LIBËR PËR MËSUESIN FIZIKA 7

Transcript

1 Dhurata Sokoli Rajmonda Voci LIBËR PËR MËSUESIN FIZIKA 7 BOTIME

2 BOTIME Të gjitha të drejtat janë të rezervuara Pegi 2012 Të gjitha të drejtat lidhur me këtë botim janë ekskluzivisht të zotëruara nga shtëpia botuese Pegi sh.p.k. Ndalohet çdo riprodhim, fotokopjim, përshtatje, shfrytëzim ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar pjesërisht ose tërësisht pa miratimin paraprak nga botuesi. Shtëpia botuese: Tel: cel: Sektori i shpërndarjes: Tel/Fax: Cel: Shtypshkronja: Tel: Cel: shtypshkronjapegi@yahoo.com

3 PËRMBAJTJA Plami mësimor 4 TEMA: 1.3 Të shkruarit me simbole 17 TEMA: 1.5 Zgjidhje detyrash 20 TEMA: 1.5 Zgjidhje detyrash (model 2) 22 TEMA: 1.6 Bashkëveprimi dhe forca 25 TEMA:1.7 Efektet e forcës 27 TEMA: 1.8 Forca e rëndesës dhe masa 31 TEMA: 2.1 Avulli kryen punë 34 TEMA: 2.2 Rryma elektrike zotëron e energji 36 TEMA: 2.5 Fërkimi rreth nesh 39 TEMA: 2.9 Puna, nxehtësia, energjia. 42 TEMA: 2.10 Burimet dhe format e energjisë 45 TEMA: 3.1 Burimet e dritës. Pse i shohim trupat 50 TEMA: 3.5 Eklipset 52 TEMA: 3.6 Pasqyrimi i dritës. Pasqyra e rrafshët 54 TEMA: 3.8 Përthyerja e dritës. Pllaka me faqe paralele. 55 TEMA: 3.9 Thjerra. Qelqi zmadhues 57 TEMA: 4.1 Rryma dhe rezistenca elektrike 60 TEMA: 4.6 Zgjidhje detyrash 67 TEMA: 4.7 Lidhja e rezistencave në seri 71 TEMA: 4.8. Zgjidhje detyrash 74 TEMA: 4.9 Lidhja në paralel 78 TEMA: 4.11 Energjia elektrike 81 TEMA: 5.1 Fusha magnetike e rrymës elektrike 85 TEMA: 5.2 Përçuesit me rrymë në fushën magnetike 89 TEMA: 5.3 Elektromotori 92

4 PLANI MËSIMOR LËNDA: FIZIKË Klasa: VII Programi sintetik 35 javë x 2 orë/javë = 70 orë Teori: 41 orë Zgjidhje ushtrimesh 7 orë Punë laboratori 9 orë Përsëritje 5 orë Teste 3 orë Kurikula e lirë 5 orë 4

5 Kreu Orë teorike Zgjidhje detyrash Punë laboratori Përsëritje Test Total I II III IV V Total O.L =70 Orë Kreu Objektivat e Kreut Tema mësimore për çdo orë mësimi Shënime 1 2 I. Dukuritë mekanike (14 orë) 1. Të përcaktojë nëse trupat janë në lëvizje ose në prehje. 2. Të njohë dhe të përdorë termat: lëvizje, prehje, trajektore, sistem referimi, vendndodhje. 1. Të përkufizojë rrugën dhe të njohë njësitë matëse të saj. 2. Të përkufizojë shpejtësinë, të njohë njësitë matëse të saj dhe ta njehsojë atë në ushtrime. 1.1 Lëvizja. 1.2 Rruga dhe shpejtësia Teori 6 orë Zgjidhje detyrash 2 orë Punë laboratori 3 orë Përsëritje 1 orë Test 1 orë Orë e lirë 1 orë 1. Të njohin simbolet e madhësive fizike dhe njësitë e tyre matëse. 2. Të njohin formulën me të cilën njehsohet shpejtësia e lëvizjes. 1. Të përcaktojnë me anë të matjeve rrugën e plotë dhe kohën e plotë të lëvizjes së një trupi. 2. Të njehsojë shpejtësinë mesatare të lëvizjes së një trupi. 1. Të përcaktojnë gjendjen e trupave në lidhje me një sistem referimi. 2. Të krahasojnë shpejtësitë e trupave të ndryshëm. 3. Të njohin lidhjet ndërmjet njësive matëse. 1.3 Të shkruarit me simbole në fizikë 1.4 PP: Përcaktimi i shpejtësisë mesatare të një trupi 1.5 Zgjidhje detyrash 5

6 Orë Kreu Objektivat e Kreut Tema mësimore për çdo orë mësimi Shënime 6 1. Të japë kuptimin e bashkëveprimit të trupave. 2. Të përkufizojë forcën dhe të njohë njësinë e saj matëse. 3. Të japë shembuj të bashkëveprimit të trupave. 1.6 Bashkëveprimi dhe forca 7 1. Të përcaktojë në shembuj të ndryshëm efektet që shkakton forca. 1.7 Efektet e forcës 8 1. Të përkufizojë forcën e rëndesës, të njohë simbolin fizik dhe njësinë matëse. 2. Të njohë dhe të zbatojë formulën e forcës së rëndesës 1.8 Forca e rëndesës dhe masa 9 Orë e lirë 1. Të diskutojë në lidhje me ligjin e tretë të Njutonit. 1. Bisedë: Njohja me ligjin e tretë të Njutonit Të përcaktojë me anë të matjeve forcën e rëndesës së trupave me masa të njohura. 2. Të shkallëzojë sustën për ndërtimin e një dinamometri. 1.9 PP: Shkallëzimi i sustës. Ndërtimi i dinamometrit Objektivat: 1. Të masë me peshore masën e trupave. 2. Të përcaktojnë forcën e rëndesës së trupave. 1. Të përcaktojë efektet e forcës në raste të ndryshme. 2. Të njehsojë forcën e rëndesës kur njihet masa e trupit dhe anasjelltas PP: Lidhja midis forcës së rëndesës dhe masës 1.11 Zgjidhje detyrash Përsëritje Test 6

7 Orë Kreu Objektivat e Kreut Tema mësimore për çdo orë mësimi Shënime Të japë kuptimin fizik të punës. 2. Të tregojë pse avulli është i aftë të kryejë punë. 3. Të shpjegojë pse avulli zotëron energji. 2.1 Avulli kryen punë. Ai zotëron energji Të tregojë përdorimet e rrymës elektrike në jetën e përditshme. 2. Të shpjegojë pse rryma elektrike zotëron energji. 3. Të njohë dhe të japë shembuj për veprimet e rrymës elektrike në një qark. 2.2 Rryma elektrike zotëron energji II. Puna, nxehtësia, energjia (16 orë) Teori 12 orë Punë laboratori 1 orë Përsëritje 1 orë Test 1 orë Orë të lira 1 orë 1. Të njohë makinat e thjeshta dhe llojet e tyre. 2. Të njohë parimin e punës te llozi, rrotullat dhe formulat e tyre. 3. Të zbatojë formulat e makinave të thjeshta në ushtrime të ndryshme. 1. Të përkufizojë punën dhe të njohë madhësitë nga të cilat varet ajo. 2. Të njohë formulën e punës dhe njësinë matëse të saj. 3. Të zbatojë formulën e punës në ushtrime të ndryshme. 2.3 Makinat e thjeshta lehtësojnë kryerjen e punës 2.4 Puna e kryer nga një forcë Të përkufizojë forcën e fërkimit. 2. Të njohë llojet e fërkimit që ekzistojnë. 3. Të dallojë fërkimin e rrëshqitjes nga ai i rrokullisjes. 2.5 Fërkimi rreth nesh Të përcaktojë ngarkesën elektrike të një elektroskopi. 2. Të shpjegojë dukurinë e tokëzimit. 2.6 Nga se varet forca e fërkimit 7

8 Orë Kreu Objektivat e Kreut Tema mësimore për çdo orë mësimi Shënime Të tregojë faktorët që ndikojnë në fërkimin e trupave. 2. Të japë shembuj për secilin rast të fërkimit të trupave. 2.7 Fërkimi nxehtësia dhe puna Të tregojë se avulli kryen punë kur zgjerohet.2. Të njohë ndërtimin dhe funksionimin e motorëve dhe turbinës me avull. 2.8 Motorët me avull Të tregojë lidhjen midis punës dhe energjisë. 2. Të tregojë lidhjen midis nxehtësisë dhe energjisë. 3. Të bëjë dallimin e energjisë nga puna dhe nxehtësisë. 2.9 Puna Nxehtësia - Energjia Të njohë burimet e energjisë që ekzistojnë në natyrë. 2. Të tregojë format e shfaqes së energjisë në trupa të ndryshëm Burimet dhe format e energjisë Orë e lirë 1. Të përkufizojë energjinë kinetike dhe atë potenciale. 2. Të njohë formulat e zbatimit të tyre dhe t`i zbatojë në ushtrime. 3. Të përkufizojë ligjin e ruajtjes dhe të shndërrimit të energjisë. 1.Të zbatojë në ushtrime të ndryshme njohuritë mbi llojet e energjisë dhe të shndërrimeve energjetike. 1. Të diskutojë rreth burimeve energjetike dhe mënyrave të përdorimeve të tyre.2. Të diskutojë rreth vargjeve të shndërrimeve energjetike nga jeta e përditshme. 1. Të grumbullojë materiale në lidhje me temën. 2. T`i prezantojë ato në klasë Shndërrime të ndërsjella energjie 2.12 Zgjidhje detyrash 2.13 Diskutim rreth burimeve dhe shndërrimeve energjetike 2. Punë me temë: Energjia që konsumojmë Përsëritje Test. 8

9 Orë Kreu Objektivat e Kreut Tema mësimore për çdo orë mësimi Shënime Të përkufizojë dhe të dallojë burimet e dritës. 2. Të klasifikojë trupat në varësi të dritës që ata kanë. 3. Të tregojë se si shihen trupat. 3.1 Burimet e dritës. Pse shohim? III. Dukuri dritore (13 orë) Teori 8 orë Punë laboratori 3 orë Përsëritje 1 orë Orë të lira 1 orë 1. Të tregojë mënyrën e përhapjes së dritës. 2. Të njohë llojet e rrezeve të dritës. 3. Të njohë karakteristikat e shëmbëllimit të një trupi në dhomën e errët. 1. Të ndërtojë vetë një dhomë të errët. 2. Të vrojtojë shëmbëllimin e një trupi ndriçues në dhomën e errët. 1. Të japë përkufizimin e hijes dhe të gjysmëhijes. 2. Të tregojë kushtet në të cilat ndodh hija dhe gjysmëhija. 3. Të njohë karakteristikat e hijes dhe të gjysmëhijes. 3.2 Drita përhapet në vijë të drejtë. Shëmbëllimi 3.3 PP:Të ndërtojmë dhomën e errët 3.4 Hijet dhe gjysmëhijet Të përkufizojë eklipset si dukuri natyrore. 2. Të njohë karakteristikat e eklipsit të Diellit. 3. Të njohë karakteristikat e eklipsit të Hënës. 3.5 Eklipset Orë e lirë 1. Të përshkruajë dukurinë e pasqyrimit të dritës. 2. Të njohë ligjet e pasqyrimit të dritës. 3. Të zbatojë ligjet e pasqyrimit në ushtrime të ndryshme. 1. Të përforcojë njohuritë mbi pasqyrimin e dritës 3.6 Pasqyrimi i dritës. Pasqyra e rrafshët 3. Ushtrime 9

10 Orë Kreu Objektivat e Kreut Tema mësimore për çdo orë mësimi Shënime Të vrojtojë pasqyrimin e një pllake qelqi. 2. Të vrojtojë se shëmbëllimi nuk mbivendoset mbi trupin. 3. Të ndërtojë shëmbëllimin në pasqyrën e rrafshët. 3.7 PP:Të studiojmë pasqyrën e rrafshët Të shpjegojë dukurinë e përthyerjes së dritës. 2. Të njohë ligjet e përthyerjes së dritës. 3. Të zbatojë ligjet e përthyerjes së dritës në ushtrime të ndryshme. 3.8 Përthyerja e dritës. Pllaka me faqe paralele Të njohë thjerrat si pajisje optike dhe funksionin e tyre. 2. Të njohë veçoritë e thjerrave përmbledhëse dhe shpërhapëse. 3. Të ndërtojë shëmbëllimet e dhëna nga thjerrat në ushtrime të ndryshme. 3.9 Thjerrat. Qelqi zmadhues Të shpjegojë ç`është drita e bardhë dhë përbërësit e saj. 2. Të njohë dhe të kombinojë ngjyra të ndryshme për të përftuar ngjyrën e bardhë dhe ngjyrat e tjera. 3. Të shpjegojë mënyrën se si shihen ngjyrat e trupave Drita e përbërë. Ngjyrat Të formojë dritën e bardhë. 2. Të formojë ngjyrat plotësuese. 3. Të formojë dritën e bardhë me ngjyrat plotësuese PP:Të studiojmë rrethin e ngjyrave Përsëritje 10

11 Orë Kreu Objektivat e Kreut Tema mësimore për çdo orë mësimi Shënime Të përkufizojë intensitetin e rrymës si madhësi fizike. 2. Të përkufizojë rezistencën e përçuesit. 3. Të përcaktojë madhësitë prej nga varet rezistenca elektrike Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit duhet: 1. Të përcaktojë madhësinë e rrymës. 2. Të realizojë lidhjen e ampermetrit në qark. 3. Të lexojë ampermetrin. 4.1 Rryma dhe rezistenca elektrike 4.2 PL: Matja e rrymës. Ampermetri IV. Rryma elektrike (16 orë) Teori 7 orë Zgjidhje detyrash 4 orë Punë laboratori 3 orë Përsëritje 1 orë Test 1 orë Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit duhet: 1. Të përkufizojë tensionin elektrik si madhësi fizike. 2. Të njohë aparatin matës, simbolin fizik dhe njësinë matëse të tij. 3. Të interpretojë lidhjen ndërmjet tensionit, punës dhe nxehtësisë. 1. Të lexojë voltmetrin. 2. Të masë tensionin në skajet e pilës. 3. Të masë tensionin në skajet e llambës. Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit duhet: 1. Të përkufizojë ligjin e Omit për një pjesë të qarkut. 2. Të njohë lidhjen që ekziston midis U, I, R. 1. Të njehsojë vlerën e intensitetit të rrymës që tregon shigjeta e një ampermetri. 2. Të njehsojë madhësitë e panjohura, duke zbatuar ligjin e Omit në ushtrime të ndryshme. 1. Të përkufizojë lidhjen në seri të përçuesve. 2. Të njohë veçoritë e madhësive fizike për lidhjen në seri. 4.3 Tensioni elektrik 4.4 P.L: Matja e tensionit. Voltmetri 4.5 Ligji i Omit për një pjesë të qarkut 4.6 Zgjidhje detyrash 4.7 Lidhja e rezistencave në seri Të njehsojë intensitetin e rrymës, tensionin elektrik dhe rezistencën e njëvlershme të rezistencave në lidhjen në seri. 4.8 Zgjidhje detyrash 11

12 Orë Kreu Objektivat e Kreut Tema mësimore për çdo orë mësimi Shënime Të përkufizojë lidhjen në paralel të përçuesve. 2. Të njohë veçoritë e madhësive fizike për lidhjen në paralel. 4.9 Lidhja në paralel e rezistencave 53 Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit duhet: 1. Të njehsojë intensitetin e rrymës elektrike, tensionin dhe rezistencën e njëvlershme të përçuesve në lidhjen në paralel Zgjidhje detyrash 54 Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit duhet: 1. Të përkufizojë energjinë e rrymës elektrike dhe të njohë formulën për njehsimin e saj. 2. Të përkufizojë fuqinë e rrymës elektrike dhe të njohë formulën për njehsimin e saj Energjia elektrike 55 Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësi duhet: 1. Të njohë kushtet në të cilat ndodh lidhja e shkurtër. 2. Të njohë paisjet që mbrojnë qarkun elektrik nga qarku lidhja e shkurtër. 3. Të njohë elementët bazë të mbrojtjes nga elektriciteti Sigurimi teknik 56 Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësi duhet: 1. Të përdorë formulat që lidhin E, P, U, I, R në një qark elektrik Zgjidhje detyrash 57 Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësi duhet: 1. Të njihen me ndërtimin e llambës, portollambës etj PP: Njohja me ndërtimin e llambës Përsëritje Test 12

13 Orë Kreu Objektivat e Kreut Tema mësimore për çdo orë mësimi Shënime Të listojë karakteristikat e magnetëve 2. Të tregojë se si janë vijat e fushës magnetike të një përçuesi me rrymë në varësi të formës së tij. 3. Të njohë ndërtimin e elektromagnetit dhe si forcohet fusha magnetike e tij. 5.1 Fusha magnetike e rrymës elektrike V. Dukuri elektromagnetike (11 orë) Teori 8 orë Përsëritje 1 orë Orë të lira 2 orë 1. Të tregojë se drejtimi i forcës magnetike mbi përçuesin me rrymë varet nga drejtimi i kahut të rrymës. 2. Të njohë rregullën e dorës së majtë për të përcaktuar drejtimin e forcës magnetike. 1. Të njohë pjesët përbërëse të një elektromotori. 2. Të shpjegojë parimin e punës së një elektromotori. 3. Të tregojë si mund të rritet fuqia e një elektromotori. 1. Të përkufizojë dukurinë e induksionit elektromagnetik. 2. Të tregojë shkaqet e lindjes së rrymës së induktuar. 3. Të njohë madhësitë nga varet rryma e induktuar në një qark. 5.2 Përçuesit me rrymë në fushë magnetike 5.3 Elektromotori 5.4 Nga fusha magnetike përftohet rrymë elektrike Të njohë pjesët përbërëse të një gjeneratori. 2. Të shpjegojë parimin e punës së një gjeneratori. 3. Të dallojë gjeneratorin e rrymës alternative nga ai i rrymës së vazhduar. 5.5 Gjeneratori i rrymës elektrike Të japë përkufizimin e rrymës alternative. 2. Të japë përkufizimin e amplitudës, periodës dhe frekuencës së rrymës altërnative. 3. Të njehsojë amplitudën, periodën dhe frekuencën në ushtrime të ndryshme. 5.6 Rryma alternative 13

14 Orë Kreu Objektivat e Kreut Tema mësimore për çdo orë mësimi Shënime Të tregojë mënyrën si prodhohet energjia elektrike në hidrocentrale dhe termocentrale. 2. Të tregojë mënyrën se si trnsportohet energjia elektrike tek përdoruesi. 5.7 Transformatori Të dallojë pjesët kryesore të linjave elektrike nëpërmjet të cilave transportohet energjia elektrike. 2. Të shpjegojë rolin e pjesëve të ndryshme për zvogëlimin e humbjeve të energjisë elektrike në linjat elektrike. 5.8 Prodhimi dhe transportimi i energjisë elektrike 68 Orë e lirë 4. Ekskursion në një ndërmarrje elektrike 69 Orë e lirë 5. Ekskursion në një ndërmarrje elektrike Përsëritje 14

15 LIBËR PËR MËSUESIN Klasa: VII Lënda: Fizikë Tema 1.1: Lëvizja Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë: -Të përkufizojë lëvizjen dhe prehjen e trupave. -Të shpjegojë llojet e trajektoreve të lëvizjes. -Të analizojë lëvizjen dhe prehjen e trupit në 2 sisteme referimi. Mjete pune: Sferë, pe, dorezë, top. Fjalë kyç: Vendndodhje, lëvizje, prehje, trup referimi, trajektore. Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi (përgatitja për të nxënë ) Stuhi mendimi Nxitja për të përsosur të folurit Bashkëbisedim Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes) Hartë konceptesh Ndërtimi i njohurive Punë individuale Përforcimi (konsolidimi i të nxënit) Rishikimi në dyshe Të nxënit bashkëpunues Punë me grupe të vogla Parashikimi: (Stuhi mendimi) 10 minuta Mësuesi shtron njëra pas tjetrës disa pyetje që kanë lidhje me mësimin që do të shpjegojë. Pyetjet ndërtohen të tilla që nxënësi të ketë informacion. Përgjigjet e tyre nuk paragjykohen sepse do të saktësohen gjatë shpjegimit. Ç quajmë trupa në fizikë? A shihni trupa që lëvizin aty ku ndodheni? Trego pesë trupa që janë në prehje. Çfarë ndryshon trupi kur lëviz? (mësuesi lëviz nëpër klasë në këtë moment.) A je i sigurt se trupi lëviz? Ku bazohemi për të dalluar lëvizjen nga prehja? Ndërtimi (hartë konceptesh) 25 minuta. Në pjesën e dytë mësuesi ndan klasën në dy grupe dhe kërkon që secili grup, duke lexuar tekstin të nënvizojë: grupi i parë çfarë ka të rëndësishme për lëvizjen, grupi tjetër për prehjen. Pasi u jepet kohë nëpërmjet pyetjeve të mësuesit dhe nënvizimeve të nxënësve, plotësohet harta e mëposhtme. 15

16 FIZIKA 7 Trupi Ndryshon vendodhjen vendndodhjen Nuk e ndryshon vendndodhjen Lëviz Cështë Si lëviz (trajektorja) Llojet e trajektores Prehet Prehje absolute nuk ka kush e përcakton lëvizjen ose prehjen trupi i referimit Vijëdrejtë e lakuar sistemi i referimit Toka si trup referimi Përforcimi (rishikimi në dyshe)10 minuta Nxënësve u kërkohet nga mësuesi të punojnë në dyshe ushtrimet pas mësimit. Pas çdo ushtrimi të lexuar lihet një kohë pritjeje që nxënësit të diskutojnë me njëri- tjetrin. Pas diskutimit mësuesi fton njërin nga nxënësit për përgjigjen e ushtrimit. Në këtë mënyrë veprohet me të gjitha ushtrimet e dhëna. Mësuesi mundohet t i japë përparësi në përgjigje nxënësit të ndrojtur, duke ndryshuar rolet me shokun e bankës. Detyrë shtëpie. Gjatë rrugës për në shkollë listo tre trupa në lëvizje dhe tre në prehje, duke u nisur nga një sistem referimi që e përzgjedh vetë. Informacion shtesë: mësuesi mund të veçojë lëvizjen rrethore si një trajektore më vete. Këtë lloj trajektoreje mund ta ilustrojë me shembuj (karruseli, orbitat e lëvizjes së planetëve etj.) Vlerësimi: nxënësi vlerësohet për: Shembuj të trupave që lëvizin dhe prehen. Përzgjedhje të sistemit të referimit. Zgjidhje të detyrave. 16

17 LIBËR PËR MËSUESIN LËNDA: Fizikë KLASA: VII TEMA 1.3: Të shkruarit me simbole Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: 1) Të shprehin me simbole madhësitë fizike dhe njësitë e tyre matëse. 2) Të tregojnë formulën me të cilën njehsohet shpejtësia e lëvizjes. 3) Të zbatojnë formulën e mësipërme në ushtrime. Konceptet kryesore: Shpejtësia, rruga, koha, formula, njësitë. STRUKTURA E MËSIMIT Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi (përgatitja për të nxënët) Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes) Përforcimi (konsolidimi i të nxënit) Përvijim i të menduarit. Lexim. Marrëdhënie pyetje - përgjigje. Mendo në dyshe dhe shkëmbe mendime. Nxitje e diskutimit. Ndërtimi i njohurive shkencore. Të nxënët bashkëveprues. Punë me gjithë klasën Punë me gjithë klasën Punë në dyshe Parashikimi: Për të lehtësuar punën dhe për të paraqitur një madhësi fizike përdoren simbolet. Le të plotësojmë tabelën për madhësitë fizike që njohim: Madhësia fizike Simboli i madhësisë fizike Njësia e madhësisë fizike Simboli i njësisë 1. Forca e rëndesës 2. Masa 3. Forca G m F Njuton Kilogram Njuton N Kg N Pasi plotësohet tabela për madhësitë që njohin që në klasë të gjashtë, mësuesi shton: Për madhësitë fizike të dinamikës përdorim këto simbole, të cilat shtohen në tabelën e mëposhtme: 17

18 FIZIKA 7 Madhësia fizike 1. Forca e rëndesës Simboli i madhësisë fizike G Njësia e madhësisë fizike Simboli i njësisë Njuton N 2. Masa m Kilogram Kg 3. Forca F Njuton N 4. Rruga l ose S Metër m 5. Koha t Sekonda s 6. Shpejtësia v Metër / sekondë m/s Ndërtimi i njohurive: Nxënësit studiojnë tekstin për 2-3 minuta, më pas diskutohet në bazë të pyetjeve: *Si e llogaritim shpejtësinë e një trupi? *Paraqite atë me simbole. *Plotësoni t =... S =... Në tabelë jepet ushtrimi: Një trup përshkon rrugën prej 3 minuta në 5 sekonda. Sa është shpejtësia e tij? * Paraqit të dhënat me simbole. *Paraqit me simbole çfarë kërkohet. * Shëno formulën e shpejtësisë duke përdorur simbolet. *Bëj zëvendësimin e të dhënave në formulë dhe gjej shpejtësinë. Lihet koha prej 3 minutash dhe më pas diskutohet. Përforcimi: Nxënësit punojnë në dyshe ushtrimin 4, 5b) c), 6. Lihet koha prej 4-5 min dhe diskuton ushtrimin 1, dyshja e parë. Njëri prej nxënësve jep përgjigjen, ndërsa tjetri është i gatshëm të plotësojë nëse gabon i pari. Ngrihet dyshja e parë: 4. Qarkoni alternativën e saktë. A) Shpejtësia e lëvizjes së një trupi njehsohet me formulën: a) t = v l; b) v = Ft; v = lt; d) v = l t B) Njësia matëse e shpejtësisë është: a) m; b) kg; km/h; d) s; m/s

19 LIBËR PËR MËSUESIN Ngrihet dyshja e dytë: 5. Duke përdorur simbolet fizike, njehsoni madhësinë e panjohur në rastet e mëposhtme: b) Njehsoni kohën që i duhet një trupi për të përshkuar rrugën me gjatësi 27 m, duke lëvizur me shpejtësi 3 m/s. t = l /v = 27/3 = 9 s c) Çfarë rruge përshkon trupi që lëviz me shpejtësi 35 km/h për 3 orë? l = v t = 35 3 = 105 km Ngrihet dyshja e tretë: 6. Rruga që përshkon një trup, i cili lëviz me shpejtësi 57 km h për 2 orë, është: a) 100 km h; b) 104 km h; 114 km h ; d) 124 km h. Konkluzioni: v = l /t l = v t t = l /v Vlerësimi: Vlerësohen nxënësit me notë. Detyrë shtëpie Nxënësve u jepen për detyre ushtrimet 1, 2,3, 5a). 19

20 FIZIKA 7 Klasa: VII Lënda: Fizikë Tema 1.5: Zgjidhje detyrash Objektiva: Në fund të orës së mësimit, nxënësi të jetë i aftë: -Të shkruajë formulën për njehsimin e shpejtësisë. -Të njehsojë shpejtësitë për trupat e dhënë. -Të krahasojë shpejtësi të dhëna në njësi matëse të ndryshme. Mjete pune: Tabelë e zezë, shkumës, stilolaps, fletore. Fjalë kyç: Njehsim, shpejtësi, formulë, njësi matëse. Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi (përgatitja për të nxënë ) Hartë konceptesh Nxitja për të përsosur të folurit Bashkëbisedim Ndërtimi i njohurive (përpunimi I përmbajtjes) Përforcimi (konsolidimi I të nxënit) Grupi i ekspertëve Rishikimi në dyshe Ndërtimi i njohurive Të nxënit bashkëpunues Punë me grupe ekspertësh Punë me grupe të vogla Parashikimi: (hartë konceptesh) 10 minuta. Mësuesi ndërton në tabelë hartën e mëposhtme duke kërkuar që nxënësi ta ndërtojë në fletoren e tij dhe ta plotësojë me informacionet që ka. Njëkohësisht, për të plotësuar hartën, mësuesi ndërton pyetje si: Ç ndodh me trupat kur ndryshojnë vendndodhjen? Cilat janë madhësitë që karakterizojnë lëvizjen? etj. I jep disa minuta kohë nxënësve dhe pastaj ngre nxënës që ta plotësojë në tabelë. Trupat Lëvizin Shpejtësi Kohë Rrugë Kohë Simboli Formula njësia matëse Simboli Formula njësia matëse Simboli Formula njësia V v=l/t m/s l l=v*t m t t=l/v s Rreshti i fundit plotësohet më pas. 20

21 LIBËR PËR MËSUESIN Ndërtimi (grupi i ekspertëve) 25 minuta. Për këtë metodë, ndaj klasën në grupe me nga katër nxënës, u caktohet grupeve nga një numër 1-8. Mësuesi i jep grupit një fishë me ushtrimin për secilin grup. Nxënësve u jepet kohë për zgjidhjen e ushtrimeve brenda grupit. Më pas njeri nga nxënësit e grupit rri në vend, ndërsa tre të tjerët me ushtrimin e zgjidhur kalojnë përkatësisht njëri në grupin me numër dy, njëri në grupin me numër tre, tjetri në grupin me numër katër (të njëjtën gjë e përsëris me grupet nga 5-8). Po kështu veprohet dhe me grupet 2,3,4 pra, njëri rri. tre lëvizin. Me vendosjen e re të nxënësve brenda grupeve zgjidhen të katërta ushtrimet e dhëna me fisha. Secili nxënës luan rolin e ekspertit për ushtrimin e tij. Pasi jepet kohë për zgjidhjen dhe diskutimin e ushtrimeve, nxënësit rikthehen në grupet fillestare. Tani nga secili grup ngrihet një përfaqësues dhe hedh zgjidhjen në tabelë për ushtrimin e tij. Shënim: ushtrimet në fisha mund të jenë ushtrimet e librit ose të kombinuara me ushtrime të ngjashme. Përforcimi (rishikimi në dyshe) 10 minuta Nxënësve u kërkohet nga mësuesi të punojnë në dyshe ushtrimet pas mësimit. Pas çdo ushtrimi të lexuar lihet një kohë pritjeje që nxënësit të diskutojnë me njëri-tjetrin. Pas diskutimit, mësuesi fton njërin nga nxënësit për përgjigjen e ushtrimit. Në këtë mënyrë veprohet me të gjitha ushtrimet e dhëna. Mësuesi mundohet t i japë përparësi në përgjigje nxënësit të ndrojtur, duke ndryshuar rolet me shokun e bankës. Detyrë shtëpie: Ushtrimi 5 i mësimit. Informacion shtesë: mësuesi mund të kërkojë nga nxënësi edhe aparatet matës të tre madhësive fizike në pjesën e parë të mësimit (shpejtësi, rrugë, kohë). Vlerësimi: nxënësi vlerësohet për: Shkrimin e formulave për: v, l, t. Njehsimin e shpejtësisë. Krahasimin e dy shpejtësive të dhëna. 21

22 FIZIKA 7 LËNDA: Fizikë KLASA: VII TEMA: 1.5 Zgjidhje detyrash (model 2) Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: 1) Të përcaktojnë gjendjen e trupave në lidhje me një sistem referimi; 2) Të krahasojnë shpejtësitë e trupave të ndryshëm; 3) Të njohin lidhjet midis njësive matëse. Konceptet kryesore: Kohë, rrugë, shpejtësi, njësitë. STRUKTURA E MËSIMIT Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi (përgatitja për të nxënët) Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes) Përforcimi (konsolidimi i të nxënit) Mendo në dyshe dhe shkëmbe mendime Të nxënët me këmbime Të nxënët me këmbime Nxitje e diskutimit Të nxënët bashkëveprues Të nxënët bashkëveprues Punë në dyshe Punë në grup Punë në grup Parashikimi: Le të rikujtojmë, duke u mbështetur te figura 1, trupat në lëvizje dhe në prehje në lidhje me tokën. Diskutohen duke rikujtuar se një trup lëviz, kur me kalimin e kohës e ndryshon vendndodhjen në lidhje me trupat e tjerë. Trupat janë në prehje kur nuk e ndryshojnë vendndodhjen. Nxënësit studiojnë detyrën 3 dhe 4 për 3-4 minuta dhe më pas diskutojnë në dyshe dy shembujt e dhënë në libër. Ndërtimi i njohurive: Ndahet klasa në grupe katërshe. Secili grup vendos numrat nga njëshi deri te katra. Ndahen ushtrimet për çdo numër. Grupi i 1-shave: 2. Një trup lëviz në një rrugë me shpejtësi 8 m/s për 50 s. Llogaritni gjatësinë e kësaj rruge. 22

23 Grupi i 2-shave: 3. Ktheni vlerat e shpejtësisë nga km/h në m/s. a) 6km h = m s b) c) 25km h = m s 10 km h = m s LIBËR PËR MËSUESIN Grupi i 3-shave: 7. Një trup e përshkon për 2.5 orë rrugën prej 50 km. Shpejtësia e lëvizjes së tij është: a) 25m s; b) 20 km / h c) 100km h; d) 125km h. Grupi i 4-ave: Ushtrim plotësues: Një trup përshkon rrugën prej 60 km me shpejtësi 20 km/h. Koha e lëvizjes së tij është: a) 3 h; b) 2 h; c) 1.5 h; d) 8 h Grupohen 1-shat në grupe katërshe. Po kështu 2-shat, 3-shat dhe 4-at. Lihet koha prej 4-5 minutash që të zgjidhen ushtrimet dhe të diskutohen ndërmjet tyre. Pasi bëhen ekspertë, do të kalojnë në grupet e bazës. Secili prej numrave do ketë kohën prej 3 minutash për të sqaruar ushtrimin te grupi i bazës. Përforcimi: Diskutohen ushtrimet në tabelë sipas kësaj radhe: 1-shat për ushtrimin plotësues. Zgjidhje: 3 h; b) 2 h; c) 1.5 h; d) 8 h. 2-shat për ushtrimin 7: Zgjidhje: a) 25m s; 20 km/h; c) 100km h; d) 125km h. 3-shat për ushtrimin 3: Zgjidhje: a) 6 km /h = m/s b) 10 km /h = m/s c) 25 km /h = m/s 23

24 FIZIKA 7 4-at për ushtrimin 2: l = v t = 8 50 = 400 m Ndërrimi i ushtrimeve bëhet që çdo nxënës të jetë i vëmendshëm kur flet shoku në grupin e vet. Konkluzioni: v = l /t l = v t t = l /v Vlerësimi: Vlerësohen nxënësit me notë. Detyrë shtëpie Nxënësve u jepen për detyrë ushtrimet 1, 4, 5, 6. 24

25 LIBËR PËR MËSUESIN Klasa: VII Lënda: Fizikë Tema 1.6: Bashkëveprimi dhe forca Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë: -Të përkufizojë forcën si madhësi fizike. -Të shpjegojë veprimin dhe kundërveprimin në natyrë. -Të krahasojë bashkëveprimin me takim të drejtpërdrejtë me atë në largësi. Mjete pune: Dinamometër, gur peshe me çengel, karrocë laboratori, dy magnete. Fjalë kyç: Veprimi, kundërveprimi, forca, forcëmatësi, Njuton, bashkëveprim me takim, në largësi, prania e fushave. Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi (përgatitja për të nxënë ) Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes) Parashikim me terma paraprakë Di, Dua të di mësoj Nxitja për të përsosur të shkruarit Ndërtimi i njohurive Punë individuale Bashkëbisedim Përforcimi (konsolidimi I të nxënit) Organizues grafik i analogjisë Të nxënit ndërveprues Punë me grupe Parashikimi:(Parashikim me terma paraprakë) 10 minuta. Hapi i parë: mësuesi zgjedh disa koncepte kyç nga tema: trupat, lëvizin, bashkëveprojnë, ushtrojnë forca, i shënon në tabelë dhe u kërkon nxënësve të shkruajnë një shkrim të shkurtër me këto koncepte. Hapi i dytë: Pasi nxënësit të kenë marrë kohën e duhur, mësuesi kërkon që ta lexojnë dy-tre nxënës. Model: Të gjithë trupat në natyrë lëvizin dhe bashkëveprojnë me njëri-tjetrin. Ata, duke lëvizur, mund të përplasen me trupa të tjerë, të cilët i vënë në lëvizje duke ushtruar forcë mbi ta. Ndërtimi (Di, dua të di, mësoj) 25 minuta Pas fazës së parë mësuesi ndërton në tabelë tri kolona si më poshtë dhe sqaron nxënësit se në kolonën e parë do plotësojnë çfarë dinë, në kolonën e dyte çfarë duan te dine dhe në kolonën e tretë plotësojnë atë çfarë mësojnë. Për këtë, fillimisht nxënësit punojnë në dyshe me paragrafe temën e re, duke mbajtur shënime me të cilat do të ndërtojnë tabelën. Nëse nxënësit lënë pyetje të paplotësuara por që janë të rëndësishme për temën, pyetjet i plotëson mësuesi. Pasi u jepet kohë e mjaftueshme, tabela plotësohet në formë bashkëbisedimi. 25

26 FIZIKA 7 Di Dua të di Mësoj Gjithçka që na rrethon Quhet trup. Trupat lëvizin kur ndryshojnë trajektoren. Lëvizja karakterizohet nga shpejtësia, rruga, koha. Trupat përbëhen nga molekulat të cilat lëvizin dhe bashkëveprojnë. Po trupat bashkëveprojnë? Si shprehet ky bashkëveprim? Si emërtohen këto forca? Si janë këto forca me njëra-tjetrën? Cilat janë karakteristikat e forcave? A e prek gjithmonë forca trupin mbi të cilin vepron? Duke plotësuar tabelën, zbërthejmë konceptet e reja. Po (shembuj bashkëveprimi) Nëpërmjet forcave. Veprimi, kundërveprimi. Janë të barabarta. Simboli (F), njësia matëse (N), Aparati matës (Forcëmatësi ose dinamometri) Jo, kemi bashkëveprim me takim të drejtpërdrejt dhe bashkëveprim në largësi nëpërmjet fushave. Përforcimi (hartë konceptesh) 10 minuta Nxënësve u kërkohet nga mësuesi të plotësojnë me njohuritë e marra në këtë mësim një përmbledhje të njohurive kryesore si më poshtë: Trupat Tru Lëvizin Shpejtësia Rruga Bashkëveprojnë Forca veprimi= kundërveprimi Llojet Me takim Në largësi në Përmbledhjen mund t ua kërkosh në punë të pavarur ose me disa pyetje që ndërton mësuesi në tabelë. Informacion shtesë: mësuesi mund të veçojë edhe një karakteristikë tjetër të forcës, faktin që shënohet me shigjetë dhe sa më e gjatë të jetë shigjeta aq më e madhe është forca. Detyrë shtëpie: Ushtrimi 4 i mësimit Vlerësimi: nxënësi vlerësohet për: Përkufizim të forcës dhe karakteristikave të saj. Shembuj të bashkëveprimit të të dy llojeve. Argumente në tre fazat e mësimit. 26 Karakteristikat simbol njësi aparat matës Koha F N Dinamometër

27 LIBËR PËR MËSUESIN LËNDA: Fizikë KLASA: VII TEMA 1.7: Efektet e forcës Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: 1) Të tregojnë se kur trupi ndryshon formën ose përmasat ai shformohet. 2) Të përcaktojnë në shembuj të ndryshëm efektet që shkakton forca. Konceptet kryesore: Forca, efektet e saj. STRUKTURA E MËSIMIT Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Parashikimi (përgatitja për të nxënët) Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes) Përforcimi (konsolidimi i të nxënit) DDM ( Di-Dua të di - Mësova) DDM DDM Veprimtaritë e nxënësve Nxitje e diskutimit Diskutimi i ideve Paraqitja grafike e informacionit Organizimi i nxënësve Punë me gjithë klasën Punë me gjithë klasën Punë individuale Parashikimi: Jemi njohur dhe më parë me shformimin e trupave në klasën VI. Le t i rikujtojmë me anë të pyetjeve: * Tregoni vetitë e trupave të lëngët. * Tregoni vetitë e trupave të gaztë. * Tregoni vetitë e trupave të ngurtë. * Duke u mbështetur tek vetitë, pse themi se trupat e lëngët dhe të gaztë shformohen lehtësisht? *Ç mund të themi për trupat e ngurtë? *A kemi shformim të trupit të ngurtë kur mbi të nuk veprohet? Nxënësit diskutojnë rreth pyetjeve të mësipërme. Këto paraqiten në një tabelë si më poshtë: 27

28 FIZIKA 7 Çfarë dimë Çfarë duam të dimë Çfarë mësuam *Lëngjet janë të rrjedhshëm dhe marrin formën e enës ku ndodhen. *Gazet janë të rrjedhshëm, marrin formën e enës dhe mbushin gjithë vëllimin e saj. *Trupat e ngurtë nuk rrjedhin, ruajnë formën dhe vëllimin kur mbi ta nuk veprohet. *Meqenëse trupat e gaztë dhe të lëngët marrin formën e enës ku ndodhen, themi se shformohen lehtësisht. *Trupat e ngurtë shformohen me vështirësi. *Kur mbi trupat e ngurtë nuk veprohet, nuk kemi shformim. Ndërtimi i njohurive: Pasi kanë diskutuar rreth pyetjeve të mësipërme dhe kanë nxjerrë konkluzionet, nxënësit orientohen për atë që duan të dinë më shumë. Hartohen pyetjet së bashku me nxënësit: *A themi se trupat e ngurtë shformohen kur mbi ta vepron një forcë? * Jepni shembuj të shformimit të trupave të ngurtë kur mbi ta vepron një forcë. * A themi se forca shkakton lëvizjen e një trupi, nëse ai është në prehje me një sistem referimi? *Tregoni raste kur forca shkakton lëvizjen e trupit. *A themi se forca shkakton ndryshimin e shpejtësisë së një trupi? * Tregoni raste kur forca shkakton ndryshimin e shpejtësisë së një trupi. * A mund të themi se forca ndryshon trajektoren e një trupi në lëvizje? * Jepni shembuj të ndryshimit të trajektores së një trupi. *Në ç përfundim arrijmë? Të gjitha pyetjet shënohen në tabelën - çfarë duam të dimë 28

29 LIBËR PËR MËSUESIN Çfarë dimë Çfarë duam të dimë *A themi se trupat e ngurtë shformohen kur mbi ta vepron një forcë? *Jepni shembuj të shformimit të trupave të ngurtë kur mbi ta vepron një forcë. *A themi se forca shkakton lëvizjen e një trupi, nëse ai është në prehje me një sistem referimi? *Tregoni raste kur forca shkakton lëvizjen e trupit. *A themi se forca shkakton ndryshimin e shpejtësisë së një trupi? *Tregoni raste kur forca shkakton ndryshimin e shpejtësisë së një trupi. * A mund të themi se forca ndryshon trajektoren e një trupi në lëvizje? * Jepni shembuj të ndryshimit të trajektores së një trupi. *Në ç përfundim arrijmë? Çfarë mësuam Nxënësit lexojnë tekstin për 5-6 minuta dhe diskutohen përgjigjet. Përforcimi: Nxënësit punojnë individualisht kolonën e fundit - çfarë mësuam Çfarë dimë Çfarë duam të dimë Çfarë mësuam *Lëngjet janë të rrjedhshëm dhe marrin formën e enës ku ndodhen. *Gazet janë të rrjedhshëm, marrin formën e enës dhe mbushin gjithë vëllimin e saj. *Trupat e ngurtë nuk rrjedhin, ruajnë formën dhe vëllimin kur mbi ta nuk veprohet. *Meqenëse trupat e gaztë dhe të lëngët marrin formën e enës ku ndodhen, themi se shformohen lehtësisht. *Trupat e ngurtë shformohen me vështirësi. *Kur mbi trupat e ngurtë nuk veprohet, nuk kemi shformim. *A themi se trupat e ngurtë shformohen kur mbi ta vepron një forcë? *Jepni shembuj të shformimit të trupave të ngurtë kur mbi ta vepron një forcë. *A themi se forca shkakton lëvizjen e një trupi, nëse ai është në prehje me një sistem referimi? *Tregoni raste kur forca shkakton lëvizjen e trupit. *A themi se forca shkakton ndryshimin e shpejtësisë së një trupi? *Tregoni raste kur forca shkakton ndryshimin e shpejtësisë së një trupi. *A mund të themi se forca ndryshon trajektoren e një trupi në lëvizje? *Jepni shembuj të ndryshimit të trajektores së një trupi. *Në ç përfundim arrijmë? *Trupat e ngurtë shformohen kur mbi ta veprojnë forca. *Mëshojmë me gisht në mesin e një vizoreje plastike të mbështetur në të dyja skajet. Ajo do të shformohet. Kjo do të ndodhë edhe me një sustë që tërhiqet, me një top që goditet ose me një makinë që godet një trup tjetër. *Forca mund të shkaktojë lëvizjen e një trupi, nëse ai ishte në prehje në lidhje me një sistem referimi. *Ajri ushtron forcë mbi parashutën. Lëvizja e parashutistit bëhet me shpejtësi më të vogël. *Po, forca mund të ndryshojë shpejtësinë e lëvizjes. * Ajri ushtron forcë mbi parashutën. Lëvizja e parashutistit bëhet me shpejtësi më të vogël. * Po, forca mund të ndryshojë trajektoren e një trupi në lëvizje. * Gjatë goditjeve, anët e tavolinës ushtrojnë forcë mbi topat e bilardos. Topat ndryshojnë drejtimin e lëvizjes, madje edhe kur goditen me njëri-tjetrin. * Forca është një madhësi fizike që mund të ndryshojë gjendjen e prehjes ose karakteristikat e lëvizjes së një trupi. 29

30 FIZIKA 7 Nxënësit punojnë në dyshe ushtrimin 2,3. Lihet koha prej 4-5 min dhe dyshja e parë diskuton ushtrimin 2. Njëri prej nxënësve jep përgjigjen, ndërsa tjetri është i gatshëm të plotësojë nëse gabon i pari. 2. Qarko (V), nëse thënia është e vërtetë ose (G), nëse është e gabuar: - Trupat e ngurtë shformohen më me vështirësi se trupat e lëngët. V G - Kur trupi nuk e ndryshon formën dhe përmasat e tij, thuhet se ai shformohet. V G - Forca që ushtrohet mbi një trup, rrit shpejtësinë e lëvizjes së tij. V G - Sa më e madhe të jetë forca që vepron mbi trupin, aq më i madh është shformimi i tij. V G Ngrihet dyshja e dytë: 3. Pas hedhjes së tyre nga aeroplani, aeronautistët realizojnë figura të ndryshme. Cila është arsyeja që ndikon në zvogëlimin e shpejtësisë së lëvizjes së tyre? Ajri ushtron forcë mbi aeronautistët. Lëvizja e aeronautistëve bëhet me shpejtësi më të vogël. Konkluzioni: Efektet e forcës: Shformimi Ndryshimi i shpejtësisë Ndryshimi i trajektores Lëvizja Vlerësimi: Vlerësohen nxënësit me notë. Detyrë shtëpie Nxënësve u jepen për detyrë ushtrimet 1,4, 5. 30

31 LIBËR PËR MËSUESIN LËNDA: Fizikë KLASA: VII TEMA 1.8: Forca e rëndesës dhe masa Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: 1) Të përkufizojnë forcën e rëndesës. 2) Të tregojnë simbolin fizik dhe njësinë matëse. 3) Të zbatojnë formulën e forcës së rëndesës. Konceptet kryesore: Forca e rëndesës, masa, njësitë. STRUKTURA E MËSIMIT Fazat e strukturës Parashikimi (përgatitja për të nxënët) Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes) Përforcimi (konsolidimi i të nxënit) Strategjitë mësimore Përvijimi i të menduarit Lexim. Marrëdhëniet pyetje-përgjigje Mendo në dyshe dhe shkëmbe mendime Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Punë me gjithë klasën Punë me gjithë klasën Punë në dyshe Nxitje e diskutimit Ndërtimi i njohurive shkencore Të nxënët bashkëveprues Parashikimi: Në jetën e përditshme gjithmonë i shtrojmë pyetjen vetes: Pse trupat, nëse lihen të lirë, bien në tokë? Shikoni figurat. Çfarë vini re në to? Diskutohen, duke treguar se trupat i tërheq toka. Gjithashtu ajo tërheq edhe hënën dhe satelitët përreth saj. Si përfundim themi se toka tërheq të gjithë trupat e ndodhur mbi të dhe afër saj. Ndërtimi i njohurive: Nxënësit studiojnë tekstin për 5-6 minuta dhe më pas drejtohen pyetjet: *A ushtron toka forcë mbi trupat? *Si e quajmë këtë forcë? *Si është e drejtuar kjo forcë? *Me çfarë e paraqesim forcën e rëndesës? *Cili është simboli i forcës së rëndesës? Po njësia e saj? *Ç quajmë masë të trupit? 31

32 FIZIKA 7 *Themi se trupi me masë më të madhe rëndon më shumë se ai me masë më të vogël. Pse? *Si është forca e rëndesës që vepron mbi një trup në lidhje me masën? *Shprehni me simbole këtë lidhje? Diskutohen në klasë dhe nxirren konkluzionet, si: Forcën me të cilën Toka tërheq të gjithë trupat e ndodhur mbi të dhe afër saj do ta quajmë forcë rëndese. Simboli i forcës së rëndesës është G. Njësia e matjes së saj është njuton (N). Mbi trupin me masë të madhe ushtrohet një forcë rëndese e madhe, ndërsa mbi trupin me masë të vogël një forcë rëndese e vogël. Forca e rëndesës që vepron mbi një trup është në përpjesëtim të drejtë me masën e trupit. Lidhja ndërmjet tyre shprehet me barazimin: G = m (10 N kg) Forca e rëndesës që vepron mbi një trup llogaritet duke shumëzuar masën e trupit me 10 N kg. Përforcimi: Nxënësit punojnë në dyshe ushtrimin 3,5, 6. Lihet koha prej 4-5 min dhe diskuton ushtrimin 1 dyshja e parë. Njëri prej nxënësve jep përgjigjen ndërsa tjetri është i gatshëm të plotësojë nëse gabon i pari. Ngrihet dyshja e parë: 3. Qarko (V), nëse thënia është e vërtetë ose (G), nëse është e gabuar: - Forca e rëndesës varet nga lartësia në të cilën ndodhet trupi. V G - Forcën e rëndesës mund ta masim me ndihmën e dinamometrit. V G - Forca e rëndesës varet nga masa e trupave. V G - Forca e rëndesës është forca me të cilën Toka shformon trupat. V G Ngrihet dyshja e dytë: 5. Njehsoni forcën e rëndesës së trupave me masë: a) 50 g; b) 850 g; c) 2500 g; d) kg; e) 6 kg. G 1 = m 1 g = = 0.5 N G 2 = m 2 g = = 8.5 N G 3 = m 3 g = = 25 N G 4 = m 4 g = = 47.5 N G 5 = m 5 g = 6 10 = 60 N 32

33 LIBËR PËR MËSUESIN Ngrihet dyshja e tretë: 6. Njehsoni masën e trupave, forca e rëndesës e të cilëve është: a) 7 N; b ) 9.5 N; c) 65 N; d) 210 N. m 1 = G 1 / g = 7 / 10 = 0.7 kg m 2 = G 2 / g = 9.5 / 10 = 0.95 kg m 3 = G 3 / g = 65 / 10 = 6.5 kg m 4 = G 4 / g = 210 / 10 = 21 kg Konkluzioni: Forca e rëndesës Simboli dhe njësia Formula Paraqitja G (N) G = mg Me shigjetë e drejtuar nga poshtë Vlerësimi: Vlerësohen nxënësit me notë. Detyrë shtëpie Nxënësve u jepen për detyrë ushtrimet 1, 2, 4, 7. 33

34 FIZIKA 7 LËNDA: Fizikë KLASA: VII TEMA: 2.1 Avulli kryen punë Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: 1) Të japin kuptimin fizik të punës; 2 ) Të tregojnë pse avulli është i aftë të kryejë punë; 3 ) Të shpjegojnë pse avulli zotëron energji. Konceptet kryesore: Puna, forca, energjia. STRUKTURA E MËSIMIT Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi (përgatitja për të nxënët ) Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes) Përforcimi (konsolidimi i të nxënit) Imagjinatë e drejtuar. Lexim. Rrjet i diskutimit. Mendo në dyshe dhe shkëmbe mendime. Nxitje e diskutimit. Ndërtimi i njohurive shkencore. Të nxënët bashkëveprues. Punë me gjithë klasën. Punë me gjithë klasën. Punë në dyshe. Parashikimi: Jemi ndeshur në jetën e përditshme me fjalën punë. Le të shohim në fizikë kuptimin e kësaj madhësie. Në tabelë ngrihen 3 nxënës, ku u janë vendosur njërit një karrige para, të dytit një fletë rrotulluese, ndërsa të tretit i janë lidhur me fije peri dy trupa me masa të ndryshme dhe janë vendosur në rrotull. Nxënësi 1 shtyn karrigen. Drejtohet pyetja: *A ndryshoi vendndodhjen karrigia? * Nën veprimin e kujt ajo ndryshoi vendndodhjen? Nxënësi 2 mban në dorë fletën rrotulluese dhe i fryn asaj. *A ndryshoi vendndodhja e fletëve të saj? *Nën veprimin e kujt ato ndryshoi vendndodhjen? Nxënësi 3 mban në dorë rrotullën me dy trupa me masa të ndryshme. *Çfarë vini re? *A ndryshoi vendndodhja e trupave? *Nën veprimin e kujt ato ndryshuan vendndodhjen? Për të tria rastet mund të themi se trupat ndryshojnë vendndodhje nën veprimin 34

35 e një force, pra është kryer punë, pra trupat zotërojnë energji. Puna është një madhësi fizike që lidhet me forcën që vepron. LIBËR PËR MËSUESIN Ndërtimi i njohurive: Nxënësit studiojnë tekstin për 6-7 minuta. Më pas diskutohet në bazë të pyetjeve: *Tregoni raste ku avulli vë në lëvizje trupa të ndryshëm. *Çfarë themi në këtë rast? Avulli kryen punë kur ushtron forcë mbi trupat e tjerë, duke i vënë në lëvizje. *Meqë avulli kryen punë, a mund të themi se ai zotëron energji? *Si është e lidhur energjia me punën? *Ku gjen përdorim sot energjia e avullit? Jepni shembuj. Përforcimi: Nxënësit punojnë në dyshe ushtrimin 2,3,5. Lihet koha prej 4-5 min dhe diskuton ushtrimin 1 dyshja e parë. Njëri prej nxënësve jep përgjigjen, ndërsa tjetri është i gatshëm të plotësojë nëse gabon i pari. Ngrihet dyshja e parë: 2. Plotësoni me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme: - Forca që ushtrohet mbi një trup, jo...gjithmonë... kryen punë mbi trupin. - Sa më e madhe është...puna... e kryer nga trupi, aq më e madhe është...energjia...e harxhuar prej tij. - Kur avulli ushtron...forcë... mbi trupat e tjerë dhe i vë ata në lëvizje, themi se ai kryen...punë... - Avulli është i aftë të kryejë...punë..., sepse ai zotëron...energji... Ngrihet dyshja e dytë: 3. Qarko (V), nëse thënia është e vërtetë ose (G), nëse është e gabuar: - Kur ushtrojmë forcë mbi një trup kryejmë punë. V G - Kur ushtrojmë forcë mbi një trup jo gjithmonë kryejmë punë. V G - Që një trup të kryejë punë duhet të zotërojë gjithmonë energji. V G - Një trup zotëron gjithmonë energji edhe kur nuk kryen punë. V G - Energjia që zotëron një trup është gjithmonë më e madhe se puna që ai mund të kryejë. V G 35

36 FIZIKA 7 Ngrihet dyshja e tretë: 5. Në figurë paraqitet një njeri, i cili duhet të transportojë një ngarkesë. Cilat madhësi fizike janë të pranishme në këtë rast? Forca, puna, energjia. Konkluzioni: Energji kryen Punë pra zotëron Avulli Vlerësimi: Vlerësohen nxënësit me notë. Detyre shtëpie Nxënësve u jepen për detyre ushtrimet 1, 4,6, 7. TEMA: 2.2 Rryma elektrike zotëron e energji Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: 1) Të tregojnë përdorimet e rrymës elektrike në jetën e përditshme; 2 ) Të shpjegojnë pse rryma elektrike zotëron energji; 3) Të njohin dhe të japin shembuj për veprimet e rrymës elektrike në një qark. Konceptet kryesore: Rryma elektrike, veprimet e rrymës, energija. STRUKTURA E MËSIMIT Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Parashikimi (përgatitja për të nxënët ) Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes ) Përforcimi (konsolidimi i të nxënit) Imagjinatë e drejtuar. Lexim. Rrjet i diskutimit. Mendo në dyshe dhe shkëmbe mendime. Veprimtaritë e nxënësve Nxitje e diskutimit. Ndërtimi i njohurive shkencore. Të nxënët bashkëveprues. Organizimi i nxënësve Punë me gjithë klasën. Punë me grupe. Punë në dyshe. 36

37 LIBËR PËR MËSUESIN Parashikimi: Njohim elektricitetin dhe përdorimin e tij në jetën e përditshme. Jepni shembuj të përdorimit të rrymës elektrike në jetën e përditshme. Mësuesi shkruan në tabelë përdoruesit e rrymës elektrike që thonë nxënësit. Sobë, freskuese, makinë larëse, tharëse, televizori, kompjuteri etj... Ndani këto pajisje në mekanike dhe termike. Lihet koha prej 2 minutash. Diskutohen në klasë. Ndërtimi i njohurive: Nxënësit studiojnë tekstin për 6-7 minuta. Më pas ndahet klasa në 3 grupe sipas rreshtave dhe jepen pyetjet: Grupi 1: * Tek pajisjet mekanike që veçuat më lart, nëse mungon burimi i rrymës, a vihen në lëvizje? Pse? * Kush e shkakton lëvizjen e pasjeve? * A mund të themi se rryma elektrike kryen punë? Pse? Grupi 2: * Tek pajisjet termike që veçuat më lart, nëse mungon burimi i rrymës, a mund të ngrohen ato? Pse? * Cili është shkaku i efektit termik? * A mund të themi se kalimi i rrymës elektrike në këto pajisje shoqërohet me çlirim nxehtësie? Pse? Grupi 3: * Nëse një trup kryen punë, a mund të themi se ai zotëron energji? * Rryma elektrike është e aftë të kryejë punë. A themi se ajo zotëron energji? Pse? * Në çfarë shndërrohet energjia që zotëron rryma elektrike në këtë rast? Lihet koha prej 4-5 minutash dhe më pas diskutohet duke nxjerrë përfundimet. Mësuesi thekson se rryma elektrike kryen punë, pra ajo zotëron energji dhe energjia që zotëron ajo shndërrohet në efekt termik, mekanik gjithashtu dritor e magnetik. Përforcimi: Nxënësit punojnë në dyshe ushtrimin 2,4, 6. Lihet koha prej 4-5 min dhe diskuton ushtrimin 1 dyshja e parë. Njëri prej nxënësve jep përgjigjen ndërsa tjetri është i gatshëm të plotësojë nëse gabon i pari. Ngrihet dyshja e parë: 2. Plotësoni me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme: - Kalimi i rrymës elektrike në një qark mund të përdoret për të kryer... Punë... - Kalimi i rrymës elektrike në një qark shoqërohet gjithmonë me çlirim... 37

38 FIZIKA 7 nxehtësie... - Pajisjet elektrike i ndajmë në pajisje...mekanike...dhe në pajisje... termike... - Energjia që zotëron rryma elektrike merret nga...burimi i rrymës... Ngrihet dyshja e dytë: 4. Kalimi i rrymës elektrike në një qark të thjeshtë bën të mundur që një llambë të ndriçojë. Në qoftë se në llambat e neonit kemi vetëm veprimin dritor të rrymës elektrike, në llambat inkandeshente (të zakonshmet), kemi edhe një veprim tjetër. Cili është ai? Veprimi termik. Ngrihet dyshja e tretë: 6. Duke ditur që kalimi i rrymës elektrike nëpër qark shoqërohet me më shumë se një veprim të saj, shënoni në tabelë veprimet e rrymës elektrike për pajisjet e mëposhtme: Nr. Pajisja Veprimi mekanik (puna) Veprimi termik (nxehtësia) 1. Elektromotor Hekur rrobash + 3. Sobë elektrike + 4. Makinë larëse Kondicioner + 6. Tharëse flokësh Dush elektrik + Veprimi magnetik 8. Elektromagnet + 9. Mikrovalë + + Veprimi dritor 10. Llambë + + Konkluzioni: Rryma elektrike kryen Punë pra zotëron Energji Vlerësimi: Vlerësohen nxënësit me notë. Detyrë shtëpie Nxënësve u jepen për detyrë ushtrimet 1, 3, 5. 38

39 LIBËR PËR MËSUESIN LËNDA: Fizikë KLASA: VII TEMA 2.5: Fërkimi rreth nesh Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: 1) Të përkufizojnë forcën e fërkimit. 2) Të tregojnë llojet e fërkimit që ekzistojnë. 3) Të dallojnë fërkimin e rrëshqitjes nga ai i rrokullisjes. Konceptet kryesore: Fërkimi, llojet e fërkimit. STRUKTURA E MËSIMIT Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Parashikimi (përgatitja për të nxënët) Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes) Përforcimi (konsolidimi i të nxënit) Përvijimi i të menduarit Lexim. Marrëdhëniet pyetje-përgjigje Mendo në dyshe dhe shkëmbe mendime Veprimtaritë e nxënësve Nxitje e diskutimit Ndërtimi i njohurive shkencore Të nxënët bashkëveprues Organizimi i nxënësve Punë me gjithë klasën Punë me gjithë klasën Punë në dyshe Parashikimi: Në jetën e përditshme shpesh na është dashur të lëvizim objekte të ndryshme. Si për shembull, një komodinë ose një dollap rrobash. Megjithëse ushtrojmë forcë mbi komodinën do të ndeshim vështirësi. Pse? Megjithëse ushtrojmë forcë mbi dollapin, ai nuk lëviz. Pse? Lëshojmë një makinë lodër mbi dysheme. Pas njëfarë kohe do të ndalojë. Pse? Diskutohen në klasë duke nxjerrë konkluzionin se: Ekziston një forcë, e cila pengon lëvizjen e trupave, gjatë bashkëveprimit të trupave lind një forcë. Meqë trupi është në takim vetëm me sipërfaqen ku mbështetet, themi se në zonën e takimit lind një forcë penguese. Bashkëveprimi që lind në zonën e takimit ndërmjet dy trupave dhe që pengon lëvizjen quhet fërkim. Forca që i përket këtij bashkëveprimi quhet forcë fërkimi. Ajo pengon gjithmonë lëvizjen dhe ka kah të kundërt me kahun e forcës me të cilën ne veprojmë mbi trupin. 39

40 FIZIKA 7 Ndërtimi i njohurive: Nxënësit studiojnë tekstin për 5-6 minuta dhe më pas drejtohen pyetjet: *Kur themi se lind forca e fërkimit? *Në rastin kur trupi nuk lëviz, megjithëse ushtrojmë forcë mbi të, a kemi lindje të forcës së fërkimit? *Si e quajmë këtë forcë fërkimi? * Në rastin kur trupi rrëshket mbi sipërfaqen e dyshemesë, a kemi lindje të forcës së fërkimit? *Si e quajmë këtë forcë? *Po nëse fërkimi lind gjatë rrokullisjes së një trupi? *Si e quajmë këtë forcë? *Ku ndryshon fërkimi i rrëshqitjes nga ai i rrokullisjes? *Si e quajmë fërkimin që lind ndërmjet trupave që lëvizin në lëngje dhe gaze? *Gjatë një lëvizjeje mund të kemi disa lloje fërkimesh. Përcaktoni këto lloj fërkimesh gjatë lëvizjes së një çiklisti. *Fërkimin e kemi të dëmshëm dhe të dobishëm. Jepni shembuj për çdo rast. Diskutohen në klasë dhe nxirren konkluzionet, si: Forca e fërkimit lind në momentin kur ushtrojmë një forcë mbi trupin dhe përpiqemi ta lëvizim. Nëse mbi një trup ushtrojmë një forcë, por trupi nuk lëviz, atëherë fërkimi që vepron mbi trupin quhet fërkimi i prehjes. Nëse trupi është në lëvizje, duke rrëshqitur mbi një trup tjetër, mbi të vepron fërkimi i rrëshqitjes. Fërkimi që lind gjatë lëvizjes me rrokullisje të një trupi mbi një trup tjetër quhet fërkim i rrokullisjes. Fërkimi i rrokullisjes është më i vogël se fërkimi i rrëshqitjes. Forca e fërkimit në këtë rast quhet edhe forcë rezistence. Veprojnë këto fërkime: fërkimi i rrokullisjes ndërmjet truallit dhe rrotave, fërkimi i pjesëve të mekanizmit të biçikletës, fërkimi i frenave me rrotat dhe fërkimi i trupit me ajrin. Përforcimi: Nxënësit punojnë në dyshe ushtrimin 2, 6, 8. Lihet koha prej 4-5 min dhe diskuton ushtrimin 1 dyshja e parë. Njëri prej nxënësve jep përgjigjen ndërsa tjetri është i gatshëm të plotësojë nëse gabon i pari. Ngrihet dyshja e parë: 2. Plotësoni me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme. - Drejtimi i forcës së fërkimit është i..kundërt... me drejtimin e zhvendosjes së trupit. - Nëse trupi nuk lëviz nën veprimin e forcës, kemi fërkimin e...prehjes... - Për të zvogëluar fërkimin në pajisje përdoren... lubrifikimi dhe grastatimi... - Forca e fërkimit në lëngje dhe gaze quhet edhe forcë...rezistence... 40

41 LIBËR PËR MËSUESIN Ngrihet dyshja e dytë: 6. Një kub dhe një sferë prej druri me masa të njëjta lëvizin mbi një sipërfaqe horizontale. Përse sfera lëviz më shpejt dhe zhvendoset më shumë se kubi i drurit? Gjatë lëvizjes së sferës kemi fërkimin e rrokullisjes. Në rastin e kubit kemi fërkimin e rrëshqitjes. Fërkimi i rrokullisjes është më i vogël se ai i rrëshqitjes, rrjedhimisht sfera zhvendoset më shumë. Ngrihet dyshja e tretë: 8. Kur vrapon, një njeri është i detyruar të çajë ajrin që e rrethon. A mund të themi se ajri ushtron forcë fërkimi që të pengojë vrapimin? Po, dhe në këtë rast kemi forcën e rezistencës. Konkluzioni: Fërkimi dhe llojet e tij: Fërkimi i prehjes Fërkimi i rrëshqitjes Fërkimi i rrokullisjes Vlerësimi: Vlerësohen nxënësit me notë. Detyrë shtëpie Nxënësve u jepen për detyrë ushtrimet 1, 3, 4, 5, 7. 41

42 FIZIKA 7 TEMA: 2.9 Puna, nxehtësia, energjia. Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: 1) Të tregojnë lidhjen ndërmjet punës dhe energjisë; 2) Të tregojnë lidhjen ndërmjet nxehtësisë dhe energjisë; 3) Të bëjnë dallimin e energjisë nga puna dhe nga nxehtësia. Konceptet kryesore: Puna, nxehtësia, energjia. STRUKTURA E MËSIMIT Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Parashikimi (përgatitja për të nxënët ) Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes ) Përforcimi (konsolidimi i të nxënit) Diskutim i njohurive paraprake. Lexim. Sistemi ndërveprus i shënimeve. Mendo në dyshe dhe shkëmbe mendime. Veprimtaritë e nxënësve Nxitje e diskutimit. Të lexuarit ndërveprues. Të nxënët bashkëveprues. Organizimi i nxënësve Punë me gjithë klasën. Punë me grupe. Punë në dyshe. Parashikimi: Le të rikujtojmë njohuritë e marra mbi punën e kryer nga një trup kur mbi të ushtrohet forcë. *Kur themi se kemi kryer punë? *Kush e kryen punën? *Jepni disa shembuj konkretë? *Kur kryhet punë, a themi se harxhohet energji? *Si është puna e kryer në lidhje me energjinë? Pra kur kryejmë punë themi se harxhojmë energji. Sa më e madhe të jetë puna e kryer aq më e madhe është energjia e harxhuar. Ndërtimi i njohurive: Nxënësit studiojnë tekstin në pjesë, të ndarë në tre grupe, për 5-6 minuta. Secili grup do t i përgjigjet pyetjeve të mëposhtme: Grupi 1: * Kur çlirohet nxehtësi? 42

43 LIBËR PËR MËSUESIN Grupi 2: * Tregoni lidhjen e energjisë me nxehtësinë. Grupi 3: * Bëni dallimin e energjisë nga puna dhe nxehtësia. Pas leximit nxënësit diskutojnë në dyshe pyetjet, për 3 minuta. Mësuesi thotë: Vendosni në tekst shenjën (+ )për informacionin që dini,( - ) për informacionin e ri që morët, dhe (? ) për informacionin e paqartë. Në dërrasën e zezë paraqitet tabela, dhe plotësohet nga nxënësit: + -? *Nxehtësia çlirohet gjatë ndryshimeve kimike ose fizike të lëndës. * Nxehtësia e çliruar prej trupave shndërrohet në punë. * Trupat që kryejnë punë zotërojnë energji. *Njësia e punës. * Kur trupat çlirojnë nxehtësi, harxhojnë energjinë e tyre. *A zotëron energji një trup kur nuk kryen punë? * Energjia e një trupi është madhësia fizike që shpreh aftësinë e tij për të kryer punë mbi trupa të tjerë ose për të çliruar nxehtësi. * Njësia e energjisë. *Njësia e nxehtësisë. *Trupi zotëron energji dhe kur nuk kryen punë. *Puna nuk tregon energjinë e trupit, por vetëm atë pjesë të energjisë që i pakësohet ose shtohet. *Energjia është e ndryshme nga nxehtësia. Mësuesi shpjegon njohuritë e paqarta nxënësve. *Energjia termike e një trupi është e barabartë me energjinë e grimcave përbërëse. * Nxehtësia është madhësia fizike që shpreh vetëm pjesën e energjisë termike të një trupi që i kalon një trupi tjetër. * Puna dhe nxehtësia nuk janë energji të një trupi. Ato janë kalime në forma të ndryshme të një pjese të energjisë nga një trup në një tjetër. Përforcimi: Nxënësit punojnë në dyshe ushtrimin 2,4, 6, 8 Lihet koha prej 4-5 min dhe diskuton ushtrimin 1 dyshja e parë. Njëri prej nxënësve jep përgjigjen ndërsa tjetri është i gatshëm të plotësojë nëse gabon i pari. Ngrihet dyshja e parë: 2. Plotësoni me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme: - Sa më e madhe të jetë puna e kryer nga një trup, aq më e..madhe... është energjia e harxhuar prej tij. - Nëse një trup nuk kryen punë mbi një trup tjetër, energjia e tij...nuk ndryshon... - Energjia e një trupi shpreh aftësinë e tij për të kryer...punë...mbi trupat e tjerë ose për të...çliruar... nxehtësi. - Ndryshimi i...energjisë... së një trupi është i barabartë me...punën... që ai kryen mbi të tjerët ose me...punën... që të tjerët kryejnë mbi të. 43

44 FIZIKA 7 Ngrihet dyshja e dytë: 4. Në cilin rast vinçi kryen punë më të madhe: kur ngre të njëjtën ngarkesë në lartësinë 10 m apo në lartësinë 15 m? A është harxhuar e njëjta energji nga vinçi? Punë më të madhe vinçi8 ka kryer në rastin e dytë. Rrjedhimisht do harxhojë më shumë energji në këtë rast. Ngrihet dyshja e tretë: 6. Pasi një trup kreu punën prej 150 J, energjia e tij u bë J. Sa ishte energjia fillestare e trupit? Energjia fillestare e trupit është: 1200 J J = 1350 J. Ngrihet dyshja e 4-ërt: 8. Sa është puna e kryer nga trupi, nëse energjia e tij ndryshoi me J? a) 0 J; b) 12 J; c) 120 J; d) J. E saktë alternativa d ). Konkluzioni: Vlerësimi: Vlerësohen nxënësit me notë. Detyrë shtëpie Nxënësve u jepen për detyrë ushtrimet 1, 3,5, 7. 44

45 LIBËR PËR MËSUESIN TEMA: 2.10 Burimet dhe format e energjisë Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: 1) Të tregojnë burimet e energjisë që ekzistojnë në natyrë; 2) Të identifikojnë format e shfaqjes së energjisë në trupa të ndryshëm. Konceptet kryesore: Burimet e energjisë; format e shfaqjes së saj. STRUKTURA E MËSIMIT Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Parashikimi (përgatitja për të nxënët) Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes) Përforcimi (konsolidimi i të nxënit) DDM (Di-Dua të di - Mësova ) DDM DDM Veprimtaritë e nxënësve Nxitje e diskutimit. Diskutimi i ideve. Paraqitja grafike e informacionit. Organizimi i nxënësve Punë me gjithë klasën. Punë me gjithë klasën. Punë individuale. Parashikimi: Jemi njohur dhe më parë me burimet e energjisë jo vetëm në fizikë por dhe në lëndë të tjera. Le t i rikujtojmë me anë të pyetjeve: *Nga e sigurojnë energjinë qeniet e gjalla? *Nga e sigurojnë energjinë makinat e ndryshme? *Nga e siguron energjinë jeta në tokë? *Si janë burimet e energjisë në natyrë? *Si i ndajmë burimet e energjisë? *Kur themi se burimet janë joripërtëritëse? *Kur themi se burimet janë ripërtëritëse? Nxënësit diskutojnë rreth pyetjeve të mësipërme. Këto paraqiten në një tabelë si më poshtë: 45

46 FIZIKA 7 Çfarë dimë Çfarë duam të dimë Çfarë mësuam *Qeniet e gjalla e sigurojnë këtë energji nga ushqimet që konsumojnë * Makineritë e ndryshme përdorin energjinë e lëndëve djegëse, energjinë elektrike ose energji të llojeve të tjera. * Dielli është burimi kryesor i energjisë në Tokë. Pa praninë e tij nuk do të kishte jetë. * Burimet e energjisë në natyrë janë të ndryshme. * Burimet e energjisë i ndajmë në: burime joripërtëritëse dhe burime ripërtëritëse. * Janë burime që harxhohen me kalimin e kohës. Ato nuk ripërtërihen më. * Burimet ripërtëritëse e kanë origjinën në dukuritë natyrore, Meqenëse këto dukuri përsëriten, burimet ripërtëritëse janë të pashtershme. Ndërtimi i njohurive: Pasi kanë diskutuar rreth pyetjeve të mësipërme dhe kanë nxjerrë konkluzionet. nxënësit orientohen për çka ata duan të dinë më shumë. Hartohen pyetjet së bashku me nxënësit: *Cilat janë format e shfaqjes së energjisë? *Në sa lloje ndahet energjia mekanike? *Ç quajmë energji të vendndodhjes? *Ç quajmë energji të lëvizjes? *Ç është energjia termike? *Ç është energjia elektromagnetike? *Ç është energjia kimike? 46

47 *Ç është energjia bërthamore? Të gjitha pyetjet shënohen në tabelën - çfarë duam të dimë LIBËR PËR MËSUESIN Çfarë dimë Çfarë duam të dimë Çfarë mësuam *Cilat janë format e shfaqjes së energjisë? *Në sa lloje ndahet energjia mekanike? *ç quajmë energji të vendndodhjes? *ç quajmë energji të lëvizjes? *ç është energjia termike? *ç është energjia elektromagnetike? *ç është energjia kimike? *ç është energjia bërthamore? Nxënësit lexojnë tekstin për 5-6 minuta dhe diskutohen përgjigjet. Përforcimi: Nxënësit punojnë individualisht kolonën e fundit - çfarë mësuam Çfarë dimë Çfarë duam të dimë *Qeniet e gjalla e sigurojnë këtë energji nga ushqimet që konsumojnë * Makineritë e ndryshme përdorin energjinë e lëndëve djegëse, energjinë elektrike ose energji të llojeve të tjera. * Dielli është burimi kryesor i energjisë në Tokë. Pa praninë e tij nuk do të kishte jetë. * Burimet e energjisë në natyrë janë të ndryshme. * Burimet e energjisë i ndajmë në: burime joripërtëritëse dhe burime ripërtëritëse. * Janë burime që harxhohen me kalimin e kohës. Ato nuk ripërtërihen më. * Burimet ripërtëritëse e kanë origjinën në dukuritë natyrore, Meqenëse këto dukuri përsëriten, burimet ripërtëritëse janë të pashtershme. *Cilat janë format e shfaqjes së energjisë? *Në sa lloje ndahet energjia mekanike? *ç quajmë energji të vendndodhjes? *ç quajmë energji të lëvizjes? *ç është energjia termike? *ç është energjia elektromagnetike? *ç është energjia kimike? *ç është energjia bërthamore? Çfarë mësuam * Format e shfaqjes së energjisë janë të ndryshme: mekanike, termike, elektromagnetike, kimike, bërthamore. *- Energjia mekanike është dy llojesh, ne atë të vendndodhjes dhe të lëvizjes. *Energjia e vendndodhjes quhet energjia që zotërojnë trupat në njëfarë lartësie. *Energjia e lëvizjes quhet energjia që zotëron trupi kur është në lëvizje. * Energjia termike është energjia që zotërojnë trupat për shkak të lëvizjes së grimcave përbërëse të tyre. * Energjia elektromagnetike është energjia që bazohet në bashkëveprimin dhe në lëvizjen e ngarkesave elektrike. * Energjia kimike është energjia e rezervuar në lidhjet ndërmjet atomeve ose molekulave të lëndës. * Energjia bërthamore është energjia e rezervuar në bërthamën e atomit. 47

48 FIZIKA 7 Nxënësit punojnë në dyshe ushtrimin 2,3. Lihet koha prej 4-5 min dhe diskuton ushtrimin 2 dyshja e parë. Njëri prej nxënësve jep përgjigjen ndërsa tjetri është i gatshëm të plotësojë nëse gabon i pari. 2. Plotësoni me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme: - Nafta, qymyri, gazi, janë burime të...joripërtëritëshme... - Era, shiu, bimësia janë burime të...ripërtëritëshme... -Lëvizja dhe bashkëveprimi i ngarkesave elektrike janë pjesë e energjisë... mekanike... -Energjia mekanike është dy...lloje..., energji e...vendndodhjes... dhe energji e...lëvizjes... Ngrihet dyshja e dytë: 3. Burimet ripërtëritëse të energjisë: a) ndotin më pak mjedisin; b) harxhohen me kalimin e kohës; c) janë burime të energjisë mekanike. Konkluzioni: Burimet e energjisë: a Ripërtëritëse Joripërtëritëse Dielli. era. shiu. avujt e ujit etj. Nafta. qymyri. gazi. etj 48

49 LIBËR PËR MËSUESIN Format e shfaqjes së energjisë Mekanike Bërthamore Termike Kimike Elektromagnetike E nergji e lëvizjes Energji e vendndodhjes Vlerësimi: Vlerësohen nxënësit me notë. Detyrë shtëpie Nxënësve u jepen për detyrë ushtrimet

50 FIZIKA 7 Klasa: VII Lënda: Fizikë Tema: 3.1 Burimet e dritës. Pse i shohim trupat Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë: Të tregojë tre burime drite dhe tre trupa të ndriçuar. Të shpjegojë arsyen pse i shohim trupat. Të analizojë llojet e dritës. Mjete pune: Qiri, llambë, shkrepëse, trup lodër. Fjalë kyçe: Burim drite, trup i ndriçuar, burim pikësor, inkadeshente, luminishente, dritë e pasqyruar. Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi (përgatitja për të nxënë ) Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes) Përforcimi (konsolidimi i të nxënit) Imagjinatë e drejtuar Hartë konceptesh Rrjeti i diskutimit Nxitja për të përsosur të menduarit Ndërtimi i njohurive Të nxënit bashkëpunues Bashkëbisedim Punë individuale Punë me grupe të vogla Parashikimi: (imagjinatë e drejtuar) 10 minuta. Mësuesi u kërkon nxënësve të imagjinojnë sikur ndodhen në një dhomë të errët. Më pas i pyet çfarë panë. Tashmë u kërkon të imagjinojnë se një dritë e vogël shkrepëseje po ndriçon dhomën. A mund të shohin diçka tani derisa të fiket shkrepësja? Në fazën e tretë të imagjinatës drita ndizet. Ata shohin se në dhomë ka njerëz dhe objekte të cilat u kërkohet t i listojnë. Mësuesi u kërkon dytre nxënësve të diskutojnë për ato çfarë imagjinuan, duke renditur në tabelë më kryesoret në tre kolona sipas fazave të imagjinatës. Ndërtimi (hartë konceptesh) 25 minuta. Në pjesën e dytë mësuesi pasi dëgjoi nxënësit për imagjinatën e tyre vazhdon bisedën me ta duke shtruar pyetje që plotësojnë hartën e koncepteve që ndërton në tabelë. Pasi u jepet kohë nëpërmjet pyetjeve të mësuesit dhe përgjigjeve të nxënësve plotësohet harta e mëposhtme. 50

51 LIBËR PËR MËSUESIN Dielli Po tjetër? Ç quajmë? Burime drite Pse i shohim trupat? I pe në errësirë? I pe kur u ndez drita? Burim pikësor Trup i ndriçuar A i pe objektet në dhomë kur ishe në errësirë? Karakteristikat Përforcimi (rrjeti i diskutimit)10 minuta Nxënësve u kërkohet nga mësuesi të shohin pyetjen e shtruar në tabelë dhe të japin mendimin e tyre të ndarë në dy grupe, njëri pro dhe tjetri kundër. Mendimi i argumentuar shënohet në tabelë në kolonën përkatëse. Po Jo A duhen përdorur në masë burimet inkadeshente? Kanë kosto më të lirë I kemi në përdorim Japin dritë të kënaqshme Lloje drite A) Inkadeshente B) Luminishente Harxhojnë tepër energji Mbrojmë mjedisin me luminishentet Nuk janë të riciklueshme Nuk kanë jetëgjatësi Detyrë shtëpie: Ushtrimi 4 i mësimit. Vlerësimi: nxënësi vlerësohet për: Shembuj të trupave që shërbejnë si burime drite dhe si trupa të ndriçuar. Shpjegim të faktit pse i shohim trupat. Argumente të dhëna në rrjetin e diskutimit. 51

52 FIZIKA 7 Klasa: VII Lënda: Fizikë Tema 3.5: Eklipset Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë: 1. Të përkufizojë eklipsin e hënës dhe të diellit. 2. Të shpjegojë formimin e eklipseve duke treguar fazat e lëvizjes së tre trupave qiellor. 3. Të krahasojë eklipset e plota me eklipset e pjesshme. Mjete pune: Tabelë mësimore e eklipseve, maketi i eklipsit. Fjalë kyçe: Eklips, mbulim, eklips i hënës, eklips i diellit, i plotë, i pjesshëm. Fazat e strukturës Parashikimi (përgatitja për të nxënë ) Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes) Strategjitë mësimore Stuhi mendimi Ditari dypjesësh Veprimtaritë e nxënësve Nxitja për të përsosur të folurit Ndërtimi i njohurive Organizimi i nxënësve Bashkëbisedim Punë në grup Përforcimi (konsolidimi i të nxënit) Pesëvargëshi Të nxënit ndërveprues Punë individuale Parashikimi: (Stuhi mendimi) 10 minuta. Mësuesi shtron njëra pas tjetrës disa pyetje që kanë lidhje me mësimin që do të shpjegojë. Pyetjet ndërtohen të tilla që nxënësi të ketë informacion. Përgjigjet e tyre nuk paragjykohen sepse do të saktësohen gjatë shpjegimit. Ç quajmë burim drite? Cili është burimi më i madh i dritës për tokën? Ç lëvizje kryen toka? Po hëna? Si janë orbitat e tyre? A e pengon hëna dritën e diellit të vijë në tokë? A e bllokon toka dritën e diellit për hënën? Keni parë ndonjëherë eklips? Ndërtimi (ditari dypjesësh) 25 minuta. Në pjesën e dytë mësuesi ndan klasën në tre grupe dhe kërkon që secili grup të lexojë paragrafin e kërkuar nga mësuesi. Pasi u jepet kohë e mjaftueshme për leximin i kërkohet nxënësi të përgjigjet për pyetjet që mësuesi ka përgatitur në tabelë. Secili grup jep përgjigje për paragrafin e tij. Nëse dëshirojnë të plotësojnë edhe grupet e tjera U jepet mundësi të debatojnë me grupin përgjegjës. 52

53 Pyetje Përgjigje LIBËR PËR MËSUESIN Ç do të thotë eklips? Kur ndodh eklipsi?(pozicionet e tre trupave qiellor) Sa lloje eklipsesh kemi? Cili është pozicioni i tre trupave qiellor për secilin eklips? Mbulimi i trupit qiellor është i plotë apo jo? A do të ndodhte eklips nëse trupat qiellor nuk do të lëviznin në orbita rrethore? A ndodhin eklipse në planetët e tjerë? Zënie ose mbulim i një trupi qiellor nga një tjetër trup qiellor. Kur tre trupat qiellor janë në vijë të drejtë. Dy lloje i hënës dhe i diellit. Diell-tokë-hënë; Diell-hënë-tokë. E kemi dy lloje edhe të plotë edhe të pjesshëm. Jo sepse tre trupat qiellor nuk do të ndodheshin në vijë të drejtë. Ndodhin në planete që kanë satelitë natyror të tyre. Secila përgjigje argumentohet nga nxënësi dhe përforcohet sa më qartë nga mësuesi. Përforcimi (pesëvargëshi) 10 minuta Nxënësve u kërkohet nga mësuesi të punojnë në mënyrë të pavarur një pesëvargësh me temën e ditës ku si fjalë të parë mund të përdorin fjalën: Eklips Nëse nxënësit nuk e njohin këtë metodë, sqarohen se: Rreshti i parë është përshkrimi me një fjalë i temës. Rreshti i dytë plotësohet nga dy mbiemra që përshkruajnë temën. Rreshti i tretë plotësohet me tre folje që shprehin veprime të temës. Rreshti i katërt është një fjali me katër fjalë për temën. Rreshti i fundit është një fjalë sinonime që ripërcakton thelbin e temës. Shembull: Eklipsi I plotë I pjesshëm Mbulon Ndodh Zë Eklipset janë dukuri natyrore Mbulim Detyrë shtëpie: Ushtrimi 4 i mësimit Vlerësimi: nxënësi vlerësohet për: Përkufizim të dy llojeve të eklipseve. Shpjegim të secilit eklips. Krahasim të eklipsit të plotë me eklipsin e pjesshëm. 53

54 FIZIKA 7 Klasa: VII Lënda: Fizikë Tema 3.6: Pasqyrimi i dritës. Pasqyra e rrafshët Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë: Të përkufizojë pasqyrat e rrafshëta. Të shpjegojë ligjet e pasqyrimit. Të analizojë karakteristikat e shëmbëllimit në pasqyrat e rrafshëta. Mjete pune: Disk, pasqyrë, burim drite, qiri. Fjalë kyçe: Pasqyra, kënd rënie, kënd pasqyrimi, pasqyrim i rregullt, difuz, virtual, joreal, simetrik. Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi (përgatitja për të nxënë) Veprimtari lexim i drejtuar Nxitja për të përsosur të folurit Punë me grupe të vogla Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes) Përforcimi (konsolidimi i të nxënit) Hartë konceptesh Tryeza rrethore Ndërtimi i njohurive Të nxënit bashkëpunues Punë individuale Punë individuale Parashikimi: (veprimtari lexim i drejtuar) 10 minuta. Mësuesi ndan klasën në tre grupe. Secili grup lexon një paragraf duke nënvizuar pjesët më të rëndësishme. Leximi bëhet me zë të lartë nga një përfaqësues i grupit, ndiqet nga gjithë klasa dhe nënvizimet bëhen pasi diskutohen edhe me grupet tjera dhe plotësohen po të jetë nevoja nga mësuesi. Në këtë mënyrë veprohet me çdo paragraf. Pjesët e nënvizuara çdo nxënës i ka në librin e tij prandaj për pjesën e dytë të mësimit librat mbahen hapur. Ndërtimi (hartë konceptesh) 25 minuta. Në pjesën e dytë mësuesi ndërton në tabelë hartën e koncepteve dhe për çdo pikë në të i jep mundësi nxënësit të përgjigjet duke plotësuar jo vetëm përgjigjet por edhe të shtojë pika të tjera. Përgjigjet diskutohen edhe nga grupet tjera. 54

55 LIBËR PËR MËSUESIN Ç është Shëmbëllimi Pasqyrimi Karakteristikat Virtual Sipërfaqet Llojet e pasqyrimit Simetrik që shërbejnë si pasqyra I rregullt Difuz E gjithë drita Ligjet Pasqyrohet Rrezja rënëse Këndi I rënies Rrezja e pasqyruar I barabartë me Përforcimi: (tryeza rrethore) 10 minuta Nxënësve u kërkohet nga mësuesi të shënojnë në një fletë që kalon dorë më dorë secili nga një fjalë të rëndësishme për mësimin e ditës. U kërkohet që të mos përsëriten të njëjtat fjalë. Në fund pasi kanë mbaruar të gjithë fjalët e shkruara shënohen në tabelë për të përforcuar mësimin e marrë. Detyrë shtëpie: Ushtrimi 8 i mësimit janë në një rrafsh këndin e pasqyrimit Vlerësimi: nxënësi vlerësohet për: Përkufizim të pasqyrave shoqëruar me shembuj të sipërfaqeve që shërbejnë si pasqyra. Arsyetim të ligjeve të pasqyrimit. Krahasim të shëmbëllimit me objektin. Klasa: VII Lënda: Fizikë Tema 3.8: Përthyerja e dritës. Pllaka me faqe paralele. Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë: Të përkufizojë përthyerjen e dritës. Të shpjegojë ligjet e përthyerjes. Të analizojë rrugën e rrezes së përthyer në mjedise me dendësi të ndryshme. Mjete pune: Filxhan, monedhë, gotë, laps ose lugë tabelën e përthyerjes së dritës. 55

56 FIZIKA 7 Fjalë kyçe: Përthyerja kufiri ndarës, këndi i rënies, këndi i përthyerjes, i afrohet pingules, i largohet, pllaka me faqe paralele. Parashikimi: Di, dua të di, mësoj. Ndërtimi: Di, dua të di, mësoj. Shënim: Të dyja fazat e para do të zgjasin 35 minuta. Përforcimi: Rrjeti i diskutimit Parashikimi dhe ndërtimi i mësimit të dyja si faza mund të përdoren së bashku në metodën e dhënë, madje kjo metodë mund të shtrihet në të tria fazat e mësimit. Kjo metodë siguron pjesëmarrje të të gjithë nxënësve në mësim, dhe i lejon ata të kontrollojnë shkallën e tyre të të kuptuarit. Mësuesi u kërkon nxënësve pasi i ka ndarë në tre grupe të lexojnë në heshtje temën e re (secili grup paragrafin e tij). Pasi u jep kohën e mjaftueshme për një lexim të cilin nxënësi duhet ta shoqërojë me shënime që do ti duhen për të plotësuar fazën e re të mësimit të shënuar në tabelë nga mësuesi paraprakisht mësuesi kërkon që të plotësohet tabela e mëposhtme. Nxënësi mund të udhëzohet që shënimet e tij të jenë me shenja + për informacionin që ka dhe për materialin e ri,që nxënësi ta ketë më të lehtë të plotësojë tabelën. Burimet e dritës. Drita përhapet në vijë të drejtë. Shpejtësinë e përhapjes së dritës. Drita pasqyrohet. Ligjet e pasqyrimit a)rrezja rënëse, rrezja e pasqyruar janë në një rrafsh b)këndi i rënies është i barabartë me këndin e pasqyrimit Një pjesë e dritës përthithet nga trupi dhe ai nxehet Di Dua të di Mësoj A ndodh dukuri tjetër me dritën? Ku dhe kur ndodh? Pse ndodh përthyerja e dritës? A ka ligje të përthyerjes? Cilat janë ligjet e përthyerjes? Ku e shohim përthyerjen në jetën e përditshme? A përthyhet rrezja pingule me kufirin ndarës të dy mjediseve? Si dalin rrezet rënëse dhe e përthyer dy herë në pllakën me faqe paralele? Ndodh përthyerja. Në kufirin ndarës të dy mjediseve,kur drita depërton në mjedisin e dytë. Përthyerja ndodh sepse shpejtësia e dritës ndryshon në mjedise me dendësi të ndryshme. Po ka ligje të përthyerjes. Rrezja rënëse, rrezja e përthyer janë në një rrafsh. Këndi i rënies nuk është i barabartë me këndin e përthyerjes. Shembuj. Rrezja pingule nuk përthyhet. Rrezet rënëse dhe e përthyer dy herë dalin paralele me njëra-tjetrën. 56

57 LIBËR PËR MËSUESIN Përforcimi (rrjeti i diskutimit) 10 minuta Nxënësve u kërkohet nga mësuesi të shohin pyetjen e shtruar në tabelë dhe të japin mendimin e tyre të ndarë në dy grupe njëri pro dhe tjetri kundër. Mendimi i argumentuar shënohet në tabelë në kolonën përkatëse. Po Jo Drita do të depërtonte disi. Njerëzit do të përshtateshin. Do të kishin gjetur burime të tjera ushqimore. A do të ishte e njëjtë jeta në tokë nëse atmosfera do të ishte shumë e dendur? Temperaturat nuk do të ishin të përshtatshme. Bimët nuk do të kishin këtë ritëm zhvillimi. Nuk do të ishte e lehtë të siguronim energjinë e domosdoshme Detyrë shtëpie Ushtrimi 7 i mësimit Vlerësimi: nxënësi vlerësohet për: Përkufizim të përthyerjes së dritës. Arsyetim të ligjeve të përthyerjes, dhe rrugës së rrezes së përthyer. Aktivizim në të tre fazat e mësimit me argument jo thjesht riprodhim. Klasa: VII Lënda: Fizikë Tema 3.9: Thjerra. Qelqi zmadhues Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë: 1. Të përkufizojë thjerrën përmbledhëse dhe shpërhapëse. 2. Të shpjegojë rrugën e rrezeve kryesore për ndërtimin e shëmbëllimit në thjerra 3. Të krahasojë shëmbëllimin në thjerrën përmbledhëse me atë në thjerrën shpërhapse. Mjete pune: Lupë, thjerra, aparat fotografik. Fjalë kyçe: Thjerra, përmbledhëse, shpërhapëse, shëmbëllim, qelq zmadhues, të parit, miopi, hipermetropi. 57

58 FIZIKA 7 Parashikimi: (hartë konceptesh) 10 minuta. Ndërtimi (ditari dy pjesësh) 25 minuta. Përforcimi (rishikimi në dyshe)10 minuta Hapi i parë: Parashikimi (hartë konceptesh) 10 minuta. Në këtë fazë mësuesi kërkon nga nxënësi të plotësojë hartën e koncepteve të nisur në tabelë nga mësuesi si më poshtë: Përthyerja e dritës Më pas vetë nxënësi plotëson hartën me njohuritë që ka nga përthyerja e dritës (mësimi i një ore më parë). Mësuesi seleksionon mendimin e tyre duke plotësuar hartën si më poshtë: Detyrë shtëpie: ushtrimi 6 Ç quajmë? Pse ndodh? Përthyerja e dritës Syri si thjerrë Aparate ku zbatohet kjo dukuri Kur dhe si ndodh? C thonë ligjet e përthyerjes? Hapi i dytë: Ndërtimi (ditari dy pjesësh ) 25 minuta. Në këtë hap mësuesi kërkon nga nxënësi të hapë librin tek tema e re. E ndan klasën në tre grupe, secili grup merr për të lexuar një paragraf pasi ka shënuar në fletoren e tij tabelën që mësuesi ka ndërtuar. I jepet kohë nxënësit të lexojë paragrafin e tij dhe të plotësojë në fletore përgjigjet e pyetjeve që mundet. Kur koha të ketë mbaruar mësuesi kërkon që secili grup të plotësojë me përgjigjet e diskutuara mes tyre pyetjet e qarta. Për saktësimin e përgjigjeve ndërhyn mësuesi. Në fund të këtij hapi nxënësit do të kenë në tabelë por edhe në fletore skemën e mëposhtme: 58

59 LIBËR PËR MËSUESIN Pyetjet 1. Ç quajmë thjerra? 2. Sa lloje thjerrash kemi? (emërtoji) 3. Nga dallohen? 4. Cilat janë elementet kryesore të thjerrave? 5. Cila është rruga e rrezeve kryesore që na ndihmon të ndërtojmë shëmbëllimin në të dyja thjerrat? 6. Ku përdoren thjerrat? 7. Cili është funksioni i lupës? 8. Syri i njeriut a është thjerrë e përsosur? Përgjigjet 1. Mjedise optike që lejojnë përthyerjen e dritës. 2. Dy lloje: përmbledhëse ; shpërhapëse 3. Më të trasha në mes janë përmbledhëse, më të trasha në anë janë shpërhapëse. Përmbledhëset i mbledhin rrezet paralele me boshtin në një pikë që quhet vatër ndërsa shpërhapëset i shpërndajnë. 4. Boshti optik,vatra, qendra, largësia vatrore. 5. Në thjerrën përmbledhëse: a) rrezja paralele me boshtin optik përthyhet në vatër, b) rrezja që kalon në qendër kalon pa u përthyer. Në thjerrën shpërhapësh: a) rrezja paralele me boshtin optik përthyhet në mënyrë të tillë që zgjatimi i saj kalon në vatrën para thjerrës, b) rrezja që kalon në qendër kalon pa u përthyer. 6. Përdoren në pajisje optike si mikroskop, kamerat 7. Zmadhon shkrime të imta. 8. Syri është thjerrë por ka difektet e tij që korrigjohen po me thjerra, që janë syzet optike. Hapi i tretë: Përforcimi (rishikimi në dyshe) 10 minuta Nxënësve u kërkohet nga mësuesi të punojnë në dyshe ushtrimet pas mësimit. Pas çdo ushtrimi të lexuar lihet një kohë pritjeje që nxënësit të diskutojnë me njëri- tjetrin. Pas diskutimit mësuesi fton njërin nga nxënësit për përgjigjen e ushtrimit. Në këtë mënyrë veprohet me të gjitha ushtrimet e dhëna. Mësuesi mundohet t i japë përparësi në përgjigje nxënësit të ndrojtur duke ndryshuar rolet me shokun e bankës. Hapi i katërt: Mësuesi mund të ndërtojë në tabelë dy-tre variante të shëmbëllimit në të dyja llojet e thjerrave duke e marrë objektin një herë jashtë vatrës dhe një herë midis vatrës dhe qendrës. Detyrë shtëpie: ushtrimi 6 Vlerësimi: nxënësi vlerësohet për: Përkufizim të të dy llojeve të thjerrave. Shpjegim të rrugës së rrezeve kryesore. Krahasim të karakteristikave të shëmbëllimit në të dy thjerrat. 59

60 FIZIKA 7 TEMA 4.1: Rryma dhe rezistenca elektrike Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: 1) Të përkufizojnë intensitetin e rrymës si madhësi fizike. 2) Të përkufizojnë rezistencën e për çuesit. 3) Të përcaktojnë madhësitë prej nga varet rezistenca elektrike. Konceptet kryesore: Qark elektrik, skema e qarkut, intensitet i rrymës, rezistenca e përcjellësit. STRUKTURA E MËSIMIT Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Parashikimi (përgatitja për të nxënit ) Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes ) Përforcimi (konsolidimi i të nxënit) Marrëdhëniet pyetje- përgjigje. Lexim. Shpjegim i përparuar. Mendo në dyshe dhe shkëmbe mendime. Veprimtaritë e nxënësve Nxitje e diskutimit. Ndërtimi i njohurive shkencore. Të nxënit bashkëveprues. Organizimi i nxënësve Punë me gjithë klasën. Punë me gjithë klasën. Punë në dyshe. Parashikimi: Jemi njohur më parë me burimet e energjisë, qarkun elektrik dhe skemën e qarkut elektrik. Le t i rikujtojmë duke iu përgjigjur pyetjeve: * Cilat janë disa prej burimeve të energjisë? * Nëse lidhim një burim rryme me një përdorues, çfarë na krijohet? * Paraqit me simbole elementet e qarkut elektrik. * Ç quajmë rrymë elektrike? * Kush merret si drejtim i rrymës elektrike? Nxënësit diskutojnë rreth pyetjeve të mësipërme. Paraqiten të ndërtuara dy qarqe elektrike, ku njëri përbëhet nga: 1) burimi i rrymës, tela përcjellës, çelësi dhe llambë. 2) dy burime rryme, tela përcjellës, çelësi dhe llambë. Drejtohen pyetjet: 60

61 LIBËR PËR MËSUESIN a) Në momentin kur mbyllim çelësin, a kalon rrymë elektrike në qark? Nga e dallojmë? b) Në cilin rast llamba do të ndriçojë më shumë? Pse? c) Ç është intensiteti i rrymës elektrike? Mësuesi sqaron se intensiteti i rrymës shënohet me I dhe njësia matëse është amper (A). Aparati që mat intensitetin quhet ampermetër, në nder të fizikanit të madh Andrea Amper. Le të shohim madhësinë tjetër fizike që karakterizon rrymën elektrike. Ndërtimi i njohurive: Nxënësve u lihet koha prej 6-7 minutash të lexojnë tekstin. Më pas nxënësve u drejtohen pyetjet: Cilat janë elementet e qarkut elektrik? Përgjigja shënohet në tabelë. Cilat janë elementet e qarkut hidraulik? Përgjigja shënohet në tabelë. 1. Rryma elektrike 1. Ujë 2. Tela përcjellës 2. Tubi i ujësjellësit 3. Bateri 3. Pompa 4. Llambë 4. Zhavorri 5. Çelësi 5. Rubineti Lidh me shigjetë elementet që kryejnë të njëjtin funksion. Diskutohet për ngjashmërinë e qarkut elektrik me atë hidraulik duke krahasuar me radhë elementet e tyre. P.sh: Pa pompë uji nuk do të lëvizte. Po të mungonte pila nuk do të kishte rrymë në qark. Pompa kryen punë, pra zotëron energji sikurse dhe pila në qarkun elektrik zotëron energji. Tubi me zhavorr i paraqet në kundërshti lëvizjes së ujit. Një kundërshti të ngjashme i paraqet rrymës, konsumatori në qarkun elektrik. Për shkak të kësaj kundërshtie, fija e hollë e telit brenda llambës (filamenti) nxehet dhe ndriçon kur kalon rrymë. Në përgjithësi përçuesit e rrymës i paraqesin asaj një farë kundërshtie. Ç quajmë rezistencë elektrike? Mësuesi sqaron se rezistenca shënohet R dhe njësia e saj është om ( ). Lind pyetja nga se varet rezistenca elektrike? Diskutohet dhe nxirret konkluzioni se: Rezistenca elektrike e një përçuesi varet nga lloji i lëndës, prej së cilës ai është përbërë, si dhe nga përmasat e tij, gjatësia dhe trashësia. Për të përftuar vlera të ndryshme të rezistencës përdorim reostatin. Përforcimi: Nxënësit punojnë në dyshe ushtrimin 1, 2, 4, 6. Lihet koha prej 4-5 min. dhe diskuton ushtrimin 1 dyshja e parë. Njëri prej nxënësve jep përgjigjen ndërsa tjetri është i gatshëm të plotësojë nëse gabon i pari. 61

62 FIZIKA 7 1. Përgjigjuni pyetjeve. - Cila madhësi karakterizon rrymën elektrike në qark, simboli dhe njësia matëse. Madhësi fizike që karakterizon rrymën është intensiteti, shënohet I dhe matet me amper (A). - Cili aparat mat rrymën elektrike dhe si lidhet ai me përdoruesit e qarkut? Aparati që mat rrymën elektrike është ampermetri dhe lidhet në varg me përdoruesin. - Çfarë është rezistenca elektrike, simboli dhe njësia matëse. Madhësia fizike që karakterizon kundërshtinë, që një përçues i bën rrymës elektrike, quhet rezistencë elektrike e përçuesit. Simboli është R dhe njësia om ( ). - Nga varet rezistenca elektrike e një përçuesi? Rezistenca elektrike e një përçuesi varet nga lloji i lëndës, prej së cilës ai është përbërë, si dhe nga përmasat e tij, gjatësia dhe trashësia. Ngrihet dyshja e dytë: 2. Plotëso me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme. - Rrymë elektrike quhet lëvizja e drejtuar... e ngarkesave...elektrike... - Në një qark elektrik drejtimi i...rrymës elektrike... merret nga poli...pozitiv...në polin...negativ... të burimit. - Rezistenca elektrike shkaktohet nga goditjet e ngarkesave..elektrike...në lëvizje, me molekulat e...lëndës... ku kalon rryma elektrike. - Reostati shërben për të përftuar vlera të ndryshme të rezistencës... Ngrihet dyshja e tretë: 4. Përçuesit në figurë janë prej të njëjtit material (lëndë). I rendisni ata sipas rendit rritës të rezistencës elektrike. Renditja do të jetë: a, c, b, d Ngrihet dyshja e katërt: 6. Tregoni elementet e qarkut elektrik në figurë. Ku do të lidhej ampermetri? Elementët janë: Bateria, llamba, çelësi dhe telat përcjellës. Ampermetri do të lidhej në varg me llambën. (a) (b) (c) (d) 62

63 LIBËR PËR MËSUESIN Konkluzioni: Madhësia fizike Konkluzioni: Madhësia fizike Madhësia fizike që: Karakterizon rrymën elektrike. Karakterizon kundërshtinë që i bën përcjellësi rrymës. Intesiteti Rezistenca Vlerësimi: Vlerësohen nxënësit me notë. TEMA 4.3: Tensioni elektrik Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: 1) Të përkufizojnë tensionin elektrik si madhësi fizike. 2) Të njohin aparatin matës, simbolin fizik dhe njësinë matëse të tij. 3) Të interpretojnë lidhjen ndërmjet tensionit, punës dhe nxehtësisë. Konceptet kryesore: Tension elektrik, njësitë matëse të tij, puna dhe energjia. 63

64 FIZIKA 7 STRUKTURA E MËSIMIT Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Parashikimi (përgatitja Marrëdhëniet pyetjepër të nxënit ) përgjigje. Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes ) Përforcimi (konsolidimi i të nxënit) Lexim. Shpjegim i përparuar. Mendo në dyshe dhe shkëmbe mendime. Veprimtaritë e nxënësve Nxitje e diskutimit Ndërtimi i njohurive shkencore. Të nxënit bashkëveprues. Organizimi i nxënësve Punë me gjithë klasën. Punë me gjithë klasën. Punë në dyshe. Parashikimi: Jemi njohur më parë me punën dhe energjinë. Le t i rikujtojmë ato, duke iu përgjigjur pyetjeve: * Kur themi se kemi kryer punë? * Sa është puna e kryer nga sistemi? * Në një qark elektrik, cili vë në lëvizje ngarkesat elektrike? * Pra kush kryen punë? Ç quajmë tension elektrik ndërmjet dy pikave? Mësuesi sqaron se simboli elektrik i tensionit është U dhe njësia matëse (V). Por mund të përdoret nënfishi i voltit, milivolti (1mV=0.001V) ose shumëfishi i tij kilovolti (1kV=1000V). Ndërtimi i njohurive: Nxënësve lexojnë tekstin për 6-7 minutash dhe më pas për të treguar se sa më i madh është tensioni aq më e madhe është energjia e çliruar në qark, u drejtohen pyetjet: *Nëse në qarkun hidraulik vendosim dy pompa, a shpenzohet më shumë energji? *Si është sasia e ujit që qarkullon në të? *Nëse në qarkun elektrik vendosen dy bateri, si do të jetë rryma elektrike në qark? *Po tensioni ndërmjet dy pikave? *Ç mund të themi për energjinë në qark kur tensioni rritet? Për të konkretizuar përfundimin mësuesi ka përgatitur dy qarqe elektrike me burime të ndryshme, i pari 1.5 V dhe tjetri 3 V. 64

65 LIBËR PËR MËSUESIN Në rastin e dytë llamba do të ndriçojë më shumë. Pra harxhohet më shumë energji. Kështu provuam se sa më i madh është tensioni aq më e madhe është energjia në qark. Gjithashtu me një eksperiment të thjeshtë tregojmë se sa më e madhe energjia në qark, aq më i madh është tensioni. Paraqitim qarkun me dy elektromotorë, të cilët ngrenë trupa me masa të barabarta. Në qark ka kaluar e njëjta rrymë, por trupat janë ngritur në lartësi të ndryshme. Ç përfundim nxjerrim nga ky eksperiment? Mësuesi sqaron se aparati për matjen e tensionit quhet voltmetër dhe vendoset në skajet e përdoruesit. Përforcimi: Nxënësit punojnë në dyshe ushtrimin 1,2,5,6. Lihet koha prej 4-5 min dhe diskuton ushtrimin 1 dyshja e parë. Njëri prej nxënësve jep përgjigjen ndërsa tjetri është i gatshëm të plotësojë nëse gabon i pari. 1. Përgjigjuni pyetjeve. - Çfarë quhet tension elektrik? Madhësia fizike që shpreh punën e kryer, apo energjinë e harxhuar, për zhvendosjen e ngarkesës elektrike (për kalimin e rrymës elektrike), nga një pikë në një tjetër të qarkut, quhet tension ndërmjet këtyre dy pikave. - Cili është simboli dhe njësia matëse e tensionit? Simboli i tensionit elektrik është U. Njësia e matjes së tensionit elektrik është volt (V). - Kur tensioni në skajet e dy pikave të qarkut është më i madh? Tensioni elektrik është më i madh ndërmjet atyre dy pikave të qarkut ku dhe çlirimi apo shpenzimi i energjisë, për të njëjtën vlerë të rrymës, është më i madh. - Cili është aparati që mat tensionin në skajet e një përdoruesi? Aparati që përdoret për matjen e tensionit quhet voltmetër. Ngrihet dyshja e dytë: 2. Plotëso me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme. - Burimi i rrymës vë në lëvizje ngarkesat..elektrike... në një qark, duke krijuar...rrymë... elektrike. 65

66 FIZIKA 7 - Funksioni i...burimit të rrymës... në qarkun elektrik është i njëjtë me atë të pompës në...qarkun hidraulik... - Energjia që çlirohet në skajet e...llambës... varet nga..tensioni... që zbatohet në skajet e tyre. - Voltmetri lidhet gjithmonë në...paralel... me elementët e qarkut, të cilëve duhet t u matet tensioni. Ngrihet dyshja e tretë: 5. Në cilën skemë voltmetri dhe ampermetri janë lidhur saktë? V A A A V A V V (a) (b) (c) (d) Ampermetri dhe votmetri janë lidhur saktë në alternativën (b). Ngrihet dyshja e katërt: 6. Dy elektromotorë të lidhur në një qark (figura) ngrenë dy trupa me masa të barabarta. Gjatë të njëjtit interval kohor, elektromotori i dytë e ngre trupin në një lartësi dy herë më të madhe se sa i pari. a) Krahasoni fuqitë e dy elektromotorëve. b) Krahasoni tensionet në skajet e dy elektromotorëve. a) Elektromotori i dytë e ka fuqinë 2 herë më të madhe se i pari. b) Tensioni në skajet e elektromotorit të dytë është dy herë më i madh se tensioni në skajet e elektromotorit të parë. 66

67 LIBËR PËR MËSUESIN Konkluzioni: Madhësia fizike që: Karakterizon rrymën elektrike. Intesiteti Shpreh punën e kryer për zhvendosjen e ngarkesave elektrike nga një pikë në tjetrën të qarkut. Karakterizon kundërshtinë që i bën përcjellësi rrymës. Rezistenca Tensioni Vlerësimi: Vlerësimi: Vlerësohen nxënësit me notë. LËNDA: Fizikë KLASA: VII TEMA: 4.6 Zgjidhje detyrash Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: 1) Të rikujtojnë lidhjet që ekzistojnë ndërmjet madhësive I, U dhe R. 2) Të njehsojë vlerën e intensitetit të rrymës që tregon shigjeta e një ampermetri. 3) ) Të njehsojë madhësitë e panjohura duke zbatuar ligjin e Omit në ushtrime të ndryshme. Konceptet kryesore: Tension elektrik, intensitet i rrymës, rezistencë e përcjellësit. 67

68 FIZIKA 7 STRUKTURA E MËSIMIT Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi (përgatitja për të nxënit) Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes) Përforcimi (konsolidimi i të nxënit) Mendo në dyshe dhe shkëmbe mendime. Të nxënit me këmbime. Të nxënit me këmbime. Nxitje e diskutimit. Të nxënit bashkëveprues. Të nxënit bashkëveprues. Punë në dyshe. Punë në grup. Punë në grup. Parashikimi: Le të rikujtojmë lidhjet që ekzistojnë midis madhësive I, U dhe R, duke iu përgjigjur pyetjeve: *Si e njehsojmë intensitetin e rrymës kur jepen tensioni dhe rezistenca elektrike? *Si e njehsojmë tensionin kur jepen intensiteti i rrymës dhe rezistenca elektrike? *Si e njehsojmë rezistencën elektrike kur jepen tensioni dhe intensiteti i rrymës? Diskutohen pyetjet me të gjithë klasën. Nxënësit do punojnë në dyshe ku më parë caktohen ekspertët, të cilët do të sqarojnë ushtrimin e zgjidhur dhe fillestarët, që do të drejtojnë pyetje rreth gjërave të paqarta që do hasin në ushtrimin e zgjidhur. Lihen 3 minuta kohë për të studiuar detyrën 1. Më pas ekspertët kanë dy minuta kohë për të sqaruar ushtrimin e zgjidhur dhe gjithashtu t i përgjigjen pyetjeve të paqarta nga fillestarët. Nëse ka pyetje të cilave nuk u jep dot përgjigje eksperti, shënohen në tabelë dhe diskutohen në klasë. E njëjta procedurë ndiqet për detyrën 4. Ndërtimi i njohurive: Ndahet klasa në grupe katërshe. Secili grup vendos numrat nga njëshi deri te katra. Ndahen ushtrimet për çdo numër. Grupi i 1-shave: 3. Plotësoni tabelën e mëposhtme: Madhësia fizike Simboli fizik Njësia matëse Simboli i pajisjes në skemë Tensioni Intensiteti Rezistenca 68

69 LIBËR PËR MËSUESIN Grupi i 2-shave: 5. Në një ngrohës elektrik me rezistencë 80 W, kalon rryma me intensitet 2.7A. Tensioni që zbatohet në skajet e ngrohësit është: a) 180 V b) 200 V c) 216 V d) 220 V Grupi i 3-shave: 7. Në një përçues kalon rryma 0.5 A dhe në skajet e tij zbatohet tensioni 2.5 V. Rezistenca e përçuesit është: a) 12.5 W; b) 1.25 W; c) 5 W; d) 0.5 Ω Grupi i 4-ave: Ushtrim plotësues: Rezistenca e një voltmetri është 6000 W. Njehsoni intensitetin e rrymës në voltmetër, nëse vlera e tensionit që tregon ai është 120 V. Grupohen 1-shat në grupe katërshe. Po kështu 2-shat, 3-shat dhe 4-at. Lihet koha prej 4-5 minutash që të zgjidhen ushtrimet dhe të diskutohen ndërmjet tyre. Pasi bëhen ekspertë, do të kalojnë në grupet e bazës. Secili prej numrave do ketë kohën prej 3 minutash për të sqaruar ushtrimin te grupi i bazës. Përforcimi: Diskutohen ushtrimet në tabelë sipas kësaj radhe: 1-shat për ushtrimin plotësues. Zgjidhje: Në bazë të ligjit të Omit për një pjesë të qarkut kemi: I U = R Duke zëvendësuar vlerat numerike të madhësive të njohura, njehsojmë int 120 VV kalon nëpër voltmetër. I = = 0.02 A 6000 ΩΩ 2-shat për ushtrimin 7: Zgjidhje: Në bazë të ligjit të Omit për një pjesë të qarkut kemi: I U = prej nga gjejmë që: R U R = = I 2.5 VV 0.5 AA = 5 A Përgjigja e saktë është alternativa c). 69

70 FIZIKA 7 3-shat për ushtrimin 5 Zgjidhje: Në bazë të ligjit të Omit për një pjesë të qarkut kemi: I U = prej nga gjejmë që U = I R = 2.7 A 80 Ω = 216 R Përgjigja e saktë është alternativa c). 4-at për ushtrimin 3: Madhësia fizike Simboli fizik Njësia matëse Simboli i paisjes në skemë Tensioni U V Intensiteti I A Rezistenca R Ω Ndërrimi i ushtrimeve bëhet që çdo nxënës të jetë i vëmendshëm kur flet shoku në grupin e vet. 70

71 LIBËR PËR MËSUESIN Konkluzioni: Ligji i Omit për një pjesë të qarkut: I = U / R U = I R R = U/I Vlerësimi: Vlerësohen nxënësit me notë. LËNDA: Fizikë KLASA: VII TEMA: 4.7 Lidhja e rezistencave në seri Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: 1) Të përkufizojë lidhjen në seri të përçuesve. 2) Të njohë veçoritë e madhësive fizike për lidhjen në seri. 3) Të zgjidhë ushtrimet duke zbatuar formulat. Konceptet kryesore: Qark elektrik, intensitet i rrymës, tension elektrik, rezistenca e përcjellësit. 71

72 FIZIKA 7 STRUKTURA E MËSIMIT Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi (përgatitja për të nxënit) Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes) Përforcimi Diskutim i njohurive paraprake. Role në grupe bashkëpunues. Rishikim në dyshe Nxitje e diskutimit. Të nxënit bashkëveprues. Të nxënit bashkëveprues. Punë me gjithë klasën. Punë në grup. Punë në dyshe. (konsolidimi i të nxënit) Parashikimi: Në klasën e gjashtë jemi njohur me lidhjen në seri. Le të rikujtojmë njohuritë e marra me anë të pyetjeve: * Kur formojmë një qark elektrik? * Kur themi se përdoruesit janë lidhur në seri? * Si lidhet ampermetri në qarkun elektrik? * Si lidhet çelësi në qarkun elektrik? * Si lidhet voltmetri në qarkun elektrik? Diskutohen përgjigjet e pyetjeve në klasë Ndërtimi i njohurive: Ndahet klasa në grupe me pesë nxënës. Në çdo grup ndahen rolet: * Pyetësi - paraqet detyrën e grupit * Kontrolluesi - merr masa që të gjithë të përqendrohen për të kuptuar detyrën. * Mbajtësi i kohës - kontrollon kohën që është caktuar për detyrën. * Nxitësi - fton të përgjigjen të gjithë duke i analizuar idetë e tyre. * Raportuesi - paraqet idetë e grupit para gjithë klasës. Ndërkohë në tavolinën e dy grupeve janë vendosur: Burim rryme, 2 llamba dhe ampermetër. Në tavolinën e dy grupeve të tjera vendosen: Burim rryme, 2 llamba dhe voltmetër. Gjithashtu të gjithë grupeve u jepen dhe pyetjet e përgatitura në fletë si më poshtë: 72

73 LIBËR PËR MËSUESIN Grupi i 1 dhe 2: Pasi të ndërtohet qarku elektrik: a) Përcaktoni vlerën që tregon ampermetri i lidhur direkt pas burimit të rrymës? b) Përcaktoni vlerën që tregon ampermetri pas llambës së parë? c) Përcaktoni vlerën që tregon ampermetri pas llambës së dytë? d) Ç farë vini re? f) Po të lidhim më shumë llamba në çfarë përfundimi arrijmë? Grupi 3 dhe 4: Pasi të ndërtohet qarku elektrik: a) Përcaktoni vlerën që tregon voltmetri i lidhur në skajet e llambës së parë? b) Përcaktoni vlerën që tregon voltmetri i lidhur në skajet e llambës së dytë? c) Përcaktoni vlerën që tregon voltmetri i lidhur në skajet e llambës së parë dhe të dytë? d) Ç farë vini re? f) Po të lidhim më shumë llamba në çfarë përfundimi arrijmë? Grupi 5 dhe 6: Shënojmë me R 1 e R 2 rezistencat e llambave dhe me R, rezistencën e të dyja llambave. Duke u nisur nga ligji i Omit plotësoni: U 1 =... U 2 =... U =... Duke ditur se U= U 1 + U 2 bëni zëvendësimet duke plotësuar: IR = Pjesëtojmë të dyja anët me I. Në çfarë përfundimi arrijmë? Lihet koha prej 9-10 minuta. Ndërkohë mësuesi kontrollon grupet duke i nxitur nxënësit të arrijnë përfundimet e duhura. Për çdo grup raportuesi paraqet përfundimet e nxjerra. Përforcimi: Nxënësit punojnë individualisht ushtrimet 4, 5, 6. Pas 4-5 minutash diskutojnë në dyshe e më pas në tabelë: a 4. Intensiteti i rrymës në llambën e parë është 2 A (figura). Sa është intensiteti i rrymës në llambën e dytë? Pse? i Zgjidhje: Intensiteti në llambën e dytë është 2A sepse në lidhje në seri intensiteti është i njëjtë. A 5. Dy llamba me rezistenca R 1 = 310 Ω dhe R 2 = 130 Ω janë të lidhura në seri. Tensioni në skajet e tyre është 220 V. Sa është intensiteti i rrymës që kalon nëpër to? 73

74 FIZIKA 7 Zgjidhje: Fillimisht gjejmë R = R 1 + R 2 = = 440 Ω I = U / R = 220 / 440 = 0.5 A 6. Rezistencat R 1 = 6Ω dhe R 2 = 9Ω, janë lidhur në seri në një qark (figura). Voltmetri tregon vlerën 45 V. Njehsoni rezistencën e njëvlershme dhe tensionet në skajet e secilës rezistencë. Zgjidhje: R = R 1 + R 2 = = 15 Ω I = U / R = 45 / 15 = 3 A U 1 = I R 1 = 3 6 = 18 V U 2 = I R 2 = 3 9 = 27 V Konkluzioni: R 1 R 2 V A Vlerësimi: Vlerësohen nxënësit me notë. Detyrë shtëpie Nxënësve u jepen për detyrë Ushtrimet 1,2,3. LËNDA: Fizikë KLASA: VII TEMA 4.8. Zgjidhje detyrash Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: 1) Të rikujtojë lidhjen në seri dhe formulat përkatëse. 2) Të njehsojë intensitetin e rrymës elektrike, tensionin dhe rezistencën e njëvlershme të përçuesve në lidhjen në seri. Konceptet kryesore: Tensioni elektrik, intensiteti i rrymës, rezistenca e përcjellësit, lidhja në seri. 74

75 LIBËR PËR MËSUESIN STRUKTURA E MËSIMIT Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Parashikimi (përgatitja për të nxënët ) Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes) Mendo në dyshe dhe shkëmbe mendime. Të nxënët me këmbime. Veprimtaritë e nxënësve Nxitje e diskutimit. Të nxënët bashkëveprues. Të nxënët bashkëveprues. Organizimi i nxënësve Punë në dyshe. Punë në grup. Punë në grup. Përforcimi (konsolidimi i të nxënit) Të nxënët me këmbime. Parashikimi: Le të rikujtojmë njohuritë paraprake të marra mbi lidhjen në seri me anë të pyetjeve: *Si e jepet intensiteti i rrymës në lidhjen në seri? *Si e jepet tensioni në lidhjen në seri? *Si e jepet rezistenca elektrike në lidhjen në seri? Diskutohen pyetjet me të gjithë klasën. Nxënësit do punojnë në dyshe ku më parë caktohen ekspertët të cilët do sqarojnë ushtrimin e zgjidhur dhe fillestarët që do të drejtojnë pyetje rreth gjërave të paqarta që do hasin në ushtrimin e zgjidhur. Lihen 3 minuta kohë për të studiuar detyrën 1. Më pas ekspertët kanë dy minuta kohë për të sqaruar ushtrimin e zgjidhur dhe gjithashtu t i përgjigjen pyetjeve të paqarta nga fillestarët. Nëse ka pyetje të cilave nuk u jep dot përgjigje eksperti, shënohen në tabelë dhe diskutohen në klasë. E njëjta procedurë ndiqet për detyrën 3. Ndërtimi i njohurive: Ndahet klasa në grupe katërshe. Secili grup vendos numrat nga njëshi deri te katra. Ndahen ushtrimet për çdo numër. Grupi i 1-shave: 3. Tri rezistenca R 1 = 4.5 Ω, R 2 = 1.5 Ω dhe R 3 = 6 Ω, janë të lidhura në seri në një qark elektrik, tensioni në burimin e të cilit është 12 V. Njehsoni: a) rezistencën e përgjithshme; b) intensitetin e rrymës në secilën rezistencë; c) tensionin në skajet e secilës rezistencë. 75

76 FIZIKA 7 Grupi i 2-shave: 4. Në qarkun elektrik, ku është lidhur burimi tensioni në të cilin është 220 V, janë lidhur në seri llamba L 1 me rezistencë R 1 = 10 Ω dhe llamba L 2 (figura). Rezistenca e njëvlershme e tyre është R = 44 Ω. a) Sa është tregimi i ampermetrit? b) Njehsoni tensionin në secilën llambë. L 1 L 2 A Grupi i 3-shave: 6. Rezistencat R 1 = 5 Ω, R 2 = 3 Ω dhe R 3 = 4.5 Ω janë të lidhura në seri (figura). Tensioni në skajet e rezistencës R 3 është U 3 = 9 V. Njehsoni rrymën që rrjedh në qark si dhe tensionet U 1, U 2 dhe U. Grupi i 4-ave: Ushtrim plotësues: Rezistencat R 1 = 1.5, R 2 = 2.5, dhe R janë lidhur në seri me njëra-tjetrën (figura). Njehsoni vlerën e rezistencës R 3, nëse rezistenca e njëvlershme e tyre është R = 9. R Grupohen 1-shat në grupe katërshe. Po kështu 2-shat, 3 3-shat dhe 4-at. R 1 R 2 Lihet koha prej 4-5 minutash që të zgjidhen ushtrimet dhe të diskutohen ndërmjet tyre. Pasi bëhen ekspertë, do të kalojnë në grupet e bazës. Secili prej numrave do ketë kohën prej 3 minutash për të sqaruar ushtrimin te grupi i bazës. Përforcimi: Diskutohen ushtrimet në tabelë sipas kësaj radhe: 1-shat për ushtrimin plotësues. Zgjidhje: Në lidhjen në seri R = R 1 + R 2 + R 3 Nga ky barazim nxjerrim R 3 : R 3 = R - ( R 1 + R 2 ) = 9 - ( ) = 5 2-shat për ushtrimin 6: Zgjidhje: a) Dimë që I = I 1 = I 2 = I 3 Pra I = U 3 /R 3 = 9 /4.5 = 2 A b) U 1 = IR 1 = 2 5 = 10 V U 2 = IR 2 = 2 3 = 6 V U 3 = IR 3 = = 9 V 76

77 LIBËR PËR MËSUESIN U = U 1 + U 2 + U 3 = = 25 V 3-shat për ushtrimin 4 Zgjidhje: a) I = U / R = 220 / 44 = 5A b) R 2 = R - R 1 = = 34 U 1 = IR 1 = 5 10 = 50 V U 2 = 34 5 = 170 V 4-at për ushtrimin 3: a) R = R 1 + R 2 + R 3 = 12 b) I = U / R = 12 / 12 = 1 A I = I 1 = I 2 = I 3 c ) U 1 = IR 1 = = 4.5 V U 2 = IR 2 = = 1.5 V U 3 = IR 3 = 1 6 = 6 V Përfundimi: Përfundimi: Lidhja në seri: Lidhja në seri: R = R 1 + R 2... I = I 1 =I 2 =... U = U 1 + U 2... Vlerësimi: Vlerësohen nxënësit me notë. Detyrë shtëpie: Ushtrimi 1, 2 dhe 5. 77

78 FIZIKA 7 LËNDA: Fizikë KLASA: VII TEMA: 4.9 Lidhja në paralel Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: 1) Të përkufizojë lidhjen në paralel të përçuesve. 2) Të njohë veçoritë e madhësive fizike për lidhjen në paralel. 3) Të zgjidhë ushtrimet duke zbatuar formulat. Konceptet kryesore: Qark elektrik, intensitet i rrymës, tension elektrik, rezistencë e përcjellësit. STRUKTURA E MËSIMIT Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Parashikimi Diskutim i (përgatitja për të njohurive nxënit) paraprake. Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes) Përforcimi (konsolidimi i të nxënit) Role në grupe bashkëpunues. Rishikim në dyshe Veprimtaritë e nxënësve Nxitje e diskutimit. Të nxënit bashkëveprues. Të nxënit bashkëveprues. Organizimi i nxënësve Punë me gjithë klasën. Punë në grup. Punë në dyshe. Parashikimi: Jemi njohur në klasën e gjashtë me lidhjen në paralel. Le të rikujtojmë njohuritë e marra me anë të pyetjeve: * Kur formojmë një qark elektrik? * Kur themi se përdoruesit janë lidhur në paralel? * Si lidhet ampermetri në qarkun elektrik? * Si lidhet çelësi në qarkun elektrik? * Si lidhet voltmetri në qarkun elektrik? Diskutohen përgjigjet e pyetjeve në klasë. Ndërtimi i njohurive: Ndahet klasa në grupe me pesë nxënës. Në çdo grup ndahen rolet: * Pyetësi - paraqet detyrën e grupit 78

79 LIBËR PËR MËSUESIN * Kontrolluesi - merr masa që të gjithë të përqendrohen për të kuptuar detyrën. * Mbajtësi i kohës - kontrollon kohën që është caktuar për detyrën. * Nxitësi - fton të përgjigjen të gjithë duke i analizuar idetë e tyre. * Raportuesi - paraqet idetë e grupit para gjithë klasës. Ndërkohë në tavolinën e dy grupeve janë vendosur: Burim rryme, 2 llamba dhe ampermetër. Në tavolinën e dy grupeve të tjera vendosen: Burim rryme, 2 llamba dhe voltmetër. Gjithashtu të gjithë grupeve u jepen dhe pyetjet e përgatitura në fletë si më poshtë: Grupi 1 dhe 2: Pasi të ndërtohet qarku elektrik: a) Përcaktoni vlerën që tregon ampermetri i lidhur direkt pas burimit të rrymës? b) Përcaktoni vlerën që tregon ampermetri në llambën e parë? c) Përcaktoni vlerën që tregon ampermetri në llambën e dytë? d) Ç farë vini re? f) Po të lidhim më shumë llamba në çfarë përfundimi arrijmë? Grupi 3 dhe 4: Pasi të ndërtohet qarku elektrik: a) Përcaktoni vlerën që tregon voltmetri i lidhur në skajet e llambës së parë? b) Përcaktoni vlerën që tregon voltmetri i lidhur në skajet e llambës së dytë? c) Përcaktoni vlerën që tregon voltmetri i lidhur në skajet e llambës së parë dhe të dytë? d) Ç farë vini re? f) Po të lidhim më shumë llamba në çfarë përfundimi arrijmë? Grupi 5 dhe 6: Shënojmë me R 1 e R 2 rezistencat e llambave dhe me R, rezistencën e të dyja llambave. Duke u nisur nga ligji i Omit plotësoni: I 1 =... I 2 =... I =... Duke ditur se I= I 1 + I 2 bëni zëvendësimet duke plotësuar: U / R = Pjesëtojmë të dyja anët me U. Në çfarë përfundimi arrijmë? Lihet koha prej 9-10 minuta. Ndërkohë mësuesi kontrollon grupet duke i nxitur nxënësit të arrijnë përfundimet e duhura. Për çdo grup raportuesi paraqet përfundimet e nxjerra. Përforcimi: Nxënësit punojnë individualisht ushtrimet 4, 5, 6. Pas 4-5 minutash diskutojnë në dyshe e më pas në tabelë: 79

80 FIZIKA 7 4. Paraqitni me simbole karakteristikat e lidhjes në paralel të përdoruesve të rrymës. (Intensiteti, tensioni, rezistenca). Zgjidhje: U = U = U2 = U3 = I = I1+ I = + R R1 R2 5. Në një qark janë lidhur në paralel tre rezistenca, R 1 = 5Ω, R 2 = 15Ω dhe R 3 = 3Ω. Njehsoni rezistencën e njëvlershme të tyre. Zgjidhje: 1/R = 1/R 1 + 1/R 2 + 1/R 3 = 1/5 + 1/15 + 1/3 = 9/15 R= 15 / 9 = 1.7 Ω 6. Në një qark elektrik janë lidhur në paralel dy llamba (figura). Ampermetri A në degën kryesore tregon rrymën I = 6A, ndërsa ampermetri A 1 tregon rrymën I1 = 3.5A. Çfarë rryme tregon ampermetri A 2? Zgjidhje: I = I + I I 2 = I - I 1 = = 2.5 A 1 2 Konkluzioni: Konkluzioni: Madhësia fizike Madhësitë fizike Energjia elektrike llogaritet: Fuqia e rrymës llogaritet: E = U I t E P = t Vlerësimi: Vlerësohen nxënësit me notë. Detyrë shtëpie Nxënësve u jepen për detyrë ushtrimet 1,2,3. 80

81 LIBËR PËR MËSUESIN LËNDA: Fizikë KLASA: VII TEMA 4.11: Energjia elektrike Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: 1) Të përkufizojë energjinë e rrymës elektrike dhe të njohë formulën për njehsimin e saj. 2) Të përkufizojë fuqinë e rrymës elektrike dhe të njohë formulën për njehsimin e saj. 3) Të zgjidhin ushtrime duke përdorur formulën e energjisë dhe fuqisë. Konceptet kryesore: Energjia, fuqia, formulat. STRUKTURA E MËSIMIT Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve Parashikimi (përgatitja për të nxënit ) Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes ) DDM (Di-Dua të di - Mësova ) DDM DDM Nxitje e diskutimit. Diskutimi i ideve. Paraqitja grafike e informacionit. Punë me gjithë klasën. Punë me gjithë klasën. Punë individuale. Përforcimi (konsolidimi i të nxënit) Parashikimi: Nxënësve iu është thënë 1 orë më përpara të përsëritin veprimet e rrymës elektrike në një qark, si dhe për energjinë në përgjithësi. Rikujtohen njohuritë në bazë të pyetjeve: * Ç farë është në gjendje të bëjë rryma elektrike? * A ngrohet kaloriferi kur në të kalon rrymë? * Cili është veprimi i rrymës në këtë rast? * A mund të rrotullohen fletët e një ventilatori kur në të kalon rrymë? 81

82 FIZIKA 7 * Cili është veprimi në këtë rast? * A mund të tërheqë trupa prej çeliku dhe hekuri një elektromagnet nëse në të kalon rrymë? * Cili është veprimi në këtë rast? * A zotëron energji rryma elektrike? * Si e quajmë atë? Nxënësit diskutojnë rreth pyetjeve të mësipërme. Këto paraqiten në një tabelë si më poshtë: Ç farë dimë Ç farë duam të dimë Ç farë mësuam * Rryma elektrike është në gjendje të ngrohë një kalorifer, të ndriçojë një llambë, të vërë në lëvizje motorin e makinës larëse, bën të bjerë zilja etj. * Rryma elektrike kur kalon në konsumator shkakton veprime të ndryshme si: veprim dritor, veprim mekanik, veprim termik dhe magnetik. * Pra rryma elektrike zotëron energji që shndërrohet në forma të ndryshme. * Ajo transmetohet nëpërmjet rrymës elektrike prandaj quhet energji e rrymës elektrike. Ndërtimi i njohurive: Pasi kanë diskutuar rreth pyetjeve të mësipërme dhe kanë nxjerrë përfundimet, nxënësit orientohen për çka ata duan të dinë më shumë. Hartohen pyetjet së bashku me nxënësit: * Nga se varet energjia e rrymës elektrike? * Cilat janë madhësitë fizike që ndikojnë në të? * Si llogaritet ajo? * Cila është njësia matëse e energjisë elektrike? * Cila është madhësia fizike që shpreh energjinë që çlirohet në njësinë e kohës? *Si e llogaritim atë? * Cila është njësia matëse e saj? * Kush është aparati për matjen e energjisë elektrike? Të gjitha pyetjet shënohen në tabelën - çfarë duam të dimë 82

83 Ç farë dimë Ç farë duam të dimë * Nga se varet energjia e rrymës elektrike? * Cilat janë madhësitë fizike që ndikojnë në të? * Si llogaritet ajo? * Cila është njësia matëse e energjisë elektrike? * Cila është madhësia fizike që shpreh energjinë që çlirohet në njësinë e kohës? *Si e llogaritim atë? * Cila është njësia matëse e saj? * Kush është aparati për matjen e energjisë elektrike? LIBËR PËR MËSUESIN Ç farë mësuam Nxënësit lexojnë tekstin për 5-6 minuta dhe diskutohen përgjigjet. Përforcimi: Nxënësit punojnë individualisht kolonën e fundit - çfarë mësuam Çfarë dimë Çfarë duam të dimë Çfarë mësuam * Rryma elektrike është në gjendje të ngrohë një kalorifer, të ndriçojë një llambë, të vërë në lëvizje motorin e makinës larëse, bën të bjerë zilja etj. * Rryma elektrike kur kalon në konsumator shkakton veprime të ndryshme, si: veprim drito, veprim mekanik, veprim termik dhe magnetik. * Pra rryma elektrike zotëron energji që shndërrohet në forma të ndryshme. * Ajo transmetohet nëpërmjet rrymës elektrike prandaj quhet energji e rrymës elektrike. * Nga se varet energjia e rrymës elektrike? * Cilat janë madhësitë fizike që ndikojnë në të? * Si llogaritet ajo? * Cila është njësia matëse e energjisë elektrike? * Cila është madhësia fizike që shpreh energjinë që çlirohet në njësinë e kohës? *Si e llogaritim atë? * Cila është njësia matëse e saj? * Kush është aparati për matjen e energjisë elektrike? * Energjia elektrike varet nga intensiteti i rrymës, tensioni. * Energjia e rrymës elektrike është në përpjesëtim ëtim të drejtë me intensitetin e rrymës elektrike, me tensionin në skajet e tij si dhe me kohën gjatë së cilës kalon rryma.. * E = U I t *Njësia matëse është xhaul (J) 1xhaul = 1volt 1amper 1sekonë * Madhësia fizike që shpreh energjinë që çliron rryma elektrike në njësinë e kohës quhet fuqi e rrymës elektrike. E * P = t * Njësia e fuqisë është vat ( W ).1 W = 1 V 1 A * Matja e energjisë elektrike, të shpenzuar nga një përdorues, bëhet me aparate të posaçme si sahati elektrik. 83

84 FIZIKA 7 Nxënësit punojnë në dyshe ushtrimin 4,6. Lihet koha prej 4-5 min dhe diskuton ushtrimin 4 dyshja e parë. Njëri prej nxënësve jep përgjigjen ndërsa tjetri është i gatshëm të plotësojë nëse gabon i pari. 4. Njehsoni energjinë që harxhohet për 30 sekonda në një llambë që punon me tension 12 V dhe intensitet të rrymës elektrike 3 A? Dimë që E = U I t = = 1080 J Ngrihet dyshja e dytë: 6. Një ngrohës elektrik gjatë 20 minutave harxhoi 720 kj energji elektrike. Të njehsohet fuqia e ngrohësit. Kthejmë njësitë 20 min = 1200 sekonda 720 kj = J Dimë se Konkluzioni: E P = = = 600 Ë t Madhësia fizike Madhësitë fizike Energjia elektrike llogaritet: Fuqia e rrymës llogaritet: E = U I t E P = t Vlerësimi: Vlerësohen nxënësit me notë. Detyrë shtëpie Nxënësve u jepen për detyrë ushtrimet 1, 2, 3, 5, 7 84

85 LIBËR PËR MËSUESIN LËNDA: Fizikë KLASA: VII TEMA: 5.1 Fusha magnetike e rrymës elektrike Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: 1) Të listojnë karakteristikat e magnetëve. 2) Të tregojnë se si janë vijat e fushës magnetike të një përçuesi me rrymë, në varësi të formës së tij. 3) Të njohin ndërtimin e elektromagnetit dhe si forcohet fusha magnetike e tij. Konceptet kryesore: Magneti, fusha magnetike e tij, fusha magnetike e rrymës elektrike. STRUKTURA E MËSIMIT Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Parashikimi (përgatitja për të nxënit) Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes) Përforcimi (konsolidimi i të nxënit) DDM (Di-Dua të di - Mësova) DDM DDM Veprimtaritë e nxënësve Nxitje e diskutimit. Diskutimi i ideve. Paraqitja grafike e informacionit. Organizimi i nxënësve Punë me gjithë klasën. Punë me gjithë klasën. Punë individuale. Parashikimi: Nxënësve iu është thënë 1 orë më përpara të përsërisin magnetin dhe fushën magnetike të tij. Rikujtohen njohuritë në bazë të pyetjeve: * Si i quajmë dy skajet e magnetit? * Nëse afrojmë dy pole të njëjta, çfarë ndodh? * Nëse afrojmë dy pole të kundërta, çfarë ndodh? * Ç quajmë fushë magnetike? *Si provohet prania e fushës magnetike? *Si e përfytyrojmë fushën magnetike? Nxënësit diskutojnë rreth pyetjeve të mësipërme. Këto paraqiten në një tabelë si më poshtë: 85

86 FIZIKA 7 Çfarë dimë Çfarë duam të dimë Çfarë mësuam *Dy skajet e magnetit i quajmë pole Nord dhe Sud. *Polet e njëjta të magnetit shtyhen. *Polet e kundërta tërhiqen. *Çdo magnet krijon rreth vetes një hapësirë të padukshme magnetizmi, që quhet fushë magnetike. *Prania e fushës magnetike provohet me anë të gjilpërës magnetike. *Fusha magnetike mund të përfytyrohet duke ndërtuar vijat e fushës magnetike. Ndërtimi i njohurive: Pasi kanë diskutuar rreth pyetjeve të mësipërme dhe kanë nxjerrë konkluzionet, nxënësit orientohen për çka ata duan të dinë më shumë. Hartohen pyetjet së bashku me nxënësit: *A mund të themi se rryma elektrike krijon fushë magnetike? *A krijohet fushë elektrike përreth një përçues drejtvizor me rrymë? *Po përreth një përçuesi tjetër në formë rrethore? *Si janë vijat e fushës magnetike në këtë rast? *Me kë na ngjason fusha magnetike e krijuar nga një bobinë? Shpesh në jetën e përditshme kemi parë se brenda bobinës ndodhet një shufër prej hekuri ose çeliku. Lind pyetja: *A forcohet fusha magnetike nëse në një bobinë futet një shufër hekuri ose çeliku? *Kur themi se fusha magnetike e një elektromagneti forcohet? Të gjitha pyetjet shënohen në tabelën - çfarë duam të dimë 86

87 LIBËR PËR MËSUESIN çfarë dimë çfarë duam të dimë çfarë mësuam * A mund të themi se rryma elektrike krijon fushë magnetike? * A krijohet fushë elektrike përreth një përçues drejtvizor me rrymë? * Po përreth një përçuesi tjetër në formë rrethore? *Si janë vijat e fushës magnetike në këtë rast? *Me kë na ngjason fusha magnetike e krijuar nga një bobinë? * A forcohet fusha magnetike nëse në një bobinë futet një shufër hekuri ose çeliku? * Kur themi se fusha magnetike e një elektromagneti forcohet? Nxënësit lexojnë tekstin për 5-6 minuta dhe diskutohen përgjigjet. Përforcimi: Nxënësit punojnë individualisht kolonën e fundit - çfarë mësuam çfarë dimë çfarë duam të dimë çfarë mësuam * Dy skajet e magnetit i quajmë pole: Nord dhe Sud. * Polet e njëjta të magnetit shtyhen. * Polet e kundërta tërhiqen. * Çdo magnet krijon rreth vetes një hapësirë të padukshme magnetizmi, që quhet fushë magnetike. * Prania e fushës magnetike provohet me anë të gjilpërës magnetike. * Fusha magnetike mund të përfytyrohet duke ndërtuar vijat e fushës magnetike. * A mund të themi se rryma elektrike krijon fushë magnetike? * A krijohet fushë elektrike përreth një përçuesi drejtvizor me rrymë? * Po përreth një përçuesi tjetër në formë rrethore? *Si janë vijat e fushës magnetike në këtë rast? *Me kë na ngjason fusha magnetike e krijuar nga një bobinë? * A forcohet fusha magnetike nëse në një bobinë futet një shufër hekuri ose çeliku? * Ç farë formohet në këtë rast? * Kur themi se fusha magnetike e një elektromagneti forcohet? * Nga eksperimenti nxjerrim se rryma elektrike krijon fushë magnetike. * Një përçues drejtvizor me rrymë krijon rreth tij një fushë magnetike, vijat e së cilës janë rrathë me qendër tek përçuesi me rrymë. * Rryma elektrike krijon gjithmonë fushë magnetike, pavarësisht nga forma e përcjellësit ku kalon rryma. * Vijat e fushës magnetike janë përsëri të mbyllura, por me forma të ndryshme. * Fusha magnetike që krijon një bobinë me rrymë ngjason me fushën magnetike të krijuar nga një magnet i drejtë. * Fusha magnetike e një bobine rritet shumë, nëse brenda saj futim një shufër hekuri ose çeliku. * Formohet një elektromagnet * Fusha magnetike e një elektromagneti forcohet me rritjen e numrit të spirave të bobinës dhe me rritjen e intensitetit të rrymës që kalon në të. 87

88 FIZIKA 7 Nxënësit punojnë në dyshe ushtrimin 5,7. Lihet koha prej 4-5 min dhe diskuton ushtrimin 5 dyshja e parë. Njëri prej nxënësve jep përgjigjen ndërsa tjetri është i gatshëm të plotësojë nëse gabon i pari. Konkluzioni: Madhësia fizike Konkluzioni: Madhësia fizike Fusha magnetike e rrymës elektrike: E përçuesit drejtvizor: E përçuesit rrethor: Vijat janë rrathë me qendër te përçuesi. Vija të mbyllura me forma të ndryshme. Vlerësimi: Vlerësohen nxënësit me notë. Detyrë shtëpie Nxënësve u jepen për detyrë ushtrimet 1, 2, 3, 6. 88

89 LIBËR PËR MËSUESIN LËNDA: Fizikë KLASA: VII TEMA: 5.2 Përçuesit me rrymë në fushën magnetike Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jenë të aftë: 1) Të tregojë se drejtimi I forcës magnetike mbi përçuesin me rrymë varet nga drejtimi i kahut të rrymës. 2) Të njohë rregullën e dorës së majtë për të përcaktuar drejtimin e forcës magnetike. 3) Të zbatojë rregullën e dorës së majtë në ushtrime. Konceptet kryesore: Qark elektrik, rregulla e dorës së majtë. Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Parashikimi (përgatitja për të nxënët ) Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes ) Përforcimi (konsolidimi i të nxënit) STRUKTURA E MËSIMIT Marrëdhëniet pyetje- përgjigje. Lexim. Shpjegim i përparuar. Mendo në dyshe dhe shkëmbe mendime. Veprimtaritë e nxënësve Nxitje e diskutimit. Ndërtimi i njohurive shkencore. Të nxënët bashkëveprues. Organizimi i nxënësve Punë me gjithë klasën/ në grupe. Punë me gjithë klasën/ në grupe. Punë në dyshe. Parashikimi: Jemi njohur më parë me ndërtimin e qarkut elektrik. Ndahet klasa në tre grupe. Në çdo grup vendosen mjetet: burim rryme, çelës, për çues i drejtë dhe një magnet në formë U-je. Nxënësit ndërtojnë qarkun elektrik me pjesët që iu janë dhënë. Rikujtojmë duke drejtuar pyetjet: * A krijohet fushë magnetike përreth një përcjellësi drejtvizor? * Si janë të drejtuara vijat e fushës magnetike? * Cili është marrë si drejtim i fushës elektrike? Diskutohen pyetjet e mësipërme duke nxjerrë konkluzionin se përreth përcjellësit drejtvizor krijohet rrymë, vijat e fushës magnetike janë drejtuar nga poli nord në polin sud dhe se drejtimi i rrymës është marrë nga poli pozitiv në atë negativ. Le t i rikthehemi qarkut elektrik. 89

90 FIZIKA 7 Ndërtimi i njohurive: Nxënësit punojnë sipas grupeve të ndara duke nxjerrë konkluzionin: - Kur në përçuesin e drejtë nuk kalon rrymë, ai qëndron i palëvizur. - Kur në përçuesin e drejtë kalon rrymë ai zhvendoset për jashtë magnetit. - Kur në përçuesin e drejtë kalon rrymë në kahe të kundërt ai zhvendoset për brenda magnetit. - Kur në përçuesin e drejtë kalon rrymë në kahun e parë, por ndërrojmë vendet e poleve të magnetit, përsëri ai zhvendoset për brenda magnetit. Nxënësit studiojnë në dyshe rregullën e dorës së majtë. Lihet koha prej 3-4 minutash. Më pas nxënësit në dyshe i demonstrojnë njëri tjetrit rregullën e dorës së majtë. Në tabelë vizatohen: N N + + S S Mësuesi sqaron se ( + ) tregon se rryma është drejtuar nga ne te figura ndërsa (-) tregon të kundërtën. Për figurën e parë ngrihen dy nxënës të cilët demonstrojnë me anë të rregullës së dorës së majtë drejtimin e forcës magnetike. Po kështu dhe tek e dyta. Ndërsa tek e treta do përcaktohen polet e magnetit. Përforcimi: Nxënësit punojnë në dyshe ushtrimin 2,4,5. Lihet koha prej 4-5 min dhe diskuton ushtrimin 1 dyshja e parë. Njëri prej nxënësve jep përgjigjen ndërsa tjetri është i gatshëm të plotësojë nëse gabon i pari. Ngrihet dyshja e parë: 2. Plotëso me fjalët e duhura fjalitë e mëposhtme. - Përçuesi me rrymë i ndodhur në një fushë...magnetike... përjeton veprimin e forcës...magnetike... - Kur në...për çuesin... e drejtë, të ndodhur në fushë magnetike, nuk kalon rrymë, ai..ngelet... i palëvizur. 90

91 LIBËR PËR MËSUESIN - Drejtimi dhe kahu i forcës magnetike varet nga drejtimi i...rrymës... dhe drejtimi i...fushës... magnetike. Ngrihet dyshja e dytë: 4. Nga është e drejtuar forca magnetike (figura)? Forca magnetike është e drejtuar për lart në të dyja rastet. Ngrihet dyshja e tretë: 5. Përcaktoni drejtimin e rrymës në përçues. Drejtimi i rrymës sipas shigjetës Konkluzioni: Kahu i forcës magnetike. Drejtimi i rrymës Fusha magnetike. Pëllëmba përball polit nord Vlerësimi: Vlerësohen nxënësit me notë. Detyrë shtëpie Nxënësve u jepen për detyrë ushtrimet 1, 3, 6. 91