Γηεξεύλεζε ησλ αληηιήςεσλ ησλ Δθπαηδεπηηθώλ Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο ζηα Θέκαηα Δπαγγεικαηηθνύ Πξνζαλαηνιηζκνύ

Transcript

1 Γηεξεύλεζε ησλ αληηιήςεσλ ησλ Δθπαηδεπηηθώλ Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο ζηα Θέκαηα Δπαγγεικαηηθνύ Πξνζαλαηνιηζκνύ Ερεσνητές: Νεθηαξία Φηιίηζα Αγξαθηψηε Ησάλλεο Σξίγθαο Επόπτης: Κσλζηαληίλνο Γεκνπιάο Διιεληθή Γεκνθξαηία Αλψηαηε ρνιή Παηδαγσγηθήο θαη Σερλνινγηθήο Δθπαίδεπζεο ΠΔΤΠ- Βφινπ Μάηνο 2015

2

3 3 Πεξηερόκελα ΔΗΑΓΧΓΖ... 6 ΜΔΡΟ Η: ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΜΔΡΟ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΤΜΒΟΤΛΔΤΣΗΚΖ ΚΑΗ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟ ΔΝΝΟΗΑ ΓΔΝΗΚΟ ΚΟΠΟ ΣΟΥΟΗ ΚΑΗ ΣΡΟΠΟ ΔΦΑΡΜΟΓΖ ΔΠ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΗ ΠΟΤ ΔΦΑΡΜΟΕΟΤΝ ΔΠ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΔ ΔΠ- ΓΟΜΔ ΔΠ Ο ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΟ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ Ζ ΓΟΜΖ ΣΟΤ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΤ ΤΣΖΜΑΣΟ ΣΖ ΔΛΛΑΓΑ Ο ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΟ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟ ΣΖΝ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ Ο ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΟ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟ ΣΟ ΓΗΔΘΝΖ ΥΧΡΟ ΚΑΣΑΡΣΗΖ ΤΜΒΟΤΛΧΝ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΟΤ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟΤ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ ΚΑΗ ΣΟ ΓΗΔΘΝΖ ΥΧΡΟ ΣΟ ΜΔΛΛΟΝ ΣΖ ΤΜΒΟΤΛΔΤΣΗΚΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΟΤ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟΤ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΚΑΗ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΔ ΑΝΑΓΚΔ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΗ ΓΔΤΣΔΡΟΒΑΘΜΗΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΤ- ΤΜΒΟΤΛΟΤ Ο ΡΟΛΟ ΚΑΗ ΟΗ ΓΔΞΗΟΣΖΣΔ ΣΟΤ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΟΤ ΤΜΒΟΤΛΟΤ- ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΤ Ο ΡΟΛΟ ΣΟΤ ΤΜΒΟΤΛΟΤ ΔΠ ΣΖ ΓΔΤΣΔΡΟΒΑΘΜΗΑ ΣΔΥΝΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΜΔΡΟ ΗΗ: ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΟ ΜΔΡΟ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΔΡΔΤΝΑ ΚΟΠΟ ΚΑΗ ΣΟΥΟΗ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ ΜΔΘΟΓΟ ΓΔΗΓΜΑ ΜΔΑ ΤΛΛΟΓΖ ΓΔΓΟΜΔΝΧΝ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΖ ΓΗΑΓΗΚΑΗΑ ΠΑΡΟΤΗΑΖ ΓΔΓΟΜΔΝΧΝ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ ΓΖΜΟΓΡΑΦΗΚΑ ΣΟΗΥΔΗΑ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ ΑΝΣΗΛΖΦΔΗ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΧΝ ΣΖ ΤΜΒΟΤΛΔΤΣΗΚΖ Δ.Π

4 4 6. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ - ΤΕΖΣΖΖ ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΤΕΖΣΖΖ ΠΔΡΗΟΡΗΜΟΗ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ ΠΡΟΣΑΔΗ ΓΗΑ ΜΔΛΛΟΝΣΗΚΔ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΔ ΠΡΟΠΑΘΔΗΔ ΠΔΡΗΟΡΗΜΟΗ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ ΠΡΟΣΑΔΗ ΓΗΑ ΜΔΛΛΟΝΣΗΚΔ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΔ ΠΡΟΠΑΘΔΗΔ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΔ ΑΝΑΦΟΡΔ Διιελφγισζζε Ξέλφγισζζε ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ ΤΝΟΓΔΤΣΗΚΖ ΔΠΗΣΟΛΖ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟ ΔΡΔΤΝΑ ΠΑΡΑΘΔΜΑΣΑ ΒΗΟΦΤΥΟΛΟΓΗΚΖ ΑΝΑΚΑΛΤΦΖ ΣΧΝ ΚΛΗΔΧΝ ΣΟΤ ΠΑΗΓΗΟΤ ΓΗΑ ΣΖΝ ΔΠΗΛΟΓΖ ΣΟΤ ΜΖΥΑΝΟΛΟΓΗΚΖ ΚΑΣΔΤΘΤΝΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΟ ΣΟΤ ΔΗΑΓΧΓΖ ΣΟ ΒΗΟΦΤΥΟΛΟΓΗΚΟ ΤΠΟΒΑΘΡΟ ΣΟΤ ΠΑΗΓΗΟΤ ΝΔΤΡΟΝΟΟΓΔΝΝΖΣΗΚΟ ΤΣΖΜΑ ΑΠΟΓΔΗΞΔΗ ΑΠΟ ΣΖ ΝΔΤΡΟΦΤΥΟΛΟΓΗΑ ΦΤΥΟΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΑ ΠΟΡΗΜΑΣΑ ΤΜΠΔΡΑΜΑ ΠΡΟΣΑΔΗ Δπεμεγεκαηηθή παξνπζίαζε ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΓΡΑΦΖΜΑΣΧΝ 5 ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΠΗΝΑΚΧΝ 5

5 5 Καηάινγνο γξαθεκάησλ Γξαθήκαηα Σίηινο ειίδα Γξάθεκα 1 Γξάθεκα 2 Καηαλνκή εθπαηδεπηηθψλ σο πξνο ηηο βαζηθέο ζπνπδέο ζ. 22 Καηαλνκή εθπαηδεπηηθψλ παξαθνινχζεζεο παηδαγσγηθψλ πξνγξακκάησλ θαη ζπκβνπιεπηηθήο ζ. 23 Γξάθεκα 3 Ρφινο Καζεγεηή πκβνχινπ Δ.Π. ζ. 28 Γξάθεκα 4 Καηάιιειε ειηθία εθθίλεζεο ηνπ καζήκαηνο ΔΠ ζ. 29 Γξάθεκα 5 Δπηθνηλσλία εθπαηδεπηηθψλ κε ηνπο γνλείο ησλ καζεηψλ γηα ην επάγγεικα ηνπο ζ. 31 Γξάθεκα 6 Παξάγνληεο κε ηνπο νπνίνπο πξέπεη λα γίλεηαη ε επηινγή επαγγέικαηνο ζ.32 Γξάθεκα 7 Καηαιιειφηεξνο γηα πκβνπιεπηηθή Δ.Π. ζ.33 Γξάθεκα 8 Υαξαθηεξηζηηθά πκβνχινπ Δ.Π. ζ.34 Γξάθεκα 9 Δθφδηα εθπαηδεπηηθνχ σο χκβνπινο Δ.Π. ζ.35 Γξάθεκα 10 Καηαιιειφηεξνο ηξφπνο ζπκβνπιεπηηθήο Δ.Π. ζ.36 Καηάινγνο Πηλάθσλ Πίλαθεο Σίηινο ειίδα Πίλαθαο 1 Καηαλνκή εθπαηδεπηηθψλ σο πξνο ηελ ειηθία ζ. 21 Πίλαθαο 2 Δθπαηδεπηηθνί σο πξνο ηα έηε πξνυπεξεζίαο ζ. 23 Πίλαθαο 3 Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε εθπαηδεπηηθψλ ζ. 24 Πίλαθαο 4 Παξεκβάζεηο ψζηε ην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ λα γίλεη πην απνδνηηθφ ζηελ επηινγή επαγγέικαηνο ησλ καζεηψλ ζ. 25 Πίλαθαο 5 Αλαγθαία ε χπαξμε ζπκβνχινπ ζηνλ ζρνιηθφ ρψξν ζ. 27 Πίλαθαο 6 Δλεκέξσζε καζεηψλ ζ. 29 Πίλαθαο 7 Απφςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο πξνηηκήζεηο ησλ εθήβσλ/εο γηα ην επάγγεικα ηνπο ζ. 30 Πίλαθαο 8 Κξίλεηε απαξαίηεην ην ζρεδηαζκφ θαη ηελ αλάπηπμε πξνγξακκάησλ ΔΠ θαη ζην Λχθεην ζ. 31 Πίλαθαο 9 ρεηηθή πρλφηεηα (rf) ζ. 34 Πίλαθαο 10 Δθαξκνγή ηνπ ΔΠ ζ. 35 Πίλαθαο 11 Παξεκβάζεηο εθπαηδεπηηθψλ γηα εθαξκνγή ΔΠ ζ. 36

6 6 ΔΗΑΓΧΓΖ ην εξψηεκα πνην είλαη ην κέιινλ ηνπ ζρνιείνπ, νη πιεξνθνξίεο πνπ είλαη δηαζέζηκεο ζηνλ θαζέλα, θαζηζηψληαο ηε γλψζε πξνζβάζηκε ζε φινπο, αιιά παξάιιεια ν πεξηνξηζκέλνο ρξφλνο πνπ έρνπκε ζηελ δηάζεζή καο δεκηνπξγεί έλα αμεπέξαζην πξφβιεκα. Δπνκέλσο, πξέπεη λα αμηνπνηήζνπκε ην δηαζέζηκν ρξφλν γηα λα απνθηήζνπκε γλψζε, επηιέγνληαο, θαηαλνψληαο, εξκελεχνληαο θαη αμηνπνηψληαο ηηο «ρξήζηκεο» πιεξνθνξίεο. Φαίλεηαη αδχλαην λα θαηέρνπκε φιε ηελ παξερφκελε γλψζε, αθνχγεηαη θπζηθφ φηη πξέπεη λα κάζνπκε πψο λα βξίζθνπκε πιεξνθνξίεο θαη λα αμηνινγνχκε ηηο πεγέο. Άξα ζα κπνξνχζε θαλείο λα ηζρπξηζηεί φηη ν ξφινο ηνπ ζρνιείνπ σο θάξνο γλψζεο θζίλεη, ελψ παξάιιεια θαίλεηαη φηη απνθηά απμεκέλε βαξχηεηα ν έηεξνο ξφινο ηνπ ζρνιείνπ, απηφο ηεο θνηλσληθνπνίεζεο θαη πξνζαξκνγήο ησλ καζεηψλ/ηξηψλ ζηα λέα δεδνκέλα. Ο ζεζκφο ηεο πκβνπιεπηηθήο θαη ηνπ Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ ζηελ Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε αλαθέξεηαη σο ρνιηθφο Δπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο (ΔΠ). Σν Δθπαηδεπηηθφ χζηεκα γίλεηαη φιν θαη πην πνιχπινθν σο πξνο ηηο δηεμφδνπο ησλ καζεηψλ/ηξηψλ, ηηο ελαιιαθηηθέο ιχζεηο πνπ πξνζθέξνληαη θαη θαζίζηαηαη αλαγθαία ε ιήςε απνθάζεσλ απφ ηνπο/ηηο καζεηέο/ηξηεο, ηφηε ν Δπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο έξρεηαη λα ηνπο/ηηο ζηεξίμεη λα επηιέμνπλ ηηο «ζσζηέο» ιχζεηο. Γηα ηελ νπζηαζηηθφηεξε εθαξκνγή ηνπ ζεζκνχ ηνπ ΔΠ, πέξαλ ηεο πξνζπάζεηαο ηνπ/ηεο θαζεγεηή/ηξηαο ζπκβνχινπ ΔΠ, απαηηείηαη θαη ε ζεηηθή ζηάζε ηνπ/ηεο δηεπζπληή/ηξηαο ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο πνπ ζα επαηζζεηνπνηήζεη ηνλ/ηελ θαζεγεηή/ηξηα, ζα ηνλ/ηελ παξαθηλήζεη θαη ζα ηνλ/ηελ επηβξαβεχζεη γηα ηηο δξαζηεξηφηεηεο θαη εθδειψζεηο ηνπ ΔΠ πνπ νξγαλψλεη.

7 7 ηε παξνχζα εξγαζία κε ηίηιν «Γηεξεχλεζε ησλ αληηιήςεσλ ησλ Δθπαηδεπηηθψλ Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο ζηα ζέκαηα Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ», γίλεηαη πξνζπάζεηα λα επαηζζεηνπνηεζεί ε εθπαηδεπηηθή θνηλφηεηα ζην ζεζκφ ΔΠ, ε νξζή εθαξκνγή ηνπ νπνίνπ θξίλεηαη απαξαίηεηε ηφζν γηα ηελ θαηαλφεζε απφ ηνπο καζεηέο ηνπ πνιχπινθνπ εθπαηδεπηηθνχ καο ζπζηήκαηνο, φζν θαη γηα ηνλ ζρεδηαζκφ ηεο πξνζσπηθήο εθπαηδεπηηθήο θαη επαγγεικαηηθήο ζηαδηνδξνκίαο ησλ καζεηψλ. ην πξψην θεθάιαην, γίλεηαη κία αλαθνξά ζηελ Δπαγγεικαηηθή πκβνπιεπηηθή θαη ζηνλ Πξνζαλαηνιηζκφ πάλσ ζηνπο ζηφρνπο, ζηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ ΔΠ. ην δεχηεξν θεθάιαην, παξνπζηάδεηαη ην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, θαζψο θαη ν ξφινο ηνπ ΔΠ ηφζν ζηελ Διιάδα φζν θαη ζην δηεζλή ρψξν, θαζψο θαη ζηελ θαηάξηηζε ζπκβνχισλ ΔΠ πνπ ηζρχεη ζηε ρψξα καο. ην ηξίην θεθάιαην, παξνπζηάδεηαη ν ζεζκφο ηνπ ρνιηθνχ θαη Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ ζηελ εθπαίδεπζε θαζψο θαη ν ζχλζεηνο ξφινο ηνπ πκβνχινπ Δθπαηδεπηηθνχ. ην ηέηαξην θεθάιαην, πνπ είλαη ην εξεπλεηηθφ κέξνο παξνπζηάδεηαη ν ζθνπφο, νη ππνζέζεηο ηεο έξεπλαο, ην δείγκα, ν ηξφπνο ζπιινγήο ησλ δεδνκέλσλ. ην πέκπην θεθάιαην, ηα Απνηειέζκαηα ηεο Έξεπλαο, δίλνληαη ζηελ αξρή ηα δεκνγξαθηθά ζηνηρεία, θαζψο θαη νη αλαιχζεηο ησλ εξσηήζεσλ πάλσ ζηελ αληίιεςε ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ην ΔΠ. ην έθην θαη έβδνκν θεθάιαην, πκπεξάζκαηα θαη Πξνηάζεηο, θαζψο θαη νη πεξηνξηζκνί ηεο έξεπλαο, πνπ απνζθνπνχλ ζηε βειηίσζε ηεο εθαξκνγήο ηνπ ζεζκνχ.

8 8 ΜΔΡΟ Η: ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΜΔΡΟ

9 9 1. ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΤΜΒΟΤΛΔΤΣΗΚΖ ΚΑΗ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟ 1.1 ΔΝΝΟΗΑ ΓΔΝΗΚΟ ΚΟΠΟ Ζ ηδεξνπνχινπ-γεκάθνπ ζηηο έλλνηεο επαγγεικαηηθή ζπκβνπιεπηηθή θαη επαγγεικαηηθφο πξνζαλαηνιηζκφο, απνδίδεη ζηηο έλλνηεο απηέο απφ ην πεξηερφκελν ηνπ φξνπ career counseling,( Nathan & hill, 2006, sel.11), «ηε ζπκβνπιεπηηθή δηαδηθαζία πνπ έρεη ζηφρν λα βνεζήζεη ηνπο αλζξψπνπο ζηελ αληηκεηψπηζε δεηεκάησλ θαη πξνβιεκάησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ επαγγεικαηηθή ηνπο αλάπηπμε, ηελ επαγγεικαηηθή επηινγή ή ηα πξνβιήκαηα πξνζαξκνγήο ζην επάγγεικα». Ζ ίδηα θαηέιεμε ζηε ρξήζε ηνπ φξνπ Δπαγγεικαηηθή πκβνπιεπηηθή, θαζψο ε Δπαγγεικαηηθή πκβνπιεπηηθή είλαη επξχηεξε έλλνηα θαη πεξηιακβάλεη θαη ηα άηνκα πνπ πξνεηνηκάδνληαη γηα ηελ επαγγεικαηηθή ηνπο επηινγή θαη δσή. Ο Γεκεηξφπνπινο (2002) ζεσξεί ηελ Δπαγγεικαηηθή πκβνπιεπηηθή σο θιάδν ηεο πκβνπιεπηηθήο ηαδηνδξνκίαο, καδί κε ηελ Δθπαηδεπηηθή πκβνπιεπηηθή θαη ηελ νξίδεη σο «ηνλ θιάδν ηεο πκβνπιεπηηθήο, πνπ αζρνιείηαη κε ηελ επηθνχξεζε ζε ζέκαηα επαγγέικαηνο, απαζρφιεζεο φπνπ πεξηέρεη θαη ηνλ Δπαγγεικαηηθφ Πξνζαλαηνιηζκφ». Δπίζεο, ρξεζηκνπνηείηαη ν φξνο «Δπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο», αληί ηεο Δπαγγεικαηηθήο πκβνπιεπηηθήο, πνπ βέβαηα κπνξεί λα έρεη κηα ζρεηηθή ελλνηνινγηθή ζπλάθεηα, αιιά δελ ηαπηίδεηαη πιήξσο. Άιισζηε ε Δπαγγεικαηηθή πκβνπιεπηηθή έρεη θαη ςπρνινγηθέο πξνεθηάζεηο, ελψ ν Δπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο ππεηζέξρεηαη θαη ζε ζέκαηα νηθνλνκίαο θαη απαζρφιεζεο. Ο Καζζσηάθεο (2002, ζει.52), πξνζεγγίδνληαο ηνλ φξν κε ηε κεζνδνινγία ηεο ζπκβνπιεπηηθήο

10 10 παξέκβαζεο, αλαθέξεη πσο «νη πεξηζζφηεξνη πνπ αζρνινχληαη ζήκεξα κε ηνλ Δπαγγεικαηηθφ Πξνζαλαηνιηζκφ ηνλ πξνζεγγίδνπλ σο δξαζηεξηφηεηα δηαπαηδαγψγεζεο ή σο δηαδηθαζία ππνβνήζεζεο ηεο επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο ηνπ αηφκνπ κε ζηφρν λα γίλεη απηφ ηθαλφ λα επηιέμεη κφλν ηνπ, έρνληαο πιήξε ζπλείδεζε ησλ ζπλεπεηψλ ηεο απφθαζήο ηνπ, ζηελ επαγγεικαηηθή θαηεχζπλζε πνπ ζα αθνινπζήζεη θαη λα εληαρζεί ρσξίο πξνβιήκαηα ζηελ ελεξγφ δσή». Ζ ηδεξνπνχινπ- Γεκαθάθνπ ( Nathan& hill, 2006, sel. 14) ζπκπιεξψλεη πσο «ν επαγγεικαηηθφο πξνζαλαηνιηζκφο ή επαγγεικαηηθή θαζνδήγεζε είλαη έλα επξχ ελλνηνινγηθφ θαηαζθεχαζκα πνπ πεξηιακβάλεη νξγαλσκέλεο θαη ζπζηεκαηηθέο πξνζπάζεηεο, ζρεδηαζκέλεο λα επεξεάζνπλ δηάθνξεο πιεπξέο ηεο επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο κηαο νκάδαο πνιηηψλ». Ο ΔΠ σο κάζεκα ζηνρεχεη φρη κφλν ζηελ αθνκνίσζε γλσζηηθνχ πιηθνχ, αιιά θαη ζε κηα πνιχπιεπξε πξνζέγγηζε ηνπ θφζκνπ ηνπ καζεηή, ψζηε απηφο λα κπνξεί λα αλαπηχμεη δεμηφηεηεο γηα ηηο εθπαηδεπηηθέο θαη επαγγεικαηηθέο ηνπ επηινγέο. Οη γλψζεηο πνπ απνθηά ν καζεηήο ζην πιαίζην ηνπ καζήκαηνο ηνπ ΔΠ αθνξνχλ ηνλ εαπηφ ηνπ, αιιά θαη ηνλ θφζκν γχξσ ηνπ. Έηζη, ην πεξηερφκελν ηνπ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ ΔΠ βαζίδεηαη ζε ζέκαηα πνπ αληινχληαη απφ ηηο επηζηήκεο ηεο Φπρνινγίαο, ηεο Κνηλσληνινγίαο, ηεο Φηινζνθίαο, ηεο Οηθνλνκίαο θαη ηεο Πιεξνθνξηθήο. 1.2 ΣΟΥΟΗ ΚΑΗ ΣΡΟΠΟ ΔΦΑΡΜΟΓΖ ΔΠ Ο ρνιηθφο Δπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο (ΔΠ) ζηνρεχεη ζηελ παξνρή βνήζεηαο πξνο ηνπο καζεηέο ηφζν θαηά ηα δηάθνξα ζηάδηα ηεο αλάπηπμεο ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο, ψζηε λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ηηο θιίζεηο ηνπο θαη λα αλαπηχμνπλ ηηο δεμηφηεηέο ηνπο, ζηελ πιεξνθφξεζή ηνπο γηα ηηο επαγγεικαηηθέο δηεμφδνπο, θαζψο θαη ζηελ ελεκέξσζή ηνπο γηα ηα κεηαβαηηθά ζηάδηα πξνο ηελ επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε ηνπο, ψζηε λα δηεθδηθήζνπλ ηελ αξκνληθή έληαμή ηνπο ζην θνηλσληθφ ζχλνιν. (Ν.1566/1985, Ν. 2525/1997)

11 11 Ο ΔΠ. Δθαξκφδεηαη ζε ζρνιηθέο κνλάδεο ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο: α) κε ζπδεηήζεηο θαη νκαδηθέο αζθήζεηο, κε πιεξνθφξεζε κέζα ζηελ ηάμε, κε εθαξκνγή κεζφδσλ ζχγρξνλεο ηερλνινγίαο, κε επαθέο κε επαγγεικαηίεο θαη κε επηζθέςεηο ζε ρψξνπο εξγαζίαο θαη εθπαίδεπζεο, φπσο πξνβιέπεηαη απφ ηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα. Β) κε ηελ ελεκέξσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ιεηηνπξγψλ. Γ) κε εθδφζεηο ζρεηηθψλ εληχπσλ γηα καζεηέο, θαζεγεηέο θαη γνλείο. ην πιαίζην εθαξκνγήο ηνπ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ ΔΠ επηιέγνληαη πνηθίιεο κέζνδνη γηα ηελ επίηεπμε ησλ γεληθψλ θαη εηδηθψλ ζηφρσλ. Κνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ φισλ ησλ κεζφδσλ είλαη φηη ζην επίθεληξν ηνπ ελδηαθέξνληνο βξίζθεηαη ν καζεηήο θαη φηη απαηηείηαη ζπλεξγαζία θαη ζπκκεηνρή φιεο ηεο νκάδαο κέζα ζηελ ηάμε, κε θιίκα ςπρνινγηθήο άλεζεο θαη απνδνρήο ηνπ άιινπ. Ο εθπαηδεπηηθφο πνπ εθαξκφδεη ην πξφγξακκα ΔΠ είλαη ν ζπληνληζηήο-εκςπρσηήο ηεο νκάδαο θαη ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο. Γελ παξακέλεη ζεαηήο ησλ φζσλ ζπκβαίλνπλ ζρεδηάδεη ηηο δηαδηθαζίεο κάζεζεο, δεκηνπξγεί θαηάιιειν παηδαγσγηθφ θιίκα, πξνζπαζεί λα αλαπηχμεη δεμηφηεηεο επηθνηλσλίαο κε άηνκα θαη νκάδεο, αιιά θαη κε θνξείο έμσ απφ ην ζρνιείν. Ο εθπαηδεπηηθφο ζηεξίδεη θαη βνεζάεη ηνπο καζεηέο ζηηο εθπαηδεπηηθέο θαη επαγγεικαηηθέο ηνπο απνθάζεηο, ρσξίο λα ρεηξαγσγεί θαη λα θαζνδεγεί ν ίδηνο. Δθαξκφδεη κεζφδνπο πνπ είλαη θαηάιιειεο κε ηελ ειηθία, ηηο αλάγθεο, ηα ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ θαη ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο θάζε δηδαθηηθήο ελφηεηαο. Ηδηαίηεξε ζεκαζία έρεη ε ελαιιαγή ησλ κεζφδσλ θαη ν ζπλδπαζκφο ηνπο, ψζηε ην κάζεκα λα πξνθαιεί ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ.

12 ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΗ ΠΟΤ ΔΦΑΡΜΟΕΟΤΝ ΔΠ Ο ΔΠ εθαξκφδεηαη ζηα ζρνιεία ζχκθσλα κε ηα σξνιφγηα θαη αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, θαηά πξνηεξαηφηεηα απφ θαζεγεηέο πνπ έρνπλ ηχρεη αλάινγεο επηκφξθσζεο ζηα Πεξηθεξεηαθά Δπηκνξθσηηθά Κέληξα (ΠΔΚ) ή ζε εηδηθά επηκνξθσηηθά ζεκηλάξηα πνπ νξγαλψλνληαη θαηά πεξηνρέο. Σα πξνγξάκκαηα επηκφξθσζεο θαηαξηίδνληαη απφ ην νηθείν ηκήκα ηνπ Παηδαγσγηθνχ Ηλζηηηνχηνπ (ΠΗ) θαη εγθξίλνληαη κε απφθαζε ηνπ Τπνπξγνχ Παηδείαο. ηελ Α Δπαγγεικαηηθνχ Λπθείνπ ν ΔΠ αλαηίζεηαη ζε θαζεγεηέο αλεμαξηήησο εηδηθφηεηαο ησλ θιάδσλ ΠΔ09, ΠΔ12, ΠΔ14, ΠΔ17, ΠΔ18, ΠΔ19 & ΠΔ20. Πξνεγνχληαη κε ζεηξά πξνηεξαηφηεηαο νη: α. Δθπαηδεπηηθνί πνπ ππεξεηνχλ ζε Γξαθείν ΔΠ (φπνπ ππάξρεη) β. Δθπαηδεπηηθνί θάηνρνη δηδαθηνξηθνχ ηίηινπ ζηε πκβνπιεπηηθή θαη ζηνλ Δπαγγεικαηηθφ Πξνζαλαηνιηζκφ. γ. Δθπαηδεπηηθνί θάηνρνη κεηαπηπρηαθνχ ηίηινπ ζηε πκβνπιεπηηθή θαη ζηνλ Δπαγγεικαηηθφ Πξνζαλαηνιηζκφ δ. Δθπαηδεπηηθνί θάηνρνη πηζηνπνηεηηθνχ εηδηθνχ πξνγξάκκαηνο κεηαπηπρηαθνχ επηπέδνπ ζηε πκβνπιεπηηθή θαη ηνλ Δπαγγεικαηηθφ Πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ ΤΠΠΠΘ ρξνληθήο δηάξθεηαο σξψλ. ε. Δθπαηδεπηηθνί θάηνρνη πηζηνπνηεηηθνχ εηδηθνχ πξνγξάκκαηνο επηκφξθσζεο ζηε πκβνπιεπηηθή θαη ηνλ Δπαγγεικαηηθφ Πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ ΤΠΠΠΘ ρξνληθήο δηάξθεηαο 520 σξψλ ή πηζηνπνηεηηθνχ πξνγξάκκαηνο θαηάξηηζεο ζηελ ηεθκεξίσζε πιεξνθνξηαθνχ πιηθνχ ΔΠ ηνπ ΤΠΠΠΘ ρξνληθήο δηάξθεηαο 660 σξψλ. ζη. Δθπαηδεπηηθνί θάηνρνη πηζηνπνηεηηθνχ πξνγξάκκαηνο εηδίθεπζεο ΤΠ ηεο ΑΠΑΗΣΔ. δ. Δθπαηδεπηηθνί θάηνρνη πηζηνπνηεηηθνχ πεληάκελνπ ζεκηλαξίνπ επηκφξθσζεο ζηειερψλ ζην ΔΠ.

13 13 ΔΠ. ε. Δθπαηδεπηηθνί πνπ έρνπλ παξαθνινπζήζεη νιηγνήκεξα ζεκηλάξηα Καη απηφ ζχκθσλα κε ηελ ΤΑ Γ2/118842/ ε θάζε ζρνιείν ππάξρεη αξρείν εθπαηδεπηηθήο θαη επαγγεικαηηθήο πιεξνθφξεζεο θαη βηβιηνζήθεο ΔΠ. Σελ ηήξεζε ηνπ αξρείνπ θαζψο θαη ηεο βηβιηνζήθεο αλαιακβάλεη ν θαζεγεηήο πνπ εθαξκφδεη ην ζεζκφ ζην ζρνιείν ή άιινο επηκνξθνχκελνο ζην ΔΠ θαζεγεηήο πνπ ππεξεηεί ζηελ ίδηα ζρνιηθή κνλάδα. Ο θαζεγεηήο απηφο απαιιάζζεηαη ησλ εμσδηδαθηηθψλ θαζεθφλησλ ηνπ (Ν. 1566/1985,). 1.4 ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΔ ΔΠ- ΓΟΜΔ ΔΠ Γπκλάζηα θαη Λχθεηα πνπ εθαξκφδνπλ ην ΔΠ πξαγκαηνπνηνχλ κέρξη δχν επηζθέςεηο ζην έλα ηεηξάκελν εθαξκνγήο θαη κέρξη ηξεηο επηζθέςεηο ζηα δχν ηεηξάκελα εθαξκνγήο. Μία απφ απηέο κπνξεί λα πξαγκαηνπνηείηαη εθηφο ησλ νξίσλ ηνπ λνκνχ. Οη επηζθέςεηο κπνξνχλ λα πξαγκαηνπνηνχληαη απφ έλα ηκήκα ηάμεο ή κία ηάμε αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ηνπ πξνγξάκκαηνο ηνπ ζρνιείνπ θαη ηηο δπλαηφηεηεο ησλ ρψξσλ εξγαζίαο θαη εθπαίδεπζεο. Μπνξνχλ επίζεο ηελ ίδηα κέξα φια ηα ηκήκαηα κηαο ηάμεο λα πξαγκαηνπνηνχλ επηζθέςεηο ζε δηαθνξεηηθνχο ρψξνπο ή θαηά νκάδεο καζεηψλ θνηλψλ ελδηαθεξφλησλ. Οη επηζθέςεηο ζε ρψξνπο εξγαζίαο, εάλ είλαη δπλαηφλ, λα θαιχπηνπλ θάζε θνξά δηαθνξεηηθνχο θιάδνπο νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, πξσηνγελνχο, δεπηεξνγελνχο θαη ηξηηνγελνχο ηνκέα. χκθσλα κε ηελ ΤΑ Γ2/1780/ θαζνξίδνληαη νη επηζθέςεηο καζεηψλ ζε ρψξνπο εξγαζίαο θαη εθπαίδεπζεο, νη πξνζθιήζεηο επαγγεικαηηψλ, γνλέσλ θαη θεδεκφλσλ ζηα ζρνιεία ΓΔ ζηα πιαίζηα ηνπ ΔΠ. Τπάξρεη ε δπλαηφηεηα λα αθηεξσζεί κία νιφθιεξε ζρνιηθή εκέξα γηα λα πξαγκαηνπνηεζεί ζην ζρνιείν «ε εκέξα επαγγεικάησλ». Καηά ηε δηάξθεηα ηεο εκέξαο απηήο θαη κεηά απφ θαηάιιειε νξγάλσζε

14 14 πξνζθαινχληαη ζην ζρνιείν πνιινί επαγγεικαηίεο. Οη καζεηέο ησλ ηάμεσλ εθαξκνγήο ηνπ ΔΠ, έρνπλ ηελ επθαηξία ηελ ίδηα εκέξα λα έιζνπλ ζε επαθή γηα ζπδήηεζε θαη ελεκέξσζε κε φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξνπο επαγγεικαηίεο θαη λα πάξνπλ πιηθφ ζρεηηθφ κε ηελ επαγγεικαηηθή δσή θαη ηελ αγνξά εξγαζίαο. ρεηηθέο νδεγίεο πξνζαξκνζκέλεο ζηηο αλάγθεο ησλ ζρνιείσλ θάζε πεξηνρήο δίλνπλ νη ππεχζπλνη ΔΠ. Γηα ην ζεζκνχ ηνπ ΔΠ ζηε ρψξα καο ηδξχζεθαλ αξρηθά εμήληα νθηψ (68) Κέληξα πκβνπιεπηηθήο- Πξνζαλαηνιηζκνχ (ΚΔΤΠ) ζηηο έδξεο ησλ λνκψλ, έλα (1) Κέληξν ζην Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, έλα (1) Κέληξν ζηε Γηεχζπλζε πνπδψλ Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ θαη δηαθφζηα Γξαθεία ΔΠ (ΓξαΔΠ) ζε ηζάξηζκα ζρνιεία ηεο ρψξαο. (Ν. 2525/1997). ήκεξα, (ΤΑ /Γ7/ ) ππάξρνπλ εβδνκήληα ελλέα (79) ΚΔΤΠ ζηνπο λνκνχο ηεο ρψξαο θαη πεληαθφζηα εβδνκήληα (570) ΓξαΔΠ ζε ηζάξηζκεο ζρνιηθέο κνλάδεο. Οη δνκέο ζηειερψλνληαη κε εθπαηδεπηηθνχο πνπ είλαη επί ζεηεία. ηα ΚΔΤΠ πθίζηαληαη ζέζεηο Τπεχζπλνπ ΔΠ θαη Δηδηθνχ Πιεξνθφξεζεο θαη Σεθκεξίσζεο, ελψ ζηα ΓξαΔΠ Τπεπζχλνπ Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ. Οη ζέζεηο θαιχπηνληαη κεηά απφ πξνθήξπμε ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο. Οη κφληκνη εθπαηδεπηηθνί ζηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε έρνπλ δηθαίσκα ππνβνιήο αίηεζεο, γηα ηηο ζέζεηο: α) Τπεπζχλνπ ΔΠ: Πηπρηνχρνη Σξηηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο, κε ηνπιάρηζηνλ εμαεηή εθπαηδεπηηθή ππεξεζία, εθ ησλ νπνίσλ ηα ηέζζεξα (4) έηε λα είλαη δηδαθηηθή ππεξεζία ζηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε. β) Δηδηθνχ Πιεξνθφξεζεο θαη Σεθκεξίσζεο: Πηπρηνχρνη Σξηηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο ζηελ Πιεξνθνξηθή, κε ηνπιάρηζηνλ πεληαεηή εθπαηδεπηηθή ππεξεζία, εθ ησλ νπνίσλ ηα ηξία (3) έηε λα είλαη δηδαθηηθή ππεξεζία ζηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε. γ) Τπεπζχλνπ Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ ζηα ΓξαΔΠ: Πηπρηνχρνη Σξηηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο, κε ηνπιάρηζηνλ ηεηξαεηή

15 15 εθπαηδεπηηθή ππεξεζία, εθ ησλ νπνίσλ ηα δχν (2) έηε λα είλαη δηδαθηηθή ππεξεζία ζηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε.

16 16 2 Ο ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΟ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ 2.1 Ζ ΓΟΜΖ ΣΟΤ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΤ ΤΣΖΜΑΣΟ ΣΖ ΔΛΛΑΓΑ χζηεκα είλαη έλα ζχλνιν ιεηηνπξγηθψλ ζηνηρείσλ, θάζε έλα απφ ηα νπνία επηηειεί ην δηθφ ηνπ επί κέξνπο έξγν, φια δε καδί ζπλεξγάδνληαη θαη αιιεινεπεξεάδνληαη γηα ηε πξαγκαηνπνίεζε ελφο ή πεξηζζνηέξσλ αληηθεηκεληθψλ ζθνπψλ( Κνληέζε, 1992). Με βάζε απηφ ζα κπνξνχζακε θάιιηζηα λα πνχκε φηη ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα είλαη έλα ζχλνιν ζηνηρείσλ( αλζξψπηλν δπλακηθφ, ζρνιεία, δηδαθηηθέο κέζνδνη θιπ), φπνπ ην θαζέλα απφ απηά πξαγκαηνπνηεί ην δηθφ ηνπ έξγν, ελψ φια καδί ιεηηνπξγνχλ, ζπλεξγάδνληαη γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζθνπψλ ηεο εθπαίδεπζεο. ρεηηθά κε ηε δνκή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ππάξρνπλ ηξεηο βαζκίδεο ζπνπδψλ: Σελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε, πνπ πεξηιακβάλεη ηα λεπηαγσγεία θαη ηα δεκνηηθά ζρνιεία. Σελ δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε, πνπ πεξηιακβάλεη ηα γπκλάζηα, ηα ιχθεηα θαη θάζε ηχπνπ ζρνιείνπ. Σελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε, πνπ πεξηιακβάλεη ηα αλψηαηα εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα (Α.Δ.Η) θαη ηα ηερλνινγηθά εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα (Σ.Δ.Η).

17 17 Πεγή: Ο ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΟ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟ ΣΖΝ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ Ο ρνιηθφο θαη Δπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο (.Δ.Π.) εηζάγεηαη ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε κε ην Νφκν 309/1976, αιιά ε εθαξκνγή αξρίδεη ζηαδηαθά ζηελ Γ Γπκλαζίνπ απφ ην O ρνιηθφο Δπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο (.Δ.Π.) ζηνρεχεη ηδίσο ζηελ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ησλ καζεηψλ, ζηελ πιεξνθφξεζή ηνπο γηα επαγγεικαηηθέο δηεμφδνπο, ζηελ ελεκέξσζή ηνπο γηα ηα κεηαβαηηθά ζηάδηα πξνο ηελ επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε θαη ηελ αξκνληθή έληαμή ηνπο ζην θνηλσληθφ ζχλνιν νξίδεηαη ζην άξζξν 37 ηνπ Ν. 1566/85 φπνπ εθηφο απφ ηνλ ζθνπφ, νξίδεηαη ε νξγάλσζε, ε εθαξκνγή θαζψο θαη ην πξνζσπηθφ ηνπ

18 18.Δ.Π.. ηαδηαθά επεθηάζεθε ε εθαξκνγή ηνπ απφ ηελ Α Γπκλαζίνπ έσο θαη ηε Β Λπθείνπ, ηελ Α Σερληθνχ Δπαγγεικαηηθνχ Λπθείνπ θαη ηελ ηφηε Α Πνιπθιαδηθνχ Δληαίνπ Λπθείνπ. Ο ξφινο ηνπ ρνιηθνχ Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ επαλαθαζνξίδεηαη κε ην Nφκν 2525/97. Ζ αλάγθε ησλ λέσλ γηα ζπκβνπιεπηηθή ππνζηήξημε θαηά ηελ πεξίνδν ησλ θξίζηκσλ απνθάζεσλ γηα ηελ αθαδεκατθή θαη επαγγεικαηηθή επηινγή, απνθαζίζηεθε λα ηθαλνπνηεζεί κε ηε δεκηνπξγία ησλ Κέληξσλ πκβνπιεπηηθήο - Πξνζαλαηνιηζκνχ (ΚΔ.Τ.Π.) θαη ησλ Γξαθείσλ ρνιηθνχ Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ (ΓΡΑ..Δ.Π.). Κχξηεο ιεηηνπξγίεο ησλ Γξαθείσλ χλδεζεο κε ηελ Αγνξά Δξγαζίαο θαη Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ 1 είλαη νη αθφινπζεο: Παξνρή ππεξεζηψλ νκαδηθήο θαη αηνκηθήο ζπκβνπιεπηηθήο ζε καζεηέο θαη ζε γνλείο. Παξνρή ππεξεζηψλ νκαδηθήο θαη αηνκηθήο πιεξνθφξεζεο ζε καζεηέο θαη ζε γνλείο. Γηνξγάλσζε ελεκεξσηηθψλ εθδειψζεσλ γηα καζεηέο, γνλείο θαη εθπαηδεπηηθνχο. Οξγάλσζε θαη πινπνίεζε δηεκεξίδσλ ζηαδηνδξνκίαο. Γηνξγάλσζε εθπαηδεπηηθψλ/ επηκνξθσηηθψλ ζεκηλαξίσλ ζε εθπαηδεπηηθνχο πνπ δηδάζθνπλ ην κάζεκα «.Δ.Π. Δξγαζηαθφ Πεξηβάιινλ» ζηελ Ά ΔΠΑΛ θαη ζε γνλείο. Τινπνίεζε πξνγξακκάησλ Αγσγήο ηαδηνδξνκίαο. Πξαγκαηνπνίεζε εξεπλψλ γηα ηελ αλίρλεπζε ησλ αλαγθψλ ηεο ηνπηθήο αγνξάο εξγαζίαο θαη ζχλδεζε ηνπο κε ηελ Δπαγγεικαηηθή Δθπαίδεπζε. πλεξγαζία κε ηνπηθνχο θνξείο (ΟΑΔΓ, Γήκνπο, Δπηρεηξήζεηο, Δλψζεηο πιιφγσλ Γνλέσλ θαη Κεδεκφλσλ, Τπεξεζίεο Φπρηθήο Τγείαο). 1 (Σα ζηνηρεία πξνέξρνληαη απφ ηνλ Οδεγφ Δθαξκνγήο ηνπ Φπζηθνχ θαη Οηθνλνκηθνχ αληηθεηκέλνπ ηεο Πξάμεο δ «Γεκηνπξγία Γξαθείσλ χλδεζεο κε ηελ Αγνξά Δξγαζίαο θαη Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ, Δηδηθή Τπεξεζία Δθαξκνγήο Πξνγξακκάησλ Κ.Π.. Τπ.Δ.Π.Θ., Μάηνο 2007).

19 19 πλεξγαζία κε ηνλ επηρεηξεκαηηθφ θφζκν, κε ζηφρν ηε βειηίσζε ηεο δηαδηθαζία πξφβιεςεο ησλ αλαγθψλ γηα λέα επαγγέικαηα ζηελ ηνπηθή αγνξά εξγαζίαο. πζηεκαηηθή ζπιινγή πιεξνθνξηαθνχ πιηθνχ γηα ηηο εθπαηδεπηηθέο θαη επαγγεικαηηθέο επηινγέο ησλ καζεηψλ/ηξηψλ ηεο Δπαγγεικαηηθήο Δθπαίδεπζεο. Γπλαηφηεηα ζπκκεηνρήο ζηελ πινπνίεζε πξνγξακκάησλ ελζάξξπλζεο επηρεηξεκαηηθνχ πλεχκαηνο, φπσο εηθνληθέο επηρεηξήζεηο, ζεξηλά ζρνιεία θαη εθπαηδεπηηθέο επηζθέςεηο ζε επηρεηξήζεηο θαη επαγγεικαηηθνχο θνξείο γηα ηνπο καζεηέο. Οη ππεξεζίεο ζπκβνπιεπηηθήο θαη επαγγεικαηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ ζηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε, κε ηνλ ηξφπν πνπ ιεηηνπξγεί ζήκεξα, θξίλνληαη ζρεηηθά αλεπαξθείο εμαηηίαο δηαθφξσλ πξνβιεκάησλ πσο αλαθέξεηαη ζηε ζρεηηθή έθζεζε ηνπ Παηδαγσγηθνχ Ηλζηηηνχηνπ (2003) δελ ππάξρεη ζηήξημε ησλ Τπεχζπλσλ.Δ.Π. γηα δχζθνιεο πεξηπηψζεηο, αιιά θαη ζπκβνπιεπηηθή ζηήξημε ησλ Τπεχζπλσλ.Δ.Π. (Δπνπηεία), δελ έρεη αλαβαζκηζηεί ν εμνπιηζκφο θαη δελ ππάξρεη αμηφπηζηε έξεπλα απνξξφθεζεο απνθνίησλ κεηά ηηο ζπνπδέο. Γεληθφηεξα πξνβιήκαηα αθνξνχλ ζηε ζηειέρσζε, ζηνπο πφξνπο (βαζηθή πεγή ρξεκαηνδφηεζεο απνηεινχλ ηα θνλδχιηα ηνπ Κ.Π..) θαη ζηε ζχλδεζε κε ηελ ηνπηθή θνηλσλία θαη ηελ αγνξά εξγαζίαο. 2.3 Ο ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΟ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟ ΣΟ ΓΗΔΘΝΖ ΥΧΡΟ Ο ζεζκφο ηεο πκβνπιεπηηθήο θαη ηνπ Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ εκθαλίζηεθε ζην ηέινο ηνπ 19νπ αηψλα θαη άξρηζε λα νξγαλψλεηαη σο πξάμε ζηελ αξρή ηνπ 20νπ αηψλα, κεηά απφ απαίηεζε ησλ κειψλ ησλ αλεπηπγκέλσλ θνηλσληψλ. Γελ είλαη ηπραίν, επνκέλσο, ην γεγνλφο φηη ν ζεζκφο εκθαλίζηεθε, γξεγνξφηεξα θαη αλζεί ζηηο

20 20 πεξηζζφηεξν πξνεγκέλεο, αιιά θαη πνιχπινθεο θνηλσλίεο (Γεκεηξφπνπινο, 2000). Ζ ζηαδηνδξνκία ζεσξείηαη πιένλ σο κία δηα βίνπ ζεηξά επηινγψλ πνπ θάλεη ν άλζξσπνο γηα λα εθθξάζεη ηελ αλάγθε ηνπ γηα αιιαγή, θαη φρη σο ην απιφ ηαίξηαζκα ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο πξνζσπηθφηεηαο ελφο αηφκνπ κε ηηο αληίζηνηρεο απαηηήζεηο ελφο επαγγέικαηνο (ηδεξνπνχινπ- Γεκαθάθνπ, 2000). ηε ζχγρξνλε αγνξά εξγαζίαο ε αιιαγή ζηε ζηαδηνδξνκία δελ απνηειεί ηελ εμαίξεζε, αιιά κάιινλ ηνλ θαλφλα. Οη αιιαγέο ζηε ζηαδηνδξνκία ησλ αηφκσλ είλαη ζπλέπεηα πνηθίισλ κεηαβνιψλ ζηνλ θφζκν ηεο εξγαζίαο. Σα θπξηφηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζχγρξνλεο επνρήο, ηα νπνία επεξεάδνπλ άκεζα θαη έκκεζα ηηο εμειίμεηο ζηνλ θνηλσληθν-νηθνλνκηθφ ηνκέα είλαη ηα αθφινπζα (ηδεξνπνχινπ- Γεκαθάθνπ, 2000): Ζ παγθνζκηνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο κε ηηο ζπγρσλεχζεηο πιήζνπο εηαηξεηψλ. Ζ ξαγδαία εμέιημε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ θαη ε δεκηνπξγία κεγάινπ αξηζκνχ λέσλ επαγγεικάησλ. Ζ κεηάβαζε ζηελ θνηλσλία ηεο γλψζεο. Οη κεηαθηλήζεηο πιεζπζκφο θαη ε δηακφξθσζε πνιππνιηηηζκηθψλ θνηλσληψλ. Ζ αλεξγία θαη ε αχμεζε ηεο κεξηθήο απαζρφιεζεο. Αχμεζε ησλ αηφκσλ πνπ αλήθνπλ ζε νκάδεο πςεινχ θηλδχλνπ γηα θνηλσληθφ απνθιεηζκφ. Οη επηπηψζεηο ηεο ηαρχηεηαο ζηελ επηθνηλσλία αηφκσλ θαη νκάδσλ.

21 21 Οη ζχκβνπινη επαγγεικαηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ νθείινπλ λα βνεζήζνπλ ηα άηνκα λα ζρεδηάζνπλ ηε ζηαδηνδξνκία ηνπο θαη λα πξνεηνηκαζζνχλ γηα κηα παγθφζκηα αγνξά θαη λα γίλνπλ ηθαλνί λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο απαηηήζεηο ηεο λέαο πξαγκαηηθφηεηαο. Ζ ζηαδηνδξνκία δελ πξέπεη πιένλ λα αληηκεησπίδεηαη σο κηα αλνδηθή πνξεία ζε έλαλ νξγαληζκφ ή ζε έλα επάγγεικα, αιιά σο κηα πνξεία κε νξηδφληηεο θαη θαηαθφξπθεο θηλήζεηο (ηδεξνπνχινπ-γεκαθάθνπ, 2000). ηε θσηία, ζε φια ηα δεπηεξνβάζκηα ζρνιεία έρνπλ κηα δνκή πξνψζεζε επαγγεικαηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ. Οη ζχκβνπινη- εθπαηδεπηηθνί είλαη ππεχζπλνη γηα ηε πξνζσπηθή, θνηλσληθή, καζεζηαθή θαη επαγγεικαηηθή θαζνδήγεζε ελφο αξηζκνχ καζεηψλ, ελψ γεληθά δηαηεξνχλ ην δηδαθηηθφ ηνπο αληηθείκελν. Δπίζεο είλαη ππεχζπλνη θαη γηα ηελ επαθή κε ηηο Τπεξεζίεο ηαδηνδξνκίαο. Ο επαγγεικαηηθφο πξνζαλαηνιηζκφο είλαη αλεπηπγκέλνο πεξηζζφηεξν ζην ππνρξεσηηθφ απφ φ,ηη ζην αλψηεξν ζηάδην Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο (Howieson & Semple, 1996). Απφ ην 1994, ην λέν εζληθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο ηεο νπεδίαο αλέθεξε φηη ηα ζρνιεία ζα πξέπεη λα πξνζπαζήζνπλ ψζηε νη καζεηέο «λα απνθηήζνπλ επαξθή γλψζε θαη εκπεηξία, πξνθεηκέλνπ λα είλαη ζε ζέζε λα εμεηάδνπλ δηάθνξεο ελαιιαθηηθέο ιχζεηο θαη λα ιακβάλνπλ απνθάζεηο γηα δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ην δηθφ ηνπο κέιινλ» (Curriculum for the compulsory school system, Lpo 94). ηε Βφξεην Ηξιαλδία, ζχκθσλα κε ηνπο McCarthy & Millar (2006), ε εθπαίδεπζε ζηαδηνδξνκίαο είλαη έλα απφ ηα έμη δηαζεκαηηθά πεδία πνπ ζπκπιεξψλνπλ ην ππνρξεσηηθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ ησλ ζρνιείσλ ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. πλεπψο, ελ κέξεη ηελ επζχλε έρνπλ νη εθπαηδεπηηθνί βαζηθψλ ηνκέσλ.

22 ΚΑΣΑΡΣΗΖ ΤΜΒΟΤΛΧΝ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΟΤ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟΤ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ ΚΑΗ ΣΟ ΓΗΔΘΝΖ ΥΧΡΟ πσο αλαθέξνπλ νη Howieson & Semple (2006), ε επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε ησλ ζπκβνχισλ παξέρεηαη ζηε θσηία απφ ηξία παλεπηζηήκηα κέζσ εηήζησλ κεηαπηπρηαθψλ πξνγξακκάησλ ζηε πκβνπιεπηηθή ηαδηνδξνκίαο. χκθσλα κε ηνπο McCarthy & Millar (2006), ζηελ Βφξεην Ηξιαλδία, ε θχξηα επαγγεικαηηθή δηαδξνκή ηνπ ζπκβνχινπ είλαη κέζσ ησλ κεηαπηπρηαθψλ πηζηνπνηεηηθψλ ζηελ εθπαίδεπζε πνπ πξνζθέξνληαη ζην Παλεπηζηήκην ηνπ Ulster. Οη έκπεηξνη εθπαηδεπηηθνί κπνξνχλ λα επηιέμνπλ λα αθνινπζήζνπλ κία δηαδξνκή κεξηθήο θνίηεζεο ζηελ εθπαίδεπζε ζηαδηνδξνκίαο θαη πξνζαλαηνιηζκνχ κέρξη ην κεηαπηπρηαθφ δίπισκα. ηε ρψξα καο ε παλεπηζηεκηαθή εθπαίδεπζε ησλ επαγγεικαηηθψλ ζπκβνχισλ παξέρεηαη κέζα απφ ηα αθφινπζα κεηαπηπρηαθά πξνγξάκκαηα: Μεηαπηπρηαθφ Πξφγξακκα πνπδψλ «πκβνπιεπηηθή θαη Δπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο», Παλεπηζηήκην Αζελψλ, Σκήκα Φηινζνθίαο, Παηδαγσγηθήο θαη Φπρνινγίαο. Μεηαπηπρηαθφ Πξφγξακκα πνπδψλ ζηηο Δπηζηήκεο ηεο Αγσγήο, Παλεπηζηήκην Παηξψλ, Παηδαγσγηθφ Σκήκα Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο ηεο ρνιήο Αλζξσπηζηηθψλ θαη Κνηλσληθψλ Δπηζηεκψλ, κε εηδίθεπζε ζηε «πκβνπιεπηηθή ζην ρψξν ηεο Δθπαίδεπζεο θαη ζηα Δπαγγέικαηα ζηήξημεο ηνπ αλζξψπνπ: ρεζηνδπλακηθή - πξνζσπνθεληξηθή θαη νηθνζπζηεκηθή πξνζέγγηζε». Δπίζεο, ζηελ Αλψηαηε ρνιή Παηδαγσγηθήο θαη Σερλνινγηθήο Δθπαίδεπζεο (Α..ΠΑΗ.Σ.Δ.), ιεηηνπξγεί απφ ην 1998 εηήζην πξφγξακκα ζπνπδψλ πκβνπιεπηηθήο θαη Πξνζαλαηνιηζκνχ.

23 23 Tν Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο ζε ζπλεξγαζία κε ην Πάληεην Παλεπηζηήκην δηεμήγε επηκφξθσζε 520 σξψλ ζηε πκβνπιεπηηθή θαη ηνλ Πξνζαλαηνιηζκφ ζε 700 πεξίπνπ εθπαηδεπηηθνχο, νη νπνίνη είραλ εθαξκφζεη ην ζεζκφ ΔΠ. Σν πξφγξακκα ζηεξίρηεθε ζε εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη κφιηο ιίγεο εβδνκάδεο θπζηθή παξνπζία ζηελ αξρή ηεο επηκφξθσζεο (γηα νδεγίεο θαη ζεσξεηηθά καζήκαηα) θαη ζην ηέινο ηεο δηαδηθαζίαο (γηα βησκαηηθά ζεκηλάξηα). 2.5 ΣΟ ΜΔΛΛΟΝ ΣΖ ΤΜΒΟΤΛΔΤΣΗΚΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΟΤ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟΤ ζν πην ζχλζεηε γίλεηαη ε δνκή κηαο θνηλσλίαο, ηφζν θαη νη αλάγθεο ησλ αηφκσλ γηα ζηήξημε θαη θαζνδήγεζε κεγαιψλνπλ. Λακβάλνληαο σο δεδνκέλν ην γεγνλφο φηη φιεο νη θνηλσλίεο ηείλνπλ λα γίλνληαη πην πνιχπινθεο, είλαη επαθφινπζν φηη νη ίδηεο νη θνηλσλίεο αηζζάλνληαη ηελ αλάγθε λα δεκηνπξγνχλ θνξείο θαη ππεξεζίεο πνπ ζθνπφ έρνπλ ηε δηεπθφιπλζε ησλ αλζξψπσλ ζηηο ζρέζεηο ηνπο κε ηνπο άιινπο θαη κε ην πεξηβάιινλ. Ο ζεζκφο ΔΠ απηφ ηνλ ζθνπφ ππεξεηεί. χκθσλα κε ηνλ Guichard (2001) ηξεηο είλαη νη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ αλάπηπμε ηεο εθπαίδεπζεο ζηαδηνδξνκίαο: ην ζρνιείν ηνπ κέιινληνο, ην κέιινλ ηεο εξγαζίαο θαη ε έλλνηα ηνπ αλζξψπνπ. Ζ αλάπηπμε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ έρεη επηδξάζεηο ζηε δηδαζθαιία δεκηνπξγψληαο κνξθέο δηδαζθαιίαο πξνζαξκνζκέλεο ζε δηαθνξεηηθέο πνιηηηζκηθέο νκάδεο ζε φιν ηνλ θφζκν. Σα δηαδξαζηηθά απηά ζπζηήκαηα θαη ε εμ απνζηάζεσο εθπαίδεπζε θαίλεηαη λα αγλνεί ηε ιεηηνπξγία ηεο θνηλσληθνπνίεζεο. Δπνκέλσο, πξνο ην παξφλ ην ζρνιείν παξακέλεη ν βαζηθφο ζεζκφο θνηλσληθνπνίεζεο. Παξάιιεια, ζην δηαδίθηπν είλαη δηαζέζηκα ινγηζκηθά πνπ βνεζνχλ ζηνλ θαζνξηζκφ ησλ επαγγεικαηηθψλ επηινγψλ, ελψ παξέρνληαη θαη ππεξεζίεο ζπκβνπιεπηηθήο θαη επαγγεικαηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ.

24 24 Ζ αχμεζε ηεο ζπλεηδεηνπνίεζεο ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο ηαπηφηεηαο ηνπ αλζξψπνπ είλαη απνηέιεζκα ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ηεο νηθνλνκίαο, ηεο εξγαζίαο θαη ησλ πιεξνθνξηψλ. Οη πξνζδνθίεο ηνπ έρνπλ απνηέιεζκα ηνλ πνιιαπιαζηαζκφ ησλ ζπγθξνχζεσλ, ελψ ηαπηφρξνλα δεκηνπξγνχλ πξνβιήκαηα ζπιινγηθήο αλάπηπμεο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, απηή ε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο πνιηηηζηηθήο ζεκειίσζεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο νδεγεί ζε πξνβιεκαηηζκφ ζρεηηθά κε ηελ θαζνιηθφηεηα ηνπ αηφκνπ. Απηφ θαζίζηαηαη θαλεξφ φηαλ έλαο εθπαηδεπηηθφο ζχκβνπινο έξζεη αληηκέησπνο κε εθήβνπο δηαθνξεηηθήο πνιηηηζκηθήο πξνέιεπζεο θαη δηαπηζηψζεη ην ράζκα κεηαμχ ησλ δηθψλ ηνπ αληηιήςεσλ θαη απηψλ ησλ πειαηψλ ηνπ.

25 25 3 ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΚΑΗ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΔ ΑΝΑΓΚΔ 3.1 ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΗ ΓΔΤΣΔΡΟΒΑΘΜΗΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ Δίλαη γλσζηφ ην γεγνλφο, φηη ν εθπαηδεπηηθφο αζθεί ιεηηνχξγεκα θαη φηη θαζεκεξηλά βξίζθεηαη ζε πξνθιήζεηο. Μέζα ζηελ ειιεληθή εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα, ζεκεηψλνληαη πξνζπάζεηεο γηα αιιαγέο ζηε δνκή, ζηε ιεηηνπξγία κε απνηέιεζκα λα ππάξρνπλ ζπλέπεηεο ζηηο ζπλζήθεο εξγαζίαο, ζην πεξηερφκελν ηεο εθπαίδεπζεο θαζψο θαη ζηηο ζρέζεηο εθπαηδεπηηθψλ θαη καζεηψλ. Σν γεγνλφο λα ζεσξνχλ ηνλ εθπαηδεπηηθφ σο απζεληία θαη σο απνθιεηζηηθφ θνξέα ηεο γλψζεο πξνο ηνπο καζεηέο είλαη πιένλ παξσρεκέλε. «φζν επηηπρήο θαη αλ είλαη ε αξρηθή ηνπο εθπαίδεπζε δελ αξθεί γηα λα θαιχςεη ηηο εθπαηδεπηηθέο ηνπο αλάγθεο, θαζψο απηέο δηακνξθψλνληαη απφ ηηο δηαξθψο κεηαβαιιφκελεο ζπλζήθεο δσήο θαη εξγαζίαο» ( Παπαλανχκ: 2003, ζει.57). Ο εθπαηδεπηηθφο νθείιεη λα είλαη «αλνηρηφο» ζηελ θξηηηθή, ζηηο αιιαγέο, ζηηο θαηλνηνκίεο θαη ζηηο δηαδηθαζίεο δηα βίνπ κάζεζεο. Να απνηειεί θαη ν ίδηνο ζεηηθφο ζ απηέο ηηο κνξθέο δηα βίνπ γλψζεο, απνηειψληαο πξφηππν γηα ηνπο καζεηέο ηνπ, αιιά θαη λα εθαξκφδεη δηδαθηηθέο πξαθηηθέο θαη κεζφδνπο, ψζηε θαη νη καζεηέο ηνπ λα εκπεδψλνπλ θίλεηξα γηα δηεξεπλεηηθή γλψζε θαη ζπκκεηνρή ζε καζεζηαθέο δηαδηθαζίεο( Ξσρέιιεο, 2005).

26 26 πλεπψο ηα επηηεχγκαηα, ε εμέιημε ηεο γλψζεο επηβάινπλ ζηνλ εθπαηδεπηηθφ ηεο Γεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, φρη κφλν αιιαγέο ζην πεξηερφκελν ηεο δηδαζθαιίαο αιιά θαη ζηνλ παηδαγσγηθφ ηνπ ξφιν. 3.2 ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΤ- ΤΜΒΟΤΛΟΤ ηαλ κηιάκε γηα επαγγεικαηηθή αλάπηπμε κηιάκε γηα κηα έλλνηα πνπ εζσθιείεη έλλνηεο φπσο «πξνζσπηθή αλάπηπμε» θαη «αλάπηπμε ζηαδηνδξνκίαο». ηε δχζθνιε απηή επνρή ησλ αλαηαξάμεσλ ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ θαη γεληθφηεξα ησλ δπλαηνηήησλ απαζρφιεζεο/απψιεηαο ζέζεσλ εξγαζίαο, σο απνηέιεζκα ηεο εθαξκνζκέλεο παγθνζκηνπνίεζεο, ε επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ζεσξείηαη ζήκεξα δηεζλψο σο έλα ζεκαληηθφ εξγαιείν ζεηηθήο παξέκβαζεο γηα ηελ αληηκεηψπηζε απηήο ηεο θαηάζηαζεο(παπάο: 2003, ζει ). Ο Γεκεηξφπνπινο (ζην Καζζσηάθεο: 2002, ζει.103) νξίδεη ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ «σο ηελ εμέιημε ηεο φςεσο εθείλεο ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ πνπ ζρεηίδεηαη κε απηήλ ε νπνία εθιακβάλεηαη σο επαγγεικαηηθή ζπκπεξηθνξά γεληθά» θαη πξνζιακβάλεη δηαζεκαηηθέο δηαζηάζεηο, θαζψο ζρεηίδεηαη κε ηελ Δπαγγεικαηηθή Φπρνινγία, ηε πκβνπιεπηηθή θαη ηνλ Πξνζαλαηνιηζκφ. Σν πξφγξακκα T.A.L.I.S. (Teaching and Learning International Survey) πηνζέηεζε ηνλ νξηζκφ ηνπ Ο.Ο..Α, ην 2009, (ζην Δ.Δ., 2010,ζει.130) γηα ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ «σο ηηο δξαζηεξηφηεηεο πνπ βειηηψλνπλ ηα αηνκηθά πξνζφληα, ηηο γλψζεηο θαη εμηδαληθεχνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δαζθάινπ». χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ, ε επαγγεικαηηθή αλάπηπμε κπνξεί λα επηηεπρζεί κέζα απφ δηάθνξεο κνξθέο άηππεο πθήο- φπσο ε πξνζσπηθή αλάγλσζε επαγγεικαηηθήο ινγνηερλίαο θαη ε ζπκκεηνρή ζε δίθηπα κε άιινπο ζπλαδέιθνπο.

27 Ο ΡΟΛΟ ΚΑΗ ΟΗ ΓΔΞΗΟΣΖΣΔ ΣΟΤ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΟΤ ΤΜΒΟΤΛΟΤ- ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΤ Ζ αμία ηεο πκβνπιεπηηθήο ηφζν ζηε Γεπηεξνβάζκηα φζν θαη ζηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε έγθεηηαη πξσηίζησο ζην γεγνλφο φηη ε απφθηεζε ελφο ηίηινπ ζπνπδψλ ζπλήζσο θαζηζηά ζεζκηθά θαη ηππηθά ην άηνκν θαηάιιειν λα αζθήζεη θάπνην ζπγθεθξηκέλν επάγγεικα 2. Ζ εθεβεία θαη ε πξψηκε λεφηεηα, ε απφθηεζε ηεο αθαδεκατθήο ηαπηφηεηαο, ε επζπγξάκκηζε ηνπ λένπ κε ηηο απαηηήζεηο ηνπ Νένπ Λπθείνπ θαη ηεο Παλεπηζηεκηαθήο Κνηλφηεηαο είλαη κεξηθνί κφλν απφ ηνπο ιφγνπο πνπ επηβεβαηψλνπλ ηε βαξχηεηα ηελ νπνία έρεη ε εθαξκνγή ηεο πκβνπιεπηηθήο ζηε Γεπηεξνβάζκηα θαη ζηελ Σξηηνβάζκηα (Αλψηεξε θαη Αλψηαηε) Δθπαίδεπζε. Ο θαζνδεγεηηθφο ξφινο ηνπ ζπκβνχινπ-εθπαηδεπηηθνχ, είλαη φηη ν ζχκβνπινο επηδηψθεη ηελ ππνζηήξημε ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο ησλ εθπαηδεπνκέλσλ, είηε είλαη ζχκβνπινη ζηνλ ηξφπν δηδαζθαιίαο κεηαμχ ησλ καζεηψλ είηε είλαη ζχκβνπινη εθπαηδεπηηθψλ. χκθσλα κε ηελ επίζεκε ηζηνζειίδα ηνπ Δζληθνχ Κέληξνπ Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ ( ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε, ηα πξψηα επηκνξθσηηθά ζεκηλάξηα θαζεγεηψλ πξαγκαηνπνηήζεθαλ θαηά ηα έηε θαη νξγαλψζεθαλ απφ ην Τπνπξγείν Παηδείαο θαη ηνλ Οξγαληζκφ Απαζρφιεζεο Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ κε ηε ζπκκεηνρή, σο επηκνξθσηψλ, θαη επηζηεκφλσλ απφ άιιεο ρψξεο. Απφ ην 1979 έσο ην 1983, έλαο πεξηνξηζκέλνο αξηζκφο θαζεγεηψλ εζηάιεζαλ ζε ρψξεο ηνπ εμσηεξηθνχ γηα λα παξαθνινπζήζνπλ εηδηθφ πξφγξακκα εμεηδίθεπζεο ζηε πκβνπιεπηηθή θαη ηνλ Δπαγγεικαηηθφ Πξνζαλαηνιηζκφ δηάξθεηαο 9 κελψλ. Καηά ηα έηε πξαγκαηνπνηήζεθαλ ην Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην επηκνξθσηηθά ζεκηλάξηα ζηα νπνία πήξαλ κέξνο 420 θαζεγεηέο. ηε ζπλέρεηα θαη θαηά ηα έηε 2 Σεθκεξίσζε επί ηνπ ζέκαηνο ζηελ ελφηεηα: «Ζ πκβνπιεπηηθή θη ν Δπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο ζηελ Δπαγγεικαηηθή Δθπαίδεπζε, ηελ Καηάξηηζε θαη ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε», πνπ ππνγξάθεη ν Μηράιεο Καζζσηάθεο, ζηελ έθδνζε «πκβνπιεπηηθή θαη Δπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο, ζεσξία θαη πξάμε», 2004, Αζήλα, Δθδφζεηο Σππσζήησ, ηεο νπνίαο είλαη θαη ν επηκειεηήο.

28 , 2000 εθπαηδεπηηθνί παξαθνινχζεζαλ ζεκηλάξηα πκβνπιεπηηθήο θαη Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ δηάξθεηαο 5 εκεξψλ ζε δηάθνξεο πφιεηο ηεο ρψξαο. Σελ επζχλε γηα ηελ νξγάλσζε θαη ηε δηεμαγσγή ησλ ζεκηλαξίσλ αλέιαβε ην Τπνπξγείν Παηδείαο, ην Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην θαη ν Οξγαληζκφο Δπαγγεικαηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο. Ο ζχκβνπινο εθπαηδεπηηθφο νθείιεη λα έρεη πιήξε γλψζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ ψζηε λα θαζνδεγεί ηνπο εθπαηδεπφκελνπο θαη λα δηεπθνιχλεη ηελ αληαιιαγή εκπεηξηψλ. Ζ είζνδνο ησλ λέσλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ε εμνπζέλσζή ησλ απφ ηελ ππεξπξνζπάζεηα ζηηο ηειεπηαίεο ηάμεηο ηνπ Λπθείνπ θαη θαηά ηε δηάξθεηα ησλ αθαδεκατθψλ ηνπ ζπνπδψλ, ε δηακφξθσζε ηεο πξνζσπηθήο, πνιηηηθήο, θνηλσληθήο, ζεμνπαιηθήο θαη ζπλαηζζεκαηηθήο ηνπ ηαπηφηεηαο, νη δηαπξνζσπηθέο ηνπ ζρέζεηο κε ην επξχηεξν θνηλσληθφ ηνπ πεξηβάιινλ, ε πξννπηηθή ηεο επαγγεικαηηθήο ή αθαδεκατθήο ζηαδηνδξνκίαο ζην πιαίζην ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, νη ζρέζεηο κε ην άιιν θχιν, ην άγρνο, απνηεινχλ αηηίεο πνπ θαζηζηνχλ αλαγθαία ηε ζπκβνπιεπηηθή ζρέζε ηνπ εθήβνπ κε θάπνην «επήθννλ νπο», θαηαξηηζκέλν έηζη, ψζηε λα κπνξεί λα αληαπνθξηζεί ζηηο αλάγθεο ηνπ. Σα παξαπάλσ εμεγνχλ ηαπηφρξνλα, γηαηί ν χκβνπινο Καζεγεηήο ζα έπξεπε θαη ζηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε λα απνηειεί, φπσο ζπκβαίλεη ζηα Λχθεηα θαη ζηα Παλεπηζηήκηα ησλ αγγιφθσλσλ αιιά θαη πνιιψλ άιισλ επξσπατθψλ ρσξψλ (Bell, 1996), ηζρπξνπνηεκέλν ζεζκφ, γφληκα ελζσκαησκέλν θαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλν κε ηε θπζηνγλσκία θαη ηελ πνιηηηθή θάζε Μνξθσηηθνχ Ηδξχκαηνο ηεο Γεπηεξνβάζκηαο ή ηεο Σξηηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο.

29 Ο ΡΟΛΟ ΣΟΤ ΤΜΒΟΤΛΟΤ ΔΠ ΣΖ ΓΔΤΣΔΡΟΒΑΘΜΗΑ ΣΔΥΝΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ Ζ επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε έρεη σο ζηφρν θπξίσο ηελ πξνεηνηκαζία ησλ καζεηψλ ηνπ γηα λα αζθήζνπλ έλα επάγγεικα. Οη απφθνηηνη ηεο ΣΔΔ πξέπεη λα δηαζέηνπλ επαγγεικαηηθή επειημία, θαζψο παξαηεξείηαη ηαρχηαηε απαμίσζε ησλ εθαξκνζκέλσλ γλψζεσλ. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε παξαδνρή κειεηεηψλ ησλ δεηεκάησλ ηεο εξγαζίαο, φηη νη λένη εξγαδφκελνη ζα αλαγθαζηνχλ, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ επαγγεικαηηθνχ ηνπο βίνπ, λα αιιάμνπλ πάλσ απφ πέληε θνξέο επάγγεικα. Δπνκέλσο ζα αλαγθαζηνχλ λα επαλεθπαηδεπηνχλ ίζσο θαη ζε εληειψο δηαθνξεηηθά επαγγέικαηα. Ζ ζσζηή ελεκέξσζε επηβάιιεη λα νξγαλσζνχλ ζρέδηα εξγαζίαο, ηα νπνία ζα δηεξεπλήζνπλ, ζηνλ θφζκν ηεο εξγαζίαο, ηηο εηδηθφηεηεο νη νπνίεο ιεηηνπξγνχλ ζην θάζε ζρνιείν μερσξηζηά. Ζ βησκαηηθή απηή δηεξεχλεζε ησλ επαγγεικάησλ ζα βνεζήζεη απνηειεζκαηηθά ηνπο καζεηέο λα θάλνπλ ηηο επηινγέο πνπ ηνπο ηαηξηάδνπλ. Σέινο, δεδνκέλνπ φηη ην ζρνιείν ζήκεξα δελ κπνξεί λα παξαθνινπζήζεη ηηο ηαρχηαηεο ηερλνινγηθέο θαη άιιεο αιιαγέο, ζα πξέπεη ηα επαγγεικαηηθά ζρνιεία λα ζπλδεζνχλ κε ηνπο εξγαζηαθνχο ρψξνπο θαη ηα καζήκαηα λα νξγαλψλνληαη πάλσ ζε απζεληηθέο επαγγεικαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Ο επαγγεικαηηθφο ζχκβνπινο πνπ εξγάδεηαη ζηελ ΣΔΔ έρεη έλα δηεπξπκέλν ξφιν, θαζψο θαιείηαη λα βνεζήζεη ηνπο λένπο λα: Απνθηήζνπλ γλψζεηο θαη πιεξνθνξίεο πνπ ζα ηνπο βνεζήζνπλ λα πάξνπλ νξζέο απνθάζεηο γηα ηηο επαγγεικαηηθέο ζπνπδέο πνπ ζα αθνινπζήζνπλ. Αλαπηχμνπλ γεληθέο δεμηφηεηεο, φπσο αλαδήηεζε θαη αμηνπνίεζε πιεξνθνξηψλ, ζπλεξγαζία, αλάιεςε επζχλεο, ρξνληθφο πξνγξακκαηηζκφο, πξσηνβνπιία, θαληαζία, δεκηνπξγηθφηεηα, αλαιπηηθή θαη ζπλζεηηθή επεμεξγαζία, ρξήζε πνηθίισλ πεγψλ γλψζεο, ρξήζε ηεο γξαθηθήο επηθνηλσλίαο θαη ηνπ ζρεδίνπ, αμηνπνίεζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ, απηναμηνιφγεζε θ.α.

30 30 Δλεξγνπνηεζνχλ θαη λα εκπιαθνχλ ζε καζεζηαθέο δηαδηθαζίεο (κε βάζε ηηο αξρέο πνπ πξνσζνχλ ηελ θξηηηθή θαη ζπλεξγαηηθή κάζεζε) κέζα απφ ηηο νπνίεο ζα αλαθαιχπηνπλ θαη ζα απνθηνχλ ηε γλψζε θαη, εηδηθφηεξα, ηε γλψζε θαη ηηο πιεξνθνξίεο πνπ αθνξνχλ ζηηο ζχγρξνλεο ζπλζήθεο εξγαζίαο. Αλαπηχμνπλ δηαπξνζσπηθέο θαη επηθνηλσληαθέο δεμηφηεηεο. Αλαπηχμνπλ δεμηφηεηεο απηναμηνιφγεζεο. Ο ζχκβνπινο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη πνηθίιεο κεζφδνπο πξνθεηκέλνπ λα βνεζήζεη ηνλ καζεηή, ηέηνηεο κέζνδνη κπνξεί λα είλαη: πκπιήξσζε εξσηεκαηνινγίσλ κε δεκηνπξγηθή ζπδήηεζε πνπ αθνινπζεί. Δπεμεξγαζία πηλάθσλ θαη δηαγξακκάησλ, δεδνκέλνπ φηη ηα δηαγξάκκαηα, καδί κε άιιν ρξήζηκν πιηθφ, απνηεινχλ θείκελα πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ θαιιηέξγεηα ησλ δεμηνηήησλ θξηηηθήο αλάγλσζεο ησλ πιεξνθνξηψλ. πδήηεζε ζε νκάδεο ή θαη αλά δεχγε. Αζθήζεηο πξνζνκνίσζεο (κε παίμηκν ξφισλ, δεκηνπξγία ζελαξίσλ κε ζέκαηα θπξίσο ζρεηηθά κε ηελ απαζρφιεζε θαη ηηο ζηεξενηππηθέο αληηιήςεηο, θ.ά.). πλεξγαζία κε θνξείο απαζρφιεζεο. ηξαηεγηθά νξγαλσκέλεο επηζθέςεηο ζε ρψξνπο εξγαζίαο. Γηνξγαλψζεηο εκεξίδσλ απφ ηνπο καζεηέο κε πξνζθιήζεηο αηφκσλ γηα ελεκέξσζε γηα ηηο ζπλζήθεο ζην ζχγρξνλν πεξηβάιινλ εξγαζίαο.

31 31 ΜΔΡΟ ΗΗ: ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΟ ΜΔΡΟ

32 32 4. ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΔΡΔΤΝΑ 4.1 ΚΟΠΟ ΚΑΗ ΣΟΥΟΗ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ Απφ ηε βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε ησλ πξνεγνχκελσλ θεθαιαίσλ ηνπ πξψηνπ κέξνπο, έγηλε θαλεξή ε ζεκαζία ηεο πκβνπιεπηηθήο θαη Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ ή Δπαγγεικαηηθήο πκβνπιεπηηθήο θαη Πξνζαλαηνιηζκφο ζην ζρνιηθφ πιαίζην, ηεο δηαδηθαζίαο δειαδή κέζσ ηεο νπνίαο ην άηνκν είλαη ηθαλφ λα ζπλεηδεηνπνηήζεη ηηο θιίζεηο θαη λα αλαπηχμεη ηηο δεμηφηεηεο πνπ ζα ηνπ επηηξέςνπλ λα δηαρεηξίδεηαη ν ίδηνο ηα ζέκαηα ηεο πξνζσπηθήο θαη επαγγεικαηηθήο ηνπ αλάπηπμεο. Βαζηθέο δεμηφηεηεο ηνπ ζπκβνχινπ γηα ηελ πνξεία θαη ηελ έθβαζε ηεο ζπκβνπιεπηηθήο είλαη ε ελζπλαίζζεζε, ε άλεπ φξσλ απνδνρή θαη ε απζεληηθφηεηα. ηελ ειιεληθή βηβιηνγξαθία παξνπζηάδνληαη πνιιέο ζεσξεηηθέο κειέηεο γηα ηελ αλαγθαηφηεηα εθαξκνγήο ζπκβνπιεπηηθήο ππνζηήξημεο ζηελ εθπαίδεπζε γεληθά θαη γηα ηελ αλαγθαηφηεηα ππνζηήξημεο ησλ καζεηψλ. Χζηφζν εκθαλίδνληαη ειάρηζηεο εξεπλεηηθέο εξγαζίεο πνπ αλαθέξνληαη ζηηο αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο θαη εηδηθφηεξα ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε ΔΠΑΛ γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ ζεζκνχ Δπαγγεικαηηθήο πκβνπιεπηηθήο θαη Πξνζαλαηνιηζκνχ, είηε εθαξκφδεηαη απφ έλα εηδηθεπκέλν άηνκν, είηε απφ ηνλ ίδην ηνλ εθπαηδεπηηθφ ή αθφκα, θαη απφ ηελ ζπλεξγαζία θαη ησλ δχν. Δπηπιένλ, δελ εμεηάδεηαη θαηά πφζν νη εθπαηδεπηηθνί ζην ρψξν απηφ είλαη ελήκεξνη γηα ην ζεζκφ, ηηο αλάγθεο, δπλαηφηεηεο θαη ηα θαηάιιεια εθφδηα πνπ πξέπεη λα δηαζέηνπλ γηα ηελ άζθεζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ξφινπ, ηνλ ηξφπν εθαξκνγήο ηνπ ΔΠ θαη πνηεο είλαη νη πηζαλέο κειινληηθέο

33 33 πξννπηηθέο ηνπ ζεζκνχ (π.ρ. αλαγθαηφηεηα αλάπηπμεο πξνγξακκάησλ ΔΠ ζην Λχθεην). Απφ ηελ αλαζθφπεζε ηεο δηεζλνχο βηβιηνγξαθίαο ζε ζέκαηα Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ δηαθάλεθε φηη ππάξρεη έλα απμαλφκελν ελδηαθέξνλ γηα ηελ δηεξεχλεζε ηνπ ζεζκνχ θαη ην ξφιν ηνπ ζπκβνχινπ ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα, θαζψο θαη πψο αληηκεησπίδεηαη ν ξφινο απηφο απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Οη έξεπλεο απηέο δηεμήρζεζαλ ζε ρψξεο πνπ ν ζεζκφο έρεη ηελ ππνζηήξημε ηεο Πνιηηείαο θαη κπνξεί λα εθαξκφδεηαη θαη ζε εθπαηδεπηηθά πιαίζηα. Μπξνζηά ζηηο παξαπάλσ δηαπηζηψζεηο, εκείο ζα πξνζπαζήζνπκε λα δηεμάγνπκε ηελ παξνχζα έξεπλα. θνπφο ηεο είλαη ε δηεξεχλεζε ησλ αληηιήςεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο ζε ΔΠΑΛ ζηα ζέκαηα Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ, αλεμαξηήηνπ εηδηθφηεηαο, εξγαζηαθήο θαηάζηαζεο ή εκπεηξίαο. χκθσλα κε ηελ πξναλαθεξφκελε βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε πξνέθπςαλ ηα παξαθάησ εξεπλεηηθά εξσηήκαηα: Ση ζεκαίλεη γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ν ζεζκφο ηεο πκβνπιεπηηθήο Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ; Πνηνο είλαη θαηαιιειφηεξνο γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ ζεζκνχ ζην ζρνιηθφ πιαίζην; Πνηα είλαη ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ πξέπεη λα δηαζέηεη ν ζχκβνπινο επαγγεικαηηθήο ζπκβνπιεπηηθήο θαη πξνζαλαηνιηζκνχ; Πνηεο είλαη νη αλάγθεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ Γεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ ζπκβνπιεπηηθνχ ηνπο ξφινπ; Πνηεο είλαη νη απφςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή ηνπ ΔΠ; Πφζν ζπκβάιιεη ην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ζηελ νξζή εθαξκνγή ηνπ ΔΠ;

34 ΜΔΘΟΓΟ Πξσηαξρηθφ κέιεκα ηεο εξεπλεηηθήο δηεξγαζίαο είλαη ε δηαηχπσζε ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο έξεπλαο ή αιιηψο ην εξεπλεηηθφ εξψηεκα, ε νπνία πξνθχπηεη κεηά ηελ εμέηαζε ηεο ππάξρνπζαο γλψζεο. Ζ έξεπλα φπσο ηνλίδεη ν Κ. Κάνπθκαλ (2001) είλαη «ε αλίρλεπζε θάπνηνπ πξάγκαηνο γηα λα απνθηήζνπκε θαηλνχξγηεο γλψζεηο απφ πξσηνγελείο πεγέο πνπ καο επηηξέπνπλ λα εκπινπηίζνπκε ηηο ήδε ζπζζσξεπκέλεο γλψζεηο». Ο εξεπλεηήο ινηπφλ θαηεπζχλεηαη πξνο ην λέν, ην άγλσζην, κε βάζε ην ήδε γλσζηφ. Γηα λα κπνξέζεη λα ρξεζηκνπνηήζεη απνηειεζκαηηθά ηελ ζπζζσξεπκέλε γλψζε είλαη αλαγθαίν λα θαζνξίζεη ην γλσζηηθφ αληηθείκελν κε φζν ην δπλαηφλ κεγαιχηεξε αθξίβεηα δηαθνξεηηθά ππάξρεη θίλδπλνο λα απνζπλδεζνχλ ηα ζηάδηα απφθηεζεο ηεο γλψζεο. (Φαξξνχ- Εαθεηξφπνπινο, 2001: 74,75). H επηινγή εξεπλεηηθήο κεζφδνπ ζε κηα έξεπλα δελ είλαη κηα ηπραία δηαδηθαζία. Αληίζεηα, εμαξηάηαη απφ ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα, ηε θχζε θαη ην ζθνπφ ηεο έξεπλαο, θαζψο θαη απφ ην ζεσξεηηθφ πιαίζην. Δπ απηνχ, ε Κπξηαδή παξαηεξεί: «Δθφζνλ ε έξεπλα έρεη σο ζθνπφ ηελ εμήγεζε ησλ θνηλσληθψλ θαηλνκέλσλ, ν ξφινο ηεο ζεσξίαο ζηελ εξεπλεηηθή δηαδηθαζία είλαη απηνλφεηνο. Ζ ζεσξία πξνζθέξεη ην πιαίζην γηα ηε ζπζηεκαηηθή εξκελεία ησλ δεδνκέλσλ-αλαθέξεηαη ζηε κνξθή πνπ κπνξεί λα πξνζιάβεη ην θνηλσληθφ θαηλφκελν, εμεγεί ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο εκθαλίδεηαη θαη ηηο ζπλζήθεο ππφ ηηο νπνίεο ππάξρεη. Ζ έξεπλα απνηειεί ζηελ νπζία έλαλ ζπλερή δηάινγν ηδεψλ θαη ζηνηρείσλ» (Κπξηαδή, 2004: 45). ε άιιν ζεκείν ζπκπιεξψλεη: «Σα εξεπλεηηθά εξγαιεία δελ είλαη αλεμάξηεηα απφ ηε ζεσξία ζηεξίδνληαη ζε αληηιήςεηο γηα ηε ζπγθξφηεζε ηεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ζα πξέπεη λα πξνζεγγίδεηαη» (Κπξηαδή, 2004: 29). Αθφκε πεξηζζφηεξν, ε κέζνδνο πνπ αθνινπζείηαη θάζε θνξά, ραξαθηεξίδεη ηελ ίδηα ηελ έξεπλα. Αλαθέξεη ζρεηηθά ε Mason «ζην ζηάδην

35 35 ηνπ εξεπλεηηθνχ ζρεδηαζκνχ ην θχξην έξγν πνπ έρεηε λα επηηειέζεηε φζνλ αθνξά ηε κέζνδν δελ είλαη κφλν λα απνθαζίζεηε πνηεο είλαη νη θαηάιιειεο κέζνδνη θαη νη πεγέο δεδνκέλσλ, αιιά επίζεο λα θαηαλνήζεηε ηηο κεζνδνινγηθέο ζπλέπεηεο ησλ επηινγψλ ζαο θαη, πην ζπγθεθξηκέλα, λα αλαινγηζηείηε ηε ζχλδεζε πνπ ππάξρεη αλάκεζα ζηα εξεπλεηηθά ζαο εξσηήκαηα θαη ηηο εξεπλεηηθέο ζαο κεζφδνπο» (Mason, 2003: 50). Ζ επηινγή ησλ θαηάιιεισλ κεζφδσλ θαη ηερληθψλ, ε ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ θαη ε αλάιπζή ηνπο είλαη κέξνο ηεο δνπιεηάο ηνπ εξεπλεηή, ν νπνίνο πξέπεη λα βξεη ηνλ θαηάιιειν ηξφπν θαη λα αληηκεησπίζεη ην ππφ έξεπλα ζέκα θαη λα δίλεη αμηφπηζηεο θαη έγθπξεο απαληήζεηο (Silverman, 1993). Οη εξεπλεηηθέο κέζνδνη δελ είλαη αλεμάξηεηεο αιιά αιιειεπηθαιχπηνληαη (Verma & Mallick, 2004: 22). Ζ παξνχζα έξεπλα απνηειεί κηα δηεξεπλεηηθή κειέηε. Ζ δηεξεπλεηηθή έξεπλα πξαγκαηνπνηείηαη γηα έλα πξφβιεκα ή έλα δήηεκα, φηαλ ππάξρνπλ ιίγεο ή θαη θακία πξνεγνχκελε κειέηε γηα λα κπνξεί λα αλαθεξζεί ν εξεπλεηήο, φπσο, επίζεο, θαη γηα κηα έξεπλα πνπ γίλεηαη ζηελ αξρή ζε κηα θαηλνχξηα γλσζηηθή πεξηνρή, γηα ηελ νπνία νη δηαζέζηκεο πιεξνθνξίεο είλαη ειάρηζηεο θαη ν εξεπλεηήο ζέιεη λα ειέγμεη ηηο πηζαλφηεηεο γηα κηα πην ιεπηνκεξή κειέηε (Kumar, 2011). Βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπο απνηειεί ε επειημία. ηελ έξεπλα απηή, επηρεηξείηαη κηα πξψηε θαηαγξαθή ησλ εθθάλζεσλ ηνπ θαηλνκέλνπ, ε αλαδήηεζε θαη ν εληνπηζκφο δηαθαηλφκελσλ γεληθψλ ηάζεσλ θαη πηζαλψλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ ηνπ εξεπλεηηθνχ πξνβιήκαηνο (Παξαζθεπφπνπινο, 1993). Οη έξεπλεο κε βάζε ην είδνο ησλ δεδνκέλσλ δηαρσξίδνληαη ζε πνζνηηθέο θαη πνηνηηθέο κεζφδνπο, ελψ ηα ηειεπηαία ρξφληα έρνπλ αλαδεηρζεί θαη έξεπλεο κεηθηψλ κεζφδσλ. Με ιίγα ιφγηα, γελληέηαη ζηνλ εξεπλεηή ην δίιεκκα εάλ ζα πξνηηκήζεη ηελ πνζνηηθή ή ηελ πνηνηηθή ή θάπνην ζπλδπαζκφ πνζνηηθήο θαη πνηνηηθήο έξεπλαο. ην πιαίζην ηεο ινγηθήο ηνπ πνζνηηθνχ κνληέινπ έξεπλαο, ηα θνηλσληθά θαηλφκελα δελ γίλνληαη ηα ίδηα αληηιεπηά αιιά εθηίζεληαη κφλν κέζσ ησλ κεηξήζηκσλ ηδηνηήησλ ηνπο. Ζ πνζνηηθή έξεπλα δνκείηαη ζε

36 36 «πιέγκα κεηαβιεηψλ», δειαδή, ζε ραξαθηεξηζηηθά ηα νπνία δηαθνξνπνηνχληαη ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ πεξηιακβάλνληαη ζην δείγκα. Σα ραξαθηεξηζηηθά απηά ζπζρεηίδνληαη κε ζθνπφ ηελ αλεχξεζε γεληθψλ ηάζεσλ. Σν ηππνπνηεκέλν εξσηεκαηνιφγην ην νπνίν απνηειεί ην βαζηθφ εξγαιείν γηα ηε ζπιινγή πνζνηηθψλ δεδνκέλσλ, επηβάιιεη ηελ νξηζηηθνπνίεζε ησλ ζεκάησλ θαη ησλ εξσηεκάησλ απφ ηελ αξρή ηεο έξεπλαο. Ζ κεηαβιεηή είλαη ε βαζηθή κνλάδα φρη κφλν γηα ηελ πνζνηηθή αλάιπζε ησλ ζηνηρείσλ αιιά θαη γηα ηε ζεσξεηηθή επεμεξγαζία ησλ ππφ εμέηαζε δεηεκάησλ. Απ ηελ άιιε, ην θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο πνηνηηθήο έξεπλαο είλαη φηη βαζίδεηαη ζε ζπγθξηηηθά κηθξφηεξν αξηζκφ πεξηπηψζεσλ κε ζηφρν φρη ηελ αλαθάιπςε γεληθψλ ηάζεσλ αιιά ηε δηακφξθσζε ζπλνιηθήο εηθφλαο γηα ηελ θάζε πεξίπησζε, γη απηφ θαη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο «ιεηηνπξγεί» ζπλνδεπηηθά κε ηηο πνζνηηθέο κεζφδνπο. Παξφηη ππάξρνπλ ελαιιαθηηθέο πνηνηηθέο κέζνδνη φιεο ραξαθηεξίδνληαη απφ ην φηη επηδηψθνπλ λα θαηαζθεπάζνπλ αλαπαξαζηάζεηο ηεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο απφ ηε «κειέηε ζε βάζνο ησλ πεξηπηψζεσλ», επηθεληξψλνληαη δειαδή ζηε ζεκαζία πνπ έρνπλ ηα θνηλσληθά θαηλφκελα γηα ηα δξψληα άηνκα ζε ζπγθεθξηκέλεο θνηλσληθέο θαηαζηάζεηο, δειαδή ζην λφεκα πνπ θέξνπλ απηά ηα θαηλφκελα γηα ηα ίδηα ηα ππνθείκελα. Απηφ ζεκαίλεη φηη ν εξεπλεηήο εκβπζίδεηαη ζηνλ θνηλσληθφ ρψξν πνπ κειεηάεη θαη πξνζπαζεί λα δεη ηα πξάγκαηα απφ ηε ζθνπηά ησλ εξεπλψκελσλ. Με βάζε ηα πξναλαθεξφκελα, επηιέμακε λα αθνινπζήζνπκε ηελ πνζνηηθή έξεπλα, γηαηί ε παξνχζα εξεπλεηηθή κειέηε επηδηψθεη λα πξνζδηνξίζεη θαη λα ιάβεη πιεξνθνξίεο γηα ην ηδηαίηεξν δήηεκα ηεο ζπκβνπιεπηηθήο επαγγεικαηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ ζηα ΔΠΑΛ Γεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ζην Βφιν (Ννκφ Μαγλεζίαο) θαη ηα Σξίθαια (Ννκφ Σξηθάισλ), κέζσ ηεο δηεξεχλεζεο εξεπλεηηθψλ εξσηεκάησλ, ηα απνηειέζκαηα ησλ νπνίσλ ζα ζέζνπλ ηα ζεκέιηα γηα ηε δηακφξθσζε εξεπλεηηθψλ ππνζέζεσλ ζε εζηηαζκέλα εξεπλεηηθά πξνβιήκαηα. Σα θπξηφηεξα πιενλεθηήκαηα ηεο πνζνηηθήο έξεπλαο είλαη: α) ε ζηαζεξή δνκή θαη ε πξνθαζνξηζκέλε δηαδηθαζία πνπ αθνινπζείηαη, θαη β) ε

37 37 ζαθήλεηα ζηελ δηαηχπσζε ηνπ εξεπλεηηθνχ πξνβιήκαηνο, ηα νπνία καο βνεζνχλ λα δνζεί κηα πιεξέζηεξε εηθφλα θαηαγξαθήο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο Δπαγγεικαηηθήο πκβνπιεπηηθήο θαη Πξνζαλαηνιηζκνχ ζηα ΔΠΑΛ Γεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ζην Βφιν θαη ηα Σξίθαια. Δπίζεο ε απνπζία ησλ εξεπλεηψλ δηαζθαιίδεη ηελ αλσλπκία θαη ην θιίκα αζθάιεηαο πνπ απαηηείηαη, πξνθεηκέλνπ ηα ππνθείκελα ηνπ δείγκαηνο λα απαληήζνπλ κε εηιηθξίλεηα θαη έηζη, ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλάο καο λα είλαη φζν ην δπλαηφλ πην αληηθεηκεληθά. 4.3 ΓΔΗΓΜΑ Ζ παξνχζα έξεπλα πξαγκαηνπνηήζεθε ζε δεκφζηα Λχθεηα (ΔΠΑΛ) ηεο Γεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ηνπ Βφινπ θαη ησλ Σξηθάισλ. Ζ νκάδα ζηφρνο ηεο έξεπλαο ήηαλ ππεξεηνχληεο δηδάζθνληεο εθπαηδεπηηθνί (κφληκνη) θάζε εηδηθφηεηαο, ησλ ΔΠΑΛ. Οη ζπκκεηέρνληεο επηιέρζεθαλ κε ηε κέζνδν ηεο δεηγκαηνιεςίαο επθνιίαο (Καηζίιιεο, 2006). Σν δείγκα απηφ δελ είλαη αληηπξνζσπεπηηθφ θαη γηα ην ιφγν απηφ ε εξκελεία θαη ε γελίθεπζε ησλ επξεκάησλ είλαη πεξηνξηζκέλε. Υνξεγήζεθαλ 80 εξσηεκαηνιφγηα ζε εθπαηδεπηηθνχο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο (ζην Βφιν θαη ζηα Σξίθαια). Δπηζηξάθεθαλ ηα 58, φκσο 7 απφ απηά δελ ζπκπεξηιήθζεζαλ ζην δείγκα ιφγσ ηεο ειιηπήο ζπκπιήξσζήο ηνπο. Σα ππφινηπα ηθαλνπνηεηηθψο ζπκπιεξσκέλα εξσηεκαηνιφγηα αξηζκήζεθαλ θαη απνηέιεζαλ ην ηειηθφ δείγκα ησλ 51 εξσηεκαηνιφγησλ γηα ηελ παξνχζα έξεπλα (ηειηθφ πνζνζηφ επηζηξνθήο 64%). 4.4 ΜΔΑ ΤΛΛΟΓΖ ΓΔΓΟΜΔΝΧΝ Χο εξγαιείν ζπιινγήο ησλ δεδνκέλσλ επηιέρζεθε ην εξσηεκαηνιφγην. Δίλαη έλα δσηηθφ φξγαλν γηα ηε ζπιινγή δεδνκέλσλ. Δάλ

38 38 είλαη ζσζηά ζρεδηαζκέλν κπνξεί λα δψζεη δεδνκέλα κε νηθνλνκηθφ ηξφπν θαη κε ηέηνηα κνξθή πνπ λα εμππεξεηεί άξηζηα ηνπο ζθνπνχο ηεο κειέηεο (Verma & Mallick, 2004). Ζ ρξήζε εξσηεκαηνινγίνπ ζηηο θνηλσληθέο έξεπλεο είλαη επξεία. Μέζσ απηνχ κπνξνχλ λα εμαζθαιηζηνχλ πιεξνθνξίεο ζρεηηθέο κε ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα ηεο εθάζηνηε έξεπλαο. Αληαλαθιά, ζπλεπψο, ηνπο ζηφρνπο ηεο έξεπλαο κε κνξθή εξσηήζεσλ νη νπνίεο έρνπλ σο αληηθείκελν λα πξνθαιέζνπλ εθείλεο ηηο απαληήζεηο ησλ ππνθεηκέλσλ πνπ εθθξάδνπλ κε ηε κεγαιχηεξε δπλαηή πιεξφηεηα ηηο απφςεηο ηνπο πάλσ ζην πξνο κειέηε πξφβιεκα. Δπίζεο, επηηξέπεηαη ε απνηειεζκαηηθφηεξε κειέηε πξνβιεκάησλ γηα ηα νπνία ζα απαηηνχληαλ πνιπάξηζκεο θαη καθξνρξφληεο παξαηεξήζεηο, ζπκβάιινληαο έηζη ζηελ πξφνδν ηεο έξεπλαο ζηηο επηζηήκεο ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ αλζξψπνπ (Βάκβνπθαο, 2007). Ήηαλ ζεκαληηθφ ην εξγαιείν (εξσηεκαηνιφγην) λα δηακνξθσζεί κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα απαηηεζεί ν ειάρηζηνο δπλαηφο ρξφλνο γηα ηε ζπκπιήξσζε ηνπ απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Ζ αξρηθή ηδέα γηα ην ζρεδηαζκφ ηνπ παξφληνο εξσηεκαηνινγίνπ βαζίζηεθε ζηελ έξεπλα ησλ Cooper et al. (2005), πνπ δηεξεπλά ηελ ελεκέξσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ην ζεζκφ ηεο πκβνπιεπηηθήο, ηα νθέιε θαη ηα κεηνλεθηήκαηα απφ ηελ χπαξμε ηνπ ζεζκνχ ζην ζρνιείν, θαζψο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζπκβνχινπ. Ζ θαηαζθεπή ηνπ ζηεξίρζεθε θαη ζε εξσηεκαηνιφγηα έξεπλαο ησλ Αλαγλσζηνπνχινπ (2005) θαη Παπαθσλζηαληηλνπνχινπ (2011). Σν ζπγθεθξηκέλν εξσηεκαηνιφγην αλήθεη ζηα «απεπζείαο» εξσηεκαηνιφγηα, ηα νπνία ζπκπιεξψλνληαη απφ ηνλ ίδην ηνλ εξσηψκελν (Javeau, 2000). Σα εξσηεκαηνιφγηα απαληήζεθαλ ρσξίο ηελ παξνπζία ηνπ εξεπλεηή, πξάγκα ην νπνίν εμαζθάιηζε ηελ αλσλπκία ησλ εξσηεζέλησλ θαη κείσζε ηηο πηζαλφηεηεο λα αλαπηχμνπλ νη ζπκκεηέρνληεο πξνθαηαιήςεηο (θηηηίδεο θαη Κνίιηαξε, 2006; Cohen et al., 2007). Σν ηειηθφ πξντφλ είλαη έλα εξσηεκαηνιφγην πνπ απνηειείηαη απφ 18 εξσηήζεηο, εθ ησλ νπνίσλ νη πξψηεο ηέζζεξηο (4) είλαη εηζαγσγηθέο γηα ηε ζπιινγή δεκνγξαθηθψλ ζηνηρείσλ ησλ ζπκκεηερφλησλ (εθπαηδεπηηθψλ) θαη

39 39 αλαθέξνληαη ζην θχιν, ηελ ειηθία, ηελ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε, ηηο βαζηθέο θαη πξφζζεηεο ζπνπδέο, ηνλ θιάδν θαη ηελ εηδηθφηεηα, ηελ εθπαηδεπηηθή θαη επαγγεικαηηθή εκπεηξία, ηελ εξγαζηαθή θαηάζηαζε θαη ηελ έδξα ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο. Ο εξεπλεηήο έρεη ηελ δπλαηφηεηα επηινγήο κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ ηχπσλ εξσηήζεσλ: αλνηρηψλ εξσηήζεσλ, θιεηζηψλ εξσηήζεσλ (κε πεξαηηέξσ ππνθαηεγνξίεο), θαη εκη-αλνηθηψλ. ηελ ζπγθεθξηκέλε έξεπλα εθηφο ησλ 4 πξψησλ εξσηήζεσλ (γηα ηα δεκνγξαθηθά ζηνηρεία ησλ εθπαηδεπηηθψλ), ν ηχπνο ησλ εξσηήζεσλ πνπ επηιέρηεθε ζηε πιεηνλφηεηα ησλ ππνινίπσλ 14 εξσηήζεσλ, είλαη θιεηζηνχ ηχπνπ, γηαηί ε πνζνηηθή έξεπλα ζπάληα ζηεξίδεηαη ζε εξσηήζεηο αλνηρηνχ ηχπνπ, θαη ε κεηαηξνπή ησλ απαληήζεσλ ζε θσδηθνπνηεκέλεο, πνζνηηθέο θαηεγνξίεο, απνηειεί ρξνλνβφξα δηαδηθαζία απφ πιεπξάο ηνπ εξεπλεηή. εμήο : ηελ ζπγθεθξηκέλε έξεπλα νη εξσηήζεηο πνπ δηαηππψζακε είλαη νη Γηρνηνκηθέο: Δξσηήζεηο πνπ επηηξέπνπλ ζηνλ εξσηψκελν λα απαληήζεη κεηαμχ δχν δπλαηψλ απαληήζεσλ (π.ρ λαη-φρη, άλδξαο-γπλαίθα). Π.ρ.: Δξώηεζε 11: Κξίλεηε απαξαίηεην ην ζρεδηαζκφ θαη ηελ αλάπηπμε πξνγξακκάησλ ΔΠ θαη ζην Λχθεην; Ναη ρη Δξσηήζεηο βαζκνλόκεζεο: Ο εξσηψκελνο επηιέγεη κφλν κία απφ ηηο ππάξρνπζεο απαληήζεηο. Π.ρ.: Δξώηεζε 7: ε πνην βαζκφ ζεσξείηε φηη επηηπγράλεηαη ν ξφινο ηνπ Καζεγεηή πκβνχινπ Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ ζηα πιαίζηα ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο : (δηάιεμε ηελ απάληεζε πνπ ζε εθθξάδεη). Καθόλοσ Λίγο Πολύ Πάξα πνιύ

40 40 Δξσηήζεηο πνιιαπιήο επηινγήο: Εεηείηαη απφ ηνλ ζπκκεηέρνληα λα επηιέμεη κία ή πεξηζζφηεξεο απφ ηηο ελαιιαθηηθέο πξνηεηλφκελεο απαληήζεηο. Π.ρ.: Δξώηεζε 9: Οη έθεβνη/εο πξνηηκνχλ λα αθνινπζνχλ: (ζεκεηψζηε κε ρ κία ή θαη πεξηζζφηεξεο επηινγέο) Α/α 9.1 ην επάγγεικα ηνπ γνλέα; ρ 9.2 έλα επάγγεικα πνπ ζα ηνπο πξνζθέξεη κνληκφηεηα; 9.3 έλα επάγγεικα πνπ ζα ηνπο πξνζθέξεη θαιά ρξήκαηα; 9.4 έλα επάγγεικα πνπ ζα ηαηξηάδεη ζηηο ηθαλφηεηεο θαη ηα ελδηαθέξνληα ηνπο; 9.5 έλα επάγγεικα πνπ ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν ζα έρεη δήηεζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο; Δξσηήζεηο εκηαλνηθηέο: νη νπνίεο πεξηιακβάλνπλ ηηο θπξηφηεξεο πηζαλέο απαληήζεηο αιιά δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα εμίζνπ ζηνπο εξσηψκελνπο λα πξνζζέζνπλ απφ κφλνη ηνπο θαη άιιεο επηινγέο έμσ απφ ηα θαζνξηδφκελα πιαίζηα. Π.ρ.: Δξώηεζε 14: Πνηα απφ ηα παξαθάησ ραξαθηεξηζηηθά ζεσξείηε φηη πξέπεη λα δηαζέηεη ν χκβνπινο Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ γηα λα πξνζθέξεη ππνζηήξημε ζηνπο καζεηέο; (ζεκεηψζηε κε ρ κία ή θαη πεξηζζφηεξεο επηινγέο) εηιηθξίλεηα 14.7 ελδηαθέξνλ γηα ην καζεηή θαη ην πξφβιεκα ηνπ 14.2 απηνγλσζία 14.8 απνδνρή ηνπ καζεηή 14.3 επηθπιαθηηθφηεηα 14.9 πξνζεθηηθή αθξφαζε 14.4 εκπηζηεπηηθφηεηα ηθαλφηεηα ρεηξηζκνχ ησλ καζεηψλ 14.5 πεηζψ δηδαθηηθή ηθαλφηεηα 14.6 ηθαλφηεηα επηθνηλσλίαο Άιιν(αλαθέξεηαη πνην):

41 41 Δξσηήζεηο Αλνηρηνύ ηύπνπ: νη νπνίεο δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα ζηα ζπκκεηέρνληα ππνθείκελα λα εθθξάζνπλ κε ζπληνκία ηηο απφςεηο ηνπο ζηα αληίζηνηρα εξσηήκαηα θαη λα ηεθκεξηψζνπλ ηηο επηινγέο ηνπο. Π.ρ.: Δξώηεζε 18: Πνηεο παξεκβάζεηο ζεσξείηε φηη απαηηνχληαη γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ ζηε Γεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε; (απαληήζηε ζπλνπηηθά θαη επηγξακκαηηθά). Οη απαληήζεηο ησλ δχν εξσηήζεσλ αλνηρηνχ ηχπνπ νκαδνπνηήζεθαλ ζε θαηεγνξίεο θαη κεηαηξάπεθαλ ζε πνζνηηθά δεδνκέλα. Ο ζπλδπαζκφο θαη ησλ δπν ηχπσλ εξσηήζεσλ επηηξέπεη ζηνλ εξεπλεηή ηνλ φζν ην δπλαηφλ απζηεξφηεξν θαη εγθπξφηεξν έιεγρν ηεο ζεσξίαο (Κπξηαδή, 2000). Οη εξσηήζεηο αληηζηνηρνχλ ζηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα θαη εηδηθφηεξα εζηηάδνπλ ζηε δηεξεχλεζε ησλ αληηιήςεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε Λχθεηα ΔΠΑΛ ζρεηηθά κε ηελ Δπαγγεικαηηθή πκβνπιεπηηθή θαη ηνλ Πξνζαλαηνιηζκφ ζην ζρνιηθφ πιαίζην: ηα δεκνγξαθηθά ζηνηρεία ησλ εθπαηδεπηηθψλ δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ζηα ΔΠΑΛ Βφινπ θαη Σξηθάισλ (εξση. 1-4). Αλ ζεσξνχλ φηη ην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ζπκβάιιεη ζηελ ελεκέξσζε ησλ καζεηψλ ζρεηηθά κε ηελ επηινγή ηνπ επαγγέικαηνο ηνπο (εξση. 5.1) θαη κέζσ πνηψλ δηαδηθαζηψλ κπνξεί λα επηηεπρζεί ζσζηά (εξση. 5.2). Αλ πξέπεη ν χκβνπινο Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ λα βξίζθεηαη ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ (εξση. 6.1) θαη ζε πνηα ειηθία λα μεθηλά ν ΔΠ (εξση. 6.2). ε πνην βαζκφ επηηπγράλεηαη ν ξφινο ηνπ Καζεγεηή πκβνχινπ Δ.Π. (εξση. 7).

42 42 Αλ ιακβάλεη ν έθεβνο/ε ηελ θαηάιιειε ελεκέξσζε πνπ επηθξαηεί ζηελ αγνξά εξγαζίαο (εξση. 8.1) θαη ηελ θαηάιιειε ελεκέξσζε ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα θάλεη ηε ζσζηή επηινγή επαγγέικαηνο (εξση. 8.2). Ση απφςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηη θξηηήξηα νη έθεβνη/εο πξνηηκνχλ ην επάγγεικα πνπ ζα αθνινπζήζνπλ (εξση. 9). Καηά πφζν νη εθπαηδεπηηθνί επηθνηλσλνχλ κε ηνπο γνλείο ησλ καζεηψλ ηνπο γηα ηελ επηινγή ηνπ επαγγέικαηνο ηνπο (εξση. 10). Αλ θξίλνπλ απαξαίηεην ην ζρεδηαζκφ θαη ηελ αλάπηπμε πξνγξακκάησλ ΔΠ ζην Λχθεην (εξση. 11). Με πνηνπο παξάγνληεο ζα πξέπεη νη καζεηέο λα επηιέγνπλ ην επάγγεικα πνπ ζέινπλ λα αθνινπζήζνπλ (εξση. 12). Πφηε ε πκβνπιεπηηθή Δ.Π. έρεη θαιχηεξν απνηέιεζκα (εξση. 13). Πνηα ραξαθηεξηζηηθά ζα πξέπεη λα δηαζέηεη χκβνπινο Δ.Π. γηα ηε ζηήξημε ησλ καζεηψλ (εξση. 14). Πνηεο είλαη νη δεμηφηεηεο θαη εθφδηα πνπ πξέπεη λα δηαζέηεη ν χκβνπινο Δ.Π. (εξση. 15). Απφ πνηνλ πξέπεη λα γίλεηαη ε πκβνπιεπηηθή Δ.Π. (εξση. 16). Οη γνλείο, νη καζεηέο θαη νη εθπαηδεπηηθνί θαη ν ξφινο ηνπ ΔΠ (εξση. 17). Πνηεο παξεκβάζεηο απαηηνχληαη γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ ζηε Γεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε (εξση. 18). 4.5 ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΖ ΓΗΑΓΗΚΑΗΑ Ζ παξνχζα έξεπλα δηεμήρζε απφ ην Μάξηην κέρξη ηνλ Μάην ηνπ Πξψηε ελέξγεηα ησλ εξεπλεηψλ απνηέιεζε ε πξαγκαηνπνίεζε

43 43 πηινηηθήο έξεπλαο κε δνθηκή ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ψζηε νη εξεπλεηέο λα εληνπίζνπλ ηπρφλ αζάθεηεο παξαιήςεηο θαη λα εθηηκήζνπλ ηνλ απαηηνχκελν ρξφλν πνπ ρξεηάδεηαη γηα ηελ ζπκπιήξσζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. ηελ πηινηηθή απηή έξεπλα ζπκκεηείραλ 6 εθπαηδεπηηθνί δχν Λπθείσλ ΔΠΑΛ ηνπ Βφινπ, δηαθνξεηηθψλ εηδηθνηήησλ. ηε ζπλέρεηα έγηλαλ νη απαξαίηεηεο δηνξζψζεηο θαη ηξνπνπνηήζεηο ζε εθείλεο ηηο εξσηήζεηο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ πνπ επηζεκάλζεθαλ δπζθνιίεο θαηαλφεζεο ή θαη απάληεζεο απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο. Μεηά ηελ πηινηηθή ηνπ ρνξήγεζε θαη ηηο απαηηνχκελεο δηνξζψζεηο, ε ηειηθή κνξθή ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ζπκπιεξψζεθε κε κία ζχληνκε ζπλνδεπηηθή επηζηνιή πξνο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο κε ζηφρν λα ηνπο γλσζηνπνηεζεί ν ζθνπφο ηεο έξεπλαο, λα ηνπο επηζεκάλεη ηελ ηήξεζε ηεο αλσλπκίαο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ θαη ηέινο γηα λα ηνπο δεηεζεί φζν ην δπλαηφλ, λα απαληήζνπλ κε κεγαιχηεξε αθξίβεηα θαη εηιηθξίλεηα. Ζ δηαλνκή ησλ εξσηεκαηνινγίσλ ζηα ΔΠΑΛ ησλ Σξηθάισλ θαη Βφινπ, έγηλε είηε απφ άηνκα πνπ είραλ εμνπζηνδνηήζεη νη εξεπλεηέο λα ηα δηαλείκνπλ ζηνπο ζπλαδέιθνπο ηνπο είηε πξνζσπηθά απφ ηνπο εξεπλεηέο. Δπίζεο ζηνπο ζπκκεηέρνληεο ηνλίζζεθε φηη ην εξσηεκαηνιφγην είλαη αλψλπκν, ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ κφλν γηα εξεπλεηηθνχο ζθνπνχο θαη φηη κπνξνχλ λα ελεκεξσζνχλ γηα ηα πνξίζκαηα ηεο έξεπλαο. Μεηά ηε ζπγθέληξσζε ησλ εξσηεκαηνινγίσλ, έγηλε ν έιεγρνο θαη ε αξίζκεζε ηνπο. ηε ζπλέρεηα ηα δεδνκέλα ηφζν ησλ θιεηζηψλ φζν θαη ησλ δχν αλνηρηψλ εξσηήζεσλ θσδηθνπνηήζεθαλ θαη θαηαρσξήζεθαλ ζε αξρείν δεδνκέλσλ. Γηα ηε ζηαηηζηηθή επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ, ρξεζηκνπνηήζεθαλ ην πξφγξακκα επεμεξγαζίαο ινγηζηηθψλ θχιισλ: excel Microsoft office 2007 θαη ην ζηαηηζηηθφ παθέην SPSS 20.0 (Statistical Package for Social Sciences). Έγηλαλ αλαιχζεηο ησλ κεηαβιεηψλ σο πξνο ηελ ζπρλφηεηα ησλ αλαθνξψλ ηνπο θαη ην πνζνζηφ ηνπο επί ηνπ ζπλφινπ ηνπ δείγκαηνο (πεξηγξαθηθή ζηαηηζηηθή). Σν εξσηεκαηνιφγην πεξηείρε θαη δχν εξσηήζεηο αλνηθηνχ ηχπνπ, ηηο απαληήζεηο ησλ νπνίσλ κειεηήζακε δηεμνδηθά, νκαδνπνηήζακε θαη ηηο ιάβακε ππφςε ζηα ζπκπεξάζκαηα.

44 44 5. ΠΑΡΟΤΗΑΖ ΓΔΓΟΜΔΝΧΝ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ 5.1 ΓΖΜΟΓΡΑΦΗΚΑ ΣΟΗΥΔΗΑ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ Σν δείγκα ηεο παξνχζαο έξεπλαο απνηειείηαη απφ 18 γπλαίθεο θαη 33 άληξεο εθπαηδεπηηθνχο Λπθείσλ ΔΠΑΛ απφ ηνπο νπνίνπο νη 23 (45,1%) ππεξεηνχλ ζην Βφιν θαη νη 28 (54,9%) ζηα Σξίθαια. Ζ θαηεγνξηνπνίεζε ηνπ δείγκαηνο ζε ειηθηαθέο νκάδεο έδεημε πσο νη πεξηζζφηεξνη ζπκκεηέρνληεο εθπαηδεπηηθνί ήηαλ απφ 41 έσο 50 εηψλ κε πνζνζηφ 56,9 %. Ζ ειηθία ησλ ζπκκεηερφλησλ παξνπζηάδεηαη ζηνλ πίλαθα 1: Πίλαθαο 1: Καηαλνκή εθπαηδεπηηθώλ σο πξνο ηελ ειηθία Ζιηθία πρλφηεηα Πνζνζηφ % εηψλ 0 0, εηψλ 2 3, εηψλ 29 56,9 51 θαη άλσ εηψλ 20 39,2 χλνιν ,0 Απφ ηα ππνθείκελα ηνπ δείγκαηνο, δεθαηξείο έρνπλ βαζηθφ ηίηιν ζπνπδψλ Πιεξνθνξηθήο (ΠΔ, ΣΔ), ζηε ζπλέρεηα επηά είλαη Μεραλνιφγνη φισλ ησλ βαζκίδσλ (ΠΔ, ΣΔ, ΑΔΣΔΜ), έμη Οηθνλνκνιφγνη, πέληε Φηιφινγνη, ηέζζεξηο Ζιεθηξνιφγνη ΑΔΣΔΜ θαη Φπζηθνί, δχν Αγγιηθήο Φηινινγίαο, δχν Μαζεκαηηθνί θαη δχν Φπζηθήο Αγσγήο. Σέινο είλαη έλαο Πνιηηηθφο Μεραληθφο, έλαο Σνπξηζηηθψλ Δπαγγεικάησλ θαη έλαο

45 45 Καιιηηερληθψλ. Ζ θαηαλνκή ζπρλνηήησλ ησλ ζπκκεηερφλησλ παξνπζηάδεηαη ζην γξάθεκα 1: Άιιν 5,9% Φπζηθήο Αγσγήο 3,9% Φηιφινγνο 9,80% Οηθνλνκνιφγνο 11,8% Μαζεκαηηθφο 3,9% Αγγιηθήο Φηινινγίαο 3,9% Φπζηθφο 7,8% Ζιεθηξνιφγνο ΑΔΣΔΜ 7,8% Πιεξνθνξηθήο ΠΔ, ΣΔ 25,5% Υεκηθφο 5,9% Μεραλνιφγνο ΠΔ, ΑΔΣΔΜ, ΣΔ 13,7% Γξάθεκα 1: Καηαλνκή εθπαηδεπηηθώλ σο πξνο ηηο βαζηθέο ζπνπδέο Απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο νη 11 (21,57%) θαηέρνπλ επηπιένλ ζπνπδέο πέξαλ ηνπ βαζηθνχ πηπρίνπ (Μεηαπηπρηαθνχ θαη Γηδαθηνξηθνχ Γηπιψκαηνο). Πην ζπγθεθξηκέλα Μεηαπηπρηαθφ Γίπισκα έρνπλ ηξείο (5,9%) ζηα Παηδαγσγηθά, έμη (11,8 %) ζην επηζηεκνληθφ αληηθείκελν θαη δχν (3,9%) ζε αληηθείκελν δηαθνξεηηθφ απφ ην επηζηεκνληθφ ηνπο. Σν κηθξφ πνζνζηφ 5,9% ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ έρνπλ δηδαθηνξηθφ δίπισκα θαη κάιηζηα κφλν ζην επηζηεκνληθφ ηνπο αληηθείκελν δειψλεη φηη ε πιεηνςεθία ησλ εθπαηδεπηηθψλ δελ ελδηαθέξνληαη λα επηιεγνχλ ζε πςειφηεξεο ζέζεηο. Έλα άιιν ζηνηρείν ην νπνίν εμεηάζηεθε είλαη ε επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε πξνγξάκκαηα θαη ζεκηλάξηα ζρεηηθά κε ηα παηδαγσγηθά θαη ηελ πκβνπιεπηηθή. Σα απνηειέζκαηα πνπ επεμεξγαζηήθακε έδεημαλ φηη 17 (33,3%) εθπαηδεπηηθνί έρνπλ παξαθνινπζήζεη αληίζηνηρα

46 46 πξνγξάκκαηα. Οη ζπρλφηεηεο ζπκκεηνρήο ηνπο αλαιπηηθά παξνπζηάδνληαη ζην γξάθεκα 2: Γξάθεκα 2: Καηαλνκή εθπαηδεπηηθώλ παξαθνινύζεζεο παηδαγσγηθώλ πξνγξακκάησλ θαη ζπκβνπιεπηηθήο ζνλ αθνξά ηε ζχλζεζε ηνπ δείγκαηνο σο πξνο ηα έηε πξνυπεξεζίαο (εθπαηδεπηηθή θαη επαγγεικαηηθή) παξαηεξήζεθε: α) σο πξνο ηελ εθπαηδεπηηθή πξνυπεξεζία φηη ην 49 % έρεη 11 έσο 20 έηε, ελ ζπλερεία ην 33,3% έρεη 21 έσο 30 έηε, ην 15,7% έρεη απφ 1 έσο 10 έηε θαη ηέινο κφλν 2% πεξηζζφηεξν απφ 30 έηε πξνυπεξεζίαο, β) σο πξνο ηελ επαγγεικαηηθή ην 43,1 % έρεη 1 έσο 10 έηε πξνυπεξεζίαο, ελ ζπλερεία ην 27,5 % έρεη 21 έσο 30 έηε 25,5%, ην 25,5% έρεη απφ 11 έσο 20 έηε θαη ηέινο 3,9% πεξηζζφηεξν απφ 30 έηε πξνυπεξεζίαο, Ζ ζχλζεζε ηνπ δείγκαηνο σο πξνο έηε ππεξεζίαο παξνπζηάδεηαη ζηνλ Πίλαθα 2:

47 47 Πίλαθαο 2 : Δθπαηδεπηηθνί σο πξνο ηα έηε πξνϋπεξεζίαο Εκπαιδευτική εμπειρία Έτη Επαγγελματική εμπειρία πρλόηεηα Πνζνζηό % πρλόηεηα Πνζνζηό % 1-10 έηε 8 15, , έηε 25 49, , έηε 17 33, ,5 > 30 έηε 1 2,0 2 3,9 χλνιν , ,0 Σέινο εμεηάδνληαο ηελ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ παξαηεξνχκε φηη ε πιεηνλφηεηα ησλ εξσηεζέλησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη έγγακνη/εο κε πνζνζηφ 80,4% θαη κφιηο ην 13,7% θαη 5,9% είλαη άγακνη/εο θαη δηαδεπγκέλνη/εο ή ρήξνη/εο αληίζηνηρα. Valid Πίλαθαο 3: Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε εθπαηδεπηηθώλ Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent έγγακνο/ε 41 80,4 80,4 80,4 άγακνο/ε 7 13,7 13,7 94,1 δηαδεπγκέλνο/ε ή ρήξνο/α 3 5,9 5,9 100,0 Total ,0 100,0 5.2 ΑΝΣΗΛΖΦΔΗ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΧΝ ΣΖ ΤΜΒΟΤΛΔΤΣΗΚΖ Δ.Π. ηελ ελφηεηα απηή παξνπζηάδνληαη νη αλαιχζεηο ησλ απνηειεζκάησλ ησλ εξσηήζεσλ εθηφο ησλ δεκνγξαθηθψλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, αλαθνξηθά κε ηηο ζπρλφηεηεο εκθάληζεο ηνπο. ηελ πξψηε εξψηεζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ην 23,5% ησλ ζπκκεηερφλησλ εθπαηδεπηηθψλ δήισζε φηη ην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ζπκβάιιεη ζηελ θαιχηεξε ελεκέξσζε ησλ καζεηψλ ζρεηηθά κε ηελ επηινγή ηνπ επαγγέικαηνο ηνπο ελψ ην 76,5% απάληεζε αξλεηηθά.

48 48 Ζ επφκελε εξψηεζε είλαη αλνηρηνχ ηχπνπ θαη αθνξά απηνχο πνπ απάληεζαλ αξλεηηθά ζηελ πξνεγνχκελε εξψηεζε. ζνη ινηπφλ απάληεζαλ πσο ην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα δελ ζπκβάιιεη ζηελ θαιχηεξε ελεκέξσζε ησλ καζεηψλ ζρεηηθά κε ηελ επηινγή ηνπ επαγγέικαηνο ηνπο θιήζεθαλ λα απαληήζνπλ θαη ζην ηη ζεσξνχλ θαηά ηε γλψκε ηνπο πσο πξέπεη λα γίλεη ψζηε λα γίλεη πην απνδνηηθφ. Απφ ηηο απαληήζεηο πνπ πήξακε έγηλε κία πξψηε θαηεγνξηνπνίεζε (πίλαθαο 4). Οη πξνηάζεηο κε ηελ κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα είλαη α) ην κάζεκα ηνπ ΔΠ λα γίλεηαη πεξηζζφηεξεο ψξεο φρη κφλν ζην γπκλάζην αιιά θαη λα εηζαρζεί ζην Λχθεην θαη ηηο ηειεπηαίεο ηάμεηο ηνπ Γεκνηηθνχ, β) ην κάζεκα λα δηεμάγεηαη απφ εμεηδηθεπκέλνπο εθπαηδεπηηθνχο κε γλψζεηο θαη ηθαλφηεηεο πνπ πξαγκαηηθά ζα βνεζνχλ ηνπο καζεηέο ζηελ θαιχηεξε επηινγή ηνπ επαγγέικαηνο ηνπο, νη νπνίνη ζα ελεκεξψλνληαη ζπλερψο γηα ηηο αιιαγέο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, γ) λα γίλνληαη επηζθέςεηο ζε επαγγεικαηηθνχο ρψξνπο ψζηε νη καζεηέο λα αληηιακβάλνληαη ην αληηθείκελν ησλ επαγγεικάησλ πνπ ζα επηιέμνπλ αιιά θαη εκεξίδεο ζηαδηνδξνκίαο ζηα ζρνιεία κε ηε ζπκκεηνρή θνξέσλ θαη ησλ γνλέσλ ησλ καζεηψλ θαη δ) ρνξήγεζε απαηηνχκελσλ θνλδπιίσλ. Πίλαθαο 4: Παξεκβάζεηο ώζηε ην ειιεληθό εθπαηδεπηηθό λα γίλεη πην απνδνηηθό ζηελ επηινγή επαγγέικαηνο ησλ καζεηώλ α/α Πξνηάζεηο 1 Πξέπεη πξψηα ε πφιε λα θαηαιήμεη ηη πνιίηεο ζέιεη κεηά απφ 20 ρξφληα. Αθνχ βξνχκε ην ζηφρν κπνξνχκε λα βξνχκε ηνλ ηξφπν γηα λα πεηχρνπκε. 2 Να εληαρζνχλ θαηλνχξγηα καζήκαηα πνπ ζα πξνζεγγίδνπλ ηηο λέεο ηερλνινγίεο θαη εμειίμεηο θαη λα αληηθαηαζηαζνχλ ή λα κεησζνχλ θάπνηα παξαδνζηαθά. 3 Δθπαίδεπζε-Δηδηθή Καηάξηηζε θαζεγεηψλ θαη δηδαζθαιία ΔΠ κφλν απφ απηνχο. γηαηί θξίλεηαη ην κέιινλ θαη ε δσή ησλ παηδηψλ.

49 49 4 Ζ ελεκέξσζε γηα ηα επαγγέικαηα πξέπεη λα είλαη ζπζηεκαηηθή θαη έγθπξε. 5 Δλεκέξσζε ζηνπο καζεηέο απφ εηδηθνχο πνπ έρνπλ αζρνιεζεί κε ηνλ Δ.Π. 6 χλδεζε ζρνιείνπ κε αγνξά εξγαζίαο. Δπηζθέςεηο καζεηψλ ζε επηρεηξήζεηο θαη νξγαληζκνχο. Μαζήκαηα επηρεηξεκαηηθφηεηα Δκπινθή ηδησηηθνχ ηνκέα. 7 Όπαξμε ςπρνιφγνπ ζην ζρνιείν. 8 πζηεκαηηθή ππνρξεσηηθή πινπνίεζε δξαζηεξηνηήησλ εμνηθείσζεο εθπαηδεπηηθψλ θαη καζεηψλ κε νκάδεο επαγγεικαηηψλ θαη ζπκβνχισλ. 9 Σνπνζέηεζε εηδηθά θαηαξηηδφκελνπ εθπαηδεπηηθνχ ζε θάζε ζρνιείν σο ππεχζπλν ζπκβνπιεπηηθήο Δ.Π. 10 Δπηθνηλσλία κε παλεπηζηεκηαθέο ζρνιέο. 11 Πεξηζζφηεξε ελεξγνπνίεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. 12 Σν κάζεκα ηνπ ΔΠ λα δηεμάγεηαη απφ ην Γεκνηηθφ. 13 Δθπαηδεπηηθνί επηκνξθσκέλνη ζε ζέκαηα επαγγεικαηηθήο ζηαδηνδξνκίαο, εθαξκνγή δηαγλσζηηθψλ ηεζη ζηνπο καζεηέο. 14 Σν κάζεκα ηνπ ΔΠ λα γίλεηαη πεξηζζφηεξεο ψξεο θαη λα αιιάμεη ν ηξφπνο δηδαζθαιίαο ηνπ. 15 Σν κάζεκα ηνπ ΔΠ λα γίλεηαη θαη ζην Λχθεην. 16 Πξνηξνπή ησλ θαζεγεηψλ ψζηε νη καζεηέο λα αθνινπζνχλ ην επάγγεικα πνπ ηνπο ελδηαθέξεη. 17 Σν ΔΠ λα γίλεηαη απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο έηζη ψζηε νη καζεηέο λα ην παξαθνινπζνχλ κε επραξίζηεζε θαη λα κε ην ζεσξνχλ δεπηεξεχσλ κάζεκα. 18 Να δνζεί κεγαιχηεξε βαξχηεηα απφ φινπο ηνπο εκπιεθφκελνπο

50 50 ζην κάζεκα ηνπ ΔΠ. 19 Οη εθπαηδεπηηθνί πνπ δηδάζθνπλ ην ΔΠ λα ελεκεξψλνληαη ζπλερψο γηα ηηο εμειίμεηο θαη ηηο αιιαγέο πνπ γίλνληαη ζηελ αγνξά εξγαζίαο. 20 Να νξγαλψλνληαη εηδηθέο εθδειψζεηο ψζηε νη καζεηέο λα βιέπνπλ πνηεο είλαη νη θιίζεηο ηνπο θαη ζε ηη κπνξνχλ λα απνδψζνπλ θαιχηεξα. 21 Να ππάξρεη ζε θάζε ζρνιηθή κνλάδα γξαθείν πιεξνθνξηψλ ζρεηηθά κε ηηο ζρνιέο θαη ηα επαγγέικαηα. 22 Δθζπγρξνληζκφο ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ καζήκαηνο ΔΠ θαζψο θαη ηνπ βηβιίνπ. 23 Να θαζνδεγνχλ νη εθπαηδεπηηθνί ηνπο καζεηέο ζε ζπγθεθξηκέλεο εηδηθφηεηεο αλάινγεο ησλ ηθαλνηήησλ ησλ καζεηψλ. 24 Να δίλνληαη πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο ζηνπο καζεηέο απφ εηδηθνχο, ζρεηηθά κε ηε θχζε ησλ επαγγεικάησλ. 25 Οη εθπαηδεπηηθνί πξέπεη λα είλαη επαηζζεηνπνηεκέλνη θαη λα αθνχλ ηα παηδηά. 26 Υνξήγεζε απαηηνχκελσλ θνλδπιίσλ. πλνςίδνληαο ζα ιέγακε φηη ελδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ νη απαληήζεηο ησλ ζπκκεηερφλησλ εθπαηδεπηηθψλ θαζψο καο δείρλνπλ ηηο ζθέςεηο ηνπο πάλσ ζην δήηεκα αιιά θαη ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο ηνπο ηαπηφρξνλα. ηε ζπλέρεηα ηέζεθε ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο ην εξψηεκα αλ ζεσξνχλ αλαγθαία ηελ χπαξμε ηνπ πκβνχινπ Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ ζην ρψξν ηνπ ζρνιηθνχ πιαηζίνπ. Σν 72,5% απάληεζε ζεηηθά ελψ ην 27,5 % αξλεηηθά, φπσο βιέπνπκε απφ ηνλ πίλαθα 5.

51 51 Valid Πίλαθαο 5: Αλαγθαία ε ύπαξμε ζπκβνύινπ ζηνλ ζρνιηθό ρώξν Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Ναη 37 72,5 72,5 72,5 ρη 14 27,5 27,5 100,0 Total ,0 100,0 Έπεηηα νη ζπκκεηέρνληεο εξσηήζεθαλ ζε πνην βαζκφ επηηπγράλεηαη ν ξφινο ηνπ θαζεγεηή σο χκβνπινο Δπαγγεικαηηθήο πκβνπιεπηηθήο θαη Πξνζαλαηνιηζκνχ ζηε ζρνιηθή κνλάδα, φπνπ ην 56,9% δειψλεη ιίγν, ην 31,4% πνιχ θαη κφιηο ην 7,8% πάξα πνιχ (γξάθεκα 3). Γξάθεκα 3: Ρόινο Καζεγεηή πκβνύινπ Δ.Π. ρεηηθά κε ηελ θαηάιιειε ειηθία πνπ πξέπεη λα μεθηλά ν ρνιηθφο Δπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο, ε πιεηνςεθία ησλ εξσηεζέλησλ ζεσξεί φηη είλαη κεηαμχ 15 θαη 14 εηψλ κε πνζνζηά 31,4% θαη 27,4% αληίζηνηρα

52 52 θαη αθνινπζεί ε ειηθία ησλ 12 εηψλ κε πνζνζηφ 21,6%. Ζ θαηαλνκή ζπρλνηήησλ ησλ ζπκκεηερφλησλ παξνπζηάδεηαη ζην γξάθεκα 4: Γξάθεκα 4: Καηάιιειε ειηθία εθθίλεζεο ηνπ καζήκαηνο ΔΠ ηελ επφκελε εξψηεζε θιεζήθαλ λα απαληήζνπλ αλ ζεσξνχλ φηη έλαο ή κία έθεβνο/ε ιακβάλεη ηελ θαηάιιειε ελεκέξσζε πνπ επηθξαηεί ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ηελ θαηάιιειε ελεκέξσζε ψζηε λα θάλεη ηε ζσζηή επηινγή ηνπ επαγγέικαηνο ηνπ/ηεο. Σν 86,3% θαη 88,2% αληίζηνηρα απάληεζε φρη ζε απηέο ηηο εξσηήζεηο. Απφ ην πνιχ κεγάιν απηφ πνζνζηφ ησλ αξλεηηθψλ απαληήζεσλ δηαθαίλεηαη φηη νη εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχλ φηη ν ρνιηθφο Δπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο δελ εθαξκφδεηαη ζσζηά.

53 53 Πίλαθαο 6: Δλεκέξσζε καζεηώλ Ν Ναη % Όρη % Έλαο ή κία έθεβνο/ε ιακβάλεη ηελ θαηάιιειε ελεκέξσζε πνπ επηθξαηεί ζηελ αγνξά εξγαζίαο , ,3 Έλαο ή κία έθεβνο/ε ιακβάλεη ηελ θαηάιιειε ελεκέξσζε ψζηε λα θάλεη ηε ζσζηή επηινγή ηνπ επαγγέικαηνο ηνπ/ηεο , ,2 Μεηά απφ απηφ εξσηήζεθαλ γηα ην ηη επάγγεικα πηζηεχνπλ φηη ζέινπλ λα αθνινπζνχλ νη έθεβνη/εο. Απφ ηα απνηειέζκαηα γίλεηαη θαλεξφ φηη ε ζπληξηπηηθή πιεηνλφηεηα (80,4%) ηνπ δείγκαηνο ζεσξεί φηη έλαο/ κία έθεβνο/ε πξνηηκά λα αθνινπζεί έλα επάγγεικα κε θαιέο ρξεκαηηθέο ακνηβέο, επίζεο κεγάιν πνζνζηφ (68,6%) πηζηεχεη φηη νη έθεβνη/εο πξνηηκνχλ έλα επάγγεικα πνπ ζα ηνπο πξνζθέξεη κνληκφηεηα θαη κε κηθξή δηαθνξά (60,8%) πνζνζηνχ ζεσξεί φηη επηιέγνπλ έλα επάγγεικα πνπ ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν ζα έρεη δήηεζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Σέινο ην (41,2%) ζεσξεί φηη επηιέγνπλ έλα επάγγεικα πνπ ζα ηαηξηάδεη ζηηο ηθαλφηεηεο θαη ηα ελδηαθέξνληα ηνπο θαη ην 39,2% πξνηηκά λα αθνινπζεί ην επάγγεικα ηνπ γνλέα (βιέπε πίλαθα 7). Πίλαθαο 7 : Απόςεηο ησλ εθπαηδεπηηθώλ γηα ηηο πξνηηκήζεηο ησλ εθήβσλ/εο γηα ην επάγγεικα ηνπο Δπηινγέο επαγγέικαηνο εθήβσλ Ν Ναη % Όρη % Σν επάγγεικα ηνπ γνλέα , ,8 Έλα επάγγεικα πνπ ζα ηνπο πξνζθέξεη κνληκφηεηα , ,4 Έλα επάγγεικα πνπ ζα ηνπο πξνζθέξεη θαιά ρξήκαηα , ,6 Έλα επάγγεικα πνπ ζα ηαηξηάδεη ζηηο ηθαλφηεηεο θαη ηα ελδηαθέξνληα ηνπο , ,8 Έλα επάγγεικα πνπ ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν ζα έρεη δήηεζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο , ,2

54 54 Άιιε εξψηεζε πνπ ηέζεθε ζην δείγκα ήηαλ θαηά πφζν επηθνηλσλνχλ κε ηνπο γνλείο ησλ καζεηψλ ηνπο ζρεηηθά κε ηνλ Δ.Π. Καζφινπ απάληεζε ην 39,2 %, ιίγν ην 47,1 %, πνιχ ην 11,8% θαη πάξα πνιχ κφιηο ην 2 %. Παξαθάησ βιέπνπκε απηά ηα πνζνζηά ζην γξάθεκα 5. 50,0 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 47,1 39,2 11,8 2,0 Καζφινπ Λίγν Πνιχ Πάξα πνιχ Γξάθεκα 5: Δπηθνηλσλία εθπαηδεπηηθώλ κε ηνπο γνλείο ησλ καζεηώλ γηα ην επάγγεικα ηνπο ηελ επφκελε εξψηεζε ζρεηηθά κε ην αλ ζεσξνχλ απαξαίηεην ην ζρεδηαζκφ θαη ηελ αλάπηπμε πξνγξακκάησλ ΔΠ θαη ζην Λχθεην γίλεηαη θαλεξφ φηη ε πιεηνςεθία ησλ εθπαηδεπηηθψλ (94,1%) έρεη ζπλεηδεηνπνηήζεη ηελ αλάγθε εθαξκνγήο ησλ πξνγξακκάησλ ΔΠ θαη ζην Λχθεην, φπσο παξαηεξνχκε θαη απφ ηνλ πίλαθα 8. Valid Πίλαθαο 8: Κξίλεηε απαξαίηεην ην ζρεδηαζκό θαη ηελ αλάπηπμε πξνγξακκάησλ ΔΠ θαη ζην Λύθεην Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Ναη 48 94,1 94,1 94,1 ρη 3 5,9 5,9 100,0 Total ,0 100,0

55 55 ηε ζπλέρεηα ηνπο έγηλε ε εξψηεζε ζρεηηθά κε πνηνπο παξάγνληεο ζεσξνχλ φηη πξέπεη λα γίλεηαη ε επηινγή ηνπ επαγγέικαηνο απφ ηνπο καζεηέο. Σα απνηειέζκαηα καο δείρλνπλ φηη ην 52,9% ζεσξεί φηη ε επηινγή ηνπ επαγγέικαηνο πξέπεη λα γίλεηαη κε βάζε ηηο επαγγεικαηηθέο αμίεο, ην 62.9% κε βάζε ηελ κεγάιε δήηεζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ην 70,6% κε βάζε ηα ελδηαθέξνληα ηνπ, ην 92,2% κε βάζε ηηο ηθαλφηεηεο θαη δεμηφηεηεο ηνπ πνπ είλαη θαη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ, ην 62,7% κε βάζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ, θαη 0% απάληεζε άιιν (παξαηήξεζε ην γξάθεκα 6). 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 52,9 62,7 70,6 92,2 62,7 0,0 Γξάθεκα 6: Παξάγνληεο κε ηνπο νπνίνπο πξέπεη λα γίλεηαη ε επηινγή επαγγέικαηνο ηαλ εξσηήζεθαλ γηα ηνλ πνηνλ ζεσξνχλ νη εθπαηδεπηηθνί σο θαηαιιειφηεξν λα παξέρεη πκβνπιεπηηθή Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ ζηνπο καζεηέο ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ, 20 απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο εθπαηδεπηηθνχο πξνηείλνπλ σο θαηαιιειφηεξν ηνλ εηδηθά θαηαξηηζκέλν εθπαηδεπηηθφ πνπ έρεη ηελ ππνζηήξημε/επνπηεία ηνπ ζπκβνχινπ ζε πνζνζηφ 39,2%. Με κηθξή δηαθνξά, ππνζηεξίδεηαη απφ 18 εθπαηδεπηηθνχο ε άπνςε φηη θαηαιιειφηεξνο είλαη ν εηδηθά θαηαξηηζκέλνο εθπαηδεπηηθφο κε πνζνζηφ 35,3%. Αξθεηά κηθξφηεξν είλαη ην πνζνζηφ

56 56 απηψλ πνπ ζεσξνχλ ηνλ ζχκβνπιν πνπ ζπλεξγάδεηαη κε ηνλ εθπαηδεπηηθφ κε πνζνζηφ (19,6%), άπνςε πνπ ππνζηεξίρζεθε απφ 10 εθπαηδεπηηθνχο, ελψ κφλν 3 εθπαηδεπηηθνί (5,9%) ππνζηεξίδνπλ φηη κφλν ν εηδηθφο ζχκβνπινο κπνξεί λα παξέρεη ζπκβνπιεπηηθή ππνζηήξημε (γξάθεκα 7). Γξάθεκα 7: Καηαιιειόηεξνο γηα πκβνπιεπηηθή Δ.Π. Σν ελδηαθέξνλ γηα ην καζεηή θαη ην πξφβιεκά ηνπ, ε πξνζεθηηθή αθξφαζε, ε εηιηθξίλεηα θαη ε απνδνρή ηνπ καζεηή, κε αληίζηνηρα πνζνζηά 88,2%, 70,6%, 70,6% θαη 49,0%, βξέζεθαλ ζηηο πξψηεο ζέζεηο ζηελ εξψηεζε πνπ επηρεηξνχζε λα δηεξεπλήζεη ηηο αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ πξέπεη λα δηαζέηεη έλαο ζχκβνπινο. Αθνινπζνχζαλ ραξαθηεξηζηηθά φπσο ε απηνγλσζία, ε ηθαλφηεηα επηθνηλσλίαο, θαη ε εκπηζηεπηηθφηεηα, αιιά θαη ραξαθηεξηζηηθά φπσο ε πεηζψ, ε ηθαλφηεηα ρεηξηζκνχ ησλ καζεηψλ θαη ε δηδαθηηθή ηθαλφηεηα θαη παξνπζηάδνληαη ζην γξάθεκα 8.

57 Γξάθεκα 8: Υαξαθηεξηζηηθά πκβνύινπ Δ.Π. Αλαθνξηθά κε ηα εθφδηα πνπ ρξεηάδεηαη έλαο εθπαηδεπηηθφο πνπ ζέιεη λα ιεηηνπξγεί θαη σο ζχκβνπινο Δ.Π. γηα ηνπο καζεηέο ηνπ, ζε ζπκθσλία βξέζεθαλ ηα ζηνηρεία πνπ αλαθέξνληαη ζηελ εηδηθή θαηάξηηζε ζηε πκβνπιεπηηθή, ζηε ζπλεξγαζία κε ηνπο γνλείο, ζηελ απηνγλσζία ησλ ίδησλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαζψο θαη ζηε ζπλεξγαζία ηνπο κε άιινπο εθπαηδεπηηθνχο (mentoring). ε δηαθσλία εκθαλίζηεθαλ ε επνπηεία απφ εηδηθφ ζχκβνπιν, ε πξνζσπηθή ςπρνζεξαπεία, θαη ε κείσζε ηνπ δηδαθηηθνχ ηνπ σξαξίνπ (πίλαθαο 9 θαη γξάθεκα 9 ). Πίλαθαο 9:ρεηηθή πρλόηεηα (rf) Αλάγθεο Καζόινπ Λίγν Πνιύ Πάξα πνιύ Eηδηθή θαηάξηηζε ζηε πκβνπιεπηηθή Δ. Π. 3,9 3,9 23,5 68,6 Eπνπηεία απφ εηδηθφ ζχκβνπιν 23,5 39,2 23,5 13,7 Μείσζε ηνπ δηδαθηηθνχ ηνπ σξαξίνπ 43,1 19,6 27,5 9,8 Φπρνζεξαπεία 51,0 9,8 27,5 11,8

58 58 πλεξγαζία κε άιινπο εθπαηδεπηηθνχο (mentoring) 5,9 3,9 49,0 41,2 Απηνγλσζία 0,0 11,8 45,1 43,1 πλεξγαζία κε γνλείο 0,0 5,9 51,0 43,1 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Καζφινπ Λίγν Πνιχ Πάξα πνιχ Γξάθεκα 9: Δθόδηα εθπαηδεπηηθνύ σο ύκβνπινο Δ.Π. ηελ εξψηεζε πνπ πξνζπαζνχζε λα δηεξεπλήζεη ηηο απφςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεηηθά κε ην αλ ε ζπκβνπιεπηηθή Δ.Π. πξέπεη λα γίλεηαη α) αηνκηθά κε ην καζεηή, β) παξεκβαίλνληαο ζην ζχλνιν ηεο εθπαηδεπηηθή θνηλφηεηαο γηα λα αιιάμεη ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο θαη ην θιίκα πνπ επηθξαηεί, γ) γνλείο θαη παηδηά, παξαηεξήζεθε φηη νη εθπαηδεπηηθνί ζπκθσλνχλ φηη ε παξέκβαζε πξέπεη λα γίλεηαη ζε ζπλδπαζκφ θαη ησλ ηξηψλ πεξηπηψζεσλ. Σν γξάθεκα 10 παξνπζηάδεη ηε κηθξή δηαθνξά αλάκεζα ζηηο επηινγέο ησλ εθπαηδεπηηθψλ.

59 πρλφηεηα 0 Αηνκηθά κε ην καζεηή Γνλείο θαη παηδί καδί ην ζχλνιν ηεο εθπαηδεπηηθήο θνηλφηεηαο γηα λα αιιάμεη ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο θαη ην θιίκα πνπ επηθξαηεί Γξάθεκα 10: Καηαιιειόηεξνο ηξόπνο ζπκβνπιεπηηθήο Δ.Π. ηε ζπλέρεηα ε επφκελε εξψηεζε πξνζπαζνχζε λα δηεξεπλήζεη ηηο απφςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ αλαθνξηθά κε ηελ ζσζηή εθαξκνγή ηνπ.δ.π:. α) αλ νη γνλείο γλσξίδνπλ ην ξφιν πνπ κπνξεί λα παίμεη ην κάζεκα ηνπ ΔΠ ζηε κειινληηθή επαγγεικαηηθή θαξηέξα ηνπ παηδηνχ ηνπο, β) αλ ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ γηα ην κάζεκα ηνπ ΔΠ είλαη πεξηνξηζκέλν, γ) αλ νη εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχλ ρξήζηκν ην κάζεκα ηνπ ΔΠ γηα ην καζεηή θαη δ) αλ ζεσξνχλ φηη νη καζεηέο βιέπνπλ ην κάζεκα ηνπ ΔΠ βνεζεηηθφ γηα ηε κειινληηθή ηνπο θαξηέξα. Απφ ηηο απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαζψο παξαηεξνχκε ηνλ πίλαθα 10 γίλεηαη θαλεξφ φηη ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζεσξεί φηη ν ΔΠ δελ εθαξκφδεηαη ζσζηά. Πίλαθαο 10: Δθαξκνγή ηνπ ΔΠ Δξσηήζεηο Ν Ναη % Οη γνλείο γλσξίδνπλ ην ξφιν πνπ κπνξεί λα παίμεη ην κάζεκα ηνπ ΔΠ ζηε κειινληηθή επαγγεικαηηθή θαξηέξα ηνπ παηδηνχ ηνπο; ,7 Σν ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ γηα ην κάζεκα ηνπ ΔΠ είλαη πεξηνξηζκέλν; ,2 Οη πεξηζζφηεξνη εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχλ ρξήζηκν ην κάζεκα ηνπ ΔΠ γηα ην καζεηή; ,1 Οη καζεηέο βιέπνπλ ην κάζεκα ηνπ ΔΠ βνεζεηηθφ γηα ηε κειινληηθή ηνπο θαξηέξα; ,4

60 60 ηελ ηειεπηαία εξψηεζε ε νπνία είλαη αλνηθηνχ ηχπνπ «Πνηεο παξεκβάζεηο ζεσξείηε φηη απαηηνχληαη γηα ηελ εθαξκνγή πκβνπιεπηηθήο Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ ζηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε» Καηεγνξηνπνηψληαο ηηο απαληήζεηο έγηλαλ 28 θαηεγνξίεο φπσο βιέπνπκε ζηνλ πίλαθα 11 φπνπ 41 εθπαηδεπηηθνί (80,4%) δεηνχλ ηελ επέθηαζε ηεο εθαξκνγήο ηνπ ζεζκνχ ΔΠ ζην Λχθεην, 35 εθπαηδεπηηθνί ( 68,6%) εκθάληζε ηελ άπνςε γηα ηελ εηδηθή θαηάξηηζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ κε ηηο απαξαίηεηεο πηζηνπνηήζεηο (κεγάιεο δηάξθεηαο σξψλ) θαη εηζαγσγή ελφο εμεηδηθεπκέλνπ εθπαηδεπηηθνχ ζε θάζε ζρνιηθή κνλάδα ν νπνίνο ζα αζρνιείηαη κε ην αλάινγν έξγν. Ζ πξφηαζε απηή αλαδεηθλχεη ηελ αλαγθαηφηεηα εδξαίσζεο ηνπ ζεζκνχ θαη ηεο εθαξκνγήο ηνπ. Ζ δηνξγάλσζε εκεξίδσλ ζπκβνπιεπηηθήο θαη ζηαδηνδξνκίαο γηα ελεκέξσζε ηφζν ησλ εθπαηδεπηηθψλ φζν θαη ησλ γνλέσλ θαη καζεηψλ ππνζηεξίρζεθε απφ 28 εξσηψκελνπο εθπαηδεπηηθνχο (54,9%). Δηθνζηπέληε εθπαηδεπηηθνί (49,0%) πξφηεηλαλ ηελ ρνξήγεζε απφ ην θξάηνο θνλδπιίσλ γηα πιηθνηερληθή ππνδνκή θαη ηε δηακφξθσζε εηδηθνχ ρψξνπ γηα ηελ δηεμαγσγή ηνπ καζήκαηνο. Έλα πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 19,1% δεηά ηελ πξαγκαηνπνίεζε πξαθηηθήο άζθεζεο ησλ καζεηψλ γηα γλσξηκία κε ηα επαγγέικαηα θαηά ην ρξνληθφ δηάζηεκα ησλ θαινθαηξηλψλ ηνπο δηαθνπψλ. Οθηψ ζπκκεηέρνληεο (15,7%) πξνηείλεη ηελ θαηαζθεπή ειεθηξνληθήο ηξάπεδαο πιεξνθνξηψλ ζε ζέκαηα Δ.Π. θαη αγνξάο εξγαζίαο. Πίλαθαο 11: Παξεκβάζεηο εθπαηδεπηηθώλ γηα εθαξκνγή ΔΠ α/α Πξνηάζεηο 1 Παξνπζία ςπρνιφγνπ ή εηδηθνχ ζπκβνχινπ ζε επίπεδν Πεξηθέξεηαο ή Γηεχζπλζεο. 2 Σν κάζεκα ηνπ ΔΠ λα γίλεηαη ζε εηδηθφ ρψξν θαη ρνξήγεζε απφ ην θξάηνο θνλδπιίσλ γηα πιηθνηερληθή ππνδνκή πνπ ζα επηηξέπεη ηε ζπζηεκαηηθή εθαξκνγή ηνπ ΔΠ. 3 Αλαπξνζαξκνγή σξνινγίνπ πξνγξάκκαηνο. 4 Σν Τπνπξγείν Παηδείαο λα δψζεη πξνηεξαηφηεηα ζην ΔΠ.

61 61 5 Με βάζε ηελ θνηλσληθή θαη επαγγεικαηηθή θνηλφηεηα ζηελ νπνία βξίζθεηαη ην ζρνιείν ζα πξέπεη λα ππάξμεη ζπλεξγαζία, ΔΠ, ζρνιείν, θνηλφηεηα γηα ην κέιινλ ησλ παηδηψλ. 6 Δηδηθά ηεζη πνπ ζα βνεζήζνπλ ηνπο καζεηέο λα επηιέμνπλ κφλνη ηνπο ην επάγγεικα ηνπο ρσξίο παξέκβαζε ησλ θαζεγεηψλ γηα δηθνχο ηνπο ιφγνπο. 7 Δπηζθέςεηο ζε ρψξνπο εξγαζίαο θαη Παλεπηζηεκηαθνχο ρψξνπο θαη ζπλεξγαζία κε φινπο ηνπο εκπιεθφκελνπο θνξείο εζσηεξηθά θαη εμσηεξηθά ηνπ ζρνιηθνχ πιαηζίνπ. 8 σζηή γλψζε θαη εηδηθή θαηάξηηζε ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ ελδηαθέξνληαη γηα ηε πκβνπιεπηηθή Δ.Π. ψζηε ην κάζεκα λα κελ γίλεηαη απφ θαζεγεηέο πνπ απιά ζα ζπκπιεξψζνπλ ην σξάξην ηνπο 9 χλδεζε ζρνιείνπ κε αγνξά εξγαζίαο. 10 Να έξρνληαη νη καζεηέο απφ κηθξή ειηθία (Γεκνηηθφ) ζε επαθή κε ηα επαγγέικαηα. 11 Σεζη επαγγεικαηηθήο θιίζεο γηα θάζε καζεηή. Αβίαζηε θαη ειεχζεξε επηινγή ηνπ καζεηή γηα ην επάγγεικα ηνπ. 12 Οξγαλσκέλε πιεξνθφξεζε καζεηψλ γηα ηα επαγγέικαηα. Γηαγλσζηηθά ηεζη γηα ηελ εχξεζε θιίζεσλ ησλ καζεηψλ. πρλέο εκεξίδεο παξνπζίαζεο επαγγεικάησλ. 13 Γεκηνπξγία γξαθείνπ Δ.Π. αλά ζρνιείν ή νκάδα ζρνιείσλ πνπ ζα ελεκεξψλεη φρη κφλν αηνκηθά ηνπο καζεηέο αιιά θαη νκάδεο: καζεηέο εθπαηδεπηηθνί, γνλείο καζεηέο, εθπαηδεπηηθνί γνλείο. 14 πζηεκαηηθή επαθή κε ηνπο γνλείο ησλ καζεηψλ. 15 Δθαξκνγή ηνπ ΔΠ ζε κηθξή ειηθία, Σεζη απηνγλσζίαο θαη δεμηνηήησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη καζεηψλ. Δθπαηδεπηηθνί κε εηδηθφηεηα ΔΠ θαη φρη «θφξησκα» ηνπ καζήκαηνο ζε θάπνηνλ πνπ δελ ζπκπιεξψλεη σξάξην.

62 62 16 Αιιαγή ζηελ άπνςε φηη ε δνπιεηά είλαη ζπλάξηεζε ηεο ζρνιηθήο επίδνζεο. 17 Ρεαιηζκφο, εληαηηθνπνίεζε, εκπινθή ηδησηηθνχ ηνκέα. 18 Σα πξνζφληα πνπ αλαδεηνχληαη απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο λα δίλνληαη απφ ην ζρνιείν. 19 Ζκεξίδεο ελεκέξσζεο γνλέσλ-καζεηψλ θαη δξάζεσλ ζπκβνπιεπηηθήο. Γηνξγάλσζε εκεξίδσλ ζηαδηνδξνκίαο ζηα ζρνιεία. 20 πλεξγαζία κε ΚΔΤΠ, πκβνπιεπηηθφ ζηαζκφ λέσλ. 21 Οξγάλσζε δηθηπαθήο πχιεο ΔΠ κε video απφ ηα επαγγέικαηα. 22 Υξήζε δηαδηθηχνπ κε θαηάιιειε ηερλνινγηθή ππνδνκή γηα ηελ θαιχηεξε δηεξεχλεζε ησλ επαγγεικάησλ. 23 Γεκηνπξγία θιάδνπ ΔΠ εθπαηδεπηηθψλ 24 Δθαξκνγή ΔΠ ζην Λχθεην θαη ζηηο ηειεπηαίεο ηάμεηο ηνπ Γεκνηηθνχ. Αχμεζε σξαξίνπ εθαξκνγήο ΔΠ. 25 Πξαθηηθή άζθεζε ησλ καζεηψλ ζηα επαγγέικαηα πνπ ηνπο ελδηαθέξεη ζην δηάζηεκα ησλ θαινθαηξηλψλ ηνπο δηαθνπψλ. 26 Αληαιιαγή θαιψλ πξαθηηθψλ κε πφιεηο άιισλ θξαηψλ κέζσ επξσπατθψλ πξνγξακκάησλ. 27 Πξνζσπηθή αλαδήηεζε, αλάπηπμε εθπαηδεπηηθψλ θαη απηνγλσζία ησλ εθπαηδεπηηθψλ 28 Καηαζθεπή ειεθηξνληθήο ηξάπεδαο πιεξνθνξηψλ

63 63 6. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ - ΤΕΖΣΖΖ 6.1 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ Ζ έξεπλα καο θαηέγξαςε ηηο αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ Δπαγγεικαηηθή πκβνπιεπηηθή θαη Πξνζαλαηνιηζκφ ζε Λχθεηα (ΔΠΑΛ) ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ζην λνκφ Μαγλεζίαο θαη Σξηθάισλ. ηελ παξνχζα ελφηεηα ζα παξνπζηάζνπκε ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνθχπηνπλ, πξνζπαζψληαο λα πξνζεγγίζνπκε εξκελεπηηθά ηα απνηειέζκαηα πνπ παξνπζηάζηεθαλ ζηελ πξνεγνχκελε ελφηεηα, αιιά θαη ζε ζρέζε κε επξήκαηα άιισλ εξεπλψλ. Σα απνηειέζκαηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο δελ κπνξνχλ λα έρνπλ θαζνιηθή ηζρχ θαη πξέπεη λα εξκελεπηνχλ κε επηθχιαμε. Γεληθά νη επηινγέο ησλ ζπκκεηερφλησλ εθπαηδεπηηθψλ δείρλνπλ κηα ζεηηθή ζηάζε απέλαληη ζην ζεζκφ ηεο πκβνπιεπηηθήο Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ, γηα ηνλ ηξφπν πνπ ιεηηνπξγεί θαη γηα ην ξφιν πνπ θαιείηαη λα παίμεη ηφζν ζην κέιινλ ησλ εθήβσλ, φζν θαη γηα ηε ζέζε ησλ ίδησλ κέζα ζην επξχηεξν εθπαηδεπηηθφ πιαίζην, γεγνλφο πνπ ζπκθσλεί θαη κε αλάινγν εχξεκα ηνπ Ο.ΔΠ.ΔΚ. (2007) θαη Cooper et.al (2005). Παξφιν πνπ ζχκθσλα κε ηα δεκνγξαθηθά ζηνηρεία κηθξφ πνζνζηφ ησλ ζπκκεηερφλησλ δειψλεη ελαζρφιεζε κε ηε ζπκβνπιεπηηθή ε νπνία πξνέξρεηαη θπξίσο απφ ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζε πξνγξάκκαηα θαη ιηγφηεξν απφ ζπνπδέο, έρνπλ κηα γεληθή αληίιεςε γηα ην ζεζκφ ηεο πκβνπιεπηηθήο θαη γηα ην ζπκβνπιεπηηθφ ηνπο έξγν. Άιιεο βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο ηνλίδνπλ φηη ζηφρνο ηεο ρνιηθήο πκβνπιεπηηθήο δελ είλαη ε παξνρή ζπκβνπιψλ, θαζνδήγεζεο ή παξνρή ελαιιαθηηθψλ ιχζεσλ ζηα πξνβιήκαηα ησλ καζεηψλ (Μπξνχδνο 1998), αιιά «ε ζηήξημε, ε βνήζεηα γηα απηνβνήζεηα, ε ελδπλάκσζε, ε εκςχρσζε θαη ε ζσξάθηζε ησλ καζεηψλ

64 64 κε ζάξξνο, ηφικε, απνθαζηζηηθφηεηα θαη απηνπεπνίζεζε» (Μπξνχδνο & Ράπηε, 2001). Τπήξμε θαζνιηθή ε αλαγλψξηζε ηφζν ηεο αλαγθαηφηεηαο ηνπ ζεζκνχ ηνπ ΔΠ ζηα ζρνιεία, ηεο ρξνληθήο επέθηαζεο ηνπ θαζψο θαη ηεο αλάπηπμεο ηνπ ζην Λχθεην απφ ηνπο εξσηψκελνπο, νη νπνίνη πηζηεχνπλ φηη γηα λα έρεη ζσζηή εθαξκνγή θαη πξννπηηθή ν ζεζκφο πξέπεη λα αιιάμνπλ αξθεηά πξάγκαηα θαη θπξίσο ζην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα γηαηί ε εθπαίδεπζε απνηειεί ην ζεκέιην γηα λα έρνπκε ζσζηή δνκεκέλε θνηλσλία ε νπνία έρεη σο ζηφρν ηελ αλάπηπμε, ηελ πξφνδν θαη ηελ πνηφηεηα δσήο ησλ αλζξψπσλ. Σν επάγγεικα πνπ ν έθεβνο ζα επηιέμεη λα αθνινπζήζεη επεξεάδεη ζεκαληηθά ηφζν ηελ επαγγεικαηηθή ηνπ ζηαδηνδξνκία φζν θαη ηε δσή ηνπ γεληθφηεξα, αθνχ ε επηινγή ηεο εθπαηδεπηηθήο ή επαγγεικαηηθήο θαηεχζπλζεο ηνπ είλαη ζηελ νπζία ε εθινγή ηνπ ηξφπνπ δσήο ηνπ. Σν εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα θαιεί ηνπο εθήβνπο λα δηαιέμνπλ έλα είδνο ζπνπδψλ ή λα εηζέιζνπλ απεπζείαο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Πνιινί εξεπλεηέο ηζρπξίδνληαη φηη ε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία πξνυπνζέηεη ηελ θνηλσληθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή επεκεξία ησλ καζεηψλ/ηξηψλ, κηα αζθαιή ππνζηεξηθηηθή αηκφζθαηξα ζην ζρνιείν θαη θαιέο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο κεηαμχ εθπαηδεπηηθψλ θαη καζεηψλ (Lapan et al., Μαιηθηψζε Λνΐδνπ, McLaughlin, 1999). Απηφ ζεκαίλεη φηη πξσηαξρηθφ κέιεκα ηνπ ζρνιείνπ ζα έπξεπε λα απνηειεί ε ελίζρπζε φρη κφλν ησλ γλσζηηθψλ αιιά θαη ησλ ςπρν-θνηλσληθψλ αλαγθψλ ησλ εθήβσλ. Γηα παξάδεηγκα, ζχκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα έξεπλαο ζε αληηπξνζσπεπηηθφ δείγκα γπκλαζίσλ ηεο Πνιηηείαο ηνπ Μηζνχξη ησλ ΖΠΑ, κε ζηφρν ηελ αμηνιφγεζε ησλ πξνγξακκάησλ επαγγεικαηηθήο θαζνδήγεζεο θαη ζπκβνπιεπηηθήο πνπ εθαξκφδνληαη ζηα ζρνιεία απηά εδψ θαη αξθεηά ρξφληα, βξέζεθε φηη ε επηηπρεκέλε εθαξκνγή ελφο νιηζηηθνχ πξνγξάκκαηνο ζρνιηθήο ζπκβνπιεπηηθήο ζπλδέεηαη ζεηηθά κε ηελ αζθάιεηα θαη ηελ επηηπρία ησλ καζεηψλ (Lapan et al., 2001). Ζ πιεηνςεθία ησλ εξσηεζέλησλ ζεσξεί φηη ην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα δελ ζπκβάιιεη ζηελ θαιχηεξε ελεκέξσζε ησλ

65 65 καζεηψλ ζρεηηθά κε ηελ επηινγή επαγγέικαηνο ησλ εθήβσλ. Σν ζέκα ηεο θαηάξηηζεο-εμεηδίθεπζεο ηνπο θαη ηεο δηεμαγσγήο ηνπ καζήκαηνο ζε πεξηζζφηεξεο ψξεο βξέζεθαλ ζηηο πξψηεο ζέζεηο ησλ πξνηάζεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, γηα ηε ζπκβνιή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηε ζσζηή εθαξκνγή ηεο Δπαγγεικαηηθήο πκβνπιεπηηθήο θαη Πξνζαλαηνιηζκνχ. Ζ νξζή εθαξκνγή ηνπ ζεζκνχ δε ζπκβαδίδεη κε ηνλ πεξηνξηζκφ ηνπ αληηθεηκέλνπ ζην πιαίζην ηνπ νκψλπκνπ καζήκαηνο. Ζ πκβνπιεπηηθή Δπαγγέικαηνο ζα πξέπεη λα ελζσκαησζεί ζην ζρνιηθφ πξφγξακκα, ζε φιεο ηηο δξαζηεξηφηεηεο πνπ πξνβιέπνληαη απφ ην ζρνιείν, ψζηε ν πξνζαλαηνιηζκφο λα κεηαηξαπεί ζε εθπαίδεπζε θη ε εθπαίδεπζε ζε πξνζαλαηνιηζκφ (Γεκεηξφπνπινο, 1997). Δπηπιένλ, πξνηάζεθε ε ρνξήγεζε απαηηνχκελσλ θνλδπιίσλ θαη ηνπ απαηηνχκελνπ ρξφλνπ ζε έλα επέιηθην ζρνιηθφ πξφγξακκα, πξνηάζεηο πνπ έρνπλ ήδε αλαθεξζεί θαη απφ ην Γεκεηξφπνπιν (1992). Ζ ζπληξηπηηθή νκφθσλε απάληεζε ησλ ζπκκεηερφλησλ φηη νη έθεβνη/εο δελ ιακβάλνπλ ηελ θαηάιιειε ελεκέξσζε πνπ επηθξαηεί ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη φηη δελ ιακβάλνπλ ηελ θαηάιιειε ελεκέξσζε γηα ηε ζσζηή εθινγή ηνπ επαγγέικαηνο ηνπο επηβεβαηψλεη ην γεγνλφο φηη ε ζπκβνπιεπηηθή επαγγεικαηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ δελ εθαξκφδεηαη ζσζηά. Γελ επηηπγράλνληαη δειαδή νη ζθνπνί ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηνπ ΔΠ φπνπ νη καζεηέο πξέπεη λα έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα εμειηρζνχλ ζε νινθιεξσκέλεο πξνζσπηθφηεηεο, λα θαιιηεξγήζνπλ δεμηφηεηεο πνπ ζα ηνπο δηεπθνιχλνπλ ζηελ πξφζβαζε ηεο αγνξά εξγαζίαο» (Ν.1566/85, Ν. 2525/97). Ζ ηθαλφηεηα ηνπ πκβνχινπ-καζεγεηή λα δηαρεηξηζηεί ηελ εμειηγκέλε λνεηηθή ηθαλφηεηα ηνπ/ηεο εθήβνπ, ψζηε λα ηνλ/ηελ βνεζήζεη λα αλαθαιχςεη ηελ πξνζσπηθή ηνπ/ηεο ηαπηφηεηα απνηειεί ην πξψην βήκα γηα ηε πκβνπιεπηηθή Δπαγγέικαηνο. Ο ξφινο ηνπ Καζεγεηή ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε σο χκβνπιν Δπαγγέικαηνο εληζρχεηαη θη απφ ηελ πξνζσπηθή αληίιεςε πνπ ν ίδηνο δχλαηαη λα δηακνξθψζεη επί ησλ δπλαηνηήησλ θαη ησλ δεμηνηήησλ ηνπ εθήβνπ. ηε ζπλέρεηα ζπκπεξαίλνπκε φηη νη εξσηψκελνη εθπαηδεπηηθνί πηζηεχνπλ ζην ζεζκφ, αιιά ζεσξνχλ σο ζεκαληηθά δεηήκαηα: α) ην γεγνλφο

66 66 φηη ην κάζεκα ηνπ ΔΠ δελ έρεη θεξδίζεη ηελ αλαγλψξηζε θαη ηε ζηήξημε ησλ καζεηψλ αιιά θαη ησλ γνλέσλ ηνπο, αθνχ θακία απφ απηέο ηηο δχν νκάδεο δελ ζηεξίδνπλ ηε ζσζηή εθαξκνγή ηνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα νη ζπκκεηέρνληεο ζηελ έξεπλα ζεσξνχλ ηφζν φηη νη γνλείο ησλ καζεηψλ δελ γλσξίδνπλ ην ζεκαληηθφ ξφιν πνπ κπνξεί λα παίμεη ζηελ επαγγεικαηηθή επηινγή ηνπ παηδηνχ ηνπο, αιιά θαη φηη νη ίδηνη νη καζεηέο δελ δίλνπλ ζην κάζεκα ηε βαξχηεηα πνπ πξέπεη, δελ ην αλαγλσξίδνπλ σο βνεζεηηθφ εξγαιείν γηα ηελ επαγγεικαηηθή ηνπο επηινγή. Παξφιν φκσο πνπ βιέπνπλ ηελ αξλεηηθή ζηάζε ησλ γνλέσλ απέλαληη ζην ζεζκφ, νη ίδηνη δελ πξνζπαζνχλ λα πιεζηάζνπλ ηνπο γνλείο θαη λα κηιήζνπλ καδί ηνπο, γηα ηηο επαγγεικαηηθέο επηινγέο ησλ καζεηψλ ηνπο (εξση. 10, κφιηο ην 2% απάληεζε φηη επηθνηλσλεί πάξα πνιχ θαη 11,8% πνιχ). χκθσλα κε ηνπο (Γεκάθν, & Κνηνπνχιε, 2010) ζεκαληηθή είλαη ε ζπλεξγαζία κε ηνπο γνλείο. Ζ γφληκε επηθνηλσλία ηνπ πκβνχινπ κε ηνπο γνλείο αλαλεψλεη ηελ εκπηζηνζχλε ηνπ επξχηεξνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ πξνο ηνλ εθπαηδεπηηθφ, ηε ζρνιηθή κνλάδα θαη ην ζεζκφ ηεο εθπαίδεπζεο γεληθφηεξα. Οη ζχκβνπινη επαγγεικαηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ ζα πξέπεη λα ζηξέςνπλ ηελ πξνζνρή ηνπο απφ ην καζεηή ζην ζχζηεκα ηεο νηθνγέλεηαο, λα βνεζήζνπλ ηηο νηθνγέλεηεο λα γίλνπλ εκπιεθφκελεο ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ. Ο ζχκβνπινο Δ.Π. ζα πξέπεη ζην πιαίζην κηαο ζπκβνπιεπηηθήο δηαδηθαζίαο κε γνλείο ησλ καζεηψλ ηνπ, λα θαηαλνεί θαη λα γλσξίδεη πψο λα ηνπο πξνζεγγίδεη. Οπνηνζδήπνηε θαθφο ρεηξηζκφο απφ ηελ πιεπξά ηνπ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε αθξαίεο θαη εθξεθηηθέο θαηαζηάζεηο, θαζψο νη γνλείο κπνξεί λα γίλνπλ επηζεηηθνί ή ακπληηθνί ζε απηφλ πνπ πξνζπαζεί λα παξέκβεη ζε νηθνγελεηαθφ ηνπο δήηεκα (Midleton & Loughead, 1993). ε θάζε πεξίπησζε ν ζηφρνο είλαη ε επαηζζεηνπνίεζε θαη ελεξγνπνίεζε ησλ γνλέσλ ψζηε λα βνεζήζνπλ ελεξγά ζηε δηαδηθαζία ηεο επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο ησλ παηδηψλ ηνπο. χκθσλα κε ηελ νξζή εθαξκνγή ηνπ ζεζκνχ ηεο πκβνπιεπηηθήο Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ, βαζηθφο ζηφρνο ηνπ ζπκβνχινπ Δ.Π. είλαη κε ηηο θαηάιιειεο δεμηφηεηεο θαη ηερληθέο, λα ζηεξίδεη θαη λα αλαδεηθλχεη ηα ελδηαθέξνληα, ηηο γλψζεηο, ηηο αμίεο θαη ηηο ηθαλφηεηεο ησλ

67 67 εθήβσλ, λα ηνπο βνεζήζεη δειαδή λα αλαθαιχςνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο, λα απνθηήζνπλ επαγγεικαηηθή ζπλείδεζε. Βάζεη ησλ απνηειεζκάησλ, ηα ππνθείκελα ηεο έξεπλαο καο, πηζηεχνπλ φηη νη έθεβνη/εο δελ επηιέγνπλ ην επάγγεικα ηνπο κε βάζε ηα παξαπάλσ θξηηήξηα, αθνχ ε ζπληξηπηηθή πιεηνλφηεηα (80,4%) απάληεζε φηη έλαο/κία έθεβνο/ε πξνηηκά λα αθνινπζεί έλα επάγγεικα κε θαιέο ρξεκαηηθέο ακνηβέο θαη επίζεο κεγάιν πνζνζηφ (68,6%) πηζηεχεη φηη πξνηηκά έλα επάγγεικα πνπ ζα ηνπ πξνζθέξεη κνληκφηεηα. Αθφκε, ηδηαίηεξε δπζαξέζθεηα δηαθαηέρεη ηνπο ζπκκεηέρνληεο εθπαηδεπηηθνχο ζρεηηθά κε ηε δηαζχλδεζε θαη ζπλεξγαζία ηνπ ζρνιείνπ κε άιινπο θνηλσληθνχο θνξείο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ην ζρνιείν πέξα απφ ην ζηελφ εζσηεξηθφ ηνπ πεξηβάιινλ θαη ην ζθνπφ ηνπ πξνο κεηάδνζε γλψζεσλ, δεμηνηήησλ θαη ζηάζεσλ, νθείιεη λα δηαηεξεί άξηηεο ζρέζεηο κε εμσζρνιηθέο θνηλσληθέο νκάδεο ψζηε λα επηηπγράλεηαη ε «κεηάβαζε» δειαδή ην πέξαζκα απφ ην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο ζην ρψξν ηεο εξγαζίαο. Ζ πιεηνςεθία ησλ εξσηεζέλησλ θαη κάιηζηα κε πνζνζηφ 72,5% ζεσξεί αλαγθαία ηελ χπαξμε ηνπ πκβνχινπ Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ ζην ζρνιηθφ πιαίζην. Δπίζεο ζεσξεί απνηειεζκαηηθφηεξε ηε ζπκβνπιεπηηθή πνπ αζθείηαη απφ ηνπο ίδηνπο εθφζνλ έρνπλ πξψηα θαηαξηηζηεί θαη έρνπλ ηελ θαζνδήγεζε θαη επνπηεία ηνπ ζπκβνχινπ. Ζ άπνςε απηή έρεη ζρνιηαζηεί θαη απφ ην Μπξνχδν (1998), ν εθπαηδεπηηθόο νθείιεη λα είλαη ν βαζηθόηεξνο ιεηηνπξγόο ζπκβνπιεπηηθήο ζην ζρνιείν. ηελ πξαγκάησζε ηνπ έξγνπ απηνύ είλαη ζσζηό λα ζπλεπηθνπξείηαη θαη από άιινπο εμεηδηθεπκέλνπο ιεηηνπξγνύο ζπκβνπιεπηηθήο. Γηαθνξεηηθά, ζηελ πεξίπησζε κε αλάιεςεο ζπκβνπιεπηηθώλ θαζεθόλησλ εθ κέξνπο ηνπ εθπαηδεπηηθνύ, ζα νδεγεζνύκε εθ ησλ πξαγκάησλ ζε έλα κνλνδηάζηαην πξνζδηνξηζκό ηνπ ζρνιείνπ σο ρώξνπ καζήκαηνο - θάηη πνπ ήδε ηζρύεη γηα ην ειιεληθό ζρνιείν - ελώ ηα ππόινηπα θαζήθνληα πνπ απνξξένπλ από κηα ζθαηξηθή ζεώξεζε ηεο παηδείαο, ζα επηηεινύληαη ζε άιινπο ρώξνπο. Κάηη ηέηνην, όκσο, ζεκαίλεη αλαγθαζηηθά ππνβάζκηζε θαη ζπξξίθλσζε ηνπ ξόινπ ηνπ ζρνιείνπ, κε απνηέιεζκα ε παηδεία πνπ πξνζθέξεη λα είλαη επίζεο ππνβαζκηζκέλε» (ζ. 48).

68 68 Χο ζεκαληηθά ραξαθηεξηζηηθά ελφο ζπκβνχινπ πνπ πξνζθέξεη ππνζηήξημε ζηνπο καζεηέο, απάληεζαλ ηελ πξνζεθηηθή αθξφαζε, ηελ εηιηθξίλεηα θαη ηελ απνδνρή ηνπ καζεηή. Ζ επηηπρεκέλε ή κε επηθνηλσλία απνηειεί ίζσο ηνλ θαζνξηζηηθφηεξν παξάγνληα γηα ην είδνο ηεο ζρέζεο πνπ ζα δεκηνπξγήζεη ν εθπαηδεπηηθφο κε ην καζεηή/ηξηα. Αθνινπζνχλ ραξαθηεξηζηηθά, φπσο ε εκπηζηεπηηθφηεηα, ε απηνγλσζία, ε ηθαλφηεηα επηθνηλσλίαο. Σα πξνεγνχκελα ραξαθηεξηζηηθά απνηεινχλ βαζηθνχο παξάγνληεο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπκβνπιεπηηθήο δηαδηθαζίαο θαη είλαη ζχκθσλα κε ηηο αξρέο ηεο πξνζσπνθεληξηθήο ζεσξίαο ηνπ Rogers (Μαιηθηψζε-Λνΐδνπ, 2001, Μπξνχδνο, 2004). Οη εθπαηδεπηηθνί ζήκεξα, γηα λα εθπιεξψζνπλ ηνλ πξννξηζκφ ηνπο, αιιά θαη ην ξφιν ηνπο ζηε ζπκβνπιεπηηθή Δ.Π., ρξεηάδεηαη λα έρνπλ εηδηθή θαηάξηηζε ζηελ επαγγεικαηηθή ζπκβνπιεπηηθή θαη ηθαλφηεηα γηα απηνγλσζία, σο απαξαίηεηα εθφδηα γηα λα ιεηηνπξγνχλ θαη ζπκβνπιεπηηθά. κνηα επξήκαηα εκθαλίδνληαη ζηηο έξεπλεο ησλ Παπαθσλζηαληηλνπνχινπ (2011) θαη Cooper et al (2005). Ζ απηνγλσζία ησλ ίδησλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζεσξείηαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή θαη ζπκθσλεί κε ηε ζπλεξγαηηθή έξεπλα ηεο Kosmidou (1991, φπσο αλαθέξεηαη ζην Κνζκίδνπ-Hardy & Γαιαλνπδάθε- Ράπηε, 1996), γηα ηηο βαζηθφηεξεο ηδηφηεηεο πνπ ραξαθηεξίδνπλ έλαλ επηηπρεκέλν εθπαηδεπηηθφ. ηε ζεκεξηλή επνρή ζηελ νπνία δίλεηαη έκθαζε ζηε δηα βίνπ κάζεζε θαη παηδεία αιιά θαη ζηελ πξνζσπηθή αλάπηπμε, ε πξνζσπηθή θαη θνηλσληθή αλάπηπμε ησλ εθπαηδεπηηθψλ έρεη ξφιν ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ (Κνζκίδνπ-Hardy, 1998). χκθσλα κε ηε Μαιηθηψζε Λνΐδνπ νη εθπαηδεπηηθνί νθείινπλ λα δηαζέηνπλ γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο ζπκβνπιεπηηθήο, θαζψο είλαη ζε ζέζε λα αλαπηχμνπλ ζεκαληηθέο θαη νπζηαζηηθέο ζρέζεηο κε ηνπο/ηηο καζεηέο/ηξηεο ηνπο. ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία, νη ζπκκεηέρνληεο εθπαηδεπηηθνί ππνζηεξίδνπλ, φηη ε ζπκβνπιεπηηθή επαγγεικαηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ πξέπεη λα γίλεηαη ζπλδπαζηηθά θαη αηνκηθά κε ην καζεηή, θαη γνλείο θαη παηδηά καδί, αιιά θαη ζην ζχλνιν ηεο εθπαηδεπηηθήο θνηλφηεηαο κε ζηφρν ηελ αιιαγή ηνπ ηξφπνπ ιεηηνπξγίαο ηεο θαη ηνπ θιίκαηνο πνπ επηθξαηεί.. Σν παξαπάλσ εχξεκα ζπκθσλεί κε ηηο αξρέο ηεο πζηεκηθήο πξνζέγγηζεο θαη

69 69 ησλ αξρψλ παξέκβαζεο ησλ ζπζηεκάησλ. Δπηζεκαίλνπλ δειαδή φηη ζε νπνηνδήπνηε ζεκείν ηνπ ζπζηήκαηνο θαη αλ παξέκβνπκε ζα επηθέξνπκε αιιαγή ζην φιν ζχζηεκα, θαη ηαπηφρξνλα παξεκβαίλνληαο ζηα άιια κέξε ηνπ ζπζηήκαηνο κπνξνχκε λα επηηχρνπκε ηελ αιιαγή ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπ καζεηή. (Κξίβαο, 2007). 6.2 ΤΕΖΣΖΖ ήκεξα, πεξηζζφηεξν απφ πνηέ, ν επαγγεικαηηθφο πξνζαλαηνιηζκφο απνηειεί κηα αλαγθαηφηεηα ηεο επνρήο καο γηαηί νη ξαγδαίεο θαη ζεκαληηθέο αιιαγέο νδεγνχλ ζε κηα λέα νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα. ε απηή ηελ πεξίνδν ηεο δσήο ησλ καζεηψλ, πνπ ζπκπίπηεη κε ηελ νινθιήξσζε ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο θαη ηελ πξνζπάζεηα απηνπξνζδηνξηζκνχ ηνπο, γηα ηε ιήςε ησλ επαγγεικαηηθψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ ηνπο απνθάζεσλ ρξεηάδνληαη ηελ θαηάιιειε ζπκβνπιεπηηθή ζηήξημε, αιιά θαη έγθαηξε θαη αμηφπηζηε πιεξνθφξεζε. ηαλ νη εθπαηδεπηηθέο θαη επαγγεικαηηθέο επηινγέο ηνπ αηφκνπ ζηεξίδνληαη ζηηο θιίζεηο θαη ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ επαξθή πιεξνθφξεζή ηνπ γηα ηελ αγνξά εξγαζίαο, γίλεηαη ην πξψην θαη θαζνξηζηηθφ βήκα γηα ηελ επαγγεικαηηθή ηνπ επηηπρία. Αληίζεηα φηαλ ζηεξίδνληαη ζε ηπραία ζηνηρεία, έρνπλ σο απνηέιεζκα ηελ απνγνήηεπζε, ηελ ρακειή απηνπεπνίζεζε θαη ηελ αίζζεζε ηεο απψιεηαο ηνπ ρξφλνπ. Ζ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε πεξηγξάθεηαη, σο έλα δίπνιν, κηα ελεξγεηηθή δηαδηθαζία αλζξψπνπ θαη επαγγέικαηνο. Γηα ηνλ ιφγν απηφ ε επηινγή ηνπ επαγγέικαηνο δελ κπνξεί λα είλαη ζηηγκηαία απφθαζε, αιιά καθξνρξφληα δηαδηθαζία πνπ δηαπεξλά φια ηα αλαπηπμηαθά ζηάδηα ηνπ αλζξψπνπ αξρίδνληαο απφ ην Νεπηαγσγείν θαη ην Γεκνηηθφ θαη ζπλερίδνληαο ζην Γπκλάζην, θαη ζην Λχθεην, ηελ Σξηηνβάζκηα θαη Δπαγγεικαηηθή Δθπαίδεπζε. Ζ δηαδηθαζία δηακφξθσζεο ησλ επαγγεικαηηθψλ ζηάζεσλ θαη απφςεσλ ησλ καζεηψλ Λπθείνπ απνηειεί κηα ιεηηνπξγία ηδηαίηεξα ζεκαληηθή θαη μερσξηζηή γηα ηελ επαγγεικαηηθή ηνπο

70 70 αλάπηπμε, θαη δεκηνπξγεί ηηο βάζεηο γηα λα απνθηήζνπλ ηα λέα απηά άηνκα ηα αλαγθαία εθφδηα γηα ηελ επαγγεικαηηθή θαη θνηλσληθή ελζσκάησζή ηνπο. Ο Δθπαηδεπηηθφο χκβνπινο ζα κπνξεί λα θαηαλνήζεη ηα δεδνκέλα ηνπ πξνθίι ησλ καζεηψλ θαη λα δηεξεπλήζεη ηελ απηνεθηίκεζε ησλ καζεηψλ θαζψο θαη ηε κειινληηθή ηνπο ζηάζε φζνλ αθνξά ηνλ Δπαγγεικαηηθφ ηνπο Πξνζαλαηνιηζκφ. Έηζη ζα κπνξέζεη λα ηνπο βνεζήζεη ζηελ αλίρλεπζε ησλ επαγγεικαηηθψλ ζηάζεσλ, αληηιήςεσλ, επηινγψλ, πξνηηκήζεσλ θαη απφςεσλ ηνπο, ρξεζηκνπνηψληαο ηα θαηάιιεια εξγαιεία θαη ηελ αξκφδνπζα ζπκβνπιεπηηθή δηαδηθαζία. πκπεξαζκαηηθά ζα ιέγακε πσο ε πξνζσπηθή θαη θνηλσληθή αλάπηπμε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ζηελ ζεκεξηλή επνρή, παίδεη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ ξφιν. Οη έξεπλεο έρνπλ δείμεη πσο ν εθπαηδεπηηθφο αζθεί κεγάιε επίδξαζε ζηελ ζπκπεξηθνξά θαη ηελ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ησλ καζεηψλ (Γαιελέαο, 2006). Ο εθπαηδεπηηθφο, γίλεηαη αξσγφο ζηελ πξνζπάζεηα ησλ καζεηψλ λα απνθηήζνπλ γλσζηηθή, αιιά θαη θνηλσληθή κφξθσζε. Ο παηδαγσγηθφο θαη ζπλάκα, ζπκβνπιεπηηθφο ξφινο ηνπ ζχγρξνλνπ εθπαηδεπηηθνχ, ζα κπνξνχζε λα εληζρπζεί θαη απφ πιεζψξα άιισλ ιεηηνπξγψλ πνπ αλαιακβάλνπλ ζπκβνπιεπηηθέο ππνρξεψζεηο ζηα ζρνιεία.

71 71 7. ΠΔΡΗΟΡΗΜΟΗ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ ΠΡΟΣΑΔΗ ΓΗΑ ΜΔΛΛΟΝΣΗΚΔ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΔ ΠΡΟΠΑΘΔΗΔ 7.1 ΠΔΡΗΟΡΗΜΟΗ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ ηελ παξνχζα έξεπλα παξνπζηάζηεθαλ ηα επξήκαηα κηαο πνζνηηθήο έξεπλαο, κε ζθνπφ ηελ εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ ησλ αληηιήςεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ εξγάδνληαη ζε ΔΠΑΛ ζηελ δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε ζηελ πεξηνρή ηνπ Βφινπ θαη ησλ Σξηθάισλ. Δπίζεο ε έξεπλα καο βαζίζηεθε ζηε ρξήζε εξσηεκαηνινγίνπ. Αλ θαη ηα εξσηεκαηνιφγηα ήηαλ αλψλπκα, είλαη πηζαλφ νη εθπαηδεπηηθνί λα απάληεζαλ κε έλαλ θνηλσληθά επηζπκεηφ ηξφπν ή κε έλαλ ηξφπν πνπ λνκίδνπλ φηη ηθαλνπνηεί ηνλ εξεπλεηή, αθφκα θαη αλ ε απάληεζε δελ ηνπο εθθξάδεη, θαζψο επίζεο, θαη λα ζεσξνχλ φηη νη απαληήζεηο ηνπο κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηελ άπνςε ησλ αλσηέξσλ ηνπο ή αθφκα θαη ησλ ζπλαδέιθσλ ηνπο. Δπίζεο, ππάξρεη έλα πνζνζηφ εθπαηδεπηηθψλ πνπ δελ επέζηξεςαλ ην εξσηεκαηνιφγην, γεγνλφο ζπλεζηζκέλν ζηελ παηδαγσγηθή έξεπλα, φκσο δελ έρνπκε ζηνηρεία γηα ηα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά απηψλ θαη κπνξεί λα δηαθαηέρνληαη απφ κηα αξλεηηθή ζηάζε πξνο ηε πκβνπιεπηηθή Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ. Αμίδεη λα ζεκεηψζνπκε φηη ην δείγκα ηεο έξεπλάο καο ήηαλ κηθξφ (Ν=51), δηφηη έλα ζεκαληηθφ πνζνζηφ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, δελ επέζηξεςαλ ηα εξσηεκαηνιφγηα, ζχλεζεο γεγνλφο ζηελ Παηδαγσγηθή έξεπλα. Καηά ζπλέπεηα, ην δείγκα δελ δχλαηαη λα ζεσξεί αληηπξνζσπεπηηθφ θαη νχηε θπζηθά λα γεληθεπηεί ζηνλ επξχηεξν πιεζπζκφ.

72 72 Πεξηνξηζκφ ηεο ελ ιφγσ έξεπλαο ζα κπνξνχζε λα ζπληζηά ε παξάιεηςε άιισλ νκάδσλ έξεπλαο, φπσο εθπαηδεπηηθψλ άιισλ βαζκίδσλ, ςπρνιφγσλ ή ζρνιηθψλ ζπκβνχισλ, γνλέσλ, καζεηψλ, θιπ. 7.2 ΠΡΟΣΑΔΗ ΓΗΑ ΜΔΛΛΟΝΣΗΚΔ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΔ ΠΡΟΠΑΘΔΗΔ Θεσξνχκε φηη ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο κπνξνχλ λα πξνζθέξνπλ ρξήζηκα εξεζίζκαηα ζε θάζε εξεπλεηή γηα πεξαηηέξσ δηεξεχλεζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζέκαηνο. Δπίζεο πηζηεχνπκε φηη κπνξεί λα απνηειέζνπλ ηε βάζε γηα κηα ζπζηεκαηηθφηεξε έξεπλα κε κεγαιχηεξν δείγκα, ηφζν ζε εθπαηδεπηηθνχο Λπθείσλ ΔΠΑΛ φζν θαη ζε εθπαηδεπηηθνχο Γεληθψλ Λπθείσλ, εθπαηδεπηηθνχο ηδησηηθήο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ζρνιηθνχο ζπκβνχινπο, ςπρνιφγνπο, αληηιήςεηο ησλ νπνίσλ δελ έρνπλ δηεξεπλεζεί αθφκα, αλαθνξηθά κε ηε πκβνπιεπηηθή Δ.Π.. Ζ γελίθεπζε ησλ απνηειεζκάησλ ζε κεγαιχηεξν δείγκα ηνπ πιεζπζκνχ ζα αλαδείμεη πσο ε ζπκβνπιεπηηθή ζηήξημε Δ.Π. ησλ εθήβσλ απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο φηη είλαη απνιχησο αλαγθαία. εκαληηθή ζα ήηαλ θαη ε δηεξεχλεζε ηεο επάξθεηαο εηδηθψλ γλψζεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ ζπκβνπιεπηηθνχ ηνπο ξφινπ. Σν παξφλ εξεπλεηηθφ πιηθφ ζα κπνξνχζε λα εκπινπηηζηεί κε δεδνκέλα κειινληηθψλ εξεπλψλ κε ηε ρξήζε άιισλ κεζνδνινγηθψλ εξγαιείσλ φπσο κε ηε ρξήζε πξνζσπηθψλ ζπλεληεχμεσλ, ησλ νπνίσλ ε ζπλεηζθνξά ηνπο θξίλεηαη ζεκαληηθή δηφηη ζα γίλεη εκβάζπλζε ζηε δηεξεχλεζε ησλ αληηιήςεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηνλ ζεζκφ ηεο ζπκβνπιεπηηθήο Δ.Π. ζην ζρνιηθφ πιαίζην. Ζ επέθηαζε ηεο έξεπλαο καο ζε εζληθφ επίπεδν ζα κπνξνχζε λα δεκηνπξγήζεη πξννπηηθέο επξχηεξεο ελεκέξσζεο θαη επαηζζεηνπνίεζεο ηεο ειιεληθήο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο, ζρεηηθά κε ην εξεπλεηηθφ καο αληηθείκελν.

73 73 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΔ ΑΝΑΦΟΡΔ Διιελόγισζζε Αζαλαζηάδνπ, Υ. (2011) «Ζ ζπκβνπιεπηηθή ςπρνινγία ζην ζρνιηθφ πιαίζην», Hellenic Journal of Psychology, (8), Αιεμφπνπινο, Γ. (1998). Φπρνκεηξία. ρεδηαζκόο ηεζη θαη αλάιπζε εξσηήζεσλ, ηόκνο Α. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Αλαγλσζηνπνχινπ, Μ. (2005). Οη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο εθπαηδεπηηθώλ θαη καζεηώλ ζηε ζρνιηθή ηάμε. Θεσξεηηθή αλάιπζε θαη εκπεηξηθή πξνζέγγηζε. Θεζζαινλίθε: Αθνί Κπξηαθίδε. Αζβεζηάο, Α. (2007). Ο ρνιηθόο Δπαγγεικαηηθόο Πξνζαλαηνιηζκόο. Οδεγόο πκβνπιεπηηθήο θαη Δπαγγεικαηηθνύ Πξνζαλαηνιηζκνύ ζηνλ ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο, ΔΚΔΠ. Αζήλα: Μακαιάθεο Η., Α.Δ. Βάκβνπθαο, Μ. (2007). Δηζαγσγή ζηελ ςπρνπαηδαγσγηθή έξεπλα θαη κεζνδνινγία. Αζήλα: Γξεγφξε. Γεσξγίνπ,. (2005). Φπρνινγία ησλ Οηθνγελεηαθώλ πζηεκάησλ. Αζήλα: Αηξαπφο. Caglar, H. (1983). Ζ ρνιηθή ςπρνινγία. Αζήλα: Γαίδαινο. Cohen, L., & Manion, L. (1994) Μεζνδνινγία εθπαηδεπηηθήο έξεπλαο. Αζήλα: Μεηαίρκην. Γεκεηξφπνπινο, Δ. (1993). ρνιηθόο, εθπαηδεπηηθόο θαη επαγγεικαηηθόο πξνζαλαηνιηζκόο θαη ζπκβνπιεπηηθή. Αζήλα: Γξεγφξεο.

74 74 Γεκεηξφπνπινο, Δ. (1998). πκβνπιεπηηθή θαη πκβνπιεπηηθή Φπρνινγία. Ζ ζεσξία ηεο, ε πξάμε, νη εθαξκνγέο ηεο. Αζήλα: Γξεγφξεο. Γεκεηξφπνπινο, Δ. (1999). πκβνπιεπηηθή Πξνζαλαηνιηζκόο. Σόκνο Α: πκβνπιεπηηθή θαη πκβνπιεπηηθή Φπρνινγία (4ε εθδ.). Αζήλα: Γξεγφξε. Γεκεηξφπνπινο, Δ. (2000). πκβνπιεπηηθή Πξνζαλαηνιηζκόο, ηόκνο Β : πκβνπιεπηηθή ηαδηνδξνκίαο-δθπαηδεπηηθόο Δπαγγεικαηηθόο Πξνζαλαηνιηζκόο. Αζήλα: Γξεγφξε. Foulin, N., & Mouchon, S. (2002). Δθπαηδεπηηθή Φπρνινγία. Αζήλα: Μεηαίρκην. Ivey E., & Gluckstern, B. (1999). πκβνπιεπηηθή: Βαζηθέο Γεμηόηεηεο Δπηξξνήο (8ε εθδ.). Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Javeau, C. (1996). Ζ έξεπλα κε εξσηεκαηνιφγην Σν εγρεηξίδην ηνπ θαινχ εξεπλεηή (Μηθ.: Κ. Σδαλλφλε-Σδψξηδε). Αζήλα: Σππσζήησ. Κάληαο, Α., & Υαηδή, Α. (1991). Φπρνινγία ηεο εξγαζίαο, Θεσξίεο Δπαγγεικαηηθήο Αλάπηπμεο. ηνηρεία πκβνπιεπηηθήο. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Καξαγεψξγνο, Γ. (2001). ηαηηζηηθή: Πεξηγξαθηθή θαη επαγσγηθή. Αζήλα: αβάιιαο. Καζζσηάθεο, Μ. (1986). Ζ πιεξνθόξεζε γηα ηηο ζπνπδέο θαη ηα επαγγέικαηα. Αζήλα: Γξεγφξεο. Καζζσηάθεο, Μ. (Δπηκ.) (2002). πκβνπιεπηηθή θαη επαγγεικαηηθόο πξνζαλαηνιηζκόο: Θεσξία θαη πξάμε. Αζήλα: Σππσζήησ. Καζζσηάθεο, Μ. (2002). πκβνπιεπηηθή θαη Δπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο: Δλλνηνινγηθέο δηαζαθήζεηο, ζθνπνί θαη ζηφρνη. ζην Μ. Καζζσηάθεο (επηκ). πκβνπιεπηηθή θαη Δπαγγεικαηηθόο Πξνζαλαηνιηζκόο: Θεσξία θαη Πξάμε (ζει ) Αζήλα: Σππσζήησ. Καηζίιεο, Η. (2005). Πεξηγξαθηθή ζηαηηζηηθή. Αζήλα: Gutenberg. Καηζίιεο, Η. (2006). Δπαγσγηθή ζηαηηζηηθή. Αζήλα: Gutenberg.

75 75 Κνληέζε, Μ.Κ.(1992). Γεκνζηνδηνηθηηηθά πιεξνθνξηαθά ζπζηήκαηα βαζηζκέλα ζηνλ Ζ/Τ.Αζήλα. Κνζθηλάο, Υ., & Ραθαειίδεο, Γ. (2006). Ο δάζθαινο σο ιεηηνπξγόο πκβνπιεπηηθήο-οη απόςεηο ησλ δαζθάισλ γηα ην ζπκβνπιεπηηθό ξόιν ηνπο θαη πσο ηνπο θξίλνπλ νη καζεηέο ηνπο σο ιεηηνπξγνύο ζπκβνπιεπηηθήο: εκπεηξηθή έξεπλα. Δπηζεψξεζε πκβνπιεπηηθήο θαη Πξνζαλαηνιηζκνχ, 76-77, Κνζκίδνπ-Hardy, Υ. (1998). Ο Γάζθαινο σο ύκβνπινο ζηε δηδαθηηθή καζεζηαθή ζπλάληεζε. Δπηζεψξεζε πκβνπιεπηηθήο θαη Πξνζαλαηνιηζκνχ, 46-47, Κνζκίδνπ-Hardy, Υ. & Γαιαλνπδάθε-Ράπηε, Α. (1996). πκβνπιεπηηθή, ζεσξία θαη πξαθηηθή. Αζήλα: Αζεκάθεο. Κνζκίδνπ-Hardy, Υξ., & Γξνζηλνχ, Μ. (2007). Γεμηόηεηεο πκβνπιεπηηθήο γηα ηελ Δθπαίδεπζε: Κξηηηθή, Οιηθή Πξνζέγγηζε. Οδεγόο πκβνπιεπηηθήο θαη Δπαγγεικαηηθνύ Πξνζαλαηνιηζκνύ ζηνλ ηνκέα ηεο Δθπαίδεπζεο, ΔΚΔΠ. Αζήλα: Μακαιάθεο Η. Α.Δ. Κνζκφπνπινο, Α. (1996). ύκβνπινο θαη Γάζθαινο: Γπν όςεηο ηνπ ίδηνπ λνκίζκαηνο. Δπηζεψξεζε πκβνπιεπηηθήο θαη Πξνζαλαηνιηζκνχ, 38-39, Κνπλελνχ, Κ. (2009). πκβνπιεπηηθή Φπρνινγία θαη Δπαγγεικαηηθόο Πξνζαλαηνιηζκόο-πλνπηηθέο εκεηώζεηο, Α..ΠΑΗ.Σ.Δ Κξίβαο, π. (1995). Ο.Δ.Π. δηεζλώο θαη ζηε ρώξα καο: Πξνβιήκαηα θαη ιύζεηο. Δπηζεψξεζε πκβνπιεπηηθήο θαη Πξνζαλαηνιηζκνχ, 34-35, Κξνπζηαιιάθεο, Γ. (1998). Γηαπαηδαγώγεζε, πνξεία δσήο, ζεσξία θαη πξάμε ηεο δσήο ηνπ λένπ αλζξώπνπ (3ε εθδ.). Αζήλα: Απηνέθδνζε. Κπξηαδή, Ν. (2004). Ζ θνηλσληνινγηθή έξεπλα. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Κπξηαδή, Ν. (2009). Ζ Κνηλσληνινγηθή Έξεπλα Κξηηηθή επηζθόπεζε ησλ κεζόδσλ θαη ησλ ηερληθώλ (εθδ.14ε ). Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα.

76 76 Κσλζηαληηλίδεο Α. (2000). Δθπαηδεπηηθέο θαη Δπαγγεικαηηθέο επηινγέο ησλ λέσλ: θύιν, ζρνιηθή επίδνζε, θνηλσληθή πξνέιεπζε (Γηπισκαηηθή εξγαζία). Σκήκα Φπρνινγίαο, Φηινζνθηθή ρνιή, Α.Π.Θ., Θεζαινλίθε. Μαθξάθεο, Β. (2005). Αλάιπζε Γεδνκέλσλ ζηελ Δπηζηεκνληθή Έξεπλα κε ηε ρξήζε ηνπ SPSS - Από ηε ζεσξία ζηελ πξάμε (3ε εθδ.). Αζήλα: Gutenberg. Μαιηθηψζε-Λνΐδνπ, Μ. (2001). Ζ πκβνπιεπηηθή Φπρνινγία ζηελ Δθπαίδεπζε. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Μαιηθηψζε-Λνίδνπ, Μ. (1987). πκβνπιεπηηθή-πξνγξακκαηηζκόο ζηελ αγσγή ηνπ ζήκεξα ζην ζρνιείν, ζην ζπίηη, ζηελ θνηλσλία. Δπηζεψξεζε πκβνπιεπηηθήο θαη Πξνζαλαηνιηζκνχ. 5-6, Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Μαιηθηψζε-Λνΐδνπ, Μ. (1994). πκβνπιεπηηθή Φπρνινγία. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Μέξπ, Σ. (2002). Πξόζθιεζε ζηελ Πξνζσπνθεληξηθή Πξνζέγγηζε. Αζήλα: Καζηαληηψηεο. Μφζρνπ, Κ. (2009). Γηεξεύλεζε ζηάζεσλ θαη αληηιήςεσλ εθπαηδεπηηθώλ πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ζρεηηθά κε ηελ άζθεζε ηνπ ζπκβνπιεπηηθνύ ηνπο ξόινπ ζην ζρνιείν (Μεηαπηπρηαθή εξγαζία). Π.Σ.Γ.Δ., Ησάλληλα. Μπξνχδνο, Α. (1997). Οη καζεηέο θξίλνπλ ηνπο θαζεγεηέο ηνπο σο ιεηηνπξγνύο ζπκβνπιεπηηθήο: Δκπεηξηθή πξνζέγγηζε. Δπηζεψξεζε πκβνπιεπηηθήο θαη Πξνζαλαηνιηζκνχ, 40-41, Μπξνχδνο, Α. (1998). Ο εθπαηδεπηηθόο σο ιεηηνπξγόο πκβνπιεπηηθήο θαη Πξνζαλαηνιηζκνύ (2ε εθδ.). Αζήλα: Λχρλνο. Μπξνχδνο, Α. (1999). Ζ ζπκβνπιεπηηθή ζην ζρνιείν σο αίηεκα ησλ ζύγρξνλσλ θνηλσληθώλ κεηαβνιώλ. Δπηζηεκνληθή Δπεηεξίδα Π.Σ.Γ.Δ. Παλεπηζηεκίνπ Ησαλλίλσλ, 12,

77 77 Μπξνχδνο, Α. (2003). πλεξγαζία ζρνιείνπ-γνλέσλ από ηελ πιεπξά ησλ εθπαηδεπηηθώλ. Δπηζεψξεζε πκβνπιεπηηθήο θαη Πξνζαλαηνιηζκνχ 64-65, Μπξνχδνο, Α. (2004). Πξνζσπνθεληξηθή ζπκβνπιεπηηθή. Αζήλα: Σππσζήησ. Μπξνχδνο, Α. & Ράπηε Κ. (2004). Ζ αλαγθαηόηεηα ζπκβνπιεπηηθήο ζηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε ηελ επνρή ηεο παγθνζκηνπνίεζεο. Δπηζηεκνληθή Δπεηεξίδα Π.Σ.Γ.Δ. Παλεπηζηεκίνπ Ησαλλίλσλ, 17, Μπισλά-Καιαβά, Ν. (1995). Σν ζπκβνπιεπηηθό έξγν ηνπ εθπαηδεπηηθνύ. Δπηζεψξεζε πκβνπιεπηηθήο θαη Πξνζαλαηνιηζκνχ, 34-35, Μπισλά-Καιαβά, Ν. (2000). Ο εθπαηδεπηηθόο ζην ξόιν ηνπ ζπκβνύινπ. Δπηζεψξεζε πκβνπιεπηηθήο θαη Πξνζαλαηνιηζκνχ, 54-55, Manstead, A., & Semin, G. (2007). Ζ κεζνδνινγία ζηελ θνηλσληθή ςπρνινγία: Δξγαιεία ειέγρνπ θαη ζεσξηψλ. ην: M. Hewstone & Stroebe, W. (Eds) Δηζαγσγή ζηελ Κνηλσληθή Φπρνινγία (ζ ). Αζήλα: Παπαδήζε. Mason, J. (Δπηκ. Ν. Κπξηαδή) Ζ δηεμαγσγή ηεο πνηνηηθήο έξεπλαο. Διιεληθά Γξάκκαηα. Mc Leod, J. (2005). Δηζαγσγή ζηε πκβνπιεπηηθή. Αζήλα: Μεηαίρκην. Νφβα-Καιηζνχλε, Υ. (2006). Μεζνδνινγία εκπεηξηθήο έξεπλαο ζηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο. Αζήλα: Gutenberg. Νφβα-Καιηζνχλε, Υ., Μαθξή-Μπφηζαξε, Δ., & Σζηκπνπθιή, Α. (2002). Δμέιημε ηνπ Παηδηνχ ζην Κνηλσληθφ Πεξηβάιινλ. Θέκαηα Δθεβείαο. Πάηξα: ΔΑΠ. Νφκνο (1985) Γνκή θαη ιεηηνπξγία ηεο πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο θαη άιιεο δηαηάμεηο. (ΦΔΚ Α 167).

78 78 Νφκνο (1997) Δληαίν Λύθεην, πξόζβαζε ησλ απνθνίησλ ηνπ ζηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, αμηνιόγεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνύ έξγνπ θαη άιιεο δηαηάμεηο. (ΦΔΚ Α 188). Nathan, R., & Hill, L. (2006) (Δπηκ.). Δπαγγεικαηηθή πκβνπιεπηηθή: Ζ πκβνπιεπηηθή Πξνζζέγγηζε ηεο Δπαγγεικαηηθήο Δπηινγήο θαη ηαδηνδξνκίαο. Αζήλα: Μεηαίρκην. Nelson-Jones, R. (2009). Βαζηθέο Γεμηόηεηεο πκβνπιεπηηθήο. ΑΘΖΝΑ: Πεδίν. Ξσρέιεο, Π. (2005). Ο εθπαηδεπηηθόο ζην ζύγρξνλν θόζκν. Αζήλα: Σππσζήησ. Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, (2006). Οδεγίεο Γηδαζθαιίαο Μαζεκάησλ Α Σάμεο ΔΠΑ.Λ. ρνιηθνχ Έηνπο , Πξάμε 26/ ηνπ Παηδαγσγηθνχ Ηλζηηηνχηνπ, Μάζεκα: ρνιηθφο Δπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο-Πεξηβάιινλ Δξγαζία. Παπαδηψηε-Αζαλαζίνπ, Β. (2000). Οηθνγέλεηα θαη όξηα, ζπζηεκηθή πξνζέγγηζε. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Παπαθσλζηαληηλνπνχινπ, Α. (2011). πκβνπιεπηηθή θαη πνιππνιηηηζκηθή ζπκβνπιεπηηθή ζην δεκνηηθό ζρνιείν: Οη αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθώλ (Μεηαπηπρηαθή εξγαζία ). Π.Σ.Γ.Δ., Πάηξα. Παπαλανχκ, Ε. (2003). Σν επάγγεικα ηνπ εθπαηδεπηηθνύ. Αζήλα: Σππσζήησ. Παπάο, Γ. (2003). Ζ ζπκβνπιεπηηθή ηαδηνδξνκίαο ζηελ αληηκεηώπηζε ηεο αλεξγίαο. Δπηζεψξεζε πκβνπιεπηηθήο θαη Πξνζαλαηνιηζκφ. ζει, Παξαζθεπφπνπινο, Η. (1990). ηαηηζηηθή (ηόκνη 3). Αζήλα: Απηνέθδνζε. Παξαζθεπφπνπινο, Η. (1993). Μεζνδνινγία επηζηεκνληθήο έξεπλαο. Αζήλα: Απηνέθδνζε. Ρνχζζνο, Π., & Σζανχζεο, Γ. (2002). ηαηηζηηθή εθαξκνζκέλε ζηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα.

79 79 Rogers, Α. (1998). Ζ Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ. Αζήλα: Μεηαίρκην. ηδεξνπνχινπ-γεκαθάθνπ, Γ. (2000). Ζ ζπκβνπιεπηηθή ζηε λέα ρηιηεηία: Γεδνκέλα, ηάζεηο θαη πξννπηηθέο ζηνλ Διιεληθό ρώξν. Νέα Παηδεία, 94: ηδεξνπνχινπ-γεκαθάθνπ, Γ. (2004). πκβνπιεπηηθή θαη Δπαγγεικαηηθόο Πξνζαλαηνιηζκόο. Παλεπηζηεκηαθέο εκεηψζεηο. Αζήλα: Παλεπηζηήκην Αζελψλ, Σκήκα Φηινζνθίαο, Παηδαγσγηθήο θαη Φπρνινγίαο. ηδεξνπνχινπ-γεκαθάθνπ, Γ. (2006). Δηζαγσγή ζηελ ειιεληθή έθδνζε. ην Nathan, R. & Hill, L. Δπαγγεικαηηθή πκβνπιεπηηθή: Ζ ζπκβνπιεπηηθή πξνζέγγηζε ηεο επαγγεικαηηθήο επηινγήο θαη ζηαδηνδξνκίαο (Γ. ηδεξνπνχινπ-γεκαθάθνπ, κεηάθξαζεεπηζηεκνληθή επηκέιεηα). Αζήλα: Μεηαίρκην (ζει ). θηηηίδεο, Φ., θαη Κνίιαξε, Π. (2006). Δηζαγσγή ζηε κεζνδνινγία εθπόλεζεο εξεπλεηηθώλ εξγαζηώλ ηερλνινγηθήο θαηεύζπλζεο. Αζήλα. χγρξνλε Δθδνηηθή. σηεξηάδνπ, Α. (2005). Δπθαηξίεο θαη αληζόηεηεο ζηελ επηινγή επαγγέικαηνο θαηά θύιν. Ζ εθαξκνγή ηεο απαζρόιεζεο ησλ γπλαηθώλ ζηα Μ.Μ.Δ- Σειεόξαζε (Γηδαθηνξηθή δηαηξηβή). Σκήκα Κνηλσληθήο θαη Δθπαηδεπηηθήο Πνιηηηθήο, Παλεπηζηήκην Μαθεδνλίαο, Θεζζαινλίθε. Τπνπξγηθή Απφθαζε Γ2/1780. (1996) Δπηζθέςεηο καζεηώλ ζε ρώξνπο εξγαζίαο θαη εθπαίδεπζεο, πξνζθιήζεηο επαγγεικαηηώλ, γνλέσλ θαη θεδεκόλσλ ζηα ζρνιεία Γ.Δ. ζηα πιαίζηα ηνπ ΔΠ (ΦΔΚ Β 228). Verma, G., & Mallick, K. (2004). Δθπαηδεπηηθή έξεπλα: Θεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο & ηερληθέο., Αζήλα: Σππσζήησ - Γ. Γαξδαλφο. Φίιηαο, Β. (1997) (Δπηκ.) Δηζαγσγή ζηε Μεζνδνινγία θαη ηηο Σερληθέο ησλ Κνηλσληθώλ Δξεπλώλ. Αζήλα: Gutenberg. Φινπξήο, Γ. (1989). Απηναληίιεςε, ρνιηθή Δπίδνζε θαη Δπίδξαζε Γνλέσλ. Αζήλα: Γξεγφξε.

80 80 Υαξνθνπάθε, Α., Αδακνπνχινπ, Α., Βιαράθε, Φ. & Σεηξαδάθνπ,. (2007). Πξνεηνηκαζία γηα ηελ Πξνζέγγηζε ηεο Αγνξάο Δξγαζίαο ζηελ Απαζρφιεζε-ρεδηαζκφο ηαδηνδξνκίαο θαη Σερληθέο Αλαδήηεζεο Δξγαζίαο. Οδεγόο πκβνπιεπηηθήο θαη Δπαγγεικαηηθνύ Πξνζαλαηνιηζκνύ ζηνλ ηνκέα ηεο Δθπαίδεπζεο, ΔΚΔΠ. Αζήλα: Μακαιάθεο Η., Α.Δ. Φαξξνχ, Μ., & Εαθεηξφπνπινο, Κ. ( 2001). Δπηζηεκνληθή Έξεπλα: Θεσξία θαη Δθαξκνγέο ζηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο. Αζήλα: Σππνζήησ. Ξέλόγισζζε Anderson, C., Klassen, R., & Georgiou, G. (2007). Inclusion in Australia: What teachers say they need and what school psychologists can offer. School Psychology International, 28: Anthun, R. (1999). Quality and Improvement Potential in School Psychology Services. School Psychology International, 20: Argyle, M. (1988). The psychology of interpersonal behavior. London : Penguin. Baginsky, W. (2003). Counselling in Schools: A Survey of the Views of School Staff and Pupils in Northern Ireland. London: NSPCC. Bateson, P. (1991). The development and integration of behavior. London, Cambridge University Press. Bell, E. (1996). Counselling in further and higher education. Buckingham Philadelphia: Open University Press. Bond, T. (1992). Ethical issues in counselling in education. British Journal of Guidance & Counselling, 20(1): Cohen, L., Manion, L., Morrison, K. (2007) Research methods in education (6th ed). London and New York: Routledge.

81 81 Cooper, M., Hough, M. & Lound C. (2005). Scottish secondary school teachers attitudes towards, and conceptualizations of, counseling. British Journal of Guidance and Counselling, 33(2): Curriculum for the compulsory school system, the pre-school class and the leisure-time centre Lpo 94. Stockholm: Fritzes. Αλαθηήζεθε 18/01/2015 απφ ζ.16 Dimakos, I. (2006). The Attitudes of Greek Teachers and Trainee Teachers Towards the Development of School Psychological and Counselling Services. School Psychology International, 27: Freely, M. (2002). School Days. Counselling and Psychotherapy Journal, 13(10), Gatongi, F. (2007). Person-centred approach in schools: Is it the answer to disruptive behaviour in our classrooms? Counselling Psychology Quarterly, 20(2), Guichard, J. (2001). A Century of Career Education: Review and Perspectives. International Journal for Educational and Vocational Guidance, 1:3, Howieson, C., & Semple, S. (1996). Guidance in Secondary Schools. Edinburgh: Centre for Educational Sociology, University of Edinburgh. Krumboltz, J. and Thoresen, C. (1976). Counselling Methods. New York: Holt Rinehart and Winston. Kumar, R. (2011). Research Methodology: A Step-by-Step Guide for Beginners. London: Sage. Lairio, M., & Nissila, P. (2002). Towards networking in counselling: a follow-up study of Finnish school counselling. British Journal of Guidance & Counselling, 30(2),

82 82 Lease S. (2003). Testing a model of men s nontraditional occupational choices. Career Development Quarterly, Low, P. K. (2009). Considering the Challenges of Counselling Practice in Schools. International Journal for the Advancement of Counselling, 31, McCarthy, M., & Millar, R. (2006). Career guidance in Northern Ireland: retrospect and prospect, British Journal of Guidance & Counselling, 34:1, Mearns, D & Thorne, B. (1999). Person-centred counselling in action (2nd ed). London: SAGE. Miller, J. (2006). Using a solution-building approach in career counselling. In M.McMahon & W. Patton (Eds.). Career counselling: Constructivist approaches (p ). London: Routledge. Paisley, P. O., & McMahon, G. (2001). School counseling for the 21st Century: challenges and opportunities. Professional School Counseling, 5(2), Pedrersen, P. B. & Ivey, A. (1993). Culture centered counseling and interviewing skills: A practical guide. London: Praeger. Tyler, L. (1984). What tests don t measure. Journal of Counseling and Development, 63(1): Silverman, D. (1993). Interpreting Qualitative Data: Methods for Analysing Talk, Text and Interaction. London: Sage. Silverman, D. ed (1998) Qualitative Research, Theory, method and practice, London: Sage. (

83 83 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ 1 ΤΝΟΓΔΤΣΗΚΖ ΔΠΗΣΟΛΖ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ Πξνο ηνπο εθπαηδεπηηθνύο Γεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο Αγαπεηνί πλάδειθνη/εο, Σν εξσηεκαηνιφγην απηφ απεπζχλεηαη ζε εθπαηδεπηηθνχο, πνπ εξγάδνληαη ζε Λχθεηα ΔΠΑΛ. Σν παξφλ εξσηεκαηνιφγην απνηειεί εξγαιείν έξεπλαο κε ζθνπφ ηε δηεξεχλεζε ησλ αληηιήςεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ζηα ζέκαηα επαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ (πκβνπιεπηηθή Δ.Π.). Ζ παξνχζα έξεπλα εθπνλείηαη ζηα πιαίζηα ηεο ζπκκεηνρήο καο ζην Πξφγξακκα Δηδίθεπζεο ζηε πκβνπιεπηηθή θαη ηνλ Πξνζαλαηνιηζκφ ζηελ Αλψηαηε ρνιή Παηδαγσγηθήο θαη Σερλνινγηθήο Δθπαίδεπζεο (Α..ΠΑΗ.ΣΔ). Με ηνλ φξν «πκβνπιεπηηθή θαη Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ ή Δπαγγεικαηηθήο πκβνπιεπηηθήο θαη Πξνζαλαηνιηζκφο ζην ζρνιηθφ πιαίζην, ελλννχκε ηε δηαδηθαζία κέζσ ηεο νπνίαο ην άηνκν είλαη ηθαλφ λα ζπλεηδεηνπνηήζεη ηηο θιίζεηο θαη λα αλαπηχμεη ηηο δεμηφηεηεο πνπ ζα ηνπ επηηξέςνπλ λα δηαρεηξίδεηαη ν ίδηνο ηα ζέκαηα ηεο πξνζσπηθήο θαη επαγγεικαηηθήο ηνπ αλάπηπμεο». Γηα ην ζθνπφ απηφ, ζεσξνχκε ηε βνήζεηά ζαο πνιχηηκε. Παξαθαινχκε, ζπκπιεξψζεηε ην εξσηεκαηνιφγην κε εηιηθξίλεηα θαη αθξίβεηα. Ζ ζπκκεηνρή ζαο είλαη εζεινληηθή θαη κπνξείηε λα δηαθφςεηε ηε δηαδηθαζία νπνηαδήπνηε ζηηγκή ληψζεηε άγρνο ή δπζθνξία. Ζ ζπκπιήξσζε ηνπ είλαη ΑΝΧΝΤΜΖ θαη ζα δηαθπιαρζεί ην ΑΠΟΡΡΖΣΟ ησλ πιεξνθνξηψλ, πνπ δίλνληαη. Σν εξσηεκαηνιφγην κπνξνχλ λα ην

84 84 ζπκπιεξψζνπλ φινη νη εθπαηδεπηηθνί αλεμαξηήηνπ εηδηθφηεηαο, εξγαζηαθήο θαηάζηαζεο ή εκπεηξίαο. Αθνχ νινθιεξψζεηε ηε ζπκπιήξσζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, είλαη ζεκαληηθφ λα βεβαησζείηε φηη έρεηε απαληήζεη ζε ΟΛΔ ηηο εξσηήζεηο, δίλνληαο ΜΗΑ ΜΟΝΟΝ απάληεζε γηα θάζε εξψηεζε (εθηφο αλ ζαο δεηείηαη δηαθνξεηηθά). Δίκαζηε ζηε δηάζεζή ζαο γηα θάζε βνήζεηα ή δηεπθξίληζε. αο επραξηζηνχκε εθ ησλ πξνηέξσλ γηα ηε ζπκβνιή ζαο ζε απηήλ ηελ πξνζπάζεηα. Με εθηίκεζε, Φνηηεηέο Π.Δ..Τ.Π. Νεθηαξία Φηιίηζα Αγξαθηώηε Ησάλλεο Σξίγθαο 2 ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟ ΔΡΔΤΝΑ 1. ΑΣΟΜΗΚΑ ΚΑΗ ΓΖΜΟΓΡΑΦΗΚΑ ΣΟΗΥΔΗΑ 1.1 Φύιν: Άλδξαο Γπλαίθα 1.2 Ζιηθία: εηώλ 1.3 Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε : 1.4 Κιάδνο : εηώλ εηώλ 51 και άνω εηώλ Έγγακνο/ε Άγακνο/ε Γηαδεπγκέλνο/ε, Υήξνο/α ΠΔ ΣΔ 1.5 Δηδηθόηεηα (ζεκεηώζηε:) 1.6 Δξγαζηαθή θαηάζηαζε: Μόληκνο/ε Αλαπιεξσηήο/ηξηα Χξνκίζζηνο /α 2.1 Σίηινο ζπνπδώλ (ζεκεηώζηε:)

85 Δθπαηδεπηηθή εκπεηξία (ζεκεηώζηε:) έηε Δπαγγεικαηηθή εκπεηξία (ζεκεηώζηε:) έηε Άλλες σπουδζς : (ςημειώςτε με χ μία ή και περιςςότερεσ επιλογέσ) 3.1 Πξφγξακκα ΔΠΠΑΗΚ ΑΠΑΗΣΔ Πξφγξακκα ΠΔΤΠ/ ΑΠΑΗΣΔ 3.2 Δπηκφξθσζε ζην ΔΠ = < 500 σξψλ Δπηκφξθσζε ζηε πκβνπιεπηηθή = < 500 σξψλ 3.3 Δπηκφξθσζε ζην ΔΠ > 500 σξψλ Δπηκφξθσζε ζηε πκβνπιεπηηθή > 500 σξψλ 3.4 Μεηαπηπρηαθό δίπισκα ηα Παηδαγσγηθά ηε πκβνπιεπηηθή ην ΔΠ ην επηζηεκνληθφ αληηθείκελν 3.5 Γηδαθηνξηθό δίπισκα Άιιν (ζεκεηψζηε): ηα Παηδαγσγηθά ηε πκβνπιεπηηθή ην ΔΠ ην επηζηεκνληθφ αληηθείκελν Άιιν (ζεκεηψζηε): 4.1 Δίζηε Γηεπζπληήο ή Τπνδηεπζπληήο; Ναη ρη 4.2 Πόιε / Γήκνο φπνπ εδξεχεη ην ζρνιείν: 5.1 Θεσξείηε όηη ην ειιεληθό εθπαηδεπηηθό ζύζηεκα ζπκβάιιεη ζηελ θαιύηεξε ελεκέξσζε ησλ 5.2 καζεηώλ ζρεηηθά κε ηελ επηινγή ηνπ επαγγέικαηνο ηνπο; Ναη ρη Δάλ όρη ηόηε θαηά ηε γλώκε ζαο ηη ζα πξέπεη λα γίλεη έηζη ώζηε λα γίλεη πην απνδνηηθό; η (απαληήζηε ζπλνπηηθά θαη επηγξακκαηηθά)

86 Θεσξείηε όηη ν ύκβνπινο Δπαγγεικαηηθνύ Πξνζαλαηνιηζκνύ πξέπεη λα βξίζθεηαη ζην ρώξν ηνπ ζρνιείνπ; Ναη ρη ε πνηα ειηθία θαηά ηε γλώκε ζαο πξέπεη λα μεθηλά ν ρνιηθόο Δπαγγεικαηηθόο Πξνζαλαηνιηζκόο; (δειψζηε ηελ ειηθία ζε αξηζκφ). 7. ε πνην βαζκό ζεσξείηε όηη επηηπγράλεηαη ν ξόινο ηνπ Καζεγεηή πκβνύινπ Δπαγγεικαηηθνύ Πξνζαλαηνιηζκνύ ζηα πιαίζηα ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο; (δηάιεμε ηελ απάληεζε πνπ ζε εθθξάδεη) Καθόλοσ Λίγο Πολύ Πάξα πνιύ 8. Θεσξείηε όηη έλαο/κία έθεβνο/ε ιακβάλεη ηελ θαηάιιειε ελεκέξσζε: (απαληήζηε ζηελ θάζε ππν εξψηεζε ρσξηζηά) Α/α 8.1 πνπ επηθξαηεί ζηελ αγνξά εξγαζίαο; Ναι Όρη 8.2 ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα θάλεη ηε ζσζηή επηινγή επαγγέικαηνο; Α/α 9. Οη έθεβνη/εο πξνηηκνύλ λα αθνινπζνύλ: (ζεκεηψζηε κε ρ κία ή θαη πεξηζζφηεξεο επηινγέο) 9.1 ην επάγγεικα ηνπ γνλέα; 9.2 έλα επάγγεικα πνπ ζα ηνπο πξνζθέξεη κνληκφηεηα; 9.3 έλα επάγγεικα πνπ ζα ηνπο πξνζθέξεη θαιά ρξήκαηα; 9.4 έλα επάγγεικα πνπ ζα ηαηξηάδεη ζηηο ηθαλφηεηεο θαη ηα ελδηαθέξνληα ηνπο; 9.5 έλα επάγγεικα πνπ ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν ζα έρεη δήηεζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο; ρ

87 Δπηθνηλσλείηε κε ηνπο γνλείο ησλ καζεηώλ ζρεηηθά κε ηελ επηινγή ηνπ επαγγέικαηνο ηνπ παηδηνύ ηνπο; (δηάιεμε ηελ απάληεζε πνπ ζε εθθξάδεη) Καθόλοσ Λίγο Πολύ Πάξα πνιύ 11. Κξίλεηε απαξαίηεην ην ζρεδηαζκό θαη ηελ αλάπηπμε πξνγξακκάησλ ΔΠ θαη ζην Λύθεην; Ναη ρη 12. Με βάζε πνην από ηνπο παξαθάησ παξάγνληεο ζεσξείηε όηη πξέπεη λα γίλεη ε επηινγή ηνπ επαγγέικαηνο; (ζεκεηψζηε κε ρ κία ή θαη πεξηζζφηεξεο επηινγέο) Α/α 12.1 επαγγεικαηηθέο αμίεο 12.2 κεγάιε δήηεζε ζηελ αγνξά 12.3 ελδηαθέξνληα 12.4 ηθαλφηεηεο - δεμηφηεηεο 12.5 ραξαθηεξηζηηθά πξνζσπηθφηεηαο 12.6 Άιιν (αλαθέξεηαη πνην): ρ 13. Πόηε ζεσξείηε όηη ε πκβνπιεπηηθή Δπαγγεικαηηθνύ Πξνζαλαηνιηζκνύ έρεη θαιύηεξα απνηέιεζκα; (ζεκεηψζηε κε ρ κία επηινγή) 13.1 ηαλ εθαξκφδεηαη απφ ηνλ εηδηθά θαηαξηηζκέλν εθπαηδεπηηθφ 13.2 ηαλ εθαξκφδεηαη απφ ην ζχκβνπιν 13.3 ηαλ εθαξκφδεηαη θπξίσο απφ ηνλ εηδηθά θαηαξηηζκέλν εθπαηδεπηηθφ κε ηελ επνπηεία ζπκβνχινπ 13.4 ηαλ εθαξκφδεηαη θπξίσο απφ ην ζχκβνπιν κε ηε ζπλεξγαζία ηνπ

88 88 εθπαηδεπηηθνχ 14. Πνηα από ηα παξαθάησ ραξαθηεξηζηηθά ζεσξείηε όηη πξέπεη λα δηαζέηεη ν ύκβνπινο Δπαγγεικαηηθνύ Πξνζαλαηνιηζκνύ γηα λα πξνζθέξεη ππνζηήξημε ζηνπο καζεηέο; (ζεκεηψζηε κε ρ κία ή θαη πεξηζζφηεξεο επηινγέο) 14.1 εηιηθξίλεηα 14.7 ελδηαθέξνλ γηα ην καζεηή θαη ην πξφβιεκα ηνπ 14.2 απηνγλσζία 14.8 απνδνρή ηνπ καζεηή 14.3 επηθπιαθηηθφηεηα 14.9 πξνζεθηηθή αθξφαζε 14.4 εκπηζηεπηηθφηεηα ηθαλφηεηα ρεηξηζκνχ ησλ καζεηψλ 14.5 πεηζψ δηδαθηηθή ηθαλφηεηα 14.6 ηθαλφηεηα επηθνηλσλίαο Άιιν(αλαθέξεηαη πνην): 15. Καηά πόζν ζεσξείηε όηη έλαο εθπαηδεπηηθόο πνπ ζέιεη λα ιεηηνπξγεί θαη σο ζύκβνπινο Δπαγγεικαηηθνύ Πξνζαλαηνιηζκνύ γηα ηνπο καζεηέο ηνπ, έρεη αλάγθε από: (δηάιεμε ηελ απάληεζε πνπ ζε εθθξάδεη γηα θάζε ππνεξψηεζε) Α/α 15.1 εηδηθή θαηάξηηζε ζηε πκβνπιεπηηθή Δπαγγεικαηηθνχ Πξνζαλαηνιηζκνχ 15.2 επνπηεία απφ εηδηθφ ζχκβνπιν Καθόλοσ Λίγο Πολύ Πάξα πνιύ 15.3 κείσζε ηνπ δηδαθηηθνχ ηνπ σξαξίνπ 15.4 ςπρνζεξαπεία 15.5 απηνγλσζία 15.6 ζπλεξγαζία κε άιινπο εθπαηδεπηηθνχο (mentoring) 15.7 ζπλεξγαζία κε γνλείο 15.8 Άιινο (πξνζδηφξηζε):..

89 Θεσξείηε όηη ε ζπκβνπιεπηηθή επαγγεικαηηθνύ πξνζαλαηνιηζκνύ πξέπεη λα γίλεηαη: (ζεκεηψζηε κε ρ κία ή θαη πεξηζζφηεξεο επηινγέο) 16.1 αηνκηθά κε ην καζεηή 16.2 ζην ζχλνιν ηεο εθπαηδεπηηθήο θνηλφηεηαο γηα λα αιιάμεη ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο θαη ην θιίκα πνπ επηθξαηεί 16.3 Γνλείο θαη παηδί καδί 17. Θεσξείηε όηη: (δηάιεμε ηελ απάληεζε πνπ ζε εθθξάδεη γηα θάζε ππνεξψηεζε) Α/α Οη γνλείο γλσξίδνπλ ην ξφιν πνπ κπνξεί λα παίμεη ην κάζεκα ηνπ ΔΠ ζηε κειινληηθή επαγγεικαηηθή θαξηέξα ηνπ παηδηνχ ηνπο; Σν ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ γηα ην κάζεκα ηνπ ΔΠ είλαη πεξηνξηζκέλν; Οη πεξηζζφηεξνη εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχλ ρξήζηκν ην κάζεκα ηνπ ΔΠ γηα ην καζεηή; Ναι Όρη 17.4 Οη καζεηέο βιέπνπλ ην κάζεκα ηνπ ΔΠ βνεζεηηθφ γηα ηε κειινληηθή ηνπο επαγγεικαηηθή θαξηέξα; 18. Πνηεο παξεκβάζεηο ζεσξείηε όηη απαηηνύληαη γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ Δπαγγεικαηηθνύ Πξνζαλαηνιηζκνύ ζηε Γεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε; (απαληήζηε ζπλνπηηθά θαη επηγξακκαηηθά).

90 90 ΠΑΡΑΘΔΜΑΣΑ Κσλζηαληίλνο Γεκνπιάο, ρνιηθόο ζύκβνπινο ΠΔ02/ Φπρνιόγνο Κσλζηαληίλα Κνύθνπ Φηιόινγνο /Φπρνιόγνο ΒΗΟΦΤΥΟΛΟΓΗΚΖ ΑΝΑΚΑΛΤΦΖ ΣΧΝ ΚΛΗΔΧΝ ΣΟΤ ΠΑΗΓΗΟΤ ΓΗΑ ΣΖΝ ΔΠΗΛΟΓΖ ΣΟΤ ΜΖΥΑΝΟΛΟΓΗΚΖ ΚΑΣΔΤΘΤΝΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΟ ΣΟΤ ΔΗΑΓΧΓΖ Απφ ηηο ζηαηηζηηθέο γηα ηηο επηινγέο ησλ κνξθσηηθνζπνπδαζηηθψλ ζηφρσλ ησλ παηδηψλ θαίλεηαη φηη, φζν θαη αλ ε παιαηά δηάθξηζε ζε «αληξηθά» θαη «γπλαηθεία» επαγγέικαηα έρεη αξρίζεη λα ράλεη ηελ θαζαξφηεηά ηεο θαη λα ππάξρεη κηα αιιεινεκπεξηρψξεζε κεηαμχ ηνπο, εμαθνινπζεί λα ππάξρεη κηα ηάζε λα επηιέγνπλ ηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα ζπνπδέο, πνπ, γηα ηνλ πνιχ θφζκν, ζεσξνχληαη, αθφκα, κάιινλ «αληξηθέο» ή κάιινλ «γπλαηθείεο», αληίζηνηρα. Ζ ακθηηαιάληεπζε, ζπλήζσο σο ηελ ηειεπηαία ζηηγκή, γηα ην πνηνλ ζηφρν ζα αθνινπζήζεη, ζην παηδί, θαη, απφ εθεί θαη πέξα, ε φρη θαη ηφζν απφιπηε επραξίζηεζε πνπ αληιείηαη απφ ηηο αληίζηνηρεο ζπνπδέο ηνπ, αθφκα θαη φηαλ ν κνξθσηηθφο ζηφρνο θαη νη ζπνπδέο ηνπ είλαη απηά πνπ ην ίδην απνθάζηζε, δείρλεη φηη ην παηδί δελ απνθάζηζε, ηειηθά, κφλν ηνπ ην ηη ζα ζπνπδάζεη, αιιά ε επηινγή ηνπ ήηαλ απνηέιεζκα θπξίσο θνηλσληθνςπρνινγηθψλ παξαγφλησλ. ζν θαη αλ ε παιαηά δηάθξηζε ζε «αληξηθά» θαη «γπλαηθεία» επαγγέικαηα έρεη αξρίζεη λα ράλεη ηελ θαζαξφηεηά ηεο θαη λα

91 91 ππάξρεη κηα αιιεινεκπεξηρψξεζε κεηαμχ ηνπο, εμαθνινπζεί λα ππάξρεη κηα ηάζε λα επηιέγνπλ ηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα ζπνπδέο, πνπ εμαθνινπζνχλ, γηα ηνλ πνιχ θφζκν, λα ζεσξνχληαη κάιινλ «αληξηθέο» ή κάιινλ «γπλαηθείεο», αληίζηνηρα. Σν πεξηβάιινλ παίδεη θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηηο επηινγέο θαη απνθάζεηο ηνπ. ζν πην θνληηλφο είλαη ν πεξίγπξνο (ε θνηλσλία, ζε επξχηεξν θαη πην απνκαθξπζκέλν πεδίν, νη θίινη πεξηζζφηεξν, νη ζπγγελείο αθφκα πην πνιχ, ε νηθνγέλεηα πεξηζζφηεξν απ φινπο), ηφζν πεξηζζφηεξν επεξεάδεη ην παηδί ζηηο επηινγέο ηνπ κνξθσηηθνζπνπδαζηηθνχ ζηφρνπ ηνπ. Ζ επηξξνή ζπρλά είλαη ιαλζαζκέλε, επεηδή ν πεξίγπξνο, ζπλήζσο, πεξηζζφηεξν βιέπεη πάλσ ζην παηδί ηνλ «θαηλφηππφ» ηνπ[1] θαη φρη ηνλ «γνλφηππφ» ηνπ.[2]. κσο, ε εκκνλή, κε ηνλ έλα ή ηνλ άιιν ηξφπν, ζην θαηλφηππν ηνπ παηδηνχ, ρσξίο ην ςάμηκν ηνπ ππφβαζξνχ ηνπ (δειαδή ηνπ γελφηππνχ ηνπ), καο θξχβεη ηελ αιεζηλή ξνπή ηνπ παηδηνχ πξνο θάπνην επάγγεικα, ε νπνία, αλ κελ είλαη δπλαηή, ιίγν ή πνιχ ζα είλαη εκθαλήο, αλ, φκσο, είλαη νξηαθή ή (αθφκα πεξηζζφηεξν) ηέηνηα πνπ εχθνια κπνξεί λα θαηαπηεζηεί, δελ είλαη εχθνιν λα γίλεη νξαηή θαη δηαθξηηή απφ ηνπο άιινπο (φζν πην θνληηλνχο, ηφζν πεξηζζφηεξν). ΣΟ ΒΗΟΦΤΥΟΛΟΓΗΚΟ ΤΠΟΒΑΘΡΟ ΣΟΤ ΠΑΗΓΗΟΤ Αο πξνζπαζήζνπκε λα πξνζεγγίζνπκε ην ζέκα απφ ηε βηνςπρνινγηθή πιεπξά. Σα δχν θχια, θαηλνηππηθψο, είλαη δηαθξηηά. Αιιά ν θαηλνκεληθφο δηαρσξηζκφο ησλ αλζξψπσλ ζε δχν θχια πνιχ ιίγν αληαπνθξίλεηαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα, φπσο απηή ππαγνξεχεηαη απφ ην βηνςπρνινγηθφ ππφζηξσκα ηνπ θαζελφο. Γελ ππάξρνπλ δχν θχια, αιιά ν άλζξσπνο, πνπ ζπκβαίλεη λα εθηειεί ιεηηνπξγίεο, πνπ, απφ ηελ άπνςε ηνπ θχινπ, θηλνχληαη ζε έλα ζπλερέο, ηα δχν άθξα ηνπ νπνίνπ θαηαιακβάλνπλ ην ζεσξεηηθά απφιπην αξζεληθφ θαη ην ζεσξεηηθά απφιπην ζειπθφ, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ππάξρεη ε κείμε ηνπ αξζεληθνχ πξνο ην ζειπθφ θαη ηνπ ζειπθνχ πξνο ην αξζεληθφ. Πξφζθαηεο εξεπλεηηθέο δηαπηζηψζεηο

92 92 επηβεβαηψλνπλ ηε ζεκαζία ησλ γελεηηθψλ βηνινγηθψλ παξαγφλησλ (ρξσκνζσκηθφ κσζατθφ), πνπ εθθξάδνληαη κέζσ ησλ νξκνλψλ ηνπ θχινπ, ζε κείμε, έηζη πνπ ε ζπκπεξηθνξά ηνπ «θχινπ» θηάλεη-θαηά ηα αλάκηθηα ζσκαηηθά θαη ςπρηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ηδηψκαηα ηνπ αηφκνπ- ηνπο ηχπνπο, πνπ κπνξνχλ λα αλέιζνπλ, αδξνκεξψο, ζε 81 ζπλδπαζκνχο θαη ζπλδέζεηο θαη κφλν επηθαλεηαθά δηαθνξνπνηνχληαη ζηα δχν θχια. Ζ δηάθξηζε άληξαο-γπλαίθα πξέπεη λα αληηθαηαζηαζεί απφ ην ζπλερέο αξζεληθφ-ζειπθφ. Μφλν ε γλψζε ζε πνην αθξηβψο ζεκείν ηνχ continuum αξζεληθφ-ζειπθφ βξίζθεηαη ην παηδί κπνξεί λα ην βνεζήζεη λα βξεη ην κνξθσηηθνζπνπδαζηηθφ ζηφρν πνπ ηνπ ηαηξηάδεη. ΝΔΤΡΟΝΟΟΓΔΝΝΖΣΗΚΟ ΤΣΖΜΑ Αλ θαη ε δηαδηθαζία δηαθνξηζκνχ ησλ θχισλ ζα πξέπεη λα έρεη αξρίζεη αξθεηά λσξίο, σο ην θξίζηκν ζηάδην ηνπ δηαθνξηζκνχ ησλ, πνπ είλαη ην δηάζηεκα ηεο έθηεο εβδνκάδαο έσο ηνλ ηξίην κήλα, φια ηα έκβξπα είλαη ζειπθά θαη κφλν ζην δηάζηεκα απηφ είλαη πνπ ζα αξρίζεη λα ζρεκαηίδεηαη ν θαηλφηππνο ηνπ παηδηνχ. Ζ έληνλε θπηηαξηθή δηαθνξνπνίεζε κεηαμχ ηξίηεο εβδνκάδαο θαη ηέινπο ηνπ δεχηεξνπ κήλα, νδεγεί ζηε δηακφξθσζε ηνπ λεπξηθνχ, θπθινθνξηθνχ θαη ελδνθξηληθνχ ζπζηήκαηνο, θαζψο θαη ησλ αηζζεηήξησλ νξγάλσλ. Σε κεγαιχηεξε αλάπηπμε ηελ έρεη ν εγθέθαινο. Σν έκβξπν, θαζψο κεγαιψλεη θαη αλαπηχζζεηαη, απφ ηελ ψξα πνπ ζρεκαηίδεηαη ε θαξδηά θαη ηα αγγεία πνπ θπθινθνξνχλ ην αίκα, ν εγθέθαινο παίξλεη αικαηψδε αχμεζε, ελψ αξρίδνπλ θαη δηαθνξίδνληαη ηα γελλεηηθά φξγαλα. Με ηελ αλάπηπμε ηνπ θπθινθνξηθνχ ζπζηήκαηνο θαίλεηαη λα απμάλεηαη θαη ν εγθέθαινο θαη ηα γελλεηηθά φξγαλα. Ήδε απφ ηνλ ηξίην κήλα ηα εμσηεξηθά γελλεηηθά φξγαλα ηνπ αγνξηνχ, πνπ γλσξίδνπλ ηαρεία αλάπηπμε, έρνπλ δηαθνξνπνηεζεί. Απφ ηηο αξρέο ηνπ ηξίηνπ κήλα θαη σο ηνλ ηνθεηφ, αξρίδεη ε ιεηηνπξγηθή εμεηδίθεπζε ησλ νξγάλσλ ηνπ ζψκαηνο. Ζ αλάπηπμε ηνπ λεπξηθνχ ζπζηήκαηνο γίλεηαη ήδε γξήγνξε, αιιά ζ αξγήζεη λα νινθιεξσζεί (απηφ ζα γίλεη πνιινχο κήλεο κεηά ηε γέλλεζε). Οη εγθεθαιηθέο θνηιφηεηεο έρνπλ

93 93 ζρεκαηηζζεί θαη ηα εγθεθαιηθά ηκήκαηα έρνπλ ήδε αλαπηπρζεί αξθεηά. Σα φξγαλα, πιήξσο δηακνξθσκέλα, έρνπλ ήδε αλαιάβεη ην θαζέλα ηε ιεηηνπξγία ηνπ. Ζ παξαπάλσ εμειηθηηθή αθνινπζία δελ κπνξεί λα ζεκαίλεη παξά φηη, φζν αλαπηχζζεηαη ην έκβξπν (θχξηα ην θπθινθνξηθφ ηνπ ζχζηεκα), ηφζν απμάλεηαη ν εγθέθαινο θαη ηα γελλεηηθά φξγαλα (ηνπ αγνξηνχ ηα γελλεηηθά φξγαλα ηνπ θνξηηζηνχ ζα αξγήζνπλ λα αλαπηπρζνχλ). Μφιηο φκσο αξρίδεη θαη αλαπηχζζεηαη ε αιπζίδα θπθινθνξηθφ εγθέθαινο γελλεηηθά φξγαλα, γξήγνξα ζα πξέπεη λ αλαπηχζζεηαη θαη ην λεπξηθφ ζχζηεκα. Απηφ θαίλεηαη πην πνιχ ζηελ έληνλε θηλεηηθφηεηα πνπ αλαπηχζζεη ην έκβξπν. Αλ θαη είλαη πνιχ δχζθνιν λα βγάιεη θαλείο αηηηψδεηο ζρέζεηο κεηαμχ θπθινθνξηθνχ εγθεθάινπ λεπξηθνχ γελλεηηθνχ ζπζηήκαηνο, ε επίζπεπζε ηεο αθνινπζίαο πξνο ηα εκπξφο δείρλεη ηελ «αγσλία» ηνπ νξγαληζκνχ γηα ηε ζσζηή θαη πιήξε αλάπηπμε θαη ιεηηνπξγία ηνπ λεπξηθνχ ζπζηήκαηνο, πνπ είλαη απηφ πνπ ζα αλαπηχμεη ζσζηά ηνλ φιν νξγαληζκφ θαη σο πξνο ηελ ηαπηφηεηα (θχιν), πνπ γνλνηππηθά ηνχ έρεη δνζεί. Ο γνλφηππνο ηνπ θχινπ, αξγά ή γξήγνξα, ζα εθδεισζεί, αιιά ην πξφβιεκα είλαη πφζν γξήγνξα απηφο ζα εθδεισζεί θαη πψο ζα απνθεπρζνχλ νη πεξηπηψζεηο θαηά ηηο νπνίεο ν γνλφηππνο ίζσο θαη λα κελ εθδεισζεί ζηελ πιεξφηεηα θαη ζηελ θαζαξφηεηά ηνπ. Ζ αλάπηπμε ηνπ λεπξηθνχ ζπζηήκαηνο είλαη απηή πνπ ζα δψζεη ην γνλνηππηθφ θχιν ζην έκβξπν θαη θαηλνηππηθά. Γηα ην ζθνπφ απηφ εξγάδνληαη νη γελλεηηθνί αδέλεο γηα ηα πξσηεχνληα θαη ηα επηλεθξίδηα γηα ηα δεπηεξεχνληα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ θχινπ. Φαίλεηαη φηη ην πφζν γξήγνξα θαη ην πφζν αθξηβψο ζα εκθαληζηεί (θαηλνηππηθά) ν γνλφηππνο, πνπ έρεη πξνγξακκαηηζηεί, εμαξηάηαη απφ ην πφζν θαιά ζα εξγαζηεί ην νξκνληθφ «εξγνζηάζην» ηνπ νξγαληζκνχ γηα λα ηειεηνπνηεζεί ην λεπξηθφ ζχζηεκα. ηε ρξνληθή αθνινπζία ησλ νξγαλνγελέζεσλ, ε νξκνλνέθθξηζε είλαη απηή πνπ θηηάρλεη ην λεπξηθφ ζχζηεκα θαη ν ζθνπφο ηεο ηειεηνπνίεζεο ηνπ λεπξηθνχ ζπζηήκαηνο είλαη αθξηβψο ε θπινπνίεζε ηνπ νξγαληζκνχ. Ζ ηαπηνπνίεζε ηνπ θχινπ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ νξγαληζκνχ είλαη ην θξηηήξην ηεο ζσζηήο θαη

94 94 νκαιήο αλάπηπμήο ηνπ. Έηζη, δελ ππάξρεη μεθνκκέλν λεπξηθφ ζχζηεκα νχηε μεθνκκέλν γελλεηηθφ ζχζηεκα, αιιά κφλν λεπξνγελλεηηθφ, αθξηβέζηεξα λεπξνλννγελλεηηθφ. Ζ θαιή ιεηηνπξγία ηνπ λεπξηθνχ ζπζηήκαηνο ζπλδέεηαη κε ηελ άξηζηε λνεηηθή ιεηηνπξγία (εγθέθαινο) θαη, κφλν φηαλ ε λεπξηθή θαη λνεηηθή ιεηηνπξγία είλαη άξηζηε, κπνξεί λα είλαη άξηζηε θαη ε ζσκαηηθή αλάπηπμε (ελλνείηαη πιήξσο ηαπηνπνηήζηκε σο πξνο ην θχιν). Καθή λεπξηθή θαη λνεηηθή ιεηηνπξγία δελ κπνξεί λα θέξεη ηνλ νξγαληζκφ ζηελ θαλνληθή θαη θπζηνινγηθή ηνπ αλάπηπμε. ΑΠΟΓΔΗΞΔΗ ΑΠΟ ΣΖ ΝΔΤΡΟΦΤΥΟΛΟΓΗΑ Πξφζθαηεο εξεπλεηηθέο δηαπηζηψζεηο επηβεβαηψλνπλ ηε ζεκαζία ησλ γελεηηθψλ βηνινγηθψλ παξαγφλησλ (ρξσκνζσκηθφ κσζατθφ), πνπ εθθξάδνληαη κέζσ ησλ νξκνλψλ ηνπ θχινπ ζηε δηαθνξνπνίεζε ησλ θχισλ. Σν θχιν θαζνξίδεηαη απφ ην ζπλδπαζκφ ησλ ρξσκνζσκάησλ. Σν γελεηηθφ πιηθφ εθθξάδεηαη κέζσ ησλ αξζεληθψλ θαη ζειπθψλ νξκνλψλ, πνπ απνηεινχλ ηνπο ζπλδέζκνπο επηθνηλσλίαο κεηαμχ ησλ γνληδηαθψλ πιεξνθνξηψλ θαη ηνπ εγθεθάινπ. Οη νξκφλεο ελεξγνχλ ζηελ θπιηθή αλαηνκηθή δηαθνξνπνίεζε κεξηθψλ ηνπιάρηζηνλ εγθεθαιηθψλ πεδίσλ ζηα θχια. Απηέο ίζσο επζχλνληαη γηα ηηο δηαθνξέο πνπ εκθαλίδεη ην κεζνιφβην (ζην πίζσ ηκήκα ηνπ είλαη πην θαξδχ ζηηο γπλαίθεο απ φ,ηη ζηνπο άληξεο) θαη γηα ηε δηαθνξά βάξνπο ηνπ εγθεθάινπ (πην βαξχο ν αληξηθφο απφ ηνλ ζειπθφ εγθέθαιν) κεηαμχ ησλ θχισλ. Ο εγθέθαινο ησλ νκνθπινθίισλ, αληξψλ θαη γπλαηθψλ, πξνζηδηάδεη ζ απηφλ ησλ πην ηππηθά ζειπθψλ θαη αξζεληθψλ αηφκσλ, αληίζηνηρα. Γίθηπν νξκνληθψλ επηθνηλσληψλ πνπ βξίζθεηαη, θάησ απφ ην γελλεηηθφ έιεγρν, ξπζκίδεη ηελ φπσο παξαπάλσ δηαθνξνπνίεζε ζηνλ εγθέθαιν. Οη νξκφλεο επεξεάδνπλ κε εηδηθφ ηξφπν ηα ππνζαιακηθά πεδία. Ίζσο ε ηφζν κεγάιε απηή επηξξνή, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο αλάπηπμεο, είλαη πνπ δηαθνξνπνίεζε ηα δηάθνξα ππνζαιακηθά πεδία ζηα δχν θχια, φπσο ζην πξννπηηθφ, πνπ είλαη κεγαιχηεξν ζην αξζεληθφ απ φ,ηη ζην ζειπθφ, ην

95 95 νπνίν, ζε αληηζηάζκηζκα, δηαζέηεη πην πνιιέο εηδηθέο ζπλάςεηο απφ απφ ην αξζεληθφ. Απηέο νη ζπλάςεηο, σο πνζνζηφ, είλαη, ζίγνπξα, έξγν ζειπθψλ νξκνλψλ, αθνχ ν ακέζσο κεηά ηε γέλλεζε επλνπρηζκφο ηηο απμάλεη ζεκαληηθά, ζηνλ ελήιηθν. Οη ζπλάςεηο, φκσο, είλαη πξντφλ ηεο πξνζπάζεηαο ηνπ αηφκνπ γηα πξνζαξκνγή, θαηά ηελ αλάπηπμε. Απηφ εμεγεί θαη ηελ «παλνπξγία» ηνπ γπλαηθείνπ κπαινχ. Φαίλεηαη απηφ σο αλάγθε ζηελ ππνρσξεηηθή ζέζε πνπ θαηέρεη ε γπλαίθα ζηελ θνηλσλία. Αληίζεηα, ν άληξαο είρε αλέθαζελ κπξνζηά ηνπ ειεχζεξν πεδίν θαη δελ ρξεηαδφηαλ, ηφζν, εηδηθέο ζπλάςεηο, φζν κεγάιε δχλακε γηα αγψλα. Πξάγκαηη ε αξζεληθή δξαζηεξηφηεηα έρεη, πεηξακαηηθά, ηαπηηζηεί κε ηηο αξξελνξκφλεο. Γελ ζα πξέπεη, φκσο, λα παξαβιέπνπκε ζε θακηά πεξίπησζε θαη ηνλ ξφιν ηνπ θνηλσληθνχ παξάγνληα θαη γηα ηα δχν θχια. Καηά θχξην ιφγν, ε δξάζε ησλ ζειπθψλ νξκνλψλ ζηελ αξρή ηεο δσήο, επεξεάδνληαο ηε λεπξσληθή νξγάλσζε (ηελ επέθηαζε θαη ηε δηαθνξνπνίεζε ησλ λεπξψλσλ), θέξλεη ηελ αλαηνκηθή δηαθνξνπνίεζε ζηνλ εγθέθαιν ησλ θχισλ. Έηζη, ην πάλσ κέξνο ηνπ αξηζηεξνχ θξνηαθηθνχ ινβνχ είλαη, θαη ζηα δχν θχια, νγθσδέζηεξν, αιιά, απηφ, είλαη πνιχ πην εκθαλέο ζηνπο άληξεο. Οη νξκφλεοηνπ θχινπ, ζηα πξψηα ζηάδηα ηεο δσήο, επεξεάδνπλ νπζηαζηηθά ηελ εκηζθαηξηθή εγθεθαιηθή επηθξάηεζε. Τπάξρνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ θχισλ ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ρξεζηκνπνηνχλ ηα δχν ηνπο εκηζθαίξηα. Οη δηαθνξέο πνπ έρνπλ ηα δχν θχια ζηηο εγθεθαιηθέο ιεηηνπξγίεο εμεγνχλ γηαηί νη άληξεο είλαη επηζεηηθφηεξνη (κε ηάζεηο αληαγσληζκνχ γηα θπξηαξρία) θη έηζη (θπζηθά ιηγφηεξν αγρψδεηο θαη επαίζζεηνη) πην ελεξγεηηθνί απ φ,ηη νη γπλαίθεο. Οη άληξεο αληηδξνχλ γξεγνξφηεξα απφ ηηο γπλαίθεο ζηα θαηλνχξγηα εξεζίζκαηα, ελψ νη γπλαίθεο ηα επεμεξγάδνληαη βαζχηεξα. ήκεξα, μέξνπκε φηη ην αξηζηεξφ εκηζθαίξην αλαιακβάλεη (γισζζηθά) εξγαζίεο γεληθά «ππνινγηζκνχ», ελψ ην δεμηφ αλαιακβάλεη εξγαζίεο «ρσξνηαμηθνχ πξνζδηνξηζκνχ», ηνπ αηφκνπ. Ο εγθέθαινο ειέγρεη κε ηξφπν δηαθνξεηηθφ ηηο γισζζηθέο θαη ρσξηθέο ιεηηνπξγίεο, ζηνπο άληξεο θαη ζηηο γπλαίθεο. Οη βιάβεο ηνπ αξηζηεξνχ εκηζθαηξίνπ δηαηαξάζζνπλ ηηο γισζζηθέο ιεηηνπξγίεο θαη ηνπ δεμηνχ πξνθαινχλ αλσκαιίεο ζηηο ρσξηθέο

96 96 ιεηηνπξγίεο θαη απηφ είλαη εκθαλέζηεξν ζηνπο άληξεο, ελψ ζηηο γπλαίθεο νη ηειεπηαίεο είλαη ρσξίο επίπησζε θαη ζηηο δχν απηέο ιεηηνπξγίεο, ζηνλ ίδην φκσο βαζκφ ζ απηέο ζην αξηζηεξφ. Οη άληξεο έρνπλ αλψηεξεο νπηηθνρσξηθέο θαη καζεκαηηθέο ηθαλφηεηεο, νη γπλαίθεο αλψηεξεο γισζζηθέο δεμηφηεηεο, φπσο θαη κεγαιχηεξε επαηζζεζία ζηηο γεχζεηο, ζηελ αθή θαη ζηνπο ήρνπο. Κη εδψ ζα πξέπεη λα ππελζπκίζνπκε ηνλ δηαθνξεηηθφ βηνινγηθφ θαη θνηλσληθφ ξφιν ησλ δχν θχισλ. Ίζσο ε κέζε λνεηηθή επίδνζε αληξψλ θαη γπλαηθψλ λα κελ παξνπζηάδεη θακηά δηαθνξά, αιιά ην εχξνο ηεο θαηαλνκήο ηεο λνεκνζχλεο ησλ αληξψλ είλαη κεγαιχηεξν απ απηφ ησλ γπλαηθψλ, νη νπνίεο ηείλνπλ πξνο ην θέληξν ζηελ θακπχιε ηνπ Gaus. Απηφ απνδεηθλχεηαη θαη απφ ηελ ηζηνξηθή αλαδξνκή πνπ παξνπζηάδεη ηνπο άληξεο λα πιεηνςεθνχλ σο πξνο ηηο δηαζεκφηεηεο θαη ηνπο ηξνθίκνπο ησλ ςπρηαηξείσλ. Ζ αλάπηπμε, πάλησο, ζε έλαλ απφ ηνπο ηνκείο (ζσκαηηθφ, πλεπκαηηθφ, ζπλαηζζεκαηηθφ,...) ζπλήζσο ζπλεπηζχξεη θαη ηνπο άιινπο ζηελ αλάπηπμε απηή. ΦΤΥΟΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΑ ΠΟΡΗΜΑΣΑ Τπάξρνπλ δηαθνξέο αλάκεζα ζηα δχν θχια ζε δηάθνξνπο ηνκείο ηνπ επηζηεηνχ. Οη ζρεηηθέο έξεπλεο δείρλνπλ πσο ηα αγφξηα ππεξέρνπλ ζηελ ηθαλφηεηα ζχιιεςεο ζρέζεσλ ρψξνπ θαη ζηηο κεραληθέο δεμηφηεηεο θαη (ζε κηθξφηεξν βαζκφ) ζηελ αξηζκεηηθή ηθαλφηεηα, ελψ ηα θνξίηζηα ζηε γισζζηθή επρέξεηα θαη (ιηγφηεξν) ζηηο κλεκνληθέο ηθαλφηεηεο. Οη δηαθνξέο απηέο αληηθαηνπηξίδνληαη ζηηο επηδφζεηο ηνπο ήδε ζην ζρνιείν. ην ζρνιείν απνδεηθλχεηαη φηη ηα θνξίηζηα έρνπλ, γεληθά, θαιχηεξεο επηδφζεηο απφ ηα αγφξηα, ηδίσο ζηα καζήκαηα πνπ απαηηνχλ αληηιεπηηθή ηαρχηεηα, κλήκε, γισζζηθή επρέξεηα θαη αθξίβεηα, ελψ ηα αγφξηα επηδίδνληαη κε πεξηζζφηεξε επηηπρία ζε καζήκαηα πνπ απαηηνχλ ζχιιεςε ζρέζεσλ ρψξνπ θαη αξηζκεηηθή ηθαλφηεηα, θαη θαίλεηαη απηφ απφ ηε βαζκνινγία ηνπο ζηα θπξίσο πιεξνθνξηαθά καζήκαηα, φπσο ε ηζηνξία, ε γεσκεηξία θαη ε θπζηνγλσζηηθή.

97 97 ΤΜΠΔΡΑΜΑ Σελ ππνθξππηφκελε (θάησ απφ ηελ αδξνκεξή δηαθνξνπνίεζε ησλ δχν θχισλ), απίζηεπηε ζε αξηζκφ, πνηθηιία θχινπ ζην παηδί θαλέλαο δελ κπνξεί λα ηε θαληαζηεί θαη, ηηο πην πνιιέο θνξέο, νχηε ην ίδην ην παηδί γλσξίδεη ηελ ηξηθπκία ησλ επηζπκηψλ ηνπ κεηαμχ φισλ ησλ πηζαλψλ κνξθσηηθνζπνπδαζηηθψλ ζηφρσλ πνπ ηνπ ηαηξηάδνπλ θαη πνπ, πνιχ ρνληξηθά, ν θφζκνο ρσξίδεη, αθφκα θαη ζήκεξα, έζησ πνιχ ιηγφηεξν απφ παιαηφηεξα, ζε «αληξηθνχο» θαη «γπλαηθείνπο». Ζ δηάθξηζε άληξαογπλαίθα πξέπεη λα αληηθαηαζηαζεί απφ ην ζπλερέο αξζεληθφ-ζειπθφ. Μφλν ε πξνζπάζεηα ηνπ ίδηνπ ηνπ παηδηνχ λα γλσξίζεη ζε πνην αθξηβψο ζεκείν ηνχ ζπλερνχο αξζεληθνχ-ζειπθνχ (θπιηθνχ continuum) βξίζθεηαη κπνξεί λα ην βνεζήζεη λα βξεί ην κνξθσηηθνζπνπδαζηηθφ ζηφρν πνπ ηνπ ηαηξηάδεη. ΠΡΟΣΑΔΗ Σν πεξηβάιινλ ηνπ παηδηνχ πξέπεη λα αθήζεη ην παηδί λα απνθαζίζεη αλεπεξέαζην ην ηη ζα ζπνπδάζεη θαη ηη ζα θάλεη ζηε δσή ηνπ. Μφλνλ ειεχζεξν θάζε ζρεηηθήο παξέκβαζεο, ζα κπνξέζεη ην ίδην λα εθδηπιψζεη ηνλ εζσηεξηθφ θφζκν ησλ επηζπκηψλ ηνπ, πνπ ζα ηηο απνθξπζηαιιψζεη ζηηο επηδφζεηο ηνπ επί ησλ αληηθεηκέλσλ ηνπ ζρνιείνπ. Ο δάζθαινο πξέπεη λα είλαη πάξα πνιχ πξνζεθηηθφο ζηηο εθηηκήζεηο ηνπ επί ησλ επηδφζεσλ ηνπ παηδηνχ ζην ζρνιείν, γηα λα κελ ην μεζηξαηίζεη άζειά ηνπ απφ ηηο θιίζεηο ηνπ. Γηα λα κελ επελδχζεη εληειψο δηθέο ηνπ (ιίγν ή πνιχ καθξηλέο) απφςεηο γηα ην θάζε παηδί ζηελ αμηνιφγεζή ηνπ, ζα πξέπεη, ηνπιάρηζηνλ, λα είλαη ν ίδηνο εληειψο ελήκεξνο ηνπιάρηζηνλ ηεο αλάγθεο ηνπνζέηεζεο ηνπ παηδηνχ ζην αθξηβέο ζεκείν ηνπ βηνςπρνινγηθνχ ζπλερνχο «αξζεληθφ ζειπθφ», ζχκθσλα κε ην νπνίν θαη νη φπνηεο δπλαηφηεηεο ηνπ

98 98 παηδηνχ, πξάγκαηα πνπ πξέπεη, νπσζδήπνηε, ν ίδηνο θαη λα γλσξίδεη, πξνθεηκέλνπ λα ελαξκνληζζεί κε απηέο, ζην αμηνινγηθφ έξγν ηνπ. Γ ε λ η θ ή Β η β ι η ν γ ξ α θ ί α Γεκνπιάο, Κ. Β. (Φζηλφπσξν Υεηκψλαο 1990). Φπρνπαζνινγία Η: Οη Αηηίεο. Έθδ. Σ.Δ.Η. (ΔΤΠ Ννζειεπηηθή) Λάξηζαο, Λάξηζα, 5-51, (Υεηκψλαο Άλνημε 1991). Φπρνπαζνινγία ΗΗ: Σα Πάζε. Έθδ. Σ.Δ.Η. (ΔΤΠ-[Ννζειεπηηθή]) Λάξηζαο, Λάξηζα, 5-15, (επηέκβξηνο Οθηψβξηνο 1993). Φπρνινγία. Έθδ. Σ.Δ.Η. (ΔΤΠ-[Ηαηξηθά Δξγαζηήξηα]) Λάξηζαο, Λάξηζα, 11-48, (Άλνημε 1994). Σνπξηζηηθή Φπρνινγία. [Έθδ. Σ.Δ.Η. / ΓΟ/Σκήκα Σνπξηζηηθψλ Δπηρεηξήζεσλ Λάξηζαο], Λάξηζα, 11-32, , (1995). Ζ ηέρλε ηεο πεηζνχο. Έθδ. Ο.Δ.Δ.Κ. / Η.Δ.Κ. Λάξηζαο, Λάξηζα, 15-40, (1995). Αξρέο Σνπξηζηηθνχ Marketing. Έθδ. Ο.Δ.Δ.Κ. / Η.Δ.Κ. Λάξηζαο, Λάξηζα, 4-47, (1995). Φπρνινγία Γενληνινγία Δπαγγέικαηνο. Έθδ. Ο.Δ.Δ.Κ. / Η.Δ.Κ. Λάξηζαο, Λάξηζα, 5-38, (1996). Φπρνινγία Γενληνινγία Δπαγγέικαηνο, Δπηινγέο. Έθδ. Ο.Δ.Δ.Κ. / Η.Δ.Κ. Λάξηζαο, Λάξηζα, 51-3, (1997). Κνηλσληθή Φπρνινγία. Έθδ. Ο.Δ.Δ.Κ. / Η.Δ.Κ. Λάξηζαο, Λάξηζα, 5-33, (1999). Φπρνινγία Δπαγγεικαηηθή Γενληνινγία. Έθδ. Ο.Δ.Δ.Κ. / Η.Δ.Κ. Λάξηζαο, Λάξηζα, 8, (φπνπ ειιεληθέο - μέλεο βηβιηνγξαθηθέο παξαπνκπέο γηα πεξαηηέξσ κειέηε) [1] - Φαηλφηππνο είλαη ην ζχλνιν ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ελφο νξγαληζκνχ, ηα νπνία κπνξνχλ λα παξαηεξεζνχλ εμσηεξηθά θαη πξνθχπηνπλ απφ ηελ αιιειεπίδξαζε θιεξνλνκηθψλ ηδηνηήησλ θαη πεξηβάιινληνο. [2] - Γνλφηππνο είλαη ην ζχλνιν ησλ θιεξνλνκηθψλ θαηαβνιψλ ηνπ νξγαληζκνχ, δει. ην ζχλνιν ησλ γνληδίσλ ηα νπνία κεηαβηβάδνληαη απφ ηνλ γνλέα θαη θαζνξίδνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ απνγφλνπ.

99 Α Ρ Δ Ν Η Κ Ο Θ Ζ Λ Τ Κ Ο ΑΝΓΡΑ Θ Ζ Λ Τ Κ Ο Α Ρ Δ Ν Η Κ Ο ΦΤΛΑ ΓΤΝΑΗΚΑ Γηεξεύλεζε ησλ αληηιήςεσλ ησλ Δθπαηδεπηηθώλ Γεπηεξνβάζκηαο 99 X OX (γνλαδηθή OY δπζγελεζία) XX (Turner) XY XXX(ππεξζειπθό)XYY(ππεξαξζεληθό) XXY (Klinefelter) (1/400) XXXX XXXY XXXXX XXXXY XYY (1/1000) XXYY XXXYY XY/XXY(εξκαθξνδηηηζκόο) XX/YY (εξκαθξνδηηηζκόο). Φ Τ Λ Η Κ Δ Ο Ρ Μ Ο Ν Δ Τ Μ Π Δ Ρ Η Φ Ο Ρ Η Κ Ο Δ Π Η Φ Α Η Ν Ο Μ Δ Ν Ο ΣΤΠΟΗ ΟΜΑΓΔ 81

100 100

101 101 Κψζηαο Β. Γεκνπιάο Δπφπηεο Κψζηαο Β. Γεκνπιάο Φηιφινγνο Ννκνπνιηηηθφο - Θενιφγνο Φπρνιφγνο (Φηινζνθίαο - Παηδαγσγηθήο Φπρνινγίαο / Φπρνινγίαο, [Πεηξακαηηθήο, Γλσζηηθήο, Δμειηθηηθήο, ρνιηθήο] θαη Κνηλσληθήο - Kιηληθήο Φπρνινγίαο) Msc [Φπρναλάιπζεο θαη] Κνηλσληθήο Κιηληθήο / Kιηληθήο Φπρνινγίαο δξ (I.K.Y.) [Κιηληθήο Παηδνλεπξνςπρνινγίαο θαη]φπρηαηξηθήο Kιηληθήο Φπρνινγίαο Δξεπλεηήο Βηνςπρναλάιπζεο ρνιηθφο χκβνπινο Φηινιφγσλ Ννκνχ Λάξηζαο Αλαπιεξσηήο Γηεπζπληήο Πεξηθεξεηαθνχ Δπηκνξθσηηθνχ Κέληξν Δθπαηδεπηηθψλ Θεζζαιίαο Σξηαληαθχιινπ 5, Λάξηζα (ζπίηη:) , , (γξαθείν: (θαη fax, ππ φςηλ κνπ:)) , , ( ) αθνινπζεί Δπεμεγεκαηηθή παξνπζίαζε

102 102

103 103

104 104

105 105

106 106

107 107

108 108

109 109

110 110

111 111

112 112

113 113

114 114

115 115

116 116

117 117

118 118

119 119 Η ζσγθρηηηθή αλαηοκία ερκήλεσζε, κε ηελ βοήζεηα ηες αλαιόγοσ θαηαγωγής, ηης ζτέζεης, ποσ ζσλδέοσλ ηα επόκελα κέρε ηοσ ζώκαηος (αληηζηοητίαη) Κάζεηολ κέρος ηες ζηαγώλος: βρατίολες, θοηιία, κεροί Ορηδόληηολ κέρος ηες ζηαγώλος: ζηήζος, θλήκε, θάηω βρατίωλ Κεθαιή: οδόληες, άθρα τεηρός θαη ποδός Άλω ζηαγώλ: θούτηα, ζθσρά, θάιαγγες Μύηε: Παιάκε, πέικα, οζηά δαθηύιωλ Μέηωπολ: Δάθησια τεηρός, ποδός, δεύηερε ζεηρά θαιάγγωλ. Δηάθοροη ζσλδσαζκοί: ηο επάλω, ηο κέζολ θαη ηο άθρολ ηωλ κερώλ ασηώλ, ηωλ οζηώλ θ.ιπ..

120 120

121 121 Α Γ Μέζν αλάζηεκα: 1,67 1,56 Μήθνο θνξκνχ αλαινγηθά κε ηηο θλήκεο, θαηά κ.φ. Μπηθφο ηζηφο 41,8 % 35,8% Ληπψδεο ηζηφο 18,2 % 28,2 % Δξπζξά αηκνζθαίξηα / θ.ε. 4-4, / θ.ε.

122 122

123 123

124 124

125 125

126 126

127 127

128 128

129 129 0 απνθιεηζηηθά εηεξνθπιφθηινο 1 θπξίσο εηεξνθπιφθηινο, κφλν πεξηνδηθά νκνθπιφθηινο 2 θπξίσο εηεξνθπιφθηινο, αιιά πεξηζζφηεξν απφ πεξηνδηθά νκνθπιφθηινο 3 ηζνκεξψο εηεξνθπιφθηινο θαη νκνθπιφθηινο 4 θπξίσο νκνθπιφθηινο, αιιά πεξηζζφηεξν απφ πεξηνδηθά εηεξνθπιφθηινο 5 θπξίσο νκνθπιφθηινο, κφλν πεξηνδηθά εηεξνθπιφθηινο 6 απνθιεηζηηθά νκνθπιφθηινο Υ αζεμνπαιηθφο Γηα ηελ δεδνκέλε πεξίνδν ηεο δσήο ηνπο ιεπθνί (20-35) α 11% γ 7% αλχπαληξσλ 4% ρσξηζκέλσλ = 3 (500 / 417 = 80% άγακνη. 1000, 370: 2/3 αλαηνκηθέο απνθιίζεηο 125 νξθ. / 1, 100 / 90 απλ.: 1 ν., 2 δηθπιεηηθνί) 4-7% (πεξ. 6%, α. θαη 2% γ. ή ζην ½ ή 1/3 ηνπ επηπνιαζκνχ ησλ αλδξψλ ζηηο γπλαίθεο) σο θαη ηελ ελειηθίσζε απνθιεηζηηθά, 10% θαη εμνρήλ νκνθ. Σνπιάρηζηνλ γηα 3 ρξ. Μεηαμχ ρξ. Καη ην 37% ησλ α. έρνπλ ηνπιάρηζηνλ 1 ν. ζ.εκπ., κε ηελ νπνία ζε νξγαζκφ κεηά ηελ έλαξμε ηεο εθεβείαο ησλ (50% εμάπαληνο 1 ν. εκπ. Ή έζησ δηέγεξζε).

130 130

131 131

132 132

133 133

134 134 Βφινο / /201 Αξηζ. Πξση. Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α Β Ο Λ Ο Υ Πξνο Μειίλαο Μεξθνχξε (ηαδίνπ) & Αγίνπ Νεθηαξίνπ Νέα Ησλία Βφινο Σειέθσλν: πλεξγάηεο Καζεγεηέο πλεξγάηηδεο Καζεγήηξηεο ΔΠΠΑΗΚ - ΠΔΤΠ WEB: aspete_volos@aspete.gr Πιεξνθνξίεο: Ησάλλα Πηπέξθνπ Θέκα: «Τπνβνιή ελδεηθηηθψλ Θεκάησλ Πηπρηαθψλ Δξγαζηψλ» Αγαπεηνί πλεξγάηεο, αγαπεηέο πλεξγάηηδεο, νη θνηηεηέο θαη θνηηήηξηέο καο, ηφζν ηνπ ΔΠΠΑΗΚ, φζν θαη ηνπ ΠΔΤΠ, φπσο γλσξίδεηε, ζα πξέπεη λα εθπνλήζνπλ θαη λα ππνβάιινπλ ζηε ρνιή, Πηπρηαθή Δξγαζία σο κέξνο ησλ ππνρξεψζεψλ ηνπο γηα ηελ θηήζε ηνπ Σίηινπ ηνπο. Ζ θάζε Πηπρηαθή Δξγαζία ζα πξέπεη λα νινθιεξσζεί κέρξη ην ηέινο ησλ καζεκάησλ ηνπ Αθαδεκατθνχ Έηνπο. ην ΔΠΠΑΗΚ πξνηείλεηαη ε αλάιεςε πηπρηαθψλ αλά δπάδεο θνηηεηψλ/ηξηψλ, ελψ ζην ΠΔΤΠ αλά ηξηάδεο. Ζ Δπνπηεία ηεο Πηπρηαθήο ζα πξέπεη λα πξαγκαηνπνηεζεί απφ εζάο. Δπηζεκαίλεηαη φηη νη θνηηεηέο/ηξηεο ηνπ ΔΠΠΑΗΚ κπνξνχλ λα αλαιάβνπλ πηπρηαθή εξγαζία θαη ζε θαζεγεηή/ηξηα ηνπ Παξαξηήκαηνο ΑΠΑΗΣΔ Βφινπ, πνπ δελ δηδάζθεη ζην ηκήκα έληαμήο ηνπο. Γηα ηηο ιεπηνκέξεηεο ηεο εθπφλεζεο ησλ πηπρηαθψλ εξγαζηψλ ζα ελεκεξσζείηε άκεζα. Μέρξη ηφηε φκσο νη θνηηεηέο/ήηξηεο ζα πξέπεη λα

135 135 θαηεπζπλζνχλ θαη λα δειψζνπλ ζηε Γξακκαηεία ηεο ρνιήο ην Θέκα ηεο Πηπρηαθήο ηνπο, ην ζπλεξγάηε/ζπλεξγάηηδά ηνπο (εάλ ππάξρεη) θαη βέβαηα ηνλ Δπνπηεχνληα Καζεγεηή ή ηελ Δπνπηεχνπζα Καζεγήηξηα. Γηα ην ζθνπφ απηφ ζα πξέπεη λα ηνπο θνηλνπνηεζεί θαηάινγνο ησλ Δπνπηψλ Καζεγεηψλ / Δπνπηεπνπζψλ Καζεγεηξηψλ, ν νπνίνο ζα ζπλνδεχεηαη απφ ζηνηρεία επηθνηλσλίαο καδί ηνπο (θπξίσο ) αιιά θαη θάπνηα ελδεηθηηθά Θέκαηα Πηπρηαθψλ θαη ζρεηηθή Βηβιηνγξαθία. Οη θνηηεηέο/ήηξηεο ζα επηθνηλσλήζνπλ καδί ζαο ψζπνπ λα επέιζεη ζπκθσλία κεηαμχ ζαο γηα ην ζέκα ηεο Πηπρηαθήο ην νπνίν ζα δειψζνπλ, φπσο πξναλαθέξζεθε, ζηε Γξακκαηεία ηεο ρνιήο κέρξη ηελ έλαξμε ηνπ Β εμακήλνπ. Παξαθαιείζζε λα αλαιάβεηε κηθξφ αξηζκφ εξγαζηψλ, πξνηείλνπκε κέρξη 5, ψζηε λα είλαη αλζξσπίλσο δπλαηή ε επηκειήο επνπηεία ηνπο. Με βάζε ηα παξαπάλσ, ζαο παξαθαινχκε λα ζπκπιεξψζεηε ην ζπλεκκέλν έγγξαθν, κε 5-10 ελδεηθηηθά Θέκαηα θαη 5-10 βαζηθέο Βηβιηνγξαθηθέο πεγέο νη νπνίεο θαη αξρήλ ζα βνεζήζνπλ ηνπο θνηηεηέο/ήηξηέο καο ζηελ επηινγή ηνπ ηειηθνχ Θέκαηνο. Σν έγγξαθν ζα πξέπεη λα ζηαιεί, ζπκπιεξσκέλν, κε ζηε Γξακκαηεία ηνπ Παξαξηήκαηνο Βφινπ (aspete_volos@aspete.gr) σο ηε Γεπηέξα 22 Γεθεκβξίνπ, ψζηε λα θνηλνπνηεζεί έγθαηξα ζηνπο θνηηεηέο/ήηξηεο. Με θάζε Σηκή,

136 136 Πξνηεηλόκελα Θέκαηα Πηπρηαθώλ Δξγαζηώλ ηνηρεία πλεξγάηε Καζεγεηή πλεξγάηηδαο Καζεγήηξηαο Ολνκαηεπώλπκν: Αθαδεκατθφ Έηνο Πξφγξακκα (ΔΠΑΗΚ ή ΠΔΤΠ) : ΠΔΤΠ Μάζεκα (ηίηινο) : πκβνπιεπηηθή θαη πκβνπιεπηηθή Φπρνινγία. Θεσξεηηθφ ππφβαζξν θαη εθαξκνγέο. Γηεχζπλζε dimoulask@yahoo.gr Σειέθσλν (πξναηξεηηθά) : , Πξνηεηλόκελα Θέκαηα 1. Λήςε απνθάζεσλ κέζα ζηελ νκάδα. 2. Ζ πεηζψ σο βηαζηηθή ελέξγεηα. 3. Γηαηαξαρέο ηεο επηθνηλσλίαο. 4. Με ιεθηηθή επηθνηλσλία. 5. Αλαγλψξηζε πξνζψπνπ. 6. πλαηζζεκαηηθή δηαζηξέβισζε ηεο πιεξνθνξίαο. 7. χγρπζε ιφγσ πιεξνθνξηαθνχ ππεξθνξεζκνχ. 8. Ζ ζησπή σο κέζνλ επηθνηλσλίαο. 9. Ο ιφγνο σο κέζνλ επηθνηλσλίαο. 10. Σα παξάθεξλα ζηελ επηθνηλσλία. 11. Γηεξεχλεζε ησλ αληηιήςεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ 2βάζκηαο εθπαίδεπζεο ζε ζέκαηα Δ.Π.

137 137 Βηβιηνγξαθηθέο Πεγέο 1. Douglas, T. (1997). H Eπηβίσζε ζηηο Οκάδεο. Διιεληθά Γξάκκαηα. Αζήλα. 2. Γεκαθάθνο, Ζ., θαη Κπξηαδφπνπινο, Θ.Π. (1984). πκβνιή ζηε δηδαζθαιία ησλ Δθζέζεσλ. Δθδ. Η.Βαζηιείνπ, Πξνβιεκαηηζκνί, εηξά Γ, Αζήλα, , , Watzlavick, P., Beavin, J.H., and Jackson, D.D. (1967). Pragmatics of Human Communication. New York: W. W. Norton. 4. Βξεηηφο, Η., Γεκνπιάο, Κ., Μαιηθηψζε Λνΐδνπ, Μ., Μέιινλ, Ρ., Κνληάθνο, Α., Παπαδάθε- Μηραειίδε, Δ., Παπαγηαλλάθεο, Α., Παπαειηνχ, Υ., Πνιεκηθφο, Ν., Πνπξθφο, Μ., ηφληα, Δ. (2006). Με ιεθηηθή επηθνηλσλία / χγρξνλεο ζεσξεηηθέο θαη εξεπλεηηθέο πξνζεγγίζεηο ζηελ Διιάδα», επηζηεκνληθή επηκέιεηα Ν. Πνιεκηθφο, Α. Κνληάθνο, Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα. 5. Γηαθνγηάλλε Σαξιαηδή, Δη. (1981). Σν αλζξψπηλν πξφζσπν ζαλ κέζν επηθνηλσλίαο (ςπρνινγηθή θαη λεπξνςπρνινγηθή κειέηε), δηαηξηβή γηα δηδαθηνξία, Θεζζαινλίθε. 6. Κσζηαξίδνπ Δπθιείδε, Α. (1992). Γλσζηηθή Φπρνινγία. Art of Text. Θεζζαινλίθε, Γεκνπιάο, Κ. Β. (1998). Γηεξεχλεζε ηεο ηθαλφηεηαο αλαγλψξηζεο ζπλαηζζεκαηηθψλ εθθξάζεσλ ηνπ πξνζψπνπ απφ ςπρσζηθνχο αζζελείο. Θεζζαινλίθε, Παπαζηακαηίνπ, η., θαη Υαηήξαο Αλαζη. (1979), Απάλζηζκα ζνθίαο / αξραία ξεηά θαη απνθζέγκαηα. Αζήλα, Ο.Δ.Δ. «Άηιαο» 9. Boutet, Josiane (1984). Δηζαγσγή ζηελ Κνηλσληνγισζζνινγία. Μηθξ. Άλλα Ηνξδάλνπ θαη Δηξήλε Σζακαδνχ, εθδ. Γξεγφξε, Αζήλα. 10. Keasey, C., and Tomlinson Keasey, C. (1973). Petition Signaling in a Naturalistic Setting. Journal of Social Psychology, 89, 313-4

138 138 Θέκαηα πκβνπιεπηηθήο (e-class) Ζ ΤΜΒΟΤΛΔΤΣΗΚΖ ΥΔΖ Τινπνίεζε ηεο ζπκβνπιεπηηθήο ζρέζεο. Γηαπίζησζε ηεο αλάγθεο γηα παξέκβαζε. Αίηεκα γηα παξέκβαζε. ρεδίαζε ηεο παξέκβαζεο. Πξαγκαηνπνίεζε ηεο παξέκβαζεο. Πεξάησζε Αμηνιφγεζε Αλαηξνθνδφηεζε. Μεηαπαξαθνινχζεζε. Πξνβιήκαηα ζηελ ζπκβνπιεπηηθή ζρέζε. Μεηαβίβαζε.

139 139 Αληηκεηαβίβαζε. Αληίζηαζε. ΤΜΒΟΤΛΟ ΤΜΒΟΤΛΔΤΟΜΔΝΟ ΣΟ ΠΡΟΒΛΖΜΑ ΣΟ ΠΛΑΗΗΟ ΣΖ ΠΑΡΔΜΒΑΖ Οη ιεηηνπξγνί ηεο πκβνπιεπηηθήο. Ο ζχκβνπινο Ρφινη θαη ιεηηνπξγίεο. Υαξαθηεξηζηηθά. Δθπαίδεπζε. Δπηινγή. Ο ζπκβνπιεπφκελνο. Σν πξφβιεκα. Σν πιαίζην. ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ πλέληεπμε. Αηνκηθή ζπκβνπιεπηηθή. Αθεηεξίεο. θνπφο. Πξνεηνηκαζία.

140 140 Αξρηθή δηεξεπλεηηθή θάζε. Γηάγλσζε θαη απνζαθήληζε αηζζεκάησλ. Αλαδήηεζε ιχζεσλ, ιήςε απνθάζεσλ, ζεξαπεία. Δμάζθεζε / πξαθηηθή εθαξκνγή. Πεξάησζε. Οκαδηθή ζπκβνπιεπηηθή. Οκάδα. Γπλακηθή νκάδσλ. Αξρεγφο. Γηαδηθαζία πεηζνχο. Μέζα. Τιηθά. Γξαζηεξηφηεηεο. Πεξηβάιινλ. Σερληθέο. Μαδηθή παξέκβαζε. Αιιεινζπκβνπιεπηηθή. πκβνχιεπζε / ζπκβνπιεπηηθή ζπλεξγαζία Σερληθά ππνβνεζνχκελε ζπκβνπιεπηηθή. ΣΔΥΝΗΚΖ

141 141 πγθέληξσζε αηνκηθψλ πιεξνθνξηψλ. Γηάγλσζε. Φπρνκεηξηθά κέζα. Με ςπρνκεηξηθέο ηερληθέο. Ηζηνξηθφ. πλέληεπμε. Δξσηεκαηνιφγην. Διεχζεξε πεξηγξαθή ζπκπεξηθνξάο. Παξαηήξεζε. Κιίκαθεο δηαβάζκηζεο. Πιεξνθνξίεο απφ ηξίηνπο. Αηνκηθφ Μεηξψν. Πξνζσπηθέο ελαζρνιήζεηο. Πξνζσπηθέο πεγέο. Κνηλσληνκεηξηθέο ηερληθέο. Αηνκηθή πιεξνθφξεζε. Δκπηζηεπηηθφηεηα. Λεθηηθή Δπηθνηλσλία. Τπνβνιή εξσηήζεσλ. Παξαηήξεζε. Αθξφαζε. Γηαηχπσζε απαληήζεσλ. Με ιεθηηθή Δπηθνηλσλία. Παξάθξαζε.

142 142 Αλαπιαηζίσζε. Παξαβνιέο. Παξαδείγκαηα. Πεξηπηψζεηο. Απνζαθήληζε. εκαζηνινγηθέο (ελλνηνινγηθέο) αλαιχζεηο. Δξκελεία. Αλαγλψξηζε / αληαλάθιαζε ζπλαηζζεκάησλ. ησπή, παχζεηο, ράζκαηα. Απνδνρή. Δπηβεβαίσζε, δηαβεβαίσζε, θαζεζχραζε. Δλζάξξπλζε, ζηήξημε. Παξνρή νδεγηψλ, ζπκβνπιψλ. Καζνδήγεζε. Πιεξνθφξεζε. σκαηηθή εαπηνζπλαίζζεζε. Καηεχζπλζε. Δζηίαζε. Γεκηνπξγία θαη δηαηήξεζε έληαζεο. Γηπνιηθή έθθξαζε. Ηεξάξρεζε, θαηάηαμε, αληηκεηψπηζε, ακθηζβήηεζε. Γηδαζθαιία. Δπαλεθπαίδεπζε. Γφκεζε. Πξνζσπηθά βηψκαηα θαη αηζζήκαηα. πλφςηζε / Αλαθεθαιαίσζε.

143 143 Μεηαζπλεδξία. Καη νίθνλ εξγαζία. Άζθεζε, κεηαβίβαζε κάζεζεο, εκπέδσζε. Μεηαπαξαθνινχζεζε. Παξαπνκππή. Αλαηξνθνδφηεζε. Φπρνδξακαηηθέο ηερληθέο. Παηρλίδη ξφισλ. Αλαζηξνθή ξφισλ. Σαχηηζε κε ξφιν / πξνβνιή. Σερληθή ηνπ «δηπινχ εγψ». Σερληθή ηνπ θαζξέθηε. ησπεξή επηθνηλσλία. Πξνζνκνίσζε. Θεξαπεία κέζσ ηέρλεο. Παηγληνζπκβνπιεπηηθή. Παηγληνζεξαπεία. Δξγαζηνζεξαπεία. Αζρνιεζηνζεξαπεία. Βηβιηνζπκβνπιεπηηθή. Βηβιηνζεξαπεία. Δλίζρπζε. Δπίδεημε. Μίκεζε πξνηχπσλ. Πεηζψ. Πίεζε.

144 144 Σηκσξία. Απφζβεζε. Σξνπνπνίεζε ζπκπεξηθνξάο. Μπηθή ραιάξσζε. θέςε, ζηνραζκφο, θαληαζία. Πξνζσξηλή απνκάθξπλζε. Ακνηβαία επίζρεζε. Απνεπαηζζεηνπνίεζε. Απηνέιεγρνο. ηαδηαθή πξνζέγγηζε. Φπζηθή / ζσκαηηθή θαζνδήγεζε. Καηαηγηζκφο (ςπρνθαηαθιπζκφο). Έθζεζε. Απνζηξνθή. Διεχζεξνο ζπλεηξκφο. Τπλνζεξαπεία. Αλάιπζε νλείξσλ. Τπνβνιή. Παξάδνμε πξφζεζε. Απφζπαζε πξνζνρήο. Λνγηθέο ζπλέπεηεο. Τπεπζπλφηεηα. Καζαξά λεπξνςπρηαηξηθέο ηερληθέο. ΔΦΑΡΜΟΓΔ

145 145 ρνιείν. Δξγαζία. Γνλείο. Εεπγάξηα. Οηθνγέλεηα. Φπιαθέο. Πνιηηηζηηθέο κεηνλφηεηεο. Θξεζθεπηηθέο νκάδεο. Φπιέο. Δπαλαπαηξηδφκελνη / Παιηλλνζηνχληεο. Μεηαλάζηεο. Πξφζθπγεο. Άηνκα κε εηδηθέο αλάγθεο. Άηνκα κε εηδηθά πξνβιήκαηα. Άξξσζηνη. εμνπαιηθή δηαθνξεηηθφηεηα. Βηαζκφο. Καθνπνίεζε. Καηαζηάζεηο θξίζεο. Πεξηζαλάηηα ζπκβνπιεπηηθή. εμνπαιηθή ζπκβνπιεπηηθή θαη αγσγή. πκβνπιεπηηθή λέσλ πνπ δξαπεηεχνπλ. πκβνπιεπηηθή πξνζαξκνγήο. πκβνπιεπηηθή ζηήξημεο. Γηδαζθαιία δεμηνηήησλ θαζεκεξηλήο δσήο.

146 146 Πιεξνθφξεζε. Δαπηνγλσζία / εαπηναληηιεςε. Λήςε απνθάζεσλ. Θεξαπεπηηθή ζπκβνπιεπηηθή. Δπηθνηλσλία. Γηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο. Ζζηθή. Διεχζεξνο ρξφλνο. Πξνζσπηθή αλάπηπμε. πλεξγαζία. Σα παξαπάλσ (θαηαγξαθή: Κψζηαο Β. Γεκνπιάο) απεηέιεζαλ ην πιηθφ ηνπ καζήκαηφο καο

147 147 Απηή ηε θνξά ν...εκβξηζήο [ησλ είθνζη (!) ιαζψλ ζηελ κηαο - κφλνλ - ζειίδαο δηάιεμή ηνπ, ηνπ πξνπεξαζκέλνπ κελφο...] θαζεγεηήο ήηαλ πην πξνζεθηηθφο... Πξνηίκεζε (ίζσο λα έπαημε ξφιν θαη ε δηθή καο δηακαξηπξία ζηελ Γηεχζπλζε ηεο ρνιήο...), αληί δηάιεμεο, φπνπ θαη δελ ηα πάεη ηφζν θαιά, θαζψο θαίλεηαη, ην παξαθάησ επηινγνιφγην: ε θάζε παξάγξαθν, έλα κφλν είλαη ην ζσζηφ(20 Υ 0,25 = 5), θαη ην ζεκεηψλνπκε. εκεηψλνπκε, πάλσ ζε ηνχην εδψ - ην ραξηί, πνπ καο έδσζε, ην φλνκά καο. 1. Σα tests κεηξνχλ ραξαθηεξηζηηθά: α. δηαζέζεσλ / ζηάζεσλ, β. θηλεηηθψλ ηθαλνηήησλ, γ. αλαγλψξηζεο, δ. εθηέιεζεο, ε. αλσξηκφηεηαο 2. Υξήζηκν είλαη λα δίλεηαη ζην άηνκν: α. ε επίδνζε, β. ε εξκελεία, γ. ε πξνζσπηθή εθηίκεζε, δ. ε ζχγθξηζε, ε. ε αηηηνινγία, ζην test. 3. ηελ «αλαζηξνθή ξφισλ», ηα άηνκα παίδνπλ ξφινπο: α. αληίζηξνθνπο, β. αληίξξνπνπο, γ. αληίζεηνπο, δ. αληηζηξεπηνχο, ε. αλάπνδνπο. 4. ηελ παηγληνζπκβνπιεπηηθή, ν χκβνπινο: α. ζπκκεηέρεη, β. ινγνδνηεί, γ. νξηνζεηεί, δ. παξαθνινπζεί, ε. ζπληνλίδεη. 5. ηελ «ελεξγεηηθή βηβιηνζεξαπεία», ην άηνκν: α. κειεηά, β. αληηγξάθεη, γ. κεηαθξάδεη, δ. ηαμηλνκεί, ε. γξάθεη, βηβιία. 6. Ζ αξλεηηθή ελίζρπζε νδεγεί ζε: α. απφζβεζε, β. κείσζε, γ. αχμεζε, δ. επαλάιεςε, ε. ηφλσζε, ηεο ζπκπεξηθνξάο. 7. Οξηζηηθή απφθηεζε ηεο επηζπκεηήο ζπκπεξηθνξάο θέξλεη ν ζπλδπαζκφο: α. ζεηηθήο ελίζρπζεο θαη κεξηθψο κίκεζεο πξνηχπνπ, β. κεξηθήο ελίζρπζεο θαη νιηθψο κίκεζεο πξνηχπνπ, γ. πξαγκαηηθήο θαη επαγσγηθήο ελίζρπζεο, δ. απαγσγηθήο θαη πξαγκαηηθήο ελίζρπζεο, ε. επίδεημεο θαη νιηθψο κίκεζεο πξνηχπνπ.

148 Ο θαιχηεξνο ηξφπνο λα κελ εληζρχζνπκε κηα ζπκπεξηθνξά είλαη λα: α. ηελ ηηκσξήζνπκε, β. αγλνήζνπκε ζπζηεκαηηθά, γ. ηελ θνξέζνπκε, δ. ριεπάζνπκε, ε. δηαθσκσδήζνπκε. 9. Ζ θαληαζηηθή βίσζε ζπλαηζζεκάησλ γίλεηαη κε: α. ειεγρφκελν ζσζηά θαζνδεγνχκελν ηξφπν, β. ηπραηφηεηα ζηελ ζεηξά εκθάληζεο, γ. άλαξρε δφκεζε, δ. κε νξγαλσκέλε αλάδπζε, ε. βηαηφηεηα έθθξαζεο. 10. «Ακνηβαία επίζρεζε» ζεκαίλεη: α. αλάζρεζε ζπλαηζζήκαηνο αλειηζζνκέλνπ ζηε ζρέζε, β. παξεκπφδηζε εθδήισζεο ηεο ελνριεηηθήο αληίδξαζεο, γ. απφζρηζε κέξνπο ηεο ζπκπεξηθνξάο, δ. κεηαβίβαζε θαη αληηκεηαβίβαζε ηαπηφρξνλα, ε. ακνηβαία ππφζρεζε γηα δηεπθφιπλζε ηεο δηαδηθαζίαο. 11. Ζ «ζπζηεκαηηθή απνεπαηζζεηνπνίεζε» εδξάδεηαη ζηελ άπνςε φηη: α. ε αλεπηζχκεηε ζπκπεξηθνξά είλαη απνηέιεζκα έθξεμεο νξκήο, β. ε επαηζζεζία ηνπ αηφκνπ κπνξεί λα ην νδεγήζεη ζε εληάζεηο, γ. φ,ηη βηψλεηαη θαληαζηαθά κπνξεί λα βησζεί θαη πξαγκαηηθά, δ. ηα ζπλαηζζήκαηα είλαη ζπζηεκαηηθά δνκεκέλα ζηνλ εγθέθαιν, ε. νη αηζζήζεηο παίδνπλ πξσηεχνληα ξφιν ζηε δσή. 12. Μηιψληαο γηα «παξάθακςε απνηειεζκάησλ», ελλννχκε ηελ: α. παξεκβνιή ζηνραζκνχ, β. πξνζσξηλή απνκάθξπλζε ζπκπεξηθνξψλ, γ. ιήςε ηζηνξηθνχ, δ. αγλφεζε καθξηλψλ, έζησ κεγάισλ, ράξηλ θνληηλψλ, αλ θαη κηθξφηεξσλ, θεξδψλ, ε. ειεχζεξε πεξηγξαθή ηεο ζπκπεξηθνξάο. 13. Ζ ηερληθή ησλ «Λνγηθψλ πλεπεηψλ» εθαξκφδεηαη: α. απφ άηνκν ζε άηνκν, β. απφ θάζε άηνκν, γ. απφ άηνκν γηα νπνηνδήπνηε άηνκν, δ. γηα ην άηνκν ρσξίο αλαθνξά ζε άιιν άηνκν, ε. ζην άηνκν θαη απφ ην άηνκν. 14. «Παξάδνμε Πξφζεζε» είλαη λα: α. θάλσ απηφ πνπ θνβάκαη λα θάλσ, β. πξνηίζεκαη λα θάλσ ρσξίο λα θάλσ, γ. θάλσ πξάγκαηα πνπ ν θφζκνο ζεσξεί παξάδνμα, δ. έρσ πξνδηάζεζε λα ζθέθηνκαη παξάδνμα πξάγκαηα, ε. κελ θάλσ ηίπνηε. 15. «Απνθξνπζηηθή ζεξαπεία» νλνκάδεηαη ε: α. ζηαδηαθή πξνζέγγηζε ηνπ πξνβιήκαηνο, β. απνζηξνθή, γ. ηνπνζέηεζε αεδηαζηηθψλ

149 149 εηθφλσλ ζηνλ λνπ, δ. απηνηηκσξία γηα ηελ απηνηηκσξία, ε. αληηζηξνθή ησλ εξεζηζκάησλ. 16. Με ηελ έλλνηα «ςπρνθαηαθιπζκφο», ζπγγελεχεη ε έλλνηα: α. δηαδνρηθή πξνζέγγηζε, β. απηνέιεγρνο, γ. έθζεζε, δ. απηνςπρναλάιπζε, ε. απνεπαηζζεηνπνίεζε. 17. Ζ «δηαθνπή ζθέςεο» εθαξκφδεηαη: α. ζηηο ηερληθέο ραιάξσζεο, β. ζηελ άζθεζε απηνειέγρνπ, γ. γηα ηελ απηνηξνπνπνίεζε, δ. ζηελ αζηακάηεηε αλεπηζχκεηε ζθέςε, ε. γηα μεθνχξαζε ηνπ κπαινχ. 18. Ζ ζεξαπεία κέζσ ηέρλεο βαζίδεηαη: α ζηελ απαζρφιεζε ηνπ αηφκνπ γηα λα μερληέηαη, β. ζηελ δηαθνπή ηεο ζθέςεο, γ. ζηελ εζσηεξηθή θαιιηέξγεηα, δ. ζηελ επαηζζεηνπνίεζε, ε. ζηελ έθθξαζε ζπλαηζζεκάησλ. 19. Με ηελ πξνζνκνίσζε, ην άηνκν: α. απνθηά εκπεηξίεο κεηαβηβάζηκεο ζηελ πξαγκαηηθή δσή, β. παξνκνηάδεη ηνλ εαπηφ ηνπ κε πξφζσπα ηεο θνηλσλίαο φπνπ δεη, γ. παίδεη ξφινπο πνπ ίζσο ηνπο παίμεη θαη ζηε δσή, δ. θέξλεη ηνλ εαπηφ ηνπ ζηε ζέζε άιισλ, ε. θαζαίξεηαη αλαιακβάλνληαο ξφινπο. 20. ηελ ηερληθή ηνπ «Γηπινχ Δγψ»: α. θάπνηνο παίδεη ην ξφιν ηνπ θαζξέθηε απέλαληί ζνπ, β. έλα άηνκν ιεηηνπξγεί σο αληίζεην άιινπ, γ. ηαπηίδνκαη κε ηνλ δεχηεξν εαπηφ κνπ, δ. απηφ παξνπζηάδνκαη, ε. ιεηηνπξγψ σο δηραζκέλε πξνζσπηθφηεηα. (Δπζηάζηνο Γ. Γεκεηξφπνπινο, πκβνπιεπηηθή θαη πκβνπιεπηηθή Φπρνινγία [Θεσξία Μεζνδνινγία Πξάμε], η. Πξψηνο, Δθδφζεηο Γξεγφξε / 1: πκβνπιεπηηθή Πξνζαλαηνιηζκφο Δπαγγεικαηηθή Φπρνινγία, Αζήλα , ) Λάξηζα, [23.3], (Σν θαζφινπ άγρνο θάλεη ηελ ίδηα δεκηά κε ην πνιχ άγρνο!) Κάζε επηηπρία, πνπ ηελ ζεσξψ ζίγνπξε...

150 150 Κψζηαο Β. Γεκνπιάο Απηή ηε θνξά ν...εκβξηζήο [ησλ είθνζη (!) ιαζψλ ζηελ κηαο - κφλνλ - ζειίδαο δηάιεμή ηνπ, ηνπ πξνπεξαζκέλνπ κελφο...] θαζεγεηήο ήηαλ πην πξνζεθηηθφο... Πξνηίκεζε (ίζσο λα έπαημε ξφιν θαη ε δηθή καο δηακαξηπξία ζηελ Γηεχζπλζε ηεο ρνιήο...), αληί δηάιεμεο, φπνπ θαη δελ ηα πάεη ηφζν θαιά, θαζψο θαίλεηαη, ην παξαθάησ (A) επηινγνιφγην: ε θάζε παξάγξαθν, έλα κφλν είλαη ην ζσζηφ(20 Υ 0,25 = 5), θαη ην ζεκεηψλνπκε. εκεηψλνπκε, πάλσ ζε ηνχην εδψ - ην ραξηί, πνπ καο έδσζε, ην φλνκά καο. 1. Ζ «ζπζηεκαηηθή απνεπαηζζεηνπνίεζε» εδξάδεηαη ζηελ άπνςε φηη: α. ε αλεπηζχκεηε ζπκπεξηθνξά είλαη απνηέιεζκα έθξεμεο νξκήο, β. ε επαηζζεζία ηνπ αηφκνπ κπνξεί λα ην νδεγήζεη ζε εληάζεηο, γ. φ,ηη βηψλεηαη θαληαζηαθά κπνξεί λα βησζεί θαη πξαγκαηηθά, δ. ηα ζπλαηζζήκαηα είλαη ζπζηεκαηηθά δνκεκέλα ζηνλ εγθέθαιν, ε. νη αηζζήζεηο παίδνπλ πξσηεχνληα ξφιν ζηε δσή. 2. Μηιψληαο γηα «παξάθακςε απνηειεζκάησλ», ελλννχκε ηελ: α. παξεκβνιή ζηνραζκνχ, β. πξνζσξηλή απνκάθξπλζε ζπκπεξηθνξψλ, γ. ιήςε ηζηνξηθνχ, δ. αγλφεζε καθξηλψλ, έζησ κεγάισλ, ράξηλ θνληηλψλ, αλ θαη κηθξφηεξσλ, θεξδψλ, ε. ειεχζεξε πεξηγξαθή ηεο ζπκπεξηθνξάο. 3. Ζ ηερληθή ησλ «Λνγηθψλ πλεπεηψλ» εθαξκφδεηαη: α. απφ άηνκν ζε άηνκν, β. απφ θάζε άηνκν, γ. απφ άηνκν γηα νπνηνδήπνηε άηνκν, δ. γηα ην άηνκν ρσξίο αλαθνξά ζε άιιν άηνκν, ε. ζην άηνκν θαη απφ ην άηνκν. 4. «Παξάδνμε Πξφζεζε» είλαη λα: α. θάλσ απηφ πνπ θνβάκαη λα θάλσ, β. πξνηίζεκαη λα θάλσ ρσξίο λα θάλσ, γ. θάλσ πξάγκαηα πνπ ν θφζκνο ζεσξεί παξάδνμα, δ. έρσ πξνδηάζεζε λα ζθέθηνκαη παξάδνμα πξάγκαηα, ε. κελ θάλσ ηίπνηε. 5. «Απνθξνπζηηθή ζεξαπεία» νλνκάδεηαη ε: α. ζηαδηαθή πξνζέγγηζε ηνπ πξνβιήκαηνο, β. απνζηξνθή, γ. ηνπνζέηεζε αεδηαζηηθψλ εηθφλσλ

151 151 ζηνλ λνπ, δ. απηνηηκσξία γηα ηελ απηνηηκσξία, ε. αληηζηξνθή ησλ εξεζηζκάησλ. 6. Με ηελ έλλνηα «ςπρνθαηαθιπζκφο», ζπγγελεχεη ε έλλνηα: α. δηαδνρηθή πξνζέγγηζε, β. απηνέιεγρνο, γ. έθζεζε, δ. απηνςπρναλάιπζε, ε. απνεπαηζζεηνπνίεζε. 7. Ζ «δηαθνπή ζθέςεο» εθαξκφδεηαη: α. ζηηο ηερληθέο ραιάξσζεο, β. ζηελ άζθεζε απηνειέγρνπ, γ. γηα ηελ απηνηξνπνπνίεζε, δ. ζηελ αζηακάηεηε αλεπηζχκεηε ζθέςε, ε. γηα μεθνχξαζε ηνπ κπαινχ. 8. Ζ ζεξαπεία κέζσ ηέρλεο βαζίδεηαη: α ζηελ απαζρφιεζε ηνπ αηφκνπ γηα λα μερληέηαη, β. ζηελ δηαθνπή ηεο ζθέςεο, γ. ζηελ εζσηεξηθή θαιιηέξγεηα, δ. ζηελ επαηζζεηνπνίεζε, ε. ζηελ έθθξαζε ζπλαηζζεκάησλ. 9. Με ηελ πξνζνκνίσζε, ην άηνκν: α. απνθηά εκπεηξίεο κεηαβηβάζηκεο ζηελ πξαγκαηηθή δσή, β. παξνκνηάδεη ηνλ εαπηφ ηνπ κε πξφζσπα ηεο θνηλσλίαο φπνπ δεη, γ. παίδεη ξφινπο πνπ ίζσο ηνπο παίμεη θαη ζηε δσή, δ. θέξλεη ηνλ εαπηφ ηνπ ζηε ζέζε άιισλ, ε. θαζαίξεηαη αλαιακβάλνληαο ξφινπο. 10. ηελ ηερληθή ηνπ «Γηπινχ Δγψ»: α. θάπνηνο παίδεη ην ξφιν ηνπ θαζξέθηε απέλαληί ζνπ, β. έλα άηνκν ιεηηνπξγεί σο αληίζεην άιινπ, γ. ηαπηίδνκαη κε ηνλ δεχηεξν εαπηφ κνπ, δ. απηφ παξνπζηάδνκαη, ε. ιεηηνπξγψ σο δηραζκέλε πξνζσπηθφηεηα. 11. Σα tests κεηξνχλ ραξαθηεξηζηηθά: α. δηαζέζεσλ / ζηάζεσλ, β. θηλεηηθψλ ηθαλνηήησλ, γ. αλαγλψξηζεο, δ. εθηέιεζεο, ε. αλσξηκφηεηαο 12. Υξήζηκν είλαη λα δίλεηαη ζην άηνκν: α. ε επίδνζε, β. ε εξκελεία, γ. ε πξνζσπηθή εθηίκεζε, δ. ε ζχγθξηζε, ε. ε αηηηνινγία, ζην test. 13. ηελ «αλαζηξνθή ξφισλ», ηα άηνκα παίδνπλ ξφινπο: α. αληίζηξνθνπο, β. αληίξξνπνπο, γ. αληίζεηνπο, δ. αληηζηξεπηνχο, ε. αλάπνδνπο. 14. ηελ παηγληνζπκβνπιεπηηθή, ν χκβνπινο: α. ζπκκεηέρεη, β. ινγνδνηεί, γ. νξηνζεηεί, δ. παξαθνινπζεί, ε. ζπληνλίδεη.

152 ηελ «ελεξγεηηθή βηβιηνζεξαπεία», ην άηνκν: α. κειεηά, β. αληηγξάθεη, γ. κεηαθξάδεη, δ. ηαμηλνκεί, ε. γξάθεη, βηβιία. 16. Ζ αξλεηηθή ελίζρπζε νδεγεί ζε: α. απφζβεζε, β. κείσζε, γ. αχμεζε, δ. επαλάιεςε, ε. ηφλσζε, ηεο ζπκπεξηθνξάο. 17. Οξηζηηθή απφθηεζε ηεο επηζπκεηήο ζπκπεξηθνξάο θέξλεη ν ζπλδπαζκφο: α. ζεηηθήο ελίζρπζεο θαη κεξηθψο κίκεζεο πξνηχπνπ, β. κεξηθήο ελίζρπζεο θαη νιηθψο κίκεζεο πξνηχπνπ, γ. πξαγκαηηθήο θαη επαγσγηθήο ελίζρπζεο, δ. απαγσγηθήο θαη πξαγκαηηθήο ελίζρπζεο, ε. επίδεημεο θαη νιηθψο κίκεζεο πξνηχπνπ. 18. Ο θαιχηεξνο ηξφπνο λα κελ εληζρχζνπκε κηα ζπκπεξηθνξά είλαη λα: α. ηελ ηηκσξήζνπκε, β. αγλνήζνπκε ζπζηεκαηηθά, γ. ηελ θνξέζνπκε, δ. ριεπάζνπκε, ε. δηαθσκσδήζνπκε. 19. Ζ θαληαζηηθή βίσζε ζπλαηζζεκάησλ γίλεηαη κε: α. ειεγρφκελν ζσζηά θαζνδεγνχκελν ηξφπν, β. ηπραηφηεηα ζηελ ζεηξά εκθάληζεο, γ. άλαξρε δφκεζε, δ. κε νξγαλσκέλε αλάδπζε, ε. βηαηφηεηα έθθξαζεο. 20. «Ακνηβαία επίζρεζε» ζεκαίλεη: α. αλάζρεζε ζπλαηζζήκαηνο αλειηζζνκέλνπ ζηε ζρέζε, β. παξεκπφδηζε εθδήισζεο ηεο ελνριεηηθήο αληίδξαζεο, γ. απφζρηζε κέξνπο ηεο ζπκπεξηθνξάο, δ. κεηαβίβαζε θαη αληηκεηαβίβαζε ηαπηφρξνλα, ε. ακνηβαία ππφζρεζε γηα δηεπθφιπλζε ηεο δηαδηθαζίαο. (Δπζηάζηνο Γ. Γεκεηξφπνπινο, πκβνπιεπηηθή θαη πκβνπιεπηηθή Φπρνινγία [Θεσξία Μεζνδνινγία Πξάμε], η. Πξψηνο, Δθδφζεηο Γξεγφξε / 1: πκβνπιεπηηθή Πξνζαλαηνιηζκφο Δπαγγεικαηηθή Φπρνινγία, Αζήλα , ) Λάξηζα, [[23.3], ], (Σν θαζφινπ άγρνο θάλεη ηελ ίδηα δεκηά κε ην πνιχ άγρνο!) Κάζε επηηπρία, πνπ ηελ ζεσξψ ζίγνπξε... Κψζηαο Β. Γεκνπιάο

153 153 ζέκαηα ειεύζεξεο επηινγήο γηα εξγαζίεο πξνόδνπ Πνηα ππεξέρεη; Ζ ιεθηηθή ή ε κε ιεθηηθή επηθνηλσλία. Παζνινγία ηεο αλζξψπηλεο επηθνηλσλίαο. Πνηα ζπλαηζζήκαηα είλαη πην δπλαηά: ηνπ άληξα ή ηεο γπλαίθαο; Κιαίλε ή φρη νη άληξεο; Πνηα ζπλαηζζήκαηα είλαη πην εθθξαζηηθά; Σα ζεηηθά ή ηα αξλεηηθά; Πνηα είλαη ε αληηζηνηρία ησλ ζπλαηζζεκάησλ πξνο ηηο ζπγθηλήζεηο; Πνηεο είλαη νη νκνηφηεηεο θαη πνηεο είλαη νη δηαθνξέο ησλ αξλεηηθψλ ζπλαζζεκάησλ; Πεξηγξαθή ησλ παγθνζκίσο αλαγλσξηζκέλσλ ζπλαηζζεκάησλ. Έρνπλ ηα δψα ζπλαηζζήκαηα; Σν ρακφγειν ηεο Σδνθφληα. Πνηα έθθξαζε είλαη πην επηηπρήο, σο επηθνηλσλία; Σνπ ζψκαηνο ή ηνπ πξνζψπνπ; Δπηθνηλσληαθά νιηζζήκαηα. Μνξθέο επηθνηλσλίαο. Σεη α ηεη επηθνηλσλία. Δπηθνηλσλία κεο ζηελ νκάδα. Πψο παίξλνληαη νη απνθάζεηο κέζα ζε κηα νκάδα.

154 154 Ζ πεηζψ σο βία απέλαληη ζηνλ άιινλ. Σα ιεθηηθά νιηζζήκαηα καξηπξνχλ ηελ αιήζεηα. Πεξηγξαθή ησλ ζπλαηζζεκάησλ. Αληηζηνηρία ζπγθίλεζεο κε ηα ζπλαηζζήκαηα. Σν θχιν ζηελ έθθξαζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ. Σν θχιν ζηελ αλαγλψξηζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ. Σα ζπλαηζζήκαηα ησλ παηδηψλ. Σν ζπλαίζζεκα κέζα ζηελ ηάμε. Σν ζπλαίζζεκα σο απηαμία. ρέζεηο αληξψλ γπλαηθψλ, κε βάζε ην ζπλαίζζεκα. Μαληνθαηάζιηςε. πλαηζζήκαηα ησλ ειηθησκέλσλ. Μπνξνχλ ηα ζπλαηζζήκαηα λα πεξηγξαθνχλ κε ιφγηα; πλαηζζήκαηα, πνπ δεκηνπξγεί έλα ειηνβαζίιεκκα. ρέζεηο κεηαμχ ησλ θχισλ. Σν ράζκα ησλ γελεψλ, κε βάζε ην ζπλαίζζεκα. Γεληθή θαη εηδηθή βηβιηνγξαθία γηα ηα ζπλαηζζήκαηα. πρλφηεηα εκθάληζεο ζπλαηζζεκάησλ. Παζνινγία ηεο επηθνηλσλίαο. Μέζα επηθνηλσλίαο. Ζ δηαθήκηζε ζηνρεχεη ζην ινγηθφ ή ζην ζπλαίζζεκα; Ζ κνπζηθή πίζσ απφ ην ζπλαίζζεκα.

155 155 Σν ζπλαίζζεκα ζηελ εθεβηθή ειηθία. πλαηζζήκαηα ζηελ δσγξαθηθή. Κπξηαξρία ινγηθήο θαη ζπλαηζζήκαηνο. Πφζν επεξεάδεη ηε δσή καο ην ζπλαίζζεκα; Δπηθνηλσληαθά ηερλάζκαηα κε ζηφρν ηελ θαηαδνιίεπζε. Σα παξάθεξλα σο κέζνλ επηθνηλσλίαο. Πνκπφο θαη δέθηεο. Γξαπηή επηθνηλσλία. Δπηθνηλσλία αλζξψπνπ κε δψα. Γεκνθξαηηθφ θαη απηαξρηθφ χθνο καζήκαηνο. Ζ γνεηεία σο έιμε. «Ζ νκνξθηά ζα ζψζεη ηνλ θφζκν!» (Νηνζηνγηέθζθη)... (Κψζηαο Β. Γεκνπιάο)

156 156 Πξόγξακκα Δηδίθεπζεο ζηε πκβνπιεπηηθή θαη ηνλ Πξνζαλαηνιηζκό (ΠΔΤΠ) ΤΛΛΟΓΗΚΟ ΣΟΜΟ ΓΗΑ ΣΖΝ ΤΝΑΗΘΖΜΑΣΗΚΖ ΠΡΟΔΓΓΗΖ ΣΖΝ ΤΜΒΟΤΛΔΤΣΗΚΖ

157 157 Βόινο

158 158...

159 159 ΣΟ ΤΝΑΗΘΖΜΑ ΣΖΝ ΔΦΖΒΗΚΖ ΖΛΗΚΗΑ ΝΔΚΣΑΡΗΑ- ΦΗΛΗΣΑ ΑΓΡΑΦΗΧΣΖ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2015 Ζ εθεβεία είλαη ε ηειεπηαία αλαπηπμηαθή πεξίνδνο ηνπ αηφκνπ, θαη ραξαθηεξίδεηαη ζαλ κηα κεηαβαηηθή πεξίνδνο θαηά ηελ νπνία ην άηνκν πεξλάεη απφ ηνλ θφζκν ηνπ παηδηνχ, ζηνλ θφζκν ηνπ ελήιηθα. Απηφ ην πέξαζκα απφ ηε κηα ειηθηαθή πεξίνδν ζηελ άιιε γίλεηαη ζηαδηαθά θαη ζε ρξνληθφ δηάζηεκα, 7-8 εηψλ πεξίπνπ, θαηά ην νπνίν ν έθεβνο παξνπζηάδεη νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά απφ ηα νπνία άιια ζπκίδνπλ ηελ παηδηθή ειηθία θαη άιια ηελ ψξηκε. Ζ εθεβεία, είλαη πεξίνδνο μερσξηζηή θαη θαζνξηζηηθή γηα ηελ ηειηθή θαη νινθιεξσκέλε αλάπηπμε θαη δηακφξθσζε ηνπ αηφκνπ. Ζ κεηαβαηηθή πεξίνδνο ηεο εθεβείαο είλαη απνηέιεζκα πνηθίισλ ςπρνβηνινγηθψλ πηέζεσλ, γηα ηηο νπνίεο έρνπλ πξνηαζεί εμεγήζεηο απφ δχν θχξηεο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο. Απφ ηελ ςπραλάιπζε πνπ δίλεη έκθαζε ζηελ πίεζε πνπ πξνθαιείηαη απφ ηηο εζσηεξηθέο ζπγθξνχζεηο πνπ μεζπνχλ θαηά ηελ εθεβεία. (π.ρ. Bios) θαη απφ ηελ θνηλσληνινγηθή πξνζέγγηζε πνπ κειεηά ηηο πηέζεηο πνπ αζθνχληαη απφ ηνλ θνηλσληθφ πεξίγπξν θαη ηελ ζχγθξνπζε ησλ ξφισλ πνπ αληηκεησπίδεη ν έθεβνο (π.ρ. Eider). Δίλαη κηα ειηθία πνπ νη ζπλαηζζεκαηηθέο κεηαπηψζεηο είλαη ζπρλέο θαη ζπλήζσο ην ζπλαίζζεκα ραξαθηεξίδεηαη απφ κεγάιε έληαζε θαη δπζθνιία ρεηξηζκνχ. Οη έθεβνη θαηαθιχδνληαη απφ ζπλαηζζήκαηα θαη ζθέςεηο: ζπκφ, ιχπε, κειαγρνιία, απάζεηα, αλία, ελνρή, αγσλία, ληξνπή, θφβν θαη άγρνο, ππεξβνιηθή ραξά θαη ελζνπζηαζκφ, έληνλεο ζπγθηλήζεηο-

160 160 πάζε, αίζζεζε παληνδπλακίαο, εμηδαληθεπκέλε αγάπε γηα θίινπο, εξσηηθνχο ζπληξφθνπο, θάηη πνπ έρεη επίδξαζε ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπο, ζην θνηλσληθφ θαη εηδηθά ζηνλ νηθνγελεηαθφ θχθιν. Οη έθεβνη παίξλνπλ πνιχ ζηα ζνβαξά ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπο θαη γεληθφηεξα ηνλ εαπηφ ηνπο θαη πεξηκέλνπλ θαη απφ ηνπο άιινπο λα θάλνπλ ην ίδην. Μπνξνχλ λα ρεηξηζηνχλ θαιχηεξα ηνλ ζπλαηζζεκαηηθφ ηνπο θφζκν εάλ κπνξεί λα κνηξαζηνχλ ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο κε ηνπο άιινπο θαη αλ κπνξνχλ λα πάξνπλ ηελ απνδνρή θαη θαηαλφεζε απφ ηνπο γνλείο ηνπο. Βαζηθέο αηηίεο ηνπ πινχζηνπ ζπλαηζζεκαηηζκνχ ησλ εθήβσλ είλαη: νη θπζηνινγηθέο κεηαβνιέο, θαη θπξίσο νη κεηαβνιέο ηνπ ελδνθξηληθνχ ζπζηήκαηνο, θαζψο θαη ηα πνιιά εξεζίζκαηα πνπ ζηέιλεη ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ. Οη πην ζπλεζηζκέλεο ζπλαηζζεκαηηθέο αληηδξάζεηο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ εθήβσλ είλαη: Αγάπε- ηνξγή: Σν άηνκν πνπ αγαπηέηαη ληψζεη αζθάιεηα θαη εξεκία. Ζ αγάπε θαη ε ζηνξγή δεκηνπξγνχλ ηζνξξνπεκέλνπο θαη δεκηνπξγηθνχο αλζξψπνπο ελψ ζηέξεζε απηψλ δεκηνπξγεί αλζξψπνπο πνπ πζηεξνχλ ζε πλεπκαηηθφηεηα θαη ζε ζπλαηζζεκαηηζκφ. Φηιία: Δθδειψλεηαη σο ζπκπάζεηα αλάκεζα ζηα άηνκα, είλαη ζηνπο έθεβνπο εθιεθηηθή, απνθιεηζηηθή θαη θηινθεξδήο. Σν ζπλαίζζεκα ηεο θηιίαο βνεζά ηνλ έθεβν ζηελ νινθιήξσζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ θαη ζηελ πξνεηνηκαζία γηα ηε θηιία ηεο ψξηκεο ειηθίαο. Έξσηαο: Δίλαη ζπλαίζζεκα παξφκνην κε ηε θηιία. Ζ θηιία θαη ν έξσηαο ζεκειηψλνληαη ζηελ αγάπε. Υαξά: Έξρεηαη ζαλ θπζηθφ απνηέιεζκα, φηαλ φια ζηε δσή ησλ εθήβσλ πεγαίλνπλ θαιά. πκπάζεηα: Με ην ζπλαίζζεκα απηφ ν έθεβνο ζπκπάζρεη, δειαδή ραίξεηαη κε ηε ραξά ησλ άιισλ θαη ιππάηαη κε ηε δπζηπρία ηνπο.

161 161 Θαπκαζκόο: Απνηειεί έλα απφ ηα έληνλα ζπλαηζζήκαηα ηεο εθεβηθήο ειηθίαο θαη απεπζχλεηαη ζε πξφζσπα πνπ ηνπο πξνθαινχλ εμαηξεηηθή εληχπσζε θαη κε ηα νπνία επηδεηνχλ ζπλήζσο λα ηαπηηζηνχλ. Έληνλνο ζπκόο ή νξγή: Έλα ζπλαίζζεκα πνιχ θνηλφ ζηνλ εθεβηθφ πιεζπζκφ. Δθθξάδεηαη κε έληνλα μεζπάζκαηα, κε ιφγηα ή κε ζσκαηηθή εθηφλσζε. Φόβνο-Αγσλία-ηξεο-Γηαρείξηζε άγρνπο Ο θφβνο, ε αγσλία, ην ζηξεο θαη ε δηαρείξηζε είλαη κεραληζκνί άκπλαο πνπ ζπλαληνχκε ζπρλά ζηελ εθεβεία. Ζ αλεζπρία είλαη κηα δπζάξεζηε ζπγθίλεζε πνπ πξνέξρεηαη απφ θαληαζηηθέο κάιινλ θαη αφξηζηεο αηηίεο παξά πξαγκαηηθέο. Αλεζπρεί γηα θάηη πνπ κπνξεί λα ζπκβεί ζην κέιινλ ρσξίο βάζηκε αηηηνινγία φηη νπσζδήπνηε ζα ζπκβεί. Οη πην πνιιέο αλεζπρίεο ησλ εθήβσλ έρνπλ βάζε ζηε ζρνιηθή εξγαζία θαη θπξίσο ηηο εμεηάζεηο. Τπάξρνπλ δηαθνξέο αλάκεζα ζηα άηνκα, αλάκεζα ζηα θχια. θαη απφ ειηθία ζε ειηθία. Άγρνο: Δίλαη ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε ππεξβνιηθήο αλεζπρίαο, έληνλεο αγσλίαο (ή θαη θφβνπ) απφ θίλδπλν πνπ αλακέλεηαη, αιιά πνπ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα δελ ππάξρεη. Εήιεηα & Φζόλνο: Ζ δήιεηα ραξαθηεξηζηηθφ ηεο παηδηθήο ειηθίαο, επαλεκθαλίδεηαη θαηά ηα πξψηα ρξφληα θπξίσο ηεο εθεβηθήο ειηθίαο θαη εθδειψλεηαη κε ηε κνξθή ηεο αγάπεο, ηνπ ζπκνχ, ηνπ κίζνπο ή ηνπ θφβνπ θαη ηεο αλεζπρίαο. Ο θζφλνο κνηάδεη κε ηε δήιεηα αιιά ζπλήζσο είλαη πην έληνλν ζπλαίζζεκα. Ζ δήιεηα πξνθαιείηαη απφ ην άηνκν πνπ είλαη ην αληηθείκελν ηεο δήιεηαο, ελψ ν θζφλνο απφ ηα αγαζά πνπ ην άηνκν θαηέρεη. Λύπε- κειαγρνιία: Σα έληνλα επεηζφδηα ζιίςεο είλαη ζπρλφ θαηλφκελν ζηελ εθεβεία. Θέιεη ν έθεβνο λα ειέγρεη ηνπο άιινπο, λα απνθεχγεη ηελ ππεπζπλφηεηα, λα ηνλ ιππνχληαη, λα πάξεη εθδίθεζε. ηελ εθεβεία κηα ζεηξά απφ αιιαγέο ζσκαηηθέο, νξκνληθέο θαη θπξίσο ςπρνινγηθέο θαζηζηνχλ ηνλ έθεβν ζπλαηζζεκαηηθά επάισην. ηελ

162 162 πνξεία πξνο ηελ ελειηθίσζε θαηαλνεί φηη δελ είλαη παηδί αιιά νχηε ελήιηθνο, γη' απηφ θαη ε ζπκπεξηθνξά ηνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ζπλαηζζεκαηηθέο εμάςεηο απφ έληνλε ραξά κέρξη έληνλε ιχπε ή αθφκε θαη επηζεηηθφηεηα. Απηφ πνπ ηνλ λνηάδεη θπξίσο είλαη ε γλψκε πνπ έρνπλ νη άιινη γη' απηφλ. ηαλ ληψζεη πσο ε γλψκε ησλ αλζξψπσλ πνπ ηνλ πεξηβάιινπλ είλαη αξλεηηθή ή επηθξηηηθή, ν έθεβνο εγθισβίδεηαη ζε έλα θαχιν θχθιν ζθέςεσλ πνπ εζηηάδνπλ ζηελ "θαθή" πιεπξά ησλ πξαγκάησλ θαη φρη ζηελ "θαιή". Έηζη νδεγείηαη ζηελ θαηάζιηςε. Ο ηξφπνο πνπ δηαρεηξίδνληαη νη γνλείο ηηο αληηδξάζεηο ηνπ παηδηνχ ζηα παηδηθά ηνπ ρξφληα επεξεάδεη ηελ απηνεθηίκεζή ηνπ θαη ηνλ ηξφπν πνπ αληηκεησπίδεη ηηο δπζθνιίεο πνπ παξνπζηάδνληαη ζηελ ελήιηθε δσή ηνπ. Δλνρή: Ζ ελνρή είλαη πξντφλ ησλ νηθνγελεηαθψλ ζρέζεσλ θαη έρεη ζρέζε κε ηελ επηζπκία θαη ηελ απαγφξεπζή ηεο, αιιά θαη ηελ αλεθπιήξσηε επηζπκία φπσο ιέεη ν Λαθάλ. Ζ ελνρή ζαλ ζπλαίζζεκα ινηπφλ έρεη ζρέζε κε ηελ νηθνγέλεηα θαη ηελ κνξθή ησλ αιιειεπηδξάζεσλ κέζα ζε απηή. Γελ απνηειεί κφλν κηα αηνκηθή αίζζεζε αιιά κηα νηθνγελεηαθή. Ζ άξλεζε ηνπ εθήβνπ απνηειεί έλα ζηνηρείν ηεο ζρέζεο γνλέαπαηδηνχ θαη φρη κφλν ηνπ παηδηνχ. Ζ άξλεζε είλαη κηα πξνζπάζεηα επαλαθαζνξηζκνχ ηεο ζέζεο ηνπ εθήβνπ ζηελ ζρέζε κε ηνλ γνλέα θαη θαη επέθηαζε κε ηελ νηθνγέλεηα. Δίλαη κηα πξνζπάζεηα ηνπ εαπηνχ λα δειψζεη θαη λα θηίζεη ηελ ηαπηφηεηα ηνπ, πξνβάιινληαο ηελ δηαθνξεηηθφηεηα ηνπ, θαη ηελ αμίσζε ηνπ ζεβαζκνχ απηήο ηεο ηδηαηηεξφηεηαο, Ζ ελνρή, πνπ ζπλνδεχεη ηελ άξλεζε, δειψλεη πσο φιε απηή ε δηεξγαζία αλαγλψξηζεο, απνδνρήο θαη απηνλφκεζεο πνπ εθθξάζηεθε κέζα απφ ηελ άξλεζε δελ είλαη ζσζηή, δελ είλαη απνδερηή θαη κπνξεί λα επηθέξεη θαη ηηκσξία. Μηα ηέηνηα ζπκπεξηθνξά κπνξεί λα πξνθαιέζεη ζηνλ έθεβν ληξνπή, ελνρή. πλαηζζεκαηηθή απνκόλσζε-απάζεηα: Σν άηνκν κεηψλεη ηηο εληάζεηο πνπ πεγάδνπλ απφ ηελ αλάγθε θαη απφ ην άγρνο κε ην λα θιείλεηαη ζε έλα θαβνχθη παζεηηθφηεηαο. Απηφ ην θαηαθέξλεη κε ην λα κεηψλεη ηηο πξνζδνθίεο ηνπ ή λα παξακέλεη ζπλαηζζεκαηηθά ακέηνρν θαη απφκαθξν. Ζ

163 163 απάζεηα θαη ε εηηνπαζήο παξαίηεζε κπνξεί λα απνηειέζνπλ ηηο αθξαίεο αληηδξάζεηο ηνπ αηφκνπ ζην ρξφλην ζηξεο θαη ζηε ρξφληα απνγνήηεπζε. Φπγή (άξλεζε ηεο πξαγκαηηθόηεηαο)-αλία: Τηνζεηψληαο ην κεραληζκφ απηφ ν έθεβνο κπνξεί εχθνια λα μεθχγεη απφ θαηαζηάζεηο πνπ απαηηνχλ αληαγσληζκφ, απφ θαηαζηάζεηο πνπ αηζζάλεηαη φηη βξίζθεηαη ζε κεηνλεθηηθή ζέζε θαη φηη ππάξρνπλ πηζαλφηεηεο λα απνηχρεη. Απνθεχγεη λα ζπκκεηάζρεη ζηε δσή ή λα ζπλαλαζηξέθεηαη κε άιινπο. Μία αθφκε εθδνρή ηεο θπγήο είλαη θαη ε νλεηξνπφιεζε, κία απφ ηηο πην δεκνθηιείο ηαθηηθέο αλάκεζα ζηνπο εθήβνπο. Οη ιχζεηο ηεο θαληαζίαο ζπγθαιχπηνπλ ηε δπζάξεζηε πξαγκαηηθφηεηα. Οη έθεβνη πνπ νλεηξνπνινχλ πνιχ, ίζσο, πξνζπαζνχλ λα μεθχγνπλ απφ αβάζηαρηεο πξαγκαηηθέο θαηαζηάζεηο. Ζ νλεηξνπφιεζε κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη ζεηηθά παξέρνληαο ηελ επθαηξία ζηνλ έθεβν λα δνθηκάζεη ζηε θαληαζία ηνπ δηάθνξεο ιχζεηο γηα ηα πξνβιήκαηά ηνπ ρσξίο λα δηαθηλδπλεχεη ηίπνηα, φπσο ζα γηλφηαλ αλ ηηο δνθίκαδε ζηελ πξαγκαηηθφηεηα. ε κηα ηέηνηα πεξίπησζε, ε νλεηξνπφιεζε γίλεηαη παξαγσγηθή θαη σθέιηκε. Με-παξαγσγηθή είλαη ε νλεηξνπφιεζε φηαλ ν έθεβνο εληξηθζεί ζπλερψο ζηηο θαληαζηηθέο εθπιεξψζεηο ησλ επηζπκηψλ ηνπ. Ζ πκβνπιεπηηθή δίλεη ηδηαίηεξε έκθαζε ζην λα βνεζήζεη ηνπο εθήβνπο λα θαηαιάβνπλ ηη είλαη εθείλν πνπ ζα ηνπο γεκίζεη ραξά θαη ηθαλνπνίεζε. Δπηδηψθεη λα δηεπξχλεη ηηο γλψζεηο ηνπο σο πξνο ηηο επηινγέο πνπ αλνίγνληαη κπξνζηά ηνπο, λα ζπδεχμνπλ ηηο ηθαλφηεηεο θαη ηηο επηζπκίεο ηνπο κε ηηο επηινγέο ηνπο. Ο ξφινο ηνπ ζπκβνχινπ ζπλίζηαηαη ζηελ παξνρή ζσζηήο πιεξνθφξεζεο θαη ζηε δηαπξνζσπηθή ςπρνινγηθή ζπκβνπιεπηηθή κε ζηφρν ηελ απφθηεζε ηεο απηνγλσζίαο. Ζ πιεξνθφξεζε είλαη νπζηαζηηθφ ζηνηρείν ηεο ζπκβνπιεπηηθήο δηαδηθαζίαο, αιιά ε απιή παξνρή ηεο δελ αξθεί. Οη λένη ζα πξέπεη λα εθπαηδεπζνχλ θαη ζην λα ηελ αμηνινγνχλ θαη λα ηελ ρξεζηκνπνηνχλ ζσζηά. Οη ζχκβνπινη πνπ είλαη επηθνξηηζκέλνη κε ηε ζπκβνπιεπηηθή ησλ εθήβσλ πξέπεη λα γλσξίδνπλ φηη ςπρνζπλαηζζεκαηηθέο δηαθπκάλζεηο, νη

164 164 νπνίεο ζρεηίδνληαη κε ηελ εμειηθηηθή πνξεία ηνπ αηφκνπ, είλαη ζπρλφ θαηλφκελν θαηά ηελ ειηθηαθή απηή θάζε. ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΔ ΑΝΑΦΟΡΔ Μάλνο, Γ, Κ. (1999). Φπρνινγία ηνπ εθήβνπ. Αζήλα: Δθδφζεηο Γξεγφξε Δ.Κ.Δ.Π., (2008). Αλαθηήζεθε 11 Ηαλνπαξίνπ, 2015, απφ symvoy leytikis_final_main.pdf

165 165...

166 166 ΣΟ ΤΝΑΗΘΖΜΑ ΜΔΑ ΣΖΝ ΣΑΞΖ Ησάλλεο Σξίγθαο ΚΟΠΟ: Ζ απηεπίγλσζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ ησλ καζεηψλ θαη ν έιεγρνο ηνπο θαη ε θαηαλφεζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπο, κε απνηέιεζκα ηελ επηθνηλσλία, ηελ ζπλεξγαζία θαη ηε ιχζε ησλ ζπγθξνχζεσλ ζην ζρνιείν. χκθσλα κε ηελ θνηλή ινγηθή, ην ζπλαίζζεκα ζεσξείηαη σο ην αληίζεην ηεο θαιά δνκεκέλεο, ινγηθήο ζθέςεο. Σν ζπλαίζζεκα είλαη κηα ζχλζεηε ππνθεηκεληθή ζπλεηδεηή εκπεηξία : ζπλδπαζκφο λνεηηθψλ θαηαζηάζεσλ, ςπρνζσκαηηθψλ εθθξάζεσλ θαη βηνινγηθψλ αληηδξάζεσλ ηνπ ζψκαηνο. Δίλαη απηφ πνπ έλαο άλζξσπνο «αηζζάλεηαη», φρη σο απιή αίζζεζε αιιά σο θάηη βαζχ, εζσηεξηθφ, πνπ επηδξά ζην ζψκα (πρ θαξδηαθφο ξπζκφο) θαη ηελ «ςπρή» ηνπ θαη ζρεδφλ πάληα εθθξάδεηαη (ζην πξφζσπν, ζηε θσλή, ζηε ζηάζε ηνπ ζψκαηνο) θαη είλαη παξαηεξήζηκν απφ ηνπο άιινπο. Έλαο νξηζκφο ηνπ ζπλαηζζήκαηνο: «Χο ζπλαίζζεκα νξίδεηαη νηηδήπνηε ληψζεη έλα άηνκν, φηαλ αμηνινγεί έλα γεγνλφο κε ζπγθεθξηκέλν ηξφπν θαη ζπλήζσο νδεγεί ζε αιιαγέο ζηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ ή ηελ ζπκπεξηθνξά. Έηζη, φια ηα ζπλαηζζήκαηα

167 167 είλαη νπζηαζηηθά πξνηξνπέο γηα δξάζε. Άξα ηα ζπλαηζζήκαηα νδεγνχλ ζε πξάμεηο ηηο νπνίεο κπνξνχκε λα αληηιεθζνχκε (Goleman, 2001).» Ζ ζεκαζία ηνπ πεξηβάιινληνο γηα ηελ αλάπηπμε, ηελ πξφνδν, ηελ εμέιημε θαη ηελ πξνζαξκνγή ηνπ αηφκνπ έρεη πξνθαιέζεη ην επηζηεκνληθφ ελδηαθέξνλ πιήζνπο εξεπλεηψλ ζην ρψξν ηεο θνηλσληθήο ςπρνινγίαο, αξρηθά κέζσ ηεο ζεσξίαο ηνπ θνηλσληθνχ πιαηζίνπ (Lewin, 1936). Ζ ζπγθεθξηκέλε ζεσξία έρεη δψζεη έκθαζε ζην θνηλσληθφ πιαίζην αλάπηπμεο ηνπ αηφκνπ (Bronfenbrenner,1989 Pianta, 1999 Sameroff, 1983). Λακβάλνληαο απηφ ππφςε, ην ζρνιείν, θαη εηδηθφηεξα ην Γεκνηηθφ, έρεη έλα ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ πξνζαξκνγή, ηελ θνηλσληθνπνίεζε θαη ηε ζπλαηζζεκαηηθή σξίκαλζε ηνπ παηδηνχ, ζπληζηψληαο έλα νινθιεξσκέλν θνηλσληθφ πιαίζην κειέηεο θαη αλάιπζεο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο (Getzels θαη Thelen, 1960). χκθσλα κε ηηο ππάξρνπζεο ζεσξίεο θαη κνληέια, ην ζρνιηθφ, θαζψο επίζεο θαη ην εθπαηδεπηηθφ πεξηβάιινλ εμεηάδνπλ φρη κφλν ηα αηνκηθά ραξαθηεξηζηηθά, ηε ζπκπεξηθνξά, ηηο ζηάζεηο, ηε λννηξνπία θαη ηηο απφςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ καζεηψλ, αιιά θαη ηηο επξχηεξεο πεξηβαιινληηθέο ζπλζήθεο θαη θνηλσληθέο πηέζεηο πνπ θαζνξίδνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο. ρνιηθό θιίκα Σν ζρνιηθφ πεξηβάιινλ ζπληζηά ζεκαληηθφ παξάγνληα ηνπ απνηειεζκαηηθνχ ζρνιείνπ. Ο ξφινο ηνπ ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο ζηελ αλάπηπμε ησλ ηθαλνηήησλ (γλσζηηθψλ, ζπλαηζζεκαηηθψλ, ζπκπεξηθνξψλ) ησλ καζεηψλ κέζσ ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, αιιά θαη ηεο παξαγσγηθφηεηαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζην δηδαθηηθφ ηνπο έξγν. Σν ζρνιηθφ πεξηβάιινλ έρεη νξηζηεί σο «νη θνηλέο αληηιήςεηο καζεηψλ θαη δαζθάισλ γηα ην ζρνιείν»(fraser, 1998, ζ. 8), ελψ, ζχκθσλα κε άιινπο,

168 168 αλαθέξεηαη ζηελ πνηφηεηα θαη ηε ζπρλφηεηα ηεο αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ησλ ελειίθσλ θαη ησλ καζεηψλ (Emmons,Comer θαη Haynes, 1996). Ο Παζηαξδήο (2001) ππνζηεξίδεη φηη ην ζρνιηθφ θιίκα πεξηιακβάλεη ην ζχλνιν ησλ δπλακηθψλ αιιειεπηδξάζεσλ κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ησλ πεξηβαιινληηθψλ θαη ησλ ςπρνινγηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο, ηα νπνία επεξεάδνπλ ηηο ζηάζεηο, ηε ζπκπεξηθνξά, ην εθπαηδεπηηθφ έξγν ησλ δαζθάισλ, ην αίζζεκα απηνεθηίκεζεο δαζθάισλ θαη καζεηψλ θαζψο θαη ηε κάζεζε θαη ηε γεληθφηεξε ζρνιηθή επίδνζε ησλ καζεηψλ. Ο καζεηήο ζην εθπαηδεπηηθφ πεξηβάιινλ έξρεηαη ζε άκεζε επαθή κε ελήιηθεο (δάζθαιν, θαζεγεηή) θαη άιια παηδηά (δει. ζπκκαζεηέο), πνπ δελ είλαη κέιε ηνπ άκεζνπ πεξηβάιινληφο ηνπ, ην νπνίν σο ηφηε ήηαλ ε νηθνγέλεηά ηνπ. χκθσλα κε ηνπο ζηφρνπο ηεο θνίηεζεο ζην ζρνιείν θαη επξχηεξα ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, νη δάζθαινη δελ επηδηψθνπλ απνθιεηζηηθά ηελ αλάπηπμε ησλ γλσζηηθψλ ηθαλνηήησλ ηνπ παηδηνχ, αιιά απνβιέπνπλ ζπγρξφλσο ζηελ θνηλσληθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή πξνζαξκνγή ηνπ. Ζ θνηλσληθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή πξνζαξκνγή ηνπ καζεηή έρεη δηάθνξεο εθθξάζεηο, νξηζκέλεο απφ ηηο νπνίεο είλαη: (1) ε αλάπηπμε ζρέζεσλ θηιίαο, θαηαλφεζεο ησλ πξνζσπηθψλ ηθαλνηήησλ κέζσ ηεο ζρνιηθήο επίδνζεο, ηεο κάζεζεο, (2) ε αλάπηπμε ησλ πξνζσπηθψλ θηλήηξσλ, ηεο απηνεθηίκεζεο, ηεο ζπλεξγαζίαο, ηεο ππνζηήξημεο απφ θαη πξνο ηνζρνιηθφ πεξηβάιινλ, (3) ε ζπκκεηνρή ζηηο ζρνιηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη (4) ε απνηειεζκαηηθή θνηλσληθή αλάπηπμε (Anderson, 1982 Fraser θαη Walberg, 1991 Μαηζαγγνχξαο, 2003 Μαηζαγγνχξαο θαη Βνχιγαξεο, 2006 Moos, 1979 Σζηπιεηάξεο, 2001).

169 169 πκπεξαζκαηηθά, ην ζρνιείν είλαη ζθφπηκν λα ππνζηεξίδεη θαη λα θαιιηεξγεί ηελ θνηλσληθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε ησλ καζεηψλ, λα ηθαλνπνηεί ηηο αλαπηπμηαθέο θαη καζεζηαθέο αλάγθεο ηνπο, λα ηνπο εθνδηάδεη κε ηνπο απαξαίηεηνπο θαη ηνπο θαηάιιεινπο πξνζηαηεπηηθνχο παξάγνληεο, νη νπνίνη ζα ζπκβάινπλ ζηελ εθπαηδεπηηθή επηηπρία ηνπο (Νηθνιφπνπινο, 2008). ρέζεηο ζπκκαζεηώλ θαη ζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε. Πξφζθαηεο έξεπλεο ηνλίδνπλ ηνλ ηδηαίηεξν ή ξπζκηζηηθφ ξφιν ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ ζηε ζρνιηθή ηάμε φζνλ αθνξά ηελ θνηλσληθή, ζπλαηζζεκαηηθή θαη γλσζηηθή αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ-καζεηή, πέξαλ ηεο ζεκαληηθφηεηαο ηεο ζρέζεο κεηαμχ δαζθάινπ θαη καζεηή. Χζηφζν, νη ζρέζεηο κεηαμχ ησλ καζεηψλ είραλ κειεηεζεί αλεπαξθψο γηα πνηθίινπο ιφγνπο θαη παξάγνληεο. Απνηειέζκαηα εξεπλψλ ζηα γλσζηηθά αληηθείκελα ηεο παηδαγσγηθήο θαη ηεο θνηλσληθήο ςπρνινγίαο ζεκεηψλνπλ ηε ζεκαζία ησλ ζρέζεσλ θαη ηεο αιιειεπίδξαζεο ησλ καζεηψλ ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ, φπσο απηέο έρνπλ κειεηεζεί κε βάζε ηηο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο. Οη ιεηηνπξγηθέο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ καζεηψλ ζπκβάιινπλ ζηελ αχμεζε ηεο ζρνιηθήο επίδνζεο, ζηελ θαιιηέξγεηα θαη αλάπηπμε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ηνπο ζρέζεσλ θαη ζηελ πξναγσγή ηεο ςπρηθήο πγείαο ησλ καζεηψλ (Νηθνιφπνπινο, 2008). Οη νκάδεο ησλ ζπλαηζζεκάησλ. Σα ζπλαηζζήκαηα είλαη κέξνο ηνπ εαπηνχ θαη επνκέλσο ππάξρνπλ φπνπ ππάξρνπλ άλζξσπνη. Απηνλφεην είλαη επνκέλσο φηη ζε κηα ζρνιηθή ηάμε ηα ζπλαηζζήκαηα είλαη ζπλερψο παξφληα. Απιψο, δελ είλαη απαξαίηεην λα

170 170 εθθξάδνληαη θηφιαο. Αλ ζεσξήζνπκε φηη ηα ζπλαηζζήκαηα βξίζθνληαη ζηνλ αληίπνδα ηεο ινγηθήο ηφηε ζα ήηαλ ζεκαληηθφ ν αλαγλψζηεο λα δνθίκαδε ηελ παξαθάησ άζθεζε: Να ζπκεζεί θάπνηεο ζνβαξέο απνθάζεηο πνπ έρεη πάξεη θαη πνπ αθνξνχζαλ ζηνλ επαγγεικαηηθφ ή ζηνλ πξνζσπηθφ ρψξν θαη λα ζεκεηψζεη ζηελ παξαθάησ θιίκαθα αλ απηέο νη απνθάζεηο βαζίζηεθαλ απνθιεηζηηθά ζηε ινγηθή (βαζκφο 1), ή απνθιεηζηηθά ζην ζπλαίζζεκα (βαζκφο 5) ή αλ βαζίζηεθαλ ζε κηα αλάκεημε ινγηθήο θαη ζπλαηζζήκαηνο (βαζκνί 2,3,4). Θα είρε κάιηζηα ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ λα αμηνινγήζεη απηέο ηηο απνθάζεηο εθ ηνπ απνηειέζκαηνο, αλ δειαδή απηέο θαιψο ειήθζεζαλ. Σα ζπλαηζζήκαηα ινηπφλ είλαη παξφληα ζπλερψο κέζα ζηελ ηάμε. Δίηε θαλεξψλνληαη, είηε κέλνπλ θαιά θξπκκέλα, επεξεάδνπλ ηελ πνξεία ηεο καζεζηαθήο δηεξγαζίαο θαη δηακνξθψλνπλ ην θιίκα ζηελ ηάμε θαη ζην επξχηεξν πεξηβάιινλ. Τπάξρνπλ εθαηνληάδεο ζπλαηζζήκαηα καδί κε ηηο πξνζκίμεηο ηνπο, ηηο πνηθηιίεο θαη ηηο απνρξψζεηο ηνπο. Έλα παξάδεηγκα αλάκεημεο ζπλαηζζεκάησλ είλαη ην δένο, ην νπνίν πξνθχπηεη αλ ζην ζαπκαζκφ πξνζζέζνπκε θαη ην θφβν. Οη επηά θχξηεο νηθνγέλεηεο ζπλαηζζεκάησλ, ζχκθσλα κε ηνλ Goleman (1998), είλαη: Θπκφο: νξγή, ερζξφηεηα, απφγλσζε, κίζνο, ιχζζα, αλαβξαζκφο, ελφριεζε, ερζξφηεηα, βία. Θιίςε: ιχπε, κειαγρνιία, απειπηζία, αθεθηά, θαηήθεηα, απηνιχπεζε, κνλαμηά, κηδέξηα, θαηάζιηςε. ηξνκάξα, Φφβνο: άγρνο, αλαζηάησζε, λεπξηθφηεηα, έγλνηα, θαηάπιεμε, αλεζπρία, ζθηάμηκν,δένο,θξίθε,ηξφκνο. έξσηαο, Δπηπρία: απφιαπζε, ραξά, εδνλή, ηέξςε, αγάπε, απνδνρή, θηιία,

171 171 αθνζίσζε, αλαθνχθηζε, ηθαλνπνίεζε, θακάξη, επθνξία, ιαηξεία, μεκπάιηζκα. Έθπιεμε: ζάζηηζκα, ζνθ, ζαπκαζκφο, απνξία, θαηάπιεμε. Απνζηξνθή: πεξηθξφλεζε, απέρζεηα, θξίθε, αεδία, ζηραζηά, βδειπγκία. Νηξνπή: ελνρή, ακεραλία, απνγνήηεπζε, εμεπηειηζκφο, ζπζηνιή, ηχςεηο, ηαπείλσζε, Σα ζπλαηζζήκαηα εθθξάδνληαη ζηε ζρνιηθή ηάμε. Σα ζπλαηζζήκαηα κπνξεί λα εθδεισζνχλ κε ηξφπν απξφζκελν ή αλακελφκελν. Γηα παξάδεηγκα, ν εθπαηδεπηηθφο θαη νη καζεηέο/ηξηεο κπνξεί λα βηψζνπλ κέζα ζηελ ηάμε κηα απξνζδφθεηε θαηάζηαζε κε ηδηαίηεξα θνξηηζκέλν ζπλαηζζεκαηηθφ πεξηερφκελν φηαλ έλαο καζεηήο εθδειψλεη ηελ έληνλε δπζαξέζθεηά ηνπ γηα ηε ρακειή βαζκνινγία πνπ εηζέπξαμε ζην ηεζη ηεο εκέξαο. πδεηήζεηο κε έληνλν ζπλαηζζεκαηηθφ πεξηερφκελν κπνξεί λα είλαη αλακελφκελεο, φπσο γηα παξάδεηγκα, ε ζπδήηεζε γηα ηελ θαηαγσγή ηνπ αλζξψπνπ ζην κάζεκα ησλ Θξεζθεπηηθψλ. ηα ζπλαηζζήκαηα απηά πνπ εθδειψλνληαη νκαδηθά κέζα ζηελ ηάμε, πξέπεη λα πξνζζέζνπκε θαη φια ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ θέξνπλ ζηελ ηάμε μεθηλψληαο γηα ην ζρνιείν φινη νη καζεηέο θαη νη εθπαηδεπηηθνί,. πσο ε πηθξία εμαηηίαο ηεο χπνπιεο ζπκπεξηθνξάο ελφο θίινπ ην πξνεγνχκελν βξάδη, ε ραξά ελφο δψξνπ γελεζιίσλ, ν ζπκφο γηα ην πξσηλφ μχπλεκα κέο ζηνλ γιπθφ χπλν, ε αγσλία γηα ην απνηέιεζκα ησλ ηαηξηθψλ εμεηάζεσλ ηνπ παηέξα πνπ αλακέλνληαη ζε ιίγεο ψξεο, ε ζηελαρψξηα γηα ηνπο πνιέκνπο πνπ ζπλερίδνληαη κε ζχκαηα ακάρνπο, ν πφλνο ελφο αλεθπιήξσηνπ έξσηα. Αο κελ αγλννχκε επίζεο, φηη νη καζεηέο θαη καζήηξηεο ησλ ζρνιείσλ Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο, βηψλνπλ επηπιένλ θαη ηηο δξαζηηθέο αιιαγέο ηεο αλαδηνξγάλσζεο ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο σο εθήβσλ, κε έλαλ ηξφπν ζπρλά θξαπγαιέν (Elkind, 1971).

172 172

173 Κώζηαο Β. Γεκνπιάο Κιηληθή Νεπξνςπρνινγία ηεο ζπγθηλεζηαθήο έθθξαζεο ηνπ πξνζώπνπ ηνπ παηδηνύ (έξεπλα επί δεπηέξα δηδαθηνξία) Λάξηζα

174 Β Η Β Λ Η Ο Γ Ρ Α Φ Η Α 1. Ahrens, R. (1954). Beitrage zur Entwicklung des Physiognomie und Mimikerkenes. Zeitschrift fφr Experimentelle und Angewandte Psycologie, 2, Albas, D.C., McCluskey, K.W. and Albas, C.a. (1976). Perception of the Emotional Content of Speech. A Comparison of Two Canadian Groups. Journal of Cross-Cultural Psychology, 7(4), Amsterdam, B. (1972). Mirror Self - image Reactions Before Age Two. Developmental Psychobiology, 5, Ancoli, S. (1978). Psychophysiological Response Patterns to Emotions. Αλαθέξεηαη απφ P. Ekman θαη H. Oster, 1979.

175 Andrew, R.J. (1965). The Origins of Facial Expression. Scientific American, 213, Argyle, M. (1967). The Psychology of Interpersonal Behavior. Baltimore: Penguin Books. 7. Argyle, M. (1970), Social Interaction. New York: Atherton Press. 8. Arnold, M.B. (1960). Emotions and Personality. New York: Columbia University Press. 9. Bassili, J.W. (1979). Emotion Recognition: the Role of Facial Movement and the Relative Importance of Upper and Lower Areas of the Face. Journal of Personality and Social Psychology, 37(11), Bateson, G. (1960). Minimal Requirements for a Theory of Schizophrenia. Archives of General Psychiatry, 2, Bacter, J.C. and Rozelle, R.M. (1975). Nonverbal Expression as a Function of Crowding During a Simulated Police - Citizen Encounter. Journal of Personality and Social Psychology, 32(1), Bell, S.M. and Ainsworth, M.D.S. (1972). Infant Crying and Maternal Responsiveness. Child Development, 43, Benton, A.L. and Van Allen, M.W. (1968). Impairment in Facial Recognition in Patients With Cerebral Disease. Cortex, 4, Berkson, G. and Becker, J.D. (1975). Facial Expression and Social Responsiveness of Blind Monkeys. Journal of Abnormal Psychology, 84(5), Bernam, H.J. and Shulman, A.D., Marwit, S.J. (1976). Comparison of Multidimensional Decoding of Affect From Audio, Video and Audiovideo Recordings. Sociometry, 39(1), Bernard, J. (1972). The Sex Game. New York: Atheneum. 17. Birdwhistell, R.L. (1963). The Kinesic Level in the Investigation of the Emotions. In P.H. Knapp (editor), The Expression of the Emotions in Man II. New York: International Universities Press,

176 Birdwhistell, R.L. (1970). Kinesics and Context. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. 19. Blurton Jones, N.G. (1972). Non-verbal Communication in Children. in R.A. Hinde (editor), Nonverbal Communication. Cambridge, England: Cambridge University Press, Bodamer, J. (1947). Die Prosopagnosie. Archiv fφr Psychiatrie und Nervenkrankheiten, 179, Bond, E.K. (1972). Perception of Form by the Human Infant. Psychological Bulletin, 77, Borg, J. (1973). On the Facial Expressions of Abnormal Individuals: Ratings With Photographs. Scandinavian Journal of Psychology, 14, Bornstein, B., Stroka, H., and Munitz, H. (1969). Prosopagnosia with Animal Face. Agnosia, 5, Bower, T.G.R. (1971). The Object in the World of the Infant. Scientific American, 25, Bower, T.G.R. (1974). Development in Infancy. San Francisco: W.H. Feedman & Co. 26. Bower, G.H. and Karlin, M.B. (1974). Depth of Processing Pictures of Faces and Recognition Memory. Journal of Experimental Psychology, 103, Bowlby, J. (1969). Attachement and Loss I., Attachement, London: Hogarth Press. 28. Bradshaw, J.L., Nettleton, N.C. and Patterson, K. (1973). Identification of Mirror Inversed and Non-reserved Facial Profiles in Same and Opposite Visual Fields. Journal of Experimental Psychology, 99, Bradshaw, J.L. and Wallace, G. (1971). Models for the Processing and Identification of Faces. Perception and Psychophysics, 9,

177 Brooks, F.M. and Goldstein, A.G. (1963). Recognition By Children of Inverted Photographs of Faces. Child Development, 34, Bruyer, R. (1980). Perception du Visage Humain et Differences Cηrηbrales Hηmispheriques chez Le Sujet Normal. L Annηe Psychologique, 80, Buch, R. (1975). Nonverbal Communication of Affect in Children. Journal of Personality and Social Psychology, 31(4), Buck, R. (1980). Nonverbal Behavior and the Theory of Emotion: The Facial Feedback Hypothesis. Journal of Personality and Social Psychology, 38(5), Buck, R., Millner, R.E., and Caul, W.F. (1974). Sex, Personality and Physiological Variables in the Communication of Emotion via Facial Expression. Journal of Personality and Social Psychology, 30, Buck, R., Savin, V.J., Millner, R.E., and Caul, W.F. (1972). Communication of Affect through Facial Expression in Humans. Journal of Personality and Social Psychology, 23, Bugental, D.E., Kaswan, J.W. and Love, L.R. (1970a). Perception of Contradictory Meanings Conveyed by Verbal and Nonverbal Channels. Journal of Personality and Social Psychology, 16(4), Bugental, D.E., Kaswan, J.W., Love, L.R. and Fox, M. (1970b). Child versus Adult Perception of Evaluative Messages in Verbal, Vocal and Visual Channels. Developmental Psychology, 2(3), Bugental, D.E., Love, L.R. and Gianetto, R. (1971a). Perfidious Feminine Faces. Journal of Personality and Social Psychology, 17(3), Bugental, D.E., Love, L.R., Kaswan, J.W. and April, C. (1971b). Verbal- Nonverbal Conflict in Parental Messages to Normal and Disturbed Children. Journal of Abnormal Psychology, 77(1), Burns, K.L. and Beier, E.G. (1973). Significance of Vocal and Visual Channels in the Decoding of Emotional Meaning. Journal of Communication, 23,

178 Burns Vaughan, K. and Lanzetta, J.T. (1980). Vicarious Instigation and Conditioning of Facial Expressive and Autonomic Responses to a Model s Expressive Display of Pain. Journal of Personality and Social Psychology, 38(6), Campbell, R. (1979). Left-Handers Smiles: Asymmetries in the Projection of a Posed Expression. Cortex, 15(4), Campos, J.J., Hiatt, S., Ramsay, D., Henderson, C., and Svejda, M. (1978). The Emergence of Fear on the Visual Cliff. In M. Lewis, L. Rosenblum (editors), The Development of Affect. New York: Plenum, Cannon, W.B. (1929). Bodily Changes in Pain, Hunger, Fear and Rage. New York: Harper & Row Publishers, Carey, S. and Diamond, R. (1977). From Piecemeal to Configurational Representation of Faces. Science, 195, Carey, S. and Diamond, R. (1980). Maturational Determination of the Developmental Course of Face Encoding. In D. Caplan (editor), Psychological Studies of Mental Processes. Cambridge Massachussetis: MIT Press, Carmon, A. and Nachshon, I. (1973). Ear Asymmetry in Perception of Emotional Nonverbal Stimuli. Acta Psychologca, 37, Carpenter, G.C. and Stechler, G. (1967). Selective Attention to Mother s Face from Week I through Week 8. Proceedings, 75 th Annual Convention of the American Psychological Association, Carson, R.C. (1969). Interaction Concepts of Personality. New York: Aldine. 50. Charleswoth, W.R. and Kreutzer, M.A. (1973). Facial Expression of Infants and Children. In P. Ekman (editor), Darwin and Facial Expression. New York: Academic Press, Cherry, C. (1971). World Communication: Threat of Promise? New York: Wiley.

179 Colby, C.Z., Lanzetta, J.T. and Kleck, R.E. (1977). Effects of the Expressions of Pain on Autonomic and Pain Tolerance Responses to Subject-Controlled Pain. Psychophysiology, 14(6), Coleman, J.C. (1969). Psychology and Effective Behavior. A Revision and Amplification of Personality Dynamics and Behavior. Atlanta: Scott, Foresman and Company. 54. Coleman, J.C. (1976). Abnormal Psychology and Modern Life. Clenview Illinois: Scott, Foresman and Company. 55. Cook, M. (1971). Interpersonal Perception. Middlesex, England: Penguin Books. 56. Cook. M. and Lalljee, M. (1972). Verbal Substitutes For Visual Signals in Interaction. Semiotica, 6, Cφceloglu, M. (1970). Perception of Facial Expressions in Three Different Cultures. Ergonomics, 13(1), Dance, F.E.X. (1970). The «Concept» of Communication. Journal of Communication, 20, Darwin, C. (1872). the Expression of the Emotions in Man and Animals. Chicago: the University of Chicago Press, Davidson, R.J. and Schwartz, G.E. (1976). Patterns of Cerebral Lateralization During Cardiac Biofeedback v.s. the Self Regulation of Emotion. Sex Differences. Psychophysiology, 13, Day, L. (1973). An Assessment of Travel Communication Substitutability. Futures, 5, Deboer, M.M. and Boxer, A.M. (1979). Signal Functions of Infant Facial Expression and Gaze Direction During Mother-Infant Faxe-to-Face Display. Child Development, 50(4), Decarie, T. (1978). Affect Development and Cognition in a Piagetian Context. in M. Lewis, L. Rosenblum (editors), The Development of Affect. New York: Plenum,

180 Dekosky, S.T., Heilman, K.M., Bowers, D. and Valenstein, E. (1980). Recognition and Discrimination of Emotional Faces and Pictures. Brain and Language, 9, Denny - Brown, D., Meyer, J.S. and Horenstein, S. (1952). The Significance of Perceptual Rivalry Resulting from Parietal Lesions. Brain, 75, De Renzi, E., Faglioni, P. and Spinnler, H. (1968). The Performance of Patients with Unilateral Brain Damage on Face Recognition Tasks. Cortex, 4, De Renzi, E., Scotti, G. and Spinnler, A. (1969). Perceptual and Associative Disorders of Visual Recognition. Relationship to the Side of the Cerebral Lesion. Neurology, 19, De Renzi, E. and Spinnler, H. (1966). Facial Recognition in Braindamaged Patients. Neurology, 16, Deutsch, R. and Auerbach, C. (1975). Eye Movement in Perception of Another Person s Looking Behavior. Perceptual and Motor Skills, 40, Diamond, R. and Carey, S. (1977). Developmental Changes in the Representation of Faces. Journal of Experimental Child Psychology, 23, Dickey, E.C. and Knower, F.H. (1941). A Note on Some Ethnological Differences in Recognition of Simulated Expressions of the Emotions. American Journal of Sociology, 47, Dittman, A.T. (1973). Interpersonal Messages of Emotion. New York: Springer Publishing Inc. 73. Duncan, S. (1969). Nonverbal Communication. Psychological Bulletin, 72, Duncan, S.J.R. and Niederehe, G. (1974). On Signalling that it s Your Turn to Speak. Journal of Experimental Social Psychology, 10(3),

181 Edney, J.J. (1974). Human Territoriality. Psychological Bulletin, 81, Efran, J.S. and Broughton, A. (1966). Effect of Expectancies for Social Approval on Visual Behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 4, Eibl - Eibesfeldt, I. (1970). Ethology: The Biology of Behavior. New York: Holt, Rinehart & Winston. 78. Eibl - Eibesfeldt, I. (1972). Similarities and Differences Between Cultures in Expressive Movements. In R.A. Hinde (editor), Nonverbal Communication, Ekman, P. (1964). Body Position, Facial Expression and Verbal Behavior During Interviews. Journal of Abnormal and Social Psychology, 68, Ekman, P. (1968). The Recognition and Display of Facial Behavior in Literate and Non-Literate Cultures. Communication in the Symposium «The Universality of Emotions» of the American Psychological Association. 81. Ekman, P. (1972). Universals and Cultural Differences in Facial Expressions of Emotion. In J.K. Cole (editor), Nebraska Symposium on Motivation, University of Nebraska Press, Ekman, P. (1973). Cross-Cultural Studies of Facial Expression. In P. Ekman (editor), Darwin and Facial Expression. New York: Academic Press, Ekman, P. (1980). L Expression Des Emotions. La Recherche, 11(117), Ekman, P. and Friesen, W.V. (1967). Head and Body Cues in the Judgement of Emotion: A Reformulation. Perceptual and Motor Skills, 24, Ekman, P. and Friesen, W.V. (1969). Nonverbal Leakage and Clues to Deception. Psychiatry, 32,

182 Ekman, P. and Friesen, W.V. (1971). Constants Across Cultures in the Face and Emotion. Journal of Personality and Social Psychology, 17, Ekman, P. and Friesen, W.V. (1974). Detecting Deception from the Body or Face. Journal of Personality and Social Psychology, 29(3), Ekman, P. and Friesen, W.V. (1975). Unmasking the Face. A Guide to Recognizing Emotions from Facial Clues. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice Hall Inc. 89. Ekman, P. and Friesen, W.V. (1976). Measuring Facial Movement. Journal of Environmental Psychology and Nonverbal Behavior, 1(1), Ekman, P. and Friesen, W.V. (1978). The Facial Action Coding System. Palo Alto, California: Consulting Psychological Press. 91. Ekman, P., Friesen, W.V. and Ellsworth, P. (1972). Emotion in the Human Face: Guidelines for Research and an Integration of Findings. New York: Pergamon Press Inc. 92. Ekman, P., Friesen, W.V. and Tomkins, S. (1971). Facial Affect Scoring Technique (FAST): A First Validity Study. Semiotica, 3, Ekman, P. and Oster, H. (1979). Facial Expressions of Emotion. Annual Review of Psychology, 30, Ekman, P., Sorenson, R.E. and Friesen, W.V. (1969). Pan Cultural Elements in Facial Displays of Emotion. Science, 164(3875), Ellis, D.A. and Gillies, T.M. (1979). Evaluation of the Paralyzed Face. Journal of Otolaryngology, 8(6), Ellis, H., Shepherd, J. and Davis, G. (1975). An Investigation of the Use of the Photo-fit Technique For Recalling Faces. British Journal of Psychology, 66, Ellsworth, P., Carlsmith, J. and Henson, A. (1972). The State as a Stimulus to Flight in Human Subjects: A Series of Field Experiments. Journal of Personality and Social Psychology, 21,

183 Emde, R.N., Gaensbauer, T.J. and Harmon, R.J. (1976). Emotional Expression in Infancy: a Biobehavioral Study. Psychological Issues. Monograph Series 10, Monograph Ermaine, R. et Gregerian, E. (1978). Atlas of Facial Expressions. Album Des Expressions du Visage Paris: La Pensηe Universelle Exline, R.V. (1971). Visual Interaction: the Glances of Power and Preference. Nebraska Symposium on Motivation, 19, Exline, R.V., Gotthell, E., Paredes, A. and Winklemeler, D. (1968). Gaze Direction as a Factor in the Accurate Judgement of Nonverbal Expressions of Affect. Proceedings of the 76th Annual Convention of the American Psychological Association, 3, Faglioni, P., Spinnler, H. and Vignolo, L.A. (1969). Contrasting Behavior of Right and Left Hemisphere-damaged Patients on a Discrimination Task of Auditory Recognition. Cortex, 5, Fantz, R.L. (1963). Pattern Vision in Newborn Infants. Science, 140, Fast, J. (1970). Body Language. New York: M. Evans and Company Inc Felipe, N. and Sommer, R. (1966). Invasions of Personal Space. Social Problems, 14, Fenster, C.A. (1967). Vocal Communication of Emotional Meaning Among Adults and Children. Dissertation Abstracts International, 28, Frieze, I.H. and Ramsey, S.J. (1976). Nonverbal Maintenance of Traditional Sex Roles. Journal of Social Issues, 32(3), Frijda, N.H. (1968). Recognition of Emotion. In L. Berkowitz (editor), Advances in Experimental Social Psychology, Vol. 4. New York: Academic Press Frijda, N.H. and Philipzoon, E. (1963). Dimensions of Recognition of Emotion. Journal of Abnormal and Social Psychology, 66,

184 Galper, R.E. (1970). Recognition of Faces in Photographic Negative. Psychonomic Science, 19, Galper, R.E. and Hochberg, J. (1971). Recognition Memory for Photographs of Faces. American Journal of Psychology, 84(3), Gardner, H., Ling, P.K., Flamm, L. and Silverman, J. (1975). Comprehension and Appreciation of Humorous Material Following Brain Damage. Brain, 98, Gatz, A.J. (1970). Manter s Essentials of Clinical Neuroanatomy and Neurophysiology. Philadelphia: Davis Geffen, G., Bradshaw, J.L. and Wallace, G. (1971). Interhemisphere Effects on Reaction Time to Verbal and Nonverbal Stimuli. Journal of Experimental Psychology, 87, Gibbins, K. (1969). Communication Aspects of Women s Clothes and their Relation to Fashion Ability. British Journal of Social and Clinical Psychology, 8, Gibson, E.J. (1969). Principles of Perceptual Learning and Development. New York: Meredith Corporation Gilbert, C. and Bakan, P. (1973). Visual Asymmetry in Perception of Faces. Neuropsychologia, 11, Gladstein, G.A. (1974). Nonverbal Communication and Counseling Psychotherapy. The Counseling Psychologist, 4, Goffman, E. (1959). The Presentation of Self in Everyday Life. New York: Doubleday Goffman, S. (1972). Relations in Public. New York: Basic Books Goldstein, K. (1939). the Organism: A Holistic Approach to Biology, Derived from Pathological Data in Man. New York: American Books Goldstein, A.G. and Mackenberg, E.J. (1966). Recognition of Human Faces from Isolated Facial Features: A Development Study. Psychonomic Science, 6,

185 Gottman, J., Markmann, H. and Notarius, C. (1977). the Topography of Marital Conflict: A Sequestrial Analysis of Verbal and Nonverbal Behavior. Journal of Marriage and the Family, 39(3), Grant, E.C. (1969). Human Facial Expression. Man, 4, Hackney, H. (1974). Facial Gestures and Subject Expression of Feelings. Journal of Counseling Psychology, 21(3), Haggard, M.P. and Parkinson, A.M. (1971). Stimulus and Task Factors As Determinants of Ear Advantages. Quarterly Journal of Experimental Psychology, 23, Hall, E. (1964). Silent Assumptions in Social Communication. Disorders of Communication, 42, Hall, C.S. and Lindzey, G. (1970). Theories of Personality. New York: J. Wiley & Sons Inc Hamilton, M.L. (1972). Imitation of Facial Expression of Emotion. Journal of Psychology, 80(2), Hamilton, M.L. (1973). Imitative Behavior and Expressive Ability in Facial Expression of Emotion. Developmental Psychology, 8(1), Hannay, H.J. and Rogers, J.P. (1979). Individual Differences and Asymmetry Effects in Memory of Unfamiliar Faces. Cortex, 15, Harlow, H.F. (1963). The Development of Affectional Patterns in Infant Monkeys. In B.M. Foss (editor), Determinants of Infant Behavior II. London: Methuem, Hηcaen, H., Ajuriaguerra, J. et Massonet, J. (1951). Les Troubles Visuoconstructifs par Lesion Parieto - occipitale Droite. Role Des Perturbations Vestibulaires. Encηphale, 1, Hηcaen, H. and Angelergues, R. (1962). Agnosia for Faces (Prosopagnosie). Archives of Neurology, 7, Henley, N.M. (1973). Status and Sex: Some Touching Observations. Bulletin of Psychometric Society, 2,

186 Heshka, S. and Nelson, Y. (1972). Interpersonal Speaking Distance as a Function of Age, Sex and Relationship. Sociometry, 35, Hess, E.H. (1975). The Role of Pupil Size in Communication. Scientific American, 233(5), Hill, C.E. and Cormally, J. (1977). Effects of Reflection, Restatement, Probe and Nonverbal Behaviors on Client Affect. Journal of Counseling Psychology, 24(2), Hilliard, R.D. (1973). Hemispheric Laterality Effects on a Facial Recognition Task in Normal Subjects. Cortex, 9, Hora, T. (1959). Tso, Zen and Existential Psychotherapy. Psychologia, 2, Howell, R. and Jorgenson, E. (1970). Accuracy of Judging Emotional Behavior in a Natural Setting: a Replication. Journal of Social Psychology, 81, Hymes, D. (1972). Models of the Interaction of Language and Social Life. In J.J. Cumpertz, D. Hymes (editors), Directions in Sociolinguistics. New York: Holt, Rinehart and Winston Izard, C.E. (1971). The Face of Emotion. New York: Meredith Corporation Izard, C.E. (1977). Human Emotion. New York: Plenum Izard, C.E. (1978). On the Ontogenesis of Emotions and Emotion - Cognition Relationships in Infancy. In M. Lewis, L. Rosenblum (editors), The Development of Affect. New York: Plenum, James, W. (1890). The Principles of Psychology. New York: Holt Jones, A.S. (1969). Influence of Mode of Stimulus Presentation on Performance in Facial Recognition Tasks. Cortex, 5, Kagan, J. (1970). Attention and Psychological Change in the Young Child. Science, 70,

187 Kahn, M. (1970). Nonverbal Communication as a Factor in Marital Satisfaction. Dissertation Abstracts International, 30(10-13), Kaye, K. and Marcus, J. (1978). Imitation Over a Series of Trials without Feedback: Age Six Months. Infant Behavior and Development, 1, Keasey, C. and Tomlinson - Keasey, C. (1973). Petition Signaling in a Naturalistic Setting. Journal of Social Psychology, 89, Kendon, A. (1967). Some Functions of Gaze Direction in Social Interaction. Acta Psychologica, 26, Key, M.R. (1975). Paralanguage and Kinesics: Nonverbal Communication. Metuchen, N.J.: Scarecrow Kleck, R.E., Vaughan, R.C., Cartwright - Smith, J., Vaughan, K.B., Colby, C.Z. and Lanzetta, J.T. (1976). Effects of Being Observed on Expressive, Subjective and Physiological Responses to Painful Stimuli. Journal of Personality and Social Psychology, 34, Klein, D., Moscovitch, M. and Vigna, C. (1976). Perceptual Asymmetries and Attentional Mechanisms in Tachistoscopic Recognition of Words and Faces. Neuropsychologia, 14, Knower, R.H. (1945). Studies in the Symbolism of Voice and Action: The Use of Behavioral and Tonal Symbols as Tests of Speaking Achievement. Journal of Applied Psychology, 29, Kozel, N. (1969). Perception of Emotion: Race of Expressor, Sex of Perceiver and Mode of Presentation. Proceedings of the 77 th Annual Convention of the American Psychological Association, 4(Pt.1), Kramer, E. (1963). Judgements of Personal Characteristics and Emotions from Nonverbal Properties of Speech. Psychological Bulletin, 60, Kremin, H. (1980). Recognition of Faces. Facial Expressions and Symbolic Gestures in Brain-damaged Patients. Chianciano: International Neuropsychological Society.

188 La Barbera, J.D., Izard, C., Vietze, P. and Parisi, S.A. (1976). Four and Six-Month-Old Infants Visual Responses to Joy, Anger and Neutral Expressions. Child Development, 47, La Barre, W. (1947). The Cultural Basis of Emotions and Gestures. Journal of Personality, 16, Lacan, J. (1949). Le Stade Du Mirroir comme Formateur de la Fonction Ju JE. Αλαθέξεηαη απφ Α. Σδαβάξαο, La Cross, M.B. (1975). Nonverbal Behavior and Perceived Counselor Attractiveness and Persuasiveness. Journal of Counseling Psychology, 22(6), Laird, J.D. (1974). Self-Attribution of Emotion: The Effects of Expressive Behavior on the Quality of Emotional Experience. Journal of Personality and Social Psychology, 29(4), Laird, J.D. and Crosby, M. (1974). Individual Differences in Selfattribution of Emotion. In H. London, R.E. Nisbett (editors), Thought and Feeling. Cognitive Alteration of Feeling States. Chicago: Aldine - Atherton Publishing Company Landis, T., Assal, G. and Perret, E. (1979). Opposite Cerebral Hemisphere Superiorities for Visual Associative Processing of Emotional Facial Expressions and Objects. Nature, 278, Lange, C.G. (1885). The Emotions. Retranslated by I.A. Haupt for K. Dunlap (editor). Baltimore: Williams & Wilkins, Langhery, K.R., Alexander, J.F. and Lane, A.B. (1971). Recognition of Human Faces: Effects of Target Exposure Time Target Position, Pose Position and Type of Photograph. Journal of Applied Psychology, 55, Lanzetta, J.T., Cartwright-Smith, J. and Kleck, R.E. (1976). Effects of Nonverbal Dissimulation on Emotional Experience and Autonomic Arousal. Journal of Personality and Social Psychology, 33(3),

189 Lanzetta, J.T. and Kleck, R.E. (1970). Encoding and Decoding of Nonverbal Affect in Humans. Journal of Personality and Social Psychology, 16, Lazarus, R.S. (1968). Emotions and Adaptation: Conceptual and Empirical Relations. In W.J. Arnold (editor), Nebraska Symposium of Motivation. Lincoln: University of Nebraska Press Leehey, S. (1976). Face Recognition in Children: Evidence for the Development of Right Hemisphere Specialization. Doctoral Dissertation. Αλαθέξεηαη Απφ S. Carey θαη R. Diamond, Leibman, M. (1970). The Effects of Sex and Race Norms on Personal Space environment and Behavior, 2, Lennard, H.L. and Bernstein, A. (1969). Patterns in Human Interaction San Francisco: Jossey - Bass Lerner, J. (1971). Children with Learning Disabilities. Boston: Houghton Mifflin Levy, J. and Trevarthen, C. (1977). Perceptual Semantic and Phonetic Aspects of Elementary Language Processes in Split-brain Patients. Brain, 100, Levy, J., Trevarthen, C. and Sperry, R.W. (1972). Perception of Bilateral Chimeric Figures Following Hemisphere Deconnection. Brain, 95, Levy - Schoen, A. (1964). L Image D Autrui chez l Enfant. Paris: P.U.F Ley, R.G. and Bryden, M.P. (1979). Hemispheric Differences in Processing Emotions and Faces. Brain and Language, 7, Lezak, M.D. (1976). Neuropsychological Assessment. New York: Oxford University Press Lhermitte, F., Chain, F., Escourolle, R., Ducarne, B. et Pillon, B. (1972). Etude Anatomo-Clinique d un Cas de Prosopagnosie. Revue Neurologique, 126,

190 Libby, W.L. (1970). Eye Contact and Direction of Looking as Stable Individual Differences. Journal of Experimental Research in Personality, 4, Libby, W.L. and Yacklevich, D. (1973). Personality Determinants of Eye Contact and Direction of Gaze Aversion. Journal of Personality and Social Psychology, 27(2), Liggett, J. (1974). the Human Face. London: Constable Lindenfeld, J. (1974). Syntactic Structure and Kinesic Phenomena in Communictive Events. Semiotica, 12, Luria, A.R. (1966). Higher Cortical Function in Man. New York: Basic Books Malmstrom, E., Ekman, P. and Friesen, W.V. (1972). Autonomic Changes with Facial Displays of Surprise and Disgust. Presented at West Psychological Association Meeting, Portland, Ore. Αλαθέξεηαη Απφ P. Ekman θαη H. Oster, Mandler, G. (1962). Emotion. In New Directions in Psychology I. New York: Holt, Rinehart & Winston, Manis, M. and Armstrong, G.W. (1971). Contrast Effects in Verbal Output. Journal of Experimental Social Psychology, 7(4), Martin, M. (1979). Hemispheric Specialization for Local and Global Processing. Neuropsychologia, 17, McGrew, W.C. (1972). An Ethological Study of Children s Behavior. New York: Academic Press Mckelvie, S.J. (1976). The Role of Eyes and Mouth in the Memory of a Face. American Journal of Psychology, 89(2), Meadows, J.C. (1974). The Anatomical Basis of Prosopagnosia. Journal of Neurology, Neurosurgery and Psychiatry, 37,

191 Mehrabian, A. (1968). Inference of Attitude from the Posture, Orientation and Distance of a Communicator. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 32, Mehrabian, A. (1969). Significance of Posture and Position in the Communication of Attitude and Status Relationships. Psychological Bulletin, 71, Mehrabian, A. (1970a). A Semantic Space for Nonverbal Behavior. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 35, Mehrabian, A. (1970b). Some Determinants of Affiliation and Conformity. Psychological Reports, 27, Mehrabian, A. (1971a). Silent Messages Belmont, Calif.: Wadsworth Publishing Company Inc Mehrabian, A. (1971b). Verbal and Nonverbal Interaction of Strangers in a Waiting Situation. Journal of Experimental Research in Personality, 5, Mehrabian, A. (1972). Nonverbal Communication. Chicago: Aldine- Atherton Mehrabian, A. and Fiar, J. (1969). Encoding of Attitude by a Seated Communicator via Posture and Position Cues. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 33, Mehrabian, A. and Wiener, M. (1967). Decoding of Inconsistent Communications. Journal of Personality and Social Psychology, 6, Meltzoff, A.N. and Moore, M.K. (1977). Imitation of Facial and Manual Gestures by Human Neonates. Science, 198, Middlebrook, P.N. (1974). Social Psychology and Modern Life. New York: Alfred A. Knopf Inc Milner, B. (1968). Visual Recognition and Recall After Right Temporal- Lobe Excision in Man. Neuropsychologia, 6,

192 Miller, R.E., Levine, J.M. and Mirsky, I.A. (1973). Effects of Psychoactive Drugs on Nonverbal Communication and Group Social Behavior of Monkeys. Journal of Personality and Social Psychology, 28, Montagu, A. (1971). Touching: The Human Significance of the Skin. New York: Columbia University Press Morley, I.E. and Stephenson, G.M. (1970). Formality in Experimental Negotiations: A Validity Study. British Journal of Psychology, 61, Moscovitch, M. and Olds, J. (1979). Right Hemisphere Superiority in Controlling the Production of Spontaneous Facial Expressions. Noordwijkerhour: International Neuropsychological Society Moscovitch, M., Scullion, D. and Christrie, D. (1976). Early v.s. Late Stages of Processing and their Relation to Functional Hemispheric Asymmetries in Face Recognition. Journal of Experimental Psychology: Human Percetion and Performance, 2, Nelson, C.A., Morse, P.A. and Leavitt, L.A. (1979). Recognition of Facial Expressions by Seven-month Old Infants. Child Development, 50(4), Nierenberg, G. and Calero, H. (1971). How to Read a Person Like a Book. New York: Hawthorn Books Notarius, C.I. and Levenson, R.W. (1979). Expressive Tendenciesand Physiological Response to Stress. Journal of Personality and Social Psychology, 37(7), Nystrom, M. (1974). Neonatal Facial-Postural Patterning During Sleep: Description and Reliability of Observation. Psychological Research Bulletin, 14, Orr, S.P. and Lanzetta, J.T. (1980). Facial Expressions of Emotions as Contitioned Stimuli for Human Autonomic Responses. Journal of Personality and Social Psychology, 38(2),

193 Osgood, C.E. (1966). Dimensionality of the Semantic Space for Communication via Facial Expression. Scandinavian Journal of Psychology, 7, Oster, H. (1978). Facial Expression and Affect Development. In M. Lewis, L. Rosenblum (editors), The Development of Affect. New York: Plenum, Oster, H. and Ekman, P. (1978). Facial Behavior in Child Development. Minnesota Symposium of Child Psychology, 11, Patterson, K.E. and Baddeley, A.D. (1977). When Face Recognition Fails. Journal of Experimental Psychology: Human Learning and Memory, 3(4), Patterson, K.E. and Bradshaw, J.L. (1975). Differential Hemispheric Mediation of Nonverbal Visual Stimuli. Journal of Experimental Psychology, 1, Payk, T.R. (1973). Mimik und Physiognomie in der Psychopathologie. Psychiatria Clinica, 6, Phillips, R.J. (1972). Why are Faces so Hard to Recognize in the Photographic Negative? Perception and Psychophysics, 12, Phillis, J. (1970). Children s Judgements of Personality on the Basis of Voice Quality. Developmental Psychology, 3(Pt.1), Piaget, J. (1968). La Naissance de l Intelligence chez I Enfant. Neuchatel: Delachaux et Niestlη (6 e edition) Piazza, M.D. (1980). The Influence of Sex and Handedness in the Hemispheric Specialization of Verbal and Nonverbal Tasks. Neuropsychologia, 18, Plutchik, R. (1977). Emotion Theories. In B.B. Wolman (editor), International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, Psychoanalysis & Neurology, 4,

194 Polak, R.P., Emde, N.R. and Spitz, A.R. (1964). the Smiling Response to the Human Face. Journal of Nervous Mental Disease, 139, Prkachhin, K.M., Craig, K.D., Papageorgis, D. and Reith, G. (1977). Nonverbal Communication Deficits and Response to Performance Feedback in Depression. Journal of Abnormal Psychology, 3, Reusch, J. and Kees, W. (1956). Nonverbal Communication: Notes on the Visual Perception of Human Relations. Berkeley, California: University of California Press Rizzolatti, G. Umilta, C. and Berlucci, G. (1971). Opposite Superiorities of the Right and Left Cerebral Hemispheres in Discriminative Reaction Time to Physiognomic and Alphabetical Material. Brain, 94, Robach, H.B. (1968). Human Figure Drawing: Their Utility in the Clinical Psychologists. Armentorium for Personality Assessment. Psychological Bulletin, 70, Robertshaw, S. and Sheldon, N. (1976). Laterality Effects in Judgement of the Identity and Position of Letters: A Signal Detection Analysis. Quarterews Journal of Experimental Psychology, 28, Rock, I. (1974). the Perception of Disoriented Figures. Scientific American, 230, Rondot, P. et Tzavaras, A. (1969). La Prosopagnosie apres Vinght Annηes d Etudes Cliniques et Neuropsychologiques. Journal Psychologique Normale et Pathologique, 2, Ross, E.D. and Marek - Marsel, M. (1979). Dominant Language Functions of the Right Hemisphere? Prosody and Emotional Gesturing. Archives of Neurology, 36, Rubin, Z. (1970). Measurement of Romantic Love. Journal of Personality and Social Psychology, 16, Sacheim, H.A., Gur, R.C. and Saucy, M.C. (1978). Emotions are Expressed More Intensely on the Left Side of the Face. Science, 202,

195 Saltz, E. and Sigel, I.E. (1967). Concept Overdiscrimination in Children. Journal of Experimental Psychology, 73, Scapinello, K.F. and Yarmey, A.D. (1970). The Role of Familiarity and Orientation in Immediate and Delayed Recognition of Pictorial Stimuli. Psychonomic Science, 21, Schachter, S. and Singer, J.E. (1962). Cognitive, Social and Physiological Determinants of Emotional State. Psychological Review, 69, Scheflen, A.E. (1972). Body Language and Social Order. Communication as Behavioral Control. Englewood Cliffs N.J.: Prentice Hall Inc Scheflen, A.E. (1973a). How Behavior Means. New York: Gordon and Breach Science Publishers Scheflen, A.E. (1973b). Communicational Structure: Analysis of a Psychotherapy Transaction. Bloomington, Indiana: Indiana University Press Scheflen, A.E. (1977). Communication Theory. In B.B. Wolman (editor), International Encyclopedia of Psychiatry, Psychology, Psychoanalysis & Neurology, Vol. 3, New York: Aesculapius Publishers Inc., Scherer, D. (1971). Attribution of Personality from Voice: A Cross - Cultural Study on Interpersonal Perception. Proceedings of the 79th Annual Convention of the American Psychological Association, 6 (Pt.1) Schif, W. (1973). Social Event Perception and Stimulus Polling in Deaf and Hearing Observers. American Journal of Psychology, 86(1), Schlesinger, L.B. (1980). Physiognomic Perception: Empirical and Theoretical Perspectives. Genetic Psychological Monograph, 101, Schlosberg, H. (1941). A Scale for the Judgement of Facial Expressions. Journal of Experimental Psychology, 29, Schlosberg, H. (1952). The Description of Facial Expressions in Terms of Two Dimensions. Journal of Experimental Psychology, 44,

196 Schlosberg, H. (1954). Three Dimensions of Emotion. Psychological Review, 61, Schwartz, G.E., Davidson, R.J. and Maer, F. (1975). Right Hemisphere Lateralization for Emotion in the Human Brain: Interactions With Cognition. Science, 190, Schwartz, G.E., Fair, P.L., Salt, P., Mandel, M.R. and Klerman, G.L. (1976). Facial Muscle Patterning to Affective Imagery in Depressed and Nondepressed Subjects, 192, Seron, X. et Vanderlinden, M. (1979). Vers une Neuropsychologie Humaine des Conduites Emotionelles. L Annηe Psychologique, 79, Shepard, J.W., Deregowski, J.B. and Ellis, H.D. (1974). a Cross - Cultural Study of Recognition Memory for Faces. International Journal of Psychology, 9, Shepard, J.W. and Ellis, H.D. (1973). The Effect of Attractiveness on Recognition Memory for Faces. American Journal of Psychology, 86, Shultz, T.R. and Zigler, E. (1970). Emotional Concomitants of Visual Mastery in Infants: The Effect of Stimulus Movement on Smiling and Vocalizing. Journal of Experimental Child Psychology, 10, Simpson, W.E. and Crandall, S.J. (1972). The Perception of Smiles. Psychonomic Science, 29(4A), Smith, E.E. and Nielsen, G.D. (1970). Representations and Retrieval Processes in Short-term Memory: Recognition and Recall of Faces. Journal of Experimental Psychology, 85, Sommer, R. (1969). Personal Space: The Behavioral Basis of Design. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice Hall Inc Sorce, J.F. and Campos, J.J. (1974). The Role of Expression in the Recognition of a Face. American Journal of Psychology, 87(1-2),

197 Spitz, R.A. (1968). De la Naissance a la Parole. La Premiηre Annηe de la Vie. Paris: Presses Universitaires de France Sroufe, L.A. (1977). Wariness of Strangers and the Study of Infant Development. Child Development, 48, Sroufe, L.Α. and Waters, E. (1976). The Ontogenesis of Smiling and Laughter: A Perspective on the Organization of Development in Infanicy. Psychological Review, 83, Steiner, J.E. (1973). The Gustofacial Response: Observation on Normal and Anencephalic Newborn Infants. In J.F. Bosma (editor), Fourth Symposium on Oral Sensation and Perception, Bethesda, U.S.: Dep. H.E.W Steingart, I., Grand, S., Margolis, R., Freedman, N. and Buchward, C. (1976). Study of the Representation of Anxiety in Chronic Schizophrenia. Journal of Abnormal Psychology, 85(6), Stone, J. and Church, J. (1968). Childhood and Adolescence. S Psychology of the Growing Person. New York: Random House Strong, S.R., Taylor, R.G., Bratton, J.C. and Loper, R.G. (1971). Nonverbal Behavior and Perceived Counselor Characteristics. Journal of Counselling Psychology, 18, Suberi, M. and Mckeever, W.F. (1977). Differential Right Hemispheric Memory Storage of Emotional and Non-Emotional Faces. Neuropsychologia, 15, Suedfeld, P., Bochner, S. and Matas, C. (1971). Petitioner s Attire and Petition Signaling by Peace Demonstrators: A Field Experiment. Journal of Applied Social Psychology, 1, Tankard, J. (1970). Effects of Eye Position on Person Perception. Perceptual and Motor Skills, 31, Tomkins, S.S. (1962). Affect, Imagery, Consciousness, I. The Positive Affect. New York: Springer.

198 Tomkins, S.S. (1963). Affect, Imagery, Consciousness, II. The Negative Positive Affect. New York: Springer Tomkins, S.S. (1970). Affect as the Primary Motivational System. In M. Arnold (editor), Feelings and Emotions: The Loyola Symposium. New York: Academic Press, Tomkins, S.S. and McCarter, R. (1964). What and Where are the Primary Affects? Some Evidence for a Theory. Perception and Motor Skills, 18, Tourangeau, R. and Ellsworth, P.C. (1979). The Role of Facial Response in the Experience of Emotion. Journal of Personality and Social Psychology, 37(9), Triandis, H.G. and Lambert, W.W. (1958). A Restatement and Test of Schlosberg s Theory of Emotion with Two Kinds of Subjects from Greece. Journal of Abnormal and Social Psychology, 56(3), Σδαβάξαο, Α.Β. (1976). Πεξί αληηιήςεσο θαη αλαγλσξίζεσο ηνπ αλζξσπίλνπ πξνζψπνπ. (Νεπξνςπρνινγηθή θαη Φπρνπαζνινγηθή Μειέηε). Γηαηξηβή επί Γηδαθηνξία. Παξίζη - Αζήλα Tzavaras, A.V., Hηcaen, H. et LeBras, H. (1970). Le Probleme de la Specifitη du Deficit de la Reconnaissance du Visage Humaine Lors des Lesions Hηmispheriques Unilaterales. Neuropsychologia, 8, Tzavaras, A., Merienne, L. et Masure, M.C (1973). Prosopagnosie chez un Sujet Gaucher par Lηsion Temporale Gauche. Encηphale, 4, Vande Creek, L. and Watkins, J.T. (1972). Responses to Incongruent Verbal and Nonverbal Emotional Cues. Journal of Communication, 22, Waldron, J. (1975). Judgement of Like - Dislike from Facial Expression and Body Posture. Perceptual and Motor Skills, 41(3), Walker, E. and Marwit, S.J. (1980). A Cross-sectional Study of Emotion Recognition in Schizophrenics. Journal of Abnormal Psychology, 89(3),

199 Warrington, E.K. and James, M. (1967). An Experimental Investigation of Facial Recognition in Patients with Unilateral Cerebral Lesions. Cortex, 3, Watzlavick, P., Beavin, J.H. and Jackson, D.D. (1967). Pragmatics of Human Communication. New York: W.W. Norton Wechsler, A.F. (1973). The Effect of Organic Brain Disease on Recall of Emotionally Charged v.s. Neutral Narrative Texts. Neurology, 23, Weitz, S. (1974). Nonverbal Communication. New York: Oxford University Press Wiig, E.H. and Harris, S.P. (1974). Perception and Interpretation of Nonverbally Expressed Emotions by Adolescents with Learning by Disabilities. Perceptual and Motor Skills, 38(1), Williams, E. (1977). Experimental Comparisons of Face-to-Face and Mediated Communication: A Review. Psychological Bulletin, 84(5), Winkelmayer, R., Exline, R.V., Gottheil, E. and Paredes, A. (1978). The Relative Accuracy of U.S., British and Mexican Raters in Judging Emotional Displays of Schizophrenic and Normal U.S. Women. Journal of Clinical Psychology, 34(3), Woff, P.H. (1963). Observations on the Early Development of Smiling. In B.M.Foss (editor), Determinants of Infant Behavior II. New York: Wiley, Wolf, W. (1943). The Expression of Personality. Αλαθέξεηαη απφ H. Sacheim, R.C. Gur θαη M.C. Saucy, Yarmey, D. (1971). Recognition Memory for Familiar «Public» Faces: Effects of Orientation and Delay. Psychonomic Science, 24, Yin, R.K. (1969). Looking at Upside Down Faces. Journal of Experimental Psychology, 81,

200 Yin, R.K. (1970a). Face Recognition: a Special Process. Ph. D. Thesis, Psychology Department, Massachusetts Institute of Technology Yin, R.K. (1970b). Face Recognition by Brain Injured Patients: A Dissociable Ability? Neuropsychologia, 8, Young - Browne, G.R., Rosenfely, H.M. and Horowitz, F.D. (1977). Infant Discrimination of Facial Expressions. Child Development, 48, Zaidel, S.F. and Mehrabian, A. (1969). The Ability to Communicate and Infer Positive and Negative Attitudes Facially and Vocally. Journal of Experimental Research, 3, Zeh, W. (1950). Stθrung des Ausdruckserkennens Beimt Gerstmamishen Syndrom. Archiv fφr Psychiatrie und Nervenkrankheiten, 185, Zimbardo, P. (1971). Freaks, Hippies and Voters: The Effects of Deviant Dress and Appearance on Political Persuation Process. Symposium: Meeting of the Eastern Psychological Association, New York Zuckerman, M., Lipets, M.S., Koivumaki, J.H. and Rosenthal, R. (1975). Encoding and Decoding Nonverbal Cues of Emotion. Journal of Personality and Social Psychology, 38(6), Κψζηαο Β. Γεκνπιάο Φηιφινγνο Ννκνπνιηηηθφο - Θενιφγνο Φπρνιφγνο (Φηινζνθίαο - Παηδαγσγηθήο Φπρνινγίαο / Φπρνινγίαο, [Πεηξακαηηθήο, Γλσζηηθήο, Δμειηθηηθήο, ρνιηθήο] θαη Κνηλσληθήο - Kιηληθήο Φπρνινγίαο) Msc [Φπρναλάιπζεο θαη] Κνηλσληθήο Κιηληθήο / Kιηληθήο Φπρνινγίαο δξ (I.K.Y.) [Κιηληθήο Παηδνλεπξνςπρνινγίαο θαη] Φπρηαηξηθήο Kιηληθήο Φπρνινγίαο Δξεπλεηήο Βηνςπρναλάιπζεο Δπί ηηκή Α ρνιηθφο χκβνπινο Φηινιφγσλ πξ. αλαπιεξσηήο Γηεπζπληήο Πεξηθεξεηαθνχ Δπηκνξθσηηθνχ Κέληξνπ Δθπαηδεπηηθψλ Θεζζαιίαο Σξηαληαθχιινπ 5, Λάξηζα , , ( ) dimoulask@yahoo.gr twitter: Κψζηαο Γεκνπιάο Linkedin: Κψζηαο Γεκνπιάο Facebook: Κψζηαο Γεκνπιάο Ηζηνζειίδα (Blog): Psychobiopath> Hist

201 201 Γεληθή Δπηκέιεηα Σφκνπ: Κψζηαο Β. Γεκνπιάο Πνιχηηκνο ζπλεξγάηεο, ζην e-class, ΠΔΤΠ θαη ΔΠΠΑΗΚ ηεο ΑΠΑΗΣΔ Βφινπ: Νεθηαξία Φηιίηζα Αγξαθηψηε

202 202 (ζπκκεηνρή ζηελ δηαρξνληθή έξεπλα ηεο αλαγλώξηζεο ησλ ζπλαηζζεκάησλ ζην πξόζσπν: ζα δεκνζηεπζεί ζε άιιε ζπλάθεηα)

203 203 ΚΧΝΣΑΝΣΗΝΟΤ Β. ΓΖΜΟΤΛΑ ΘΔΜΑΣΑ ΔΡΓΑΗΑΚΧΝ ΥΔΔΧΝ ΣΔΗ.Γ.Ο. ΣΜΖΜΑ ΛΟΓΗΣΗΚΖ ΛΑΡΗΑ 2001

204 204 ΘΔΜΑΣΑ ΔΡΓΑΗΑΚΧΝ ΥΔΔΧΝ

205 205 Ζ ΟΜΑΓΑ ΚΑΗ ΠΧ ΠΑΗΡΝΟΝΣΑΗ ΟΗ ΑΠΟΦΑΔΗ ΜΔΑ ΑΤΣΖΝ ΚΑΝΟΝΔ ΚΑΛΖ ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ ΣΖΝ ΔΡΓΑΗΑ

206 206 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΔΛ. Α. ΔΝΝΟΗΑ ΚΑΗ ΖΜΑΗΑ ΣΧΝ ΑΝΘΡΧΠΗΝΧΝ ΥΔΔΧΝ 7 Β. Ζ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΕΧΖ ΑΝ ΒΑΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΧΝ ΑΝΘΡΧΠΗΝΧΝ ΥΔΔΧΝ 8 Γ. ΦΤΗΚΔ ΚΑΗ ΦΤΥΟΛΟΓΗΚΔ ΑΝΑΓΚΔ ΚΗΝΖΣΡΑ ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ 9 1. ΑΗΣΗΔ ΚΑΗ ΓΡΑΖ 9 2. ΣΟ «ΓΗΑΣΗ» ΣΖ ΑΝΘΡΧΠΗΝΖ ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ 9 3. ΚΗΝΖΣΡΑ ΜΑΘΖΖ ΚΔΦΖ ΓΗΑΚΡΗΖ ΚΗΝΖΣΡΧΝ ΦΤΖ ΚΑΗ ΛΔΗΣΟΤΡΓΗΑ ΚΗΝΖΣΡΧΝ 11 Γ. ΦΤΥΟΛΟΓΗΑ ΣΟΤ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ ΔΝΝΟΗΑ ΣΟΤ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ ΗΓΗΟΣΖΣΔ ΣΟΤ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ 13 Δ. ΠΡΟΧΠΗΚΟ ΥΧΡΟ ΣΟ ΔΡΓΟΣΑΗΟ ΥΔΖ ΣΟΤ ΑΣΟΜΟΤ ΜΔ ΣΟ ΥΧΡΟ ΣΟΤ ΑΣΟΜΗΚΟ ΥΧΡΟ ΜΔΑ ΣΟ ΔΡΓΟΣΑΗΟ ΔΛΔΓΥΟ ΣΟΤ ΥΧΡΟΤ ΑΠΟ ΣΟ ΗΓΗΟ ΣΟ ΑΣΟΜΟ ΔΓΓΤΣΖΣΑ ΚΑΗ ΑΠΟΣΑΖ ΜΔΑ ΣΟΝ ΔΡΓΑΗΑΚΟ ΥΧΡΟ ΕΧΣΗΚΟ ΠΡΟΧΠΗΚΟ ΥΧΡΟ ΤΜΠΛΔΞΖ ΥΧΡΧΝ ΜΔΣΑΞΤ ΣΧΝ ΑΣΟΜΧΝ ΑΛΛΖΛΟΔΜΠΔΡΗΥΧΡΖΖ ΓΡΑΔΧΝ ΠΡΟΔΓΓΗΖ ΑΠΟΦΤΓΖ ΣΧΝ ΔΡΓΑΣΧΝ ΜΔΣΑΞΤ ΣΧΝ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΑΤΣΟΣΖΣΑ ΥΧΡΟΤ ΜΔΣΡΖΖ ΑΠΟΣΑΔΧΝ ΜΔΣΑΞΤ ΣΧΝ ΑΣΟΜΧΝ ΣΟΤ ΗΓΗΟΤ ΥΧΡΟΤ ΥΧΡΗΚΟΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΖΜΑΗΑ ΣΟΤ ΑΣΟΜΗΚΟΤ ΥΧΡΟΤ ΦΤΛΟ ΚΑΗ ΑΣΟΜΗΚΟ ΥΧΡΟ 21

207 ΥΧΡΗΚΖ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΑ ΣΧΝ ΑΣΟΜΧΝ Χ ΠΡΟ ΣΖΝ ΖΛΗΚΗΑ ΦΤΛΔΣΗΚΔ ΓΗΑΦΟΡΔ ΣΖ ΥΡΖΖ ΣΟΤ ΥΧΡΟΤ ΥΡΖΖ ΣΟΤ ΥΧΡΟΤ ΚΑΣΑ ΣΗ ΔΚΑΣΟΣΔ ΤΝΘΖΚΔ ΡΟΛΟ ΚΑΗ ΘΔΖ ΣΟΤ ΑΣΟΜΟΤ ΣΖ ΥΡΖΖ ΣΟΤ ΥΧΡΟΤ ΚΟΗΝΧΝΗΚΔ ΥΔΔΗ 23 Σ. ΠΤΚΝΟΣΖΣΑ ΔΡΓΑΕΟΜΔΝΧΝ ΥΧΡΗΚΖ ΟΠΣΗΚΖ ΣΖ ΠΤΚΝΟΣΖΣΑ ΔΜΠΔΗΡΗΑ ΓΗΑΘΔΗΜΟΤ ΥΧΡΟΤ ΑΝΣΑΓΧΝΗΜΟ ΔΓΧΗΣΗΚΖ ΑΝΣΗΜΔΣΧΠΗΖ ΣΖ ΠΡΑΓΜΑΣΗΚΟΣΖΣΑ ΤΝΘΖΚΔ ΑΗΘΖΖ ΣΖ ΠΡΑΓΜΑΣΗΚΟΣΖΣΑ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΚΑΗ ΥΧΡΗΚΖ ΠΤΚΝΟΣΖΣΑ ΔΠΗΠΣΧΔΗ ΣΖ ΠΤΚΝΟΣΖΣΑ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΔΠΖΡΔΑΜΟΤ ΣΖ ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΑΛΛΖΛΔΠΗΓΡΑΖ ΣΧΝ ΔΡΓΑΕΟΜΔΝΧΝ ΖΛΗΚΗΑΚΖ ΑΝΣΗΜΔΣΧΠΗΖ ΣΖ ΠΤΚΝΟΣΖΣΑ «ΑΝΣΡΗΚΖ» ΚΑΗ «ΓΤΝΑΗΚΔΗΑ» ΤΠΔΡΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ ΠΛΖΘΤΜΗΑΚΖ ΚΑΣΑΝΟΜΖ 30 Ε. Ζ ΤΓΚΡΟΤΖ ΣΟ ΥΧΡΟ ΔΡΓΑΗΑ ΔΡΓΑΗΑΚΟ ΑΓΥΟ ΑΓΥΟΓΟΝΑ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΑ ΔΠΗΠΣΧΔΗ ΣΟΤ ΑΓΥΟΤ ΣΖΝ ΔΡΓΑΗΑΚΖ ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ33 4. ΤΓΚΡΟΤΖ ΡΟΛΧΝ ΤΜΜΔΣΟΥΖ ΣΖ ΛΖΦΖ ΑΠΟΦΑΔΧΝ ΚΑΛΔ ΚΑΗ ΚΑΚΔ ΥΔΔΗ ΜΔΣΑΞΤ ΣΧΝ ΔΡΓΑΕΟΜΔΝΧΝ34 7. ΓΗΑΥΡΟΝΗΑ ΣΖ ΤΓΚΡΟΤΖ ΣΟΤ ΥΧΡΟΤ ΔΡΓΑΗΑ 35 Ζ. ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΥΔΔΧΝ ΣΟΤ ΥΧΡΟΤ ΔΡΓΑΗΑ ΦΤΗΚΖ ΔΛΚΤΣΗΚΟΣΖΣΑ ΤΠΟΥΧΡΖΣΗΚΟΣΖΣΑ ΑΠΔΝΑΝΣΗ ΣΑ ΔΛΚΤΣΗΚΑ ΑΣΟΜΑ ΑΝΑΣΟΜΗΚΑ ΣΟΗΥΔΗΑ ΣΟΤ ΔΛΚΤΣΗΚΟΤ ΑΣΟΜΟΤ ΝΔΑΝΗΚΟΣΖΣΑ ΚΑΗ ΚΤΡΗΑΡΥΗΑ 37

208 ΤΝΑΗΘΖΜΑΣΗΚΑ ΔΚΦΡΑΣΗΚΑ ΖΜΑΣΑ ΣΟΤ ΠΡΟΧΠΟΤ 38 ΥΔΔΗ ΠΡΟΧΠΟΤ ΧΜΑΣΟ ΣΡΟΠΟΠΟΗΖΖ ΠΑΡΟΤΗΑΣΗΚΟΤ ΔΞΧΣΡΔΦΔΗΑ ΔΧΣΡΔΦΔΗΑ ΔΤΧΜΗΑ ΣΑΣΗΚΟ ΚΑΗ ΜΟΡΦΟΛΟΓΗΚΟ ΜΔΡΟ ΚΑΣΑΝΟΜΖ ΛΗΠΟΤ ΣΟ ΧΜΑ Ζ ΔΜΦΑΝΗΖ ΣΟΤ ΑΣΟΜΟΤ ΜΖ ΛΔΚΣΗΚΑ ΖΜΑΣΑ ΧΜΑΣΗΚΔ ΠΛΖΡΟΦΟΡΗΔ ΚΑΝΟΝΔ ΔΠΗΓΔΗΞΖ ΦΧΝΖΣΗΚΑ ΖΜΑΣΑ ΟΜΗΛΗΑ ΚΗΝΖΔΗ ΚΑΗ ΣΑΔΗ ΣΧΝ ΑΣΟΜΧΝ ΑΠΟΣΑΖ ΜΔΣΑΞΤ ΟΜΗΛΟΤΝΣΧΝ ΠΡΟΠΑΘΔΗΔ ΔΞΑΠΑΣΖΖ ΧΜΑΣΗΚΖ ΔΠΑΦΖ 53 ΤΜΠΣΧΜΑ ΣΟΤ ΦΧΣΟΣΔΦΑΝΟΤ ΔΛΚΤΣΗΚΟΣΖΣΑ ΑΝΣΡΧΝ ΓΤΝΑΗΚΧΝ Ζ ΖΜΑΗΑ ΣΖ ΟΜΟΡΦΗΑ 55 Θ. ΟΜΑΓΑ ΚΑΗ ΠΧ ΠΑΗΡΝΟΝΣΑΗ ΟΗ ΑΠΟΦΑΔΗ ΜΔΑ ΑΤΣΖΝ56 ΣΔΥΝΗΚΔ ΠΔΗΘΟΤ ΔΠΗΠΛΑΣΖ ΟΜΟΦΧΝΗΑ ΑΤΘΔΝΣΗΔ 57 ΤΜΠΛΔΤΖ ΑΝΣΗ ΑΠΟΜΟΝΧΖ ΤΜΜΟΡΦΧΖ ΑΠΟ ΑΜΦΗΒΟΛΗΑ ΣΟΝ ΔΑΤΣΟ ΜΑ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΤΓΚΡΗΖ ΠΡΟΠΑΘΔΗΔ ΔΠΗΚΤΡΧΖ ΣΧΝ ΑΠΟΦΔΧΝ ΜΑ ΑΠΟΠΔΗΡΔ ΠΡΟΔΣΑΗΡΗΜΟΤ ΣΧΝ ΓΗΑΦΧΝΟΤΝΣΧΝ ΠΑΡΔΚΚΛΗΝΟΤΔ ΓΝΧΜΔ ΓΗΑΠΑΖ ΟΜΑΓΑ ΣΑΔΗ ΓΗΑΦΟΡΟΠΟΗΖΖ ΑΠΟΠΔΗΡΔ ΤΠΔΡΚΔΡΑΜΟΤ ΣΧΝ ΑΛΛΧΝ ΠΡΟΠΑΘΔΗΔ ΑΠΟΓΔΜΔΤΖ ΑΠΟ ΣΑ ΖΜΔΗΑ ΑΝΑΦΟΡΑ 63

209 ΟΜΟΦΧΝΟΤΑ ΠΛΔΗΟΦΖΦΗΑ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΤΠΟΣΖΡΗΞΖ ΤΜΜΑΥΗΑ ΜΔ ΣΖ ΜΔΗΟΝΟΣΖΣΑ ΜΔΓΔΘΟ ΜΔΗΟΝΟΣΖΣΑ ΚΑΗ ΠΛΔΗΟΝΟΣΖΣΑ ΔΠΗΓΡΑΖ ΣΖ ΜΔΗΟΦΖΦΗΑ ΔΠΗ ΣΖ ΠΛΔΗΟΦΖΦΗΑ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΔΠΗΡΡΟΖ ΤΓΚΡΟΤΖ ΣΟΤ ΑΣΟΜΟΤ ΜΔ ΣΖΝ ΠΛΔΗΟΦΖΦΗΑ ΑΓΤΝΑΜΗΔ ΣΖ ΠΛΔΗΟΦΖΦΗΑ ΓΗΑ ΔΠΗΡΡΟΖ ΣΟ ΜΔΓΔΘΟ ΣΖ ΟΜΑΓΑ Χ ΠΑΡΑΓΟΝΣΑ ΔΠΗΡΡΟΖ ΦΟΒΟΗ ΑΠΟ ΣΖΝ ΑΠΟΚΛΗΖ ΜΑ ΑΠΟ ΣΖΝ ΟΜΑΓΑ ΤΝΑΠΗΜΟΗ ΚΟΜΦΟΡΜΗΜΟ ΑΝΣΗΚΟΜΦΟΡΜΗΜΟ ΤΝΔΡΓΑΗΑ ΚΑΗ ΓΗΑΦΟΡΔΣΗΚΟΣΖΣΑ ΚΟΗΝΧΝΗΚΑ ΣΔΡΔΟΣΤΠΑ ΣΑ ΓΤΟ ΦΤΛΑ ΥΔΔΗ ΚΑΗ ΘΔΔΗ ΜΔΑ ΣΖΝ ΟΜΑΓΑ ΤΜΜΟΡΦΧΖ ΣΗ ΑΦΟΜΟΗΧΜΔΝΔ ΝΟΡΜΔ ΔΠΗΛΟΓΖ ΦΤΗΚΧΝ ΚΑΗ ΚΟΗΝΧΝΗΚΧΝ ΦΑΗΝΟΜΔΝΧΝ Ζ ΖΛΗΚΗΑ ΣΟ ΕΖΣΖΜΑ ΣΖ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΤΜΜΟΡΦΧΖ 78 Η. ΠΔΗΘΧ ΥΧΡΗ ΛΟΓΗΑ ΣΟ ΜΖ ΛΔΚΣΗΚΟ ΣΟΗΥΔΗΟ ΚΑΣΔΤΘΤΝΖ ΣΟΤ ΒΛΔΜΜΑΣΟ Ζ ΣΑΖ ΣΟΤ ΧΜΑΣΟ ΥΔΗΡΟΝΟΜΗΔ ΠΟΗΟΣΖΣΑ ΣΖ ΦΧΝΖ ΑΠΟΣΑΖ ΣΟΤ ΧΜΑΣΟ ΜΗΜΖΣΗΚΖ 83 ΗΑ. Ζ ΔΠΗΘΔΣΗΚΟΣΖΣΑ ΜΔΘΟΓΟΗ ΑΠΟΚΑΣΑΣΑΖ ΣΖ ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ ΟΠΣΗΚΖ ΓΧΝΗΑ ΣΟΤ ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΟ ΣΔΥΝΗΚΖ ΣΖ ΑΝΑΠΛΑΗΗΧΖ ΑΚΖΖ ΑΠΟΚΑΣΑΣΑΖ ΣΖ ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ 86 ΗΒ. ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΔΠΖΡΔΑΜΟΤ ΑΠΟΓΟΣΗΚΟΣΖΣΑ 87

210 ΑΗΘΖΜΑ ΠΤΚΝΟΣΖΣΑ ΚΑΣΑ ΣΟΝ ΑΡΥΗΣΔΚΣΟΝΗΚΟ ΥΔΓΗΑΜΟ ΓΗΑΡΡΤΘΜΗΖ ΔΧΣΔΡΗΚΧΝ ΥΧΡΧΝ ΚΑΣΑΣΜΖΖ ΥΧΡΧΝ ΔΧΣΔΡΗΚΟΗ ΥΧΡΟΗ ΦΧΣΗΜΟ ΘΔΡΜΟΚΡΑΗΑ ΘΟΡΤΒΟ ΓΗΔΤΘΔΣΖΖ ΓΧΜΑΣΗΧΝ ΒΔΛΣΗΧΖ ΔΠΗΓΟΖ ΑΠΟΓΟΣΗΚΟΣΖΣΑ 92 ΗΓ. ΚΑΝΟΝΔ ΚΑΛΖ ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ ΣΖΝ ΔΡΓΑΗΑ 93 ΗΓ. ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ 95 ΗΔ. ΠΡΑΚΣΗΚΔ ΑΚΖΔΗ 108 ΗΣ. ΚΡΗΣΗΚΖ

211

212 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Adair, J.G. (1984). The Hauthorn Effect : A reconsideration of the methodological artifact. Journal of Applied Psychology, 69, Adler, A. (1963). Probability and statistics for every man. N. York. Ahmed, S.M.S. (1979). Invasion of personal space : A study of departure time as affected by sex of the intruder and saliency condition. Perceptual and Motor Skills, 49, Aiello, J.R. (1987). Human spatial behavior. Ηn D. Stokols, and J. Altman, (Eds), Handbook of environmental psychology (vol. 1), New York : John Wiley and Sons. Aiello, J.R., and Jones, S.E. (1971). A field study of the proxemic behavior of young school children in three subcultural groups. Journal of Personality and Social Psychology, 19, Aiello, J.R., and Thompson, D.E. (1980). Personal space, crowding and spatial behavior in a cultural context. In I. Altman, and J.F. Wohlwill (Eds), Environment and culture. New York : Plenum Press. Aiello, J.R., and Thompson, D.E. (1980). Personal space, crowding, and special behavior in a cultural context. In J. Altman, and J.F. Wohlwill (Eds), Environment and culture. New York : Plenum Press. Aiello,J.R., and Cooper, R.E. (1979). Personal space and social affect : A developmental study. Paper presented at the meeting of the Society for Research in Child Development, San Francisco. Altman, I. (1975). The environment and social behavior. Monterey, Calif.: Brooks/Cole. Altman, I., and Vinsel, A.M. (1977). Personal space : An analysis of E.T. Hall s proxemics framework. In I. Altman, and J.F. Wohlwill, (Eds), Human behavior and environment : Advances in theory and research (vol. 1), New York: Plenum Press. Argyle, M. (1978). The psychology of interpersonal behaviour. Δθδ. Θπκάξη 1-26, Κνηλσληθή πκπεξηθνξά 4. Barnaby, J.F. (1980). Lighting for productivity gains. Lighting Design and Application, February, 20-8.

213 213 Bates, B.C. (1970). Effects of social density on the behaviour of nursery school children. Doctoral dissertations, University of Oregon. Dissertation Abstracts International, 32, 537B. Baum, A., and Davis, G.E. (1976). Spatial and social aspects of crowding perception. Environment and Behavior, 8, Baum, A., Riess, M., and O Hara, J. (1974). Architectural variance of reaction to spatial invasion. Environment and Behavior, 6(1), Baxter, J.C. (1970). Interpersonal spacing in natural settings. Sociometry, 33, Baxter, J.C., and Rozelle, R.M. (1975). Nonverbal Expression as a Function of Crowding During a Simulated Police Citizen Encounter. Journal of Personality and Social Psychology, 32(1), Bell, P.A., Fisher, J.D., and Loomis, R.J. (1978). Environmental psychology. Philadelphia : Saunders Company. Booraem, C.D., Flowers, J., Bodner, G., and Satterfied, D. (1977). Personal space variations as a function of criminal behavior. Psychological Reports, 41, Brady, A.T., and Walker, M.B. (1978). Interpersonal distance as a function of situationally induced anxiety. British Journal of Social and Clinical Psychology, 17, Briner, R., and Hockey, G.R.J. (1988). Operator Stress and computerbased work. In C.L. Cooper and R. Payne (Eds), Causes, coping and consequences of stress at work. Chichester : John Wiley. Broadbent, D.E. (1979). Human performance and noise. In C.M. Harris (Ed.), Handbook of noise control. New York : McGraw-Hill. Buchanan, D.R., Juhnke, R., and Goldman, M. (1976). Violation of personal space as a function of sex. Journal of Social Psychology, 99, Burgess, (1983). Burke, R.J. (1988). Sources of managerial and professional stress in large organizations. In C.L. Cooper and R. Payne (Eds), Causes, coping and consequences of stress at work. Chichester : John Wiley. Cabbraith, (1971). Ζ θνηλσλία ηεο αθζνλίαο.

214 214 Carey G.W. (1972). Density, crowding, stress and the ghetto. American Behavioral Scientist, 15, Carson, D. (1969). Population concentration and human stress. In B.F. Rourke (Ed.), Explorations in the psychology of stress and anxiety. Don Mills, Ontario : Longmans Canada Limited. Castell, R. (1970). Effect of familiar and unfamiliar environments on proximity behavior of young children. Journal of Experimental Child Psychology, 9, Chandler, M.J., Paget, K.F., and Koch, D. (1978). Children s responses to social complexity as a function of cognitive differentiation. Journal of Experimental Social Psychology, 8, Cobb, S., and Rose, R.H. (1973). Hypertension, peptic ucler and diabetes in air traffic controllers. Journal of Australian Medical Association, 224, Cochran, G.D., and Urbanczyk, S. (1982). The effect of availability of vertical space on personal space. Journal of Psychology, 111, Cochran, G.D., Hale, W.D., and Hissam (1984). Personal space requirements in indoor vs. outdoor locations. Journal of Personality, 111, Cohen, S.A., and Wenstein, N. (1982). Nonauditory effects of noise on behavior and health. In G.W. Evans (Ed.), Environmental Stress. New York : Cambridge University Press. Cooper, C.L., Cooper, R.D., and Eaker, R.H. (1988). Living with stress. Harmondsworth : Penguin. Cooper, C.L., Mallinger, M., and Kahn, R. (1978). Identifying sources of occupational stress among dentists. Journal of Occupational Psychology, 51, Cuttle, K., (1983). People and windows in worplaces. Paper presented at the Conference on People and the Physical Environment Research. Wellington, New Zeland. Dabbs, J.M. JR, and Stokes, N.A. (1975). Beauty is power : The use of space on the sidewalk. Sociometry, 38, Desor, J. (1972). Toward a psychological theory of crowding. Journal of Personality and Social Psychology, 21(1),

215 215 Dollard, J., Doob, L.W., Miller, M.E., Mowrer, O.H., and Sears, R.R. (1983). Finistration and Aggression. New Haven : Yale University Press. Dooly, B. (1974). Crowding stress : The effects of social density on men with close or far personal space. U.C.L.A. : Unpublished dissertation, also presented at the Western Psychological Association Convention, Sacramento, California, May, Dowell, L.H. (1987). Issues in the measurement of the type A behaviour pattern. In S.V. Kasl and C.L. Cooper (Eds), Stress and health : Issues in research methodology. Chichester : John Wiley. Duke, M.P., and Nowicki, S. (1972). A new measure and social learning model for interpersonal distance. Journal of Δxperimental Research in Personality, 6, Edney, J.J. (1974). Human Territoriality. Pshychological Bulletin, 81, Esser, A. (1972). A biosocial perspective on crowding. In J. Wohlwill, and D. Carson, (Eds), Environment and the social sciences : Perspective and Applications, American Psychological Association. Evans, G.W., and Howard, R.B. (1973). Personal space. Psychological Bulletin, 80, Fagot, B.I. (1977). Variations in density : effect on task and social behaviors of preschool children. Developmental Psychology, 13(2), Felipe, N., and Somer, R. (1966). Invasions of Personal Space. Social Problems, 14, Finnegan, M.C. and Solomon, L.Z. (1981). Work attitudes in windowed vs. windowless environments. Journal of Social Psychology, 115, Fisher, S. (1985). Control and blue collar work. In C.L. Cooper, and M.J. Smith (Eds), Job stress and blue collar work. Chichester : John Wiley. Fletcher, B.C. (1988). The epidemiology of occupational stress. In C.L. Cooper, and M.J. Smith (Eds), Job stress and blue collar work. Chichester : John Wiley. Freedman, J.L. (1975). Crowding and behavior. San Francisco : Freedman, W.H..

216 216 Freedman, J.L., Klevansky, S., and Ehrlich, P. (1971b). The effect of crowding on human task performance. Journal of Applied Social Psychology, 1, Freedman, J.L., Levy, A., Buchanan, R.W., and Price, J. (1972). Crowding and human aggressiveness. Journal of Experimental Social Psychology, 8, Friedman, M., and Roseman, R.H. (1974). Type A behavior and your heart. N. York : Alfred A. Knopf. Frieze, I.H., and Ramsey, S.J. (1976). Nonverbal Maintenance of Traditional Sex Roles. Journal of Social Issues, 32(3), Galle, O.R., Gove, W.R., and McPherson, J.M. (1972). Population density and Pathology : What are the relationships for man? Science, 176, Gifford, R. (1982). Projected interpersonal distance and orientation choices : Personality, sex, and social situation. Social Psychology Quarterly, 45, Gifford, R. (1987). Environmental Psychology. Principles and Practice. Massachusetts, Allyn and Bacon, Inc. Gifford, R. (1987). Environmetal Psychology. Principles and Practice. Massachusetts, Allyn and Bacon, Inc. Glowinkowski, S.P., and Cooper, C.L. (1985). Current issues in organizational stress research. Bulletin of the British Psychological Society, 38, York. Halahan, C.J. (1982). Environmental Psychology. Random House, New Hall, E. (1964). Silent Assumptions in Social Communication. Disorders of Communication, 42, Hall, E.T. (1963). Έξεπλεο, πνπ βξίζθνληαη ζηνλ ίδην (1966). Hall, E.T. (1966). The hidden dimension. New York : Doubleday. Hall, E.T. (1968). Proxemics. Current Anthropology, 9, Harris, B., Luginbuhl, J.E.R., and Fishbein, J.E. (1978). Density of personal space in a field setting. Social Psychology, 41,

217 217 Hartley, J. (1984). Industrial relations psychology. In M. Gruneberg, and T. Wall (Eds), Social psychology and organizational behaviour. Chichester : John Wiley. Hawthorne ( ). Ηιιηλφηο. Hayduk (1978). Έξεπλεο δσηηθνχ πξνζσπηθνχ ρψξνπ. Haydunk, L.A. (1983). Personal Space : Where we now stand. Psychological Bulletin, 94, Hediger, H. (1950). Wild animals in captivity. London : Butterworth. Hellenius, (x.x.). Aλζξώπηλεο ρέζεηο. Heller, J.F., Groff, B.D., and Solomon, S.A. (1977). Toward an understanding of crowding : The role of physical interaction. Journal of Personality and Social Psychology, 35, Hendricks, M., and Bootzin, R. (1976). Race and sex as stimuli for megative affect and physical avoidance. Journal of Social Psychology, 98, Hall. Henley, N.M. (1977). Body politics. Englewood Cliffs, NJ : Prentice- Hinde, R.A. (1975). The Bases of Social Behavior. New York : McGraw- Hill. Horney, K. (1975). Ο λεπξσηηθφο άλζξσπνο ηεο επνρήο καο. Μηθξ. Γηψξγνπ Βακβαιή, εθδ. Δπίθνπξνο, ζεηξά Άλζξσπνο θαη Κόζκνο 5, Αζήλα, θχξηα Hutt, C., and Vaizey, M.J. (1966). Differential effects of group density on social behavior. Nature, 209, Ittelson, W.H., Proshansky, H.M., Rivlin, L.G., and Winkel, G.H. (1974). An intoduction to environmental Psychology. Holt, Rinehart and Winston, Inc., New York. Izard, C.E. (1971). Face of Emotion New York : Meredith Corporation. Joiner, D. (1976). Social ritual and architectural space. In H.M. Proshansky, W.H Ittelson, and L.G. Rivlin (Eds), Environmental psychology : People and their physical settings (2 nd ed.) New York : Holt, Rinerhart, and Winston.

218 218 Jonas, D. F. (1984). Αθκή θαη Παξαθκή ηεο Γπλαηθείαο Κπξηαξρίαο. ην R. Fester, Marie E.P. Konig, D.F. Jonas and A.D. Jonas, Πέληε εθαηνκκύξηα ρξόληα γπλαηθνθξαηίαο. Mηθξ. Γεκνζζέλε Κνχξηνβηθ, εθδ. Πνξεία, ζεηξά Δπηζηεκνληθή ππνδνκή, Αζήλα, Karabenick, S., and Meisels, M. (1972). Effects of performance evaluation on interpersonal distance. Journal of Personality, 40, Katz, D., and Kahn, R.L. (1978). The social psychology of organizations. 2 nd edition, New York : John Wiley and Sons. Katz, P. (1937). Animals and Men. Longmans, Green. Knowles, E.S. (1980). Convergent validity of personal space measures : Consistent results with low intrecorrelations. Journal of Nonverbal Behavior, 4, Koontz, H., and O Donell, C. (1980). Οξγάλσζε θαη Γηνίθεζε Μηα ζπζηεκηθή θαη ελδερνκεληθή αλάιπζε ησλ δηνηθεηηθώλ ιεηηνπξγηώλ. Μηθξ. Υξ. Βαξδάθνο, επηκ.. Εεπγαξίδεο, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα, η. Α. Lafrance, M., and Mayo, C. (1976). Racial differences in gaze behavior during conversations : Two systematic observational studies. Journal of Personality and Social Psychology, 33, Lanord, (1974). ρεηηθά πεηξάκαηα. Leibman, M. (1970). The Effects of Sex and Race Norms on Personal Space. Environment and Behavior, 2, Li, A.K. (1984). Peer interaction and activity setting in a high density preschool environment. The Journal of Psychology, 116, Lombardo, J.P. (1986). Interaction of sex and sex role in response to violations of preferred seating arrangements. Sex Roles, 15, Loo, C.M. (1972). The effects of spatial density on the social behavior of children. Journal of Educational Psychology, 29, Loo, C.M. (1973a). Importans issues in researching the effects of crowding on humans. Representative Research in Social Psychology, 4, Loo, C.M. (1973b). The effect of spatial density on the social behavior of children. Journal of Applied Social Psychology, 2,

219 219 Loo, C.M. (1977). Beyond the effects of crowding : Situational and individual differences. In D. Stokols (ed.), Perspectives on environment and behavior. New York : Plenum. Love, K.D., and Aiello, J.R. (1980). Using projective techniques to measure Scientific interaction distance : A methodological note. Personality and Social Psychology Bulletin, 6, Lucas, R.C. (1964). The recreational capacity of the Quefico Superior (Research Paper 5-15). Washington, DC : Lake State Forest Experiment Station, Forest Service, USDA. Maddi, M.R., and C.S. Kobasa (1984). The hardy executive. Health under stress. Homewood. II : Dow -Jones Irwin. Manning, M.R., Ismael, A.H., and Sherwood, J.J. (1981), Effects of role conflict on selected physiological, affective, and peformance variables. Multivariate Behavioral Research, 16, McAndrew, E.T. (1993). Environmental psychology. California, Brooks/Cole Publishing Company. McAndrew, F.T. (1993). Environmental psychology. California, Brooks/Cole publishing Company. McGrath, J.E. (1970). A Conceptual formulation for research on stress. In J.E. McGrath (Ed.), Social Psychological factors in stress. N. York : Holt, Rinehart and Winston. McGrew, P.I. (1970). Social and spatial density effects on spacing behavior in preschool children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 11, McGrew, W.C. (1970). An ethological study of social behavior in preschool children. Unpublished doctoral dissertation, University of Oxford, Oxford. Mehrabian, A. (1968). Inference of Attitude from the Posture, Orientation and Distance of a Communicator. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 32, Monk, T.H., and Tepas, D.I. (1985). Shift work. In C.L. Cooper, and M. Smith (Eds), Job stress and blue collar work. Chichester : John Wiley. Montagu, M.F. (Ed.) (1968). Man and Aggression. New York : Oxford University Press.

220 220 Moos, R.H. and Insel, P.M. (Eds.) (1974). Issues in social ecology : Human milieus. Palo Alto, Calif. : National Press. Nesbitt, P.D., and Steven, G. (1974). Personal space and stimulus intensity at a Southern California amusement park. Sociometry, 37, O Neal, E.C., Brunault, M.A., Carifio, M.S., Troutmine, R., and Epstein, J. (1984). Effect of insult upon personal space preferences. Journal of Nonverbal Behavior, 5, Osmond, H. (1959). The relationship between architect and psychiatrist. In C. Goshen (Ed.), Psychiatric architecture. Washington, DC : American Psychiatric Association. Parke, R.D., and Staby, R.G. (1983). The development of aggression. In E.M. Hetheringhton (Ed.), Carmichaels Manual of Child Psychology, Vol. IV, New York : Wiley. Payne, R. (1988). Individual differences in the study of occupational stress. In C.L. Cooper, and R. Payne (Eds), Causes, coping and consequences of stress at work. Chichester : John Wiley. Piaget, J. (1936). La naissance de l intelligence chez l enfant. Neuchaterl : Delachaux et Niestle. (Μεηάθξαζε ζηα αγγιηθά : 1971). Piaget, J., and Inhelder, B ). The child s conception of space. London. Routledge and Kegan Paul. (Original work published 1948). Price, J.M. (1971). The effects of crowding on the social behavior of children. Doctoral dissertation, Columbia University, New York. Dissertation Abstracts International, 33, 471B. Proshansky, H.M., and Fabian, A.K. (1987). The development of place identity in the child. In C.S. Weistein, and T.G. David, Spaces for children, The built environment and child development. New York : Plenum Press, Proshansky, H.M., Fabian, A.K., and Kaminoff, R. (1983). Placeidentity : Physical world socialization on the self. Journal of Environmental Psychology, 3, Rapoport, A. (1975). Toward a definition of density. Environment and Behavior, 7, Roethlisberger, F.J., and Dickson, W.J. (1939). Management and the worker. Cambridge : Harvard University Press.

221 221 Rohe, W.M., and Nuffer, E.L. (1977). The effects of density and partitioning on children s behavior. Presented at the 85 th meeting of A.P.A., San Francisco, Calif., Mimeo. Ross, M., Layton, B., Erickson, B., and Schopler, J. (1973). Affect facial regard, and reactions to crowding. Journal of Personality and Social Psychology, 28, Rotter, J.B. (1966). Generalized expectancies for internal versus external control of reinforcement. Psychological Monographs, 80 (No 609). Russell, J.A., and Mehrabian, A. (1978). Rustemli, A. (1986). Male and Female personal space needs and escape reactions under intrusion : A Turkish sample. International Journal of Psychology, 21, Sadalla, E.K., and Oxley, D. (1984). The perception of room size : The rectangularity illusion. Environment and Behavior, 16, Sadalla, E.K., Burroughs, W.J., and Staplin, L.J. (1978). The experience of crowding. Personality and Social Psychology Bulletin, 4, Saegert, S. (1973). Crowding : Cognitive overload and behavioral constraint. In W.F.E. Preiser, (ed.), Environment design research. Stroudsburg, Pa. : Dowten, Hutchinson and Ross. Scherer, S.E. (1974). Proxemic behavior of primary school children as a function of their socioeconomic class and subculture. Journal of Personality and Social Psychology, 29, Schmitt, R.C. (1963). Implications of density in Hong Kong. Journal of the American Institute of Planners, 29, Hill. Selye, H. (1976). The stress of life (2 nd edition). N. York : McGraw- Severy, L.J., Schlenker, B.R., and Brigham, J.C. (1976). A Contemporary Introduction to Social Psychology. New York : McGraw-Hill. Slokols, D. (1976). The experience of crowding in primary and secondary environment. Environment and Behavior, 8, Smetana, J., Bridgeman, D.L., and Bridgeman, B. (1978). A field study of interpersonal distance in early childhood. Personality and Social Psychology Bulletin, 4,

222 222 Smith, M.J. (1985). Machine-paced work and stress. In C.L. Cooper and M.J. Smith (Eds), Job stress and blue collar work. Chichester : John Wiley. Smith, P.K. (1973). Aggression in a preschool playground : Effects of varying physical resources. Presentation at the International Conference on Origins and Determinants of Aggressive Behavior. Monte Carlo, July. Smith, P.K., and Connolly, K.J. (1976). Social and aggressive behaviour in preschool children as a function of crowding. Social Science Information, 16(5), Sommer, R. (1959). Studies in personal space. Sociometry, 22, Sommer, R. (1959). Studies in personal space. Sociometry, 22, Hall. Sommer, R. (1969). Personal space. Englewood Cliffs, N.J. : Prentice- Sonders, J.L., Hakky, V.M., and Brizzolara, M.M. (1985). Personal space amongst Arabs and Americans. International Journal of Psychology, 20, Stokols, D. (1972a). On the distinction between density and crowding : Some implications for future research. Psychological Review, 79, Stokols, D. (1972b). A social psychological model of human crowding phenomena. American Institute of Planners Journal, 38, Stokols, D. (1978). Environmental Psychology. Annual Review of Psychology, 29, Stokols, D., Rall, M., Pinner, B., and Schopler, J. (1973). Physical, social and personal determinants of the perception of crowding. Environment and Behavior, 5, Stokols, D., Smith, T., and Prostor, J. (1975). Partitioning and perceived crowding in a public space. American Behavioral Scientist, July August, 18(6), Strube, J.J., and Werner, C.M. (1982). Interpersonal distance and personal space : A conceptual and methodological note. Journal of Nonverbal Behavior. Strube, M.J., and Werner, C.M. (1984). Personal space claims as a function of interpersonal threat : The mediating role of need for control. Journal of Nonverbal Behavior, 8,

223 223 Sundstrom, E. (1978b). Crowding as a sequential process : Review of research on the effects of populations density of humans. In A. Baum, and Y.M. Epstein, (Eds), Human response to crowding. Hillsdale, N.J., Erlbaum. Sundstrom, E., and Altman, I. (1976). Interpersonal relationship and personal space : Research review and theoretical model. Human Ecology, 4, Sussman, N.M., and Rosenfeld, H.M. (1982). Touch, justification, and sex : Influence of the aversiveness of spatial violation. Journal of Social Psychology, 106, Taylor, L., and Walton, P. (1971). Industrial sabotage : Motives and meanings. In S. Cohen (Ed.), Images of deviance. Harmonds worth : Penguin. Tennis, G.H., and Dabbs, J.M. (1975). Sex, setting, and personal space : First grade through college. Sociometry, 38, Thompson, C.M. (1964). Interpersonal Psycho-Analyssis. New York : Basic Books, 179. Wallace, M., Levens, M., and Singer, G. (1988). Blue collar stress. In C.L. Cooper, and R. Payne (Eds), Causes coping and consequences of stress at work. Chichester : John Wiley. Weinstein, C.S. (1979). The physical environment of the scholl : A review of the research. Review of Educational Research, 49(4), Winnicott, D.W. (1988). Aggression in Reaction to Emotional Development. In Collected Papers, London : Tavistock, 204. Wittig, M.A., and Skolnick, P. (1978). Status versus warmth as determinants of sex differences in personal space. Sex Roles, 4, Wotton, E., and Barkow, B. (1983). An investigation of the effects of sterility versus amiability on student and teacher performance. Environment and Behavior, 13, Zlutnick, S., and Altman, I. (1972). Crowding and human behavior. In J.F. Wohlwill and D.H. Carson (Eds), Environment and the Social sciences : Perspectives and applications. Washington, D.C. : American Psychological Association. Αγγειφπνπινο, Υ. (1988). ρέζεηο Δξγαζίαο. Πεηξαηάο. Αιεμαλδξίδνπ, Α. (1995). ρεδηαζκόο πξνγξακκάησλ ακέζνπ κάξθεηηλγθ, πξνώζεζεο πσιήζεσλ θαη δεκνζίσλ ζρέζεσλ. Πηπρηαθή εξγαζία,

224 224 εηζεγεηήο Α. Μνπξηδαλφο, ΣΔΗ Λάξηζαο, ρνιή ΓΟ, Σκήκα Γηνίθεζεο επηρεηξήζεσλ, Λάξηζα. Αλαγλσζηνπνχινπ, Γ. (1994). Φπρνινγία ηεο Τγείαο ΗΗ Πανξπζίαζε λνζεκάησλ. Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Σκήκα Φπρνινγίαο, «Ξεξνγξαθία». Άληιεξ, Α. (x.x). Αλζξώπηλνη Υαξαθηήξεο. Μηθξ. Νηθ. Βψθνπ, εθδ. «Βηβιηνζήθε γηα φινπο», 6. Αζπηψηε, Α.Α., θαη (ζπλεξγαζία) Κσηζφπνπινπ, Μ.Β. (1967). Σν παηδί θαη ν ραξαθηήξ. Απφ ηα ςπρνινγηθά πξνβιήκαηα ηνπ παηδηνχ (ΗΔ ), ζηε ζεηξά (55) Φπρνινγία θαη δσή Μειέηαη ηνπ Ηλζηηηνύηνπ Ηαηξηθήο Φπρνινγίαο θαη Φπρηθήο Τγηεηλήο. Αζήλαη, Βατνχιεο, Γ.Β. (1999). Γηνίθεζε πξνζσπηθνύ. Σερλνινγηθφ Δθπαηδεπηηθφ Ίδξπκα Λάξηζαο, ρνιή Γηνίθεζεο θαη Οηθνλνκίαο, Σκήκα Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ, Λάξηζα. Βιαρφπνπινο, Θ. (1951). Σν εξγαηηθό πκβνύιην ησλ Δπηρεηξήζεσλ. Αζήλα. Γεδεψλ,. (x.x.). Αλζξώπηλεο ρέζεηο, ΔΛ.ΚΔ.ΠΑ. Γεξκίδε, Γ. (x.x.). Πιεζσξηζκόο θαη πλδηθάηα. Γεξκίδεο, Γ. (x.x.). Πιεζσξηζκόο θαη πλδηθάηα. Γηoπλγθ Κ. (x.x.). Ο άλζξσπνο θαη ηα ζχκβνιά ηνπ. Μηθξ. Αληηγφλε Υαηδεζενδψξνπ, ε πηκ. Σδσλ Φξήκαλ, εθδ. Αξζελίδε, 21, 158, 165, 199, 213-7, 225, , 259, 189, 299, 302. Γησηφπνπινπ, Π. (x.x.). Ζ ύγρξνλε Δπηρείξεζε. Γεκνπιά, Κ. (1995). Φπζηθή ειθπζηηθφηεηα Φπραγσγία ηεο Γνεηείαο. Σν Βήκα ηνπ Γεσπνληθνύ πιιόγνπ Λάξηζαο, 11 (45-7), 12 (40-3). Γεκνπιά, Κ.Β. (1993). Φπρνινγία. Έθδνζε ησλ ΣΔΗ (ΔΤΠ) Λάξηζαο, Λάξηζα, επηέκβξεο-οθηψβξεο. Γεκνπιάο, Κ. (1994). Σνπξηζηηθή Φπρνινγία Γηαηί ηαμηδεχνπκε. Σν Βήκα ηνπ Γεσπνληθνύ πιιόγνπ Λάξηζαο, 9, Γεκνπιάο, Κ.Β. (1994). Βηνκεραληθή Φπρνινγία Κνηλσληνςπρνινγηθά παξεπφκελα ηεο Βηνκεραληθήο Δπαλάζηαζεο. ην Βήκα ηνπ Γεσπνληθνύ πιιόγνπ Λάξηζαο, Λάξηζα, 5,

225 225 Γεκνπιάο, Κ.Β. (1994). Δπίδξαζε ηνπ ρεδηαζκνχ ησλ θαηνηθηψλ θαη βηνκεραληθψλ ρψξσλ ζηελ ςπρνινγία ησλ εκπιεθνκέλσλ αηφκσλ. εκηλάξην «ρεδηαζκόο θαηνηθηώλ θαη Βηνκεραληθώλ ρώξσλ» ηεο Δπηηξνπήο Δξεπλψλ ηνπ ΣΔΗ Λάξηζαο, θαη ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνηηθνχ Σακείνπ, 23-2, 493. Γεκνπιάο, Κ.Β. (1995). Κνηλσληθή Φπρνινγία. Ζ νκάδα θαη πψο παίξλνληαη νη απνθάζεηο κέζα ζ απηήλ. Σν Βήκα ηνπ Γεσπνληθνύ πιιόγνπ Λάξηζαο, 13-4, Γεκνπιάο, Κ.Β. (1996). «Αληξηθή» θαη «γπλαηθεία» ή «αξζεληθή» θαη «ζειπθή» ζπκπεξηθνξά; (νβαξά πεηξακαηηθά ιάζε ζην ρψξν ησλ ςπρνινγηθψλ εξεπλψλ). Νέα Αγγειία θαη Γηαθήκηζε, 4-5, 5, 10. Γεκνπιάο, Κ.Β. (1999). «Manly» and «womanly» or «male» and «female» behaviour. (Serious experimental mistakes in the area of psychological researches concerning psychological assessment. 5 th European Conference on Psychological Assessment. πέηζεο, Αχγνπζηνο ΔΛ.ΚΔ.ΠΑ (x.x.). Οη Αλζξώπηλεο ρέζεηο ζηηο ζύγρξνλεο επηρεηξήζεηο. Δπαγγέινπ, Γ. (1979). Θέκαηα Φπρνπαζνινγίαο. Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Φηινζνθηθή ρνιή, Σκήκα Φπρνινγίαο θαη Παηδαγσγηθήο, Έθηαθηε απηνηειήο έδξα Γεληθήο Φπρνινγίαο, Θεζζαινλίθε, 80, 1, θαη γεληθψο. Εεπγαξίδεο,. (x.x.). Οξγάλσζε θαη Γηνίθεζε. Θενδψξνπ, Θ. (x.x.). Δξγαζηαθέο ρέζεηο. Καινγήξνπ, Κ. (x.x.). Γεκόζηεο ζρέζεηο. Κακπνχξα-Υξηζηνδνχινπ, Δ. (1992). Δξγαζηαθέο ρέζεηο. Σερλνινγηθφ Δθπαηδεπηηθφ Ίδξπκα (Σ.Δ.Η.) Λάξηζαο/ρνιή Δπαγγεικάησλ Τγείαο θαη Πξφλνηαο / Σκήκα : Ηαηξηθά εξγαζηήξηα, Λάξηζα Κάληαο, Α. (1989). Κνηλσληθέο απαηηήζεηο θαη κεραληζκνί θνηλσληθνχ ειέγρνπ. Κνηλσληθφ ζχλνιν θαη αηνκηθέο αλάγθεο. ην Κνηλσληθνί Ρπζκηζηέο ηεο Αηνκηθήο Τγείαο, 3 ν Μεηεθπαηδεπηηθφ Γηήκεξν ηεο Δ.Η.Δ.Μ.Φ.Π., η. 3, , 101. Κάληαο, Α. (1990). Δξγαζία θαη Τγεία. Ζ εξγαζία σο αγρνγφλνο παξάγνληαο. ηελ Δπηζεώξεζε πκβνπιεπηηθήο Πξνζαλαηνιηζκνύ, η. 12-3, Μάξηηνο θαη Ηνχληνο, Κάληαο, Α. (1993). Ζ ζχγθξνπζε ζην ρψξν ηεο εξγαζίαο. ην Η. Νέζηνξνο (επηκ.), Ζ επηζεηηθόηεηα ζηελ νηθνγέλεηα, ην ζρνιείν θαη ηελ θνηλσλία, Ζξάθιεην.

226 226 Καξαλάζηνπ, Π.Α. (x.x.). Αξρέο Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ. Καξαπέηζα Α.Β. (1988). Νεπξνςπρνινγία ηνπ αλαπηπζζνκέλνπ αλζξώπνπ Πώο ζα θαηαλνήζνπκε ηε ζπκπεξηθνξά Παηδηνύ Έθεβνπ Δλήιηθα. Δθδ. επηρεηξήζεηο κπξλησηάθε Α.Δ., Αζήλα, Καξέι, Α. (x.x.). Ο άλζξσπνο, απηόο ν άγλσζηνο. Καηδνπξάθε, Γ.Γ. (1962). Ζ εθαξκνγή ησλ Αλζξσπίλσλ ρέζεσλ ζηελ επηρείξεζε. Καηδνπξάθε, Γ.Γ. (x.x.). Δπηθνηλσλίεο κε εξγαηηθέο ζπζθέςεηο. Καηζαλέβαο, Θ. (1994). Δξγαζηαθέο ρέζεηο. Πεηξαηάο. Καηζαλέβαο, Θ.Κ. (1983). Δξγαζηαθέο ρέζεηο ζηελ Διιάδα. Αζήλα. Καηζαλέβαο, Θ.Κ. (1985). Σν ύγρξνλν πλδηθαιηζηηθό Κίλεκα ζηελ Διιάδα. Αζήλα. Κάηζηνπ-Εαθξαλά, Μ. (1983). Ζ επίδξαζε ηνπ πεξηβάιινληνο ζηελ αλαηνκηθή θαη ιεηηνπξγηθή αλάπηπμε ηνπ εγθεθάινπ. Κάηζηνπ-Εαθξαλά, Μ., θαη Εαθξαλάο, Α. (1989). Φπζηνινγία ηεο Μάζεζεο Η : Ύιε θαη Δγθέθαινο. Δθδ. νίθνο αθψλ Κπξηαθήδε, Θεζζαινλίθε. Καςάιεο, Α.Γ. (1986). Παηδαγσγηθή Φπρνινγία. ηε ζεηξά (δ/λζε : Π.Γ. Ξσρέιιεο, Ν.Π. Σεξδήο, Α.Γ. Καςάιεο). Παηδαγσγηθή θαη Δθπαίδεπζε 6. Δθδ. νίθνο αθψλ Κπξηαθίδε, Θεζζαινλίθε. Καςή, Μ.Η. (1999). Δξγαζηαθέο ρέζεηο. Σερλνινγηθφ Δθπαηδεπηηθφ Ίδξπκα Λάξηζαο, ρνιή Γηνίθεζεο θαη Οηθνλνκίαο, Λάξηζα. Κηνξπέ,., Μεηζνπνχινπ, Υ., θαη ηδέξε, Β. (1994). ρνιηθφο ρψξνο θαη ζπκπεξηθνξά. ην Δ. πγθνιιίηνπ (επνπηεία), Δθαξκνγέο ρνιηθήο Φπρνινγίαο. Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Σκήκα Φπρνινγίαο, «Ξεξνγξαθία», Θεζζαινλίθε , Κφληαξεο, Θ.Β. (x.x.). Κνηλσληθή Πνιηηηθή θαη Γηνίθεζε. Οηθνλνκηθή ηεο Δξγαζίαο. Κνληήο, Θ.Γ. (x.x.). Οξγάλσζε θαη Γηεύζπλζε Γηνηθεηηθώλ Τπεξεζηώλ. Κνληήο, Θ.Γ. (x.x.). Φπρνινγία επηρεηξήζεσλ. Κνληήο, Θ.Γ. (x.x.). Φπρνινγία Δπηρεηξήζεσλ. Κνληφο, Υ. (1996). Οηθνλνκία ηεο Γηνίθεζεο. ΣΔΗ Λάξηζαο, Λάξηζα.

227 227 Κνξδάηνο, Η. (x.x.). Ζ ηζηνξία ηνπ Διιεληθνύ Δξγαηηθνύ Κηλήκαηνο. Κνξλαξάθε, Η.Κ. (1970). Μαζήκαηα Πνηκαληηθήο Φπρνινγίαο Θεζζαινλίθε, Κνπθηάδεο, Η.Γ. (1984). Δξγαηηθό Γίθαην. Αηνκηθέο Δξγαζηαθέο ρέζεηο θαη Κνηλσληθή Πνιηηηθή. Κνπθηάδεο, Η.Γ. (x.x.). Δξγαηηθφ Γίθαην, πιινγηθέο Δξγαζηαθέο ρέζεηο. Κνπθνχιεο, Γ.Α. (x.x.). Αξρέο Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ. Κνπζνγηαλλνπνχινπ-Θεξαίνπ, Γ. (1971). Ηζηνξηθή Δηζαγσγή εηο ηελ Φηινζνθίαλ. Δθδ. Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ, Αζήλαη, (Jean-Paul Sartre). Κπξηαθφπνπινπ, (x.x.). Σερλνινγία θαη Κνηλσλία. Κσζηαξά, Γ.Δ. (1973). Δηζαγσγή εηο ηελ Φπρνινγίαλ Αζήλαη, 84. Λέηνπ, Φ. (x.x.). Οξγαλσηηθή εξγνζηαζίσλ. Ληαξκαθφπνπινο, Α. (x.x.). Αξρέο Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ. Λπγνχξαο, Ε. (x.x.). Πεηζαλαγθαζκόο θαη ζπλεξγαζίεο. Μαγθιηβέξαο, Γ.Κ. (x.x.). Δηζαγσγή ζηε Βηνκεραληθή Κνηλσληνινγία. Μπισλάο, Μ. (1989). Πιεζπζκφο. Δθπαηδεπηηθή Διιεληθή Δγθπθινπαίδεηα, ηφκνο 12 : Γεληθή Βηνινγία. Δθδνηηθή Αζελψλ, 316-7, 316. Νηάζηνπ, Λ. (x.x.). Δξγαζηαθέο ζρέζεηο. Νηφκαιε, Η. (1988). Αλζξώπηλεο ρέζεηο ζηελ εξγαζία. ΣΔΗ Λάξηζαο, Λάξηζα. Νηφκαιε, Η. (x.x.). Marketing I. ΣΔΗ Λάξηζαο, Λάξηζα. Νηξνχθεξ, επηρείξεζε. (x.x.). Οδεγόο γηα ηζνξξνπεκέλε επηθνηλσλία ζηελ Παπαγεσξγίνπ, Γ.Κ. ( ). Φπρνινγία. Ζξάθιεην Κξήηεο, 395. Παπαδνπνχινπ, Γ. Μαξθνπιή Γ. (1986). Θεηηθέο θαη αξλεηηθέο κνξθέο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο. Δθδ. νίθνο αθψλ Κπξηαθίδε, Θεζζαινλίθε, Παπακηραιάθε, (x.x.). Γεκόζηεο ρέζεηο.

228 228 Παπαπέηξνπ, Κ.Δ. (1973). Ο κεδεληζκόο ε γέλεζηο θαη ε ππέξβαζίο ηνπ. Αζήλαη, 3. Παπαπέηξνπ, Κ.Δ., (1973). Ζ ηδηνηξνπία σο πξόβιεκα νληννινγηθήο εζηθήο. Αζήλαη, 52. Παξαζθεπά-αθθά,. (1976). ύγρξνλεο Σάζεηο ζηελ ςπρνινγία ηεο πξνζσπηθόηεηαο, κέξνο Α, Αζήλα, 42, 81. Παξαζθεπφπνπινπ, Η. (1988). Μαζήκαηα Κιηληθήο Φπρνινγίαο. Κιηληθή Φπρνινγία : Γηάγλσζε, πξφιεςε θαη ζεξαπεία ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ. Αζήλα. Ράθηεο, Α. (x.x.). Γεκνθξαηηθή δηνίθεζε επηρεηξήζεσλ. ΑΚΔ (εθδ.). (x.x.). Νέεο εξγαζηαθέο ζρέζεηο. ηγαλφο, Δ.Γ. (x.x.). Ο αλζξώπηλνο παξάγνληαο ζηελ επηρείξεζε. πγθνιιίηνπ, Δ. (1989). Οηθνινγηθή κειέηε ηεο ζπκπεξηθνξάο παηδηψλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο. Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή. Παξάξηεκα Δ.Δ.Φ.., Σφκνο Α, 2, πγθνιιίηνπ, Δ. (1992). Ζ ππθλφηεηα ηεο ζρνιηθήο ηάμεο. Οη ζπλέπεηέο ηεο ζηε ζπκπεξηθνξά. Φπρνινγηθά ζέκαηα, 5, 3, πγθνιιίηνπ, Έ. ( ). Δηζαγσγή ζηελ πεξηβαιινληηθή Φπρνινγία. Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Φηινζνθηθή ρνιή, Σκήκα Φπρνινγίαο, Έθδνζε : Τπεξεζία Γεκνζηεπκάησλ, Παλεπηζηεκηαθφ έηνο, Σδεθίλεο, Υ. (x.x.). Δξγαζηαθέο ρέζεηο θαη Αλάπηπμε. αξρή. Σξαπιφο, θαη Σδαλεηάηνο, Γ. (x.x.). Πνιηηηθή απεξγία θαη δεκνθξαηηθή Σξηαληαθχιινπ, Σ. (1971). Βηνκεραληθή Φπρνινγία. Σζηαγθιάγθαλνο, Η. ( ). Πξνγξακκαηηζκόο δξάζεο επηρεηξήζεσλ. Φαλαξηψηεο, Π. (1996). Αλζξώπηλεο ζρέζεηο θαη εξγαζηαθό πεξηβάιινλ. Αζήλα. Φαλαξηψηεο, Π. (x.x.). Δπηρεηξεζηαθή Φπρνινγία. Υνιέβαο, Η. (x.x.). Δηζαγσγή εηο ηελ νξγαλσηηθή. Φαξάθεο, Π. (x.x.). Δξγαζηαθέο ρέζεηο.

229 αλαζεώξεζε ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Aberle, D., Cohen, A., Davies, A. Levy M., and Sutton, F. (1950). The Functional Prerequisites of Society. In Ethics, ηφκ. LX (2). Adair, J.G. (1984). The Hauthorn Effect : A reconsideration of the methodological artifact. Journal of Applied Psychology, 69, Adler, A. (1963). Probability and statistics for every man. N. York. Ahmed, S.M.S. (1979). Invasion of personal space : A study of departure time as affected by sex of the intruder and saliency condition. Perceptual and Motor Skills, 49, Aiello, J.R. (1987). Human spatial behavior. Ηn D. Stokols, and J. Altman, (Eds), Handbook of environmental psychology (vol. 1), New York : John Wiley and Sons. Aiello, J.R., and Jones, S.E. (1971). A field study of the proxemic behavior of young school children in three subcultural groups. Journal of Personality and Social Psychology, 19, Aiello, J.R., and Thompson, D.E. (1980). Personal space, crowding and spatial behavior in a cultural context. In I. Altman, and J.F. Wohlwill (Eds), Environment and culture. New York : Plenum Press. Aiello,J.R., and Cooper, R.E. (1979). Personal space and social affect : A developmental study. Paper presented at the meeting of the Society for Research in Child Development, San Francisco. Altman, I. (1975). The environment and social behavior. Monterey, Calif.: Brooks/Cole. Altman, I., and Vinsel, A.M. (1977). Personal space : An analysis of E.T. Hall s proxemics framework. In I. Altman, and J.F. Wohlwill, (Eds), Human behavior and environment : Advances in theory and research (vol. 1), New York: Plenum Press. Angell, R.C. (1941). The Integration of American Society. New York and London. Argyle, M. (1978). The psychology of interpersonal behaviour. Δθδ. Θπκάξη 1-26, Κνηλσληθή πκπεξηθνξά 4. Barnaby, J.F. (1980). Lighting for productivity gains. Lighting Design and Application, February, 20-8.

230 230 Bates, B.C. (1970). Effects of social density on the behaviour of nursery school children. Doctoral dissertations, University of Oregon. Dissertation Abstracts International, 32, 537B. Baum, A., and Davis, G.E. (1976). Spatial and social aspects of crowding perception. Environment and Behavior, 8, Baum, A., Riess, M., and O Hara, J. (1974). Architectural variance of reaction to spatial invasion. Environment and Behavior, 6(1), Baxter, J.C. (1970). Interpersonal spacing in natural settings. Sociometry, 33, Baxter, J.C., and Rozelle, R.M. (1975). Nonverbal Expression as a Function of Crowding During a Simulated Police Citizen Encounter. Journal of Personality and Social Psychology, 32(1), Bell, P.A., Fisher, J.D., and Loomis, R.J. (1978). Environmental psychology. Philadelphia : Saunders Company. Booraem, C.D., Flowers, J., Bodner, G., and Satterfied, D. (1977). Personal space variations as a function of criminal behavior. Psychological Reports, 41, Bottomore, T.B. (1974). Κνηλσληνινγία Κεληξηθά πξνβιήκαηα θαη βαζηθή βηβιηνγξαθία. Δηζαγσγή, κεηάθξαζε θαη επηκέιεηα Γ.Γ. Σζανχζε. Γ έθδνζε, εθδ. Gutenberg. Bourdelle, E. (1938). Essai d une etude morphologique des équidés préhistorique de France d après les gravures rupesties. In Mammalia, 2. Brady, A.T., and Walker, M.B. (1978). Interpersonal distance as a function of situationally induced anxiety. British Journal of Social and Clinical Psychology, 17, Briner, R., and Hockey, G.R.J. (1988). Operator Stress and computerbased work. In C.L. Cooper and R. Payne (Eds), Causes, coping and consequences of stress at work. Chichester : John Wiley. Broadbent, D.E. (1979). Human performance and noise. In C.M. Harris (Ed.), Handbook of noise control. New York : McGraw-Hill. Buchanan, D.R., Juhnke, R., and Goldman, M. (1976). Violation of personal space as a function of sex. Journal of Social Psychology, 99, Burgess, (1983).

231 231 Burke, R.J. (1988). Sources of managerial and professional stress in large organizations. In C.L. Cooper and R. Payne (Eds), Causes, coping and consequences of stress at work. Chichester : John Wiley. Cabbraith, (1971). Ζ θνηλσλία ηεο αθζνλίαο. Carey G.W. (1972). Density, crowding, stress and the ghetto. American Behavioral Scientist, 15, Carson, D. (1969). Population concentration and human stress. In B.F. Rourke (Ed.), Explorations in the psychology of stress and anxiety. Don Mills, Ontario : Longmans Canada Limited. Castell, R. (1970). Effect of familiar and unfamiliar environments on proximity behavior of young children. Journal of Experimental Child Psychology, 9, Chandler, M.J., Paget, K.F., and Koch, D. (1978). Children s responses to social complexity as a function of cognitive differentiation. Journal of Experimental Social Psychology, 8, Cobb, S., and Rose, R.H. (1973). Hypertension, peptic ucler and diabetes in air traffic controllers. Journal of Australian Medical Association, 224, Cochran, G.D., Hale, W.D., and Hissam (1984). Personal space requirements in indoor vs. outdoor locations. Journal of Personality, 111, Cohen, S.A., and Wenstein, N. (1982). Nonauditory effects of noise on behavior and health. In G.W. Evans (Ed.), Environmental Stress. New York : Cambridge University Press. Cooley, C.H. (1909). Social Organisation. Cooper, C.L., Cooper, R.D., and Eaker, R.H. (1988). Living with stress. Harmondsworth : Penguin. Cooper, C.L., Mallinger, M., and Kahn, R. (1978). Identifying sources of occupational stress among dentists. Journal of Occupational Psychology, 51, Cuttle, K., (1983). People and windows in worplaces. Paper presented at the Conference on People and the Physical Environment Research. Wellington, New Zeland.

232 232 Dabbs, J.M. JR, and Stokes, N.A. (1975). Beauty is power : The use of space on the sidewalk. Sociometry, 38, Desor, J. (1972). Toward a psychological theory of crowding. Journal of Personality and Social Psychology, 21(1), Dollard, J., Doob, L.W., Miller, M.E., Mowrer, O.H., and Sears, R.R. (1983). Finistration and Aggression. New Haven : Yale University Press. Dooly, B. (1974). Crowding stress : The effects of social density on men with close or far personal space. U.C.L.A. : Unpublished dissertation, also presented at the Western Psychological Association Convention, Sacramento, California, May, Dowell, L.H. (1987). Issues in the measurement of the type A behaviour pattern. In S.V. Kasl and C.L. Cooper (Eds), Stress and health : Issues in research methodology. Chichester : John Wiley. Duke, M.P., and Nowicki, S. (1972). A new measure and social learning model for interpersonal distance. Journal of Δxperimental Research in Personality, 6, Edney, J.J. (1974). Human Territoriality. Pshychological Bulletin, 81, Esser, A. (1972). A biosocial perspective on crowding. In J. Wohlwill, and D. Carson, (Eds), Environment and the social sciences : Perspective and Applications, American Psychological Association. Evans, G.W., and Howard, R.B. (1973). Personal space. Psychological Bulletin, 80, Fagot, B.I. (1977). Variations in density : effect on task and social behaviors of preschool children. Developmental Psychology, 13(2), Felipe, N., and Somer, R. (1966). Invasions of Personal Space. Social Problems, 14, Finnegan, M.C. and Solomon, L.Z. (1981). Work attitudes in windowed vs. windowless environments. Journal of Social Psychology, 115, Fisher, S. (1985). Control and blue collar work. In C.L. Cooper, and M.J. Smith (Eds), Job stress and blue collar work. Chichester : John Wiley. Fletcher, B.C. (1988). The epidemiology of occupational stress. In C.L. Cooper, and M.J. Smith (Eds), Job stress and blue collar work. Chichester : John Wiley.

233 233 Freedman, J.L. (1975). Crowding and behavior. San Francisco : Freedman, W.H.. Freedman, J.L., Klevansky, S., and Ehrlich, P. (1971b). The effect of crowding on human task performance. Journal of Applied Social Psychology, 1, Freedman, J.L., Levy, A., Buchanan, R.W., and Price, J. (1972). Crowding and human aggressiveness. Journal of Experimental Social Psychology, 8, Friedman, M., and Roseman, R.H. (1974). Type A behavior and your heart. N. York : Alfred A. Knopf. Frieze, I.H., and Ramsey, S.J. (1976). Nonverbal Maintenance of Traditional Sex Roles. Journal of Social Issues, 32(3), Galle, O.R., Gove, W.R., and McPherson, J.M. (1972). Population density and Pathology : What are the relationships for man? Science, 176, Gifford, R. (1982). Projected interpersonal distance and orientation choices : Personality, sex, and social situation. Social Psychology Quarterly, 45, Gifford, R. (1987). Environmetal Psychology. Principles and Practice. Massachusetts, Allyn and Bacon, Inc. Glowinkowski, S.P., and Cooper, C.L. (1985). Current issues in organizational stress research. Bulletin of the British Psychological Society, 38, Gurvitch, G. (1957). La vocation actuelle de la sociologie. B έθδνζε, ηφκ. Η, Κεθ. 5 (Typologie des groupements particuliers). York. Halahan, C.J. (1982). Environmental Psychology. Random House, New Hall, E. (1964). Silent Assumptions in Social Communication. Disorders of Communication, 42, Hall, E.T. (1963). Έξεπλεο, πνπ βξίζθνληαη ζηνλ ίδην (1966). Hall, E.T. (1966). The hidden dimension. New York : Doubleday. Hall, E.T. (1968). Proxemics. Current Anthropology, 9,

234 234 Harris, B., Luginbuhl, J.E.R., and Fishbein, J.E. (1978). Density of personal space in a field setting. Social Psychology, 41, Hartley, J. (1984). Industrial relations psychology. In M. Gruneberg, and T. Wall (Eds), Social psychology and organizational behaviour. Chichester : John Wiley. Hawthorne ( ). Ηιιηλφηο. Hayduk (1978). Έξεπλεο δσηηθνχ πξνζσπηθνχ ρψξνπ. Haydunk, L.A. (1983). Personal Space : Where we now stand. Psychological Bulletin, 94, Hediger, H. (1950). Wild animals in captivity. London : Butterworth. Hellenius, (x.x.). Aλζξώπηλεο ρέζεηο. Heller, J.F., Groff, B.D., and Solomon, S.A. (1977). Toward an understanding of crowding : The role of physical interaction. Journal of Personality and Social Psychology, 35, Hendricks, M., and Bootzin, R. (1976). Race and sex as stimuli for megative affect and physical avoidance. Journal of Social Psychology, 98, Hall. Henley, N.M. (1977). Body politics. Englewood Cliffs, NJ : Prentice- Hinde, R.A. (1975). The Bases of Social Behavior. New York : McGraw- Hill. Homans, G.C. (1948). The Human Group. Κεθ. 18 (Groups and Civilization). Horney, K. (1975). Ο λεπξσηηθφο άλζξσπνο ηεο επνρήο καο. Μηθξ. Γηψξγνπ Βακβαιή, εθδ. Δπίθνπξνο, ζεηξά Άλζξσπνο θαη Κόζκνο 5, Αζήλα, θχξηα Hutt, C., and Vaizey, M.J. (1966). Differential effects of group density on social behavior. Nature, 209, Ittelson, W.H., Proshansky, H.M., Rivlin, L.G., and Winkel, G.H. (1974). An intoduction to environmental Psychology. Holt, Rinehart and Winston, Inc., New York. Izard, C.E. (1971). Face of Emotion New York : Meredith Corporation.

235 235 Joiner, D. (1976). Social ritual and architectural space. In H.M. Proshansky, W.H Ittelson, and L.G. Rivlin (Eds), Environmental psychology : People and their physical settings (2 nd ed.) New York : Holt, Rinerhart, and Winston. Jonas, D. F. (1984). Αθκή θαη Παξαθκή ηεο Γπλαηθείαο Κπξηαξρίαο. ην R. Fester, Marie E.P. Konig, D.F. Jonas and A.D. Jonas, Πέληε εθαηνκκύξηα ρξόληα γπλαηθνθξαηίαο. Mηθξ. Γεκνζζέλε Κνχξηνβηθ, εθδ. Πνξεία, ζεηξά Δπηζηεκνληθή ππνδνκή, Αζήλα, Karabenick, S., and Meisels, M. (1972). Effects of performance evaluation on interpersonal distance. Journal of Personality, 40, Katz, D., and Kahn, R.L. (1978). The social psychology of organizations. 2 nd edition, New York : John Wiley and Sons. Katz, P. (1937). Animals and Men. Longmans, Green. Kaye, J.W. (1855). Selections from the Papers of Lord Metcalfe. London. Kingsley, D. (1948). Human Society. New York, Κεθ. ΗΗ. Knowles, E.S. (1980). Convergent validity of personal space measures : Consistent results with low intrecorrelations. Journal of Nonverbal Behavior, 4, Koontz, H., and O Donell, C. (1980). Οξγάλσζε θαη Γηνίθεζε Μηα ζπζηεκηθή θαη ελδερνκεληθή αλάιπζε ησλ δηνηθεηηθώλ ιεηηνπξγηώλ. Μηθξ. Υξ. Βαξδάθνο, επηκ.. Εεπγαξίδεο, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα, η. Α. Kνby, F. (1954). Ya-t-il eu à Lascaux un Bos longifrons? In Bulletin de la Société Préhistorique Française, 51. Lafrance, M., and Mayo, C. (1976). Racial differences in gaze behavior during conversations : Two systematic observational studies. Journal of Personality and Social Psychology, 33, Lanord, (1974). ρεηηθά πεηξάκαηα. Leibman, M. (1970). The Effects of Sex and Race Norms on Personal Space. Environment and Behavior, 2, Li, A.K. (1984). Peer interaction and activity setting in a high density preschool environment. The Journal of Psychology, 116,

236 236 Lombardo, J.P. (1986). Interaction of sex and sex role in response to violations of preferred seating arrangements. Sex Roles, 15, Loo, C.M. (1972). The effects of spatial density on the social behavior of children. Journal of Educational Psychology, 29, Loo, C.M. (1973a). Importans issues in researching the effects of crowding on humans. Representative Research in Social Psychology, 4, Loo, C.M. (1973b). The effect of spatial density on the social behavior of children. Journal of Applied Social Psychology, 2, Loo, C.M. (1977). Beyond the effects of crowding : Situational and individual differences. In D. Stokols (ed.), Perspectives on environment and behavior. New York : Plenum. Love, K.D., and Aiello, J.R. (1980). Using projective techniques to measure Scientific interaction distance : A methodological note. Personality and Social Psychology Bulletin, 6, Lucas, R.C. (1964). The recreational capacity of the Quefico Superior (Research Paper 5-15). Washington, DC : Lake State Forest Experiment Station, Forest Service, USDA. Maddi, M.R., and C.S. Kobasa (1984). The hardy executive. Health under stress. Homewood. II : Dow -Jones Irwin. Manning, M.R., Ismael, A.H., and Sherwood, J.J. (1981), Effects of role conflict on selected physiological, affective, and peformance variables. Multivariate Behavioral Research, 16, McAndrew, F.T. (1993). Environmental psychology. California, Brooks/Cole publishing Company. McGrath, J.E. (1970). A Conceptual formulation for research on stress. In J.E. McGrath (Ed.), Social Psychological factors in stress. N. York : Holt, Rinehart and Winston. McGrew, P.I. (1970). Social and spatial density effects on spacing behavior in preschool children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 11, McGrew, W.C. (1970). An ethological study of social behavior in preschool children. Unpublished doctoral dissertation, University of Oxford, Oxford.

237 237 Mehrabian, A. (1968). Inference of Attitude from the Posture, Orientation and Distance of a Communicator. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 32, Monk, T.H., and Tepas, D.I. (1985). Shift work. In C.L. Cooper, and M. Smith (Eds), Job stress and blue collar work. Chichester : John Wiley. Montagu, M.F. (Ed.) (1968). Man and Aggression. New York : Oxford University Press. Moos, R.H. and Insel, P.M. (Eds.) (1974). Issues in social ecology : Human milieus. Palo Alto, Calif. : National Press. Nesbitt, P.D., and Steven, G. (1974). Personal space and stimulus intensity at a Southern California amusement park. Sociometry, 37, O Neal, E.C., Brunault, M.A., Carifio, M.S., Troutmine, R., and Epstein, J. (1984). Effect of insult upon personal space preferences. Journal of Nonverbal Behavior, 5, Osmond, H. (1959). The relationship between architect and psychiatrist. In C. Goshen (Ed.), Psychiatric architecture. Washington, DC : American Psychiatric Association. Parke, R.D., and Staby, R.G. (1983). The development of aggression. In E.M. Hetheringhton (Ed.), Carmichaels Manual of Child Psychology, Vol. IV, New York : Wiley. Payne, R. (1988). Individual differences in the study of occupational stress. In C.L. Cooper, and R. Payne (Eds), Causes, coping and consequences of stress at work. Chichester : John Wiley. Piaget, J. (1936). La naissance de l intelligence chez l enfant. Neuchaterl : Delachaux et Niestle. (Μεηάθξαζε ζηα αγγιηθά : 1971). Piaget, J., and Inhelder, B ). The child s conception of space. London. Routledge and Kegan Paul. (Original work published 1948). Price, J.M. (1971). The effects of crowding on the social behavior of children. Doctoral dissertation, Columbia University, New York. Dissertation Abstracts International, 33, 471B. Proshansky, H.M., and Fabian, A.K. (1987). The development of place identity in the child. In C.S. Weistein, and T.G. David, Spaces for children, The built environment and child development. New York : Plenum Press,

238 238 Proshansky, H.M., Fabian, A.K., and Kaminoff, R. (1983). Placeidentity : Physical world socialization on the self. Journal of Environmental Psychology, 3, Radcliffe-Brown, A.R. (x.x.). On Social Structure Rapoport, A. (1975). Toward a definition of density. Environment and Behavior, 7, Roethlisberger, F.J., and Dickson, W.J. (1939). Management and the worker. Cambridge : Harvard University Press. Rohe, W.M., and Nuffer, E.L. (1977). The effects of density and partitioning on children s behavior. Presented at the 85 th meeting of A.P.A., San Francisco, Calif., Mimeo. Ross, M., Layton, B., Erickson, B., and Schopler, J. (1973). Affect facial regard, and reactions to crowding. Journal of Personality and Social Psychology, 28, Rotter, J.B. (1966). Generalized expectancies for internal versus external control of reinforcement. Psychological Monographs, 80 (No 609). Russell, J.A., and Mehrabian, A. (1978). Rustemli, A. (1986). Male and Female personal space needs and escape reactions under intrusion : A Turkish sample. International Journal of Psychology, 21, Sadalla, E.K., and Oxley, D. (1984). The perception of room size : The rectangularity illusion. Environment and Behavior, 16, Sadalla, E.K., Burroughs, W.J., and Staplin, L.J. (1978). The experience of crowding. Personality and Social Psychology Bulletin, 4, Saegert, S. (1973). Crowding : Cognitive overload and behavioral constraint. In W.F.E. Preiser, (ed.), Environment design research. Stroudsburg, Pa. : Dowten, Hutchinson and Ross. Scherer, S.E. (1974). Proxemic behavior of primary school children as a function of their socioeconomic class and subculture. Journal of Personality and Social Psychology, 29, Schmitt, R.C. (1963). Implications of density in Hong Kong. Journal of the American Institute of Planners, 29,

239 239 Hill. Selye, H. (1976). The stress of life (2 nd edition). N. York : McGraw- Severy, L.J., Schlenker, B.R., and Brigham, J.C. (1976). A Contemporary Introduction to Social Psychology. New York : McGraw-Hill. Simmel, G. (1902). The Number of Members as Determining the Sociological Form of the Group. American Journal of Sociology, VIII. Simmel, G. (x.x.). The Metropolis and Mental Life. Αλαδεκνζίεπζε ζην P.K. Hatt and A.J. Reiss. Cities and Society, Revised Reader in Urban Sociology, Glencoe, Slokols, D. (1976). The experience of crowding in primary and secondary environment. Environment and Behavior, 8, Smetana, J., Bridgeman, D.L., and Bridgeman, B. (1978). A field study of interpersonal distance in early childhood. Personality and Social Psychology Bulletin, 4, Smith, M.J. (1985). Machine-paced work and stress. In C.L. Cooper and M.J. Smith (Eds), Job stress and blue collar work. Chichester : John Wiley. Smith, P.K. (1973). Aggression in a preschool playground : Effects of varying physical resources. Presentation at the International Conference on Origins and Determinants of Aggressive Behavior. Monte Carlo, July. Smith, P.K., and Connolly, K.J. (1976). Social and aggressive behaviour in preschool children as a function of crowding. Social Science Information, 16(5), Sommer, R. (1959). Studies in personal space. Sociometry, 22, Hall. Sommer, R. (1969). Personal space. Englewood Cliffs, N.J. : Prentice- Sonders, J.L., Hakky, V.M., and Brizzolara, M.M. (1985). Personal space amongst Arabs and Americans. International Journal of Psychology, 20, Stokols, D. (1972a). On the distinction between density and crowding : Some implications for future research. Psychological Review, 79, Stokols, D. (1972b). A social psychological model of human crowding phenomena. American Institute of Planners Journal, 38,

240 240 Stokols, D. (1978). Environmental Psychology. Annual Review of Psychology, 29, Stokols, D., Rall, M., Pinner, B., and Schopler, J. (1973). Physical, social and personal determinants of the perception of crowding. Environment and Behavior, 5, Stokols, D., Smith, T., and Prostor, J. (1975). Partitioning and perceived crowding in a public space. American Behavioral Scientist, July August, 18(6), Strube, J.J., and Werner, C.M. (1982). Interpersonal distance and personal space : A conceptual and methodological note. Journal of Nonverbal Behavior. Strube, M.J., and Werner, C.M. (1984). Personal space claims as a function of interpersonal threat : The mediating role of need for control. Journal of Nonverbal Behavior, 8, Sundstrom, E. (1978b). Crowding as a sequential process : Review of research on the effects of populations density of humans. In A. Baum, and Y.M. Epstein, (Eds), Human response to crowding. Hillsdale, N.J., Erlbaum. Sundstrom, E., and Altman, I. (1976). Interpersonal relationship and personal space : Research review and theoretical model. Human Ecology, 4, Sussman, N.M., and Rosenfeld, H.M. (1982). Touch, justification, and sex : Influence of the aversiveness of spatial violation. Journal of Social Psychology, 106, Taylor, L., and Walton, P. (1971). Industrial sabotage : Motives and meanings. In S. Cohen (Ed.), Images of deviance. Harmonds worth : Penguin. Tennis, G.H., and Dabbs, J.M. (1975). Sex, setting, and personal space : First grade through college. Sociometry, 38, Thompson, C.M. (1964). Interpersonal Psycho-Analyssis. New York : Basic Books, 179. Tönnies, F. (1887). Community and Association. Αγγιηθή κεηάθξαζε, London Truman, D. (1964). The governmental Process. Knopf. Ucko, P., and Posenfeld, A. (1967). Paleolithique Art. 90.

241 241 Wallace, M., Levens, M., and Singer, G. (1988). Blue collar stress. In C.L. Cooper, and R. Payne (Eds), Causes coping and consequences of stress at work. Chichester : John Wiley. Weinstein, C.S. (1979). The physical environment of the scholl : A review of the research. Review of Educational Research, 49(4), Winnicott, D.W. (1988). Aggression in Reaction to Emotional Development. In Collected Papers, London : Tavistock, 204. Wittig, M.A., and Skolnick, P. (1978). Status versus warmth as determinants of sex differences in personal space. Sex Roles, 4, Wotton, E., and Barkow, B. (1983). An investigation of the effects of sterility versus amiability on student and teacher performance. Environment and Behavior, 13, Young, O.R. (1968). Systems of Political Science. Prentice-Hall. Zlutnick, S., and Altman, I. (1972). Crowding and human behavior. In J.F. Wohlwill and D.H. Carson (Eds), Environment and the Social sciences : Perspectives and applications. Washington, D.C. : American Psychological Association. Αγγειφπνπινο, Υ. (1988). ρέζεηο Δξγαζίαο. Πεηξαηάο. Αζαλαζνχια-Ρέππα, Α., Γηαλλαθνπνχινπ-Σξηαληαθπιιίδε., Νίλα- Παδαξδή, Δ., θαη Φπρνπαίδεο, Κ. (1999). Κνηλσληθή θαη Πνιηηηθή Αγσγή. Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, Οξγαληζκφο Δθδφζεσο Γηδαθηηθψλ Βηβιίσλ, Αζήλα, 11. Αιεμαλδξίδνπ, Α. (1995). ρεδηαζκόο πξνγξακκάησλ ακέζνπ κάξθεηηλγθ, πξνώζεζεο πσιήζεσλ θαη δεκνζίσλ ζρέζεσλ. Πηπρηαθή εξγαζία, εηζεγεηήο Α. Μνπξηδαλφο, ΣΔΗ Λάξηζαο, ρνιή ΓΟ, Σκήκα Γηνίθεζεο επηρεηξήζεσλ, Λάξηζα. Αλαγλσζηνπνχινπ, Γ. (1994). Φπρνινγία ηεο Τγείαο ΗΗ Πανξπζίαζε λνζεκάησλ. Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Σκήκα Φπρνινγίαο, «Ξεξνγξαθία». Άληιεξ, Α. (x.x). Αλζξώπηλνη Υαξαθηήξεο. Μηθξ. Νηθ. Βψθνπ, εθδ. «Βηβιηνζήθε γηα φινπο», 6. Αζπηψηε, Α.Α., θαη (ζπλεξγαζία) Κσηζφπνπινπ, Μ.Β. (1967). Σν παηδί θαη ν ραξαθηήξ. Απφ ηα ςπρνινγηθά πξνβιήκαηα ηνπ παηδηνχ (ΗΔ ), ζηε ζεηξά (55) Φπρνινγία θαη δσή Μειέηαη ηνπ Ηλζηηηνύηνπ Ηαηξηθήο Φπρνινγίαο θαη Φπρηθήο Τγηεηλήο. Αζήλαη,

242 242 Βατνχιεο, Γ.Β. (1999). Γηνίθεζε πξνζσπηθνύ. Σερλνινγηθφ Δθπαηδεπηηθφ Ίδξπκα Λάξηζαο, ρνιή Γηνίθεζεο θαη Οηθνλνκίαο, Σκήκα Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ, Λάξηζα. Βιαρφπνπινο, Θ. (1951). Σν εξγαηηθό πκβνύιην ησλ Δπηρεηξήζεσλ. Αζήλα. Βιαρφπνπινο,., Γεσξγνχιαο, Α., Ηληδεζίινγινπ, Ν., Κάιθαο, Α., θαη Μπξίθα,. (2001). Κνηλσληνινγία. Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ, Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, Οξγαληζκφο Δθδφζεσο Γηδαθηηθψλ Βηβιίσλ, Αζήλα. Γεδεψλ,. (x.x.). Αλζξώπηλεο ρέζεηο, ΔΛ.ΚΔ.ΠΑ. Γεξκαλφο, Ν.Κ. (x.x.). Ο βίνο ησλ δώσλ. Δθδ. Διεπζεξνπδάθε, Α.Δ., Αζήλα. Γεξκίδεο, Γ. (x.x.). Πιεζσξηζκόο θαη πλδηθάηα. Γηoπλγθ Κ. (x.x.). Ο άλζξσπνο θαη ηα ζχκβνιά ηνπ. Μηθξ. Αληηγφλε Υαηδεζενδψξνπ, ε πηκ. Σδσλ Φξήκαλ, εθδ. Αξζελίδε, 21, 158, 165, 199, 213-7, 225, , 259, 189, 299, 302. Γηαξνζιάβζθη, Δ. (x.x.). Πώο γελληνύληαη, δνπλ θαη πεζαίλνπλ νη ζενί θαη νη ζεέο. Δθδ. Γλψζεηο, Αζήλα, Γησηφπνπινπ, Π. (x.x.). Ζ ύγρξνλε Δπηρείξεζε. Γθηδειή, Β.Γ. (1993). Απιά Μαζήκαηα Κνηλσληνινγίαο. Οξγαληζκφο Δθδφζεσο Γηδαθηηθψλ Βηβιίσλ, Αζήλα. Γάθαξεο,.Η. (1975). Πξντζηνξηθή Αξραηνινγία, Α. Παιαηνιηζηθή επνρή. Ησάλληλα, Γεκνπιά, Κ. (1995). Φπζηθή ειθπζηηθφηεηα Φπραγσγία ηεο Γνεηείαο. Σν Βήκα ηνπ Γεσπνληθνύ πιιόγνπ Λάξηζαο, 11 (45-7), 12 (40-3). Γεκνπιά, Κ.Β. (1993). Φπρνινγία. Έθδνζε ησλ ΣΔΗ (ΔΤΠ) Λάξηζαο, Λάξηζα, επηέκβξεο-οθηψβξεο. Γεκνπιάο, Κ. (1994). Σνπξηζηηθή Φπρνινγία Γηαηί ηαμηδεχνπκε. Σν Βήκα ηνπ Γεσπνληθνύ πιιόγνπ Λάξηζαο, 9, Γεκνπιάο, Κ.Β. (1994). Βηνκεραληθή Φπρνινγία Κνηλσληνςπρνινγηθά παξεπφκελα ηεο Βηνκεραληθήο Δπαλάζηαζεο. ην Βήκα ηνπ Γεσπνληθνύ πιιόγνπ Λάξηζαο, Λάξηζα, 5,

243 243 Γεκνπιάο, Κ.Β. (1994). Δπίδξαζε ηνπ ρεδηαζκνχ ησλ θαηνηθηψλ θαη βηνκεραληθψλ ρψξσλ ζηελ ςπρνινγία ησλ εκπιεθνκέλσλ αηφκσλ. εκηλάξην «ρεδηαζκόο θαηνηθηώλ θαη Βηνκεραληθώλ ρώξσλ» ηεο Δπηηξνπήο Δξεπλψλ ηνπ ΣΔΗ Λάξηζαο, θαη ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνηηθνχ Σακείνπ, 23-2, 493. Γεκνπιάο, Κ.Β. (1995). Κνηλσληθή Φπρνινγία. Ζ νκάδα θαη πψο παίξλνληαη νη απνθάζεηο κέζα ζ απηήλ. Σν Βήκα ηνπ Γεσπνληθνύ πιιόγνπ Λάξηζαο, 13-4, Γεκνπιάο, Κ.Β. (1996). «Αληξηθή» θαη «γπλαηθεία» ή «αξζεληθή» θαη «ζειπθή» ζπκπεξηθνξά; (νβαξά πεηξακαηηθά ιάζε ζην ρψξν ησλ ςπρνινγηθψλ εξεπλψλ). Νέα Αγγειία θαη Γηαθήκηζε, 4-5, 5, 10. Γεκνπιάο, Κ.Β. (1999). «Manly» and «womanly» or «male» and «female» behaviour. (Serious experimental mistakes in the area of psychological researches concerning psychological assessment. 5 th European Conference on Psychological Assessment. πέηζεο, Αχγνπζηνο Γεκνπιάο, Κ.Β. (2001). Αξρέγνλνο πκβνιηζκόο ειηθία ηνπ Θενύ. Τπφ έθδνζε, Σξφπνο δσήο, Αζήλα, 1. ΔΛ.ΚΔ.ΠΑ (x.x.). Οη Αλζξώπηλεο ρέζεηο ζηηο ζύγρξνλεο επηρεηξήζεηο. Δπαγγέινπ, Γ. (1979). Θέκαηα Φπρνπαζνινγίαο. Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Φηινζνθηθή ρνιή, Σκήκα Φπρνινγίαο θαη Παηδαγσγηθήο, Έθηαθηε απηνηειήο έδξα Γεληθήο Φπρνινγίαο, Θεζζαινλίθε, 80, 1, θαη γεληθψο. Εeuner, (1963). A history of Domesticated Animals. London. Εεπγαξίδεο,. (x.x.). Οξγάλσζε θαη Γηνίθεζε. Θενδψξνπ, Θ. (x.x.). Δξγαζηαθέο ρέζεηο. Καββαδίαο, Ν. (1976). Ζ ηξνθή Δηζαγσγή εηο ηελ Κνηλσληνινγίαλ ηεο αλαπηύμεσο. Δθδ. Αλη. Ν. άθθνπιαο, Αζήλα. Καινγήξνπ, Κ. (x.x.). Γεκόζηεο ζρέζεηο. Κακπνχξα-Υξηζηνδνχινπ, Δ. (1992). Δξγαζηαθέο ρέζεηο. Σερλνινγηθφ Δθπαηδεπηηθφ Ίδξπκα (Σ.Δ.Η.) Λάξηζαο/ρνιή Δπαγγεικάησλ Τγείαο θαη Πξφλνηαο / Σκήκα : Ηαηξηθά εξγαζηήξηα, Λάξηζα Κάληαο, Α. (1989). Κνηλσληθέο απαηηήζεηο θαη κεραληζκνί θνηλσληθνχ ειέγρνπ. Κνηλσληθφ ζχλνιν θαη αηνκηθέο αλάγθεο. ην Κνηλσληθνί Ρπζκηζηέο ηεο Αηνκηθήο Τγείαο, 3 ν Μεηεθπαηδεπηηθφ Γηήκεξν ηεο Δ.Η.Δ.Μ.Φ.Π., η. 3, , 101.

244 244 Κάληαο, Α. (1990). Δξγαζία θαη Τγεία. Ζ εξγαζία σο αγρνγφλνο παξάγνληαο. ηελ Δπηζεώξεζε πκβνπιεπηηθήο Πξνζαλαηνιηζκνύ, η. 12-3, Μάξηηνο θαη Ηνχληνο, Κάληαο, Α. (1993). Ζ ζχγθξνπζε ζην ρψξν ηεο εξγαζίαο. ην Η. Νέζηνξνο (επηκ.), Ζ επηζεηηθόηεηα ζηελ νηθνγέλεηα, ην ζρνιείν θαη ηελ θνηλσλία, Ζξάθιεην. Καξαλάζηνπ, Π.Α. (x.x.). Αξρέο Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ. Καξαπέηζα Α.Β. (1988). Νεπξνςπρνινγία ηνπ αλαπηπζζνκέλνπ αλζξώπνπ Πώο ζα θαηαλνήζνπκε ηε ζπκπεξηθνξά Παηδηνύ Έθεβνπ Δλήιηθα. Δθδ. επηρεηξήζεηο κπξλησηάθε Α.Δ., Αζήλα, Καξέι, Α. (x.x.). Ο άλζξσπνο, απηόο ν άγλσζηνο. Καηδνπξάθε, Γ.Γ. (1962). Ζ εθαξκνγή ησλ Αλζξσπίλσλ ρέζεσλ ζηελ επηρείξεζε. Καηδνπξάθε, Γ.Γ. (x.x.). Δπηθνηλσλίεο κε εξγαηηθέο ζπζθέςεηο. Καηζαλέβαο, Θ. (1994). Δξγαζηαθέο ρέζεηο. Πεηξαηάο. Καηζαλέβαο, Θ.Κ. (1983). Δξγαζηαθέο ρέζεηο ζηελ Διιάδα. Αζήλα. Καηζαλέβαο, Θ.Κ. (1985). Σν ύγρξνλν πλδηθαιηζηηθό Κίλεκα ζηελ Διιάδα. Αζήλα. Κάηζηνπ-Εαθξαλά, Μ. (1983). Ζ επίδξαζε ηνπ πεξηβάιινληνο ζηελ αλαηνκηθή θαη ιεηηνπξγηθή αλάπηπμε ηνπ εγθεθάινπ. Κάηζηνπ-Εαθξαλά, Μ., θαη Εαθξαλάο, Α. (1989). Φπζηνινγία ηεο Μάζεζεο Η : Ύιε θαη Δγθέθαινο. Δθδ. νίθνο αθψλ Κπξηαθίδε, Θεζζαινλίθε. Καςάιεο, Α.Γ. (1986). Παηδαγσγηθή Φπρνινγία. ηε ζεηξά (δ/λζε : Π.Γ. Ξσρέιιεο, Ν.Π. Σεξδήο, Α.Γ. Καςάιεο). Παηδαγσγηθή θαη Δθπαίδεπζε 6. Δθδ. νίθνο αθψλ Κπξηαθίδε, Θεζζαινλίθε. Καςή, Μ.Η. (1999). Δξγαζηαθέο ρέζεηο. Σερλνινγηθφ Δθπαηδεπηηθφ Ίδξπκα Λάξηζαο, ρνιή Γηνίθεζεο θαη Οηθνλνκίαο, Λάξηζα. Κηνξπέ,., Μεηζνπνχινπ, Υ., θαη ηδέξε, Β. (1994). ρνιηθφο ρψξνο θαη ζπκπεξηθνξά. ην Δ. πγθνιιίηνπ (επνπηεία), Δθαξκνγέο ρνιηθήο Φπρνινγίαο. Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Σκήκα Φπρνινγίαο, «Ξεξνγξαθία», Θεζζαινλίθε , Κφληαξεο, Θ.Β. (x.x.). Κνηλσληθή Πνιηηηθή θαη Γηνίθεζε. Οηθνλνκηθή ηεο Δξγαζίαο.

245 245 Κνληήο, Θ.Γ. (x.x.). Οξγάλσζε θαη Γηεύζπλζε Γηνηθεηηθώλ Τπεξεζηώλ. Κνληήο, Θ.Γ. (x.x.). Φπρνινγία επηρεηξήζεσλ. Κνληήο, Θ.Γ. (x.x.). Φπρνινγία Δπηρεηξήζεσλ. Κνληφο, Υ. (1996). Οηθνλνκία ηεο Γηνίθεζεο. ΣΔΗ Λάξηζαο, Λάξηζα. Κνξδάηνο, Η. (x.x.). Ζ ηζηνξία ηνπ Διιεληθνύ Δξγαηηθνύ Κηλήκαηνο. Κνξλαξάθε, Η.Κ. (1970). Μαζήκαηα Πνηκαληηθήο Φπρνινγίαο Θεζζαινλίθε, Κνπθηάδεο, Η.Γ. (1984). Δξγαηηθό Γίθαην. Αηνκηθέο Δξγαζηαθέο ρέζεηο θαη Κνηλσληθή Πνιηηηθή. Κνπθηάδεο, Η.Γ. (x.x.). Δξγαηηθφ Γίθαην, πιινγηθέο Δξγαζηαθέο ρέζεηο. Κνπθνχιεο, Γ.Α. (x.x.). Αξρέο Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ. Κνπζνγηαλλνπνχινπ-Θεξαίνπ, Γ. (1971). Ηζηνξηθή Δηζαγσγή εηο ηελ Φηινζνθίαλ. Δθδ. Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ, Αζήλαη, (Jean-Paul Sartre). Κπξηαθφπνπινπ, (x.x.). Σερλνινγία θαη Κνηλσλία. Κσζηαξά, Γ.Δ. (1973). Δηζαγσγή εηο ηελ Φπρνινγίαλ Αζήλαη, 84. Λέηνπ, Φ. (x.x.). Οξγαλσηηθή εξγνζηαζίσλ. Ληαξκαθφπνπινο, Α. (x.x.). Αξρέο Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ. Λπγνχξαο, Ε. (x.x.). Πεηζαλαγθαζκόο θαη ζπλεξγαζίεο. Μαγθιηβέξαο, Γ.Κ. (x.x.). Δηζαγσγή ζηε Βηνκεραληθή Κνηλσληνινγία. Μεηαμάο, Α. Η.Γ. (1976). Πνιηηηθή Κνηλσληθνπνίεζε Δθεξκνζκέλε Πνιηηηθή Δπηζηήκε. Οιθφο, Αζήλα, 130. Μεηαμάο, Α. Η.Γ. (x.x.). Ηζηνξία Πνιηηηθώλ Θεσξηώλ. Δθδφζεηο A.Y.T.Ν. άθθνπια, Αζήλα. Μνξθσηηθή Δηαηξεία (έθδ.) (x.x.). Νέα Παγθόζκηνο Δγθπθινπαίδεηα. Γ/ληήο ζχληαμεο Κ.Θ. Παπαιεμάλδξνπ, Αζήλαη. Μπισλάο, Μ. (1989). Πιεζπζκφο. Δθπαηδεπηηθή Διιεληθή Δγθπθινπαίδεηα, ηφκνο 12 : Γεληθή Βηνινγία. Δθδνηηθή Αζελψλ, 316-7, 316.

246 246 Νεζηψηεο, Ν. (1981). εκεηώζεηο από ηαο παξαδόζεηο ηνπ θαζεγεηνύ θ. Ν. Νεζηώηνπ εηο ην κάζεκα Δηζαγσγή εηο ηελ Κνηλσληνινγίαλ. Παλεπηζηήκηνλ Αζελψλ, Θενινγηθή ρνιή, Έδξα Κνηλσληνινγίαο, Καζεγεηήο Ν. Νεζηψηεο. Νηάζηνπ, Λ. (x.x.). Δξγαζηαθέο ζρέζεηο. Νηφκαιε, Η. (1988). Αλζξώπηλεο ρέζεηο ζηελ εξγαζία. ΣΔΗ Λάξηζαο, Λάξηζα. Νηφκαιε, Η. (x.x.). Marketing I. ΣΔΗ Λάξηζαο, Λάξηζα. Νηξνχθεξ, επηρείξεζε. (x.x.). Οδεγόο γηα ηζνξξνπεκέλε επηθνηλσλία ζηελ Παπαγεσξγίνπ, Γ.Κ. ( ). Φπρνινγία. Ζξάθιεην Κξήηεο, 395. Παπαδνπνχινπ, Γ. Μαξθνπιή Γ. (1986). Θεηηθέο θαη αξλεηηθέο κνξθέο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο. Δθδ. νίθνο αθψλ Κπξηαθίδε, Θεζζαινλίθε, Παπακηραιάθε, (x.x.). Γεκόζηεο ρέζεηο. Παπαπέηξνπ, Κ.Δ. (1973). Ο κεδεληζκόο ε γέλεζηο θαη ε ππέξβαζίο ηνπ. Αζήλαη, 3. Παπαπέηξνπ, Κ.Δ., (1973). Ζ ηδηνηξνπία σο πξόβιεκα νληννινγηθήο εζηθήο. Αζήλαη, 52. Παξαζθεπά-αθθά,. (1976). ύγρξνλεο Σάζεηο ζηελ ςπρνινγία ηεο πξνζσπηθόηεηαο, κέξνο Α, Αζήλα, 42, 81. Παξαζθεπφπνπινπ, Η. (1988). Μαζήκαηα Κιηληθήο Φπρνινγίαο. Κιηληθή Φπρνινγία : Γηάγλσζε, πξφιεςε θαη ζεξαπεία ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ. Αζήλα. Ράθηεο, Α. (x.x.). Γεκνθξαηηθή δηνίθεζε επηρεηξήζεσλ. ΑΚΔ (εθδ.). (x.x.). Νέεο εξγαζηαθέο ζρέζεηο. ηγαλφο, Δ.Γ. (x.x.). Ο αλζξώπηλνο παξάγνληαο ζηελ επηρείξεζε. πγθνιιίηνπ, Δ. (1989). Οηθνινγηθή κειέηε ηεο ζπκπεξηθνξάο παηδηψλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο. Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή. Παξάξηεκα Δ.Δ.Φ.., Σφκνο Α, 2, πγθνιιίηνπ, Δ. (1992). Ζ ππθλφηεηα ηεο ζρνιηθήο ηάμεο. Οη ζπλέπεηέο ηεο ζηε ζπκπεξηθνξά. Φπρνινγηθά ζέκαηα, 5, 3, πγθνιιίηνπ, Έ. ( ). Δηζαγσγή ζηελ πεξηβαιινληηθή Φπρνινγία. Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Φηινζνθηθή ρνιή, Σκήκα

247 247 Φπρνινγίαο, Έθδνζε : Τπεξεζία Γεκνζηεπκάησλ, Παλεπηζηεκηαθφ έηνο, Σδεθίλεο, Υ. (x.x.). Δξγαζηαθέο ρέζεηο θαη Αλάπηπμε. αξρή. Σξαπιφο, θαη Σδαλεηάηνο, Γ. (x.x.). Πνιηηηθή απεξγία θαη δεκνθξαηηθή Σξηαληαθχιινπ, Σ. (1971). Βηνκεραληθή Φπρνινγία. Σζηαγθιάγθαλνο, Η. ( ). Πξνγξακκαηηζκόο δξάζεο επηρεηξήζεσλ. Φαλαξηψηεο, Π. (1996). Αλζξώπηλεο ζρέζεηο θαη εξγαζηαθό πεξηβάιινλ. Αζήλα. Φαλαξηψηεο, Π. (x.x.). Δπηρεηξεζηαθή Φπρνινγία. Υνιέβαο, Η. (x.x.). Δηζαγσγή εηο ηελ νξγαλσηηθή. Υξηζηφπνπινο, Α.Λ. (1981). Αγσγή ηνπ πνιίηε. Οξγαληζκφο Δθδφζεσο Γηδαθηηθψλ Βηβιίσλ. Αζήλα. Φαξάθεο, Π. (x.x.). Δξγαζηαθέο ρέζεηο.

248 ηειεπηαία αλαζεώξεζε ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Aberle, D., Cohen, A., Davies, A. Levy M., and Sutton, F. (1950). The Functional Prerequisites of Society. In Ethics, ηφκ. LX (2). Adair, J.G. (1984). The Hauthorn Effect : A reconsideration of the methodological artifact. Journal of Applied Psychology, 69, Adler, A. (1963). Probability and statistics for every man. N. York. Ahmed, S.M.S. (1979). Invasion of personal space : A study of departure time as affected by sex of the intruder and saliency condition. Perceptual and Motor Skills, 49, Aiello, J.R. (1987). Human spatial behavior. Ηn D. Stokols, and J. Altman, (Eds), Handbook of environmental psychology (vol. 1), New York : John Wiley and Sons. Aiello, J.R., and Jones, S.E. (1971). A field study of the proxemic behavior of young school children in three subcultural groups. Journal of Personality and Social Psychology, 19, Aiello, J.R., and Thompson, D.E. (1980). Personal space, crowding and spatial behavior in a cultural context. In I. Altman, and J.F. Wohlwill (Eds), Environment and culture. New York : Plenum Press. Aiello, J.R., and Thompson, D.E. (1980). Personal space, crowding, and special behavior in a cultural context. In J. Altman, and J.F. Wohlwill (Eds), Environment and culture. New York : Plenum Press. Aiello,J.R., and Cooper, R.E. (1979). Personal space and social affect : A developmental study. Paper presented at the meeting of the Society for Research in Child Development, San Francisco. Altman, I. (1975). The environment and social behavior. Monterey, Calif.: Brooks/Cole. Altman, I., and Vinsel, A.M. (1977). Personal space : An analysis of E.T. Hall s proxemics framework. In I. Altman, and J.F. Wohlwill, (Eds), Human behavior and environment : Advances in theory and research (vol. 1), New York: Plenum Press. Angell, R.C. (1941). The Integration of American Society. New York and London. Argyle, M. (1978). The psychology of interpersonal behaviour. Δθδ. Θπκάξη 1-26, Κνηλσληθή πκπεξηθνξά 4.

249 249 Barnaby, J.F. (1980). Lighting for productivity gains. Lighting Design and Application, February, Bates, B.C. (1970). Effects of social density on the behaviour of nursery school children. Doctoral dissertations, University of Oregon. Dissertation Abstracts International, 32, 537B. Baum, A., and Davis, G.E. (1976). Spatial and social aspects of crowding perception. Environment and Behavior, 8, Baum, A., Riess, M., and O Hara, J. (1974). Architectural variance of reaction to spatial invasion. Environment and Behavior, 6(1), Baxter, J.C. (1970). Interpersonal spacing in natural settings. Sociometry, 33, Baxter, J.C., and Rozelle, R.M. (1975). Nonverbal Expression as a Function of Crowding During a Simulated Police Citizen Encounter. Journal of Personality and Social Psychology, 32(1), Bell, P.A., Fisher, J.D., and Loomis, R.J. (1978). Environmental psychology. Philadelphia : Saunders Company. Booraem, C.D., Flowers, J., Bodner, G., and Satterfied, D. (1977). Personal space variations as a function of criminal behavior. Psychological Reports, 41, Bottomore, T.B. (1974). Κνηλσληνινγία Κεληξηθά πξνβιήκαηα θαη βαζηθή βηβιηνγξαθία. Δηζαγσγή, κεηάθξαζε θαη επηκέιεηα Γ.Γ. Σζανχζε. Γ έθδνζε, εθδ. Gutenberg. Bourdelle, E. (1938). Essai d une etude morphologique des équidés préhistorique de France d après les gravures rupesties. In Mammalia, 2. Brady, A.T., and Walker, M.B. (1978). Interpersonal distance as a function of situationally induced anxiety. British Journal of Social and Clinical Psychology, 17, Briner, R., and Hockey, G.R.J. (1988). Operator Stress and computerbased work. In C.L. Cooper and R. Payne (Eds), Causes, coping and consequences of stress at work. Chichester : John Wiley. Broadbent, D.E. (1979). Human performance and noise. In C.M. Harris (Ed.), Handbook of noise control. New York : McGraw-Hill. Buchanan, D.R., Juhnke, R., and Goldman, M. (1976). Violation of personal space as a function of sex. Journal of Social Psychology, 99,

250 250 Burgess, (1983). Burke, R.J. (1988). Sources of managerial and professional stress in large organizations. In C.L. Cooper and R. Payne (Eds), Causes, coping and consequences of stress at work. Chichester : John Wiley. Cabbraith, (1971). Ζ θνηλσλία ηεο αθζνλίαο. Carey G.W. (1972). Density, crowding, stress and the ghetto. American Behavioral Scientist, 15, Carson, D. (1969). Population concentration and human stress. In B.F. Rourke (Ed.), Explorations in the psychology of stress and anxiety. Don Mills, Ontario : Longmans Canada Limited. Castell, R. (1970). Effect of familiar and unfamiliar environments on proximity behavior of young children. Journal of Experimental Child Psychology, 9, Chandler, M.J., Paget, K.F., and Koch, D. (1978). Children s responses to social complexity as a function of cognitive differentiation. Journal of Experimental Social Psychology, 8, Cobb, S., and Rose, R.H. (1973). Hypertension, peptic ucler and diabetes in air traffic controllers. Journal of Australian Medical Association, 224, Cochran, G.D., and Urbanczyk, S. (1982). The effect of availability of vertical space on personal space. Journal of Psychology, 111, Cochran, G.D., Hale, W.D., and Hissam (1984). Personal space requirements in indoor vs. outdoor locations. Journal of Personality, 111, Cohen, S.A., and Wenstein, N. (1982). Nonauditory effects of noise on behavior and health. In G.W. Evans (Ed.), Environmental Stress. New York : Cambridge University Press. Cooley, C.H. (1909). Social Organisation. Cooper, C.L., Cooper, R.D., and Eaker, R.H. (1988). Living with stress. Harmondsworth : Penguin. Cooper, C.L., Mallinger, M., and Kahn, R. (1978). Identifying sources of occupational stress among dentists. Journal of Occupational Psychology, 51,

251 251 Cuttle, K., (1983). People and windows in worplaces. Paper presented at the Conference on People and the Physical Environment Research. Wellington, New Zeland. Dabbs, J.M. JR, and Stokes, N.A. (1975). Beauty is power : The use of space on the sidewalk. Sociometry, 38, Desor, J. (1972). Toward a psychological theory of crowding. Journal of Personality and Social Psychology, 21(1), Dollard, J., Doob, L.W., Miller, M.E., Mowrer, O.H., and Sears, R.R. (1983). Finistration and Aggression. New Haven : Yale University Press. Dooly, B. (1974). Crowding stress : The effects of social density on men with close or far personal space. U.C.L.A. : Unpublished dissertation, also presented at the Western Psychological Association Convention, Sacramento, California, May, Dowell, L.H. (1987). Issues in the measurement of the type A behaviour pattern. In S.V. Kasl and C.L. Cooper (Eds), Stress and health : Issues in research methodology. Chichester : John Wiley. Duke, M.P., and Nowicki, S. (1972). A new measure and social learning model for interpersonal distance. Journal of Δxperimental Research in Personality, 6, Edney, J.J. (1974). Human Territoriality. Pshychological Bulletin, 81, Esser, A. (1972). A biosocial perspective on crowding. In J. Wohlwill, and D. Carson, (Eds), Environment and the social sciences : Perspective and Applications, American Psychological Association. Evans, G.W., and Howard, R.B. (1973). Personal space. Psychological Bulletin, 80, Fagot, B.I. (1977). Variations in density : effect on task and social behaviors of preschool children. Developmental Psychology, 13(2), Felipe, N., and Somer, R. (1966). Invasions of Personal Space. Social Problems, 14, Finnegan, M.C. and Solomon, L.Z. (1981). Work attitudes in windowed vs. windowless environments. Journal of Social Psychology, 115, Fisher, S. (1985). Control and blue collar work. In C.L. Cooper, and M.J. Smith (Eds), Job stress and blue collar work. Chichester : John Wiley.

252 252 Fletcher, B.C. (1988). The epidemiology of occupational stress. In C.L. Cooper, and M.J. Smith (Eds), Job stress and blue collar work. Chichester : John Wiley. Freedman, J.L. (1975). Crowding and behavior. San Francisco : Freedman, W.H.. Freedman, J.L., Klevansky, S., and Ehrlich, P. (1971b). The effect of crowding on human task performance. Journal of Applied Social Psychology, 1, Freedman, J.L., Levy, A., Buchanan, R.W., and Price, J. (1972). Crowding and human aggressiveness. Journal of Experimental Social Psychology, 8, Friedman, M., and Roseman, R.H. (1974). Type A behavior and your heart. N. York : Alfred A. Knopf. Frieze, I.H., and Ramsey, S.J. (1976). Nonverbal Maintenance of Traditional Sex Roles. Journal of Social Issues, 32(3), Galle, O.R., Gove, W.R., and McPherson, J.M. (1972). Population density and Pathology : What are the relationships for man? Science, 176, Gifford, R. (1982). Projected interpersonal distance and orientation choices : Personality, sex, and social situation. Social Psychology Quarterly, 45, Gifford, R. (1987). Environmental Psychology. Principles and Practice. Massachusetts, Allyn and Bacon, Inc. Gifford, R. (1987). Environmetal Psychology. Principles and Practice. Massachusetts, Allyn and Bacon, Inc. Glowinkowski, S.P., and Cooper, C.L. (1985). Current issues in organizational stress research. Bulletin of the British Psychological Society, 38, Gurvitch, G. (1957). La vocation actuelle de la sociologie. B έθδνζε, ηφκ. Η, Κεθ. 5 (Typologie des groupements particuliers). York. Halahan, C.J. (1982). Environmental Psychology. Random House, New Hall, E. (1964). Silent Assumptions in Social Communication. Disorders of Communication, 42,

253 253 Hall, E.T. (1963). Έξεπλεο, πνπ βξίζθνληαη ζηνλ ίδην (1966). Hall, E.T. (1966). The hidden dimension. New York : Doubleday. Hall, E.T. (1968). Proxemics. Current Anthropology, 9, Harris, B., Luginbuhl, J.E.R., and Fishbein, J.E. (1978). Density of personal space in a field setting. Social Psychology, 41, Hartley, J. (1984). Industrial relations psychology. In M. Gruneberg, and T. Wall (Eds), Social psychology and organizational behaviour. Chichester : John Wiley. Hawthorne ( ). Ηιιηλφηο. Hayduk (1978). Έξεπλεο δσηηθνχ πξνζσπηθνχ ρψξνπ. Haydunk, L.A. (1983). Personal Space : Where we now stand. Psychological Bulletin, 94, Hediger, H. (1950). Wild animals in captivity. London : Butterworth. Hellenius, (x.x.). Aλζξώπηλεο ρέζεηο. Heller, J.F., Groff, B.D., and Solomon, S.A. (1977). Toward an understanding of crowding : The role of physical interaction. Journal of Personality and Social Psychology, 35, Hendricks, M., and Bootzin, R. (1976). Race and sex as stimuli for megative affect and physical avoidance. Journal of Social Psychology, 98, Hall. Henley, N.M. (1977). Body politics. Englewood Cliffs, NJ : Prentice- Hinde, R.A. (1975). The Bases of Social Behavior. New York : McGraw- Hill. Homans, G.C. (1948). The Human Group. Κεθ. 18 (Groups and Civilization). Horney, K. (1975). Ο λεπξσηηθφο άλζξσπνο ηεο επνρήο καο. Μηθξ. Γηψξγνπ Βακβαιή, εθδ. Δπίθνπξνο, ζεηξά Άλζξσπνο θαη Κόζκνο 5, Αζήλα, θχξηα Hutt, C., and Vaizey, M.J. (1966). Differential effects of group density on social behavior. Nature, 209,

254 254 Ittelson, W.H., Proshansky, H.M., Rivlin, L.G., and Winkel, G.H. (1974). An intoduction to environmental Psychology. Holt, Rinehart and Winston, Inc., New York. Izard, C.E. (1971). Face of Emotion New York : Meredith Corporation. Joiner, D. (1976). Social ritual and architectural space. In H.M. Proshansky, W.H Ittelson, and L.G. Rivlin (Eds), Environmental psychology : People and their physical settings (2 nd ed.) New York : Holt, Rinerhart, and Winston. Jonas, D. F. (1984). Αθκή θαη Παξαθκή ηεο Γπλαηθείαο Κπξηαξρίαο. ην R. Fester, Marie E.P. Konig, D.F. Jonas and A.D. Jonas, Πέληε εθαηνκκύξηα ρξόληα γπλαηθνθξαηίαο. Mηθξ. Γεκνζζέλε Κνχξηνβηθ, εθδ. Πνξεία, ζεηξά Δπηζηεκνληθή ππνδνκή, Αζήλα, Karabenick, S., and Meisels, M. (1972). Effects of performance evaluation on interpersonal distance. Journal of Personality, 40, Katz, D., and Kahn, R.L. (1978). The social psychology of organizations. 2 nd edition, New York : John Wiley and Sons. Katz, P. (1937). Animals and Men. Longmans, Green. Kaye, J.W. (1855). Selections from the Papers of Lord Metcalfe. London. Kingsley, D. (1948). Human Society. New York, Κεθ. ΗΗ. Knowles, E.S. (1980). Convergent validity of personal space measures : Consistent results with low intrecorrelations. Journal of Nonverbal Behavior, 4, Kνby, F. (1954). Ya-t-il eu à Lascaux un Bos longifrons? In Bulletin de la Société Préhistorique Française, 51. Koontz, H., and O Donell, C. (1980). Οξγάλσζε θαη Γηνίθεζε Μηα ζπζηεκηθή θαη ελδερνκεληθή αλάιπζε ησλ δηνηθεηηθώλ ιεηηνπξγηώλ. Μηθξ. Υξ. Βαξδάθνο, επηκ.. Εεπγαξίδεο, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα, η. Α. Lafrance, M., and Mayo, C. (1976). Racial differences in gaze behavior during conversations : Two systematic observational studies. Journal of Personality and Social Psychology, 33, Lanord, (1974). ρεηηθά πεηξάκαηα.

255 255 Leibman, M. (1970). The Effects of Sex and Race Norms on Personal Space. Environment and Behavior, 2, Li, A.K. (1984). Peer interaction and activity setting in a high density preschool environment. The Journal of Psychology, 116, Lombardo, J.P. (1986). Interaction of sex and sex role in response to violations of preferred seating arrangements. Sex Roles, 15, Loo, C.M. (1972). The effects of spatial density on the social behavior of children. Journal of Educational Psychology, 29, Loo, C.M. (1973a). Importans issues in researching the effects of crowding on humans. Representative Research in Social Psychology, 4, Loo, C.M. (1973b). The effect of spatial density on the social behavior of children. Journal of Applied Social Psychology, 2, Loo, C.M. (1977). Beyond the effects of crowding : Situational and individual differences. In D. Stokols (ed.), Perspectives on environment and behavior. New York : Plenum. Love, K.D., and Aiello, J.R. (1980). Using projective techniques to measure Scientific interaction distance : A methodological note. Personality and Social Psychology Bulletin, 6, Lucas, R.C. (1964). The recreational capacity of the Quefico Superior (Research Paper 5-15). Washington, DC : Lake State Forest Experiment Station, Forest Service, USDA. Maddi, M.R., and C.S. Kobasa (1984). The hardy executive. Health under stress. Homewood. II : Dow -Jones Irwin. Manning, M.R., Ismael, A.H., and Sherwood, J.J. (1981), Effects of role conflict on selected physiological, affective, and peformance variables. Multivariate Behavioral Research, 16, McAndrew, E.T. (1993). Environmental psychology. California, Brooks/Cole Publishing Company. McAndrew, F.T. (1993). Environmental psychology. California, Brooks/Cole publishing Company. McGrath, J.E. (1970). A Conceptual formulation for research on stress. In J.E. McGrath (Ed.), Social Psychological factors in stress. N. York : Holt, Rinehart and Winston.

256 256 McGrew, P.I. (1970). Social and spatial density effects on spacing behavior in preschool children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 11, McGrew, W.C. (1970). An ethological study of social behavior in preschool children. Unpublished doctoral dissertation, University of Oxford, Oxford. Mehrabian, A. (1968). Inference of Attitude from the Posture, Orientation and Distance of a Communicator. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 32, Monk, T.H., and Tepas, D.I. (1985). Shift work. In C.L. Cooper, and M. Smith (Eds), Job stress and blue collar work. Chichester : John Wiley. Montagu, M.F. (Ed.) (1968). Man and Aggression. New York : Oxford University Press. Moos, R.H. and Insel, P.M. (Eds.) (1974). Issues in social ecology : Human milieus. Palo Alto, Calif. : National Press. Nesbitt, P.D., and Steven, G. (1974). Personal space and stimulus intensity at a Southern California amusement park. Sociometry, 37, O Neal, E.C., Brunault, M.A., Carifio, M.S., Troutmine, R., and Epstein, J. (1984). Effect of insult upon personal space preferences. Journal of Nonverbal Behavior, 5, Osmond, H. (1959). The relationship between architect and psychiatrist. In C. Goshen (Ed.), Psychiatric architecture. Washington, DC : American Psychiatric Association. Parke, R.D., and Staby, R.G. (1983). The development of aggression. In E.M. Hetheringhton (Ed.), Carmichaels Manual of Child Psychology, Vol. IV, New York : Wiley. Payne, R. (1988). Individual differences in the study of occupational stress. In C.L. Cooper, and R. Payne (Eds), Causes, coping and consequences of stress at work. Chichester : John Wiley. Piaget, J. (1936). La naissance de l intelligence chez l enfant. Neuchaterl : Delachaux et Niestle. (Μεηάθξαζε ζηα αγγιηθά : 1971). Piaget, J., and Inhelder, B ). The child s conception of space. London. Routledge and Kegan Paul. (Original work published 1948).

257 257 Price, J.M. (1971). The effects of crowding on the social behavior of children. Doctoral dissertation, Columbia University, New York. Dissertation Abstracts International, 33, 471B. Proshansky, H.M., and Fabian, A.K. (1987). The development of place identity in the child. In C.S. Weistein, and T.G. David, Spaces for children, The built environment and child development. New York : Plenum Press, Proshansky, H.M., Fabian, A.K., and Kaminoff, R. (1983). Placeidentity : Physical world socialization on the self. Journal of Environmental Psychology, 3, Radcliffe-Brown, A.R. (x.x.). On Social Structure Rapoport, A. (1975). Toward a definition of density. Environment and Behavior, 7, Roethlisberger, F.J., and Dickson, W.J. (1939). Management and the worker. Cambridge : Harvard University Press. Rohe, W.M., and Nuffer, E.L. (1977). The effects of density and partitioning on children s behavior. Presented at the 85 th meeting of A.P.A., San Francisco, Calif., Mimeo. Ross, M., Layton, B., Erickson, B., and Schopler, J. (1973). Affect facial regard, and reactions to crowding. Journal of Personality and Social Psychology, 28, Rotter, J.B. (1966). Generalized expectancies for internal versus external control of reinforcement. Psychological Monographs, 80 (No 609). Russell, J.A., and Mehrabian, A. (1978). Rustemli, A. (1986). Male and Female personal space needs and escape reactions under intrusion : A Turkish sample. International Journal of Psychology, 21, Sadalla, E.K., and Oxley, D. (1984). The perception of room size : The rectangularity illusion. Environment and Behavior, 16, Sadalla, E.K., Burroughs, W.J., and Staplin, L.J. (1978). The experience of crowding. Personality and Social Psychology Bulletin, 4, Saegert, S. (1973). Crowding : Cognitive overload and behavioral constraint. In W.F.E. Preiser, (ed.), Environment design research. Stroudsburg, Pa. : Dowten, Hutchinson and Ross.

258 258 Scherer, S.E. (1974). Proxemic behavior of primary school children as a function of their socioeconomic class and subculture. Journal of Personality and Social Psychology, 29, Schmitt, R.C. (1963). Implications of density in Hong Kong. Journal of the American Institute of Planners, 29, Hill. Selye, H. (1976). The stress of life (2 nd edition). N. York : McGraw- Severy, L.J., Schlenker, B.R., and Brigham, J.C. (1976). A Contemporary Introduction to Social Psychology. New York : McGraw-Hill. Simmel, G. (1902). The Number of Members as Determining the Sociological Form of the Group. American Journal of Sociology, VIII. Simmel, G. (x.x.). The Metropolis and Mental Life. Αλαδεκνζίεπζε ζην P.K. Hatt and A.J. Reiss. Cities and Society, Revised Reader in Urban Sociology, Glencoe, Slokols, D. (1976). The experience of crowding in primary and secondary environment. Environment and Behavior, 8, Smetana, J., Bridgeman, D.L., and Bridgeman, B. (1978). A field study of interpersonal distance in early childhood. Personality and Social Psychology Bulletin, 4, Smith, M.J. (1985). Machine-paced work and stress. In C.L. Cooper and M.J. Smith (Eds), Job stress and blue collar work. Chichester : John Wiley. Smith, P.K. (1973). Aggression in a preschool playground : Effects of varying physical resources. Presentation at the International Conference on Origins and Determinants of Aggressive Behavior. Monte Carlo, July. Smith, P.K., and Connolly, K.J. (1976). Social and aggressive behaviour in preschool children as a function of crowding. Social Science Information, 16(5), Sommer, R. (1959). Studies in personal space. Sociometry, 22, Sommer, R. (1959). Studies in personal space. Sociometry, 22, Hall. Sommer, R. (1969). Personal space. Englewood Cliffs, N.J. : Prentice-

259 259 Sonders, J.L., Hakky, V.M., and Brizzolara, M.M. (1985). Personal space amongst Arabs and Americans. International Journal of Psychology, 20, Stokols, D. (1972a). On the distinction between density and crowding : Some implications for future research. Psychological Review, 79, Stokols, D. (1972b). A social psychological model of human crowding phenomena. American Institute of Planners Journal, 38, Stokols, D. (1978). Environmental Psychology. Annual Review of Psychology, 29, Stokols, D., Rall, M., Pinner, B., and Schopler, J. (1973). Physical, social and personal determinants of the perception of crowding. Environment and Behavior, 5, Stokols, D., Smith, T., and Prostor, J. (1975). Partitioning and perceived crowding in a public space. American Behavioral Scientist, July August, 18(6), Strube, J.J., and Werner, C.M. (1982). Interpersonal distance and personal space : A conceptual and methodological note. Journal of Nonverbal Behavior. Strube, M.J., and Werner, C.M. (1984). Personal space claims as a function of interpersonal threat : The mediating role of need for control. Journal of Nonverbal Behavior, 8, Sundstrom, E. (1978b). Crowding as a sequential process : Review of research on the effects of populations density of humans. In A. Baum, and Y.M. Epstein, (Eds), Human response to crowding. Hillsdale, N.J., Erlbaum. Sundstrom, E., and Altman, I. (1976). Interpersonal relationship and personal space : Research review and theoretical model. Human Ecology, 4, Sussman, N.M., and Rosenfeld, H.M. (1982). Touch, justification, and sex : Influence of the aversiveness of spatial violation. Journal of Social Psychology, 106, Taylor, L., and Walton, P. (1971). Industrial sabotage : Motives and meanings. In S. Cohen (Ed.), Images of deviance. Harmonds worth : Penguin. Tennis, G.H., and Dabbs, J.M. (1975). Sex, setting, and personal space : First grade through college. Sociometry, 38,

260 260 Thompson, C.M. (1964). Interpersonal Psycho-Analyssis. New York : Basic Books, 179. Tönnies, F. (1887). Community and Association. Αγγιηθή κεηάθξαζε, London Truman, D. (1964). The governmental Process. Knopf. Ucko, P., and Posenfeld, A. (1967). Paleolithique Art. 90. Wallace, M., Levens, M., and Singer, G. (1988). Blue collar stress. In C.L. Cooper, and R. Payne (Eds), Causes coping and consequences of stress at work. Chichester : John Wiley. Weinstein, C.S. (1979). The physical environment of the scholl : A review of the research. Review of Educational Research, 49(4), Winnicott, D.W. (1988). Aggression in Reaction to Emotional Development. In Collected Papers, London : Tavistock, 204. Wittig, M.A., and Skolnick, P. (1978). Status versus warmth as determinants of sex differences in personal space. Sex Roles, 4, Wotton, E., and Barkow, B. (1983). An investigation of the effects of sterility versus amiability on student and teacher performance. Environment and Behavior, 13, Young, O.R. (1968). Systems of Political Science. Prentice-Hall. Εeuner, (1963). A history of Domesticated Animals. London. Zlutnick, S., and Altman, I. (1972). Crowding and human behavior. In J.F. Wohlwill and D.H. Carson (Eds), Environment and the Social sciences : Perspectives and applications. Washington, D.C. : American Psychological Association. Αγγειφπνπινο, Υ. (1988). ρέζεηο Δξγαζίαο. Πεηξαηάο. Αζαλαζνχια-Ρέππα, Α., Γηαλλαθνπνχινπ-Σξηαληαθπιιίδε., Νίλα- Παδαξδή, Δ., θαη Φπρνπαίδεο, Κ. (1999). Κνηλσληθή θαη Πνιηηηθή Αγσγή. Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, Οξγαληζκφο Δθδφζεσο Γηδαθηηθψλ Βηβιίσλ, Αζήλα, 11. Αιεμαλδξίδνπ, Α. (1995). ρεδηαζκόο πξνγξακκάησλ ακέζνπ κάξθεηηλγθ, πξνώζεζεο πσιήζεσλ θαη δεκνζίσλ ζρέζεσλ. Πηπρηαθή εξγαζία, εηζεγεηήο Α. Μνπξηδαλφο, ΣΔΗ Λάξηζαο, ρνιή ΓΟ, Σκήκα Γηνίθεζεο επηρεηξήζεσλ, Λάξηζα.

261 261 Αλαγλσζηνπνχινπ, Γ. (1994). Φπρνινγία ηεο Τγείαο ΗΗ Πανξπζίαζε λνζεκάησλ. Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Σκήκα Φπρνινγίαο, «Ξεξνγξαθία». Άληιεξ, Α. (x.x). Αλζξώπηλνη Υαξαθηήξεο. Μηθξ. Νηθ. Βψθνπ, εθδ. «Βηβιηνζήθε γηα φινπο», 6. Αζπηψηε, Α.Α., θαη (ζπλεξγαζία) Κσηζφπνπινπ, Μ.Β. (1967). Σν παηδί θαη ν ραξαθηήξ. Απφ ηα ςπρνινγηθά πξνβιήκαηα ηνπ παηδηνχ (ΗΔ ), ζηε ζεηξά (55) Φπρνινγία θαη δσή Μειέηαη ηνπ Ηλζηηηνύηνπ Ηαηξηθήο Φπρνινγίαο θαη Φπρηθήο Τγηεηλήο. Αζήλαη, Βατνχιεο, Γ.Β. (1999). Γηνίθεζε πξνζσπηθνύ. Σερλνινγηθφ Δθπαηδεπηηθφ Ίδξπκα Λάξηζαο, ρνιή Γηνίθεζεο θαη Οηθνλνκίαο, Σκήκα Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ, Λάξηζα. Βιαρφπνπινο, Θ. (1951). Σν εξγαηηθό πκβνύιην ησλ Δπηρεηξήζεσλ. Αζήλα. Βιαρφπνπινο,., Γεσξγνχιαο, Α., Ηληδεζίινγινπ, Ν., Κάιθαο, Α., θαη Μπξίθα,. (2001). Κνηλσληνινγία. Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ, Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, Οξγαληζκφο Δθδφζεσο Γηδαθηηθψλ Βηβιίσλ, Αζήλα. Γεδεψλ,. (x.x.). Αλζξώπηλεο ρέζεηο, ΔΛ.ΚΔ.ΠΑ. Γεξκαλφο, Ν.Κ. (x.x.). Ο βίνο ησλ δώσλ. Δθδ. Διεπζεξνπδάθε, Α.Δ., Αζήλα. Γεξκίδε, Γ. (x.x.). Πιεζσξηζκόο θαη πλδηθάηα. Γεξκίδεο, Γ. (x.x.). Πιεζσξηζκόο θαη πλδηθάηα. Γηαξνζιάβζθη, Δ. (x.x.). Πώο γελληνύληαη, δνπλ θαη πεζαίλνπλ νη ζενί θαη νη ζεέο. Δθδ. Γλψζεηο, Αζήλα, Γηoπλγθ Κ. (x.x.). Ο άλζξσπνο θαη ηα ζχκβνιά ηνπ. Μηθξ. Αληηγφλε Υαηδεζενδψξνπ, ε πηκ. Σδσλ Φξήκαλ, εθδ. Αξζελίδε, 21, 158, 165, 199, 213-7, 225, , 259, 189, 299, 302. Γησηφπνπινπ, Π. (x.x.). Ζ ύγρξνλε Δπηρείξεζε. Γθηδειή, Β.Γ. (1993). Απιά Μαζήκαηα Κνηλσληνινγίαο. Οξγαληζκφο Δθδφζεσο Γηδαθηηθψλ Βηβιίσλ, Αζήλα. Γάθαξεο,.Η. (1975). Πξντζηνξηθή Αξραηνινγία, Α. Παιαηνιηζηθή επνρή. Ησάλληλα, 17-8.

262 262 Γεκνπιά, Κ. (1995). Φπζηθή ειθπζηηθφηεηα Φπραγσγία ηεο Γνεηείαο. Σν Βήκα ηνπ Γεσπνληθνύ πιιόγνπ Λάξηζαο, 11 (45-7), 12 (40-3). Γεκνπιά, Κ.Β. (1993). Φπρνινγία. Έθδνζε ησλ ΣΔΗ (ΔΤΠ) Λάξηζαο, Λάξηζα, επηέκβξεο-οθηψβξεο. Γεκνπιάο, Κ. (1994). Σνπξηζηηθή Φπρνινγία Γηαηί ηαμηδεχνπκε. Σν Βήκα ηνπ Γεσπνληθνύ πιιόγνπ Λάξηζαο, 9, Γεκνπιάο, Κ.Β. (1994). Βηνκεραληθή Φπρνινγία Κνηλσληνςπρνινγηθά παξεπφκελα ηεο Βηνκεραληθήο Δπαλάζηαζεο. ην Βήκα ηνπ Γεσπνληθνύ πιιόγνπ Λάξηζαο, Λάξηζα, 5, Γεκνπιάο, Κ.Β. (1994). Δπίδξαζε ηνπ ρεδηαζκνχ ησλ θαηνηθηψλ θαη βηνκεραληθψλ ρψξσλ ζηελ ςπρνινγία ησλ εκπιεθνκέλσλ αηφκσλ. εκηλάξην «ρεδηαζκόο θαηνηθηώλ θαη Βηνκεραληθώλ ρώξσλ» ηεο Δπηηξνπήο Δξεπλψλ ηνπ ΣΔΗ Λάξηζαο, θαη ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνηηθνχ Σακείνπ, 23-2, 493. Γεκνπιάο, Κ.Β. (1995). Κνηλσληθή Φπρνινγία. Ζ νκάδα θαη πψο παίξλνληαη νη απνθάζεηο κέζα ζ απηήλ. Σν Βήκα ηνπ Γεσπνληθνύ πιιόγνπ Λάξηζαο, 13-4, Γεκνπιάο, Κ.Β. (1996). «Αληξηθή» θαη «γπλαηθεία» ή «αξζεληθή» θαη «ζειπθή» ζπκπεξηθνξά; (νβαξά πεηξακαηηθά ιάζε ζην ρψξν ησλ ςπρνινγηθψλ εξεπλψλ). Νέα Αγγειία θαη Γηαθήκηζε, 4-5, 5, 10. Γεκνπιάο, Κ.Β. (1999). «Manly» and «womanly» or «male» and «female» behaviour. (Serious experimental mistakes in the area of psychological researches concerning psychological assessment. 5 th European Conference on Psychological Assessment. πέηζεο, Αχγνπζηνο Γεκνπιάο, Κ.Β. (2001). Αξρέγνλνο πκβνιηζκόο ειηθία ηνπ Θενύ. Τπφ έθδνζε, Σξφπνο δσήο, Αζήλα, 1. ΔΛ.ΚΔ.ΠΑ (x.x.). Οη Αλζξώπηλεο ρέζεηο ζηηο ζύγρξνλεο επηρεηξήζεηο. Δπαγγέινπ, Γ. (1979). Θέκαηα Φπρνπαζνινγίαο. Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Φηινζνθηθή ρνιή, Σκήκα Φπρνινγίαο θαη Παηδαγσγηθήο, Έθηαθηε απηνηειήο έδξα Γεληθήο Φπρνινγίαο, Θεζζαινλίθε, 80, 1, θαη γεληθψο. Εεπγαξίδεο,. (x.x.). Οξγάλσζε θαη Γηνίθεζε. Θενδψξνπ, Θ. (x.x.). Δξγαζηαθέο ρέζεηο. Καββαδίαο, Ν. (1976). Ζ ηξνθή Δηζαγσγή εηο ηελ Κνηλσληνινγίαλ ηεο αλαπηύμεσο. Δθδ. Αλη. Ν. άθθνπιαο, Αζήλα.

263 263 Καινγήξνπ, Κ. (x.x.). Γεκόζηεο ζρέζεηο. Κακπνχξα-Υξηζηνδνχινπ, Δ. (1992). Δξγαζηαθέο ρέζεηο. Σερλνινγηθφ Δθπαηδεπηηθφ Ίδξπκα (Σ.Δ.Η.) Λάξηζαο/ρνιή Δπαγγεικάησλ Τγείαο θαη Πξφλνηαο / Σκήκα : Ηαηξηθά εξγαζηήξηα, Λάξηζα Κάληαο, Α. (1989). Κνηλσληθέο απαηηήζεηο θαη κεραληζκνί θνηλσληθνχ ειέγρνπ. Κνηλσληθφ ζχλνιν θαη αηνκηθέο αλάγθεο. ην Κνηλσληθνί Ρπζκηζηέο ηεο Αηνκηθήο Τγείαο, 3 ν Μεηεθπαηδεπηηθφ Γηήκεξν ηεο Δ.Η.Δ.Μ.Φ.Π., η. 3, , 101. Κάληαο, Α. (1990). Δξγαζία θαη Τγεία. Ζ εξγαζία σο αγρνγφλνο παξάγνληαο. ηελ Δπηζεώξεζε πκβνπιεπηηθήο Πξνζαλαηνιηζκνύ, η. 12-3, Μάξηηνο θαη Ηνχληνο, Κάληαο, Α. (1993). Ζ ζχγθξνπζε ζην ρψξν ηεο εξγαζίαο. ην Η. Νέζηνξνο (επηκ.), Ζ επηζεηηθόηεηα ζηελ νηθνγέλεηα, ην ζρνιείν θαη ηελ θνηλσλία, Ζξάθιεην. Καξαλάζηνπ, Π.Α. (x.x.). Αξρέο Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ. Καξαπέηζα Α.Β. (1988). Νεπξνςπρνινγία ηνπ αλαπηπζζνκέλνπ αλζξώπνπ Πώο ζα θαηαλνήζνπκε ηε ζπκπεξηθνξά Παηδηνύ Έθεβνπ Δλήιηθα. Δθδ. επηρεηξήζεηο κπξλησηάθε Α.Δ., Αζήλα, Καξέι, Α. (x.x.). Ο άλζξσπνο, απηόο ν άγλσζηνο. Καηδνπξάθε, Γ.Γ. (1962). Ζ εθαξκνγή ησλ Αλζξσπίλσλ ρέζεσλ ζηελ επηρείξεζε. Καηδνπξάθε, Γ.Γ. (x.x.). Δπηθνηλσλίεο κε εξγαηηθέο ζπζθέςεηο. Καηζαλέβαο, Θ. (1994). Δξγαζηαθέο ρέζεηο. Πεηξαηάο. Καηζαλέβαο, Θ.Κ. (1983). Δξγαζηαθέο ρέζεηο ζηελ Διιάδα. Αζήλα. Καηζαλέβαο, Θ.Κ. (1985). Σν ύγρξνλν πλδηθαιηζηηθό Κίλεκα ζηελ Διιάδα. Αζήλα. Κάηζηνπ-Εαθξαλά, Μ. (1983). Ζ επίδξαζε ηνπ πεξηβάιινληνο ζηελ αλαηνκηθή θαη ιεηηνπξγηθή αλάπηπμε ηνπ εγθεθάινπ. Κάηζηνπ-Εαθξαλά, Μ., θαη Εαθξαλάο, Α. (1989). Φπζηνινγία ηεο Μάζεζεο Η : Ύιε θαη Δγθέθαινο. Δθδ. νίθνο αθψλ Κπξηαθήδε, Θεζζαινλίθε. Καςάιεο, Α.Γ. (1986). Παηδαγσγηθή Φπρνινγία. ηε ζεηξά (δ/λζε : Π.Γ. Ξσρέιιεο, Ν.Π. Σεξδήο, Α.Γ. Καςάιεο). Παηδαγσγηθή θαη Δθπαίδεπζε 6. Δθδ. νίθνο αθψλ Κπξηαθίδε, Θεζζαινλίθε.

264 264 Καςή, Μ.Η. (1999). Δξγαζηαθέο ρέζεηο. Σερλνινγηθφ Δθπαηδεπηηθφ Ίδξπκα Λάξηζαο, ρνιή Γηνίθεζεο θαη Οηθνλνκίαο, Λάξηζα. Κηνξπέ,., Μεηζνπνχινπ, Υ., θαη ηδέξε, Β. (1994). ρνιηθφο ρψξνο θαη ζπκπεξηθνξά. ην Δ. πγθνιιίηνπ (επνπηεία), Δθαξκνγέο ρνιηθήο Φπρνινγίαο. Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Σκήκα Φπρνινγίαο, «Ξεξνγξαθία», Θεζζαινλίθε , Κφληαξεο, Θ.Β. (x.x.). Κνηλσληθή Πνιηηηθή θαη Γηνίθεζε. Οηθνλνκηθή ηεο Δξγαζίαο. Κνληήο, Θ.Γ. (x.x.). Οξγάλσζε θαη Γηεύζπλζε Γηνηθεηηθώλ Τπεξεζηώλ. Κνληήο, Θ.Γ. (x.x.). Φπρνινγία επηρεηξήζεσλ. Κνληήο, Θ.Γ. (x.x.). Φπρνινγία Δπηρεηξήζεσλ. Κνληφο, Υ. (1996). Οηθνλνκία ηεο Γηνίθεζεο. ΣΔΗ Λάξηζαο, Λάξηζα. Κνξδάηνο, Η. (x.x.). Ζ ηζηνξία ηνπ Διιεληθνύ Δξγαηηθνύ Κηλήκαηνο. Κνξλαξάθε, Η.Κ. (1970). Μαζήκαηα Πνηκαληηθήο Φπρνινγίαο Θεζζαινλίθε, Κνπθηάδεο, Η.Γ. (1984). Δξγαηηθό Γίθαην. Αηνκηθέο Δξγαζηαθέο ρέζεηο θαη Κνηλσληθή Πνιηηηθή. Κνπθηάδεο, Η.Γ. (x.x.). Δξγαηηθφ Γίθαην, πιινγηθέο Δξγαζηαθέο ρέζεηο. Κνπθνχιεο, Γ.Α. (x.x.). Αξρέο Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ. Κνπζνγηαλλνπνχινπ-Θεξαίνπ, Γ. (1971). Ηζηνξηθή Δηζαγσγή εηο ηελ Φηινζνθίαλ. Δθδ. Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ, Αζήλαη, (Jean-Paul Sartre). Κπξηαθφπνπινπ, (x.x.). Σερλνινγία θαη Κνηλσλία. Κσζηαξά, Γ.Δ. (1973). Δηζαγσγή εηο ηελ Φπρνινγίαλ Αζήλαη, 84. Λέηνπ, Φ. (x.x.). Οξγαλσηηθή εξγνζηαζίσλ. Ληαξκαθφπνπινο, Α. (x.x.). Αξρέο Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ. Λπγνχξαο, Ε. (x.x.). Πεηζαλαγθαζκόο θαη ζπλεξγαζίεο. Μαγθιηβέξαο, Γ.Κ. (x.x.). Δηζαγσγή ζηε Βηνκεραληθή Κνηλσληνινγία.

265 265 Μεηαμάο, Α. Η.Γ. (1976). Πνιηηηθή Κνηλσληθνπνίεζε Δθεξκνζκέλε Πνιηηηθή Δπηζηήκε. Οιθφο, Αζήλα, 130. Μεηαμάο, Α. Η.Γ. (x.x.). Ηζηνξία Πνιηηηθώλ Θεσξηώλ. Δθδφζεηο A.Y.T.Ν. άθθνπια, Αζήλα. Μνξθσηηθή Δηαηξεία (έθδ.) (x.x.). Νέα Παγθόζκηνο Δγθπθινπαίδεηα. Γ/ληήο ζχληαμεο Κ.Θ. Παπαιεμάλδξνπ, Αζήλαη. Μπισλάο, Μ. (1989). Πιεζπζκφο. Δθπαηδεπηηθή Διιεληθή Δγθπθινπαίδεηα, ηφκνο 12 : Γεληθή Βηνινγία. Δθδνηηθή Αζελψλ, 316-7, 316. Νεζηψηεο, Ν. (1981). εκεηώζεηο από ηαο παξαδόζεηο ηνπ θαζεγεηνύ θ. Ν. Νεζηώηνπ εηο ην κάζεκα Δηζαγσγή εηο ηελ Κνηλσληνινγίαλ. Παλεπηζηήκηνλ Αζελψλ, Θενινγηθή ρνιή, Έδξα Κνηλσληνινγίαο, Καζεγεηήο Ν. Νεζηψηεο. Νηάζηνπ, Λ. (x.x.). Δξγαζηαθέο ζρέζεηο. Νηφκαιε, Η. (1988). Αλζξώπηλεο ρέζεηο ζηελ εξγαζία. ΣΔΗ Λάξηζαο, Λάξηζα. Νηφκαιε, Η. (x.x.). Marketing I. ΣΔΗ Λάξηζαο, Λάξηζα. Νηξνχθεξ, επηρείξεζε. (x.x.). Οδεγόο γηα ηζνξξνπεκέλε επηθνηλσλία ζηελ Παπαγεσξγίνπ, Γ.Κ. ( ). Φπρνινγία. Ζξάθιεην Κξήηεο, 395. Παπαδνπνχινπ, Γ. Μαξθνπιή Γ. (1986). Θεηηθέο θαη αξλεηηθέο κνξθέο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο. Δθδ. νίθνο αθψλ Κπξηαθίδε, Θεζζαινλίθε, Παπακηραιάθε, (x.x.). Γεκόζηεο ρέζεηο. Παπαπέηξνπ, Κ.Δ. (1973). Ο κεδεληζκόο ε γέλεζηο θαη ε ππέξβαζίο ηνπ. Αζήλαη, 3. Παπαπέηξνπ, Κ.Δ., (1973). Ζ ηδηνηξνπία σο πξόβιεκα νληννινγηθήο εζηθήο. Αζήλαη, 52. Παξαζθεπά-αθθά,. (1976). ύγρξνλεο Σάζεηο ζηελ ςπρνινγία ηεο πξνζσπηθόηεηαο, κέξνο Α, Αζήλα, 42, 81. Παξαζθεπφπνπινπ, Η. (1988). Μαζήκαηα Κιηληθήο Φπρνινγίαο. Κιηληθή Φπρνινγία : Γηάγλσζε, πξφιεςε θαη ζεξαπεία ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ. Αζήλα. Ράθηεο, Α. (x.x.). Γεκνθξαηηθή δηνίθεζε επηρεηξήζεσλ. ΑΚΔ (εθδ.). (x.x.). Νέεο εξγαζηαθέο ζρέζεηο. ηγαλφο, Δ.Γ. (x.x.). Ο αλζξώπηλνο παξάγνληαο ζηελ επηρείξεζε.

266 266 πγθνιιίηνπ, Δ. (1989). Οηθνινγηθή κειέηε ηεο ζπκπεξηθνξάο παηδηψλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο. Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή. Παξάξηεκα Δ.Δ.Φ.., Σφκνο Α, 2, πγθνιιίηνπ, Δ. (1992). Ζ ππθλφηεηα ηεο ζρνιηθήο ηάμεο. Οη ζπλέπεηέο ηεο ζηε ζπκπεξηθνξά. Φπρνινγηθά ζέκαηα, 5, 3, πγθνιιίηνπ, Έ. ( ). Δηζαγσγή ζηελ πεξηβαιινληηθή Φπρνινγία. Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Φηινζνθηθή ρνιή, Σκήκα Φπρνινγίαο, Έθδνζε : Τπεξεζία Γεκνζηεπκάησλ, Παλεπηζηεκηαθφ έηνο, Σδεθίλεο, Υ. (x.x.). Δξγαζηαθέο ρέζεηο θαη Αλάπηπμε. αξρή. Σξαπιφο, θαη Σδαλεηάηνο, Γ. (x.x.). Πνιηηηθή απεξγία θαη δεκνθξαηηθή Σξηαληαθχιινπ, Σ. (1971). Βηνκεραληθή Φπρνινγία. Σζηαγθιάγθαλνο, Η. ( ). Πξνγξακκαηηζκόο δξάζεο επηρεηξήζεσλ. Φαλαξηψηεο, Π. (1996). Αλζξώπηλεο ζρέζεηο θαη εξγαζηαθό πεξηβάιινλ. Αζήλα. Φαλαξηψηεο, Π. (x.x.). Δπηρεηξεζηαθή Φπρνινγία. Υνιέβαο, Η. (x.x.). Δηζαγσγή εηο ηελ νξγαλσηηθή. Φαξάθεο, Π. (x.x.). Δξγαζηαθέο ρέζεηο.

267 267 ΤΝΔΡΓΑΣΗΜΟ (έλα αδηόξζσην θείκελν από ην αξρείν ηνπ Κώζηα Β. Γεκνπιά) Σν άηνκν έρεη πεξάζεη ζηελ θνηλσλία. «Ζ αξρή ηεο ζπλεξγαζίαο θαη ηεο αξκνλίαο είλαη γεληθψηεξνο λφκνο ηεο θχζεσο θαη ηεο δσήο. Πξνθχπηεη απφ ηνπο θπζηθνχο λφκνπο θαη απφ ηελ θνηλσληθήλ αλάγθελ( ). Οχησο ν άλζξσπνο έρεη εκαπηψλ ηελ ηάζηλ, ήηηο ηνλ σζεί λα δήζε ελ θνηλσλία θαη λα δεκηνπξγήζεη δηα ηεο ζ π λ ε ξ γ α ζ ί α ο πνιηηείαο θαη νηθνλνκίαλ». (Γξακκαηφπνπινο,1960). Ίζσο «ε ηδέα ηνπ ζπλεηαηξηζκνχ επηλνήζεθε καδί κε ηε δεκηνπξγία ηνπ αλζξψπνπ».(dron,1937), έηζη πνπ «ην πλεχκα ηνπ ζπλεξγαηηζκνχ ήην αλεθαζέλ ην βαζχηαηα ξηδσκέλν εηο ηελ ςπρήλ ηνπ αλζξψπνπ»(σδσξηδάθεο,1932), είλαη βέβαην φηη «ε ζπληήξεζηο ηεο δσήο είλαη αγψλ»(ηδέξεο,1950). χκθσλνη. Σνχην φκσο απνηειεί κηθξψηεξνλ λφκνλ ηεο θχζεσο θαη ηεο δσήο, ελψ ν γεληθψηεξνο, ν νπνίνο ζπληεξεί θαη πξνάγεη ηελ δσήλ, είλαη ε ζπλεξγαζία (ε νπνία πξνππνζέηεη ηελ άκηιιαλ (Γξακκαηφπνπινο,1960). Δίλαη γεγνλφο φηη «ε ζπλεξγαζία εκθαλίδεηαη απφ πνιχ παιαηά, φζν θαη ν άλζξσπνο πάλσ ζηε γε»(κιήκεο,1980). Μέζα ηνπ «ππάξρνπλ ( ) δπλάκεηο, εμ αξηψζαη ηελ επδαηκνλίαλ ελφο αλζξψπνπ απφ ηελ επδαηκνλίαλ ησλ άιισλ»(κηζ,ζηνλ ηεθαλίδε, ρ.ρ.), φπσο παληνχ ζηε θχζε.(stammler,1921,oppenheimer,1923). «Ζ αξρή ηεο ζπλεξγαζίαο ππήξμε ηφζνλ παιαηά φζνλ θαη ν άλζξσπνο θαη εμεδειψζε, αθ εο ήξρηζε ν αγψλ δηα ηελ δσήλ».(γξακκαηφπνπινο,1960). «Γελ έιεηςαλ εηο θαλέλα ηφπνλ θαη εηο θακκίαλ επνρήλ, αθ εο νη άλζξσπνη δψζηλ εηο θνηλσλίαλ, αηηάζεηο δηα

268 268 ζπλεηαηξηθήλ εξγαζίαλ, ζπλεξγαζίαλ θαη αιιεινβνήζεηαλ» θαη ην «πλεχκα ζ π λ ε ξ γ α ζ ί α ο, ην νπνίνλ εθδεινχηαη εηο κεγαιχηεξνλ ή κηθξφηεξνλ βαζκφλ, θαηά ηνλ έλα ή ην άιινλ ηξφπνλ, αλαιφγσο πξνο θνηλσληθάο θαη πνιηηηθάο ζπλζήθαο, αίηηλεο επηθξαηνχλ εθάζηνηε. Ζ κνξθνινγία ηεο ζ π λ ε ξ γ α ζ ί α ο απηήο εμεξηήζε, θαηά κέγα κέξνο, εθ ησλ ζπλζεθψλ ππφ ηαο νπνίαηο έδε ν θφζκνο, θαζψο θαη απφ ηελ θχζηλ ησλ πξνο επίιπζηλ πξνβιεκάησλ ηνπ. Χο επί ην πιείζηνλ νη άλζξσπνη ζπλεξγάζζε ζαλ θαηά ηξφπνλ, ν νπνίνο πξνζεξκφδεην θαιχηεξνλ δηα ηελ αληηκεηψπηζηλ ησλ πξν απηψλ πξνβιεκάησλ.»(γξακκαηηθφπνπινο,1980). Έηζη θη αιιηψο ν άλζξσπνο θαη λα ζέιεη, δε κπνξεί λα είλαη πνηέ κφλνο(γεκνπιάο, ), αιι απνηειεί κέινο ελφο πιέγκαηνο ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ πνπ ζπκβαίλνπλ (Γεκνπιάο,.). «Δηο ηελ επξείαλ έλλνηαλ, ζπλεξγαηηζκφο, δει. έλσζηο θαη ζπληνληζκφο ησλ κέζσλ θαη πξνζπαζεηψλ εθάζηνπ πξνο κίαλ θνηλσληθήλ πξνζπάζεηαλ, απνβιέπνπλ σο απνηέιεζκα επηδησθφκελνλ απφ φινπο, είλαη κίαλ εθδήισζηο ηνπ αλζξψπνπ ε νπνία ζπλαληάηαη εηο φιαο ηαο επνράο, θαη εηο ηαο αξραηνηέξαο αθφκε ηεο αλζξσπφηεηνο». (Γηεζλέο Γξαθείνλ Δξγαζίαο,1965). Αζθαιψο, «ζε φιεο ηηο αλζξψπηλεο θνηλσλίεο (...) ζπλππάξρνπλ θαη δξνπλ ζεηηθά θαη αξκνληθά ( ) ην Άηνκν» θαη «νη Πνιινί ( ), απηέο νη αληίζεηεο δπλάκεηο, ε αδηάθνπε δξάζε θαη πίεζε απηψλ ησλ αληίζεησλ δπλάκεσλ, δεκηνπξγνχλ άιινηε ηελ πξφνδν θαη άιινηε ηελ νπηζζνδξφκεζε ησλ αλζξψπσλ θαη ησλ αλζξψπηλσλ θνηλσληψλ. Σν θάζε θνξά απνηέιεζκα είλαη αλάινγν κε ηνπο εηδηθφηεξνπο ζθνπνχο πνπ επηδηψθνπλ απηέο ηηο αληίζεηεο δπλάκεηο θαη θαηεπζχλζεηο, αλάινγα κε ηελ έληαζε πνπ έρνπλ θάζε θνξά, αλάινγα κε ηελ επίδξαζε πνπ θαηνξζψλνπλ λα επηηπγράλνπλ θαη ην θπξηφηεξν- αλάινγα κε ην βαζκφ θαη ηνλ ηξφπν πνπ δεηείηαη ν ζπλεξγαηηζκφο ηνπο ζε θάζε ρξνληθή πεξίνδν ηεο αλζξσπφηεηαο ή ζε θάζε πεξίπησζε θαηά ηελ ίδηα επνρή». (Κιήκεο,1980). πλεξγαζία είλαη «ε κνξθή ηεο εξγαζίαο φπνπ πνιιά άηνκα εξγάδνληαη ζρεδηαζκέλα ην έλα δίπια ζην άιιν θαη ην έλα καδί κε ην άιιν ζην ίδην πξνηζέο ηεο παξαγσγήο ή ζε δηάθνξα, ζπλαθή φκσο πξνηζέο παξαγσγήο». (Μαξμ,1954), αιιηψο, «κνξθή θνηλσληθνπνίεζεο ηεο εξγαζίαο, απφ θνηλνχ δξάζεο ησλ πνιιψλ αλζξψπσλ ζην ίδην πξνηζέο ηεο εξγαζίαο ή

269 269 ζην πξνηζέο δηαθνξεηηθψλ εξγαζηψλ, ζπλδεδεκέλεο φκσο κεηζμχ ηνπο».(ρνπκαληθφ Δθπαηδεπηηθφ Λεμηθφ, ρ.ρ.). «Ζ δηακφξθσζε ηεο εξγαζίαο ζπληεινχζε αλαγθαζηηθά ζην λα θέξεη πην θνληά κεηαμχ ηνπο ηα κέιε ηεο θνηλσλίαο, πιεζαίλνληαο ηηο πεξηπηψζεηο ακνηβαίαο ππνζηήξημεο, θνηλήο ζπλεξγαζίαο θαη μεθαζάξηδε ζηε ζπλείδεζε ηε ρξεζηκφηεηα απηήο ηεο ζπλεξγαζίαο γηα ηνλ θαζέλα».(έγθειο,1951). «ηελ πξσηφγνλε επνρή νη άλζξσπνη απφ θνηλνχ έθαλαλ ην θπλήγη θαη κάδεπαλ ηελ ηξνθή ηνπο θαη απφ θνηλνχ ηελ θαηαλάισλαλ. Απφ θνηλνχ αληηκεηψπηδαλ ηηο ζηνηρηαθέο δπλάκεηο ηεο θχζεο θαη ηα άγξηα ζεξία. Οη ζθιεξέο ζπλζήθεο δσήο ηνπ πξσηφγνλνπ αλζξψπνπ, κε ηα αξρέγνλα εξγαιεία δνπιεηάο πνπ δηέζεηε, δελ κπνξνχζαλ αιινηψο λα αληηκεησπηζζνχλ παξά κε ηελ απφ θνηλνχ δξάζε, κε ηε ζπιινγηθή εξγαζία, κε ηε ζπλεξγαζία. Ζ ζπλεξγαζία ζην πξσηφγνλν θνηλνηηθφ ζχζηεκα απνηειεί ηε βάζε ηεο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηαο».(αβδειίδεο,1978). Ζ ζπλεξγαζία ήηαλ αλάγθε γηα ηνλ πξσηφγνλν.(γεκνπιάο, ). «Δηο ηαο πιένλ πξσηφγνλνπο θνηλσλίαο, εκθαλίδεηαη ππφ ζξεζθεπηηθήλ κνξθήλ, ε νπνία είλαη επίζεο πξντφλ ηεο θνηλσληθήο δσήο, βξαδχηεξνλ, δηαηεξείηαη δηα ηνπ εζίκνπ ή απφ ηελ εμνπζίαλ ηελ αθνινπζνχλ ησλ ηελ παξάδνζηλ αξρεγψλ. Δηο έθαζηνλ πεξίπησζηλ εθθξάδεη ελζηηθηψδε αιιειεγγχσλ ηεο».(γηεζλέο Γξαθείνλ Δξγαζίαο,1965). «Ζ ζπλεξγαζία, φπσο ηε βξίζθνπκε λα επηθξαηεί ζηηο αξρέο ηνπ πνιηηηζκνχ ηεο αλζξσπφηεηαο, ζηνπο θπλεγεηηθνχο ιανχο ή ι.ρ. ζηε γεσξγία ησλ ηλδηθψλ θνηλνηήησλ, ζηεξίδεηαη απφ ηε κηα κεξηά θνηλνθηεκνζχλε ησλ φξσλ παξαγσγήο θαη απφ ηελ άιιε ζην φηη ην ρσξηζηφ άηνκν έρεη αθφκα απνζπαζηεί ηφζν ιίγν απφ ηνλ νκθάιην ιψξν ηεο ςπρήο ή ηεο θνηλσλίαο, άηνκν κέιηζζα απφ ηελ θπςέιε. Καη νη δχν δηαθέξνπλ απφ ηελ θεθαιαηνθξαηηθή ζπλεξγαζία».(μαξμ,1954). «,ηη ν άλζξσπνο θαηφξζσζε κέρξη ζήκεξνλ, ην νθείιεη ε η ο η ε λ ζ π λ ε ξ γ α ζ ί α λ η ν π κεηά ησλ αλζξψπσλ, ηεο νπνίαο δε ζα ππεξ ηελ βαζκίδα ηνπ αιφγνπ δψνπ». (Gierke, ). Απηή ε ζπλήζεηα αιιεινβνήζεηαο δηαηεξείηαη «απφ ηελ αλάγθελ πνπ έρεη ν θαζέλαο απφ φινπο». (Γηεζλέο Γξαθείνλ Δξγαζίαο, 1965), απφ ηα αξραηφηαηα ρξφληα έσο θαη ζήκεξα. (Γεκνπιάο, ).

270 270 Ο ζπλεξγαηηζκφο είλαη κηα πνιχ αξραία ππφζεζε (Κιήκεο,1980). «Ζ ζπλεξγαζία πθίζηαηαη ζε φια ηα κεηέπεηηα ζηάδηα ηεο εμέιημεο ηεο αλζξψπηλεο θνηλσλίαο θαη εθδειψλεηαη ζηφινο ζρεδφλ ηνπο ηνκείο ηεο αλζξψπηλεο δξάζεο. Σν πεξηερφκελν φκσο θαη νη κνξθέο ηεο ζπλεξγαζίαο αιιάδνπλ ζηηο δηάθνξεο ηεο θνηλσληθν-νηθνλνκηθήο εμέιημεο ηεο αλζξψπηλεο θνηλσλίαο, ζηα θνλσληθν-νηθνλνκηθά ζπζηήκαηα, ζην δνπινρηεηηθφ, ζην θενπδαξρηθφ, ζην ζνζηαιηζηηθφ». (Αβδειίδεο, 1978). «Οχηε κηα θνηλσληθή δξάζε πξαγκαηνπνηήζεθε ρσξίο κηα ζπγθεθξηκέλε κνξθή ζπλεξγαζίαο, απηέο νη κνξθέο έρνπλ

271 271 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΗΜΕΙΩΜΑ Βηνγξαθηθό ζεκείσκα Europass Πξνζσπηθέο πιεξνθνξίεο Δπψλπκν (-α) / λνκα (-ηα) Γηεχζπλζε (-εηο) Γηεχζπλζε (-εηο) ειεθηξνληθνχ ηαρπδξνκείνπ Αγξαθηώηε Νεθηαξία - Φηιίηζα Μπαζδέθε 45, Βφινο (Διιάδα) Σειέθσλν (-α) Κηλεηφ Τπεθνφηεηα nagraf@anevo.gr Διιεληθή Ζκεξνκελία γέλλεζεο 25/02/1973 Δπαγγεικαηηθή πείξα Υξνλνινγίεο 01/01/2011 έσο ζήκεξα Απαζρφιεζε ή ζέζε πνπ θαηείραηε Μεραληθφο Έξγσλ Τπνδνκήο Σ. Δ. Κχξηεο δξαζηεξηφηεηεο θαη αξκνδηφηεηεο Αλαζέζεηο έξγσλ πνπ ζχλαςε ε Δηαηξεία κε ην Γήκν Βφινπ: Δλαξκνληζκόο Αληαπνδνηηθώλ ηειώλ θαζαξηόηεηαο θαη ειεθηξνθσηηζκνύ, Γηεξεύλεζε Αμηνπνίεζεο Γεκνηηθήο Πεξηνπζίαο, Γηεξεύλεζε ησλ ζπλζεθώλ κεηαθηλήζεσλ θαη ζηάζκεπζεο ησλ εξγαδνκέλσλ ηνπ θέληξνπ ηεο πόιεο ηνπ Βόινπ, Πξνεηνηκαζία & Τπνβνιή πξνηάζεσλ ηεο Πξνγξακκαηηθήο Πεξηόδνπ (ΔΠΑ) γηα ινγαξηαζκό ηνπ Γήκνπ [Δμνηθνλνκώ ΗΗ (ΤΠΔΚΑ), JESSICA], Πξνεηνηκαζία, ύληαμε Σ..Γ. γηα ηε βηώζηκε ελέξγεηα ζην πιαίζην ηνπ πκθώλνπ ησλ Γεκάξρσλ - Τπνβνιή ζηελ Δ.Δ., Παξαθνινύζεζε πινπνίεζε ησλ δξάζεσλ ηνπ ΓΑΔ, Γηεξεύλεζε παξεκβάζεσλ εμνηθνλόκεζεο ελέξγεηαο ζε ζρνιηθά θηίξηα ηνπ Γήκνπ Γεκηνπξγία ελεξγεηαθώλ απνηππσκάησλ ζε θηίξηα ηνπ Γήκνπ Βόινπ Τινπνίεζε Έξγσλ θαη Πξνγξακκάησλ: Σνπηθά Οινθιεξσκέλα Πξνγξάκκαηα γηα ηηο Δπάισηεο Κνηλσληθά Οκάδεο: Πξνώζεζε Κνηλσληθήο Δπηρεηξεκαηηθόηεηαο ζην Βόιν, Σνπηθά ζρέδηα γηα ηελ απαζρόιεζε, πξνζαξκνζκέλα ζηηο αλάγθεο ησλ ηνπηθώλ αγνξώλ εξγαζίαο: +ΔΡΓΑΗΔ Σνπηθέο Πξσηνβνπιίεο γηα λέεο Δπθαηξίεο Απαζρόιεζεο ζην Βόιν, DG ENVIRONMENT LIFE+ CLIM LOCAL 2020: Αλάπηπμε ηνπηθώλ δξάζεσλ γηα ηνλ πεξηνξηζκό ησλ θαηλνκέλσλ πνπ πξνθαινύλ ηηο θιηκαηνινγηθέο αιιαγέο, INTERREG IVC: Έξγν MMOVE: Γηαρείξηζε ηεο θηλεηηθόηεηαο αλά ηελ Δπξώπε: Αιιαγή πξνηύπσλ αζηηθώλ κεηαθηλήζεσλ. λνκα θαη δηεχζπλζε εξγνδφηε Αλαπηπμηαθή Βφινπ Αλαπηπμηαθή Αλψλπκε Δηαηξεία

272 272 Σχπνο ή ηνκέαο δξαζηεξηφηεηαο (ΑΝ.Δ.ΒΟ. Α.Δ.) [πξψελ Γεκνηηθή Δπηρείξεζε Μειεηψλ, Καηαζθεπψλ θαη Αλάπηπμεο Βφινπ (Γ.Δ.ΜΔ.Κ.Α.Β.)] Αλαπηπμηαθή Αλψλπκε Δηαηξεία/Ν.Η.Η.Γ. Απαζρφιεζε ή ζέζε πνπ θαηείραηε Κχξηεο δξαζηεξηφηεηεο θαη αξκνδηφηεηεο λνκα θαη δηεχζπλζε εξγνδφηε Σχπνο ή ηνκέαο δξαζηεξηφηεηαο Υξνλνινγίεο 01/07/ /12/2010 Μεραληθφο Έξγσλ Τπνδνκήο Σ.Δ. Πξνεηνηκαζία θαη ππνβνιή πξνηάζεσλ έξγσλ θαη δξάζεσλ ηνπ Γήκνπ ζηα πιαίζηα ηνπ ΔΠΑ: Δπέθηαζε δηθηύνπ πνδειαηνδξόκνπ ηνπ παξαιηαθνύ κεηώπνπ θαη ηνπηθέο παξεκβάζεηο θαηά κήθνο ηεο δηαδξνκήο, Αλαζεώξεζε θαη επέθηαζε ηνπ Γεληθνύ Πνιενδνκηθνύ ρεδίνπ (Γ.Π..) ηνπ Πνιενδνκηθνύ πγθξνηήκαηνο Βόινπ, Απνθόξηηζε ρεηκάξξνπ Κξαπζίλδσλα από όκβξηα ύδαηα ηνπ αζηηθνύ ηζηνύ θαη ζπιινγή, εθηξνπή, εθβνιή απηώλ ζηε ζάιαζζα, Δλνπνίεζε πθηζηάκελσλ πιεξνθνξηαθώλ ζπζηεκάησλ Γήκνπ Βόινπ γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο Καιιηθξάηε, Παξαθνινχζεζε θαη πξνγξακκαηηζκφο έξγσλ (Θεζέαο, ΔΠΑ, ΑΣΑ) χληαμε ηερληθψλ δειηίσλ ρξεκαηνδνηνχκελσλ έξγσλ θαη κειεηψλ Τινπνίεζε Πξνγξακκάησλ: DG ENVIRONMENT LIFE+ CLIM LOCAL 2020: Αλάπηπμε ηνπηθώλ δξάζεσλ γηα ηνλ πεξηνξηζκό ησλ θαηλνκέλσλ πνπ πξνθαινύλ ηηο θιηκαηνινγηθέο αιιαγέο, Intelligent Energy: Energy 21 & Pees. Γεκνηηθή Δπηρείξεζε Μειεηψλ, Καηαζθεπψλ θαη Αλάπηπμεο Βφινπ (Γ.Δ.ΜΔ.Κ.Α.Β.) Γεκνηηθή Δπηρείξεζε/Ν.Η.Η.Γ. Υξνλνινγίεο 10/10/ /04/2009 Απαζρφιεζε ή ζέζε πνπ θαηείραηε Κχξηεο δξαζηεξηφηεηεο θαη αξκνδηφηεηεο λνκα θαη δηεχζπλζε εξγνδφηε Σχπνο ή ηνκέαο δξαζηεξηφηεηαο Μεραληθφο Έξγσλ Τπνδνκήο Σ.Δ. Παξαθνινχζεζε θαη δηαρείξηζε πξνγξακκάησλ: Οινθιεξσκέλεο Παξεκβάζεηο Αζηηθήο Αλάπηπμεο ζε Σνπηθέο Εώλεο Μηθξήο Κιίκαθαο: Γξάζε πλνδεπηηθώλ Τπνζηεξηθηηθώλ Τπεξεζηώλ, Σνπηθέο Πξσηνβνπιίεο Απαζρόιεζεο γηα Αλέξγνπο θαη Δηδηθέο Κνηλσληθέο Οκάδεο ηνπ ρεδίνπ «ΓΗΑΓΡΟΜΔ ΑΠΑΥΟΛΖΖ» ηνπ Γήκνπ Βόινπ, DG ENVIRONMENT LIFE+ CLIM LOCAL 2020): Αλάπηπμε ηνπηθώλ δξάζεσλ γηα ηνλ πεξηνξηζκό ησλ θαηλνκέλσλ πνπ πξνθαινύλ ηηο θιηκαηνινγηθέο αιιαγέο, χληαμε ηερληθψλ δειηίσλ ρξεκαηνδνηνχκελσλ έξγσλ θαη κειεηψλ, Τπνζηήξημε ηεο εθπφλεζεο ηνπ Δπηρεηξεζηαθνχ Πξνγξάκκαηνο ηνπ Γήκνπ Βφινπ , Τπνζηήξημε ησλ δηαδηθαζηψλ & ελεξγεηψλ ηνπ Γήκνπ Βφινπ γηα ηελ απφθηεζε ηεο Γηαρεηξηζηηθήο ηνπ Δπάξθεηαο θαηά ηε κεηαβαηηθή πεξίνδν, Τπνζηήξημε ηεο απνηχπσζεο ηεο πθηζηάκελεο ησλ Ν.Π. θαη ηνπ νξγαλνγξάκκαηνο ηεο αλαδηάξζξσζεο ησλ Ν.Π. ηνπ Γήκνπ Βφινπ. Γήκνο Βφινπ ΟΣΑ Α Βαζκνχ / Ν.Π.Γ.Γ. Υξνλνινγίεο 21/05/ /08/2006

273 273 Απαζρφιεζε ή ζέζε πνπ θαηείραηε Κχξηεο δξαζηεξηφηεηεο θαη αξκνδηφηεηεο Μεραληθφο Έξγσλ Τπνδνκήο Δπηζεσξήζεηο θηλδχλσλ, ρεδηαζκφο Κχξησλ θαη πκπιεξσκαηηθψλ θηλδχλσλ θαζψο θαη Γεληθψλ θαη Δηδηθψλ ξσλ, Έξεπλα ζπλαζθάιηζεο, Γηάθξηζε θαη Σηκνιφγεζε θηλδχλνπ, Απνδνρή θηλδχλνπ, Έθδνζε αζθαιηζηεξίσλ ζπκβνιαίσλ φισλ ησλ θιάδσλ γεληθψλ αζθαιεηψλ κέζσ εηδηθνχ πξνγξάκκαηνο θαηαρψξεζεο. λνκα θαη δηεχζπλζε εξγνδφηε Σχπνο ή ηνκέαο δξαζηεξηφηεηαο Φνίλημ Μεηξνιάτθ Δκπνξηθή Α.Δ. (κέζσ Med Net Greece S.A.). Αλψλπκε Δκπνξηθή Δηαηξεία Υξνλνινγίεο 21/06/ /05/2001 Απαζρφιεζε ή ζέζε πνπ θαηείραηε Κχξηεο δξαζηεξηφηεηεο θαη αξκνδηφηεηεο λνκα θαη δηεχζπλζε εξγνδφηε Σχπνο ή ηνκέαο δξαζηεξηφηεηαο Μεραληθφο Έξγσλ Τπνδνκήο Σ.Δ. Δπηζεσξήζεηο θηλδχλσλ, ρεδηαζκφο Κχξησλ θαη πκπιεξσκαηηθψλ θηλδχλσλ θαζψο θαη Γεληθψλ θαη Δηδηθψλ ξσλ, Έξεπλα ζπλαζθάιηζεο, Γηάθξηζε θαη Σηκνιφγεζε θηλδχλνπ, Απνδνρή θηλδχλνπ. Φνίλημ Μεηξνιάτθ Δκπνξηθή Α.Δ. (πξψελ Φνίλημ Γεληθαί Αζθάιεηαη Διιάδνο Α.Δ.) Αλψλπκε Δκπνξηθή Δηαηξεία Γηδαθηηθή πείξα Υξνλνινγίεο Απαζρφιεζε ή ζέζε πνπ θαηείραηε Κχξηεο δξαζηεξηφηεηεο θαη αξκνδηφηεηεο λνκα & δηεχζπλζε εξγνδφηε Σχπνο ή ηνκέαο δξαζηεξηφηεηαο 9/10/ /2/2001, 19/2/ /6/2001, 19/02/ /06/2001, 7/10/ /2/2003 Δθπαηδεχηξηα & Δμεηάζηξηα ζηα δεκφζηα Ηλζηηηνχηα Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο Γηδαζθαιία ζεσξεηηθψλ θαη εξγαζηεξηαθψλ καζεκάησλ (κε Ζ/Τ) 1 ν ΗΔΚ Βφινπ & 2 ν ΗΔΚ Βφινπ Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο & Θξεζθεπκάησλ ΟΔΔΚ/ Ν.Π.Γ.Γ. Δθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε Σίηινο ηνπ πηζηνπνηεηηθνχ ή δηπιψκαηνο Κχξηα ζέκαηα / επαγγεικαηηθέο δεμηφηεηεο Υξνλνινγίεο 17/09/ /02/1996 Πηπρηνχρνο Μεραληθφο Έξγσλ Τπνδνκήο Παξαθνινχζεζε θαη πινπνίεζε έξγσλ, κειεηψλ θαη πξνγξακκάησλ, Δθπνλήζεηο κειεηψλ, Σερλννηθνλνκηθέο κειέηεο ζθνπηκφηεηαο, Δπσλπκία θαη είδνο ηνπ Σερλνινγηθφ Δθπαηδεπηηθφ Ίδξπκα, ρνιή Σερλνινγηθψλ

274 274 νξγαληζκνχ πνπ παξείρε ηελ εθπαίδεπζε ή θαηάξηηζε Δπίπεδν θαηάξηηζεο κε βάζε ηελ εζληθή ή δηεζλή ηαμηλφκεζε Δθαξκνγψλ, Σκήκα Πνιηηηθψλ Έξγσλ Τπνδνκήο, Λάξηζα Αλψηαηε Σερλνινγηθή Δθπαίδεπζε Υξνλνινγίεο Σίηινο ηνπ πηζηνπνηεηηθνχ ή δηπιψκαηνο Κχξηα ζέκαηα / επαγγεικαηηθέο δεμηφηεηεο Δπσλπκία θαη είδνο ηνπ νξγαληζκνχ πνπ παξείρε ηελ εθπαίδεπζε ή θαηάξηηζε Δπίπεδν θαηάξηηζεο κε βάζε ηελ εζληθή ή δηεζλή ηαμηλφκεζε Υξνλνινγίεο Σίηινο ηνπ πηζηνπνηεηηθνχ ή δηπιψκαηνο Κχξηα ζέκαηα / επαγγεικαηηθέο δεμηφηεηεο Δπσλπκία θαη είδνο ηνπ νξγαληζκνχ πνπ παξείρε ηελ εθπαίδεπζε ή θαηάξηηζε Δπίπεδν θαηάξηηζεο κε βάζε ηελ εζληθή ή δηεζλή ηαμηλφκεζε 03/11/2014 ζήκεξα ( Πηζαλή εκεξνκελία απνθνίηεζεο 19/06/2015) Πηζηνπνηεηηθφ Δηδίθεπζεο ζηε πκβνπιεπηηθή θαη ηνλ Πξνζαλαηνιηζκφ χκβνπινο Λεηηνπξγφο πκβνπιεπηηθήο θαη Πξνζαλαηνιηζκνχ Σερλνινγηθφ Δθπαηδεπηηθφ Ίδξπκα, Αλψηαηε ρνιή Παηδαγσγηθήο θαη Σερλνινγηθήο Δθπαίδεπζεο, Βφινο Αλψηαηε Σερλνινγηθή Δθπαίδεπζε 06/10/ /06/2004 Πηζηνπνηεηηθφ Παηδαγσγηθήο θαη Γηδαθηηθήο Δπάξθεηαο Δθπαηδεπηηθφο Πνιηηηθψλ Έξγσλ Τπνδνκήο: Γηδαζθαιία ηερλνινγηθψλ καζεκάησλ εηδηθφηεηαο ζηε Β βάζκηα εθπαίδεπζε Σερλνινγηθφ Δθπαηδεπηηθφ Ίδξπκα, Αλψηαηε ρνιή Παηδαγσγηθήο θαη Σερλνινγηθήο Δθπαίδεπζεο, Βφινο Αλψηαηε Σερλνινγηθή Δθπαίδεπζε Αηνκηθέο δεμηόηεηεο θαη ηθαλόηεηεο Μεηξηθή γιψζζα Άιιεο γιψζζεο Ηθαλφηεηα αλάγλσζεο, γξαθήο νκηιίαο Κνηλσληθέο δεμηφηεηεο θαη ηθαλφηεηεο Διιεληθή Αγγιηθά Καιφ Δχθνιε πξνζαξκνζηηθφηεηα, επγεληθή. Ηθαλφηεηεο ζπλεξγαζίαο εληφο νκάδαο (ζπκκεηνρή θαη νξγάλσζε νκάδσλ εξγαζίαο, ζπζθέςεσλ) Ηθαλφηεηεο πξνζαξκνζηηθφηεηαο ζε δηάθνξα αληηθείκελα ελαζρφιεζεο Οκηιία θαη παξνπζηάζεηο ζε εκεξίδεο θαη ζε ζπλέδξηα Ηδηαίηεξα αλεπηπγκέλεο επηθνηλσληαθέο ηθαλφηεηεο Πλεχκα ζπλεξγαζίαο εληφο νκάδαο θαη δπλαηφηεηα ιεηηνπξγίαο ζε πεξηβάιινλ φπνπ απαηηείηαη ε ζπλεξγαζία θαη ε επίηεπμε νκαδηθψλ ζηφρσλ : Οξγάλσζε θαη ζπκκεηνρή ζε ζπζθέςεηο θαη εκεξίδεο γηα ηελ πινπνίεζε ησλ πξνγξακκάησλ απαζρφιεζεο ΣΟΠΔΚΟ θαη ΣΟΠΑ.

275 275 Οξγαλσηηθέο δεμηφηεηεο θαη ηθαλφηεηεο Μάξηηνο 2010: Οξγάλσζε ηεο εκεξίδαο κε ζέκα "Παξνπζίαζε έξγσλ ηνπ Γήκνπ Βφινπ θαη ηνπ Γηθηχνπ Φεθηαθψλ Πφιεσλ Κεληξηθήο Διιάδαο" ηα νπνία εληάζζνληαη ζηα πξνγξάκκαηα Κνηλσλίαο ηεο Πιεξνθνξίαο θαη Φεθηαθήο χγθιηζεο", Βφινο. Γεθέκβξηνο 2008: πκκεηνρή ζηελ νξγάλσζε δηεκεξίδαο Γήκνπ Βφινπ κε ζέκα "Απφ ην Γ ΚΠ ζηε Γ Πξνγξακκαηηθή Πεξίνδν", Βφινο Ννέκβξηνο 2001: πκκεηνρή ζηελ νξγάλσζε ηνπ ζπλεδξίνπ Δθπαηδεπηψλ ησλ Γεκφζησλ Ηλζηηηνχησλ Δθπαηδεπηηθήο Καηάξηηζεο κε ζέκα : "Δπαγγεικαηηθή θαηάξηηζε θαη Σερληθή Δπαγγεικαηηθή Δθπαίδεπζε, χλδεζε θαηάξηηζεο κε ηελ απαζρφιεζε θαη νη πξννπηηθέο ηεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, Καηάξηηζε εηδηθψλ πιεζπζκηαθψλ νκάδσλ, Νέεο Σερλνινγίεο θαη Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο", Λάξηζα. Οινθιήξσζε εξγαζηψλ πάληα εληφο ρξνλνδηαγξακκάησλ. Ηθαλφηεηεο νξγάλσζεο ηνπ αλαηηζέκελνπ αληηθεηκέλνπ. Δμαηξεηηθά νξγαλσηηθή σο ππεχζπλε ζπληνληζκνχ νκάδσλ εξγαζίαο Σερληθέο δεμηφηεηεο θαη ηθαλφηεηεο Γεμηφηεηεο πιεξνθνξηθήο Ηαλνπάξηνο 2008 έσο Γεθέκβξηνο 2011: Σήξεζε θαη δηαρείξηζε ινγηζηηθψλ βηβιίσλ ηνπ 7νπ ζπζηήκαηνο Ναπηνπξνζθφπσλ ( Δζεινληηθή εξγαζία). Μάξηηνο 2004: Παξαθνινχζεζε ζεκηλαξίνπ κε ζέκα "Ζγεηηθέο ηθαλφηεηεο θαη ζεκειηψδεηο επηινγέο γηα πξνζσπηθή θαη επαγγεικαηηθή απνηειεζκαηηθφηεηα", Αζήλα. Γεθέκβξηνο 2000 έσο Μάξηηνο 2001: Σνκεάξρεο ζηηο Γεληθέο Απνγξαθέο Πιεζπζκνχ - Καηνηθηψλ 2001, Βφινο. Οθηώβξηνο 2008 έσο Ηνύληνο 2009: Πξφγξακκα επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο 250 σξψλ κε ζέκα " Πεξηβάιινλ θαη Αεηθφξνο Αλάπηπμε", Σξίθαια. Ηαλνπάξηνο 1999 έσο Απξίιηνο 2004: Πξφγξακκα επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο 300 σξψλ κε ζέκα " Πξνδηαγξαθέο γηα ηελ πγηεηλή θαη αζθάιεηα εξγαζίαο ζε νηθνδνκέο θαη ηερληθά έξγα", Βφινο. Ηνύληνο 1995 έσο Γεθέκβξηνο 1995: Πξαθηηθή άζθεζε ζηελ Αγξνηηθή Σξάπεδα ζηε Γηεχζπλζε Λνγηζηεξίνπ ηνπ Βφινπ ζε εξγαζίεο ινγηζηεξίνπ (ζπκθσλίεο ινγαξηαζκψλ) θαη ζηε Γηεχζπλζε Σερληθψλ Έξγσλ ζε εξγαζίεο εθηηκήζεσλ θηηξίσλ θαη ζπληεξήζεσλ. Πνιύ θαιέο γλώζεηο: Microsoft Windows, Office & Internet Βαζηθέο γλώζεηο: SPSS, AutoCAD, Arcview, ArcInfo. Βεβαίσζε ρνιήο Σερλνινγηθψλ Δθαξκνγψλ, Σκήκαηνο Πνιηηηθψλ Έξγσλ Τπνδνκήο, Σ.Δ.Η. Λάξηζαο. Βεβαίσζε Αλψηαηεο ρνιήο Παηδαγσγηθήο θαη Σερλνινγηθήο Δθπαίδεπζεο, Βφινο Βεβαίσζε Οξγαληζκνχ Δπαγγεικαηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο 1 νπ θαη 2 νπ Γεκφζηνπ Ηλζηηηνχηνπ Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο, Βφινο. Βεβαίσζε Κεληξηθήο Έλσζεο Γήκσλ θαη Κνηλνηήησλ Διιάδνο Πιεξνθφξεζε Δπηκφξθσζε Σνπηθή Αλάπηπμε (ΚΔΓΚΔ ΠΔΣΑ), Βφινο.

276 276 Άιιεο δεμηφηεηεο θαη ηθαλφηεηεο Βεβαίσζε θαη Πηζηνπνηεηηθφ Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο Κέληξνπ Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο & Έξεπλαο Ννκαξρηαθήο Απηνδηνίθεζεο Βφινπ (Κ.Δ.ΚΑ.Ν.Α.Μ.). Βφινο. Φεβξνπάξηνο 2009 έσο Ηνύληνο 2009: Δξγαζία ζην πιαίζην πινπνίεζεο ηνπ πξνγξάκκαηνο δηα βίνπ κάζεζεο εμ απνζηάζεσο κε ζέκα : "Τπάξρνλ ζχζηεκα νινθιεξσκέλεο δηαρείξηζεο αζηηθψλ ζηεξεψλ απνξξηκκάησλ ηνπ Ννκνχ Μαγλεζίαο, Σξίθαια. Φεβξνπάξηνο 2004 έσο Ηνύληνο 2004: Πηπρηαθή εξγαζία κε ζέκα: " Ζ δηάζηαζε ηνπ θχινπ ζηελ ηερληθή - επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε ζηνπο ζπνπδαζηέο θαη ην εθπαηδεπηηθφ πξνζσπηθφ, Αλψηαηε ρνιή Παηδαγσγηθήο θαη Σερλνινγηθήο Δθπαίδεπζεο, Βφινο. Δλεξγφ κέινο ηνπ Αζιεηηθνχ σκαηείνπ Ο.Δ.Α. θαη Ν.Α.Β πκκεηνρή θαη Παξαθνινχζεζε ζπζηεκαηηθά εκεξίδσλ θαη ζεκηλαξίσλ: Γεθέκβξηνο 2013: πκκεηνρή ζηελ εκεξίδα κε ζέκα : «Κνηλσληθή Δπηρεηξεκαηηθφηεηα: απφ ηε ηδέα ζηελ πξάμε», Θεζζαινλίθε. Ννέκβξηνο 2013: πκκεηνρή ζηελ εκεξίδα κε ζέκα : «Ζ βησζηκφηεηα, ε εμπγίαλζε θαη ε αλάπηπμε ηεο κηθξνκεζαίαο επηρείξεζεο ζε πεξίνδν απφιπηεο χθεζεο», Βφινο. Ηαλνπάξηνο 2012: πκκεηνρή ζηελ εκεξίδα κε ζέκα : «Λεηηνπξγία ηνπ Πιεξνθνξηαθνχ πζηήκαηνο θαηαγξαθήο θαη δηαρείξηζεο αθίλεηεο πεξηνπζίαο ησλ ΟΣΑ», Λάξηζα. Απξίιηνο 2009: Παξαθνινχζεζε εκεξίδαο γηα ην Δζληθφ ηξαηεγηθφ Πιαίζην Αλαθνξάο (ΔΠΑ) κε ζέκα "Πηζηνπνίεζε Γηαρεηξηζηηθήο Δπάξθεηαο Γηθαηνχρσλ, χζηεκα Γηαρείξηζεο θαη Παξαθνινχζεζεο Πξάμεσλ ΔΠΑ, Χξηκφηεηα Έξγσλ θαη Πξνηάζεσλ, πκπιήξσζε θαη Τπνβνιή Σερληθψλ Γειηίσλ", Αγξηά Βφινπ. επηέκβξηνο 2008: Παξαθνινχζεζε εκεξίδαο κε ζέκα: "Δμεηδίθεπζε Δπηρεηξεζηαθψλ Πξνγξακκάησλ -Δηήζηα Πξνγξάκκαηα Γξάζεο ΟΣΑ Α Βαζκνχ, Λάξηζα. Ηνύληνο 2008: Παξαθνινχζεζε εκεξίδαο κε ζέκα " Πχιε Ζιεθηξνληθήο Γηαθπβέξλεζεο γηα ηελ εμππεξέηεζε ηνπ Πνιίηε", Βφινο. Φεβξνπάξηνο 2008: Παξαθνινχζεζε εκεξίδαο κε ζέκα "Οινθιήξσζε πξάμεσλ ζην ΠΔΠΘ , Λάξηζα. Άδεηα νδήγεζεο A1, B Πξόζζεηεο πιεξνθνξίεο πζηάζεηο δηαζέζηκεο εθφζνλ δεηεζνχλ. Έγγακε, κεηέξα δχν παηδηψλ.

277 277 Βηνγξαθηθό ζεκείσκα Europass Φσηνγξαθία. (Πξναηξεηηθά, βι. νδεγίεο). Πξνζσπηθέο πιεξνθνξίεο Δπψλπκν (-α) / λνκα (-ηα) Γηεχζπλζε (-εηο) Σξίγθαο Ησάλλεο 5 νπ πληάγκαηνο 22 GR Σξίθαια Σειέθσλν (-α) Κηλεηφ: Φαμ Ζιεθηξνληθφ ηαρπδξνκείν (Πξναηξεηηθά, βι. νδεγίεο) trigasio@sch.gr Τπεθνφηεηα (ή ππεθνφηεηεο) Διιεληθή Ζκεξνκελία γέλλεζεο Φχιν Άξξελ Δπηζπκεηή ζέζε εξγαζίαο / ηνκέαο απαζρόιεζεο Δπαγγεικαηηθή πείξα Δθπαηδεπηηθφο Σερλνιφγνο Μεραληθφο Υξνλνινγίεο Απαζρφιεζε ή ζέζε πνπ θαηείραηε Κχξηεο δξαζηεξηφηεηεο θαη αξκνδηφηεηεο λνκα θαη δηεχζπλζε εξγνδφηε Σχπνο ή ηνκέαο δξαζηεξηφηεηαο Πεξηγξάςηε μερσξηζηά θάζε ζρεηηθή επαγγεικαηηθή ζέζε, μεθηλψληαο απφ ηελ πην πξφζθαηε. (Πξναηξεηηθά, βι. νδεγίεο). Δθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε Υξνλνινγίεο Σίηινο ηνπ πηζηνπνηεηηθνχ ή δηπιψκαηνο Κχξηα ζέκαηα / επαγγεικαηηθέο δεμηφηεηεο Δπσλπκία θαη είδνο ηνπ νξγαληζκνχ πνπ παξείρε ηελ εθπαίδεπζε ή θαηάξηηζε Δπίπεδν θαηάξηηζεο κε βάζε ηελ εζληθή ή δηεζλή ηαμηλφκεζε Δθπαηδεπηηθνχ Σερλνιφγνπ Μεραληθνχ ΑΔΣΔΜ ΔΛΔΣΔ ΚΑΛΑ Αηνκηθέο δεμηόηεηεο θαη ηθαλόηεηεο Μεηαπηπρηαθφ ζην Γεκφζην Ηηαιηθφ Παλεπηζηήκην roma tre << Γηεχζπλζε θαη Γηνίθεζε Δθπαηδεπηεξίνπ LEADERSHIP E MANAGEMENT IN EDUCAZIONE

278 278 Μεηξηθή (-εο) γιψζζα (-εο) Διιεληθά Άιιε (-εο) γιψζζα (-εο) Αγγιηθά, Ηηαιηθά Απηναμηνιφγεζε Καηαλόεζε Οκηιία Δπξσπατθφ επίπεδν (*) Πξνθνξηθή Γξαπηή (αλάγλσζε) Eπηθνηλσλία Γιψζζα C 1 Απηάξθεο ρξήζηεο Απηάξθεο ρξήζηεο Απηάξθεο ρξήζηεο Απηάξθεο ρξήζηεο Γιψζζα C1 Απηάξθεο ρξήζηεο Απηάξθεο ρξήζηεο Απηάξθεο ρξήζηεο Απηάξθεο ρξήζηεο (*) βαζκίδεο ηνπ θνηλνύ επξσπατθνύ πιαηζίνπ αλαθνξάο

279 279 Κνηλσληθέο δεμηφηεηεο θαη ηθαλφηεηεο Οξγαλσηηθέο δεμηφηεηεο θαη ηθαλφηεηεο Σερληθέο δεμηφηεηεο θαη ηθαλφηεηεο Γεμηφηεηεο πιεξνθνξηθήο Καιιηηερληθέο δεμηφηεηεο θαη ηθαλφηεηεο Άιιεο δεμηφηεηεο θαη ηθαλφηεηεο Άδεηα νδήγεζεο Δπηθνηλσληαθέο ηθαλφηεηεο, ιφγνπ ηεο ηδηφηεηαο σο εθπαηδεπηηθφο ιεηηνπξγφο Πείξα ζηε δηαρείξηζε έξγνπ, ιφγνπ νξγάλσζεο πξνγξακκάησλ Τπεχζπλνο ηνπ ηνκέα Μεραλνινγίαο Τπεχζπλνο εξγαζηεξίνπ θαηεξγαζηψλ Τπεχζπλνο εξγαζηεξίνπ θαηεξγαζηψλ Τπεχζπλνο εξγαζηεξίνπ θαηεξγαζηψλ Τπεχζπλνο εξγαζηεξίνπ θαηεξγαζηψλ Τπεχζπλνο εξγαζηεξίνπ θαηεξγαζηψλ Πηζηνπνίεζε ζηηο Σερλνινγίεο Πιεξνθνξίαο θαη Δπηθνηλσληψλ πκκεηνρή ζηελ Πνιηηηζηηθή εβδνκάδα Γ/ζκηαο Δθπ/ζεο Σξηθάισλ , , , κε ηε δεκηνπξγία Κηλεκαηνγξαθηθήο Σαηλίαο πκκεηνρή ζην πξφγξακκα Δηθνληθέο Δπηρεηξήζεηο. Με ηίηιν <Σέρλεκα> <Ρφδα 2000>,<Ηαπσληθή> πκκεηνρή ζην πξφγξακκα Αλνηρηέο Πεξηβαιινληηθέο Σάμεηο ΚΑΛΛΗΣΧ, Με ηίηιν <Τδάηηλα ζαιάζζηα νηθνζπζηήκαηα> Δπίζθεςε ζην Δζληθφ ζαιάζζην πάξθν Αιινλήζνπ. Β Καηεγνξίαο

280 280 Πξόζζεηεο πιεξνθνξίεο - Πηζηνπνηεηηθφ επηκφξθσζεο ζην εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα << Δθπαίδεπζε Δλειίθσλ ζηελ απόθηεζε βαζηθώλ δεμηνηήησλ ζηηο Νέεο Σερλνινγίεο ΖΡΧΝ>> - πκκεηνρή ζε πξφγξακκα ηνπ ΟΔΠΔΚ <ζπζρεηηζκόο νηθνγελεηαθνύ θνηλσληθνύ-πνιηηηζκηθνύ πεξηβάιινληνο ζηε ζρνιηθή επίδνζε ηνπ παηδηνύ. - πκκεηνρή ζηελ Παηδαγσγηθή Δπηκνξθσηηθή Ζκεξίδα κε ζέκα << Βαζηθέο αξρέο αμηνιόγεζεο ηνπ καζεηή>> - πκκεηνρή ζε πξφγξακκα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ζην Κ.Π.Δ. Αλαηνιηθνχ Οιχκπνπ κε ηίηιν << Ζ ηερληθή ηεο αθήγεζεο σο κεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε γηα ηνλ ζρεδηαζκό πξνγξακκάησλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο>> - πκκεηνρή ζε πξφγξακκα πνπ πινπνηήζεθε απφ ην Δζληθφ Μεηζφβην Πνιπηερλείν κε ηίηιν<< Δπηκόξθσζε ηειερώλ θαη Δθπαηδεπηηθώλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο>> -Δζληθνχ ίδξπκα λεφηεηαο <επηκόξθσζε εθπαηδεπηηθώλ ΣΔΔ-ΔΠΑ.Λ>. -πκκεηνρή ζηελ εκεξίδα ηνπ γξαθείνπ Δπαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο Λάξηζαο κε ηίηιν «Πξννπηηθέο ηεο Γεπηεξνβάζκηαο Δπαγγεικαηηθήο Δθπαίδεπζεο γηα ην ζύγρξνλν λέν». -πκκεηνρή ζην πξόγξακκα Lonardo Da Vinci κέζσ θηλεηηθφηεηαο επαγγεικαηηψλ ηεο εεπαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο (VETPRO-VET professionals) κε ηίηιν: (Δλζσκάησζε ηεο Ζιεθηξνληθήο κάζεζεο ζην πξφγξακκα ηνπ ηερληθνχ θαη επαγγεικαηηθνχ καο ζρνιείνπ. Integration of e-learning in curriculum of our vocational school.) -πκκεηνρή ζε πξφγξακκα ηνπ Η.Κ.Τ. Comenius Groundtving (αηνκηθή θαηάξηηζε) ηελ Πνξηνγαιία κε ηίηιν «Teach, Learn and Quality for vocational and general education>> - πκκεηνρή ζε πξφγξακκα ηνπ Η.Κ.Τ. (L.D.V. I.V.T θηλεηηθόηεηαο καζεηώλ) ηελ Ηηαιία κε ηίηιν «Gaining new competences in medium and large scale cooling and air-condition systems> - πκκεηνρή ζε πξφγξακκα ηνπ Η.Κ.Τ. (LEONARDO PARTNERSHIP) κε ηίηιν << Enrich vocational training through unconventional methods in theeu countries>>. - πκκεηνρή ζε πξφγξακκα ηνπ Η.Κ.Τ.( Comenius Partnership) κε ηίηιν << all together for Environment>> - πκκεηνρή ζε πξφγξακκα ηνπ Η.Κ.Τ.( ERASMUS+, KA2 Strategic Partnership for School Education OPEN DOORS FOR NON FORMAL ) - πκκεηνρή ζε πξφγξακκα ηνπ Η.Κ.Τ. ( ERASMUS +, ΠΔΤΠ / Νεθηαξία KA1 Δθπαίδεπζε Φηιίηζα Αγξαθηώηε θαζεγεηώλ Ησάλλεο ζε Σξίγθαο ζέκαηα αζθάιεηαο ζρνιηθώλ εξγαζηεξίσλ θαη ρώξσλ εξγαζίαο) - πκκεηνρή ζην 3 ν Γηεζλέο ζεκηλάξην ζηε Ρψκε κε ηίηιν

281 281 Κψζηαο Β. Γεκνπιάο Φηιφινγνο Ννκνπνιηηηθφο - Θενιφγνο Φπρνιφγνο (Φηινζνθίαο - Παηδαγσγηθήο Φπρνινγίαο / Φπρνινγίαο, [Πεηξακαηηθήο, Γλσζηηθήο, Δμειηθηηθήο, ρνιηθήο] θαη Κνηλσληθήο - Kιηληθήο Φπρνινγίαο) Msc [Φπρναλάιπζεο θαη] Κνηλσληθήο Κιηληθήο / Kιηληθήο Φπρνινγίαο δξ (I.K.Y.) [Κιηληθήο Παηδνλεπξνςπρνινγίαο θαη]φπρηαηξηθήο Kιηληθήο Φπρνινγίαο Δξεπλεηήο Βηνςπρναλάιπζεο ρνιηθφο χκβνπινο Φηινιφγσλ Ννκνχ Λάξηζαο Αλαπιεξσηήο Γηεπζπληήο Πεξηθεξεηαθνχ Δπηκνξθσηηθνχ Κέληξν Δθπαηδεπηηθψλ Θεζζαιίαο Σξηαληαθχιινπ 5, Λάξηζα (ζπίηη:) , , (γξαθείν: (θαη fax, ππ φςηλ κνπ:)) , , ( )

282 ΤΝΣΟΜΟ ΒΗΟΓΡΑΦΗΚΟ ΖΜΔΗΧΜΑ ΚΧΝΣΑΝΣΗΝΟ Β. ΓΖΜΟΤΛΑ 282 σ ο π ξ ν π α η δ ε ί α ΦΗΛΟΛΟΓΟ ΝΟΜOΠΟΛΗΣΗΚΟ ΘΔΟΛΟΓΟ ΔΘΝΗΚΟ ΚΑΠΟΓΗΣΡΗΑΚΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΘΖΝΧΝ ΦΗΛΟΟΦΗΚΖ ΥΟΛΖ ΝΟΜΗΚΖ ΥΟΛΖ ΘΔΟΛΟΓΗΚΖ ΥΟΛΖ (Σκήκα Φηινζνθηθφ) (Σκήκα Γεκνζίνπ Γηθαίνπ θαη Πνιηηηθψλ Δπηζηεκψλ) (Σκήκα Θενινγίαο) ην θαζαπηό έξγν Φ Τ Υ Ο Λ Ο Γ Ο 1. ΣΟΜΔΑ [ΦΗΛΟΟΦΗΑ - ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ] - ΦΤΥΟΛΟΓΗΑ ΣΜΖΜΑΣΟ ΦΗΛΟΟΦΗΑ - ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ ΦΤΥΟΛΟΓΗΑ 2. ΣΜΖΜΑ ΦΤΥΟΛΟΓΗΑ ΣΟΜΔΑ [ΓΝΧΣΗΚΖ ΠΔΗΡΑΜΑΣΗΚΖ ΚΑΗ ΥΟΛΗΚΖ ΔΞΔΛΗΚΣΗΚΖ] ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΚΛΗΝΗΚΖ ΦΤΥΟΛΟΓΗΑ ΦΗΛΟΟΦΗΚΖ ΥΟΛΖ ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟΤ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟΤ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ άδεηα άζθεζεο επαγγέικαηνο Φπρνιφγνπ ε η δ ί θ ε π ζ ε ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΔ ΠΟΤΓΔ [1.ΦΤΥΟΑΝΑΛΤΖ ΣΜΖΜΑΣΟ ΦΗΛΟΟΦΗΑ ΦΗΛΟΟΦΗΚΖ ΥΟΛΖ ΔΘΝΗΚΟΤ ΚΑΠΟΓΗΣΡΗΑΚΟΤ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟΤ ΑΘΖΝΧΝ] 2.ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΚΑΗ ΚΛΗΝΗΚΖ ΦΤΥΟΛΟΓΗΑ ΣΜΖΜΑΣΟ ΦΤΥΟΛΟΓΗΑ ΦΗΛΟΟΦΗΚΖ ΥΟΛΖ ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟΤ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟΤ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ε μ ε η δ ί θ ε π ζ ε Γ Η Γ Α Κ Σ Ο Ρ Η Κ Δ Γ Η Α Σ Ρ Η Β Δ (κε ππνηξνθία ηνπ Η.Κ.Τ.) [1. ΚΛΗΝΗΚΖ ΝΔΤΡΟΦΤΥΟΛΟΓΗΑ ΣΟΤ ΠΑΗΓΗΟΤ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΟ ΣΜΖΜΑ ΓΖΜΟΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΥΟΛΖ ΑΝΘΡΧΠΗΣΗΚΧΝ ΚΑΗ ΚΟΗΝΧΝΗΚΧΝ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΧΝ ΠΑΣΡΧΝ ΘΔΑΛΗΑ] 2.ΚΛΗΝΗΚΖ ΦΤΥΟΛΟΓΗΑ ΣΟΜΔΑ ΝΔΤΡΟΔΠΗΣΖΜΧΝ ΗΑΣΡΗΚΟΤ ΣΜΖΜΑΣΟ ΥΟΛΖ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΤΓΔΗΑ ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟΤ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟΤ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΔΡΔΤΝΖΣΖ ΒΗΟΦΤΥΟΑΝΑΛΤΖ

283 283