ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΣΜΖΜΑ ΔΠΗΣΖΜΖ ΦΤΗΚΖ ΑΓΧΓΖ ΚΑΗ ΑΘΛΖΣΗΜΟΤ ΔΡΡΧΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ ΣΖΝ ΚΗΝΖΗΟΛΟΓΗΑ

Transcript

1 ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΣΜΖΜΑ ΔΠΗΣΖΜΖ ΦΤΗΚΖ ΑΓΧΓΖ ΚΑΗ ΑΘΛΖΣΗΜΟΤ ΔΡΡΧΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ ΣΖΝ ΚΗΝΖΗΟΛΟΓΗΑ Ζ ΔΠΗΓΡΑΖ ΣΖ ΑΚΖΖ ΚΑΗ ΣΖ ΑΗΘΖΣΗΚΖ ΠΑΡΔΜΒΑΖ ΣΖΝ ΑΤΣΟΔΚΣΗΜΖΖ ΚΑΗ ΣΖΝ ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ ΧΜΑΣΟ ΓΤΝΑΗΚΧΝ ηεο Θενγλσζίαο Μεγαθιή Μεηαπηπρηαθή Γηαηξηβή πνπ ππνβάιιεηαη ζην θαζεγεηηθό ζώκα γηα ηε κεξηθή εθπιήξσζε ησλ ππνρξεώζεσλ γηα ηελ απόθηεζε ηνπ κεηαπηπρηαθνύ ηίηινπ ηνπ Σκήκαηνο Φπζηθήο Αγσγήο θαη Αζιεηηζκνύ εξξώλ ηνπ Αξηζηνηειείνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο 2008 έξξεο Δγθεθξηκέλν από ην Καζεγεηηθό ζώκα: Δπηβιέπσλ Καζεγεηήο: πκεώλ Βιαρόπνπινο Μέινο: Ησάλλεο Θενδσξάθεο Μέινο: Υξήζηνο Κακπίηζεο

2 2008 Θενγλσζία Μεγαθιή ALL RIGHTS RESERVED

3 i ΠΔΡΗΛΖΦΖ ΘΔΟΓΝΧΗΑ ΜΔΓΑΚΛΖ Ζ επίδξαζε ηεο άζθεζεο θαη ηεο αηζζεηηθήο παξέκβαζεο ζηελ απηνεθηίκεζε θαη ηελ ηθαλνπνίεζε ζώκαηνο γπλαηθώλ [Τπό ηελ επίβιεςε ηνπ Δπίθνπξνπ Καζεγεηή: θ. Βιαρόπνπινπ πκεώλ] θνπόο ηεο παξνύζαο κειέηεο ήηαλ ε κειέηε ησλ επηδξάζεσλ ηεο άζθεζεο θαη ηεο αηζζεηηθήο παξέκβαζεο θαη ηνπ ζπλδπαζκνύ ηνπο ζε κηα ζεηξά γλσζηηθώλ κεηαβιεηώλ: ζσκαηηθή θάζεμε, γεληθή απηνεθηίκεζε, αληίιεςε αζιεηηθήο ηθαλόηεηαο, θπζηθήο θαηάζηαζεο, ειθπζηηθόηεηαο ζώκαηνο, ζσκαηηθήο δύλακεο θαη θπζηθήο απηνεθηίκεζεο. ηελ έξεπλα ζπκκεηείραλ 80 γπλαίθεο ειηθίαο εηώλ [Μ.Ο.=23.61] έηε, θαηαλεκεκέλεο ζε 4 νκάδεο ησλ 20 αηόκσλ ε θαζεκηά: α] ε νκάδα ειέγρνπ πνπ δελ έθαλε θακία παξέκβαζε, β] ε πξώηε πεηξακαηηθή νκάδα πνπ αζθήζεθε, γ] ε δεύηεξε πεηξακαηηθή πνπ δέρηεθε καθηγηάδ πξνζώπνπ θαη δ] ε ηξίηε πεηξακαηηθή πνπ έθαλε άζθεζε θαη καθηγηάδ. Πξαγκαηνπνηήζεθαλ 3 κεηξήζεηο: πξηλ ηελ παξέκβαζε, κεηά ην ηέινο ηεο θαη ηξεηο κήλεο κεηά γηα ηνλ έιεγρν δηαηήξεζεο ησλ απνηειεζκάησλ. ιεο νη θιίκαθεο είραλ πςειό βαζκό εζσηεξηθήο ζπλνρήο (α>.66). Από ηελ αλάιπζε δηαθύκαλζεο κε επαλαιακβαλόκελεο κεηξήζεηο θάλεθε όηη δελ ππήξραλ δηαθνξέο αλάκεζα ζηνπο κέζνπο όξνπο ησλ νκάδσλ αμηνινγεκέλσλ ζηηο 3 ρξνληθέο ζηηγκέο. Λέμεηο θιεηδηά: θπζηθή άζθεζε, καθηγηάδ, γεληθή απηνεθηίκεζε, θπζηθή απηναληίιεςε, ηθαλνπνίεζε ζώκαηνο.

4 ii ABSTRACT Theognosia Megakli: The influence of exercise and aesthetic interference on self-esteem and feminine body satisfaction [Under the supervision of Dr. Vlachopoulos Symeon] The purpose of the present study was to examine the influences of physical exercise, aesthetic interference and their combination on a series of dependent variables: body cathexis, general self-esteem, perceived sport competence, physical condition, body attractiveness, physical strength and physical self-worth. Eighth (80) women aged (average = years old) classified in 4 groups of 20 (twenty) individuals each participated in the research: a] the control target group who accepted no interference, b] the first sample group who physically exercised, c] the second sample group who underwent facial make-up and d] the third sample group who underwent physical exercise and make-up. Three (3) estimations took place: one prior to the interference, one after its completion and the final three months later for the checking of the maintenance of the results. The internal consistency of subscales was at an acceptable level (a >.66). The results deriving from the analysis of repeated measurements showed that there weren t differences among the averages of the groups evaluated at the three time moments. Key words: physical exercise, make-up, self-esteem, self-perception, body satisfaction

5 iii ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ ειίδα ΠΔΡΗΛΖΦΖ... i ABSTRACT... ii ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ... iii ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΠΗΝΑΚΧΝ... vi ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΥΖΜΑΣΧΝ... vii ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΤΝΣΟΜΔΤΔΧΝ ΚΑΗ ΤΜΒΟΛΧΝ... ix Η. ΔΗΑΓΧΓΖ... 1 Απηνεθηίκεζε θαη ςπρηθή πγεία... 7 Καηάζιηςε θαη απηνεθηίκεζε Καηάζιηςε θαη ηθαλνπνίεζε ζώκαηνο ΗΗ. ΑΝΑΚΟΠΖΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Eλλνηνινγηθόο πξνζδηνξηζκόο ηνπ εαπηνύ Δλλνηνινγηθόο πξνζδηνξηζκόο ηεο απηναληίιεςεο Δλλνηνινγηθόο πξνζδηνξηζκόο ηεο απηνεθηίκεζεο Δλλνηνινγηθόο πξνζδηνξηζκόο ηεο ηθαλνπνίεζεο ζώκαηνο Πεξηερόκελν ηεο απηναληίιεςεο Γνκή ηεο απηναληίιεςεο Μνληέια ηεο έλλνηαο ηνπ εαπηνύ Απηνεθηίκεζε θαη θπζηθή εκθάληζε ρέζε ειηθίαο θαη απηνεθηίκεζεο ρέζε θύινπ θαη ζσκαηηθήο απηνεθηίκεζεο Ηθαλνπνίεζε ζώκαηνο θαη θπζηθή εκθάληζε ρέζε ειηθίαο θαη ηθαλνπνίεζεο ζώκαηνο ρέζε θύινπ θαη ηθαλνπνίεζεο ζώκαηνο σκαηηθή ηθαλνπνίεζε θαη απηνεθηίκεζε σκαηηθή δπζαξέζθεηα πκπεξηθνξηθνί δείθηεο δπζαξέζθεηαο ζώκαηνο σκαηηθή δπζαξέζθεηα θαη απηνεθηίκεζε Δπίδξαζε ηεο άζθεζεο ζηελ απηνεθηίκεζε Δπίδξαζε ηεο άζθεζεο ζηελ ηθαλνπνίεζε ζώκαηνο... 53

6 iv Δπίδξαζε ηεο αηζζεηηθήο παξέκβαζεο ζηε θπζηθή εκθάληζε, ηελ απηνεθηίκεζε θαη ηελ ηθαλνπνίεζε ζώκαηνο Δξεπλεηηθό θελό θνπόο εκαζία ηεο έξεπλαο Δξεπλεηηθέο Τπνζέζεηο ηαηηζηηθέο ππνζέζεηο ΗΗΗ. ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ Γείγκα Δξγαιεία Μέηξεζεο Κιίκαθα σκαηηθήο Απηναληίιεςεο (Physical Self Perception Profile) Κιίκαθα πλνιηθήο Απηνεθηίκεζεο (Rosenberg Self-Esteem Scale) Κιίκαθα σκαηηθήο Κάζεμεο (Body Cathexis Scale) Γηαδηθαζίεο Αλάιπζε δεδνκέλσλ IV. ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ Αμηνπηζηία πζρεηίζεηο κεηαβιεηώλ Γηαθνξέο σο πξνο ηε σκαηηθή Κάζεμε Γηαθνξέο σο πξνο ηε Γεληθή Απηνεθηίκεζε Γηαθνξέο σο πξνο ηε σκαηηθή Απηναληίιεςε Γηαθνξέο σο πξνο ηελ Αληίιεςε Αζιεηηθήο Ηθαλόηεηαο Γηαθνξέο σο πξνο ηε Φπζηθή Καηάζηαζε Γηαθνξέο σο πξνο ηε σκαηηθή Γύλακε Γηαθνξέο σο πξνο ηελ Διθπζηηθόηεηα ώκαηνο Γηαθνξέο σο πξνο ηε σκαηηθή Απηνεθηίκεζε V. ΤΕΖΣΖΖ Άζθεζε Αηζζεηηθή αγσγή θαη σκαηηθή Κάζεμε Άζθεζε Αηζζεηηθή Αγσγή θαη Γεληθή Απηνεθηίκεζε Άζθεζε Αηζζεηηθή Αγσγή θαη σκαηηθή Απηναληίιεςε... 89

7 v Γπκλαζηέο Αηζζεηηθνί: Ζ ζρέζε ηνπο κε ηελ Απηνεθηίκεζε, Απηναληίιεςε θαη Ηθαλνπνίεζε ώκαηνο Άζθεζε Αηζζεηηθή Αγσγή θαη Φπζηθή Δκθάληζε Πεξηνξηζκνί VI. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ Πξνηάζεηο IV. ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ

8 vi ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΠΗΝΑΚΧΝ Πίλαθαο 1. Απνηειέζκαηα αλάιπζεο αμηνπηζηίαο ησλ θιηκάθσλ γηα ηελ αξρηθή, ηελ ηειηθή κέηξεζε θαη ηελ επαλακέηξεζε Πίλαθαο 2. Παξάγνληεο ζπζρεηίζεσο ηεο Κιίκαθαο σκαηηθήο Κάζεμεο, Κιίκαθαο Απηνεθηίκεζεο θαη ησλ Τπνθιηκάθσλ ηνπ Πξνθίι σκαηηθήο Απηναληίιεςεο ησλ ζπκκεηερόλησλ θαηά ηελ αξρηθή, ηειηθή κέηξεζε θαη ηελ επαλακέηξεζε Πίλαθαο 3. Μέζνο όξνο, ηππηθέο απνθιίζεηο αξρηθήο, ηειηθήο, κέηξεζεο θαη επαλακέηξεζεο ηεο νκάδαο ειέγρνπ θαη ησλ ηξηώλ πεηξακαηηθώλ νκάδσλ... 74

9 vii ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΥΖΜΑΣΧΝ ρήκα 1. Μνληέιν ησλ παξαγόλησλ θηλδύλνπ θαηαζιηπηηθήο δηάζεζεο θαη απηνθηνληθνύ ηδεαζκνύ ησλ εθήβσλ ρήκα 2. ηνηρεία ηεο έλλνηαο ηνπ εαπηνύ Παξάδεηγκα ρήκα 3. Σν κνλνδηάζηαην αζξνηζηηθό κνληέιν ηνπ Coopersmith ρήκα 4. Σν κνλνδηάζηαην ζθαηξηθό κνληέιν ηνπ Rosenberg ρήκα 5. Σν πνιππαξαγνληηθό κνληέιν ηεο Harter ρήκα 6. Σν ηεξαξρηθό κνληέιν ησλ Shavelson, Hubner θαη Stanton ρήκα 7. Έλα νκνθεληξηθό κνληέιν ηεο απηναληίιεςεο ρήκα 8. Σν θαηλνκελνινγηθό πεδίν θαηά ηνπο Snygg θαη Comps (1949) ρήκα 9. Φπρνινγηθό κνληέιν εξκελείαο πκκεηνρήο ζε Φπζηθέο Γξαζηεξηόηεηεο (Physical Estimation and Attraction Scales, PEAS), (Sonstroem, 1978) ρήκα 10. Μνληέιν EXSEM (Sontroem & Morgan, 1989) ρήκα 11. Γηεπξπκέλν κνληέιν EXSEM (Sonstroem, Harlow & Josephs, 1994) ρήκα 12. Γηάγξακκα αιιειεπίδξαζεο ρξόλνπ θαη νκάδαο σο πξνο ηε ζσκαηηθή θάζεμε ρήκα 13. Γηάγξακκα αιιειεπίδξαζεο ρξόλνπ θαη νκάδαο σο πξνο ηε γεληθή απηνεθηίκεζε ρήκα 14. Γηάγξακκα αιιειεπίδξαζεο ρξόλνπ θαη νκάδαο σο πξνο ηελ αληίιεςε αζιεηηθήο ηθαλόηεηαο (SPORT)... 78

10 viii ρήκα 15. Γηάγξακκα αιιειεπίδξαζεο ρξόλνπ θαη νκάδαο σο πξνο ηε θπζηθή θαηάζηαζε (COND) ρήκα 16. Γηάγξακκα αιιειεπίδξαζεο ρξόλνπ θαη νκάδαο σο πξνο ηε ζσκαηηθή δύλακε (STRENGTH) ρήκα 17. Γηάγξακκα αιιειεπίδξαζεο ρξόλνπ θαη νκάδαο σο πξνο ηελ ειθπζηηθόηεηα ζώκαηνο (BODY) ρήκα 18. Γηάγξακκα αιιειεπίδξαζεο ρξόλνπ νκάδαο σο πξνο ηε ζσκαηηθή απηνεθηίκεζε (PSW)... 82

11 ix ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΤΝΣΟΜΔΤΔΧΝ ΚΑΗ ΤΜΒΟΛΧΝ * = α Ζ ζπζρέηηζε είλαη ζεκαληηθή ζε επίπεδν.05 ** = β Ζ ζπζρέηηζε είλαη ζεκαληηθή ζε επίπεδν.01 a ή a ηνπ Cronbach = Βαζκόο εζσηεξηθήο ζπλνρήο γηα ηνλ έιεγρν αμηνπηζηίαο ελόο εξσηεκαηνινγίνπ ANOVA = Αλάιπζε δηαθύκαλζεο ANOVA Repeated = Αλάιπζε δηαθύκαλζεο κε επαλαιακβαλόκελεο κεηξήζεηο Measures BODY = Perceived attractive body Αληηιακβαλόκελε ειθπζηηθόηεηα ζώκαηνο COND = Perceived physical condition Αληηιακβαλόκελε θπζηθή θαηάζηαζε df = Βαζκνί ειεπζεξίαο EFF = Αληηιακβαλόκελε απηναπνηειεζκαηηθόηεηα EXSEM = Exercise and Self-Esteem Model Μνληέιν απηνεθηίκεζεο F = = Αλαινγία F, δείθηεο επίδξαζεο ηεο πεηξακαηηθήο κεηαβιεηήο Interaction = Ζ αιιειεπίδξαζε κεηαμύ ησλ κεηαβιεηώλ ζ έλα παξαγνληηθό ζρεδηαζκό Interaction plot. ή profile plot. = Γξαθηθή απεηθόληζε πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ αλάιπζε δηαθύκαλζεο πξνθεηκέλνπ λα νξηζηεί ε αιιειεπίδξαζε ελόο ππνδείγκαηνο Likert scale = Κιίκαθα κέηξεζεο απόςεσλ M.O. = Μέζνο ξνο MANOVA = Αλάιπζε δηαθύκαλζεο πνιιαπιώλ κεηαβιεηώλ MANOVA Repeated Measures = Αλάιπζε δηαθύκαλζεο πνιιαπιώλ κεηαβιεηώλ κε επαλαιακβαλόκελεο κεηξήζεηο PEAS = Physical Estimation and Attraction Scales Φπρνινγηθό κνληέιν εξκελείαο πκκεηνρήο ζε Φπζηθέο Γξαζηεξηόηεηεο PSPP = Physical Self-Perception Profile Πξνθίι ζσκαηηθήο απηναληίιεςεο PSPQ = Physical Self Perception Questionnaire = Δξσηεκαηνιόγην Φπζηθήο Απηναληίιεςεο

12 x PSW SE SPORT STRENGTH t 1 t 2 t 3 Bivariate Correlations r = Ν ΡΗΡ Σ.Α. p = Physical self-worth σκαηηθή απηνεθηίκεζε = Global Self-Esteem Γεληθή απηνεθηίκεζε = Perceived sport competence Αληηιακβαλόκελε αζιεηηθή ηθαλόηεηα = Perceived physical strength Αληηιακβαλόκελε ζσκαηηθή δύλακε = Υξνληθή ζηηγκή αξρηθήο κέηξεζεο = Υξνληθή ζηηγκή ηειηθήο κέηξεζεο = Υξνληθή ζηηγκή επαλακέηξεζεο = Τπνινγηζκόο ησλ ζπληειεζηώλ ζπζρέηηζεο = πληειεζηήο ζπζρέηηζεο ηνπ Pearson (Pearson s correlation coefficient) = Πιεζπζκόο, αξηζκόο ησλ αηόκσλ ή αληηθεηκέλσλ ηνπ δείγκαηνο = Perceived Importance Profile Αληηιακβαλόκελν Πξνθίι πνπδαηόηεηαο = Σππηθή Απόθιηζε = Δπίπεδν ζεκαληηθόηεηαο

13 1 Ζ ΔΠΗΓΡΑΖ ΣΖ ΑΚΖΖ ΚΑΗ ΣΖ ΑΗΘΖΣΗΚΖ ΠΑΡΔΜΒΑΖ ΣΖΝ ΑΤΣΟΔΚΣΗΜΖΖ ΚΑΗ ΣΖΝ ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ ΧΜΑΣΟ ΓΤΝΑΗΚΧΝ Ζ νκνξθηά λνείηαη σο αξκνλία ησλ ραξαθηεξηζηηθώλ πξνζώπνπ θαη ζώκαηνο, ην παξάζηεκα θαη ε γεληθόηεξε ζπκπεξηθνξά ηνπ αλζξώπνπ, ώζηε ε όιε εκθάληζή ηνπ λα είλαη επράξηζηε θαη λα αληαλαθιά κηα ηζνξξνπία ζπλαηζζεκάησλ θαη ςπρηθήο γαιήλεο (Blanco-Davila, 2000). Με ην πέξαζκα ησλ ρξόλσλ ην σξαίν πξόζσπν, ην ηδαληθό ζώκα, ε νκνξθηά αιιάδνπλ θαη θαζνξίδνληαη από ηηο εθάζηνηε αληηιήςεηο ηεο επνρήο. Ζ εκθάληζε θαζνξίδεηαη κέζα από θνηλσληθνπνιηηηθέο, πνιηηηζηηθέο ή θαη ζξεζθεπηηθέο αθόκα πεπνηζήζεηο (Πξηκηθεξίνπ, 1996). ηελ αξραία Διιάδα νη θηιόζνθνη κηινύζαλ γηα «ρξπζή ηνκή» αλάκεζα ζηελ απιόηεηα θαη ηελ ππεξβνιή σο νξηζκό ηεο νκνξθηάο. Οη Ρσκαίνη έδηλαλ ζεκαζία ζηελ θνκςόηεηα, αγαπνύζαλ ην αδύλαην ζώκα θαη απερζάλνληαλ ηελ παρύζαξθε θηγνύξα, ελώ παξάιιεια έδηλαλ έκθαζε ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πξνζώπνπ. Από ηνλ 15ν κέρξη ηνλ 18ν αηώλα νη γεκάηεο γπλαηθείεο θηγνύξεο ήηαλ νη ειθπζηηθέο, αθνύ νη θακπύιεο ήηαλ έλδεημε γνληκόηεηαο. Σνλ 19ν αηώλα ζπλερίδεη ε ηδαληθή κνξθή ζώκαηνο λα ζπλδπάδεηαη κε ην έληνλα θακππιόκνξθν ζρήκα, ην νπνίν απνηειεί έλδεημε ζεμνπαιηθόηεηαο. ηηο αξρέο ηνπ 20νπ ε ηδαληθή γπλαηθεία κνξθή αιιάδεη ζρήκα θαη γίλεηαη αδύλαηε. ηαδηαθά ην ηδαληθό ελαιιάζζεηαη από έλα θακππιόκνξθν, 1950, ζε κηα αδύλαηε αγνξίζηηθε εηθόλα, δεθαεηία , γηα λα θαηαιήμεη ζε κίμε ησλ δύν ηάζεσλ ηε δεθαεηία ηνπ 1980 (Blank, 2002). Από ην 1990 κέρξη ζήκεξα γηα ηηο γπλαίθεο ην ηδαληθό ζώκα είλαη ην αδύλαην θαη γηα ηνπο άλδξεο ην κπώδεο θαη γξακκσκέλν (Grogan, 1999) θαη κάιηζηα ζπλδπαζκέλν κε αύμεζε ηνπ εύξνπο θαη όγθνπ ηνπ ζώξαθα αθόκε θαη κε επέκβαζε ζην ζηήζνο αλ ρξεηαζηεί (Sarwer, Magee & Clark, 2004). Σν ηδαληθό ζα πξέπεη λα παξακείλεη λα πιεζηάδεη ην θπζηθό ώζηε λα ππάξμεη έλα ηέινο ζε εμαληιεηηθή άζθεζε, εμνπζελσηηθέο δίαηηεο θαη αηζζεηηθέο ρεηξνπξγηθέο παξεκβάζεηο (Sarwer, Magee & Crerand, in press). Kαηά ηε δηάξθεηα ηεο θπζηθήο εμέιημεο ην ζώκα πξνζαξκόζηεθε γηα ζσκαηηθή εμάζθεζε, αιιά παξά ηηο ηερλνινγηθέο θαη πνιηηηζκηθέο αιιαγέο ην αλζξώπηλν γνληδίσκα πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ αλαηνκία θαη θπζηνινγία ησλ ραξαθηεξηζηηθώλ ηνπ έρεη δηαηεξεζεί ζρεηηθά ακεηάβιεην εδώ θαη ηεηξαθόζηνπο αηώλεο (Cordain, Giotshall, Eaton & Eaton, 1998). ηελ πξναγξνηηθή Διιάδα ην αζιεηηθό ηδεώδεο δηακνξθώζεθε πάλσ ζε κηα πγηή ηζνξξνπία εμαζθεκέλνπ ζώκαηνο θαη δηαθσηηζκέλεο ςπρήο. Ζ αμία ηεο

14 2 ζσκαηηθήο άζθεζεο ηνλίζηεθε ζηα κέζα ηνπ 19νπ αηώλα, επνρή ηεο «Μπώδνπο Υξηζηηαλνζύλεο», κε ηελ αλάπηπμε ελόο πγηνύο θαη κπώδνπο ζώκαηνο σο κέζν ιαηξείαο ηνπ Θενύ. ηε νπεδία ην ζύζηεκα εθγύκλαζεο ηνπ Ling θαζηέξσζε ηελ θαζεκεξηλή ζσκαηηθή εμάζθεζε. Καη ηα δύν καδί, ην θίλεκα ηεο Μπώδνπο Υξηζηηαλνζύλεο ηνπ ζπζηήκαηνο Ling πξνζαλαηνιίζηεθαλ ζηελ αλάπηπμε ηζρπξνύ ραξαθηήξα θαη ηαπηόηεηαο δεκηνπξγώληαο δξαζηεξηνπνηεκέλνπο πνιίηεο γηα εζληθηζηηθνύο θαη θνιιεθηηβίζηηθνπο ιόγνπο (Johanson, 1998). Mηα ηάζε πνπ παξνπζίαζε ζηξνθή πξνο πην αηνκηθνύο ιόγνπο γηα άζθεζε ζπζηεκαηηθή πνπ θηλεηνπνηεί ηελ ππεπζπλόηεηα ηνπ αηόκνπ λα δηαηεξεί θαη λα επαπμάλεη ηελ πγεία θαη ηελ επδσΐα ηνπ. Ζ ζεκαζία ηεο άζθεζεο ζηε δηεπθόιπλζε θαη δηαηήξεζε κηαο δηαλνεηηθήο πγείαο θαη επεμίαο (Biddle, 2000; Mutrie, 2000; Boutcher, 2000), θαζώο θαη ε ζεηηθή ζρέζε κεηαμύ θπζηθήο δξαζηεξηόηεηαο, ζσκαηηθήο άζθεζεο θαη πλεπκαηηθήο επεμίαο έρνπλ απνδεηρηεί (Biddle & Mutrie, 2001; Fox, Boutcher, Faulkner & Biddle, 2000) θαη εξκελεπηεί κέζσ κεραληζκώλ (Salmon, 2001). Από ςπρνινγηθήο ζθνπηάο ε άζθεζε είλαη ππόζεζε ςπραγσγίαο, ζύκθσλα κε ηελ νπνία ν ειεύζεξνο ρξόλνο πνπ ζπλδπάδεηαη κε ηελ άζθεζε δξα σο δσηηθόο πεξηζπαζκόο από θαηαζηξνθηθέο θαη επηζθαιείο ζθέςεηο, πξνβιήκαηα ηεο θαζεκεξηλόηεηαο, ζηξεζνγόλεο θαηαζηάζεηο, πεξηζπιινγή ζπλεηζθέξνληαο ζην αληηιακβαλόκελν απνηέιεζκα, ηελ πγεία. Δίλαη θαη ππόζεζε δεμηνηερλίαο, ζύκθσλα κε ηελ νπνία ε αίζζεζε ηεο ηθαλόηεηαο επίηεπμεο ελόο πςειήο ζεκαζίαο ζηόρνπ κπνξεί λα δηεπθνιύλεη ηελ ελίζρπζε ηεο δηάζεζεο ή ηεο απηνεθηίκεζεο (Buckworth & Dishman, 2002; Biddle et al., 2001). Aπό ςπρνβηνινγηθήο ζθνπηάο ε επίδξαζε ηεο άζθεζεο πάλσ ζε ζηξεζνγόλεο θαηαζηάζεηο κπνξεί λα εξκελεπηεί από κηα ζεσξία, ζηεξηδόκελε ζηελ θιαζηθή ζεσξία, ε νπνία πεξηγξάθεη όηη έλα αξρηθά εξέζηζκα απνζηξνθήο, γηα παξάδεηγκα αξλεηηθέο εκπεηξίεο θαηά ην πξώην ηξέμηκν, κπνξεί λα κεηαηνπηζηεί ζε ζεηηθέο ππνθηλνύζεο θαη ζπλαηζζεκαηηθέο πξάμεηο κέζσ ηεο έλσζεο κε θπζηθέο θαη θνηλσληθέο αληακνηβέο, όπσο έπαηλνο, πνπ ζπλδένληαη κε ηελ εκπεηξία ηεο ζσκαηηθήο άζθεζεο (Salmon 2001; Lees & Dygdon, 1988). Οη κεραληζκνί, βηνρεκηθνί θαη ςπρνινγηθνί, απνηεινύλ ην ζεκέιην ιίζν πάλσ ζηνπο νπνίνπο ζηεξίδνληαη νη ςπρνζσκαηηθέο δηαδηθαζίεο πνπ δηακνξθώλνπλ ηα αληηιακβαλόκελα απνηειέζκαηα ηεο άζθεζεο ζηε λνεηηθή πγεία θαη ελεξγνύλ από θνηλνύ κ έλα πεξίεξγν κνηίβν πνπ επεξεάδεηαη από ην θνηλσληθό θαη

15 3 πνιηηηζκηθό πιαίζην ζην νπνίν πξαγκαηνπνηείηαη ε άζθεζε (Salmon, 2001; La Forge, 1995). «Σα ζώκαηα ππάξρνπλ κόλν ζε θνηλσληθά θαη πνιηηηζκηθά πιαίζηα» (Fredrickson & Roberts, 1997). Ζ αληίιεςε ηνπ εαπηνύ θαη ε απηνεθηίκεζε ηνπ θάζε αηόκνπ ζπλδένληαη ζηελά κε θνηλσληθά θαη πνιηηηζκηθά ηδεώδε, ηα νπνία θαηά ηελ πξώηκε θνηλσληθνπνίεζε πηνζεηνύληαη θαη ελώλνληαη κε ην ζύζηεκα ηνπ εαπηνύ επεξεάδνληαο ηε ιεηηνπξγία ηνπ. Ζ εζηίαζε ζηε ζσκαηηθή άζθεζε θαη ηε δηαηήξεζε ηνπ ζώκαηνο ζε θαιή θαηάζηαζε αληηθαηνπηξίδεη κηα κνληέξλα θνηλσλία πνιηηηζκνύ θαη εηδηθόηεξα ζε θεληξηθέο αμίεο-ζηάζεηο ζεκεξηλήο δσήο ζηηο θνηλσλίεο ηνπ δπηηθνύ θόζκνπ (Söderström, 1999; Johansnon, 1998; Featherstone, 1991), ζεσξώληαο ηελ άζθεζε σο κέζν επηξξνήο θαη ρεηξηζκνύ ηεο εμσηεξηθήο εκθάληζεο. Σν ζώκα θαη ε ζπλνιηθή εμσηεξηθή εκθάληζε έρνπλ επηζεκαλζεί σο νη θπξηόηεξνη παξάγνληεο πξόβιεςεο ηεο γεληθήο απηνεθηίκεζεο (Fox, 1997; Harter, 1993). Σν γεγνλόο απηό έρεη νδεγήζεη ζ έλα αλαπηπγκέλν ελδηαθέξνλ ησλ αηόκσλ γηα ην ζώκα, ηνλ εαπηό ηνπο γεληθόηεξα θαη έρεη εξκελεύζεη ηηο ζσκαηηθέο απηναληηιήςεηο ζπλδεόκελεο κε ηε ζπκπεξηθνξά ηεο άζθεζεο (Fox, 2000b; Fox & Corbin, 1989). Θεηηθέο αιιαγέο ζηελ απηναληίιεςε θαη ηελ απηνεθηίκεζε έρνπλ ζπλδεζεί κε ηε δηάξθεηα (Leith, 1994) θαη ηε ζπρλόηεηα (McGowan, Jarman & Pedersen, 1974) ηεο άζθεζεο. Απμεκέλα επίπεδα ζπρλόηεηαο ζσκαηηθήο άζθεζεο ζρεηίδνληαη κε θαιύηεξε ςπρηθή πγεία θαη κεησκέλα επίπεδα θαηάζιηςεο (Kull, 2002). Οη γπλαίθεο παξνπζηάδνληαη πην επηθξηηηθέο γηα ην ζώκα ηνπο θαη είλαη πην δπζαξεζηεκέλεο κ απηό, σο κνξθή αλεζπρίαο κε ηελ εκθάληζε θαη ηα θηιά ηνπο, ζπγθξηλόκελεο κε ηνπο άλδξεο (Loland, 1998; Huenemann, Shapiro, Hampton & Mitchell, 1966). Δπηπιένλ νη γπλαίθεο ζπζρεηίδνπλ ηελ ειθπζηηθόηεηα ζώκαηνο (BODY) κε ηε ζσκαηηθή απηνεθηίκεζε (PSW) πεξηζζόηεξν από ηνπο άληξεο, νη νπνίνη ζπλδπάδνπλ ηελ ηθαλόηεηά ηνπο ζηα ζπνξ (SPORT) θαη ηε ζσκαηηθή δύλακε (STRENGTH) κε ηε ζσκαηηθή ειθπζηηθόηεηα (BODY) (Asçi, Asçi & Zorba, 1999; Hayes, Crocker & Kowalksi, 1999). Οη επηδόζεηο ζην πξνθίι θπζηθήο απηναληίιεςεο PSPP έρνπλ ζρέζε κε ηηο κεηξήζεηο ηεο ζπκκεηνρήο ζηελ άζθεζε, γεγνλόο απνδείμηκν θαη από έξεπλεο κε ηνπο ελήιηθεο ζηνπο νπνίνπο ν πην ηζρπξόο ππνθηλεηήο ηεο ζπκπεξηθνξάο άζθεζεο θάλεθε λα είλαη ε θπζηθή θαηάζηαζε (COND) (Fox & Corbin, 1989). Γεληθόηεξα ε ζεκαζία πνπ δίλνπλ ηα άηνκα γηα ηηο δηαθνξέο πιεπξέο ηνπ εαπηνύ ηνπο θαζώο θαη ν ηξόπνο πνπ απηή ε ζεκαζία ζπλδέεηαη κε ηελ

16 4 αληηιακβαλόκελε ηθαλόηεηα απηώλ ησλ όςεσλ ηνπ ζσκαηηθνύ απηνύ έρεη νξηζηεί σο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηε ζπκπεξηθνξά άζθεζεο θαη ηε ζπλνιηθή ζσκαηηθή απηναληίιεςε (Harter, 1986). Δπνκέλσο νη αληηιήςεηο ησλ αηόκσλ γηα ηνλ εαπηό ηνπο, ην ζώκα θαη ηελ ηθαλόηεηα πνπ απνξξέεη απ απηό, δειαδή νη ζσκαηηθέο απηναληηιήςεηο είλαη ζεκαληηθέο ηόζν γηα ηνπο ίδηνπο σο πνιύηηκα ζπζηαηηθά γλώζεο ηνπ εαπηνύ όζν θαη ζπζρεηηδόκελεο κε άιια ζεηηθά ςπρνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά όπσο ε απηνεθηίκεζε, ε ζεηηθή επηξξνή ή θαη αξλεηηθά όπσο ε αξλεηηθή επηξξνή, ε θαηάζιηςε θαη πξνβιήκαηα πγείαο (Fox 1997; Sonstroem & Potts, 1996; Sonstroem & Morgan 1989). Ζ απμεκέλε αληηιεπηή ηθαλόηεηα πνπ ζρεηίδεηαη κε ην ζώκα, έρεη ζρέζε θαη κε άιιεο εκπεηξίεο όπσο ηελ αίζζεζε απηναπνηειεζκαηηθόηεηαο θαη απνδνρήο ηνπ εαπηνύ (Fox, 2000a). Ζ έξεπλα γη απηά ηα ζεηηθά απνηειέζκαηα θαη ηελ πςειή απηνεθηίκεζε απνηειεί έλα πνιύ δπλακηθό θίλεηξν γηα ηα άηνκα λα μεθηλήζνπλ θαη λα δηαηεξήζνπλ ζπλήζεηεο άζθεζεο πξνο απόθηεζε θαιύηεξνπ ζώκαηνο (Lindwall, Hassmén, 2004). Γύν ππνζέζεηο ζηεξίδνπλ ηελ αλαδήηεζε ηνπ «θαιύηεξνπ» ζώκαηνο. Ζ κία δέρεηαη όηη ην ζώκα είλαη επήιαην, δειαδή κε ην θαηάιιειν πξόγξακκα εθγύκλαζεο είλαη επηηεύμηκν ην απνηέιεζκα απ όινπο. Ζ άιιε δέρεηαη όηη ε πξνζπάζεηα αμίδεη ηνλ θόπν θαη ε αληακνηβή ππάξρεη σο επαθόινπζν. Ζ δεύηεξε ηνπνζέηεζε εληζρύεηαη από εκπεηξηθά δεδνκέλα πνπ επηβεβαηώλνπλ όηη ε θπζηθή έιμε θαη ε εμσηεξηθή εκθάληζε είλαη ζπλδεκέλεο κε πςειά εθηηκώκελα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζσπηθόηεηαο, όπσο θνηλσληθή θαηαμίσζε, δπλακηζκό, πξνζαξκνγή (Langlois, Kalakanis, Rubenstein, Larson, Hallam & Smoot, 2000; Eagly, Ashmore, Makhijani & Longo, 1991; Feingold, 1992). ηελ επηδίσμε ηνπ εθηεηκόκελα ηέιεηνπ, πγηνύο θαη ειθπζηηθνύ ζώκαηνο θαη ηνπ εθηεηκόκελα ηέιεηνπ, ηδαληθνύ πξνζώπνπ ζπλδπάδνληαη ηα ηξία πεδία άζθεζεο, δίαηηαο-δηαηξνθήο, πιαζηηθήο ρεηξνπξγηθήο (Brownell, 1991a) θαη έλα ηέηαξην ηεο αηζζεηηθήο αγσγήο. To ηέιεην ζώκα, όκσο, έρεη πεξηζζόηεξα από κηα θπζηνινγηθή θαη αηζζεηηθή ζεκαζία. Σν ηέιεην ή πγηέο ζώκα είλαη ζύκβνιν ειέγρνπ θαη πεηζαξρίαο (Brownell, 1991a, 1991b) θαη σο ζσκαηηθά αζθεκέλν ην άηνκν κπνξεί λα δηαηεξήζεη ηνλ απηνέιεγρν, ν νπνίνο ζπληειεί έκκεζα ζηελ αίζζεζε ππεξεθάλεηαο, εθηίκεζεο ηνπ εαπηνύ θαη ησλ ηθαλνηήησλ ηνπ (Bordo, 1994). Με ηελ ελζσκάησζε απηώλ ησλ αξεηώλ ζηνλ ηξόπν δσήο ην άηνκν κπνξεί λα επέκβεη ζην ζώκα ηνπ, λα ην ειέγρεη, λα πεηζαξρεί λα ην πιάζεη ώζηε λα πξνζνκνηάδεη κε ηα ηδεώδε ζώκαηνο ηεο ζύγρξνλεο επνρήο δηαζθαιίδνληαο εζσηεξηθέο θαη εμσηεξηθέο ακνηβέο. Γη απηό θαη πιεξνθνξίεο ζρεηηθά

17 5 κε ηηο ζπλήζεηεο ζσκαηηθήο άζθεζεο ησλ αζθνύκελσλ επεξεάδνπλ ηηο εληππώζεηο πνπ νη άιινη ζρεκαηίδνπλ γηα απηνύο (Hodgins, 1992). H ζσκαηηθή άζθεζε είλαη ζπλδεκέλε κε ηελ εζηθή ζπκπεξηθνξά θαη ν δξαζηήξηνο ηξόπνο δσήο είλαη εζηθή ππνρξέσζε ζηνπο πνιηηηζκνύο ηνπ δπηηθνύ θόζκνπ (White, Young & Gillett, 1995). Άιισζηε ε δπηηθή θνηλσλία δέρεηαη όηη έλα θαιά γπκλαζκέλν ζώκα απνηειεί ζεκαληηθή επέλδπζε όηαλ θάπνηνο παξνπζηάδεηαη ζε άιινπο. Με αλαπηπγκέλε αίζζεζε ζσκαηηθήο ηθαλόηεηαο ην άηνκν αηζζάλεηαη πην απνηειεζκαηηθό θαη κε παξάιιεια αηζζήκαηα απηναπνδνρήο θαη απηναθνζίσζεο νδεγείηαη ζε αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθήο εθηίκεζεο ηνπ εαπηνύ ηνπ, ηεο απηνεθηίκεζήο ηνπ (Fox, 2000a). Ζ δπηηθή έλλνηα ηνπ εαπηνύ είλαη κάιινλ ζύγρξνλν θαηλόκελν. ην ζύγρξνλν θόζκν ν εαπηόο καο πξέπεη λα έρεη ζρέζε κε ηα πάληα γύξσ καο. Οη εαπηνί καο θαιό είλαη λα ζρεηίδνληαη κε ην ζώκα καο, ηελ θαηαζθεπή καο θαη ηηο ηθαλόηεηεο καο. Υακειή απηνεθηίκεζε, αξλεηηθή απηναληίιεςε θαη κε ηθαλνπνίεζε από ηνλ εαπηό είλαη ζεκάδηα κε πγηνύο εηθόλαο πνπ βιάπηνπλ ηελ πγεία, ελώ ζεηηθή απηνεθηίκεζε θαη απηναληίιεςε νδεγνύλ ζε πιήξε πγεία. Άζθεζε θαη θπζηθή δξαζηεξηόηεηα επηδξνύλ ζηε γεληθόηεξε θπζηθή πγεία θαη ζε πιεπξέο ηεο ςπρηθήο πγείαο, ραξίδνληαο επηβξάβεπζε, ζεηηθή αμηνιόγεζε, έγθξηζε, ζσκαηηθή αξέζθεηα (Blascovich & Tomaka, 1991) θαη ηθαλνπνίεζε ζην άηνκν. Ζ ηθαλνπνίεζε κε ηε ζσκαηηθή θαηάζηαζε έρεη νξηζηεί ζπζρεηηδόκελε κε ηε ζσκαηηθή θάζεμε (body cathexis), ηελ εηθόλα ζώκαηνο (body image) θαη ηελ ηθαλνπνίεζε κε ην βάξνο. Ζ πξώηε αληαλαθιά ηελ επραξίζηεζε ηνπ αηόκνπ κε ζπγθεθξηκέλεο πιεπξέο ηνπ εαπηνύ. Ζ δεύηεξε θαλεξώλεη πόζν θνληά είλαη ε ζσκαηηθή εηθόλα ζηελ ηδαληθή εηθόλα γηα ην ζώκα ηνπ (Furnham, Badmin & Snead, 2002). Ζ ηξίηε δείρλεη ην βαζκό ζρέζεο ηνπ πξαγκαηηθνύ βάξνπο απ απηό πνπ ην άηνκν ζεσξεί ηδαληθό (Furnhman, et al, 2002). Δίλαη θαλόλαο, εξεπλεηηθά απνδεδεηγκέλνο, πσο ην απμεκέλν ζσκαηηθό βάξνο, νη απμεκέλνη δείθηεο ζσκαηηθήο ζύζηαζεο, ην αλεπαξθέο επίπεδν θαιήο θπζηθήο θαηάζηαζεο νδεγνύλ ζε αξλεηηθή απηνεθηίκεζε θαη αξλεηηθή εηθόλα ζώκαηνο από ηελ παηδηθή ειηθία θαη κε ηθαλνπνίεζε από απηό (Kalogiannis & Papaioannou, 2003), πνπ κπνξεί λα ζπληξνθεύεη ην άηνκν θαη ζηε κεηέπεηηα δσή ηνπ. Παηδηά, έθεβνη θαη ελήιηθεο κε ρακειή ζσκαηηθή απηνεθηίκεζε δηαθαηέρνληαη από θνηλσληθό ζσκαηηθό άγρνο, γεγνλόο πνπ απνηξέπεη ηα άηνκα απηά από ηνπο ρώξνπο άζιεζεο θαη ηα απνκαθξύλεη από ηε βίσζε ησλ επεξγεηηθώλ απνηειεζκάησλ ηεο άζθεζεο ζηα ςπρνινγηθά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά. Σα νθέιε από ηελ άζιεζε εληνπίδνληαη ζηελ

18 6 αμηνπνίεζε ηνπ ειεύζεξνπ ρξόλνπ, ζηε δπλαηόηεηα γηα αλάπηπμε θνηλσληθώλ επαθώλ, ζηε κείσζε ηνπ άγρνπο, ζηελ θαιύηεξε απόδνζε ζε ηνκείο ηεο δσήο, ζηε βειηίσζε ηεο πνηόηεηαο δσήο, ζηε βειηίσζε ηεο ζσκαηηθήο εηθόλαο θαη ηεο ηθαλνπνίεζεο από απηό, ζηελ ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζήο ηνπο (Corbin, Dowell, Lindsey & Tolson, 1983). Καη κάιηζηα πξέπεη ηα άηνκα λα απνθηήζνπλ ζπλείδεζε γηα άζθεζε ζ όιε ηνπο ηε δσή γηα λα δηαηεξνύληαη ζε θαιή θπζηθή θαηάζηαζε πξνθεηκέλνπ λα έρνπλ πγεία (Fox & Biddle, 1987). Ζ ζσκαηηθή ηθαλνπνίεζε απμάλεηαη κε ηε ζσκαηηθή άζθεζε (Ford, Puckett, Reeve & Lafavi, 1991) θαη κάιηζηα ε άζθεζε ηνλίδεη ηελ ηθαλνπνίεζε κε ην ζώκα (Salusso, Carol & Schwarzkoph, 1991) θαη ηδηαίηεξα ζε άλδξεο εθήβνπο θαη ελήιηθεο (Joesting & Chance, 1979). Ζ ζσκαηηθή ηθαλνπνίεζε κπνξεί λα είλαη ν κεζνιαβεηήο ζηε ζρέζε κεηαμύ άζθεζεο θαη απηνεθηίκεζεο. Ζ εξκελεία απηνύ ζηεξίδεηαη ζην όηη ε άζθεζε κπνξεί λα έρεη θπζηθέο επηδξάζεηο πνπ νδεγνύλ ζε κεγαιύηεξε ηθαλνπνίεζε ζώκαηνο, ε νπνία κε ηε ζεηξά ηεο νδεγεί ζε ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζεο, παξόιν πνπ ππάξρνπλ θαη έξεπλεο πνπ ππνζηεξίδνπλ όηη δελ ππάξρεη απηή ε ζπνπδαηόηεηα (Alfermann & Stoll, 2000; Iannos & Tiggemann, 1997). Θεσξείηαη δεδνκέλε από ηνπο εξεπλεηέο ε ζπκβνιή ηεο άζθεζεο ζηε ζσκαηηθή απηναληίιεςε, ηε ζπλνιηθή απηνεθηίκεζε θαη ηελ ςπρηθή πγεία (Fox, 1992). Πνιινί κάιηζηα ππνζηεξίδνπλ αθξάδαληα ηε δηαθνξά ζην βαζκό απηναληίιεςεο πξνο όθεινο ησλ αζθνπκέλσλ έλαληη ησλ κε θαζώο θαη ηε βειηίσζε ηεο ζσκαηηθήο απηναληίιεςεο κέζα από ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζε πξνγξάκκαηα άζθεζεο (Fox & Corbin, 1989; Marsh & Peart, 1988). Απνηειεί ε επίδξαζε ηεο εμσηεξηθήο εκθάληζεο παξεκβαηηθό παξάγνληα ηεο ελίζρπζεο ηεο απηνεθηίκεζεο γπλαηθώλ πνπ αζθνύληαη (Davis, 1990). Ζ απηνεθηίκεζε, σο ζπλάξηεζε ηεο εμσηεξηθήο εκθάληζεο, είλαη πξνβιεπόκελν λα έρεη ζεηηθή ζπζρέηηζε κε ηελ απνηειεζκαηηθόηεηα ησλ πεξηπνηήζεσλ πνπ εθαξκόδνληαη ζε πξόζσπν θαη ζώκα γηα ηε βειηίσζε ηεο εμσηεξηθήο εηθόλαο θαη ηε κεγηζηνπνίεζε ηεο ειθπζηηθόηεηαο. Ζ απηνεθηίκεζε ζρεηίδεηαη ζεηηθά, κε κηθξέο αλνδηθέο ηάζεηο, κε ηε βειηίσζε ηεο εμσηεξηθήο εκθάληζεο κεηά από αηζζεηηθέο ρεηξνπξγηθέο επεκβάζεηο (Sarwer, Gibbons, Backer, Cassa, Glat, Gold, Jewell, Larossa, Nahai & Young, 2005). Άιισζηε είλαη δεδνκέλε ε ηζρπξή ζρέζε κεηαμύ ζπλνιηθήο απηνεθηίκεζεο θαη ειθπζηηθόηεηαο (Harter, 2000). Οη επηδξάζεηο ζην ζώκα θαη ηελ ςπρή κε όπνηνλ ηξόπν θαη αλ επηηεινύληαη, όηαλ εμαζθαιίδνληαη ζεηηθά απνηειέζκαηα, πξνάγνπλ ηελ ςπρηθή πγεία ηνπ αηόκνπ θαη

19 7 εηδηθόηεξα ηεο γπλαίθαο, αζθνύκελεο ή κε, ηθαλνπνηεκέλεο από ηελ εκθάληζε θαη κε, κε πςειή ή ρακειή απηνεθηίκεζε, αθνύ ε νκνξθηά απνηειεί βαζηθό θαη αλαπόζπαζην θνκκάηη ηνπ ζηεξεόηππνπ ηνπ γπλαηθείνπ θύινπ. «Σν λα βηώλεη κηα γπλαίθα ηνλ εαπηό ηεο σο όκνξθν, ζπληειεί ζηελ επηβεβαίσζε ηεο γπλαηθείαο ηεο ηαπηόηεηαο. Σν λα είλαη όκνξθε επηβεβαηώλεη ζηνπο άιινπο όηη απηή ε γπλαίθα ζπλάδεη κε ηηο θνηλσληθέο πξνζδνθίεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε ζειπθόηεηα» (Striegel-Moore & Franko, 2002). Αςηοεκηίμηζη και τςσική ςγεία ινη νη όξνη πνπ έρνπλ θαηά θαηξνύο δηαηππσζεί γηα ηελ απηνεθηίκεζε πξνζαλαηνιίδνληαη πάλσ ζε δύν άμνλεο: ηεο θηιαπηίαο ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα γηα ηνλ εαπηό- θαη ηεο απηνπεπνίζεζεο (Buss & Malamuth, 1996). Ζ απηνεθηίκεζε, σο βαζκόο αμίαο, ζεβαζκνύ θαη αγάπεο γηα ηνλ εαπηό σο αλζξώπηλε ύπαξμε, κπνξεί λα πξνέξρεηαη από ηελ απνηίκεζε ηεο επηηπρίαο ζε ρώξνπο πξσηαξρηθήο ζεκαζίαο γηα ην άηνκν (Harter, 1993). Μπνξεί λα αληηθαηνπηξίδεη ηε γεληθή απνηίκεζε ηνπ εαπηνύ - ζθαηξηθή - ή ελόο ζπγθεθξηκέλνπ πεδίνπ, όπσο ε ζσκαηηθή εκθάληζε, ε αζιεηηθή ηθαλόηεηα, ε ηθαλόηεηα ζηνλ αθαδεκατθό ρώξν θ.ά. - εηδηθή απηνεθηίκεζε (Pelham, 1995). Ζ ηθαλόηεηα ηνπ αηόκνπ λα αληηιακβάλεηαη ηνλ εαπηό ηνπ θαη ηνλ θόζκν γύξσ ηνπ ζεσξείηαη ζεκείν ςπρηθήο πγείαο. Οη Allport, Erikson, Fromm θαη Rogers ζηήξημαλ ηε ζέζε ηεο ςπρηθήο πγείαο λα είλαη εμαξηώκελε από ηελ απηνγλσζία. Σν ςπρηθά πγηέο άηνκν είλαη άηνκν βιέπεη ηνλ εαπηό ηνπ όπσο αθξηβώο είλαη (Jahoba, 1958). To ςπρηθά πγηέο άηνκν κπνξεί λα απνδερηεί ηνλ εαπηό ηνπ κε όιεο ηηο παξεθθιίζεηο από ηελ ηδαληθή εηθόλα (Maslow, 1968). Δξεπλεηηθά έρεη ηεθκεξησζεί πσο ε απηνεθηίκεζε βξίζθεηαη ζε άκεζε ζπλάξηεζε κε κεηαβιεηέο όπσο ε ζρνιηθή επίδνζε, ε θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά, νη επαγγεικαηηθέο επηινγέο θαη θηινδνμίεο, όπσο επίζεο θαη κε ζπκπεξηθνξηθέο πηπρέο, ζεκαληηθέο γηα ηε δεκηνπξγία ηθαλνπνηεηηθώλ δηαπξνζσπηθώλ ζρέζεσλ θαη ηελ ςπρηθή ηζνξξνπία ηνπ αηόκνπ (Markus & Nurius, 1987). Ζ αγάπε θαη απνδνρή ηνπ εαπηνύ θαιύπηεη ηε βάζε ηεο ςπρηθήο ηζνξξνπίαο ηνπ αηόκνπ θαη ηεο ηθαλόηεηάο ηνπ λα απνδέρεηαη ηνπο άιινπο θαη λα αλαπηύζζεη ηθαλνπνηεηηθέο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο. Ζ απηνεθηίκεζε έρεη ζπλδεζεί κε ην ζεηηθό ζπλαίζζεκα, ην ππνθεηκεληθό επ δελ αιιά θαη κε ηε κνλαρηθόηεηα, ηελ θαηάζιηςε, ην γεληθεπκέλν άγρνο θαη ην άγρνο ζαλάηνπ (Brown & Marshall, 2001; Greenberg, Solomon & Pyszczynksi, 1997). Έρεη

20 8 ζπζρεηηζηεί ζεηηθά κε ηνλ απηνπξνζδηνξηζκό, ηελ απνηειεζκαηηθή αληηκεηώπηζε θαηαζηάζεσλ θαη ηε δεκηνπξγία ηθαλνπνηεηηθώλ θνηλσληθώλ δεζκώλ (Leary & Baumeister, 2000). Μειέηεο έρνπλ πξνζδηνξίζεη ηελ απηνεθηίκεζε κε βάζε ηε ζηαζεξόηεηά ηεο ζηαζεξή, αζηαζήο- θαη ην επίπεδν ηεο - πςειό, ρακειό - θαη έρνπλ ππνζηεξίμεη ηελ ύπαξμε νκάδσλ ρακειήο θαη ζηαζεξήο ή αζηαζνύο απηνεθηίκεζεο, θαζώο θαη πςειήο ζηαζεξήο ή αζηαζνύο απηνεθηίκεζεο (Salmivalli, Kaukiqinen, Kaistaniemi & Lagerspetz, 1999; Tice, 1991). Οη ςπρνιόγνη ζεσξνύλ ηε δηαηήξεζε θαη ηελ ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζεο θαζνξηζηηθό, πξσηαξρηθήο ζεκαζίαο θίλεηξν ηεο αλζξώπηλεο ζπκπεξηθνξάο (Baumeister, 1998). Κάπνηνη άιινη έρνπλ νξηνζεηήζεη ηε ρακειή απηνεθηίκεζε αλάκεζα ζηνπο ηζρπξόηεξνπο πξνγλσζηηθνύο δείθηεο ζπλαηζζεκαηηθώλ θαη ζπκπεξηθνξηθώλ πξνβιεκάησλ (Leary, Scheindorfer & Haupt, 1995). Καη πην ζπγθεθξηκέλα ε πςειή απηνεθηίκεζε έρεη ζπζρεηηζηεί κε ηε ζπλαηζζεκαηηθή ζηαζεξόηεηα θαη πξνζαξκνγή ζηηο απαηηήζεηο ηεο δσήο, ηελ ππνθεηκεληθή πγεία, επηπρία, ηθαλνπνίεζε θαη ηελ πγηή ζπκπεξηθνξά. Ζ ρακειή απηνεθηίκεζε ζρεηίδεηαη κε ηελ πλεπκαηηθή αξξώζηηα, ην άγρνο, ηελ θαηάζιηςε θαη άιιεο δηαηαξαρέο. Δκπεηξηθά επξήκαηα ζπκθσλνύλ κε ηελ άπνςε πσο ε πςειή απηνεθηίκεζε θαιιηεξγεί ην επ δελ, ελώ ε ρακειή ζρεηίδεηαη κε όιεο ηηο αξλεηηθέο θαηαζηάζεηο. Σν ζέκα είλαη πσο ην ςπρνινγηθό ζύζηεκα ηνπ αλζξώπνπ κπνξεί λα πξνγξακκαηηζηεί ώζηε λα κεηαηξαπεί ε ρακειή απηνεθηίκεζε ζε πςειή. ύκθσλα κε ηελ Harter (1999), ε κία πξνζέγγηζε έγθεηηαη ζηελ νκαδνπνίεζε ησλ επηκέξνπο ηνκέσλ απηναληίιεςεο ζε ζεκαληηθνύο θαη κε ζεκαληηθνύο ηνκείο. Ζ άιιε ζηεξίδεηαη ζηελ ππόζεζε ηνπ James (1890/1963) πσο ε απόθιηζε κεηαμύ ηνπ βαζκνύ απηναληίιεςεο ζε θάπνηνλ ηνκέα θαη ηε ζπνπδαηόηεηα ηνπ ηνκέα απηνύ πξέπεη λα είλαη κεγαιύηεξε ζηα άηνκα κε ρακειή απηνεθηίκεζε, απ όηη ζε εθείλα κε πςειή, ζηα νπνία ε ζπκθσλία κεηαμύ ησλ επηδηώμεσλ θαη ησλ επηηπρηώλ αλακέλεηαη κεγαιύηεξε. Καη ε ηξίηε απνδίδεηαη ζηε ζύγθξηζε ηεο ζπνπδαηόηεηαο ησλ αηόκσλ κε πςειή απηνεθηίκεζε ζηνπο ηνκείο πνπ νη απηναληηιήςεηο ηνπο είλαη ρακειέο ζε ζρέζε κε ηε ζεκαληηθόηεηα πνπ απνδίδνπλ ζ απηνύο ηα άηνκα κε ρακειή απηνεθηίκεζε. Σα πνξίζκαηά ηνπο θαηέιεμαλ ζην όηη ε ζπνπδαηόηεηα πνπ ηα άηνκα κε πςειή απηνεθηίκεζε απνδίδνπλ ζηνπο ηνκείο, όπνπ νη απηναληηιήςεηο ηνπο είλαη ρακειέο είλαη ζεκαληηθά κηθξόηεξε από ηε ζπνπδαηόηεηα πνπ απνδίδνπλ ζ απηνύο ηνπο ηνκείο ηα άηνκα κε ρακειή απηνεθηίκεζε. ύκθσλα κε ην κεηαθνξηθό πειίθν ηνπ James (1890/1963) δύν δξόκνη νδεγνύλ ζηελ ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζεο: α] Μείσζε ησλ πξνζδνθηώλ ζε ηνκείο πνπ

21 9 αηζζάλεηαη αλεπαξθήο, κέζσ ηεο ππνβάζκηζεο ηεο ππνθεηκεληθήο ζπνπδαηόηεηαο απηώλ ησλ ηνκέσλ ή β] Αύμεζε ηεο επίδνζήο ηνπ ζε ηνκείο πνπ ν ίδηνο θξίλεη βαζηθνύο γηα ηε δσή ηνπ. Δλζαξθώλνληαο θάπνηα από ηηο δύν ζηξαηεγηθέο ειαρηζηνπνηεί ηελ απόθιηζε κεηαμύ ηνπ βαζκνύ απηναληίιεςεο θαη ζεκαζίαο ησλ ηνκέσλ κε θαηεύζπλζε ηελ ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζεο. Σέηνηεο παξεκβάζεηο θαληάδνπλ ειθπζηηθέο θαη πεξηνξηζκέλα απνηειεζκαηηθέο (Harter, 1999). Ζ παξαίηεζε από θάπνηεο πξνζδνθίεο είλαη ην ίδην ζεκαληηθή κε ηελ πινπνίεζή ηνπο (James, 1890/1963). Δπηθαινύκελνο ηε δνπιεηά ηνπ James, o Hattie (2000) αλέπηπμε ηξεηο ζηξαηεγηθέο ηνπ εαπηνύ: α] αλαδήηεζε ζεηηθήο ή απηνεληζρπόκελεο αληαπόθξηζεο γηα ην ρεηξηζκό πιεξνθνξηώλ θαη ηε δηαηήξεζε κηαο πγηνύο θαηάζηαζεο, β] αλαδήηεζε αληαπόθξηζεο κε αθξίβεηα γηα απηνεπαιήζεπζε θαη γ] αλαδήηεζε κεραληζκώλ, όπσο ε επηζύλαςε κεηνλεθηεκάησλ ζηνλ εαπηό ή κείσζε θαη θνηλσληθή ζύγθξηζε. Γηα κεραληζκνύο πνπ ξπζκίδνπλ ηελ απηνεθηίκεζε ώζηε λα δηαηεξείηαη πςειή κίιεζε θαη ν Tesser (1988, 2000). Ο έλαο κεραληζκόο αθνξά ηελ θνηλσληθή ζύγθξηζε πνπ δίλεη έκθαζε ζηε ζεκαζία πνπ απνδίδεηαη ζε κηα ζπγθεθξηκέλε δηάζηαζε. Αλ ην άηνκν ζεσξεί θάηη ζεκαληηθό, ε θνηλσληθή ζύγθξηζε κπνξεί λα θαηαζηεί απεηιεηηθή γηα ηελ απηνεθηίκεζή ηνπ, ελώ όηαλ είλαη θάηη αζήκαλην γηα ην άηνκν ε απηνεθηίκεζή ηνπ εληζρύεηαη. Άξα ην άηνκν κπνξεί λα αιιάμεη ηε ζεκαζία θάπνησλ πξαγκάησλ γηα ηνλ ίδην, λα απμνκεηώζεη ηελ απόζηαζε κε ην άηνκν ην νπνίν ζπγθξίλεηαη θαη λα αιιάμεη ηε δηαθνξά γηα λα δηαηεξήζεη ηελ απηνεθηίκεζή ηνπ. Ο άιινο κεραληζκόο είλαη ηνπ γλσζηηθνύ ράζκαηνο θαη ηεο έθθξαζεο εθηίκεζεο. Απηνί επηθεληξώλνληαη ή ζηελ απηνεπηβεβαίσζε ή ζηελ αιιαγή ζπκπεξηθνξάο, λννηξνπίαο αληηκεησπίδνληαο έλα ράζκα πνπ απεηιεί ηελ απηνεθηίκεζε αλάκεζα ζην γλσζηηθό ηνκέα θαη ηε ζπκπεξηθνξά ή ζηελ εμαζθάιηζε ηεο απηνεπηβεβαίσζεο. Οη γπλαίθεο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηνύλ ζηξαηεγηθέο πξνζηαζίαο ηεο απηνεθηίκεζεο. Σν γεγνλόο απηό έρεη επηζεκάλεη ην ζεσξεηηθό κνληέιν ησλ Crocker θαη Major (1989) γηα ην θνηλσληθό ζηίγκα θαη ηελ απηνεθηίκεζε. Μ απηό ηνλ ηξόπν α] απνδίδνπλ όπνηα αξλεηηθή αληαπόθξηζε δέρνληαη ζηελ πξνθαηάιεςε ελαληίνλ ηνπο σο κέιε ηεο νκάδαο ηνπο, β] ζπγθξίλνπλ ηα απνηειέζκαηά ηνπο κ εθείλα ηεο δηθήο ηνπο νκάδαο πνπ κεηνλεθηεί (γπλαίθεο) θαη όρη κε ηελ νκάδα πνπ πιενλεθηεί (άλδξεο) θαη γ] ππνηηκνύλ ηνπο ηνκείο ζηνπο νπνίνπο ε νκάδα δελ ηα πάεη θαιά δίλνληαο ζεκαζία ζηνπο ηνκείο πνπ ππεξηεξεί. Οη γπλαίθεο είλαη πξόζπκεο λ αλαγλσξίζνπλ αξλεηηθά γλσξίζκαηα επαιεζεύνληαο ηνλ εαπηό ηνπο, ελώ νη άλδξεο ηείλνπλ λα εληζρύνπλ ηνλ εαπηό ηνπο επεμεξγάδνληαο ηα ζεηηθά ηνπο γλσξίζκαηα.

22 10 Πέξα όκσο απ ην βαζκό πξνζηαζίαο ηνπ επηπέδνπ απηνεθηίκεζεο αμίδεη λα αλαθεξζεί ε ζεκαζία ηεο ζηαζεξόηεηαο ηεο απηνπεπνίζεζεο σο παξάγνληα πξόβιεςεο αληηδξάζεσλ θηλήηξσλ θαη ζπκπεξηθνξέο. Πάλσ ζ απηό ην πεδίν ε ζεκαζία ηεο ηθαλόηεηαο αληίιεςεο είλαη απηή πνπ δίλεη δηαηήξεζε ζηε ζηαζεξόηεηα ηεο απηνπεπνίζεζεο θπξίσο ζηνλ ηνκέα ηεο ζσκαηηθήο ειθπζηηθόηεηαο. Πην πξόζθαηνη εξεπλεηέο ακθηζβήηεζαλ ηε ζεσξεηηθή βάζε ησλ κνληέισλ κε ηελ απηνεθηίκεζε λα θαηεπζύλεηαη από ηηο πεξηγξαθηθέο πξνο ηε ζπλαηζζεκαηηθή πηπρή ηεο έλλνηαο ηνπ εαπηνύ. Έηζη θαηά ηνλ Brown (1993) ε απηνεθηίκεζε δελ εμαξηάηαη από ηελ πεπνίζεζε ηνπ αηόκνπ γηα ηελ ηθαλόηεηά ηνπ ζηνπο επηκέξνπο ηνκείο. Ζ πςειή απηνεθηίκεζε νδεγεί θάπνηνλ ζηελ πεπνίζεζε γηα ηα ζεηηθά ζηνηρεία ηνπ αηόκνπ. ύκθσλα κε ηελ άπνςή ηνπ νη πεπνηζήζεηο θάπνηνπ γηα ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο ηδηόηεηεο ηνπ ζε πην ζπγθεθξηκέλνπο ηνκείο ηεο δσήο ηνπ είλαη ιηγόηεξν ζηαζεξέο από ηε ζθαηξηθή άπνςε γηα ηελ αμία ηνπ, δειαδή ηελ απηνεθηίκεζή ηνπ. Ο Rosenberg (1979) επηζήκαλε κηα ζεηηθή ζπζρέηηζε αλάκεζα ζηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζεσξεί ην άηνκν όηη έρεη θαη ηε ζεκαζία πνπ απνδίδεη ζ απηά. Θεσξώληαο αζήκαληα ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ ππνιείπεηαη, δέρεηαη ηελ αλεπάξθεηά ηνπ, ελώ ηαπηόρξνλα απνθεύγεη ηελ αξλεηηθή επίδξαζε απηήο ζηελ απηνεθηίκεζή ηνπ. Ζ ζύγθξηζε ηνπ αηόκνπ κε άηνκα πνπ βξίζθνληαη ζε κεηνλεθηηθόηεξε ζέζε είλαη απνηειεζκαηηθή κέζνδνο αληηκεηώπηζεο ηεο αξλεηηθήο επαλαηξνθνδόηεζεο θαη δηαηήξεζεο ηεο απηνεθηίκεζεο. Ζ πξνζπάζεηα ηνπ αηόκνπ λα κεγελζύλεη ηελ απηναμία ηνπ (Baumeister & Jones, 1978), είλαη κηα άιιε ηαθηηθή δηαηήξεζεο ζεηηθήο απηνεθηίκεζεο. Μηα άιιε ζπλεζηζκέλε ηαθηηθή είλαη ε επηινγή ηνπ θνηλσληθνύ πεξηβάιινληνο. Έξεπλεο δείρλνπλ πσο ηα άηνκα ηείλνπλ λα δεκηνπξγνύλ ζρέζεηο κε άηνκα πνπ ηνπο βιέπνπλ κε ην ίδην κάηη πνπ απηνί βιέπνπλ ηνλ εαπηό ηνπο (Rosenberg, 1979). Ζ παξαδνρή πσο κόλν ηα ζεηηθά γεγνλόηα νθείινληαη ζηα πξνζσξηλά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αηόκνπ, εμαζθαιίδεη ηε δηαηήξεζε ηεο ζεηηθήο απηνεηθόλαο. Πνιινί άλζξσπνη, γηα παξάδεηγκα, απνδέρνληαη ηελ πξνζσπηθή επζύλε γηα ηηο επηηπρίεο παξά γηα ηηο απνηπρίεο ηνπο (Taylor & Brown, 1988). Σα άηνκα κε ζεηηθή απηνεθηίκεζε θαίλεηαη λα εξγάδνληαη ζθιεξόηεξα, κε κεγαιύηεξε εκκνλή ζ απηό πνπ θάλνπλ ζπγθξηηηθά κε ηα άηνκα κε αξλεηηθή εηθόλα εαπηνύ (Bandura, 1989). Ζ ππεξεθηίκεζε, βέβαηα, κπνξεί λα επηθέξεη απνγνήηεπζε ή απνηπρία, ζρεηίδεηαη όκσο ζεηηθά κε ηελ ςπρηθή ηζνξξνπία θαη βνεζάεη ην άηνκo λα θαηαθηήζεη ηνπο ζηόρνπο ηνπ. Άηνκα κε ππεξβνιηθά ζεηηθή εθηίκεζε ηνπ εαπηνύ, κε

23 11 πεπνίζεζε ζηηο ηθαλόηεηέο ηνπο θαη ηνλ έιεγρν ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπο έρνπλ κεγαιύηεξεο επηηπρίεο ζηελ επδνθίκεζε ησλ θόπσλ ηνπο θαη ιηγόηεξεο πηζαλόηεηεο λα πάζνπλ θαηάζιηςε. Ζ αλαβίσζε ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ηελ ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζεο είλαη πνπ θαλεξώλεη ηε ζεκαληηθόηεηα απηήο ηεο πηπρήο ζηελ ςπρηθή πγεία ηνπ αηόκνπ. Οη ζεσξεηηθνί πνπ βαζίδνπλ ηηο ηδέεο ηνπο ζηελ αλζξσπηζηηθή ςπρνινγία ηνπ Maslow (1968) θαη Rogers (1959, 1961), δίλνπλ έκθαζε ζηε ζεηηθή απηναληίιεςε, σο ζεκέιην ηεο πγηνύο πξνζσπηθόηεηαο. Πηζηεύνπλ πσο ην άηνκν κπνξεί λα πξνζηαηεπζεί από ζπλαηζζήκαηα άγρνπο θαη αλαζθάιεηαο, λα δερζεί ηηο αδπλακίεο ηνπ, λα έρεη απηνπεπνίζεζε, λα είλαη πξνζαλαηνιηζκέλν ζην ζεηηθό, λα ελζαξξύλεηαη πξνο ηελ επηηπρία, λα απνθεύγεη ηελ ππέξκεηξε ζηελνρώξηα, λα πξνζπεξλά ηα εκπόδηα απνγνήηεπζεο δηακνξθώλνληαο ζεηηθή ζηάζε γηα ηνλ εαπηό ηνπ. Σα πξνγξάκκαηα θαη νη εξεπλεηηθέο πξνζεγγίζεηο πνπ γίλνληαη κε ζθνπό ηελ ελίζρπζε ηεο απηνεθηίκεζεο ζηεξίδνληαη ζε ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο: γλσζηηθέο, ζπκπεξηθνξηζηηθέο, ςπραλαιπηηθέο ή αλζξσπηζηηθέο κε ζηόρν ηελ απεπζείαο βειηίσζε ηεο απηνεθηίκεζεο ή έκκεζα κέζσ αθαδεκατθήο επηηπρίαο, θνηλσληθήο απνδνρήο θαη θαηαμίσζεο, ζπλαηζζεκαηηθήο πιεξόηεηαο, ελίζρπζεο ηνπ ζσκαηηθνύ εαπηνύ κέζσ βειηίσζεο ηεο θπζηθήο ηθαλόηεηαο θαη ηεο εκθάληζεο. Σέηνηα πξνγξάκκαηα έρνπλ επξύηαηε ρξήζε ζηελ αληηκεηώπηζε ηεο θαηάζιηςεο, ε νπνία βξίζθεηαη ζε άκεζε ζπλάξηεζε κε ηε ρακειή απηνεθηίκεζε (Beck, 1976). Καηάθλιτη και αςηοεκηίμηζη Ζ απηναληίιεςε θαη ε απηνεθηίκεζε απνηεινύλ θνκβηθέο ζπληζηώζεο ησλ αηηηνινγηθώλ θαη πεξηγξαθηθώλ πηπρώλ πνιιώλ δηαηαξαρώλ (Prout & Prout, 1996). Ζ ρακειή απηνεθηίκεζε απνηειεί γλώξηζκα πνπ ζπλδέεηαη κε ηηο δηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο (Mood Disorders), ζηηο νπνίεο κεηαμύ ησλ δηαγλσζηηθώλ θξηηεξίσλ ηεο αμηνιόγεζεο ηνπ εαπηνύ ζπγθαηαιέγεηαη ε θαηάζιηςε. Ζ θαηάζιηςε απνηειεί «θαηάζηαζε παζνινγηθήο ζιίςεο πνπ ζπλνδεύεηαη από ζεκαληηθή κείσζε ηνπ αηζζήκαηνο πξνζσπηθήο αμίαο θαη από ηελ επώδπλε ζπλείδεζε ηεο επηβξάδπλζεο ησλ λνεηηθώλ, ςπρνθηλεηηθώλ θαη νξγαληθώλ δηαδηθαζηώλ» (Κιεθηάξαο, 1998). ύκθσλα κε ηνλ Beck (1963, 1987), ην θαηαζιηπηηθό άηνκν πξνβαίλεη ζε αξλεηηθή ζεώξεζε γηα ηνλ εαπηό ηνπ, ηνπο άιινπο, ηελ ηξέρνπζα θαηάζηαζε θαη βιέπεη ην κέιινλ κε αξλεηηθή ζθνπηά. Δίλαη ε κεγάιε δηαθνξά αλάκεζα

24 12 ζηελ πξαγκαηηθή απηναληίιεςε πώο ην άηνκν αληηιακβάλεηαη ηνλ εαπηό ηνπ- θαη ηελ ηδαληθή απηναληίιεςε πώο ζα ήζειε λα είλαη- απηό πνπ πξνθαιεί ην θαηαζιηπηηθό ζπλαίζζεκα (Higgins, 1987). ηελ θιηληθή πξαθηηθή ε έλλνηα ηνπ εαπηνύ απνηειεί αληηθείκελν αμηνιόγεζεο θαζώο επξέσο θάζκαηνο ςπρνζεξαπεπηηθέο πξνζεγγίζεηο ζέηνπλ ηελ απηνεθηίκεζε ζην επίθεληξν ηνπ ζεσξεηηθνύ ηνπο πιαηζίνπ. Ο θεληξηθόο ξόινο ηεο απηνεθηίκεζεο ζηελ θαηάζιηςε ηνλίζηεθε από ηνπο Bilbring (1953) θαη Blatt (1974). Αξγόηεξα πιήζνο εκπεηξηθώλ κειεηώλ παξνπζηάδεη ηε ζπζρέηηζε ηεο θαηάζιηςεο κε ηε ρακειή απηνεθηίκεζε θαη αξλεηηθέο απηναληηιήςεηο (Kirkcardly & Siefen,1998; Harter & Jackson, 1993; Renouf & Harter, 1990; Beck, 1975). Γηα λα έξζεη ε επηζθξάγηζε από ηελ Harter θαη ζπλεξγάηεο ηεο, (1999), ηα επξήκαηα ησλ νπνίσλ δειώλνπλ ηελ πνιύ ηζρπξή ζπλάθεηα ηεο απηνεθηίκεζεο κε ηελ θαηαζιηπηηθή δηάζεζε, πνπ θπκαίλεηαη από έσο -0,80. Δπξήκαηα ζπλεπή πξνο ηηο γλσζηηθέο ζεσξίεο θαηάζιηςεο, όπνπ νη αξλεηηθέο εθηηκήζεηο ηνπ εαπηνύ θαζνξίδνπλ ηελ εκθάληζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο δηαηαξαρήο. ύγρξνλεο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο κηινύλ γηα ζθέςεηο θαη ηδέεο ζρεηηθά κε ηνλ εαπηό, πνπ πξνθαινύλ ή ζπλνδεύνπλ ηελ θαηάζιηςε. Απηέο νη αξλεηηθέο εθηηκήζεηο είλαη έλα από ηα ζπκπηώκαηα ηεο, γεγνλόο πνπ είρε σο αξρή ηελ παξαηήξεζε ηνπ Freud (1968). Ζ θαηάζιηςε θαη ε έιιεηςε ειπίδαο απνηεινύλ κεηαβιεηέο πνπ εμεηάδνληαη από εξεπλεηέο, ηα ζπκπεξάζκαηα ησλ νπνίσλ δείρλνπλ ηε ζπλάθεηα ηεο απηνεθηίκεζεο κε ηελ απηνθηνληθή ζπκπεξηθνξά (Cole, Protinsky & Cross, 1993). Δίλαη πηζαλό ε ρακειή απηνεθηίκεζε λα απμάλεη ηνλ θίλδπλν ηέηνηαο ζπκπεξηθνξάο ιόγσ αύμεζεο ησλ ζπκπησκάησλ θαηάζιηςεο, κέζσ ηεο ζπλάθεηαο ηεο ρακειήο απηνεθηίκεζεο κε ηελ θαηάζιηςε. Οκάδα εξεπλεηώλ κειέηεζε θαη ην δηακεζνιαβεηηθό ξόιν ηεο απηνεθηίκεζεο. Γέρνληαη κία αιιεινπρία, όπνπ νη αληηιήςεηο ηνπ αηόκνπ, παξαπέκπνπλ ζε αμηνινγήζεηο ηνπ εαπηνύ, νη νπνίεο επεξεάδνπλ ζπλαηζζεκαηηθά ζπζηήκαηα ή ζπζηήκαηα ζπκπεξηθνξάο. Σέηνηα κνληέια ππνζηεξίδνληαη ζηε ζεσξία ηεο θνηλσληθήο κάζεζεο (Bandura, 1978), από θνηλσληθνύο ςπρνιόγνπο (Wicklund, 1975), θαη θιηληθνύο ςπρνιόγνπο (Kanfer, 1980). H Harter θαη ζπλεξγάηεο ηεο (1992), (Harter, 1993, 1999) έρνπλ πξνηείλεη ην παξαθάησ κνληέιν. (ζρήκα 1). Καη απηήλ, ην επίπεδν απηναληίιεςεο αζθεί άκεζε επίδξαζε ζην επίπεδν απνδνρήο ηνπ εθήβνπ από ηνπο «ζεκαληηθνύο άιινπο», γνλείο θαη ζπλνκήιηθνπο-ζπκκαζεηέο. Από ηελ άιιε, νη έθεβνη πηζηεύνπλ πσο νη ζπλνκήιηθνί ηνπο δίλνπλ βαξύηεηα ζηνπο ηνκείο ηεο θπζηθήο

25 13 εκθάληζεο, ησλ ζρέζεσλ κε ηνπο ζπλνκειίθνπο θαη ηεο αζιεηηθήο ηθαλόηεηαο, ελώ νη γνλείο ηνπο ηελ απνδίδνπλ ζηε ζρνιηθή ηθαλόηεηα θαη ηε δηαγσγή-ζπκπεξηθνξά. σήμα 1. Μονηέλο ηυν παπαγόνηυν κινδύνος καηαθλιπηικήρ διάθεζηρ και αςηοκηονικού ιδεαζμού ηυν εθήβυν Ζ ζρέζε ηνπ αξλεηηθνύ ζπλαηζζήκαηνο κε ην ζσκαηηθό εαπηό θίλεζε ην ελδηαθέξνλ εξεπλεηώλ πνπ ζπζρέηηζαλ ηε δίαηηα θαη ηελ αξλεηηθή εηθόλα ζώκαηνο κε ην θαηαζιηπηηθό ζπλαίζζεκα ζηα θνξίηζηα (Siegel, Yancey, Aneshensel & Schuler, 1999). Ζ ππεξεπέλδπζε ζην ζσκαηηθό εαπηό πξνζδίδεη άκεζα θαηαζιηπηηθά ζπλαηζζήκαηα ζην γπλαηθείν θύιν (McCabe, Rickiardelli & Banfield, 2001). Δπηπξόζζεηα ηα πςειά επίπεδα αξλεηηθνύ ζπλαηζζήκαηνο ζπληεινύλ ζηελ αληίιεςε όισλ ησλ πηέζεσλ σο εληνλόηεξεο (Ricciardelli & ΜcCabe, 2001). Ζ αξλεηηθή ζσκαηηθή εηθόλα επεξεάδεη ηελ απηνεθηίκεζε θαη πξνθαιεί ην θαηαζιηπηηθό ζπλαίζζεκα θαη ε ρακειή απηνεθηίκεζε, παξάιιεια κ απηό, ειινρεύνπλ θηλδύλνπο δηακόξθσζεο αξλεηηθνύ ζσκαηηθνύ εαπηνύ θαη έιιεηςε ζσκαηηθήο ηθαλνπνίεζεο. Καηάθλιτη και ικανοποίηζη ζώμαηορ Ζ δηαζηξέβισζε ηεο ζσκαηηθήο εηθόλαο, ε κε ηθαλνπνίεζε από ην ζώκα θαη ε δπζθνξία γη απηό είλαη απνηέιεζκα παξάινγσλ ζθέςεσλ, κε ξεαιηζηηθώλ πξνζδνθηώλ θαη ςεπδώλ εξκελεηώλ. Ζ εηθόλα ηνπ ζώκαηνο δεκηνπξγείηαη ζε ζρέζε κε ηνλ ηύπν πξνζσπηθόηεηαο θαη κε ηηο γλσζηηθέο κνξθέο πνπ ζπλδένληαη κ απηόλ. Έηζη θαηαζιηπηηθέο πξνζσπηθόηεηεο είλαη ιηγόηεξν ηθαλνπνηεκέλεο από ην ζώκα ηνπο

26 14 (Archer & Cash, 1985). Ζ δηαζηξεβισκέλε εηθόλα ζώκαηνο είλαη έλα από ηα πξσηεύνληα γλσζηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο θαηάζιηςεο.

27 15 ΗΗ. ΑΝΑΚΟΠΖΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Eννοιολογικόρ πποζδιοπιζμόρ ηος εαςηού Ο εαπηόο είλαη έλα ζύλνιν ππνθεηκεληθά αμηνινγνύκελσλ ραξαθηεξηζηηθώλ θαη ζπλαηζζεκάησλ (Burns, 1982). Δίλαη ην ζύλνιν ησλ ζθέςεσλ θαη ζπλαηζζεκάησλ ηνπ αηόκνπ πνπ αλαθέξνληαη ζηνλ εαπηό ηνπ: σο αληηθεηκεληθό (Rosenberg, 1986a). Σα ζπζηαηηθά ηνπ εαπηνύ (James, 1950) είλαη: - ν πιηθόο εαπηόο, πνπ ζπγθξνηείηαη απ ην ζώκα θαη αθνινπζνύλ ηα ξνύρα, ε νηθνγέλεηα, ε θαηνηθία - ν θνηλσληθόο εαπηόο, πνπ επηθεληξώλεηαη ζηελ αλαγλώξηζε πνπ ιακβάλεη ην άηνκν απ ηνλ θνηλσληθό ηνπ πεξίγπξν - ν πλεπκαηηθόο εαπηόο, πνπ απαξηίδεηαη από ηελ εζσηεξηθή, ππνθεηκεληθή νληόηεηα ηνπ αηόκνπ, ηηο ςπρνινγηθέο ιεηηνπξγίεο θαη ηνπο κεραληζκνύο πνπ εδξαηώλνληαη κε ηελ αλάπηπμε θαη - ην θαζαξό εγώ, πνπ είλαη ην αθεξεκέλν «ζθέθηνκαη» πνπ αθνινπζεί θάζε ζθέςε (Levin, 1992), όπσο ην ππεξβαηνινγηθό ππνθείκελν ηνπ Kant θαη δελ έρεη λα θάλεη κε πξάγκαηα ή ζρέζεηο νξαηέο, όπσο θαηνηθία ή ςπρηθέο ιεηηνπξγίεο. Ζ έλλνηα ηνπ εαπηνύ (self-concept) είλαη έλα ζύλζεην ελλνηνινγηθό δόκεκα πνπ πεξηιακβάλεη γλσζηηθέο, ζπλαηζζεκαηηθέο θαη ζπκπεξηθνξηθέο πηπρέο (Δπθιείδε θαη Κάληαο, 2000; Harter 1999, 1986; Marsh, 1990a), κε δύν βαζηθέο ζπληζηώζεο: ηελ απηναληίιεςε (self-perception) ή απηνεηθόλα (self-image) θαη ηελ απηνεθηίκεζε (selfesteem) ή ζθαηξηθή απηναμία (global self-worth). Απηό ην ελλνηνινγηθό ζρήκα ν Burns (1982) ην ηνπνζεηεί ζην πιαίζην ηεο κειέηεο ησλ ζηάζεσλ. Ζ ζηάζε πεξηιακβάλεη ηηο παξαπάλσ πηπρέο θαη γη απηό ε έλλνα ηνπ εαπηνύ ελέρεη: - ηελ απηνεηθόλα ηελ πεπνίζεζε δειαδή ηνπ αηόκνπ γηα ηνλ εαπηό ηνπ - ηε ζπλαηζζεκαηηθή έληαζε θαη αμηνιόγεζε πώο ληώζεη ην άηνκν γηα ηηο πεπνηζήζεηο ηνπ θαη ηε γλώκε ηνπ γη απηέο απηνεθηίκεζε - ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ ηελ αληίδξαζε δειαδή ζηελ αμηνιόγεζε ηνπ εαπηνύ ηνπ. Απηέο νη πεπνηζήζεηο θαη αμηνινγήζεηο πνπ ζπλζέηνπλ ηελ έλλνηα ηνπ εαπηνύ, θαζνξίδνπλ πνηνο είλαη, ηη λνκίδεη πσο είλαη, ηη κπνξεί λα θάλεη, ηη λνκίδεη όηη κπνξεί λα γίλεη (Burns, 1982).

28 16 Αςηοανηίλητη ή αςηοεικόνα Δίκαη ππέξβαξνο θαη εθόζνλ ζεσξώ όηη ηα πεξηηηά θηιά βιάπηνπλ ηελ πγεία κνπ θαη δελ ζπλεηζθέξνπλ ζηελ επηζπκεηή, αζιεηηθή, κπώδε εηθόλα ηνπ ζώκαηνο κνπ: Αςηοεκηίμηζη Αμηνινγώ ηε ζσκαηηθή κνπ εκθάληζε κε αξλεηηθό ηξόπν, αηζζάλνκαη απνγνήηεπζε θαη πηζαλόλ: Ανηίδπαζη Να παξαθηλεζώ πην εύθνια λα θάλσ θάηη γηα ην βάξνο κνπ, ή όπσο δίαηηα, γπκλαζηηθή, ή ζε αθξαία πεξίπησζε λα ζςμπεπιθοπά απνζπξζώ από ηηο θνηλσληθέο εθδειώζεηο, ώζηε λα απνθύγσ αξλεηηθά ζρόιηα γηα ηελ παρπζαξθία κνπ. σήμα 2. ηοισεία ηηρ έννοιαρ ηος εαςηού Παπάδειγμα Τπάξρνπλ πνιιέο θαη δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ζηελ έλλνηα ηνπ εαπηνύ. Οη πεξηζζόηεξεο ζπγθιίλνπλ ζηα παξαθάησ ζεκεία ηνπ Burns (1984). α] Ο εαπηόο δηαθξίλεηαη ζε δύν βαζηθέο όςεηο: α. Σν ΔΓΧ ή ηνλ εαπηό σο γλσζηηθό ππνθείκελν δηαδηθαζία δξάζηε β. ην ΔΜΔΝΑ ή ηνλ εαπηό σο γλσζηηθό ππνθείκελν κε πνηθηιία «ππνεαπηώλ», όπσο ην θπζηθό, ηνλ θνηλσληθό, ηνλ άιιν, ηνλ ηδαληθό. β] Σν άηνκν ζαλ νληόηεηα μερσξίδεη από ηνπο άιινπο θαη ππάξρεη πέξα απ ηνλ εκπεηξηθό ρώξν. γ] Ζ απηνεηθόλα γλώζε θαη ε απηνεθηίκεζε αμηνιόγεζε παξνπζηάδνληαη σο βαζηθά ζηνηρεία ηεο απηναληίιεςεο. δ] Ζ γλώζε θαη ε αμηνιόγεζε καζαίλνληαη είηε κέζσ εκπεηξίαο είηε κέζσ αιιειεπίδξαζεο κε ηνπο ζεκαληηθνύο άιινπο.

29 17 Εννοιολογικόρ πποζδιοπιζμόρ ηηρ αςηοανηίλητηρ Ζ απηναληίιεςε είλαη κία δήισζε ή κηα πεξηγξαθή ηνπ αηόκνπ, αλεμάξηεηα από ην θαηά πόζν ε γλώζε είλαη ζσζηή ή εζθαικέλε, βαζηζκέλε ζε ππνθεηκεληθά ζηνηρεία ή ζε ππνθεηκεληθή γλώκε (Burns, 1982). Απηνεηθόλα (self-image) είλαη ε ζηάζε απέλαληη ζε θάπνην αληηθείκελν (Rosenberg, 1965). Καζώο όια ηα άηνκα πηνζεηνύλ ζηάζεηο απέλαληη ζε αληηθείκελα έηζη θαη ν εαπηόο είλαη έλα αληηθείκελν απέλαληη ζην νπνίν θάπνηνο πηνζεηεί κία ζηάζε. Καηά ηνλ Rosenberg ε απηναληίιεςε είλαη έλα θνηλσληθό κόξθσκα (Κνπκή, 1997), θαζώο ζεσξεί όηη ην θνηλσληθό πιαίζην θαη νη αιιειεπηδξάζεηο αηόκνπ πιαηζίνπ είλαη ν θαζνξηζηηθόο παξάγνληαο δηακόξθσζεο ηεο απηναληίιεςεο ηνπ. Σν κόξθσκα απηό δνκείηαη ζηε βάζε ηεζζάξσλ αξρώλ (Κνπκή, 1997): α] Κνηλσληθέο ζπγθξίζεηο. Σν άηνκν ζπγθξίλεη ηνλ εαπηό ηνπ κε άηνκα ηνπ θνηλσληθνύ ηνπ πεξηβάιινληνο θαη θπξίσο ηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπ, πνπ απνηεινύλ θαη ην πιαίζην αλαθνξάο. β] Αληαλαθιαζηηθέο αμηνινγήζεηο. Σν άηνκν πξνβαίλεη ζε αμηνιόγεζε ηνπ εαπηνύ ηνπ ρσξίο ζπλεηδεηή δηαδηθαζία, δαλεηδόκελν ηηο έλλνηεο ηνπ απηνθαζξεπηηδόκελνπ εαπηνύ (looking glass-self), ηνπ γεληθεπκέλνπ άιινπ (generalized other), ησλ ζεκαληηθώλ άιισλ (significant others). γ] Φπρνινγηθή θεληξηθόηεηα. Σν άηνκν δελ αμηνινγεί ηνλ εαπηό ηνπ απζαίξεηα αιιά κε βάζε αμίεο, θνηλά απνδεθηέο ζην πιαίζην ηεο νκάδαο πνπ αλήθεη θαη κνηξάδνληαη ηα κέιε ηεο - θεληξηθέο αμίεο - (Rosenberg, 1965). δ] Δξκελείεο αηόκνπ γηα ηηο επηηπρίεο ή απνηπρίεο ηνπ. Οη πξνζσπηθέο εξκελείεο γηα ηηο επηηπρίεο ή απνηπρίεο ηνπ είλαη ζεκαληηθέο θαζώο ε αλαηξνθνδόηεζε πνπ παίξλεη ην άηνκν απ απηέο ζπκβάιιεη ζην ζρεκαηηζκό ηνπ ζπλόινπ ηεο απηναληίιεςήο ηνπ. ύκθσλα κε ην Higgins (1989, 1987) ζην ζύλνιν ησλ απηναληηιήςεσλ ηνπ αηόκνπ ζπλδπάδνληαη ηξεηο όςεηο: - ν πξαγκαηηθόο εαπηόο (actual self), πνπ αληηπξνζσπεύεη ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο ηδηόηεηεο πνπ ην άηνκν απνδίδεη ζηνλ εαπηό ηνπ - ν ηδαληθόο εαπηόο (ideal self), πνπ αληηπξνζσπεύεη ην είδνο ηνπ αηόκνπ πνπ ειπίδεη λα γίλεη ή πνπ ηδαληθά ζα ήζειε λα είλαη, - ν δενληηθόο εαπηόο (ought self), πνπ αληηπξνζσπεύεη ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο ηδηόηεηεο πνπ ζα έπξεπε λα έρεη.

30 18 Καζέλαο απ ηνπο ηξεηο εαπηνύο κπνξεί λα γίλεηαη αληηιεπηόο κε δηαθνξεηηθό ηξόπν απ ην ίδην ην άηνκν θαη δηαθνξεηηθό από ηνπο άιινπο. Εννοιολογικόρ πποζδιοπιζμόρ ηηρ αςηοεκηίμηζηρ Ζ ζθαηξηθή άπνςε πνπ δηακνξθώλνπκε γηα ηελ αμία καο σο αηόκσλ, πέξαλ ησλ απηνπεξηγξαθώλ θαη απηναμηνινγήζεσλ ζηνπο δηάθνξνπο ηνκείο ηεο δσήο καο είλαη ε απηνεθηίκεζή καο (James 1890/1963). H απηνεθηίκεζε ηνπ αηόκνπ ζρεηίδεηαη κε ηηο πξνζσπηθέο ηνπ θηινδνμίεο επηδηώμεηο θαη ηηο επηηπρίεο ή όρη ησλ επηδησθόκελσλ ζηόρσλ ηνπ θαη κάιηζηα θαηά James (1890/1963) ε απηνεθηίκεζε νξίδεηαη σο ην πειίθν ησλ επηηπρηώλ ηνπ αηόκνπ πξνο ηηο επηδηώμεηο ηνπ. Ο Mead δίλεη έκθαζε ζηνλ εαπηό σο αληηθείκελν. Ζ απηνεθηίκεζε θαη απηόλ δηακνξθώλεηαη κέζα απ ην παηρλίδη, όπνπ ην παηδί νξγαλώλεη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ ζε ζρέζε κε ην «γεληθεπκέλν άιινλ», ηελ νκάδα ησλ «ζεκαληηθώλ άιισλ» κε ηνπο νπνίνπο αιιειεπηδξά (Mead, 1967). Πάλσ ζηε ινγηθή ηνπ εαπηνύ σο θνηλσληθό δεκηνύξγεκα θαη ηε ζθαηξηθή εθηίκεζε γηα ηελ αμία καο σο άηνκα, ν Cooley (1902) εηζήγαγε ηελ έλλνηα ηνπ θαζξεπηηδόκελνπ εαπηνύ, ηελ αληαλαθιώκελε δειαδή εθηίκεζε ησλ «ζεκαληηθώλ άιισλ» γηα ηελ πιεξνθόξεζε ηνπ εαπηνύ καο. ηελ ίδηα βάζε είλαη θαη ε πξνζέγγηζε ηνπ Ziller (1973), ζηελ έλλνηα δειαδή ηεο θνηλσληθήο ππόηαζεο ηνπ εαπηνύ. Ζ δηθή ηνπ ελλνηνινγηθή ζεκαζία γηα ηελ απηνεθηίκεζε εκπεξηέρεη ηελ «θνηλσληθή εθηίκεζε», θαζώο θαη γη απηόλ ν εαπηόο νξίδεηαη ζπγθξηλόκελνο κε ηνπο «ζεκαληηθνύο άιινπο». Ο Coopersmith (1967) νξίδεη ηελ απηνεθηίκεζε σο εθηίκεζε ηεο απηναμίαο ηνπ αηόκνπ, ηεο αμηνιόγεζεο πνπ θάλεη θαη δηαηεξεί κε ηνλ εαπηό ηνπ θαη εθθξάδεηαη κέζσ ηεο ζηάζεο πνπ πηνζεηεί απέλαληη ζηνλ εαπηό ηνπ, ηελ πξνζσπηθή δειαδή εκπεηξία γηα ηελ επηηπρία ηνπ άζθεζε ειέγρνπ από ηνπο άιινπο -, ηελ ηθαλόηεηά ηνπ ηα αληηθείκελα πνπ θαηέρεη θαη απνθηά -, ηε ζπνπδαηόηεηά ηνπ ζεκεία αλαθνξάο ε απνδνρή θαη ε ζεκαζία απ ηνπο ζεκαληηθνύο άιινπο -, ηελ αμηνζύλε ηνπ ηθαλόηεηα ζηόρσλ επίηεπμεο. ύκθσλα κε ηνλ Burns (1982) ε απηνεθηίκεζε απηναμηνιόγεζε έρεη ζρέζε κε ηε ζύγθξηζε ηεο εηθόλαο ηνπ αηόκνπ κε: - ηε ζύγθξηζε ηεο εηθόλαο ηνπ αηόκνπ κε ηελ ηδαληθή απηνεηθόλα - ηελ εζσηεξηθνπνίεζε ηεο εθηίκεζεο ηνπ θνηλσληθνύ ηνπ πιαηζίνπ

31 19 - ηελ εηθόλα ηνπ ζεκαληηθνύ θαη επηηπρεκέλνπ ζηελ άζθεζε απηνύ πνπ πξνζδηνξίδεη ε ηαπηόηεηά ηνπ Εννοιολογικόρ πποζδιοπιζμόρ ηηρ ικανοποίηζηρ ζώμαηορ Ζ ηθαλνπνίεζε ζώκαηνο εθθξάδεη ηε ζεηηθή πιεπξά εθηίκεζεο ηνπ ζσκαηηθνύ εαπηνύ. Ζ κε ηθαλνπνίεζε ή δηαθνξεηηθά ε δπζαξέζθεηα ζώκαηνο δειώλεη ηελ αξλεηηθή ζέζε εθηίκεζήο ηνπ. Πάλσ ζηε ινγηθή ηεο ξήζεο ηνπ Πιάησλα: «Δίκαζηε δεκέλνη κε ην ζώκα καο όπσο ην ζηξείδη κε ην θέιπθόο ηνπ» (Cash, 2004), δίλεηαη ε εξκελεία ηεο ζρέζεο ζώκαηνο - εαπηνύ. Έηζη ην ζώκα είλαη πεγή ησλ αλζξώπηλσλ ζπλαηζζεκάησλ, παζώλ θαη θαηαζηάζεσλ από ην θόβν, ηελ αγσλία, ηελ ληξνπή, ηελ ελνρή ζηελ πεξεθάλεηα, εθηίκεζε, ηθαλνπνίεζε θαη ηζνξξνπία (Bullington, 1999). Ζ εηθόλα ηνπ ζώκαηνο είλαη ε πξσηαγσλίζηξηα ηεο αλάπηπμεο θαη δηαηήξεζεο ηνπ εαπηνύ (Davis, 1997). Ο όξνο εηθόλα ζώκαηνο αξρηθά είρε ελλνεζεί σο «ην είδσιν ηνπ ζώκαηνο πνπ δηακνξθώλνπκε ζην κπαιό καο» (Schilder, 1935). Oη κεηαγελέζηεξνη νξηζκνί δίλνπλ θαηεύζπλζε ηεο ζσκαηηθήο εηθόλαο πξνο ηελ εζσηεξηθνπνίεζε ησλ δεδνκέλσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εμσηεξηθή εκθάληζε (Thompson, Heinberg, Altabe & Tantleff - Dunn, 1999), θαζώο θαη ζηηο ζρεηηθέο κε ην ζώκα αληηιήςεηο θαη ζπκπεξηθνξέο ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ ζθέςεσλ, πεπνηζήζεσλ, ζπλαηζζεκάησλ θαη ζπκπεξηθνξάο (Cash, 2004). Σηο δύν ζπληζηώζεο - έλλνηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εηθόλα ζώκαηνο θαζνξίδνπλ ε ζσκαηηθή εθηίκεζε θαη ε ζσκαηηθή θάζεμε. Ζ θάζεμε ηνπ ζώκαηνο εξκελεύεη ηελ ηθαλνπνίεζε ή κε πνπ αηζζάλεηαη ην άηνκν γηα ηα κέξε ηνπ ζώκαηνο ηνπ (Secord & Jourard, 1953) επαιεζεύνληαο ην πξώηκν ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ηε θπζηθή πιεπξά ηνπ εαπηνύ. Ζ έλλνηα ηεο θάζεμεο αξρηθά δόζεθε σο κηα απόπεηξα δηαρσξηζκνύ ησλ ππνθεηκεληθώλ ζπλαηζζεκάησλ γηα ην ζώκα ηνπ από ηα αληηθεηκεληθά κεγέζε γηα ην ζρήκα ηνπ ζώκαηνο. ηε ζπλέρεηα ε έλλνηα απηή εμειίρζεθε σο γεληθόηεξνο όξνο πνπ πεξηιακβάλεη: α] ηελ αληηιεπηή, β] ηε γλσζηηθή, γ] ηε ζπλαηζζεκαηηθή θαη δ] ηε ζπκπεξηθνξηθή ζπληζηώζα. Ζ πξώηε πεξηιακβάλεη ηηο αθξηβείο αληηιήςεηο ζρεηηθά κε ην κέγεζνο ηνπ ζώκαηνο. Ζ δεύηεξε ζρεηίδεηαη κε ζθέςεηο γηα ην ζώκα θαη ηελ ηθαλνπνίεζε απ απηό. Ζ ηξίηε εθθξάδεη ηελ αλεζπρία θαη γεληθόηεξα ζπλαηζζήκαηα πνπ ζπλδένληαη κε ηε δεκόζηα εκθάληζε ηνπ ζώκαηνο. Ζ ηέηαξηε, ηέινο,