθεση της κάθε φορά κατάλληλης προσαρμογής στις τοπικές συνθήκες. Η Παγκόσμια Τράπεζα, αναγνωρίζοντας τη δυσκολία εφαρμογής των ειδικότερων κατευθυντήριων οδηγιών, εξέδωσε έναν κατάλογο με γενικούς κανόνες περιβαλλοντικής βιωσιμότητας σχεδίων έργων, οι οποίοι πρέπει να ακολουθούνται κατά τη διαδικασία ΕΠΕ. Αυτοί οι γενικοί κανόνες δίνονται στον Πίνακα 17. Επίσης με βάση την εμπειρία της Δυτικής Αυστραλίας στη διαδικασία ΕΠΕ, εκδόθηκε ένας κατάλογος με παραδείγματα προτεινόμενων κριτηρίων καθορισμού ορίων μέριμνας επιπτώσεων προκειμένου να είναι περιβαλλοντικά αποδεκτές (Πίνακας 18). 72

73 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 Άμβλυνση ή μετριασμός των επιπτώσεων (mitigation) Σύμφωνα με το άρθρο 5, παρ. 3 της Οδηγίας 85/337/ΕΟΚ όπως τροποποιήθηκε και ισχύει, το στάδιο της άμβλυνσης των επιπτώσεων ορίζεται ως «περιγραφή των μέτρων που προβλέπονται προκειμένου να αποφευχθούν, να μειωθούν και, ει δυνατόν, να επανορθωθούν σημαντικές δυσμενείς επιπτώσεις». Αποτελεί μια δημιουργική και πρακτική φάση της διαδικασίας ΕΠΕ, κατά την οποία αναζητούνται οι καλύτεροι δυνατοί τρόποι αποφυγής, μείωσης ή επανόρθωσης των επιπτώσεων. Ο σκοπός του σταδίου της άμβλυνσης είναι κατ αρχήν να αποτρέπει τις δυσμενείς επιπτώσεις και, εφόσον κάποιες δεν είναι δυνατόν να αποτραπούν, να εξασφαλίζει ότι θα κινηθούν μέσα σε αποδεκτά όρια. Έτσι, οι στόχοι του σταδίου της άμβλυνσης είναι: η ανεύρεση καλύτερων εναλλακτικών λύσεων και τρόπων δράσης, η ενίσχυση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών ωφελημάτων μιας πρότασης, η αποφυγή, μείωση ή επανόρθωση των δυσμενών επιπτώσεων και ο περιορισμός των δυσμενών επιπτώσεων μέσα σε αποδεκτά όρια. Οι δυσμενείς περιβαλλοντικές επιπτώσεις μπορούν να επεκταθούν πολύ μακρύτερα από τα όρια επιρροής ενός έργου. Παλιότερα το πραγματικό κόστος μιας αναπτυξιακής πρότασης, ιδιαίτερα κατά τις φάσεις της λειτουργίας και της αποξήλωσης, δεν εξεταζόταν πλήρως στο πλαίσιο της μελέτης σκοπιμότητας του έργου. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τα πραγματικά κόστη του έργου να πληρώνονται από την πληττώμενη κοινότητα και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο και όχι από τον κύριο του έργου. Αυτό διορθώνεται στο πλαίσιο της διαδικασίας ΕΠΕ με την επιβολή αυστηρότερων υποχρεώσεων στον κύριο του έργου. Έτσι, απαιτείται από τον κύριο του έργου: 73

74 να αμβλύνει τις επιπτώσεις μέσω καλού σχεδιασμού του έργου και καλής περιβαλλοντικής διαχείρισης, να παρέχει αντισταθμιστικά οφέλη στις πληττώμενες κοινότητες, να έχει κατάλληλα σχέδια για τον περιορισμό των επιπτώσεων σε αποδεκτά επίπεδα, να επανορθώνει κάθε απομένουσα περιβαλλοντική ζημιά. Σε κάποιες, λίγες, περιπτώσεις στα στάδια της πρόβλεψης και της αξιολόγησης των επιπτώσεων μπορεί να εντοπιστούν εξαιρετικά δυσμενείς επιπτώσεις και το μόνο αποτελεσματικό μέτρο να είναι η εγκατάλειψη του έργου. Σε άλλες, περισσότερες, περιπτώσεις θα απαιτείται τροποποίηση κάποιων τμημάτων της αναπτυξιακής δράσης για την αποφυγή διάφορων σημαντικών επιπτώσεων. Παραδείγματα μεθόδων αποφυγής των επιπτώσεων αποτελούν: ο έλεγχος στερεών και υγρών αποβλήτων μέσω επιτόπιας ανακύκλωσης ή μέσω απομάκρυνσης από το χώρο του έργου για περιβαλλοντικά φιλικό χειρισμό αλλού, η χρήση προκαθορισμένων διαδρομών των φορτηγών και διεξαγωγή εργασιών μόνο κατά τη διάρκεια της ημέρας, για την αποφυγή της όχλησης των παρακείμενων κοινοτήτων από την κίνηση των φορτηγών και το θόρυβο από τη νυχτερινή εργασία η δημιουργία ζωνών ανάσχεσης και η ελάχιστη χρήση τοξικών ουσιών για την αποφυγή επιπτώσεων σε τοπικά οικοσυστήματα. Σε μερικές περιπτώσεις οι δυσμενείς επιπτώσεις δεν είναι δυνατό να εξαλειφθούν, ή μπορεί να μην είναι απαραίτητο να εξαλειφθούν. Τότε εφαρμόζονται μέθοδοι μείωσης των επιπτώσεων όπως στα παρακάτω παραδείγματα: ειδικός σχεδιασμός των κτιρίων με τη χρήση απλών προφίλ, τοπικών υλικών και απαλών χρωμάτων για τη μείωση της οπτικής επίπτωσης ενός έργου και κατάλληλη διαμόρφωση για την απόκρυψη/ανάμιξη με το τοπικό περιβάλλον, 74

75 χρήση ξενώνων στο εργοτάξιο και λεωφορείων για τη μεταφορά των εργατών για τη μείωση των επιπτώσεων στην κυκλοφορία και την τοπική αγορά στέγης από ένα έργο με μεγάλες ανάγκες σε εργατικό δυναμικό κατά το στάδιο κατασκευής, χρήση λεκανών πρόσχωσης, φύτευση προσωρινών καλλιεργειών κάλυψης και προγραμματισμός δραστηριοτήτων κατά τη διάρκεια των ξηρών μηνών για τη μείωση της διάβρωσης και της ιζηματογένεσης. Κατά τη διάρκεια της ζωής ενός έργου κάποιες περιβαλλοντικές συνιστώσες μπορεί να χαθούν ή καταστραφούν προσωρινά. Μπορεί να είναι δυνατή η επιδιόρθωση, επαναφορά ή επανόρθωση μερικών περιβαλλοντικών συνιστωσών σε κάποιο βαθμό, όπως για παράδειγμα: η γεωργική γη που χρησιμοποιήθηκε για την απόθεση υλικών κατά τη φάση κατασκευής ενός έργου μπορεί να επανέλθει άμεσα και πλήρως στην αρχική κατάσταση, γη που χρησιμοποιήθηκε για την εξόρυξη αμμοχάλικου μπορεί να αποδοθεί για γεωργική χρήση, αλλά θα απαιτηθεί περισσότερος χρόνος γι αυτό, ένας ποταμός που εξετράπη για την κατασκευή ενός δρόμου, μπορεί να αποκατασταθεί στο αρχικό μοτίβο ροής κατά το μεγαλύτερο ποσοστό, μια κοινότητα κατά μήκος ενός δρόμου που οδηγεί σε μια νέα τουριστική εγκατάσταση θα μπορούσε να απαλλαγεί από πολλές από τις δυσμενείς επιπτώσεις της αυξημένης κυκλοφορίας με την κατασκευή μια παρακαμπτήριας οδού. Σε μια διαδικασία ΕΠΕ, συχνά θα υπάρχουν δυσμενείς επιπτώσεις που δεν θα είναι δυνατό να μετριαστούν. Σε αυτές τις περιπτώσεις θα πρέπει να γίνεται αντιστάθμιση των επιπτώσεων, όπως για παράδειγμα: σε περίπτωση απώλειας χώρου αναψυχής ή ενδιαιτήματος άγριας πανίδας, πρέπει να παρέχεται νέος χώρος αναψυχής ή να δημιουργείται καταφύγιο άγριας ζωής αλλού, 75

76 Πίνακας 19. Παράδειγμα μέτρων άμβλυνσης δυσμενών επιπτώσεων που προτάθηκαν κατά τη διαδικασία ΕΠΕ κατασκευής φράγματος στον ποταμό Seco, Oaxaca, Mexico (Sanchez-Silva and Cruz-Ulloa 1994). αντικατάσταση γης και οικιών των ανθρώπων που εκτοπίζονται λειτουργία και αποκατάσταση δανειοθαλάμων με κατάλληλη μέθοδο κατάρτιση προγραμμάτων αναπαραγωγής ψαριών θέσπιση καθεστώτων περιβαλλοντικής διαχείρισης για τις λεκάνες απορροής, τη δασοπονία, τη βόσκηση κ.λπ. φύτευση δέντρων ως εμπόδια προώθηση γεωργικών πρακτικών που θα μειώσουν τη χρήση του νερού θέσπιση τεχνικών συμβουλίων, χρηματοδοτικών και κοινωνικών υπηρεσιών όταν συμβαίνει απώλεια της ιδιωτικότητας, ηρεμίας και ασφάλειας σε οικίες παραπλεύρως νέου δρόμου, πρέπει να παρέχεται κατάλληλη ηχομόνωσης ή/και να αγοράζονται από τον κύριο του έργου οι πληγείσες ιδιοκτησίες. Στον Πίνακα 19 δίνεται παράδειγμα μέτρων άμβλυνσης που προτάθηκαν κατά τη διαδικασία ΕΠΕ κατασκευής φράγματος στον ποταμό Seco του Μεξικού (Sanchez-Silva and Cruz-Ulloa 1994). Tα προτεινόμενα μέτρα άμβλυνσης των επιπτώσεων δεν έχουν αξία αν δεν εφαρμοστούν μετά την έγκριση κατασκευής ενός έργου. Με αυτή την έννοια, το στάδιο της άμβλυνσης είναι στενά συνδεδεμένο με το στάδιο της παρακολούθησης (monitoring). Η παρακολούθηση ενός έργου μετά την έγκριση πρέπει να περιλαμβάνει την αποτελεσματικότητα ή μη των μέτρων άμβλυνσης. 76

77 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΕΡΓΩΝ ΚΑΙ ΔΡΑΣΗΡΙΟΤΗΤΩΝ (1958/2012) 77

78 78

79 α/α Είδος έργου Υποκατηγορία Α1 Υποκατηγορία Α2 Κατηγορία B Παρατηρήσεις 1 Ηλεκτροπαραγωγή από αιολική ενέργεια P 60 MW ή P > 30 MW και εντός περιοχών δικτύου Natura 2000 ή L 20 km Οµάδα 10η: Ανανεώσιµες πηγές ενέργειας 5 < P < 60 MW και L < 20 km 0,02 < P < 5 MW ή P<0,02 και ισχύει η Ξ Απ ό την κατάταξη εξαιρούνται τα έργα ΑΠΕ π ου σύµφωνα µε ισχύουσες διατάξεις δεν απ αιτούν την έγκριση π εριβαλλοντικών όρων (π.χ. φωτοβολταϊκοί σταθµοί και ανεµογεννήτριες π ου εγκαθίστανται σε κτίρια ή και άλλες δοµικές κατασκευές ή εντός οργανωµένων υπ οδοχέων βιοµηχανικών δραστηριοτήτων). 2 Ηλεκτροπαραγωγή από φωτοβολταϊκούς σταθµούς 3 Ηλεκτροπαραγωγή από ηλιοθερµικούς σταθµούς 4 Ηλεκτροπαραγωγή από γεωθερµικούς σταθµούς 5 Ηλεκτροπαραγωγή από σταθµούς βιορευστών και βιοκαυσίµων 6 P 10 MW P 5 MW P 10 MW P 2 MW 0,5 < P < 10 MW ή P<0,5 και ισχύει η Ξ 0,5 < P < 5 MW ή P<0,5 και ισχύει η Ξ 0,5 < P < 10 MW ή P<0,5 και ισχύει η Ξ α) Ηλεκτροπαραγωγή µε καύση βιοαερίου P 3 MW 0,5 < P < 3 MW ή P<0,5 και ισχύει η Ξ β) Εγκαταστάσεις παραγωγής βιοαερίου πρκατατάσσονται σύµφωνα µε το Παράρτηµα IV 7 Ηλεκτροπαραγωγή από σταθµούς καύσης βιοµάζας P 10 MW 0,5 < P < 10 MW 0,5 < P < 2 MW ή P<0,5 και ισχύει η Ξ P: εγκατεστηµένη ισχύς L: µήκος διασυνδετικής γραµµής µεταφοράς υψηλής τάσης (150 kv) Ξ: Εξαίρεση σύµφωνα µε την παρ. 13 του άρθρου 8 του ν. 3468/2006 όπ ως τροπ οπ οιήθηκε απ ό το άρθρο 3 του ν. 3851/2010, δηλαδή: α) Το έργο εγκαθίστανται σε γήπ εδο π ου βρίσκεται σε περιοχή του δικτύου Natura 2000 ή σε π αράκτια θέση π ου απ έχει λιγότερο απ ό 100 m απ ό την οριογραµµή του αιγιαλού εκτός βραχονησίδων, ή β) Το έργο γειτνιάζει, σε απ όσταση µικρότερη των 150 m, µε σταθµό Α.Π.Ε. της ίδιας τεχνολογίας π ου είναι εγκατεστηµένος σε άλλο γήπ εδο και έχει εκδοθεί γι αυτόν άδεια π αραγωγής ή απ όφαση Ε.Π.Ο. ή π ροσφορά σύνδεσης, η δε συνολική ισχύς των σταθµών υπ ερβαίνει τo 0,5 MW για φωτοβολταϊκούς, ηλιοθερµικούς και γεωθερµικούς σταθµούς, καθώς και για σταθµούς βιοκαυσίµων, βιορευστών και βιοαερίου ή τα 20 kw για αιολικούς σταθµούς. Τα συνοδά έργα (π.χ. οδοπ οιία, δίκτυο διασύνδεσης) ακολουθούν την κατηγορία του κυρίως έργου. Ηλεκτροπ αραγωγή απ ό σταθµούς βιοαερίου π ου π αράγεται σε ΧΥΤΑ ακολουθεί την κατάταξη του ΧΥΤΑ Στην ηλεκτροπ αραγωγή απ ό σταθµούς καύσης βιοµάζας δεν π εριλαµβάνονται οι π εριπ τώσεις SRF και RDF π ου δεν π ληρούν τα κριτήρια π εριεκτικότητας σε βιοµάζα π ου καθορίζει ο εκάστοτε κανονισµός αδειών π αραγωγής. 79

80 α/α Είδος έργου Υποκατηγορία Α1 Υποκατηγορία Α2 Κατηγορία B Παρατηρήσεις 8 Υδροηλεκτρικά έργα α) P > 15 MW β) V > m3 γ) Με εκτροπή νερού σε υδατόρεµα άλλης ΛΑΠ Οµάδα 10η: Ανανεώσιµες πηγές ενέργειας P 15 MW και V m3 και α) 8 km L > 250 m, εάν τα δ) L > 8 km, εάν τα υδραυλικά υδραυλικά µέρη του έργου µέρη του έργου (υδροληψία, και η λεκάνη κατάκλυσης και αγωγός εκτροπής και το τµήµα εκτροπής του υδροηλεκτρικός σταθµός) υδατορέµατος είναι εκτός και η λεκάνη περιοχής Natura 2000 κατάκλυσης και το τµήµα β) L 4 km, εάν τα υδραυλικά εκτροπής του υδατορέµατος µέρη του έργου ή η λεκάνη είναι εκτός περιοχής Natura κατάκλυσης ή το τµήµα 2000 εκτροπής του υδατορέµατος, ε) L > 4 km, εάν τα υδραυλικά είναι εντός περιοχής Natura µέρη του έργου ή η λεκάνη 2000 κατάκλυσης ή το τµήµα γ) Με εκτροπή νερού σε άλλο εκτροπής του υδατορέµατος, υδατόρεµα, εντός της ίδιας είναι εντός περιοχής Natura ΛΑΠ, πέραν αυτού στο οποίο 2000 συµβάλλει το υδατόρεµα υδροληψίας Οι περιπτώσεις που υπολείπονται αυτών των υποκατηγοριών Α1 και Α2 P: Ισχύς V: Μικτός όγκος λεκάνης κατάκλυσης στη στάθµη υπ ερχείλισης L: Μήκος αγωγού εκτροπ ής ΛΑΠ: Φυσική λεκάνη απ ορροής π οταµού Τα κριτήρια του π αρόντος είδους εφαρµόζονται συνδυαστικά µε αυτά της κατάταξης του είδους «Φράγµατα και αναβαθµοί εντός κοίτης υδατορεµάτων». Τα συνοδά έργα των υδροηλεκτρικών έργων (οδοποιία, γραµµές µεταφοράς ρεύµατος κλπ ), συµπ αρασύρονται απ ό την κατάταξη των τελευταίων. Σε π ερίπ τωση π ου υδροηλεκτρικό έργο απ οτελεί συνοδό έργο άλλου π ροτεινόµενου έργου υψηλότερης κατάταξης (π.χ. φράγµα ταµίευσης ή υδροληψία απ ό υδατόρεµα για ύδρευση ή άρδευση) τότε συµπαρασύρεται στην τελευταία. Σε π ερίπ τωση π ου το υδροηλεκτρικό έργο απ οτελεί συνοδό έργο υφιστάµενου, του οπ οίου δεν µεταβάλλει τις υδρολογικές π αραµέτρους λειτουργίας (π οσότητα π ρος απ όληψη και χρονική π ερίοδος απ όληψης), και επ ιπ λέον L 250 m, τότε κατατάσσεται στην κατηγορία Β. Σε π ερίπ τωση υδροληψίας απ ό π ερισσότερους του ενός κλάδους του ίδιου υδατορέµατος, το L υπ ολογίζεται ως άθροισµα των επ ιµέρους L. 9 Υβριδικά έργα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας α) Κατηγοριοπ («Υβριδικοί οιούνται σταθµοί») βάσει του επ ιµέρους έργου τους µε την υψηλότερη κατάταξη. β) Στην π ερίπ τωση υβριδικών σταθµών µε µέσο απ οθήκευσης ενέργειας ταµιευτήρες νερού, κατά την εφαρµογή του κριτηρίου του µικτού όγκου για την κατάταξή τους, λαµβάνεται υπόψη το άθροισµα των µικτών όγκων τους. γ) Στην π ερίπ τωση π ου οι ταµιευτήρες είναι εξωπ οτάµιοι, η κατάταξη των έργων υδροληψίας τους γίνεται βάσει της µεγαλύτερης των ακόλουθων τιµών: ποσότητα νερού που λαµβάνεται ετησίως για αναπλήρωση απωλειών νερού, ή το 10% του µικτού όγκου του ταµιευτήρα µε το µεγαλύτερο όγκο. δ) Αντλησιοταµιευτικά συγκροτήµατα υβριδικών σταθµών µε εξωπ οτάµιους ταµιευτήρες, δεν κατηγοριοπ οιούνται ως υδροηλεκτρικά έργα, και οµοίως οι αγωγοί µεταφοράς νερού τους δεν κατηγοριοποιούνται ως αγωγοί εκτροπής. ε) Αντιθέτως αντλησιοταµιευτικά συγκροτήµατα υβριδικών σταθµών µε εσωπ οτάµιους ταµιευτήρες, κατηγοριοπ οιούνται ως υδροηλεκτρικά έργα, και οι αγωγοί µεταφοράς νερού τους ως αγωγοί εκτροπ ής. 80

81 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2 ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΜΠΕ ΕΡΓΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΣ Α1 1. ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΙΔΟΣ ΕΡΓΟΥ 'Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ Επωνυμία, είδος έργου ή δραστηριότητας, μέγεθος, διεύθυνση έδρας, αρμόδιοι για θέματα σχετικά με το περιεχόμενο της μελέτης, φορέας υλοποίησης. 2. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Περιγραφή του έργου, των πιθανών σημαντικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων και της μονιμότητάς τους, των προτεινομένων μέτρων πρόληψης και αντιμετώπισης των επιπτώσεων. Σύντομη περιγραφή των τυχόν υφισταμένων εναλλακτικών λύσεων. 3. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ - ΕΚΤΑΣΗ - ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΥΠΑΓΩΓΗ ΕΡΓΟΥ Περιγραφή της γεωγραφικής θέσης, με πληροφορίες για την περιοχή στην οποία θα γίνει το έργο ή η δραστηριότητα, το τοπωνύμιο της θέσης και τη διοικητική υπαγωγή της. Θα δίνεται η έκταση σε στρέμματα ή σε τ.μ. και θα σημειώνεται η θέση της περιοχής σε χάρτες. Σε ακτίνα 7 Km από τα όρια του γηπέδου θα γίνεται αναφορά στα ανθρωπογενή και φυσικά οικοσυστήματα (πχ. οικισμοί, γεωργικές ζώνες, δρυμοί, δασικές εκτάσεις, έργα υποδομής κ.λ.π.). Επίσης θα γίνεται αναφορά στις θεσμικές ή λοιπές ρυθμίσεις που διέπουν όλη ή μέρος της περιοχής (ΖΟΕ, ΒΙΠΕ, ΓΠΣ, κλπ). 4. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 4.1. Καταγραφή περιβάλλοντος χάρτες Γενικοί χάρτες (ευρείας περιοχής) Σε τοπογραφικούς χάρτες κλίμακας 1: : πρέπει να φαίνεται η μορφολογία της περιοχής στην οποία πρόκειται να γίνει το υπό μελέτη έργο ή δραστηριότητα, οι χρήσεις γης και η θέση του έργου ή της δραστηριότητας. Στους χάρτες αυτούς πρέπει να φαίνονται η γεωμορφολογία της περιοχής, οι χρήσεις γης, τα μεγάλα τεχνικά έργα, οι βιομηχανικές ζώνες, οι αρχαιολογικές περιοχές, οι προστατευόμενες περιοχές, τα ευαίσθητα οικοσυστήματα κλπ Χάρτες της περιοχής άμεσης επιρροής Σε τοπογραφικούς χάρτες κλίμακας 1:2000-1:5000 θα σημειώνεται η ακριβής θέση στην οποία θα γίνει το υπό μελέτη έργο ή δραστηριότητα (κύρια ή βοηθητικά κτίρια, έργα υποδομής, οικόπεδα, εργοτάξια κλπ.) και η περιοχή που περιβάλλει το έργο ή την δραστηριότητα, προς όλες τις κατευθύνσεις και σε απόσταση από το έργο ή την δραστηριότητα περίπου μέχρι 1000μ. Στους χάρτες αυτούς θα γίνεται λεπτομερής απεικόνιση της περιοχής που περιβάλλει το έργο ή την δραστηριότητα ώστε να φαίνονται σ' αυτούς λεπτομερώς ο χαρακτήρας και οι υφιστάμενες χρήσεις της περιοχής του έργου ή της δραστηριότητας. Ενδεικτικά αναφέρεται εδώ ότι στους παραπάνω χάρτες πρέπει να φαίνονται Οικισμοί (μόνιμης ή εποχιακής κατοικίας), αρχαιολογικοί χώροι και γνωστά αρχαιολογικά μνημεία, οδικό δίκτυο περιοχής (εθνικό και τοπικό), δρόμοι εξυπηρέτησης του έργου ή της δραστηριότητας, γεωργικές καλλιέργειες της περιοχής (έκταση και είδος), πηγές και τρεχούμενα νερά, λίμνες, συστήματα ύδρευσης και αποχέτευσης, σιδηροδρομικό δίκτυο (πιθανή ή επιδιωκόμενη σύνδεση με το έργο ή την δραστηριότητα), δασικές εκτάσεις, πάρκα, μεμονωμένες κατοικίες, τουριστικές εγκαταστάσεις, αρδευτικά έργα. Επίσης στους παραπάνω χάρτες πρέπει να σημειώνονται εκτάσεις οι οποίες έχουν τυχόν προγραμματιστεί για μελλοντική αστική ή βιομηχανική ή τουριστική ή γεωργική ανάπτυξη Περιγραφή περιβάλλοντος - Έκθεση Στην έκθεση αυτή θα περιγράφονται συνοπτικά στοιχεία τα οποία μπορούν να απεικονιστούν στους χάρτες της παραγράφου 4.1. όπως αναφέρονται και επεξηγούνται στη συνέχεια Φυσικό περιβάλλον Οικοσυστήματα Περιγραφή του ευρύτερου οικοσυστήματος ή οικοσυστημάτων της περιοχής που περιβάλλουν το έργο ή την δραστηριότητα και αποτελούν ενιαία μεταξύ τους ενότητα. Το εύρος της καλυπτόμενης περιοχής είναι ανάλογο με το μέγεθος του έργου ή της δραστηριότητας, τη σημασία του και τις αναμενόμενες επιπτώσεις στο περιβάλλον. Εδώ πρέπει να αναφέρεται η ενδεχόμενη ύπαρξη δασικών εκτάσεων, ποταμών, λιμνών, υγροβιότοπων και άλλων αξιόλογων σχηματισμών. Επίσης ζητούνται οι νομοθετημένες θεσμικές ρυθμίσεις για την περιοχή και το καθεστώς προστασίας Έδαφος Συνοπτική αναφορά στη μορφολογία και τη σύσταση του εδάφους, τους γεωλογικούς σχηματισμούς ή την κατάσταση και τις ιδιότητές τους όπως η διαπερατότητα και τα ενδεχόμενα φαινόμενα μετατόπισης εδαφών Μετεωρολογικά και υδρογραφικά - υδρολογικά στοιχεία Σε υδρογραφικά υπομνήματα ή στους γενικούς χάρτες της παρ πρέπει να σημειώνονται τα μετεωρολογικά στοιχεία της περιοχής της εγκατάστασης εφ' όσον είναι διαθέσιμα. Ειδικότερα πρέπει να σημειώνεται: -Η κατεύθυνση και η ένταση των ανέμων οι οποίοι πνέουν συνήθως στην περιοχή καθώς και το ποσοστό νηνεμίας. -Οι συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας που επικρατούν συνήθως κατά τις διάφορες εποχές του έτους, το μέσο ετήσιο ύψος βροχής και οι θέσεις συγκέντρωσης και φυσικής απορροής των βρόχινων νερών. -Η συχνότητα εμφάνισης και η ένταση άλλων καιρικών φαινομένων όπως ομίχλη, ισχυροί άνεμοι, χιονοπτώσεις, τυχόν θερμοκρασιακές αναστροφές ιδίως σε περίπτωση πρόβλεψης εκπομπής σημαντικών ατμοσφαιρικών ρύπων. Περιγραφή του υδάτινου δυναμικού της περιοχής με έμφαση στα στοιχεία που έχουν σχέση με το έργο ή την δραστηριότητα. Ειδικά απαιτείται η αναφορά στην υπόγεια υδροφορία και τις πηγές, στην ποσότητα και την ποιότητα των υδάτινων αποθεμάτων, στα επιφανειακά νερά (λίμνες και ποτάμια) καθώς και στα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά τους. Επίσης περιγραφή των λεκανών απορροής και του κατά παράκτιου θαλάσσιου οικοσυστήματος με στοιχεία μορφολογίας και ποιότητας εφόσον το έργο ή η δραστηριότητα ενδέχεται να επηρεάσουν το παράκτιο - θαλάσσιο οικοσύστημα. Στην περίπτωση κατά την οποία το έργο ή η δραστηριότητα είναι παραθαλάσσιο και η θαλάσσια περιοχή θα χρησιμοποιηθεί για διάθεση υγρών αποβλήτων, πρέπει να περιληφθεί υδρογραφικός χάρτης της θαλάσσιας έκτασης άμεσης 81

82 επιρροής, όπου θα σημειώνονται επίσης, διαθέσιμα ωκεανογραφικά στοιχεία (επικρατούντα ρεύματα, στάθμη παλιρροιών, ύψος κυματισμού κ.λ.π.). Όλοι οι παραπάνω χάρτες των παραγράφων , , , πρέπει να περιλαμβάνουν σχετικά αναλυτικά υπομνήματα, να είναι σαφείς, ευανάγνωστοι και κατατοπιστικοί Χλωρίδα Πανίδα -Περιγραφή του ποσοστού φυτοκάλυψης. -Περιγραφή της χλωρίδας της περιοχής. -Αναφορά στα υπάρχοντα ή λογικά αναμενόμενα είδη πανίδας, στα ενδεχόμενα σπάνια, προστατευόμενα και ενδημικά είδη, στην ορνιθοπανίδα, στα αλιεύματα, στα θηράματα και στις περιοχές φωλιάσματος Ανθρωπογενές περιβάλλον Για κάθε μια από τις ακόλουθες παραγράφους θα περιγράφονται η έκταση, η ένταση, ο φόρτος, η δυναμικότητα και θα εντοπίζονται στον ανάλογο με την περίπτωση χάρτη της παρ Οικισμοί της περιοχής -Πληθυσμός -Απασχόληση -Ιδιοκτησία γης -Θεσμικές και νομοθετικές ρυθμίσεις: χωροταξικό σχέδιο, ΓΠΣ, ΖΟΕ, κλπ Παραγωγικοί τομείς - Φυσικοί πόροι Τουρισμός -Γεωργία (καλλιεργούμενες εκτάσεις, είδος καλλιέργειας, κλπ) -Κτηνοτροφία -Αλιεία -Ορυκτός πλούτος -Δασικός πλούτος -Βιομηχανία -Υδάτινοι πόροι (έκταση και όγκος λιμνών, υπόγεια νερά, κλπ) -Είδος τουρισμού (αριθμός ξενοδοχείων, κλπ) Υφιστάμενη υποδομή της περιοχής Θα περιγράφονται και θα εντοπίζονται στον ανάλογο με την περίπτωση χάρτη της παραγράφου 4.1. τα παρακάτω: -Δίκτυα μεταφορών (οδικό, σιδηροδρομικό) -Λιμάνια, αεροδρόμια -Δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας και τηλεπικοινωνιών -Δίκτυα ύδρευσης, αποχέτευσης, υπάρχουσες εγκαταστάσεις επεξεργασία υγρών αποβλήτων (πχ. βιομηχανικής περιοχής ή πόλης) Πιέσεις στο φυσικό περιβάλλον Μέσα στα όρια της εξεταζόμενης περιοχής να δοθούν στοιχεία για: -Την εκμετάλλευση του εδάφους και υπεδάφους και επιπτώσεις στο ανάγλυφο της περιοχής. -Την εκμετάλλευση της υπόγειας υδροφορίας (γεωτρήσεις) και των πηγών, των επιφανειακών νερών (άρδευση - ύδρευση) και της επιβάρυνσης του υδάτινου δυναμικού από ανθρωπογενείς δραστηριότητες. -Τις ανθρωπογενείς επιδράσεις στην χλωρίδα της περιοχής (πχ. πυρκαγιές, εκχερσώσεις, αποστραγγίσεις). -Τις επιδράσεις στην πανίδα της περιοχής από ανθρωπογενείς δραστηριότητες. -Τις επιδράσεις στην ατμόσφαιρα και το κλίμα από ανθρωπογενείς δραστηριότητες Υφιστάμενη κατάσταση ρύπανσης - Αλληλεπίδραση φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος -Περιγραφή των υφισταμένων πηγών ρύπανσης και εκτίμηση της κατάστασης του περιβάλλοντος. -Γενική περιγραφή των αλληλοεπιδράσεων του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και εκτίμηση της δυναμικής του συστήματος. 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΥ ΕΡΓΟΥ 'Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ 5.1. Εναλλακτικές λύσεις Σύντομη περιγραφή των τυχόν εναλλακτικών λύσεων οι οποίες εξετάστηκαν ως προς: -Την τεχνολογία και τις μεθόδους κατασκευής και λειτουργίας του έργου ή της δραστηριότητας. -Τους τρόπους επεξεργασίας και διάθεσης των τυχόν στερεών, υγρών και αερίων αποβλήτων ή άλλων απορριμμάτων της εγκατάστασης. Στην περιγραφή θα αναφέρονται και οι λόγοι απόρριψης των εναλλακτικών λύσεων Φάση κατασκευής Αν κατά τη φάση κατασκευής προβλέπονται αποψίλωση, εκτεταμένα έργα μεταφοράς χωμάτων και γενικά επεμβάσεις στο φυσικό τοπίο, πρέπει να δοθούν με λεπτομέρεια όσα στοιχεία αφορούν στην ποσότητα και τον τόπο μεταφοράς και απόθεσης των υλικών του εργοταξίου καθώς και στον επηρεασμό και την αποκατάσταση του φυσικού τοπίου Φάση λειτουργίας -Περιγραφή του τρόπου έναρξης λειτουργίας του έργου ή της δραστηριότητας. Αναλυτική περιγραφή των ενδεχομένων φάσεων της διαδικασίας αυτής συνοδευόμενη με τα απαραίτητα τεχνικά στοιχεία, σχέδια και διαγράμματα. -Περιγραφή της λειτουργίας του έργου ή της άσκησης της δραστηριότητας. Στοιχεία μεγέθους, αναλυτικού σχεδιασμού και ανάπτυξη της τεχνολογικής μεθόδου που προτείνεται. -Αναλυτική παρουσίαση των απαιτούμενων ποσοτήτων φυσικών πόρων: ορυκτών, νερού και πρώτων υλών. -Διάρκεια λειτουργίας (συνεχής, ασυνεχής, εποχιακή). Για παραγωγική εγκατάσταση απαιτούνται τα ακόλουθα: Σχέδιο κάτοψης της εγκατάστασης Σχέδιο κάτοψης της εγκατάστασης σε κλίμακα 1:100 έως 1:500 στο οποίο θα σημειώνονται με λεπτομέρεια: -Η ακριβής θέση και ο χαρακτηρισμός όλων των κτισμάτων. -Η θέση τυχόν υπόγειων δεξαμενών. 82

83 -Τα δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης (ομβρίων, ακάθαρτων νερών). -Τα σημεία εκπομπής αερίων, υγρών και στερεών αποβλήτων της εγκατάστασης προς οποιονδήποτε αποδέκτη. -Οι προβλεπόμενες εγκαταστάσεις επεξεργασίας αερίων, υγρών και στερεών αποβλήτων Λειτουργία - Απασχολούμενο προσωπικό -Προβλεπόμενος χρόνος λειτουργίας του έργου ή της δραστηριότητας (βάρδιες, ώρες ανά βάρδια, περίοδοι λειτουργίας κατά τη διάρκεια του έτους). -Μέσος αριθμός απασχολουμένων στο έργο ή τη δραστηριότητα (συνολικά και ανά βάρδια) για κάθε περίοδο λειτουργίας (διοικητικοί ειδικευμένοι, ανειδίκευτοι) Πρώτες ύλες Προϊόντα -Κατάλογος πρώτων υλών, πρόσθετων υλικών τα οποία χρησιμοποιούνται κατά την παραγωγική διαδικασία, τελικών προϊόντων και παραπροϊόντων, στον οποίο θα φαίνονται το είδος, οι ποσότητες, τα μέσα μεταφοράς, ο τόπος προμήθειας και διάθεσής τους. -Απογραφή τυχόν τοξικών ουσιών, οι οποίες πρόκειται να χρησιμοποιηθούν ή να αποθηκευτούν στην εγκατάσταση Παραγωγική διαδικασία Περιγραφή της παραγωγικής διαδικασίας, η οποία θα συνοδεύεται από διαγράμματα ροής (Flow chart), όπου θα αναγράφονται το είδος, το μέγεθος, ο εξοπλισμός κάθε ενδιάμεσης μονάδας της παραγωγικής διαδικασίας καθώς και επεξεργασίας αποβλήτων, το είδος των εισερχομένων και εξερχομένων υλών κάθε μονάδας, η παραγωγική ικανότητα για τα τελικά και τα ενδιάμεσα προϊόντα και το γενικό ισοζύγιο υλικών Χρήση νερού και ενέργειας -Περιγραφή του τρόπου ύδρευσης της εγκατάστασης (πηγή και σημεία υδροληψίας, απαιτούμενες περιοχές, συστήματα ύδρευσης, κυκλώματα νερού). -Εφικτές εναλλακτικές λύσεις ως προς τον τρόπο ύδρευσης της εγκατάστασης. -Στοιχεία χρήσης νερού, ηλεκτρικής ενέργειας και καυσίμων και εφικτές εναλλακτικές λύσεις χρήσεις τους. -Περιγραφή των προβλέψεων για την ανακύκλωση του νερού. Συμπληρώνονται πίνακες χρήσης ύδατος, ηλεκτρικής ενέργειας και καυσίμων Αέρια απόβλητα Στοιχεία για τις πηγές, την ποσότητα και την ποιότητα των αναφερομένων αερίων αποβλήτων της εγκατάστασης πριν από την επεξεργασία, όπως περιγράφεται παρακάτω: Αέρια - Ατμοί - Αερολύματα Εκπομπές αερίων, ατμών ή αερολυμάτων σε υψηλή στάθμη (καπνοδόχος) και χαμηλή στάθμη (διάχυση), οι οποίες προκαλούνται από τη λειτουργία των διαφόρων μονάδων της εγκατάστασης. Συμπληρώνεται ο πίνακας εκπομπών αέριων αποβλήτων. Όπου υπάρχουν περισσότερα από ένα σημεία εκπομπής αερίων, ατμών ή αερολυμάτων, θα δίνονται χωριστές πληροφορίες για κάθε ένα. Σε περίπτωση που υπάρχουν λέβητες ή άλλες εστίες καύσης στην εγκατάσταση, θα δίνονται λεπτομέρειες ως προς: -Τον τύπο του λέβητα ή των εστιών καύσης (υψηλής ή χαμηλής πίεσης). -Τη μέγιστη ικανότητα ατμοπαραγωγής. -Τη μέγιστη κατανάλωση καυσίμου. -Τον τύπο του χρησιμοποιούμενου καυσίμου. -Την περιεκτικότητα των καυσίμων σε θείο Σωματίδια Εκπομπές σωματιδίων που προκαλούνται από τη λειτουργία των διαφόρων μονάδων της εγκατάστασης (όπου προβλέπονται περισσότερα από ένα σημεία εκπομπής σωματιδίων για κάθε μονάδα, θα πρέπει να δοθούν στοιχεία χωριστά για κάθε ένα). Συμπληρώνεται σχετικά ο πίνακας εκπομπών αέριων αποβλήτων Καπνός Εκπομπές καπνού που προκαλούνται από τη λειτουργία των διαφόρων μονάδων της εγκατάστασης Σκόνη α) Λεπτομέρειες για τις λειτουργίες που προκαλούν σκόνη επηρεάζοντας το ευρύτερο περιβάλλον γύρω από την εγκατάσταση (πχ. μεταφορά προϊόντων χύδην, αποθήκευση, κλπ) β) Εφικτές εναλλακτικές λύσεις ως προς τα μέτρα ελέγχου των αερίων αποβλήτων (πχ. επιλογή καυσίμων και μεθόδων που να μπορούν να περιορίζουν τις εκπομπές, ανακύκλωση αερίων, συστήματα εξεργασίας αερίων εκπομπών, κλπ) γ) Αποδόσεις των μέτρων ελέγχου και χαρακτηριστικά των αερίων εκπομπών μετά την επεξεργασία. Συμπληρώνεται σχετικά ο πίνακας εκπομπών αέριων αποβλήτων. Παρατήρηση: Όσες εγκαταστάσεις χαρακτηρίζονται από σημαντικές εκπομπές αερίων αποβλήτων (συμπεριλαμβανομένων και των σωματιδίων) πρέπει να εκπονούν μοντέλο διασποράς των αερίων εκπομπών τους με δυσμενείς μετεωρολογικές συνθήκες Υγρά απόβλητα α) Λεπτομερές διάγραμμα ισοζυγίου νερού στην εγκατάσταση με αναλυτική περιγραφή των χρήσεων και ποσοτήτων νερού σε κάθε μονάδα, παίρνοντας χωριστά την παραγωγική διαδικασία καθώς και τα παραγόμενα απόβλητα. β) Ονομαστικά ο πρώτος, οι ενδιάμεσοι και ο τελικός αποδέκτης κάθε εκβολής υγρών αποβλήτων και -οι αποστάσεις μεταξύ του σημείου αναχώρησης των υγρών αποβλήτων από την εγκατάσταση και του σημείου τελικής εκβολής των υγρών αποβλήτων. -το σύνολο της διαδρομής που διανύουν τα υγρά απόβλητα μέσα από τους διαδοχικούς αποδέκτες μέχρι τον τελικό αποδέκτη (πρώτοι ή ενδιάμεσοι αποδέκτες μπορεί να είναι: υπόνομοι, υδατορεύματα, παραπόταμοι, ποταμοί, κοιλότητες εδάφους). Σαν τελικοί αποδέκτες εννοούνται η θάλασσα, οι λίμνες, το έδαφος ή τα υπόγεια νερά). γ) Πραγματοποιούμενες ή προβλεπόμενες χρήσεις νερών των διαφόρων αποδεκτών. 83

84 δ) Στοιχεία υγρών αποβλήτων για κάθε χωριστή πηγή πριν από τυχόν επεξεργασία. Συμπληρώνεται ο πίνακας παροχών υγρών αποβλήτων. ε) Στοιχεία ποιότητας των υγρών αποβλήτων πριν από τυχόν επεξεργασία για κάθε χωριστή πηγή, με συμπλήρωση του πίνακα ποιότητας υγρών αποβλήτων και επιλογή από τον κατάλογο των παραμέτρων ποιότητας οι οποίες σχετίζονται με την εγκατάσταση. Στον πίνακα πρέπει επίσης να περιλαμβάνονται και παράμετροι ποιότητας γνωστές στους υπεύθυνους της εγκατάστασης οι οποίες τυχόν δεν περιλαμβάνονται στον κατάλογο. στ) Εφικτές εναλλακτικές λύσεις ως προς τα μέτρα ελέγχου των υγρών αποβλήτων (πχ. επιλογή μεθόδων παραγωγής που να περιορίζουν την κατανάλωση ή τη ρύπανση των νερών). Πρόληψη των συμπτωματικών ρυπάνσεων στο επίπεδο της παραγωγής όπως, για παράδειγμα, με λεκάνες κατακράτησης, αυτόματα συστήματα ελέγχου ροής υγρών. ζ) Συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων. η) Αποδόσεις των μέτρων ελέγχου και παράμετροι ποιότητας των υγρών αποβλήτων μετά την επεξεργασία τους, εκφρασμένες σε Kg ανά παραγόμενη μονάδα προϊόντος ή πρώτης ύλης σε mg/l, κλπ. Συμπληρώνεται ο πίνακας ποιότητας υγρών αποβλήτων μετά από επεξεργασία. θ) Εναλλακτικές λύσεις προς ανακύκλωση των υγρών αποβλήτων (υποχρεωτική η ανακύκλωση όπου είναι εφικτό) Στερεά απόβλητα - Ιλύες - Τοξικά απόβλητα Απορρίμματα α) Τύποι και ποσότητες στερεών αποβλήτων, ιλύων, τοξικών αποβλήτων ή απορριμμάτων που παράγονται από την εγκατάσταση. β) Εφικτές εναλλακτικές λύσεις διάθεσής τους: έδαφος, θάλασσα, υπογείως, ανακύκλωση. γ) Χαρακτηριστικά διάθεσης (τρόπος μεταφοράς, θέση διάθεσης, μέθοδος διάθεσης ή ανακύκλωσης) για κάθε λύση. δ) Μέτρα περιορισμού των στερεών αποβλήτων και απορριμμάτων: επιλογή μεθόδων που να περιορίζουν την παραγωγή τους, διαχωρισμός των απορριμμάτων τα οποία μπορούν να ανακτηθούν Θόρυβος α) Αναμενόμενα επίπεδα θορύβου (dba) κατά τη λειτουργία (κανονική και εντατική, ημέρα και νύχτα) της εγκατάστασης σε χαρακτηριστικά σημεία του ορίου της ιδιοκτησίας της. β) Χαρακτηριστικά θορύβου: Θα αναφέρεται αν ο θόρυβος είναι συνεχής ή όχι. Αν ο θόρυβος δεν είναι συνεχής, πόσο διαρκεί όταν εμφανίζεται. Τι ποσοστό του συνολικού χρόνου καλύπτει ο θόρυβος ο οποίος ακούγεται κατά τη νύχτα και την ημέρα. Θα περιγράφεται αν ο παραγόμενος θόρυβος της ημέρας και της νύχτας έχει ειδικά χαρακτηριστικά πχ. γδούπους, εκρήξεις κλπ. και αν είναι τέτοια ώστε να προσελκύουν την προσοχή, καθώς επίσης και αν περιέχει ορισμένους ευδιάκριτους συνεχείς τόνους (πχ. συριγμούς, βόμβους, κλπ). Παρόμοιες πληροφορίες θα δίνονται για τις περιόδους εντατικής λειτουργίας. γ) Προβλεπόμενα μέτρα ελέγχου του θορύβου, πρόληψη θορύβων στην πηγή Άλλες οχλήσεις -Δονήσεις: Χρονική συχνότητα και αιτίες που τις προκαλούν. -Οσμές: Τύποι πιθανών οσμών και μέτρα ελέγχου. 6. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ Θα αναφέρονται, εκτιμώνται και διατυπώνονται όλες οι επιπτώσεις από την πραγματοποίηση του έργου ή τις δραστηριότητας (άμεσες-έμμεσες, βραχυχρόνιες- μακροχρόνιες, θετικές-αρνητικές, επανορθούμενες-μη επανορθούμενες) στο περιβάλλον της περιοχής (ευρείας και άμεσης επιρροής). Η ανάλυση θα γίνεται σύμφωνα με τις παρακάτω κατηγορίες επιπτώσεων: 6.1. Οικολογικές επιπτώσεις Ατμόσφαιρα -Σύγκριση της ποιότητας των αερίων εκπομπών με τα καθορισμένα όρια (standards) της εκπομπής ή με τυχόν ειδικούς όρους. -Επίδραση των αερίων εκπομπών της εγκατάστασης στο μικροκλίμα της περιοχής της εγκατάστασης και στο κλίμα της ευρύτερης περιοχής. -Εκτίμηση της επίδρασης των αερίων εκπομπών στην ποιότητα του αέρα της περιοχής της εγκατάστασης (λαμβάνοντας υπ' όψη τις συνθήκες διασποράς και διάχυσής τους σε συνδυασμό με μετεωρολογικά, τοπογραφικά στοιχεία, κλπ) -Περιγραφή άλλων σχετικών προβλημάτων Νερά -Επιδράσεις στην ισορροπία των υπόγειων νερών της περιοχής λόγω υδροληψίας ή εκβολής υγρών αποβλήτων. -Επιδράσεις στην ποσότητα των υπόγειων νερών λόγω υδροληψίας ή αντλήσεων κατά τις εκσκαφές κατά τη διάρκεια της κατασκευής. -Πιθανότητα επηρεασμού της ποιότητας των υπόγειων και επιφανειακών νερών από τη διάθεση στερεών αποβλήτων ή ιλύων, τοξικών αποβλήτων ή απορριμμάτων της εγκατάστασης στο έδαφος Μορφολογία - Έδαφος Επίδραση λόγω της κατασκευής ή λειτουργίας της εγκατάστασης: -στα μορφολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής. -στα φυσικά και χημικά χαρακτηριστικά του εδάφους και ειδικότερα στους παράγοντες καταλληλότητάς του, όταν μεγάλες εκτάσεις πρόκειται να επηρεαστούν άμεσα ή έμμεσα, ώστε να μην είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν για άλλες χρήσεις όπως γεωργικές, αναψυχής, κλπ. Επιδράσεις στην ασφάλεια της περιοχής από κατολισθήσεις, καθιζήσεις, πλημμύρες κλπ Χλωρίδα Πανίδα Επίδραση των αερίων εκπομπών, των υγρών και στερεών αποβλήτων, στη χλωρίδα και πανίδα της περιοχής (χερσαία και υδρόβια), (βραχυχρόνια και μακροχρόνια) Επιπτώσεις από τους θορύβους Επίδραση του θορύβου από τη λειτουργία της εγκατάστασης (βραχυχρόνια-μακροχρόνια) Επιπτώσεις σε κρατικές εξυπηρετήσεις Δίκτυα 84

85 Ανάγκες για τη δημιουργία νέων ή για μεταβολές των υφισταμένων κρατικών εξυπηρετήσεων στην περιοχή, που θα προκύψουν από τη δημιουργία της εγκατάστασης, όπως: Προστασία από πυρκαγιές, κατασκευή νέων δρόμων ή συντήρηση υπαρχόντων, κλπ. Παρατήρηση: Πρέπει να δίνεται έμφαση στο οδικό δίκτυο (υφιστάμενο ή προτεινόμενο) με πλήρη στοιχεία (χαρακτηρισμός δρόμων ως προς την κυκλοφορία, διαστάσεις δρόμων, κυκλοφοριακός φόρτος πριν και μετά τη λειτουργία της εγκατάστασης, αριθμός, είδος και μέσα μεταφοράς που θα εξυπηρετούν την εγκατάσταση) Αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων Τα συμπεράσματα από την ανάλυση και το σχολιασμό των επιπτώσεων των παραγράφων 6.1, 6.2 και 6.3 θα συγκεντρώνονται σε πίνακες ή μητρώα και θα αξιολογούνται ως προς την σημασία και το χαρακτήρα των επιπτώσεων (πχ. άμεσες-έμμεσες, θετικές-αρνητικές, βραχυχρόνιες-μακροχρόνιες, κ.λ.π.). 7. ΜΕΤΡΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ Αναλυτική περιγραφή των κατά περίπτωση μέτρων για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων, σε μορφή τεχνικής έκθεσης εάν πρόκειται για τεχνικό μέτρο ή σε μορφή προκαταρκτικού σχεδίου αν πρόκειται για θεσμική ή άλλη ρύθμιση. Στις περιπτώσεις παραγωγικών εγκαταστάσεων απαιτούνται τα ακόλουθα: 7.1. Αέρια απόβλητα -Μέτρα προστασίας. - Εφικτές εναλλακτικές λύσεις ως προς τα μέτρα ελέγχου των αερίων αποβλήτων, πχ. επιλογή καυσίμων και μεθόδων που να περιορίζουν τις εκπομπές, ανακύκλωση αερίων, συστήματα επεξεργασίας αερίων εκπομπών, κλπ. -Αποδόσεις των μέτρων ελέγχου και χαρακτηριστικά των αερίων εκπομπών μετά την επεξεργασία (ποιότητα και ποσότητα). -Πλήρη τεχνικά χαρακτηριστικά και υπολογισμοί των συστημάτων αντιρρύπανσης Υγρά απόβλητα -Μέτρα Προστασίας. -Εφικτές εναλλακτικές λύσεις ως προς τα μέτρα ελέγχου των υγρών αποβλήτων (πχ. επιλογή μεθόδων παραγωγής που να περιορίζουν την κατανάλωση ή την ρύπανση των νερών, επιλογή νερών παραγωγικής διαδικασίας, χώρων υγιεινής και βρόχινων νερών). -Πρόληψη των συμπτωματικών ρυπάνσεων στο επίπεδο της παραγωγής όπως πχ. με λεκάνες κατακράτησης, αυτόματα συστήματα ελέγχου ροής υγρών, κλπ. -Αποδόσεις των μέτρων ελέγχου και παράμετροι ποιότητας των υγρών αποβλήτων μετά την επεξεργασία (ποιότητα και ποσότητα εκφρασμένες σε μονάδες Kg ανά παραγόμενη μονάδα, σε mg/l, g/ώρα ή Kg/ώρα). -Πλήρη τεχνικά χαρακτηριστικά και υπολογισμοί των συστημάτων αντιρρύπανσης. -Στοιχεία για την ανακύκλωση των υγρών αποβλήτων Στερεά απόβλητα - Ιλύες - Τοξικά απόβλητα Απορρίμματα -Μέτρα προστασίας. -Εφικτές εναλλακτικές λύσεις διάθεσής τους (πχ. έδαφος, θάλασσα, υπογείως, ανακύκλωση, κλπ). -Χαρακτηριστικά διάθεσης (τρόπος μεταφοράς, θέση διάθεσης, μέθοδος διάθεσης ή ανακύκλωσης) για κάθε λύση. -Μέτρα περιορισμού των στερεών αποβλήτων και απορριμμάτων (πχ. επιλογή μεθόδων που να περιορίζουν την παραγωγή τους, διαχωρισμός των απορριμμάτων τα οποία μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν). -Πλήρη τεχνικά χαρακτηριστικά και υπολογισμοί των συστημάτων αντιρρύπανσης Θόρυβος -Μέτρα προστασίας από το θόρυβο. -Προβλεπόμενα μέτρα ελέγχου του θορύβου, πχ. πρόληψη των θορύβων στην πηγή (επιλογή μηχανών), σύστημα χρησιμοποιούμενων συσκευών για την ηχητική μόνωση (επικάλυψη, αντικραδασμικά υπόβαθρα, διαγράμματα, τοίχοι). -Απόδοση των μέτρων ελέγχου. -Πλήρη τεχνικά χαρακτηριστικά και υπολογισμοί των συστημάτων αντιρρύπανσης. Στην περίπτωση κατά την οποία έχουν ήδη προταθεί και εξεταστεί, ως τις περιπτώσεις, περισσότερες από μια εναλλακτικές λύσεις μέτρων προστασίας του περιβάλλοντος, να δικαιολογηθεί η τελικά προτεινόμενη λύση Πρόγραμμα παρακολούθησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων Θα περιγράφονται τα προγράμματα που απαιτούνται για την παρακολούθηση: α) Των περιβαλλοντικών επιπτώσεων στο ευρύτερο περιβάλλον (monitoring). β) Της απόδοσης των μέτρων προστασίας καθώς και της ποιότητας των παραγομένων αποβλήτων κατά την λειτουργία της εγκατάστασης (monitoring). 8. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ 9. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Στα παραρτήματα της μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων θα καταχωρούνται κείμενα επιστημονικής επεξεργασίας στοιχείων, ειδικές εκθέσεις, έγγραφα τεκμηριώσεων, συμπληρωμένοι με στοιχεία πίνακες, χάρτες και σχέδια, φωτογραφίες και συμπληρωμένα ειδικά έντυπα που ενδεχομένως απαιτούνται από τις αρμόδιες υπηρεσίες. ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ Στη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων πρέπει, να αποφεύγεται η συσσώρευση γενικών στοιχείων, να γίνεται επεξεργασία των οριακών περιβαλλοντικών θεμάτων με συντομία και να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στα σημαντικά περιβαλλοντικά θέματα. Επίσης τα σχόλια που αφορούν στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις πρέπει να τεκμηριώνονται επιστημονικά όσο είναι δυνατόν και να μην είναι εγκυκλοπαιδικά. Όσον αφορά στα μέτρα ασφάλειας, υπενθυμίζεται ότι ισχύουν οι Νομοθετικές Διατάξεις για την ασφάλεια των εγκαταστάσεων. Τέλος πρέπει να γίνεται σύντομη αναφορά των ενδεχομένων δυσκολιών (τεχνικές ελλείψεις ή ελλιπείς γνώσεις) που αντιμετώπισε ο κύριος του έργου κατά τη συλλογή των απαιτουμένων πληροφοριών. 85

86 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3 ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΜΠΕ ΕΡΓΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΣ Α2 1. ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΙΔΟΣ ΕΡΓΟΥ 'Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ Επωνυμία, είδος έργου ή δραστηριότητας, μέγεθος, διεύθυνση έδρας, αρμόδιοι για θέματα σχετικά με το περιεχόμενο της μελέτης, φορέας υλοποίησης. 2. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Περιγραφή του έργου, των πιθανών σημαντικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων και της μονιμότητάς τους, των προτεινομένων μέτρων πρόληψης και αντιμετώπισης των επιπτώσεων. Σύντομη περιγραφή των τυχόν υφισταμένων εναλλακτικών λύσεων. 3. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ ΕΡΓΟΥ Περιγραφή της γεωγραφικής θέσης, με πληροφορίες για την περιοχή στην οποία θα γίνει το έργο ή η δραστηριότητα, το τοπωνύμιο της θέσης και τη διοικητική υπαγωγή της. Θα δίνεται η έκταση σε στρέμματα ή σε τ.μ. και θα σημειώνεται η θέση της περιοχής σε χάρτες. 4. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ -Συνοπτική περιγραφή των υφισταμένων πηγών ρύπανσης και εκτίμησης της κατάστασης του περιβάλλοντος. -Συνοπτική περιγραφή ανάγλυφου, μορφολογίας, σύστασης εδάφους, κλίσεων εδάφους, γεωλογικών συνθηκών, κλπ. -Συνοπτική περιγραφή της υδρολογίας και υδρογεωλογίας της περιοχής. -Περιγραφή κλιματολογικών στοιχείων, στοιχείων ατμόσφαιρας, κλπ. -Γενική περιγραφή της χλωρίδας, της πανίδας και των τυχόν οικοσυστημάτων στη θέση της εγκατάστασης. 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΥ ΕΡΓΟΥ ΚΑΙ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 5.1. Περιγραφή της φάσης κατασκευής του έργου Περιγραφή της φάσης κατασκευής, ειδικά όσον αφορά τις επεμβάσεις στο περιβάλλον (π.χ. προσωρινές επιχωματώσεις, προσπέλαση, δάπεδα εργασίας) και περιγραφή των γενικών ειδών και προϊόντων όχλησης (π.χ. απόβλητα, απορρίμματα, θόρυβος, κλπ) Περιγραφή της λειτουργίας του έργου Αφορά την παραγωγική διαδικασία, καθώς επίσης και τυχόν μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων κατά φάσεις, συνοδευόμενης από διαγράμματα ροής, όπου θα αναφέρονται το είδος, το μέγεθος και η παραγωγική ικανότητα του εξοπλισμού της. Επίσης θα γίνεται αναλυτικά το είδος και οι ποσότητες των εισερχομένων και εξερχομένων υλικών, καθώς επίσης και το γενικό ισοζύγιο υλικών Σχέδια κάτοψης και οριζοντιογραφίες του έργου Σχέδια και οριζοντιογραφίες του έργου, στα οποία θα σημειώνονται με λεπτομέρεια: -Η ακριβής θέση και ο χαρακτηρισμός όλων των κτισμάτων και των εγκαταστάσεων του έργου. -Τα σημεία εκπομπής αερίων, υγρών και στερεών αποβλήτων του έργου προς οποιονδήποτε αποδέκτη Χρήση νερού και ενέργειας -Συνοπτική περιγραφή του τρόπου ύδρευσης της εγκατάστασης (πηγή και σημεία υδροληψίας, απαιτούμενες περιοχές, συστήματα ύδρευσης, κυκλώματα νερού). -Εφικτές εναλλακτικές λύσεις ως προς τον τρόπο ύδρευσης της εγκατάστασης. -Γενικά στοιχεία χρήσης νερού, ηλεκτρικής ενέργειας και καυσίμων και εφικτές εναλλακτικές λύσεις χρήσης (π.χ. διαφορετικοί τρόποι ψύξης νερών) Πρώτες ύλες Προϊόντα α) Κατάλογος πρώτων υλών, πρόσθετων υλικών τα οποία χρησιμοποιούνται κατά τη λειτουργία των διαφόρων μονάδων της εγκατάστασης, τελικών προϊόντων και παραπροϊόντων, στον οποίο θα φαίνονται το είδος, οι ποσότητες και οι τρόποι μεταφοράς. β) Απογραφή τυχόν τοξικών ουσιών που πρόκειται να χρησιμοποιηθούν ή να αποθηκευθούν στην εγκατάσταση Αέρια απόβλητα Στοιχεία που αφορούν στις πηγές, στην ποσότητα και στην ποιότητα των αναφερομένων αερίων αποβλήτων της εγκατάστασης πριν από την επεξεργασία (ποιότητα και ποσότητες εκφρασμένες σε kg ανά παραγόμενη μονάδα προϊόντων ή πρώτης ύλης σε mg/l ή g/ώρα ή kg/ώρα) Αέρια - Ατμοί - Αερολύματα Εκπομπές αερίων, ατμών ή αερολυμάτων σε υψηλή στάθμη (καπνοδόχος) και χαμηλή στάθμη (διάχυση), οι οποίες προκαλούνται από τη λειτουργία των διαφόρων μονάδων της εγκατάστασης. Όπου υπάρχουν περισσότερα από ένα σημεία εκπομπής αερίων, ατμών ή αερολυμάτων, θα δίνονται χωριστές πληροφορίες για κάθε ένα Σωματίδια Εκπομπές σωματιδίων που προκαλούνται από τη λειτουργία των διαφόρων μονάδων της εγκατάστασης. Όπου προβλέπονται περισσότερα από ένα σημεία εκπομπής σωματιδίων για κάθε Καπνός Εκπομπές καπνού που προκαλούνται από τη λειτουργία των διαφόρων μονάδων της εγκατάστασης Σκόνη Λεπτομέρειες για τις λειτουργίες που προκαλούν σκόνη που επηρεάζουν το ευρύτερο περιβάλλον γύρω από την εγκατάσταση (πχ. μεταφορά προϊόντων, αποθήκευση, κλπ) Υγρά απόβλητα -Ποσότητες νερού που χρησιμοποιούνται στην εγκατάσταση με αναλυτική περιγραφή των χρήσεων και των αναγκαίων ποσοτήτων νερού χωριστά για κάθε μονάδα της εγκατάστασης, καθώς επίσης και των ποσοτήτων των παραγομένων αποβλήτων. 86

87 -Στοιχεία υγρών αποβλήτων χωριστά για κάθε πηγή, πριν από τυχόν επεξεργασία (ποιότητα και ποσότητες εκφρασμένες σε kg ανά παραγόμενη μονάδα προϊόντος πρώτης ύλης σε mg/l ή Kg/ώρα). Ονομαστικά, ο πρώτος, οι ενδιάμεσοι και ο τελικός αποδέκτης κάθε εκβολής υγρών αποβλήτων και επισήμανση σε σχετικό χάρτη. -Πραγματοποιούμενες ή προβλεπόμενες χρήσεις νερού των διαφόρων αποδεκτών Στερεά απόβλητα - Ιλύες - Τοξικά απόβλητα Απορρίμματα α) Τύποι, ποιότητα και ποσότητες στερεών αποβλήτων, ιλύων, τοξικών αποβλήτων ή απορριμμάτων που παράγονται από την εγκατάσταση. β) Απόδοση σε σχετικό χάρτη των θέσεων απόρριψης των στερεών αποβλήτων Θόρυβος α) Αναμενόμενα επίπεδα θορύβου (dba) κατά τη λειτουργία (κανονική και εντατική, ημέρα και νύχτα) της εγκατάστασης σε χαρακτηριστικά σημεία του ορίου της ιδιοκτησίας της. β) Δευτερογενείς αιτίες αύξησης του θορύβου (π.χ. κίνηση βαρέων οχημάτων) Επιπτώσεις στη φυσιογνωμία της περιοχής Επιπτώσεις θετικές ή αρνητικές στην κοινωνική και αναπτυξιακή φυσιογνωμία της περιοχής (π.χ. θέσεις εργασίας, αισθητική υποβάθμιση, άρση απομόνωσης). 6. ΜΕΤΡΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ 6.1. Προτεινόμενη αποκατάσταση του περιβάλλοντος χώρου Περιγραφή των μέτρων που προτείνεται να ληφθούν για την πρόληψη-εξάλειψη τυχόν σημαντικών επιπτώσεων στο περιβάλλον και την αποκατάσταση του περιβάλλοντος χώρου. Εάν πρόκειται για τεχνικό έργο θα παρουσιάζεται σε μορφή τεχνικής έκθεσης με όλα τα απαραίτητα συνοδευτικά στοιχεία (διαγράμματα, σχέδια, χάρτες, μετρήσεις, προϋπολογισμός). Εάν πρόκειται για θεσμική ή άλλη ρύθμιση θα παρουσιάζεται σε μορφή προκαταρκτικού σχεδίου. Σε περίπτωση πολλαπλών εναλλακτικών λύσεων-μέτρων θα παρουσιάζονται όλες με την ανάλογη κατά περίπτωση μορφή. Προκειμένου για παραγωγική εγκατάσταση θα πρέπει να αναφέρονται τα προτεινόμενα αναγκαία μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος που έχουν ληφθεί ή θα ληφθούν κατά κατηγορία επιπτώσεων σ' αυτό ως ακολούθως: 6.2. Αέρια απόβλητα -Μέτρα προστασίας(είδη συστημάτων αντιρρύπανσης και ακριβής θέση τους). -Εφικτές εναλλακτικές λύσεις ως προς τα μέτρα ελέγχου των αερίων αποβλήτων, πχ. επιλογή καυσίμων και μεθόδων που να περιορίζουν τις εκπομπές, ανακύκλωση αερίων, συστήματα επεξεργασίας αερίων εκπομπών, κλπ. -Αποδόσεις των μέτρων ελέγχου και χαρακτηριστικά των αερίων εκπομπών μετά την επεξεργασία (ποιότητα και ποσότητα). -Πλήρη τεχνικά χαρακτηριστικά και υπολογισμοί των συστημάτων αντιρρύπανσης Υγρά απόβλητα -Μέτρα προστασίας(είδη συστημάτων αντιρρύπανσης και ακριβής θέση τους). -Αποδόσεις των μέτρων ελέγχου και παράμετροι ποιότητας των υγρών αποβλήτων μετά την επεξεργασία (ποιότητα και ποσότητα εκφρασμένες σε μονάδες Kg ανά παραγόμενη μονάδα σε mg/l, g/ώρα ή Kg/ώρα). -Πλήρη τεχνικά χαρακτηριστικά και υπολογισμοί των συστημάτων αντιρρύπανσης Στερεά απόβλητα - Ιλύες - Τοξικά απόβλητα Απορρίμματα -Μέτρα προστασίας. -Εφικτές εναλλακτικές λύσεις διάθεσής τους (πχ. έδαφος, θάλασσα, υπογείως, ανακύκλωση, κλπ). -Χαρακτηριστικά διάθεσης (τρόπος μεταφοράς, θέση διάθεσης, μέθοδος διάθεσης ή ανακύκλωσης) για κάθε λύση. -Μέτρα περιορισμού των στερεών αποβλήτων και απορριμμάτων (πχ. επιλογή μεθόδων που να περιορίζουν την παραγωγή τους, διαχωρισμός των απορριμμάτων τα οποία μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν). 7. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ 8. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Στα παραρτήματα της μελέτης θα καταχωρούνται πίνακες, χάρτες και σχέδια, φωτογραφίες και συμπληρωμένα ειδικά έντυπα που ενδεχομένως απαιτούνται από τις αρμόδιες υπηρεσίες. Επίσης στην περίπτωση που απαιτούνται συστήματα αντιρρύπανσης τα οποία έχουν ήδη εγκατασταθεί και λειτουργούν, θα δίνονται σε παράρτημα οι οδηγίες και τα χαρακτηριστικά (π.χ. θερμοκρασία, διαφορετική πίεση κλπ.) καλής λειτουργίας τους. 9. ΣΧΕΔΙΑ-ΧΑΡΤΕΣ 87

88 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 4 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ Α/Α ΕΔΑΦΟΣ ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΡΩΤΗΣΗ ΤΟ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΕΡΓΟ ΘΑ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕΙ α) ασταθείς καταστάσεις εδάφους ή αλλαγές στη γεωλογική διάταξη των πετρωμάτων β) διασπάσεις, μετατοπίσεις, συμπιέσεις ή υπερκαλύψεις του επιφανειακού στρώματος του εδάφους γ) αλλαγές στην τοπογραφία ή στα ανάγλυφα χαρακτηριστικά της επιφάνειας του εδάφους ΝΑΙ ΙΣΩΣ ΟΧΙ Σύντομη περιγραφή των τοπογραφικών συνθηκών (ανάγλυφο, υψόμετρο κλίσεις εδάφους, είδος εδάφους, τύπος εδάφους) ΑΕΡΑΣ Κλίμα (περιγραφή κλιματολογικών συνθηκών) ΝΕΡΑ Περιγραφή υδρολογικών συνθηκών (πηγές, ρεύματα, αρδευτικά ή αποστραγγιστικά έργα, λίμνες, όχθες παραλίας, υγρότοποι, ποσότητες επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων) δ) καταστροφή, επικάλυψη ή αλλαγή οποιουδήποτε μοναδικού γεωλογικού ή φυσικού χαρακτηριστικού ε) οποιαδήποτε αύξηση της διάβρωσης του εδάφους από τον άνεμο ή το νερό, επί τόπου ή μακράν του τόπου αυτού στ) αλλαγές στην εναπόθεση ή διάβρωση της άμμου των ακτών ή αλλαγές στη δημιουργία λάσπης, στην εναπόθεση ή διάβρωση που μπορούν να αλλάξουν την κοίτη ενός ποταμού ή ρυακιού ή τον πυθμένα της θάλασσας, ή οποιουδήποτε κόλπου, ορμίσκου, ή λίμνης ζ) κίνδυνο έκθεσης ανθρώπων ή περιουσιών σε γεωλογικές καταστροφές όπως σεισμοί, κατολισθήσεις εδαφών ή λάσπης, καθιζήσεις ή παρόμοιες καταστροφές α) εκπομπές στην ατμόσφαιρα ή υποβάθμιση της ποιότητας της ατμόσφαιρας β) δυσάρεστες οσμές γ) αλλαγή των κινήσεων του αέρα, της υγρασίας, ή της θερμοκρασίας ή οποιαδήποτε αλλαγή στο κλίμα είτε τοπικά είτε σε μεγαλύτερη έκταση α) αλλαγές στα ρεύματα ή αλλαγές στην πορεία ή κατεύθυνση των κινήσεων των πάσης φύσεως επιφανειακών υγρών β) αλλαγές στο ρυθμό απορρόφησης, στις οδούς αποστράγγισης, ή στο ρυθμό και την ποσότητα απόπλυσης του εδάφους γ) μεταβολές στην πορεία ροής των νερών από πλημμύρες δ) αλλαγές στην ποσότητα του επιφανειακού νερού σε οποιονδήποτε υδάτινο όγκο ε) απορρίψεις υγρών αποβλήτων σε επιφανειακά ή υπόγεια νερά με μεταβολή της ποιότητάς των στ) μεταβολή στην κατεύθυνση ή στην παροχή των υδάτων ζ) αλλαγή στην ποσότητα των υπογείων υδάτων είτε δι απευθείας προσθήκης νερού ή απόληψης αυτού, είτε δια παρεμποδίσεως ενός υπογείου τροφοδότη των υδάτων αυτών σε τομές ή ανασκαφές η) σημαντική μείωση της ποσότητας του νερού που θα ήταν διαθέσιμα στο κοινό θ) κίνδυνο έκθεσης ανθρώπων ή περιουσιών σε καταστροφές από νερό, όπως πλημμύρες ή παλιρροιακά κύματα 88

89 4 ΧΛΩΡΙΔΑ Συνοπτική περιγραφή των υφιστάμενων φυτοκοινωνικών ενώσεων (βλαστικά είδη, βαθμός πυκνότητάς τους, αναφορά σπάνιων ή υπό εξαφάνιση ειδών φυτών, αγροτικές καλλιέργειες) ΠΑΝΙΔΑ α) αλλαγή στην ποικιλία των ειδών ή στο βαθμό οποιωνδήποτε ειδών φυτών (περιλαμβανομένων και δένδρων, θάμνων, κλπ) β) μείωση του αριθμού μοναδικών, σπανίων, ή υπό εξαφάνιση ειδών φυτών γ) εισαγωγή νέων ειδών φυτών σε κάποια περιοχή ή παρεμπόδιση της φυσιολογικής ανανέωσης των υπαρχόντων ειδών δ) μείωση της έκτασης οποιασδήποτε αγροτικής καλλιέργειας α) αλλαγή στην ποικιλία των ειδών ή στον αριθμό οποιωνδήποτε ειδών ζώων (πτηνών, ζώων, περιλαμβανομένων των ερπετών, ψαριών και θαλασσινών, βενθικών οργανισμών, ή εντόμων) 5 Γενική αναφορά στην πανίδα της περιοχής με ειδικότερη μνεία σε τυχόν σπάνια ή προστατευόμενα είδη ΘΟΡΥΒΟΣ Αναφορά των εγκαταστάσεων και λειτουργιών της μονάδας (βιολ. καθαρισμός, αντλιοστάσια, 6 εξαεριστήρες, ανώτατο όριο θορύβου) 7 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ 8 ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΑΝΩΜΑΛΩΝ 9 ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ β) μείωση του αριθμού μοναδικών σπανίων ή υπό εξαφάνιση ειδών ζώων γ) εισαγωγή νέων ειδών ζώων σε κάποια περιοχή ή παρεμπόδιση της αποδημίας ή των μετακινήσεων των ζώων δ) χειροτέρευση του φυσικού περιβάλλοντος των υπαρχόντων ψαριών ή άγριων ζώων α) αύξηση της υπάρχουσας στάθμης του θορύβου β) έκθεση ανθρώπων σε υψηλή στάθμη θορύβου α) σημαντική μεταβολή της παρούσας ή της προγραμματισμένης για το μέλλον χρήσεις γης α) αύξηση του ρυθμού χρήσης αξιοποίησης οποιουδήποτε φυσικού πόρου β) σημαντική εξάντληση οποιουδήποτε μη ανανεώσιμου φυσικού πόρου α) κίνδυνο έκρηξης ή διαφυγής επικίνδυνων ουσιών (περιλαμβανομένων, εκτός άλλων, και πετρελαίου, εντομοκτόνων, χημικών ουσιών ή ακτινοβολίας) σε περίπτωση ατυχήματος ή ανώμαλων συνθηκών 89

90 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 10 Συνοπτική περιγραφή του ανθρώπινου πληθυσμού στην άμεση και ευρύτερη περιοχή του έργου (πυκνότητα,ασχολίες, κοινωνική οικονομική κατάσταση) 11 ΚΑΤΟΙΚΙΑ 12 ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ - ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ α) μεταβολή στην εγκατάσταση, διασπορά, πυκνότητα ή ρυθμό αύξησης του ανθρώπινου πληθυσμού της περιοχής ίδρυσης του έργου α) μεταβολή στην υπάρχουσα κατοικία, ή θα δημιουργήσει ανάγκη για πρόσθετη κατοικία στην περιοχή ίδρυσης του έργου α) δημιουργία σημαντικής επιπρόσθετης κίνησης τροχοφόρων β) επιπτώσεις στις υπάρχουσες θέσεις στάθμευσης ή στην ανάγκη για νέες θέσεις στάθμευσης γ) σημαντική επίδραση στα υπάρχοντα συστήματα δ) μεταβολές στους σημερινούς τρόπους κυκλοφορίας, κίνησης ανθρώπων ή αγαθών ε) μεταβολές στη θαλάσσια, σιδηροδρομική ή αέρια κυκλοφοριακή κίνηση στ) αύξηση των κυκλοφοριακών κινδύνων α) χρήση σημαντικών ποσοτήτων καυσίμων ή ενέργειας 13 ΕΝΕΡΓΕΙΑ 14 ΚΟΙΝΗ ΩΦΕΛΕΙΑ Σύντομη περιγραφή των προτεινόμενων δικτύων υποδομής (ηλεκτρισμού, οδικού, ύδρευσης, βιολογικός καθαρισμός, δεξαμενές) 15 ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΥΓΕΙΑ β) σημαντική αύξηση της ζήτησης των υπαρχουσών πηγών ενέργειας ή απαίτηση για δημιουργία νέων πηγών ενέργειας α) σημαντική μεταβολή στον τομέα του ηλεκτρισμού β) σημαντική μεταβολή στον τομέα του συστήματος επικοινωνιών γ) σημαντική μεταβολή στον τομέα της ύδρευσης δ) σημαντική μεταβολή στον τομέα των υπονόμων ή σηπτικών βόθρων ε) σημαντική μεταβολή στον τομέα της αποχέτευσης βρόχινου νερού στ) σημαντική μεταβολή στον τομέα των στερεών αποβλήτων και διάθεσης αυτών α) δημιουργία οποιουδήποτε κινδύνου ή πιθανότητας κινδύνου για βλάβη της ανθρώπινης υγείας (μη συμπεριλαμβανομένης της ψυχικής υγείας) β) έκθεση ανθρώπων σε πιθανούς κινδύνους βλάβης της υγείας τους 90