ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΖΩΩΝ Ι. ΜΑΛΑΚΙΑ Νταϊλιάνης Στέφανος. Πάτρα Γιγαντιαία αχιβάδα Tridacna maxima (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition)

Transcript

1 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΖΩΩΝ Ι ΜΑΛΑΚΙΑ Νταϊλιάνης Στέφανος Πάτρα 2017 Γιγαντιαία αχιβάδα Tridacna maxima (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition)

2 1. ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ - ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΜΑΛΑΚΙΑ Η ανάπτυξη του κοιλώματος αποτελεί ένα μεγάλο βήμα στην ανάπτυξη πολυπλοκότερων μορφών. Το φύλο των Μαλακίων περιλαμβάνει κοιλωματικούς οργανισμούς (Κοιλωματικά Πρωτοστόμια Λοφοτροχόζωα, σχηματισμός κοιλώματος με σχιζογονία). Σήμερα γνωρίζουμε περισσότερα από αρτίγονα είδη. Το μέγεθος ποικίλει σημαντικά (από μερικά εκατοστά μέχρι μερικά μέτρα), όπως και το βάρος τους (π.χ. γιγαντιαίο καλαμάρι Architeuthis με μήκος 20 m και βάρος 900 kg). Στο φύλο περιλαμβάνονται νωθρά και δραστήρια ασπόνδυλα. Ποικίλο ενδιαίτημα διαβίωσης (τα περισσότερα είναι θαλάσσια; Δίθυρα και Γαστερόποδα σε υφάλμυρα και γλυκά νερά; Γαστερόποδα και σε χέρσο). Architeuthis (πηγή:

3 1. ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ - ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΜΑΛΑΚΙΑ Μορφή και λειτουργία Σώμα Μαλακίων: Κεφάλι-πόδι και Σπλαχνική μάζα 1.1 Κεφάλι-πόδι - Όργανα πρόσληψης τροφής (στόμα με ξύστρο με σειρές από δόντια, υποστηριζόμενο από χόνδρους/οδοντοφόρο) - Όργανα κίνησης (πόδι). - Αισθητήρια κεφαλής (φωτοευαίσθητοι υποδοχείς, π.χ. οφθαλμοί στα Κεφαλόποδα). Ξύστρο - ξύνει και αποσπά τροφικά σωματίδια από σκληρές επιφάνειες (εκτός από Δίθυρα και Σωληνόγαστρους). - μεταφορικός ιμάντας τροφικών σωματιδίων προς πεπτικό σωλήνα. - η διάταξη και η σειρά των δοντιών είναι ταξινομικός χαρακτήρας των Μαλακίων. Πόδι - προσαρμοσμένο για μετακίνηση, προσκόλληση ή συνδυασμό. - βρίσκεται στην κοιλιακή περιοχή σε πολλές μορφές (π.χ. δίσκος προσκόλλησης, παραπόδια ή λεπτά πτερύγια κλπ.). - εκκρίνει βλέννα για προσκόλληση. Κεφάλι Γατερόποδου (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition)

4 1. ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ - ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΜΑΛΑΚΙΑ Μορφή και λειτουργία Σώμα Μαλακίων: Κεφάλι-πόδι και Σπλαχνική μάζα 1.2 Σπλαχνική μάζα (Μανδύας και Μανδυακή κοιλότητα) - Όργανα πέψης - Κυκλοφορικό σύστημα - Όργανα αναπαραγωγής - Όργανα αναπνοής (βράγχια ή κτενίδια και/ή ένας πνεύμονας) Βράγχια (κτενίδια) - Φυλλοειδή βραγχιακά νημάτια σε μακρύ πεπλατυσμένο άξονα που εκτείνεται από το τοίχωμα της βραγχιακής κοιλότητας - Διατρέχονται από αίμα αντίθετης ροής με αυτή του νερού (ανταλλαγή αναπνευστικών αερίων) Μανδυακή κοιλότητα* (προστασία μαλακών τμημάτων σώματος) * Θήκη από δέρμα (μανδύας) που εκκρίνει το όστρακο

5 1. ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ - ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΜΑΛΑΚΙΑ Μορφή και λειτουργία Σώμα Μαλακίων: Κεφάλι-πόδι και Σπλαχνική μάζα 1.2 Σπλαχνική μάζα (Μανδύας και Μανδυακή κοιλότητα) Όστρακο - Εκκρίνεται από τον μανδύα και αποτελείται από 3 στιβάδες: Εξωτερική (περιόστρακο από κογχιολίνη). Μεσαία (πρισματική στιβάδα από πυκνά στοιβαγμένα πρίσματα ανθρακικού ασβεστίου). Εσωτερική (μαργαριτώδης στιβάδα, ασβεστολιθικής φύσεως αποτελούμενο από λεπτά στρώματα κρυσταλλικού σβεστίου). - Μαργαριτάρια: προϊόν προστατευτικού μηχανισμού ορισμένων Δίθυρων μαλακίων (έκκριση μαργαριτώδους υλικού/φίλντισι γύρω από κόκκο άμμου ή παράσιτο που διεισδύει ανάμεσα στο όστρακο και το μανδύα)

6 1. ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΜΑΛΑΚΙΑ Μορφή και λειτουργία Σώμα Μαλακίων: Κεφάλι-πόδι και Σπλαχνική μάζα 1.2 Σπλαχνική μάζα (Μανδύας και Μανδυακή κοιλότητα) Εσωτερικά Συστήματα Μαλακίων - Ανοιχτό κυκλοφορικό σύστημα (καρδιά, αιμοφόρα αγγεία και αιμόκοιλο) και κλειστό στα Κεφαλόποδα (καρδιά, αγγεία και τριχοειδή). - Πολύπλοκο πεπτικό σύστημα, εφοδιασμένο με εκτεταμένες βλεφαριδοφόρους οδούς. - Ένα ζεύγος μετανεφριδίων. - Νευρικό σύστημα με ζεύγη γαγγλίων σε νευρικά σχοινιά (νευροεκκριτικά κύτταρα: παράγουν αυξητική ορμόνη και λαμβάνουν μέρος σε ωσμορυθμιστικές διαδικασίες). - Γονοχωριστικά είδη, καθώς και ερμαφρόδιτα (αρσενικοί και θηλυκοί γαμέτες, ύπαρξη προνυμφικών σταδίων/τροχοφόρος προνύμφη ιστιοφόρος προνύμφη ώριμο άτομο). Τροχοφόρος προνύμφη πολύχαιτου Spirobranchus spinosus (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition) Ιστιοφόρος προνύμφη του σαλιγκαριού Pedicularia (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition)

7 2. ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΟΥ ΦΥΛΟΥ ΤΩΝ ΜΑΛΑΚΙΩΝ Βασίλειο: Animalia Υπερσυνομοταξία/Υπερφύλο: Λοφοτροχόζωα Συνομοταξία/Φύλο: Μαλάκια Ομοταξία: Ουροβοθριωτά/Caudofoveata ( 120 είδη σκουληκόμορφων θαλάσσιων οργανισμών, mm) Ομοταξία: Σωληνόγαστροι/Solenogastres ( 250 είδη σκουληκόμορφων θαλάσσιων οργανισμών) Ομοταξία: Πολυπλακοφόρα/Polyplacophora: Χιτώνες ( 1000 είδη θαλάσσιων οργανισμών) Ομοταξία: Μονοπλακοφόρα/Monoplacophora ( 25 είδη θαλάσσιων οργανισμών) Ομοταξία: Σκαφόποδα/Scaphopoda ( 900 είδη θαλάσσιων οργανισμών) Ομοταξία: Γαστερόποδα/Gastropoda ( είδη θαλάσσιων και χερσαίων οργανισμών) Υφομοταξία: Προσωβράγχια Υφομοταξία: Οπισθοβράγχια Υφομοταξία: Πνευμονοφόρα Ομοταξία: Δίθυρα ή Πελεκύποδα/Bivalvia (μύδια, χτένια, στρείδια) Ομοταξία: Κεφαλόποδα/Cephalopoda (καλαμάρια, χταπόδια, σουπιές, ναύτιλοι)

8 Ομοταξία: Ουροβοθριωτά/Caudofoveata ( 120 είδη σκουληκόμορφων θαλάσσιων οργανισμών, mm) - Κάθετη τοποθέτηση στο υπόστρωμα (ακραία μανδυακή κοιλότητα και βράγχια προς την είσοδο της στοάς). - Τροφή: οργανικά θρύμματα και μικροοργανισμοί (μέσω στοματικής ασπίδας και ξύστρου). - Διαθέτουν ένα ζεύγος βραγχίων. - Είναι γονοχωριστικά. Ουροβοθριωτό (πηγή:

9 Ομοταξία: Σωληνόγαστροι/Solenogastres ( 250 είδη σκουληκόμορφων θαλάσσιων οργανισμών) - Ζουν στο βυθό, συχνά πάνω σε Κνιδόζωα. - Δεν διαθέτουν ξύστρο και βράγχια. - Είναι ερμαφρόδιτα. (πηγή:

10 Ομοταξία: Πολυπλακοφόρα ή Χιτώνες/Polyplacophora ( 1000 είδη θαλάσσιων οργανισμών) - Πιεσμένοι ραχοκοιλιακά οργανισμοί (μήκος 2-5 cm) με 7-8 αρθρωτές ασβεστολιθικές πλάκες ή θυρίδες που επικαλύπτονται στο οπίσθιο μέρος επαφής τους. - Υποπλασμένα αισθητήρια όργανα και κεφάλι, παρουσία ξύστρου στο στόμα. - Προσκολλώνται με το μεγάλο τους πόδι σε βράχους. - Πολυάριθμα βράγχια που προμηθεύονται συνεχώς με οξυγόνο (έλεγχος ροής νερού από ειδικά αισθητήρια που ονομάζονται οσφράδια). - Ύπαρξη τρίχωρης καρδιάς, ζεύγους επινεφριδίων, νευρικών σχοινίων. - Διαχωρισμένα φύλα, με τροχοφόρο προνύμφη (απουσία σταδίου ιστιοφόρου). Δομή Πολυπλακοφόρου Mopalia mucosa (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition)

11 Ομοταξία: Πολυπλακοφόρα ή Χιτώνες/Polyplacophora ( 1000 είδη θαλάσσιων οργανισμών) - Πιεσμένοι ραχοκοιλιακά οργανισμοί (μήκος 2-5 cm) με 7-8 αρθρωτές ασβεστολιθικές πλάκες ή θυρίδες που επικαλύπτονται στο οπίσθιο μέρος επαφής τους. - Υποπλασμένα αισθητήρια όργανα και κεφάλι, παρουσία ξύστρου στο στόμα. - Προσκολλώνται με το μεγάλο τους πόδι σε βράχους. - Πολυάριθμα βράγχια που προμηθεύονται συνεχώς με οξυγόνο (έλεγχος ροής νερού από ειδικά αισθητήρια που ονομάζονται οσφράδια). - Ύπαρξη τρίχωρης καρδιάς, ζεύγους επινεφριδίων, νευρικών σχοινίων. - Διαχωρισμένα φύλα, με τροχοφόρο προνύμφη (απουσία σταδίου ιστιοφόρου).

12 Ομοταξία: Μονοπλακοφόρα/Monoplacophora ( 25 είδη θαλάσσιων οργανισμών) - Μικρά μαλάκια με αποστρογγυλεμένο όστρακο με πόδι που έρπει. - Στόμα με ξύστρο ζεύγη βραγχίων, 2 ζεύγη καρδιακών κόλπων, 3-6 ζεύγη μετανεφριδίων, 1-2 ζεύγη γονάδων. - Διαθέτουν χαρακτηριστικό νευρικό σύστημα (10 ζεύγη ποδικών νεύρων). Neopilina galatheae (πηγή: Δομή Neopilina galatheae (πηγή:

13 Ομοταξία: Σκαφόποδα/Scaphopoda ( 900 είδη θαλάσσιων οργανισμών) - Ονομάζονται χαυλιόδοντες ή δόντια της θάλασσας (μήκος 2,5-5 cm). - Βενθικά με σωληνοειδές όστρακο (ανοικτό και στα δύο άκρα του). - Μανδύας με μορφή σωλήνα γύρω από τα σπλάχνα. - Απουσία βραγχίων (ανταλλαγή αερίων από μανδύα). - Σύλληψη τροφής (οργανικά θρύμματα και πρωτόζωα) με τη βοήθεια βλεφαρίδων (συλληπτίδια) και παρουσία ξύστρου. - Γονοχωριστικά με τροχοφόρο προνύμφη. Δομή Σκαφόποδου Dentalium (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition)

14 Ομοταξία: Γαστερόποδα /Gastropoda ( είδη θαλάσσιων και χερσαίων οργανισμών) - Θαλάσσια και χερσαία (σύνηθες μήκος 1-8 cm, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων) με παρουσία οστράκου στις περισσότερες περιπτώσεις (δεξιόστροφη ή αριστερόστροφη περιέλιξη). - Πολλά σαλιγκάρια φέρουν επίπωμα (πρωτεϊνες και τανίνες) στο άνοιγμα του οστράκου. Άνοιγμα προς τα δεξιά Άνοιγμα προς τα αριστερά Busycon contrarium Busycon carica Δομή οστράκου Δεξιόστροφου (Busycon carica) και Αριστερόστροφου (Busycon contrarium) σαλιγκαριού (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition)

15 Ομοταξία: Γαστερόποδα /Gastropoda ( είδη θαλάσσιων και χερσαίων οργανισμών) Μορφή & Λειτουργία - Συστροφή - Ύπαρξη τροχοφόρου προνύμφης και ιστιοφόρου ( δημιουργία οστράκου με διαδικασία συστροφής) Στάδια συστροφής οστράκου ενήλικου σαλιγκαριού από την ιστιοφόρο προνύμφη του (Οντογενετική συστροφή) Πλευρική όψη Έδρα Μανδυακή κοιλότητα Ραχιαία όψη Η συστροφή δημιουργεί προβλήματα υγιεινής (ρύπανση), λόγω επιστροφής των περιττωμάτων στην περιοχή των βραγχίων Έδρα: οπίσθια θέση Στόμα: πρόσθια θέση Περιστροφή οστράκου και σπλάχνων κατά 90 ο. Μανδυακή κοιλότητα ορατή Οντογενετική συστροφή στην ιστιοφόρο προνύμφη σαλιγκαριού (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition) Περιστροφή έδρας 180 ο. Διεύρυνση μανδυακής κοιλότητας Ενήλικο άτομο

16 Δομή οστράκου Δεξιόστροφου (Busycon carica) και Αριστερόστροφου (Busycon contrarium) σαλιγκαριού (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition) Ομοταξία: Γαστερόποδα /Gastropoda ( είδη θαλάσσιων και χερσαίων οργανισμών) Μορφή & Λειτουργία Περιέλιξη ή σπειροειδές τύλιγμα - Μπορεί να συμβαίνει στο προνυμφικό στάδιο μαζί με την συστροφή. - Αποφυγή ρύπανσης από περιττώματα. Στάδια εξέλιξης του οστράκου στα Γαστερόποδα (περιέλιξη από προγονικές σε αρτίγονες μορφές) Προγονικό επιπεδο-σπειροειδές όστρακο (όλες οι σπείρες σε ένα επίπεδο) Μετατόπιση κορυφής οστράκου προς τα έξω (κωνικο-σπειροειδές σχήμα συμπαγές όστρακο) Μετακίνηση οστράκου προς τα επάνω και πίσω Μετατόπιση οστράκου πάνω από το σώμα καλύτερη κατανομή βάρους Απώλεια βραγχίου, κόλπου και νεφρού, λόγω συμπίεσης δεξιάς πλευράς

17 Ομοταξία: Γαστερόποδα /Gastropoda ( είδη θαλάσσιων και χερσαίων οργανισμών) Μορφή & Λειτουργία Τροφικές συνήθειες - Φυτοφάγα & πλαγκτοφάγα π.χ. Haliotis rufescens. - Πτωματοφάγα π.χ. Bullia & Buccinum. - Σαρκοφάγα π.χ. Polinices lewisii (χρήση ξύστρου και ειδικών χημικών ουσιών, σε ορισμένες περιπτώσεις δηλητηριωδών ουσιών, όπως οι κωνοτοξίνες ειδών του γένους Conus). - Συλλογή οργανικών αποθέσεων της άμμου π.χ. Strombus gigas. - Σύλληψη τροφικών σωματιδίων με τη βοήθεια βλεφαρίδων και βλέννας. - Πέψη εξωκυτταρική και στη συνέχεια ενδοκυτταρική. Polinices lewisii Haliotis rufescens Bullia που τρέφεται με μια μέδουσα (φωτ. Rob Tally, πηγή:

18 Ομοταξία: Γαστερόποδα /Gastropoda ( είδη θαλάσσιων και χερσαίων οργανισμών) Μορφή & Λειτουργία Εσωτερική οργάνωση - Αναπνοή με τη βοήθεια κτενιδίου (όργανο διευθέτησης βραγχίων σε μανδυακή κοιλότητα). - Άφθονα αγγεία στην περιοχή του μανδύα που λειτουργούν ως πνεύμονας (Πνευμονοφόρα). - Ύπαρξη ενός νεφριδίου και ανεπτυγμένο κυκλοφορικό και νευρικό σύστημα (3 ζεύγη νευρικών γαγγλίων, αισθητήρια όργανα, π.χ. οφθαλμοί ή φωτοϋποδοχείς, οσφράδια). - Γονοχωριστικά και ερμαφρόδιτα είδη και εμφάνιση ερωτοτροπίας (γονιμοποίηση εσωτερική και/ή εξωτερική με ανάπτυξη τροχοφόρου προνύμφης).

19 Ομοταξία: Γαστερόποδα /Gastropoda ( είδη θαλάσσιων και χερσαίων οργανισμών) Υφομοταξία: Προσωβράγχια/Prosobranchia - Περιλαμβάνει τα περισσότερα θαλάσσια σαλιγκάρια και μερικά Γαστερόποδα του γλυκού νερού και της ξηράς. - Διαθέτουν ένα (ή σπάνια 2) βράγχια και ζεύγος κεραίων. - Η μανδυακή κοιλότητα βρίσκεται μπροστά (λόγω συστροφής). - Γονοχωριστικά. Χαρακτηριστικοί αντιπρόσωποι: Patella Diodora aspera Haliotis rufescens Littorina Viviparus sp. (γλυκά νερά) Littorina littorea (πηγή: Diodora aspera (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition) Haliotis rufescens (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition) Viviparus contectus (πηγή:

20 Ομοταξία: Γαστερόποδα /Gastropoda ( είδη θαλάσσιων και χερσαίων οργανισμών) Υφομοταξία: Οπισθοβράγχια/Opisthobranchia - Σχεδόν όλα θαλάσσια. - Παρουσιάζουν μερική ή πλήρη αποσυστροφή (έδρα και βράγχιο στο πίσω μέρος του σώματος). - Φέρουν 2 ζεύγη κεραίων (το 2 ο ζεύγος είναι διαφοροποιημένο /ρινοφόρο: χημειοευαίσθητο όργανο). - Απουσία οστράκου (ή υποπλασμένο). - Ερμαφρόδιτα είδη. Aplysia dactylomela (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition) Χαρακτηριστικοί αντιπρόσωποι: Aplysia dactylomela Phyllidia ocellata Phyllidia ocellata (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition)

21 Ομοταξία: Γαστερόποδα /Gastropoda ( είδη θαλάσσιων και χερσαίων οργανισμών) Υφομοταξία: Πνευμονοφόρα/Pulmonata - Σαλιγκάρια και γυμνοσαλίγκαρους της ξηράς και των γλυκών νερών. - Φέρουν πνεύμονα και/η δευτερογενές βράγχια (στα υδρόβια είδη). - Φέρουν ζεύγος μη συσταλτών κεραίων με οφθαλμούς (πρόσθιες στα υδρόβια και οπίσθιες στα χερσαία είδη). - Παρουσιάζουν μερική συστροφή. - Ερμαφρόδιτα είδη. Χαρακτηριστικοί αντιπρόσωποι: Ariolimax columbianus Ariolimax columbianus (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition)

22 Ομοταξία: Δίθυρα ή Πελεκύποδα (μύδια, χτένια, στρείδια) Γενικά χαρακτηριστικά - Πλευρικά πεπιεσμένοι οργανισμοί. - Φέρουν 2 θυρίδες (μήκος 1-2 mm μέχρι 1 m, π.χ. Tridacna σε Νότιο Ειρηνικό). - Εδραία διηθηματοφάγα, ιζηματοφάγα. - Δεν φέρουν κεφάλι και ξύστρο. - Οργανισμοί των αλμυρών, υφάλμυρων και γλυκών νερών. - Διεισδύουν στην άμμο ή/και στη λάσπη, καθώς και σε τρύπες (σκουλήκια των πλοίων).

23 Ομοταξία: Δίθυρα ή Πελεκύποδα (μύδια, χτένια, στρείδια) Μορφή & Λειτουργία Όστρακο: - Συγκράτηση θυρίδων με ελαστικό σύνδεσμο και κλείσιμο με τη βοήθεια προσαγωγών μυών. - Αύξηση μήκους με τη δημιουργία κυκλικών δακτυλίων γύρω από το ύβωμα (παλαιότερο μέρος του οστράκου). - 2 σίφωνες (εισόδου και εξόδου) και μυώδες πόδι (προσθιοκοιλιακά). Κίνηση: Διόγκωση ποδιού με άντληση αίματος, σύσπαση επίμηκων μυών και κίνηση προς τα εμπρός Απότομο άνοιγμα/κλείσιμο θυρίδων και δημιουργία προωθητικής κίνησης (π.χ. χτένια Chlamys opervularis). Αναπνοή: Ανταλλαγή αερίων μέσω μανδύα και βραγχίων (πλακοειδή ελάσματα σχήματος W). Όστρακο Πόδι Βράγχιο

24 Ομοταξία: Δίθυρα ή Πελεκύποδα (μύδια, χτένια, στρείδια) Μορφή & Λειτουργία Διατροφή: - Δημιουργία ρεύματος νερού μέσω των σιφώνων εισόδου και εξόδου και μεταφορά τροφικών σωματιδίων με βλεφαρίδες στα βράγχια και στο στόμα (με τη βοήθεια στοματικών/χειλικών προσακτρίδων). - Είσοδος τροφής σε οισοφάγο και στη συνέχεια στο στόμαχο. - Ο στόμαχος διαθέτει κυλινδρικό σάκο (σάκος του στύλου) με ζελατινώδη ράβδο (κρυσταλλικός στύλος) που περιστρέφεται (διάλυση επιφανειακών στρωμάτων και έκκριση πεπτικών ενζύμων). - Η διαλυμένη τροφή μπορεί αν περάσει στον πεπτικό αδένα (ενδοκυτταρική πέψη) ή να φαγοκυτταρωθεί από αμοιβαδοκύτταρα.

25 Ομοταξία: Δίθυρα ή Πελεκύποδα (μύδια, χτένια, στρείδια) Μορφή & Λειτουργία

26 Ομοταξία: Δίθυρα ή Πελεκύποδα (μύδια, χτένια, στρείδια) Εσωτερική Δομή & Λειτουργία Κυκλοφορικό σύστημα: Τρίχωρη καρδιά (2 κόλποι και κοιλία) μέσα σε περικαρδιακή κοιλότητα, αιμάτωση μανδύα και βραγχίων και πίσω σε κοιλία αιμάτωση νεφρών, μετακίνηση σε βράγχια και πίσω σε κόλπους).

27 Ομοταξία: Δίθυρα ή Πελεκύποδα (μύδια, χτένια, στρείδια) Εσωτερική Δομή & Λειτουργία Απεκκριτικό σύστημα: - Ύπαρξη ζεύγους νεφρών σχήματος U (νεφρικοί σωληνίσκοι) πίσω από την καρδιά. - Διακρίνονται σε αδενικό τμήμα (εκβάλλει στο περικάρδιο) και κυστικό (μη-αδενικό) τμήμα (εκβάλλει στον περιβραγχιακό θάλαμο).

28 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΖΩΩΝ Ι ΜΑΛΑΚΙΑ ΜΑΛΑΚΙΑ Νταϊλιάνης Στέφανος Νταϊλιάνης Στέφανος Ομοταξία: Δίθυρα ή Πελεκύποδα (μύδια, χτένια, στρείδια) Εσωτερική Δομή & Λειτουργία Νευρικό σύστημα: - 3 ζεύγη γαγγλίων απομακρυσμένα μεταξύ τους και συνδεδεμένα με ένα σύστημα νεύρων. - Ύπαρξη αισθητηρίων οργάνων (ζεύγος στατοκύστεων στο πόδι, ζεύγος οσφραδίων στη μανδυακή κοιλότητα, κύτταρα αισθητήρια αφής, κύτταρα με χρωστική στον μανδύα). Χτένι Aequipecten sp. με αισθητήρια όργανα κατά μήκος του χείλους του μανδύα (κεραίες με χημειοαισθητήρια κύτταρα και σειρά γαλάζιων ματιών) (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition)

29 Ομοταξία: Δίθυρα ή Πελεκύποδα (μύδια, χτένια, στρείδια) Εσωτερική Δομή & Λειτουργία Αναπαραγωγικό σύστημα και Ανάπτυξη: - Είναι συνήθως γονοχωριστικά (αποβολή γαμετών στον υπερβραγχιακό θάλαμο και μεταφορά στους στο εξωτερικό περιβάλλον, μέσω του εξερχόμενου νερού). - Εξωτερική γονιμοποίηση (τροχοφόρος προνύμφη ιστιοφόρος προνύμφη διάφορα στάδια γόνου ενήλικο άτομο).

30

31 Ομοταξία: Δίθυρα ή Πελεκύποδα (μύδια, χτένια, στρείδια) Εσωτερική Δομή & Λειτουργία Αναπαραγωγικό σύστημα και Ανάπτυξη Η περίπτωση των αχιβάδων του γλυκού νερού: - Η γονιμοποίηση είναι εσωτερική (γονιμοποίηση ωαρίων του ατόμου από εισερχόμενα με το ρεύμα του νερού σπερματοζωάρια, στα βράγχια). - Ανάπτυξη εξειδικευμένης ιστιοφόρου προνύμφης (γλωχίδιο). - Προσκόλληση γλωχιδίων σε ειδικά ψάρια (παρασιτισμός και /η αποπλάνηση με μίμηση) και συμπλήρωση της ανάπτυξής τους. - Απελευθέρωση νεαρών ατόμων και προσκόλλησή τους στον πυθμένα. Προνυμφική μορφή (γλωχίδιο) (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition) Προνυμφική μορφή (γλωχίδιο) σε σχήμα μικρού ψαριού, έτσι ώστε να προσελκύει μεγαλύτερα ψάρια θηρευτές (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition)

32 Ομοταξία: Κεφαλόποδα (καλαμάρια, χταπόδια, σουπιές, ναύτιλοι) Γενικά χαρακτηριστικά - Θαλάσσιοι και δραστήριοι θηρευτές. - Φέρουν τροποποιημένο πόδι στην κεφαλική περιοχή. - Ευαίσθητα σε μεταβολές της αλατότητας. Ναυτίλος και καλαμάρι (τροποποιημένη από Hickman et al., 14 th Edition)

33 Ομοταξία: Κεφαλόποδα (καλαμάρια, χταπόδια, σουπιές, ναύτιλοι) Μορφή & Λειτουργία Όστρακο: - Ο Ναυτίλος φέρει όστρακο που διαχωρίζεται με εγκάρσια διαφράγματα σε εσωτερικούς θαλάμους (θάλαμοι αερίου ουδέτερη πλευστότητα), οι οποίοι συνδέονται με ένα εγκάρσιο σχοινί (σιφώνιο). - Το σώμα του Ναυτίλου καταλαμβάνει τον τελευταίο θάλαμο Φέρει κεραίες, χωρίς κοτύλες. - Οι σουπιές φέρουν εσωτερικό όστρακο που περιβάλλεται από το μανδύα Φέρουν 8 βραχίονες και 2 κεραίες. - Τα καλαμάρια φέρουν ένα λεπτό, πρωτεϊνικής φύσεως, τμήμα που περιβάλλεται από το μανδύα Φέρουν 8 βραχίονες και 2 κεραίες. - Τα χταπόδια έχουν χάσει τελείως το όστρακο Φέρουν 8 βραχίονες, χωρίς κεραίες. Ναυτίλος (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition)

34 Ομοταξία: Κεφαλόποδα (καλαμάρια, χταπόδια, σουπιές, ναύτιλοι) Μορφή & Λειτουργία Κίνηση: - Κολυμπούν εκτινάσσοντας νερό από τη μανδυακή κοιλότητα μέσω ενός κοιλιακού χωνιού (ή σίφωνα). - Αεροδυναμική μορφή σώματος (καλαμάρια και σουπιές). - Φέρουν πτερυγιακό κράσπεδο για τη σταθεροποίηση της κίνησης (καλαμάρια και σουπιές). Κεραία Βραχίονες Σώμα Οφθαλμοί Σίφωνας Οπίσθια επιφάνεια Πτερυγιακό κράσπεδο

35 Ομοταξία: Κεφαλόποδα (καλαμάρια, χταπόδια, σουπιές, ναύτιλοι) Μορφή & Λειτουργία Εσωτερικά χαρακτηριστικά Αναπνοή και κυκλοφορία: - Ζεύγος βραγχίων, χωρίς βλεφαρίδες. - Ακτινωτοί και κυκλικοί μύες μεταβάλουν την μανδυακή κοιλότητα για την πλήρωση και την κένωσή της με νερό αντίστοιχα (συμμετοχή συστήματος βαλβίδων σε σίφωνα). - Κυκλοφορικό σύστημα με κλειστό πλέγμα αγγείων και τριχοειδών και ανάπτυξη βοηθητικών ή βραγχιακών καρδιών (πλήρωση όλων των τμημάτων του σώματος με αίμα). Σουπιά Sepia latimanus (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition)

36 Ομοταξία: Κεφαλόποδα (καλαμάρια, χταπόδια, σουπιές, ναύτιλοι) Μορφή & Λειτουργία Εσωτερικά χαρακτηριστικά Νευρικό και Αισθητήριο σύστημα: - Ανεπτυγμένος εγκέφαλος με αρκετούς λοβούς (γιγαντιαίες νευρικές ίνες στα καλαμάρια έντονες συσπάσεις των μυών) - Ικανότητα μνήμης και μάθησης. - Ανεπτυγμένα αισθητήρια όργανα (πολύπλοκοι οφθαλμοί με κερατοειδή χιτώνα, φακό, θαλάμους και αμφιβληστροειδή, αισθητήρια αφής και χημειοαισθητήρια στους βραχίονες). Οπτικό γάγγλιο Ίριδα - Φέρουν στατοκύστεις για τον έλεγχο του προσανατολισμού οφθαλμών. Οπτικό νεύρο Αμφιβληστροειδής χιτώνας Φακός Κερατοειδής χιτώνας

37 Ομοταξία: Κεφαλόποδα (καλαμάρια, χταπόδια, σουπιές, ναύτιλοι) Μορφή & Λειτουργία Εσωτερικά χαρακτηριστικά Επικοινωνία: - Επιτυγχάνεται κυρίως μέσω οπτικών ερεθισμάτων. - Χαρακτηριστικές κινήσεις των βραχιόνων, του πτερυγιακού κράσπεδου και του σώματος. - Μεταβολές του χρωματισμού (χρωματοφόρα κύτταρα με κοκκία χρωστικής στο δέρμα). - Ύπαρξη φωτοφόρων οργάνων στα βαθύβια Κεφαλόποδα. - Ύπαρξη μελανηφόρου σάκου (μηχανισμός αποφυγής θηρευτών). Χρωματοφόρα κύτταρα: - Βρίσκονται υπό νευρικό και ορμονικό έλεγχο. - Χρησιμοποιούνται ως σήματα κινδύνου, ως προστατευτικοί μηχανισμοί και σε τελετουργίες ζευγαρώματος. Καλαμάρι Sepioteuthis lessoniana (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition)

38 Ομοταξία: Κεφαλόποδα (καλαμάρια, χταπόδια, σουπιές, ναύτιλοι) Μορφή & Λειτουργία Εσωτερικά χαρακτηριστικά Επικοινωνία: - Επιτυγχάνεται κυρίως μέσω οπτικών ερεθισμάτων. - Χαρακτηριστικές κινήσεις των βραχιόνων, του πτερυγιακού κράσπεδου και του σώματος. - Μεταβολές του χρωματισμού (χρωματοφόρα κύτταρα με κοκκία χρωστικής στο δέρμα). - Ύπαρξη φωτοφόρων οργάνων στα βαθύβια Κεφαλόποδα. - Ύπαρξη μελανηφόρου σάκου (μηχανισμός αποφυγής θηρευτών). Χρωματοφόρα κύτταρα: - Βρίσκονται υπό νευρικό και ορμονικό έλεγχο. - Χρησιμοποιούνται ως σήματα κινδύνου, ως προστατευτικοί μηχανισμοί και σε τελετουργίες ζευγαρώματος. Καλαμάρι Sepioteuthis lessoniana (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition)

39 Ομοταξία: Κεφαλόποδα (καλαμάρια, χταπόδια, σουπιές, ναύτιλοι) Μορφή & Λειτουργία Εσωτερικά χαρακτηριστικά Αναπαραγωγή: - Γονοχωριστικά είδη με «όργανο εισαγωγής» στα ενήλικα αρσενικά άτομα (διαφοροποιημένος βραχίονας ή εξωκοτύλη). - Μεγάλα, πλούσια σε λέκιθο αυγά, με μεροβλαστική αυλάκωση, απουσία προνύμφης. Σύζευξη σουπιών και απόθεση σπερματοφόρου με την εξωκοτύλη του διαφοροποιημένου βραχίονα του αρσενικού ατόμου στην μανδυακή κοιλότητα θηλυκού χταποδιού (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition)

40 Ευχαριστώ για την προσοχή σας.