Ο ΗΓΟΣ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙ ΑΣ ΚΑΙ ΚΑΛΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ

Transcript

1

2 Ο ΗΓΟΣ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙ ΑΣ ΚΑΙ ΚΑΛΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΕΣ: Françoise DUTRUGE Σύµβουλος Συνεχιζόµενης Εκπαίδευσης Blandine GARCIA-SANCHEZ Παιδαγωγικός Συντονιστής ράσεων Κατάρτισης - relais plus 1

3 relais plus 2

4 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΣΧΕ ΙΟΥ «RELAIS PLUS» Tο γενικό πλαίσιο Ο σκοπός Οι οµάδες και οι τοµείς στόχοι. Οι έννοιες «εγκατάλειψη» και «σχέση βοήθειας» Η κατανοµή των ρόλων στο πλαίσιο της εταιρικής σχέσης Η διάρθρωση των οµάδων εργασίας Η ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΧΕ ΙΟΥ RELAISPLUS Η βάση της µεθοδολογίας Η Προσέγγιση εξιοτήτων (Π ), κεντρικός άξονας του σχεδίου ΤΑ ΠΑΡΑ ΟΤΕΑ ΤΟΥ ΣΧΕ ΙΟΥ O Ο ΗΓΟΣ ΚΑΛΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ Οι καλές πρακτικές Προτάσεις για ποιοτική φροντίδα και καλές πρακτικές ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ relais plus 3

5 relais plus 4

6 1. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΣΧΕ ΙΟΥ «RELAIS PLUS» 1.1. Tο γενικό πλαίσιο Η δηµιουργία του σχεδίου RELAISPLUS προέκυψε από τρεις διαπιστώσεις. Στις µέρες µας, όλες οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν να αντιµετωπίσουν µία συνεχή αύξηση του αριθµού των περιπτώσεων εγκατάλειψης. Πρόκειται για καταστάσεις που αφορούν σε κάθε ηλικία και πιο συγκεκριµένα στα παιδιά, τους εφήβους και τους ηλικιωµένους. Οι άνθρωποι που εργάζονται µε αυτές τις διαφορετικές οµάδες απαρτίζονται εν µέρει από εθελοντές ή µισθωτούς χωρίς κατάλληλα προσόντα, οι οποίοι ασκούν το λειτούργηµά τους µε ένα τρόπο περισσότερο διαισθητικό παρά βασισµένοι στην ουσιαστική γνώση. Παράλληλα, ο αριθµός τους είναι ανεπαρκής. Τα εκπαιδευτικά προγράµµατα δε λαµβάνουν επαρκώς υπόψη τις ιδιοµορφίες που παρουσιάζουν οι ξεχωριστές περιπτώσεις εγκατάλειψης. Για τη διασφάλιση µίας αξιοπρεπούς ζωής από κάθε άποψη, είναι απαραίτητη η ανάπτυξη και/ή η παγίωση (ποιοτικά και ποσοτικά) µία σχέσης βοήθειας µε αυτούς τους διαφορετικούς πληθυσµούς. Αυτός είναι και ο γενικός στόχος του σχεδίου. Ακόµα και αν η ανάγκη είναι κοινή στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το πλαίσιο και τα αίτια των περιπτώσεων εγκατάλειψης είναι διαφορετικά και περίπλοκα (πολιτικά και κοινωνικο-οικονοµικά προβλήµατα, καθώς και η διάλυση του οικογενειακού, κοινωνικού και πολιτισµικού ιστού, η οποία δεν αποτελεί αποκλειστικότητα των «φτωχών» χωρών). Για να γίνει δυνατή η κάλυψη αυτής της ανάγκης, είναι απαραίτητη, µέσω της εκπαίδευσης, η επαγγελµατοποίηση των κοινωνικών λειτουργών και των άλλων επαγγελµατιών στις κοινωνικές υπηρεσίες, οι οποίοι παρέχουν ήδη µία σχέση βοήθειας, καθώς και η αύξηση του αριθµού τους, επιτρέποντας την πρόσβαση σε αυτά τα επαγγέλµατα σε άτοµα που ζητούν εργασία και διαθέτουν το απαραίτητο προφίλ. Για το λόγο αυτό, υπάρχουν ήδη ορισµένα εργαλεία και προγράµµατα κατάρτισης για τα επαγγέλµατα που ασχολούνται µε τη σχέση βοήθειας, τα οποία έχουν σχεδιαστεί στη Γαλλία, στην Ιταλία και στη Ρουµανία στο πλαίσιο του σχεδίουleonardodavincirelaisn o F/01/B/P/PP/ Ο σκοπός Σκοπός του σχεδίου είναι η µεταφορά των προϊόντων (εφαρµογών) του RELAIS σε τρεις ακόµα χώρες (Ελλάδα, Σλοβενία και Λετονία), λαµβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητές τους στον αγώνα κατά του κοινωνικού αποκλεισµού και υπέρ της ανάπτυξης µίας «σχέσης βοήθειας» προσθέτοντας επίσης µία νέα νορβηγική οπτική και µε µία εξωτερική γερµανική αξιολόγηση. Το σχέδιο επιτρέπει την ανάπτυξη ενός συνόλου εργαλείων εκπαίδευσης και προγραµµάτων κατάρτισης σύµφωνα µε τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Αυτό το σύνολο θα είναι διαθέσιµο σε 4 γλώσσες (γαλλικά, ελληνικά, σλοβενικά, λετονικά) σε έντυπη µορφή καθώς και σε µία ταινία DVD και σε ένα CDRom, ενώ για ορισµένες εφαρµογές, θα διατεθεί σε 7 relais plus 5

7 γλώσσες (αγγλικά, ρουµανικά και γερµανικά εκτός αυτών που προαναφέρθηκαν). Απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς οργανισµούς και, σε ευρύτερη κλίµακα, στις δοµές και το προσωπικό που απασχολείται στον κοινωνικό τοµέα, καθώς και στον τοµέα της υγείας Οι οµάδες και οι τοµείς στόχοι. Οι έννοιες «εγκατάλειψη» και «σχέση βοήθειας» Οι οµάδες στις οποίες απευθύνεται το σχέδιο RELAIS PLUS είναι τα άτοµα που έχουν βρεθεί σε καταστάσεις εγκατάλειψης (παιδιά, έφηβοι, ηλικιωµένοι) στην Ευρώπη και, πιο συγκεκριµένα, στις 7 συµµετέχουσες χώρες. Η έννοια «εγκατάλειψη» θα πρέπει να ορίζεται ανάλογα µε την κοινωνική οµάδα στην οποία αυτή αναφέρεται. Οι ορισµοί που χρησιµοποιούνται από τις συνεργαζόµενες χώρες είναι οι εξής: Για τους νέους µπορεί να περιλαµβάνει: τα ορφανά παιδιά, τους νέους που αποµακρύνθηκαν από την οικογένειά τους λόγω κακοποίησης ή έλλειψης εκπαίδευσης, εκείνους που απορρίφθηκαν από την οικογένειά τους. Οι ηλικιακές οµάδες που διακρίνονται είναι: από 0 µέχρι 14 ετών για τα παιδιά και από 14 µέχρι 18 για τους εφήβους. Όσον αφορά στα ηλικιωµένα άτοµα (άνω των 65 ετών) µπορεί να περιλαµβάνει: εξαρτώµενα άτοµα τα οποία έχουν εγκαταλειφθεί από την οικογένειά τους ή δεν έχουν οικογένεια και η ασθένεια από την οποία υποφέρουν και/ή τα γηρατειά δεν τους επιτρέπουν να ζουν µε αυτονοµία. Μπορεί επίσης να περιλαµβάνει περιθωριοποιηµένα άτοµα και/ή εκείνα που έχουν αποκλειστεί από την κοινωνική ζωή. Οι τοµείς-στόχοι του σχεδίου RELAIS PLUS είναι οι ακόλουθοι: Ο τοµέας της υγείας και ο κοινωνικός τοµέας και, πιο συγκεκριµένα, των κοινωνικών υπηρεσιών (οι κοινωνικοί λειτουργοί και οι άλλοι επαγγελµατίες που παρέχουν φροντίδα σε οµάδες που έχουν περιέλθει σε κατάσταση εγκατάλειψης), Ο τοµέας της εκπαίδευσης και κατάρτισης, Ο τοµέας των προσωπικών υπηρεσιών, στον οποίο το ποσοστό των εργασιακών θέσεων έχει αυξηθεί κατά 6% από τον ένα χρόνο στον άλλο στην Ευρώπη. Εκείνοι που θα χρησιµοποιήσουν τελικά τα αποτελέσµατα του προγράµµατος στις συµµετέχουσες χώρες και γενικότερα στην Ευρώπη είναι: Οι οργανισµοί κατάρτισης (εκπαιδευτές), Τα σχολεία και τα πανεπιστήµια (καθηγητές), Ιδρύµατα απασχόλησης και κατάρτισης (σύµβουλοι, αναλυτές και φορείς χάραξης πολιτικής και λήψης αποφάσεων), relais plus 6

8 Οι κοινωνικές υπηρεσίες (µε τους κοινωνικούς επαγγελµατίες που φροντίζουν τις οµάδες που έχουν περιέλθει σε κατάσταση εγκατάλειψης και που θα επωφεληθούν από την επαγγελµατική κατάρτιση), Οι οµοσπονδίες των εργοδοτών, Οι οργανισµοί που εκπροσωπούν τους εργαζοµένους, προκειµένου να κρίνουν τις αλλαγές περιεχοµένου και τις λεπτοµέρειες των δραστηριοτήτων, Εκείνοι που ζητούν εργασία, νέοι και ενήλικες και οι οποίοι µπορούν να καταρτιστούν επαρκώς στην άσκηση κοινωνικών επαγγελµάτων που αναλαµβάνουν τη φροντίδα των οµάδων-στόχων. Το επαγγελµατικό τους προφίλ θα καθοριστεί σύµφωνα µε τα επαγγελµατικά εγχειρίδια και τα εγχειρίδια κατάρτισης που θα προσαρµοστούν κατάλληλα και θα µεταφερθούν στις νέες χώρες του σχεδίου κατά τη διάρκειά του. Με τον όρο «σχέση βοήθειας», σύµφωνα µε το RELAIS PLUS, εννοείται µία σχέση στην οποία ο ένας τουλάχιστον από τους δύο πρωταγωνιστές επιδιώκει να βοηθήσει τον άλλον στην ανάπτυξη, στην ωριµότητα, σε µία καλύτερη λειτουργία και στην µεγαλύτερη ικανότητα να αντιµετωπίζει τη ζωή µε απόλυτη ανεξαρτησία και αυτονοµία, στο πλαίσιο µίας ευρωπαϊκής πολιτικής προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, υποστήριξης και προστασίας των ατόµων σε διάφορες περιπτώσεις εγκατάλειψης. Αυτά τα άτοµα, νέοι ή ενήλικες, έχουν ανάγκη µίας ηθικής, συναισθηµατικής, ψυχολογικής, ιατρικής, λογιστικής, οικονοµικής και νοµικής υποστήριξης, στην οποία βασίζεται και η σχέση βοήθειας. Όπως προαναφέρθηκε ακόµα και αν η ανάγκη είναι κοινή στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το πλαίσιο και τα αίτια των περιπτώσεων εγκατάλειψης είναι διαφορετικά και περίπλοκα (πολιτικά και κοινωνικο-οικονοµικά προβλήµατα καθώς και η διάλυση του οικογενειακού, κοινωνικού και πολιτισµικού ιστού, η οποία δεν αποτελεί αποκλειστικότητα των «φτωχών» χωρών). Οι ορισµοί που χρησιµοποιούνται από τους συµµετέχοντες δεν καλύπτουν εξ ίσου όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, και αυτό για λόγους κοινωνικοπολιτικούς και πολιτισµικούς. Ο βαθµός κοινωνικής ένταξης των διαφορετικών οµάδων σε καταστάσεις εγκατάλειψης, καθώς και ο βαθµός της παρεχόµενης φροντίδας διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Εκείνο που διακρίνει τους επαγγελµατίες του κοινωνικού τοµέα στην Ευρώπη είναι το είδος της σχέσης που διατηρούν µε τα άτοµα που αντιµετωπίζουν δύσκολες καταστάσεις, σύµφωνα πάντοτε µε τις πολιτικές που επιβάλλονται από κάθε χώρα Η κατανοµή των ρόλων στο πλαίσιο της εταιρικής σχέσης Οι στόχοι του σχεδίου, το είδος των δραστηριοτήτων θα υλοποιηθούν για την επίτευξή τους, η ποικιλοµορφία των κοινωνικών οµάδων και των τοµέων-στόχων, των χρηστών και των επωφελούµενων, ο αριθµός αλλά και η συµπληρωµατικότητα των συνεργατών και των οργανισµών υποστήριξης απαιτούν µία σωστά δοµηµένη οργάνωση και µία αυστηρή διοίκηση. relais plus 7

9 Αυτό ακριβώς αποτέλεσε και το αντικείµενο συζήτησης µεταξύ των συνεργατών οι οποίοι συµφώνησαν στον παρακάτω τρόπο λειτουργίας: Επιλογή ενός φορέα «Προωθητή του σχεδίου» ο οποίος είναι επιφορτισµένος µε το διοικητικό και οικονοµικό συντονισµό του. Επιλογή ενός φορέα µε τον ρόλο του «Γενικού συντονιστή» ο οποίος θα είναι υπεύθυνος για το γενικό και τον επιστηµονικό συντονισµό. Επιλογή, σε κάθε χώρα εκτός από τη Γερµανία και τη Νορβηγία, ενός φορέα «Υπεύθυνου της σειράς» ο οποίος θα σχετίζεται µε τον υπεύθυνο του σχεδίου. Θα είναι υπεύθυνος για το συντονισµό των συνεργατών υποστήριξης, το συντονισµό των εργασιών έρευνας, προσαρµογής, διάδοσης και µεταφοράς στη χώρα του. Επιλογή ενός φορέα µε το ρόλο του «Επιστηµονικού συµβούλου» ο οποίος θα αποτελεί το σηµείο αναφοράς για τη σχέση βοήθειας της κάθε µιας από τις 3 πληθυσµιακές οµάδες σε κατάσταση εγκατάλειψης. Αυτό κρίθηκε απαραίτητο λόγω των ιδιαιτεροτήτων κάθε οµάδας. Θα είναι υπεύθυνος για τη σύνθεση των επαγγελµατικών εγχειριδίων (επαγγελµάτων-κατάρτισης) και των προγραµµάτων κατάρτισης για τη σχέση βοήθειας, τα οποία θα έχουν πραγµατοποιηθεί στις 3 χώρες που επωφελούνται της µεταφοράς του σχεδίου. Θα καθοδηγούν την κατάρτιση των εκπαιδευτών µεταφοράς. Επιλογή ενός φορέα µε τον ρόλο του «Μονίµου εξωτερικού Αξιολογητή» του τρόπου λειτουργίας του σχεδίου, των χρησιµοποιούµενων µεθόδων, των αποτελεσµάτων που προκύπτουν και συγκεκριµένα, των προϊόντων που σχεδιάζονται και της αξιολόγησής τους. Με στόχο µια αντικειµενική αξιολόγηση, επιλέχθηκε ένας οργανισµός από κάποια άλλη χώρα (Γερµανία) και όχι από χώρα που πρόκειται να αναλάβει ή ήδη έχει επιφορτιστεί µε την ευθύνη των εργασιών. Ο οργανισµός αυτός θα είναι υπεύθυνος και για τον ποιοτικό έλεγχο. Με τον τρόπο αυτόν, το σχέδιο θα ωφεληθεί παράλληλα και από την αγγλοσαξονική οπτική. Επιλογή ενός φορέα από τη Σκανδιναβία, ο οποίος θα είναι επιφορτισµένος µε την παροχή µία επιπρόσθετης τεχνογνωσίας που θα συµπληρώνει εκείνη του αρχικού σχεδίου Relais που αποτελεί το αντικείµενο µεταφοράς. Θα αναδείξει τα σκανδιναβικά προϊόντα που σχετίζονται µε το πρόγραµµα Relais και µε το πρότυπο της κοινωνικής εργασίας σε αυτή τη χώρα. Γι αυτό το ρόλο επελέγη ένας νορβηγικός οργανισµός. relais plus 8

10 Πίνακας κατανοµής των ρόλων Χώρα Ρόλος Προωθητής του σχεδίου Γαλλία Ρουµανία Γερµανία Νορβηγία Ελλάδα Λετονία Σλοβενία TEI ΚΡΗΤΗΣ Γενικός συντονιστής GIP FIPAG* Yπεύθυνος συντονιστής σε κάθε χώρα (συντονισµός των οµάδων και των παραδοτέων στη κάθε χώρα) GIP FIPAG* As. PARTENERGIDL* από κοινού Πανεπιστήµιο UAIC * TEI ΚΡΗΤΗΣ Πανεπιστήµιο της Liepaja Ινστιτούτο A. TRSTENJAKA Επιστηµονικός σύµβουλος (υπεύθυνος της µεταφοράς) Παιδιά Έφηβοι Ηλικιωµένοι GIP FIPAG* Πανεπιστήµιο UAIC * As. PARTENER GIDL* Φορέας επωφελούµενος της µεταφοράς TEI ΚΡΗΤΗΣ Πανεπιστήµιο της Liepaja Ινστιτούτο A. TRSTENJAKA Φορέας αξιολόγησης PRO INNOVATION Φορέας µιας τεχνογνωσίας συµπληρωµατικής του σχεδίου RELAIS * αρχικοί εταίροι του σχεδίουrelais Ινστιτούτο NOVA relais plus 9

11 1.5. Η διάρθρωση των οµάδων εργασίας Οι διαδικασίες λήψης αποφάσεων και ο τρόπος οργάνωσης των εργασιών στο πλαίσιο του σχεδίου είναι οι εξής: ηµιουργία µίας «Επιτροπής Συντονισµού και αξιοποίησης των αποτελεσµάτων» αποτελούµενης από τον προωθητή του σχεδίου, το γενικό συντονιστή, τους υπευθύνους συντονιστές, τον αξιολογητή και τον εµπειρογνώµονα από τη Σκανδιναβία, δηλαδή συνολικά 9 άτοµα µε δικαίωµα ψήφου. Το πρόγραµµα δραστηριοτήτων προβλέπει τις συναντήσεις αυτής της Επιτροπής Συντονισµού στην οποία προεδρεύει ο υπεύθυνος του σχεδίου. Ωστόσο, θα µπορεί να συνεδριάζει όποτε κρίνεται αναγκαίο, κατόπιν απαιτήσεως της πλειοψηφίας των µελών της. Ο ρόλος της θα είναι: Να επικυρώνει τις κατευθύνσεις του προγράµµατος. Να επαναπροσδιορίζει, αν χρειαστεί, τις καθορισµένες εργασίες στο ετήσιο λειτουργικό πρόγραµµα. Να διευθετεί και να αµβλύνει κάθε σύγκρουση µεταξύ των εταίρων. Να ελέγχει την υλοποίηση και τα αποτελέσµατα του σχεδίου και να διασφαλίζει την ποιότητα και τον καινοτόµο χαρακτήρα τους, καθώς και την αξιοποίησή τους. Σε κάθε συνεδρίαση της συντονιστικής επιτροπής που γίνεται σε µια χώρα µπορούν να συµµετέχουν πρόσωπα που έχουν έναν υπεύθυνο ρόλο στους τοµείς ενδιαφέροντος του σχεδίου σε αυτήν τη χώρα, άτοµα που έχουν θεσµικό ρόλο και κοινωνικοί εταίροι µε συµβουλευτικό ρόλο. ηµιουργία σε όλες τις χώρες των εταίρων (µε εξαίρεση τη Γερµανία και τη Νορβηγία) µίας «οµάδας στήριξης» η οποία θα αποτελείται το ελάχιστον από τον υπεύθυνο συντονιστή, έναν ειδικό επιστήµονα «παιδικής ηλικίας», έναν ειδικό επιστήµονα «εφηβείας», έναν ειδικό επιστήµονα «τρίτης ηλικίας», 3 εκπροσώπους κοινωνικών υπηρεσιών που ο καθένας είναι αρµόδιος για κάθε οµάδα-στόχο του σχεδίου, 3 εκπροσώπους που προέρχονται από φορείς θεσµικούς, διοικητικούς ή των τοπικών αρχών που είναι υπεύθυνοι για τη χρηµατοδότηση των κοινωνικών υπηρεσιών ή/και των υπηρεσιών κατάρτισης, καθώς και 2 εκπροσώπους κοινωνικών εταίρων. Την οµάδα στήριξης συντονίζει ο υπεύθυνος συντονιστής, ο οποίος ενηµερώνει την επιτροπή συντονισµού του σχεδίου για την πορεία της υλοποίησης των εργασιών. Η οµάδα στήριξης συνεδριάζει 3 φορές το χρόνο και αποστολή της είναι ο συντονισµός των εργασιών και η επικύρωση και αξιοποίηση των αποτελεσµάτων. Καθορίζει τη λίστα των µελών των ερευνητικών οµάδων. Η βασική της σύνθεση καθορίζεται από τον υπεύθυνο συντονιστή σε κάθε χώρα. Τα µέλη αυτών των οµάδων επιλέγονται µεταξύ των συνεργαζόµενων εταίρων ( σιωπηρούς ). Η δηµιουργία της οµάδας στήριξης µπορεί να πραγµατοποιηθεί κατά την εκκίνηση του προγράµµατος. relais plus 10

12 Σύσταση σε 3 χώρες (Ελλάδα, Σλοβενία και Λετονία) και για κάθε οµάδα που βρίσκεται σε κατάσταση εγκατάλειψης µίας «ερευνητικής οµάδας». Κάθε µία από τις 9 οµάδες αποτελείται από τον υπεύθυνο συντονιστή της, έναν ειδικό επιστήµονα της σχετικής οµάδας, 2 εκπαιδευτές και 2 επαγγελµατίες του κοινωνικού τοµέα. Αυτές οι οµάδες έχουν ως αποστολή τους, µε αφετηρία µία κοινή µεθοδολογία, να συµµετάσχουν στις διαδικασίες διάγνωσης των αναγκών και να προσαρµόσουν τα επαγγελµατικά εγχειρίδια (επαγγελµάτων-κατάρτισης) και τα εκπαιδευτικά προγράµµατα στις ιδιαιτερότητες της χώρας. Αυτές οι οµάδες, οι οποίες συνεδριάζουν όσες φορές χρειαστεί, έχουν ως επικεφαλής τον υπεύθυνο συντονιστή της οµάδας στήριξης. Η διάρθρωση των διαφορετικών οµάδων εργασίας παρουσιάζεται συνοπτικά στον παρακάτω πίνακα: relais plus 11

13 - Η Επιτροπή Συντονισµού - Οι 5 οµάδες στήριξης - Οι 9 ερευνητικές οµάδες - Οι σιωπηλοί εταίροι Προωθητής TEI (Ελλάδα) ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΥ Γενικός συντονιστής Αξιολογητής Σκανδιναβόςσύµβουλος GIP FIPAG (Γαλλία) PRO INNOVATION (Γερµανία) ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ NOVA (Νορβηγία) Χώρα Γαλλία Ρουµανία Ελλάδα Λετονία Σλοβενία Υπεύθυνος συντονιστής 5 οµάδες στήριξης (ο συντονιστής, 3 εκπαιδευτές, 3 επαγγελµατίες, 3 χρηµατοδότες, 2 κοινωνικοί εταίροι 9 ερευνητικές οµάδες (ο συντονιστής, 1 ειδικός επιστήµονας, 2 εκπαιδευτές, 2 επαγγελµατίες GIP FIPAG As. PARTENER Πανεπιστήµιο UAIC TEI Πανεπιστήµιο της Liepaja Ινστιτούτο A. TRSTENJAKA παιδιά έφηβοι ηλικιωµένοι παιδιά έφηβοι ηλικιωµένοι παιδιά έφηβοι ηλικιωµένοι relais plus 12

14 2. Η ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΧΕ ΙΟΥ RELAISPLUS 2.1. Η βάση της µεθοδολογίας Η µεταφορά ή µετάδοση καινοτοµίας που είναι ο στόχος του προγράµµατος RELAISPLUS, διακρίνεται σε διάφορα είδη µεταφοράς : Γεωγραφική µεταφορά: Πρόκειται για ένα σχέδιο Μεταφοράς Καινοτοµίας (από τη Γαλλία και τη Ρουµανία) προς την Ελλάδα, τη Σλοβενία και τη Λετονία, και όχι για τη συνέχιση του έργου του αρχικού προγράµµατος RELAIS 1 που περιελάµβανε 2 χώρες επιπλέον και 8 άλλους εταίρους που δεν συµµετέχουν πλέον στο παρόν σχέδιο. Αυτή η µεταφορά θα επιτευχθεί µε την προσαρµογή των ήδη υπαρχόντων εργαλείων στις ιδιαιτερότητες των 3 νέων χωρών εταίρων, µε µία νέα αγγλοσαξονική οπτική. Στόχος θα είναι η δηµιουργία µίας νέας ευρωπαϊκής σύνθεσης την οποία θα µοιράζονται 7 χώρες της Βόρειας και Νότιας, υτικής και Ανατολικής Ευρώπης. Η προσαρµογή και η αξιοποίηση των αποτελεσµάτων του σχεδίου RELAIS στη Γαλλία και στη Ρουµανία θα συνεχιστεί µεν αλλά υπό τις παρούσες συνθήκες, εκτός αυτού του σχεδίου µεταφοράς καινοτοµίας, µε ίδιους πόρους και µε την κατάλληλη υποστήριξη διαφόρων χρηµατοδοτικών φορέων. Μεθοδολογική µεταφορά: Με την ευκαιρία αυτού του σχεδίου µεταφοράς καινοτοµίας, τίθεται και το ζήτηµα της ανάπτυξης µίας κοινής εκπαιδευτικής κουλτούρας µεταξύ των χωρών εταίρων η οποία θα βασίζεται στην ίδια προσέγγιση, την «Προσέγγιση εξιοτήτων» ή Π ( l' ApprocheParCompétences APC). Αυτή η κοινή παιδαγωγική κουλτούρα, που κατευθύνει την προσπάθεια και το ενδιαφέρον της ευρωπαϊκής κοινότητας στον τοµέα της κατάρτισης, βασίζεται στην έρευνα για την εύρεση της καλύτερης δυνατής αντιστοιχίας µεταξύ εκπαίδευσης και απασχόλησης. Σταδιακά, η Π έχει δοµηθεί γύρω από µία µεθοδολογία η οποία, µε βάση τις οικονοµικές ανάγκες, αναπτύσσει εκπαιδευτικούς µηχανισµούς µε στόχο την κάλυψη αυτών ακριβώς των αναγκών. Η ακολουθία είναι η εξής: ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΕΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ. Το σχέδιο θα επιτρέπει σε όλους τους εταίρους, και ιδιαίτερα σε εκείνους της Ανατολικής Ευρώπης, να µοιραστούν το ίδιο όραµα σχετικά µε το σκοπό της εκπαίδευσης. Τοµεακή µεταφορά: Μία από τις δραστηριότητες του σχεδίου περιλαµβάνει, στο διαγνωστικό στάδιο, τον προσδιορισµό των διαφόρων νοµικών και νοµοθετικών πλαισίων σχετικά µε την προστασία των ατόµων σε κάθε συµµετέχουσα χώρα. Η µελέτη και τα ευρήµατα που σχετίζονται µε την προβληµατική της εγκατάλειψης µπορούν να αποτελέσουν το αντικείµενο µιας µεταφοράς σε άλλους τοµείς: στο νόµο, τη δικαιοσύνη, την πρόληψη, τη διαµεσολάβηση. Η µεταφορά καινοτοµίας µπορεί να αποδειχτεί χρήσιµη και σε πολυάριθµα επαγγέλµατα άλλων τοµέων όπως η υγεία στην οποία η σχέση βοήθειας είναι έντονα παρούσα επιπλέον, η οργάνωση της εκπαίδευσης µε βάση τις δεξιότητες και η γενικότερη τεχνογνωσία του σχεδίου µπορούν να µεταφερθούν σε οποιονδήποτε άλλο τοµέα. relais plus 13

15 Για την επίτευξη αυτής της µεταφοράς κρίθηκαν απαραίτητα τα παρακάτω: Ο προσδιορισµός των εµποδίων στην ανάπτυξη της σχέσης βοήθειας στις διάφορες χώρες. Η προσαρµογή και µεταφορά µίας εκπαιδευτικής µεθοδολογίας για την οργάνωση και καθοδήγηση των οργανισµών κατάρτισης και των φορέων εκπαίδευσης/απασχόλησης, µε στόχο την επαγγελµατοποίηση των επαγγελµατιών των κοινωνικών υπηρεσιών (κοινωνικά επαγγέλµατα) που είναι υπεύθυνοι της σχέσης βοήθειας. Η προώθηση µίας προσφοράς εκπαίδευσης προσαρµοσµένης και αναθεωρηµένης, η οποία ενσωµατώνει τις ιδιαιτερότητες της οµάδας στην οποία αναφέρεται, σαν µέσο ανάπτυξης της σχέσης βοήθειας, σύµφωνα πάντα µε τις εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές αλληλεγγύης. Η ορθότερη αντίληψη και κατανόηση των ζητηµάτων που σχετίζονται µε την εγκατάλειψη καθώς και ο σωστότερος προσδιορισµός του δικτύου των φορέων παρέµβασης. Η εµπέδωση των γνώσεων και η διευκόλυνση της επίλυσης των προβληµάτων που προκύπτουν στον τοµέα αυτό Η Προσέγγιση εξιοτήτων (Π ), κεντρικός άξονας του σχεδίου. Οι εκπαιδευτές έχουν σταδιακά αναπτύξει µία προσέγγιση «αντιµετώπισης της κατάρτισης σαν µοχλό της οικονοµικής απόδοσης» πρόκειται περί της Προσέγγισης εξιοτήτων. Η Π αποτελεί µία προσέγγιση, µία οπτική, έναν αγωγό ο οποίος δίνει νόηµα στις πρακτικές κατάρτισης. Αυτός ο κεντρικός άξονας αφορά στη διάρθρωση των υφιστάµενων επαγγελµατικών δραστηριοτήτων, στην αντιστοιχία τους σε συγκεκριµένο επάγγελµα και στην κατάρτιση των ασκούντων αυτό το επάγγελµα, έτσι ώστε τα αποτελέσµατα την εκπαίδευσης να µετατραπούν σε αποτελέσµατα στο χώρο εργασίας. Πώς µπορεί να οργανωθεί η εκπαίδευση µε βάση το επάγγελµα; Οι επαγγελµατικές δραστηριότητες, ό,τι προϋποθέτουν όσον αφορά στις γνώσεις, στον τρόπο υλοποίησης και στις δεξιότητες. Πώς µπορεί να διασφαλιστεί η αποτελεσµατικότητα της εκπαίδευσης; Οι µαθησιακές δραστηριότητες, τα οφέλη που προσφέρουν. Αυτός ο κεντρικός άξονας, η Π, υπήρξε η αιτία της δηµιουργίας µίας νέας κατηγορίας δεξιοτήτων των εκπαιδευτών: αυτή της τεχνογνωσίας της κατάρτισης. Ο ορισµός της τεχνογνωσίας της διαδικασίας κατάρτισης (l ingénieriedeformation) που έχει υιοθετηθεί στο σχέδιο είναι ο ακόλουθος: «Ένα σύνολο τεχνικών µεθόδων που εφαρµόζονται στη διαδικασία κατάρτισης». Ο στόχος της ανάλυσης είναι µία οργάνωση, relais plus 14

16 µία υπηρεσία. Η τεχνογνωσία της διαδικασίας κατάρτισης αποτελεί, εποµένως, ένα σύνολο εργαλείων, µεθόδων και διαδοχικών βηµάτων που έχουν ως στόχο: Την ανάλυση και µελέτη του ζητήµατος των ανθρωπίνων πόρων ενός οργανισµού απασχόλησης. Τη µετάφραση αυτής της προβληµατικής σε ανάγκες εκπαίδευσης. Τον προσδιορισµό των προϋποθέσεων υπό τις οποίες αυτή η εκπαίδευση µπορεί να αποδειχθεί αποτελεσµατική για την κάλυψη των αναγκών. Την εκτίµηση κατά πόσο οι ενέργειες που πραγµατοποιήθηκαν έφεραν αποτελέσµατα όσον αφορά το εξεταζόµενο ζήτηµα. Τη λήψη διορθωτικών µέτρων, εφόσον κάτι τέτοιο κριθεί αναγκαίο. Μέσα στα πλαίσια της µεταφοράς καινοτοµίας, χρειάστηκαν και ζητήθηκαν οι µεθοδολογίες της τεχνογνωσίας της διαδικασίας κατάρτισης κατά την εφαρµογή της Προσέγγισης εξιοτήτων. 3. ΤΑ ΠΑΡΑ ΟΤΕΑ ΤΟΥ ΣΧΕ ΙΟΥ Το σχέδιο επιτρέπει την ανάπτυξη ενός συνόλου εργαλείων εκπαίδευσης και προγραµµάτων κατάρτισης σύµφωνα µε τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Αυτό το σύνολο είναι διαθέσιµο σε 4 γλώσσες (γαλλικά, ελληνικά, σλοβενικά, λετονικά) σε έντυπη µορφή καθώς και σε µία ταινία DvD και σε ένα CDRom, ενώ για ορισµένες εφαρµογές, θα διατεθεί σε 7 γλώσσες (αγγλικά, γερµανικά και ρουµανικά εκτός αυτών που προαναφέρθηκαν). Απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς οργανισµούς και, σε ευρύτερη κλίµακα, στις δοµές και το προσωπικό που απασχολείται στον κοινωνικό τοµέα, καθώς και στον τοµέα της υγείας. Όλα τα αποτελέσµατα θα είναι προσβάσιµα και µέσω του ιστοτόπου του σχεδίου Η λίστα των παραδοτέων και η κωδικοποίησή τους είναι η παρακάτω: NO. ΤΙΤΛΟΣ ΚΩ ΙΚΟΣ Υφιστάµενη κατάσταση & εκτίµηση των αναγκών επαγγελµατοποίησης των 1_GR_fr εµπλεκοµένων στη σχέση βοήθειας µε παιδιά, εφήβους και ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης στην Ελλάδα (στα γαλλικά). 1.2 Υφιστάµενη κατάσταση & εκτίµηση των αναγκών επαγγελµατοποίησης των 1_GR_gr εµπλεκοµένων στη σχέση βοήθειας µε παιδιά, εφήβους και ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης στην Ελλάδα (στα ελληνικά). 1.3 Υφιστάµενη κατάσταση & εκτίµηση των αναγκών επαγγελµατοποίησης των 1_LV_fr εµπλεκοµένων στη σχέση βοήθειας µε παιδιά, εφήβους και ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης στη Λετονία (στα γαλλικά). relais plus 15

17 1.4 Υφιστάµενη κατάσταση & εκτίµηση των αναγκών επαγγελµατοποίησης των 1_LV_lv εµπλεκοµένων στη σχέση βοήθειας µε παιδιά, εφήβους και ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης στη Λετονία (στα λετονικά). 1.5 Υφιστάµενη κατάσταση & εκτίµηση των αναγκών επαγγελµατοποίησης των 1_SL_fr εµπλεκοµένων στη σχέση βοήθειας µε παιδιά, εφήβους και ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης στη Σλοβενία (στα γαλλικά). 1.6 Υφιστάµενη κατάσταση & εκτίµηση των αναγκών επαγγελµατοποίησης των 1_SL_sl εµπλεκοµένων στη σχέση βοήθειας µε παιδιά, εφήβους και ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης στη Σλοβενία (στα σλοβενικά) 2 2 Ευρωπαϊκή σύνθεση της υφιστάµενης κατάστασης & εκτίµησης των 2_EU_fr αναγκών επαγγελµατοποίησης των εµπλεκοµένων στη σχέση βοήθειας µε παιδιά, εφήβους και ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης στη Γαλλία, Ιταλία, Ρουµανία, Ελλάδα, Σλοβενία, Λετονία και Νορβηγία (στα γαλλικά). 2 Ευρωπαϊκή σύνθεση της υφιστάµενης κατάστασης & εκτίµησης των 2_EU_gr αναγκών επαγγελµατοποίησης των εµπλεκοµένων στη σχέση βοήθειας µε παιδιά, εφήβους και ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης στη Γαλλία, Ιταλία, Ρουµανία, Ελλάδα, Σλοβενία, Λετονία και Νορβηγία (στα ελληνικά). 2 Ευρωπαϊκή σύνθεση της υφιστάµενης κατάστασης & εκτίµησης των 2_EU_lv αναγκών επαγγελµατοποίησης των εµπλεκοµένων στη σχέση βοήθειας µε παιδιά, εφήβους και ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης στη Γαλλία, Ιταλία, Ρουµανία, Ελλάδα, Σλοβενία, Λετονία και Νορβηγία (στα λετονικά). 2 Ευρωπαϊκή σύνθεση της υφιστάµενης κατάστασης & εκτίµησης των 2_EU_sl αναγκών επαγγελµατοποίησης των εµπλεκοµένων στη σχέση βοήθειας µε παιδιά, εφήβους και ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης στη Γαλλία, Ιταλία, Ρουµανία, Ελλάδα, Σλοβενία, Λετονία και Νορβηγία (στα σλοβενικά) Εγχειρίδιο επαγγελµάτων της σχέσης βοήθειας µε παιδιά σε κατάσταση 3.1_GR_fr εγκατάλειψης στην Ελλάδα (στα γαλλικά). 3.1 Εγχειρίδιο επαγγελµάτων της σχέσης βοήθειας µε παιδιά σε κατάσταση 3.1_GR_gr εγκατάλειψης στην Ελλάδα (στα ελληνικά). 3.1 Εγχειρίδιο επαγγελµάτων της σχέσης βοήθειας µε παιδιά σε κατάσταση 3.1_LV_fr εγκατάλειψης στη Λετονία (στα γαλλικά). 3.1 Εγχειρίδιο επαγγελµάτων της σχέσης βοήθειας µε παιδιά σε κατάσταση 3.1_LV_lv εγκατάλειψης στη Λετονία (στα λετονικά). 3.1 Εγχειρίδιο επαγγελµάτων της σχέσης βοήθειας µε παιδιά σε κατάσταση 3.1_SL_fr εγκατάλειψης στη Σλοβενία (στα γαλλικά). 3.1 Εγχειρίδιο επαγγελµάτων της σχέσης βοήθειας µε παιδιά σε κατάσταση 3.1_SL_sl εγκατάλειψης στη Σλοβενία (στα σλοβενικά). 3.2 Εγχειρίδιο επαγγελµάτων της σχέσης βοήθειας µε εφήβους σε κατάσταση 3.2_GR_fr εγκατάλειψης στην Ελλάδα (στα γαλλικά). 3.2 Εγχειρίδιο επαγγελµάτων της σχέσης βοήθειας µε εφήβους σε κατάσταση 3.2_GR_gr εγκατάλειψης στην Ελλάδα (στα ελληνικά). 3.2 Εγχειρίδιο επαγγελµάτων της σχέσης βοήθειας µε εφήβους σε κατάσταση 3.2_LV_fr εγκατάλειψης στη Λετονία (στα γαλλικά). 3.2 Εγχειρίδιο επαγγελµάτων της σχέσης βοήθειας µε εφήβους σε κατάσταση 3.2_LV_lv εγκατάλειψης στη Λετονία (στα λετονικά). 3.2 Εγχειρίδιο επαγγελµάτων της σχέσης βοήθειας µε εφήβους σε κατάσταση 3.2_SL_fr εγκατάλειψης στη Σλοβενία (στα γαλλικά). 3.2 Εγχειρίδιο επαγγελµάτων της σχέσης βοήθειας µε εφήβους σε κατάσταση 3.2_SL_sl εγκατάλειψης στη Σλοβενία (στα σλοβενικά). relais plus 16

18 3.3 Εγχειρίδιο επαγγελµάτων της σχέσης βοήθειας µε ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης στην Ελλάδα (στα γαλλικά). 3.3 Εγχειρίδιο επαγγελµάτων της σχέσης βοήθειας µε ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης στην Ελλάδα (στα ελληνικά). 3.3 Εγχειρίδιο επαγγελµάτων της σχέσης βοήθειας µε ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης στη Λετονία (στα γαλλικά). 3.3 Εγχειρίδιο επαγγελµάτων της σχέσης βοήθειας µε ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης στη Λετονία (στα λετονικά). 3.3 Εγχειρίδιο επαγγελµάτων της σχέσης βοήθειας µε ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης στη Σλοβενία (στα γαλλικά). 3.3 Εγχειρίδιο επαγγελµάτων της σχέσης βοήθειας µε ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης στη Σλοβενία (στα σλοβενικά) Ευρωπαϊκό εγχειρίδιο επαγγελµάτων και κατάρτισης της σχέσης βοήθειας µε παιδιά σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα γαλλικά) Ευρωπαϊκό εγχειρίδιο επαγγελµάτων και κατάρτισης της σχέσης βοήθειας µε παιδιά σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα ελληνικά) Ευρωπαϊκό εγχειρίδιο επαγγελµάτων και κατάρτισης της σχέσης βοήθειας µε παιδιά σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα λετονικά) Ευρωπαϊκό εγχειρίδιο επαγγελµάτων και κατάρτισης της σχέσης βοήθειας µε παιδιά σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα σλοβενικά) Ευρωπαϊκό εγχειρίδιο επαγγελµάτων και κατάρτισης της σχέσης βοήθειας µε εφήβους σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα γαλλικά) Ευρωπαϊκό εγχειρίδιο επαγγελµάτων και κατάρτισης της σχέσης βοήθειας µε εφήβους σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα ελληνικά) Ευρωπαϊκό εγχειρίδιο επαγγελµάτων και κατάρτισης της σχέσης βοήθειας µε εφήβους σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα λετονικά) Ευρωπαϊκό εγχειρίδιο επαγγελµάτων και κατάρτισης της σχέσης βοήθειας µε εφήβους σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα σλοβενικά). 3.3_GR_fr 3.3_GR_gr 3.3_LV_fr 3.3_LV_lv 3.3_SL_fr 3.3_SL_sl 3.1.1_EU_fr 3.1.1_EU_gr 3.1.1_EU_lv 3.1.1_EU_sl 3.2.1_EU_fr 3.2.1_EU_gr 3.2.1_EU_lv 3.2.1_EU_sl Ευρωπαϊκό εγχειρίδιο επαγγελµάτων και κατάρτισης της σχέσης βοήθειας 3.3.1_EU_fr µε ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα γαλλικά) Ευρωπαϊκό εγχειρίδιο επαγγελµάτων και κατάρτισης της σχέσης βοήθειας 3.3.1_EU_gr µε ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα ελληνικά) Ευρωπαϊκό εγχειρίδιο επαγγελµάτων και κατάρτισης της σχέσης βοήθειας 3.3.1_EU_lv µε ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα λετονικά) Ευρωπαϊκό εγχειρίδιο επαγγελµάτων και κατάρτισης της σχέσης βοήθειας 3.3.1_EU_sl µε ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα σλοβενικά). 4 4 O οδηγός των καλών πρακτικών (στα γαλλικά). 4_EU_fr 4 O οδηγός των καλών πρακτικών (στα ελληνικά). 4_EU_gr 4 O οδηγός των καλών πρακτικών (στα λετονικά). 4_EU_lv 4 Ο οδηγός των καλών πρακτικών (στα σλοβενικά). 4_EU_sl Ευρωπαϊκά προγράµµατα εκπαίδευσης στη σχέση βοήθειας µε παιδιά σε 5.1_EU_fr κατάσταση εγκατάλειψης (στα γαλλικά). relais plus 17

19 5.1 Ευρωπαϊκά προγράµµατα εκπαίδευσης στη σχέση βοήθειας µε παιδιά σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα ελληνικά). 5.1 Ευρωπαϊκά προγράµµατα εκπαίδευσης στη σχέση βοήθειας µε παιδιά σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα λετονικά). 5.1 Ευρωπαϊκά προγράµµατα εκπαίδευσης στη σχέση βοήθειας µε παιδιά σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα σλοβενικά). 5.2 Ευρωπαϊκά προγράµµατα εκπαίδευσης στη σχέση βοήθειας µε εφήβους σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα γαλλικά). 5.2 Ευρωπαϊκά προγράµµατα εκπαίδευσης στη σχέση βοήθειας µε εφήβους σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα ελληνικά). 5.2 Ευρωπαϊκά προγράµµατα εκπαίδευσης στη σχέση βοήθειας µε εφήβους σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα λετονικά). 5.2 Ευρωπαϊκά προγράµµατα εκπαίδευσης στη σχέση βοήθειας µε εφήβους σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα σλοβενικά). 5.1_EU_gr 5.1_EU_lv 5.1_EU_sl 5.2_EU_fr 5.2_EU_gr 5.2_EU_lv 5.2_EU_sl 5.3 Ευρωπαϊκά προγράµµατα εκπαίδευσης στη σχέση βοήθειας µε 5.3_EU_fr ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα γαλλικά). 5.3 Ευρωπαϊκά προγράµµατα εκπαίδευσης στη σχέση βοήθειας µε 5.3_EU_gr ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα ελληνικά). 5.3 Ευρωπαϊκά προγράµµατα εκπαίδευσης στη σχέση βοήθειας µε 5.3_EU_lv ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα λετονικά). 5.3 Ευρωπαϊκά προγράµµατα εκπαίδευσης στη σχέση βοήθειας µε 5.3_EU_sl ηλικιωµένους σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα σλοβενικά). 6 6 Ευρωπαϊκά προγράµµατα εκπαίδευσης εκπαιδευτών των εµπλεκοµένων 6_EU_fr επαγγελµατιών στη σχέση βοήθειας µε πληθυσµούς σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα γαλλικά) 6 Ευρωπαϊκά προγράµµατα εκπαίδευσης εκπαιδευτών των εµπλεκοµένων 6_EU_gr επαγγελµατιών στη σχέση βοήθειας µε πληθυσµούς σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα ελληνικά) 6 Ευρωπαϊκά προγράµµατα εκπαίδευσης εκπαιδευτών των εµπλεκοµένων 6_EU_lv επαγγελµατιών στη σχέση βοήθειας µε πληθυσµούς σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα λετονικά) 6 Ευρωπαϊκά προγράµµατα εκπαίδευσης εκπαιδευτών των εµπλεκοµένων 6_EU_sl επαγγελµατιών στη σχέση βοήθειας µε πληθυσµούς σε κατάσταση εγκατάλειψης (στα σλοβενικά) 7 7 Οδηγός για την ασφαλή άσκηση της σχέσης βοήθειας (στα γαλλικά). 7_EU_fr 7 Οδηγός για την ασφαλή άσκηση της σχέσης βοήθειας (στα ελληνικά). 7_EU_gr 7 Οδηγός για την ασφαλή άσκηση της σχέσης βοήθειας (στα λετονικά). 7_EU_lv 7 Οδηγός για την ασφαλή άσκηση της σχέσης βοήθειας (στα σλοβενικά). 7_EU_sl 7 Οδηγός για την ασφαλή άσκηση της σχέσης βοήθειας (στα γερµανικά). 7_EU_de 8 relais plus 18

20 8 Cd-romΗ ΣΧΕΣΗ ΒΟΗΘΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 8_EU_fr_gr_lv _ro_sl 9 9 FilmdvdΗ ΣΧΕΣΗ ΒΟΗΘΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 9_EU_fr_gr_lv _ro_sl Ιστότοπος σχεδίου 10_EU_fr_gr_ lv_ro_sl 4. O Ο ΗΓΟΣ ΚΑΛΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ Ποιος είναι ο στόχος αυτού του βιβλίου κανονισµών ; Η ταυτοποίηση και η αναγνώριση στις χώρες εταίρους που συµµετέχουν στο σχέδιο RELAIS + διαφόρων καταστάσεων, προβληµάτων ή κρίσιµων σηµείων στη σχέση βοήθειας, επιτρέπει τον προσδιορισµό των προσδοκιών για επαγγελµατική κατάρτιση των κοινωνικών επαγγελµατιών και οδηγεί στην επίλυση των δυσλειτουργιών. Αυτές οι προσδοκίες συνοψίζονται στον Ο ΗΓΟ ΚΑΛΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ. Η ανάλυση των παραµέτρων οι οποίες διαταράσσουν τις επαγγελµατικές πρακτικές, όπως για παράδειγµα, οι περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, ο υπερβολικός φόρτος εργασίας, η επιθετικότητα και η βία, οι ανταγωνισµοί και οι αντιζηλίες, καθιστούν αναγκαίο τον καθορισµό ορισµένων µεθοδολογικών και δεοντολογικών προτύπων. Ο στόχος αυτός επιτυγχάνεται στον παρόντα οδηγό µε αφετηρία µία διεθνή µελέτη: των λύσεων, που εφαρµόστηκαν µε επιτυχία σε «διάφορες προβληµατικές καταστάσεις» ή σε «κρίσιµα ζητήµατα», οι οποίες αναφέρονται στα επαγγελµατικά εγχειρίδια των συµπεριφορών οι οποίες υιοθετήθηκαν σε «σηµεία κλειδιά» που αναφέρονται στα εγχειρίδια κατάρτισης. Ανεξάρτητα από το επίπεδο κατάρτισης και ευθύνης των επαγγελµατιών που παρεµβαίνουν στις κοινωνικές υπηρεσίες και ανεξάρτητα από τους εξυπηρετούµενους στους οποίους απευθύνονται, στόχος είναι απαραίτητος ο εµπλουτισµός των επαγγελµατικών πρακτικών. οµήτουοδηγού: Ο παρών οδηγός αποτελείται από δύο µέρη: τις θεµελιώδεις αρχές και τις προϋποθέσεις υλοποίησης. Αρχικά, παρέχεται ένας ορισµός της έννοιας των καλών πρακτικών, καθώς και κάποιων άλλων σηµαντικών εννοιών, όπως είναι τα οντολογικά και δεοντολογικά πρότυπα, ενώ παράλληλα, µελετώνται και τα πρότυπα συµπεριφοράς για τη διασφάλιση της ποιότητας της κοινωνικής παρέµβασης. Τα παραπάνω αποτελούν εργαλεία προσβάσιµα στους κοινωνικούς επαγγελµατίες για να είναι στη συνέχεια σε θέση να οργανώσουν και να διαχειριστούν ο καθένας ξεχωριστά την ποιότητα της παρέµβασής τους και να αυξήσουν την ποιότητα της εργασίας τους. Με αφετηρία τα «κρίσιµα σηµεία» που προσδιορίζονται στα ευρωπαϊκά εγχειρίδια «επαγγελµάτων και κατάρτισης» της σχέσης βοήθειας και παρουσιάζονται στο πρόγραµµα relais plus 19

21 RELAIS +, υποδεικνύουµε τις επαγγελµατικές συµπεριφορές και τους κανόνες τους οποίους οφείλουµε να τηρήσουµε για την προώθηση των καλών πρακτικών. Παράλληλα, προτείνουµε ένα εργαλείο το οποίο µπορεί να χρησιµοποιηθεί είτε από κάποιο ίδρυµα/φορέα, είτε από τους ίδιους τους εργαζοµένους στις κοινωνικές υπηρεσίες, µε σεβασµό πάντοτε στα θεµελιώδη δικαιώµατα των εξυπηρετούµενων για καλές πρακτικές. Αυτό το βοήθηµα µπορεί, επίσης, να χρησιµοποιηθεί και για τον εντοπισµό των δυσλειτουργιών που ενδεχοµένως προκύψουν µε τη βοήθεια εργαλείων/µεθόδων που αναφέρονται στο παράρτηµα του παρόντος οδηγού. Για να αποφευχθεί οποιοδήποτε πιθανό πρόβληµα ή δυσκολία στην αξιοποίηση του οδηγού και για να διευκολυνθεί ο αναγνώστης του στην κατάλληλη χρήση του παρατίθενται στο τέλος της εργασίας όλες οι σχετικές βιβλιογραφικές αναφορές και ηλεκτρονικές πηγές που αναφέρονται στο κείµενο. Η δοµή αυτού του βιβλίου οδηγιών βασίζεται στα κείµενα (παραδοτέα) που παρήχθησαν στο πλαίσιο των προγραµµάτων RELAIS και RELAIS + συγκεκριµένα τα εγχειρίδια καθώς επίσης και σε άλλους είδους κείµενα όπως: δεοντολογικούς κώδικες, ελάχιστα ποιοτικά κριτήρια των κοινωνικών υπηρεσιών, κριτήρια αξιολόγησης και διαπίστευσης των κοινωνικών υπηρεσιών, εθνικά ή εσωτερικά έγγραφα (ειδικά για ένα συγκεκριµένο οργανισµό) και τέλος αναφορές που συνετάχθησαν από τους δικαιούχους, τις οικογένειες ή το κοντινό περιβάλλον των δικαιούχων, τους εργαζοµένους και το περιβάλλον της οργάνωσης κατά τη διάρκεια της εφαρµογής της σχέσης βοήθειας. Ο παρών οδηγός συντάχθηκε µε τη στενή συνεργασία των κοινωνικών επαγγελµατιών και κοινωνικών εταίρων που συµµετέχουν στο σχέδιο RELAIS +. Θα πρέπει, επίσης, να υπογραµµιστεί και η συµβολή των εταίρων του σχεδίου στην επεξεργασία της τελικής έκδοσής του. Αυτός ο οδηγός δεν υποκαθιστά άλλα ήδη υπάρχοντα κείµενα όπως το «Καλές πρακτικές: ορισµοί και προϋποθέσεις υλοποίησης», το οποίο συντάχθηκε από τον «Εθνικό Φορέα Αξιολόγησης και Ποιότητας των Ιδρυµάτων και των Κοινωνικών και Ιατρο-Κοινωνικών Υπηρεσιών» (ANESM AgenceNationaledel'ÉvaluationetdelaQualitédes ÉtablissementsetServicesSociauxetMédico-sociaux), όπως αναφέρεται στη βιβλιογραφία. Αυτός ο οδηγός συντάχθηκε σαν µία πρόσκληση σε συζήτηση και σαν µία πρώτη προσέγγιση στο θέµα των καλών πρακτικών, αλλά ηµιτελή και µε περιθώρια βελτίωσης Οι καλές πρακτικές Ορισµοί Η έννοια των καλών πρακτικών έκανε για πρώτη φορά την εµφάνισή της στη Γαλλία τη δεκαετία του 90, όταν τέθηκε το ζήτηµα του εξανθρωπισµού της υποδοχής των πολύ νεαρών παιδιών στα ιδρύµατα και τις κοινωνικές υπηρεσίες, µέσω της προσπάθειας των επαγγελµατιών, οι οποίοι ήθελαν «να διερευνήσουν ενεργά νέες µεθόδους αντιµετώπισης relais plus 20

22 της αποθάρρυνσης που συχνά προκαλείται από την πολυπλοκότητα των καταστάσεων που απορρέουν από την κακοποίηση.» 1 Οι καλές πρακτικές είναι το σύνολο των συµπεριφορών και των στάσεων που λαµβάνουν υπόψη τους το στάδιο ανάπτυξης του κάθε ατόµου και προσαρµόζονται στις διαφορετικές και µοναδικές του ανάγκες (ψυχολογικές, σωµατικές, συναισθηµατικές, ) µε στόχο να επιτρέψουν την αρµονική του ανάπτυξη. Αφορούν όλες τις ηλικιακές οµάδες: ξεκινώντας από το µικρό παιδί, τους εφήβους, τους ενηλίκους, τους ηλικιωµένους και φτάνοντας ακόµα και στις υπηρεσίες ανακουφιστικής φροντίδας και περίθαλψης. Οι καλές πρακτικές έχουν τις ρίζες τους στο σεβασµό στο άτοµο, στην αξιοπρέπεια και στη µοναδικότητά του. Θεµελιώνεται στην αρχή της ισοτιµίας και της αξιοπρέπειας κάθε ανθρώπου, όπως αυτή αναφέρεται στη «ιακήρυξη των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων». Παράλληλα, βασίζεται και στην πεποίθηση ότι όλοι οι δικαιούχοι των κοινωνικών υπηρεσιών µπορούν να καταφέρουν σηµαντική βελτίωση των αναπτυξιακών τους δυνατοτήτων µέσα από τα σχετικά προγράµµατα. Η λέξη «κακοποίηση» αποτελεί επίσης ένα σχετικά νέο όρο. Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο ορίζει την κακοποίηση µε τον ακόλουθο τρόπο: «Κάθε πράξη ή παράληψη η οποία έχει ως αποτέλεσµα σοβαρή παραβίαση, είτε εκουσίως είτε ακουσίως, των θεµελιωδών δικαιωµάτων, των πολιτικών ελευθεριών, της σωµατικής ακεραιότητας, της αξιοπρέπειας ή της γενικότερης ευηµερίας ενός ευάλωτου ατόµου». Υπάρχουν δύο είδη κακοποίησης: η ενεργητική (χτυπήµατα, επιθετικές συµπεριφορές, βία) της οποίας η αναγνώριση είναι σχετικά εύκολη, και η παθητική (εγκατάλειψη, ψυχολογική πίεση, αδιαφορία), η οποία είναι πιο έµµεση και ύπουλη εποµένως και πιο δύσκολο να αναγνωριστεί. Ανάµεσα σε αυτούς τους δύο άξονες υπάρχει αλληλεπίδραση. Η χρησιµοποίηση του όρου των καλών πρακτικών τελικά υποχρεώνει τους επαγγελµατίες της σχέσης βοήθειας, να επιδιώκουν τη διατήρηση της ανάµνησης της κακοποίησης. Με αυτόν τον τρόπο, θα µπορούσαµε να οδηγηθούµε στο σχηµατισµό ενός συνεχούς άξονα στο ένα άκρο του οποίου τοποθετείται η κακή φροντίδα (ή οι κακές πρακτικές) και στο άλλο η καλή φροντίδα (ή οι καλές πρακτικές) ο οποίος θα έχει ως στόχο τη βελτιστοποίηση της σχέσης επαγγελµατία-εξυπηρετούµενου. Αυτή η διαρκής βελτίωση τόσο της προαναφερθείσας σχέσης, όσο και των µεθόδων που χρησιµοποιούνται είναι το αποτέλεσµα της κινητοποίησης τόσο της οργάνωσης όσο και του παρεµβαίνοντα επαγγελµατία. Πρόκειται εποµένως για ένα θετικό βήµα, που όµως απαιτεί παράλληλα τη διατήρηση της µνήµης του κινδύνου κακοποίησης. OANESM («O Εθνικός Φορέας Αξιολόγησης και Ποιότητας των Ιδρυµάτων και των Κοινωνικών και Ιατρο-Κοινωνικών Υπηρεσιών» της Γαλλίας) υποστηρίζει ότι «η κακοποίηση δεν είναι κάτι µακρινό και υποθετικό αλλά, αντίθετα, αποτελεί έναν αναπόφευκτο κίνδυνο των πρακτικών όλων των επαγγελµατιών που έρχονται σε επαφή µε άτοµα ευάλωτα, ανεξάρτητα από τον τοµέα δράσης τους. Η άσκηση του ρόλου που έχουν αναλάβει απαιτεί τη συνειδητοποίηση αυτού του κινδύνου, καθώς και την απαραίτητη εγρήγορση σε σχετικά ζητήµατα. Ο συγκεκριµένος φορέας προτείνει, «την ανάπτυξη πλαισίων και µεθόδων υποστήριξης και ελέγχου που θα χαρακτηρίζονται από σεβασµό στο άτοµο και θα διασφαλίζουν τις καλές πρακτικές». 2 Η διαδικασία θα βασίζεται στη ηθική της βαθιάς πίστης σε αρχές και αξίες, αλλά και της υπευθυνότητας και της δικαιοσύνης. 1 Rapoport, Danièlle. La bien-traitance envers l enfant.paris : Belin, 2006, p Προτάσειςγιακαλέςεπαγγελµατικέςπρακτικές, Ιανουάριος relais plus 21

23 Επίσης, οι καλές πρακτικές θα µπορούσαµε να πούµε ότι βασίζονται και στην κοινά αποδεκτή αντίληψη που ξεπερνά τα όρια των ατοµικών ενεργειών των ανθρώπων, και αφορά τον τρόπο µε τον οποίο οι σχέσεις και οι πράξεις, και οι δύο συλλογικές, γίνονται αντιληπτές και οργανώνονται για να επιτευχθεί ο µεγαλύτερος δυνατός σεβασµός στο πρόσωπο των εξυπηρετουµένων. Στόχος είναι όχι απλά ο ορισµός των καλών πρακτικών από την απουσία και µόνο της κακής φροντίδας (ή κακοποίησης) ή την πρόληψή της, αλλά η ένταξή τους στις βασικές συµπεριφορές και αντιλήψεις µιας κοινωνίας. Είναι µια έννοια που προσδιορίζεται από το πλαίσιο δράσης του επαγγελµατία, η οποία θα κάνει την εµφάνισή της κατά τη διάρκεια της εργασίας του και θα καθορίσει τα βασικά όρια και προϋποθέσεις εφαρµογής του ρόλου του, είτε λειτουργεί µέσα στα πλαίσια ενός προγράµµατος κάποιας κοινωνικής υπηρεσίας, είτε δρώντας ανεξάρτητα. Έτσι, λοιπόν, πρόκειται προφανώς για µία αντίληψη και µια κουλτούρα η οποία επηρεάζει τόσο τις ατοµικές πράξεις, όσο και τις συλλογικές σχέσεις µέσα στο περιβάλλον µιας οργάνωσης ή µίας υπηρεσίας. Ως στόχο έχει την προώθηση της ευηµερίας των εξυπηρετούµενων, διατηρώντας, παράλληλα, στη µνήµη τον πιθανό κίνδυνο της κακής φροντίδας. Πρόκειται για µια δυναµική διαδικασία που αναθεωρείται διαρκώς στο πλαίσιο µιας πορείας συνεχούς εξέλιξης και προόδου. Η έννοια των καλών πρακτικών αποτελεί εποµένως περισσότερο µια δυναµική διαδικασία παρά κάποια εξ αρχής επιτυχηµένη λύση ενός προβλήµατος. Λόγω του µεταβατικού της χαρακτήρα επαναπροσδιορίζεται διαρκώς στο πλαίσιο της αναζήτησης µιας όσο το δυνατόν περισσότερο εξατοµικευµένης σχέσης µε τον εξυπηρετούµενο, προσαρµοσµένης στις πραγµατικές του ανάγκες. Επίσης δε µπορεί να αποτελέσει την αλήθεια ενός µόνο ανθρώπου καθώς αναφέρεται συνεχώς στις σχέσεις µεταξύ των επαγγελµατιών, των εξυπηρετούµενων και των οικογενειών. Αυτό συνεπάγεται ότι δε µπορεί να περιοριστεί σε µία σειρά δράσεων. Κάθε πράξη συνοδεύεται από στάσεις και συµπεριφορές οι οποίες ορισµένες φορές συγκρούονται µε τη σχέση βοήθειας ή τη θεραπευτική σχέση. Η ανάγκη του αποδέκτη των κοινωνικών υπηρεσιών δεν απαιτεί µόνο µία ακριβή επιστηµονική απάντηση, αλλά κάτι παραπάνω. Έτσι ένα από τα ουσιαστικά στοιχεία των καλών πρακτικών είναι ο βαθµός του ενδιαφέροντος και της φροντίδας προς τον αποδέκτη των υπηρεσιών, στοιχεία που οδηγούν στην ανάπτυξη και διατήρηση µίας σχέσης που εκ φύσεως δεν είναι συµµετρική. Η συνοδεία και η αφιέρωση χρόνου σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης δίνουν στον εξυπηρετούµενο τη δυνατότητα να µοιραστεί τις αµφιβολίες του και να θέσει τα ερωτήµατά του και αποτελούν και τα δύο στοιχεία εξίσου απαραίτητα και σηµαντικά. Στην ανάλυση των καλών πρακτικών λαµβάνονται πάντοτε υπόψη τα στοιχεία που προέρχονται από µετρήσεις και παρατήρηση, οι συµπεριφορές και στάσεις εκείνων που προσφέρουν τη βοήθεια. Για το λόγο αυτό, δε θα πρέπει να αγνοήσουµε το γεγονός ότι η καταλληλότητα αυτών των συµπεριφορών συνδέεται άµεσα µε την κατανόηση, την αποδοχή και τον σεβασµό των κανόνων και των επαγγελµατικών και ηθικών αρχών που συνιστούν αυτό που αποκαλούµε δεοντολογία του επαγγέλµατος. Στα επαγγέλµατα τα οποία εστιάζουν στη φροντίδα και στην περίθαλψη των ανθρώπων, οι παράγοντες που συνδέονται µε ζητήµατα ηθικής και δεοντολογίας παίζουν ένα πολύ σηµαντικό και κεντρικό ρόλο. Σήµερα, έχουµε φτάσει στο επίπεδο µίας δεοντολογίας της φροντίδας και στην ωρίµανση των αξιών εκείνων που εµπλέκονται στη σχέση βοήθειας. Ο στόχος είναι ο συλλογικός σχεδιασµός του καλύτερου δυνατού ορίζοντα ή του λιγότερο κακού σε ορισµένες περιπτώσεις. relais plus 22

24 Οι θεµελιώδεις αρχές Α) Η ηθική α) Ηθικές αρχές Ο όρος ηθική αρχή µπορεί να οριστεί ως το σύνολο των βασικών νόµων και αντιλήψεων που διέπουν κάθε τοµέα της ζωής. Μία ηθική αρχή αναφέρεται στους συλλογικά αποδεκτούς βασικούς κανόνες τους οποίους ακολουθεί εκείνος που επιθυµεί να ζήσει τη ζωή του ηθικά στη δική µας περίπτωση πρόκειται περί των αρχών εκείνων και κανόνων που εφαρµόζονται στην άσκηση της κοινωνικής εργασίας. Σε παγκόσµιο επίπεδο, οι δεοντολογικοί κανόνες των κοινωνικών λειτουργών είχαν καθοριστεί σε κείµενα της ιεθνούς Οµοσπονδίας Κοινωνικών Λειτουργών (FédérationInternationaledesTravailleursSociaux IFSW) και της ιεθνούς Οργάνωσης των Σχολών Κοινωνικής Εργασίας (AssociationInternationaledesEcolesdeTravail Social IASSW) 3. Για τη διασφάλιση της πλήρους κατανόησης και κοινωνικής αποδοχής αυτών των αρχών θα επαναλάβουµε τον ορισµό που έδωσαν οι παραπάνω φορείς στην κοινωνική εργασία: «Η κοινωνική εργασία προωθεί την κοινωνική αλλαγή, την επίλυση προβληµάτων µέσα στο πλαίσιο των ανθρωπίνων σχέσεων, την αυτονοµία και απελευθέρωση των ατόµων µε στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Η κοινωνική εργασία βασίζεται στις θεωρίες της ανθρώπινης συµπεριφοράς και των κοινωνικών συστηµάτων, έτσι ώστε να µπορεί να παρεµβαίνει εκεί όπου οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν µε το περιβάλλον τους. Οι αρχές των ανθρωπίνων δικαιωµάτων και της κοινωνικής δικαιοσύνης είναι θεµελιώδεις για την κοινωνική εργασία.» Έτσι, λοιπόν, η κοινωνική εργασία στηρίζεται σε διάφορα κείµενα που αναφέρονται παρακάτω: 1. Την Οικουµενική ιακήρυξη των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων. 2. Τη ιεθνή Σύµβαση για τα Ατοµικά και Πολιτικά ικαιώµατα. 3. Τη ιεθνή Σύµβαση για τα Οικονοµικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά ικαιώµατα. 4. Τη Σύµβαση για την Εξάλειψη όλων των Μορφών Φυλετικών ιακρίσεων. 5. Τη Σύµβαση για την Εξάλειψη όλων των Μορφών ιακρίσεων κατά των Γυναικών. 6. Τη Σύµβαση για τα ικαιώµατα του Παιδιού. 7. Τη Σύµβαση για Αυτόχθονες Πληθυσµούς και Φυλές (Σύµβαση ΟΕ 169). Το κείµενο «Η ηθική στην κοινωνική εργασία, διακήρυξη αρχών» περιλαµβάνει 3 βασικές αρχές όπως αναφέρονται παρακάτω: Τα δικαιώµατα του ανθρώπου και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας: Η κοινωνική εργασία θεµελιώνεται στο σεβασµό της ατοµικής αξίας και της αξιοπρέπειας, οι οποίες 3 relais plus 23

25 είναι εγγενείς σε κάθε άτοµο, καθώς και στα δικαιώµατα που απορρέουν από αυτές. Οι κοινωνικοί λειτουργοί οφείλουν να σέβονται και να υπερασπίζονται τη σωµατική, ψυχολογική, συναισθηµατική, πνευµατική ακεραιότητα και ευηµερία του κάθε ατόµου. Κοινωνική δικαιοσύνη: Οι κοινωνικοί λειτουργοί είναι υπεύθυνοι για την προώθηση της κοινωνικής δικαιοσύνης στην κοινωνία γενικότερα, αλλά και συγκεκριµένα στα άτοµα µε τα οποία εργάζονται. Επαγγελµατική Συµπεριφορά: Οι εθνικές οργανώσεις µέλη του IFSW και του IASSW, είναι υπεύθυνες για την ανάπτυξη και ρύθµιση της τήρησης των δικών τους δεοντολογικών κανόνων ή κατευθύνσεων, ώστε να συµµορφώνονται µε τη διακήρυξη των IFSW και IASSW. Είναι, επίσης, ευθύνη της κάθε οργάνωσης σε εθνικό επίπεδο να ενηµερώνει τους κοινωνικούς λειτουργούς και τις σχολές κοινωνικής εργασίας σχετικά µε αυτούς τους κανόνες και τις πολιτικές. Οι κοινωνικοί λειτουργοί οφείλουν να πράττουν και να ενεργούν σύµφωνα µε τον ηθικό κώδικα ή τις κατευθύνσεις που ισχύουν στη χώρα τους. Σε γενικές γραµµές, αυτές περιλαµβάνουν επιπρόσθετες πληροφορίες για τις δεοντολογικές πρακτικές του συγκεκριµένου εθνικού πλαισίου. Το κείµενο «Η ηθική στην κοινωνική εργασία, διακήρυξη αρχών» έχει εγκριθεί από τις Γενικές Συνελεύσεις της ιεθνούς Οµοσπονδίας Κοινωνικών Λειτουργών και της ιεθνούς Οργάνωσης των Σχολών Κοινωνικής εργασίας στην Α ΕΛΑΪ Α της Αυστραλίας τον Οκτώβριο του Οι ηθικές αρχές που αφορούν συγκεκριµένα τους κοινωνικούς λειτουργούς είναι οι εξής: Οι άνθρωποι είναι σε θέση να κάνουν τις δικές τους επιλογές, να λαµβάνουν τις δικές τους αποφάσεις και να µαθαίνουν να κατευθύνουν οι ίδιοι τη ζωή τους. Θα πρέπει να ενθαρρύνονται να αναλαµβάνουν τις ευθύνες τους µέσα σε ένα πλαίσιο απόλυτης ελευθερίας. Ο επαγγελµατίας έχει την ευθύνη να βοηθήσει τα άτοµα να αποκτήσουν τη µέγιστη δυνατή ανεξαρτησία. Μέσω της συµβουλευτικής σχέσης και της σχέσης υποστήριξης που θα αναπτυχθεί, οφείλει να ενισχύσει την αυτοπεποίθηση και την αίσθηση της αξιοπρέπειας του ατόµου, ενθαρρύνοντας κάθε έκφραση της ανεξαρτησίας του. Ο κοινωνικός λειτουργός έχει επίσης την ευθύνη να παρεµβαίνει για να τροποποιεί τους παράγοντες κοινωνικού κινδύνου οι οποίοι επηρεάζουν δυσµενώς τα άτοµα, τις οικογένειες και τις οµάδες. Τα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν τα άτοµα µπορεί να είναι συνέπεια της αδυναµίας προσαρµογής τους σε διάφορες καταστάσεις. Η εκπαίδευση σε νέες δεξιότητες οδηγεί συχνά στην επίλυση προβληµάτων και στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόµου. Οι άνθρωποι είναι ικανοί να µάθουν καινούργιες συµπεριφορές. Οι κοινωνικοί λειτουργοί έχουν την ευθύνη να τους βοηθήσουν να ανακαλύψουν και να χρησιµοποιήσουν τις ίδιες τις ικανότητές τους για αλλαγή και ανάπτυξη. relais plus 24

26 Γνωρίζουµε ήδη ότι η ανάλυση των βιωµάτων του παρελθόντος µπορεί να αποδειχτεί εξαιρετικά ωφέλιµη. Εποµένως, ακόµα και αν δεχθούµε την άποψη ότι η ρίζα των προβληµάτων στη ζωή βρίσκεται στις εµπειρίες και τα γεγονότα του παρελθόντος, εκτιµούµε παράλληλα ότι η πλειονότητα των δυσκολιών που συναντά κανείς στην πορεία προς µία οµαλότερη κοινωνική ενσωµάτωση µπορούν να αντιµετωπιστούν αν επικεντρώσουµε την προσοχή µας στις υπάρχουσες επιλογές και δυνατότητες, µέσω της ενεργοποίησης της ικανότητας προσαρµογής που ενυπάρχει σε κάθε άτοµο. Πολλά προβλήµατα των ατόµων οφείλονται στην ίδια την κοινωνία και το ίδιο το άτοµο δε µπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνο. Ως εκ τούτου, η λύση δε µπορεί να περιορίζεται στη βελτίωση των ατοµικών δεξιοτήτων, αλλά απαιτεί και την υιοθέτηση µέτρων κοινωνικής πολιτικής. Οι άνθρωποι έχουν ανάγκη να έχουν συνείδηση της προσωπικής τους αξίας και, συνεπώς, είναι σηµαντικό να τους αποδίδεται αυτή η αξία από τα άτοµα του περιγύρου τους, αλλά και από τον κοινωνικό λειτουργό. Αυτή η διαδικασία µπορεί να συµβάλλει προς την επίτευξη αυτού του σκοπού µέσω της συµβουλευτικής σχέσης, µέσω της φροντίδας, της ενθάρρυνσης και της αποδοχής. Η σχέση µεταξύ του επαγγελµατία και του εξυπηρετουµένου µπορεί να εξελιχθεί για τον τελευταίο σε ένα πρότυπο σχέσης ανοιχτής, ειλικρινούς και αυθεντικής. Το άτοµο που δέχεται τη βοήθεια θα µπορέσει να οικειοποιηθεί αυτό το µοντέλο και να το µεταφέρει και στις δικές του σχέσεις. Όλες οι µέθοδοι επίλυσης προβληµατικών καταστάσεων οφείλουν να λαµβάνουν υπόψη τους ότι τα µέσα για την επίτευξη ενός στόχου είναι εξίσου σηµαντικά µε τον ίδιο το στόχο. Τα µέσα που χρησιµοποιούνται από τον κοινωνικό λειτουργό θα πρέπει να σέβονται την αξιοπρέπεια, το απόρρητο και το δικαίωµα αυτοδιάθεσης του εξυπηρετουµένου. Το δικαίωµα των εξυπηρετουµένων να διατηρούν τις δικές τους προσωπικές αξίες και τα δικά τους πιστεύω είναι απαραβίαστο. Οι κοινωνικοί λειτουργοί έχουν την ευθύνη να προσφέρουν βοήθεια στα άτοµα, ανεξάρτητα από τις προσωπικές τους αξίες και πεποιθήσεις αυτών των ατόµων. Ο επαγγελµατίας που παρέχει κοινωνική φροντίδα θα πρέπει να αποδείξει ότι 4 : Αναγνωρίζει τις προσωπικές του αξίες και κατανοεί τις πιθανές επιπτώσεις αυτών στην άσκηση του λειτουργήµατός του. Αναγνωρίζει και σέβεται τη µοναδικότητα και τη διαφορετικότητα του κάθε ατόµου καθώς και τις δυνατότητες ανάπτυξης των θετικών πτυχών της ζωής τους Κατανοεί τις διαδικασίες προώθησης του δικαιώµατος του ατόµου να επιλέγει ελεύθερα, του δικαιώµατος στην ιδιωτική ζωή, στο απόρρητο και στην προστασία, και 4 Banks, S., Ethics and Values in Social Work, London, BASW, relais plus 25

27 µπορεί να δράσει σεβόµενος το δικαίωµα στον ανταγωνισµό ( ο ανταγωνισµός συχνά επιβάλλεται λόγω των περιορισµένων πόρων, ενώ µπορεί να παρουσιαστεί και κατά την πρόσβαση στα κριτήρια για παροχή βοήθειας) Κατανοεί τις διάφορες µορφές βοήθειας προς τα άτοµα που αντιµετωπίζουν δυσκολίες µε στόχο τη βελτίωση του βιοτικού τους επιπέδου Μπορεί να αναγνωρίσει και να αναλάβει δράση κατά των διακρίσεων, του ρατσισµού, των ανισοτήτων και της αδικίας, χρησιµοποιώντας µεθόδους που συνάδουν µε τη λειτουργία του, καθώς και µε το περιβάλλον στο οποίο ζει και δρα το άτοµο Μπορεί να εφαρµόσει την παροχή κοινωνικής βοήθειας χωρίς να προκαλέσει το στιγµατισµό ή να οδηγήσει σε µειονεκτική θέση µε οποιονδήποτε τρόπο τα άτοµα, τις οµάδες ή τις κοινότητες που δέχονται τη βοήθεια. β) εοντολογικά ζητήµατα Το 1994, στο Κολόµπο της Σρι Λάνκα, πραγµατοποιήθηκε η διεθνής συνάντηση των ειδικών οι οποίοι επιχείρησαν να ορίσουν το λειτουργικό χώρο του κοινωνικού λειτουργού στο πλαίσιο των προγραµµάτων κοινωνικής προστασίας. Η ιεθνής Οµοσπονδία Κοινωνικών Λειτουργών ενέκρινε κατά τη διάρκεια αυτής της συνάντησης το κείµενο µε τίτλο «Ηθική της Κοινωνικής Εργασίας Αρχές και Πρότυπα», το οποίο αποτελείται από δύο τµήµατα: τη ιεθνή ιακήρυξη των Ηθικών Αρχών της Κοινωνικής Εργασίας και τα ιεθνή Ηθικά Πρότυπα των Κοινωνικών Λειτουργών. Ο ηθικός προβληµατισµός σχετικά µε τις καλές πρακτικές είναι το σηµείο εκκίνησης της υλοποίησης για τον περιορισµό των συνεπειών της κακοποίησης, η οποία είναι και άρρηκτα συνδεδεµένη µε τη διαδικασία βελτίωσης της επαγγελµατικής πρακτικής για την επίτευξη του στόχου της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Με αφετηρία τη βασική αρχή του επαγγέλµατος του κοινωνικού λειτουργού, ευθύνη του οποίου είναι η παρέµβαση µε στόχο την ευηµερία και το σεβασµό στο δικαίωµα αυτοδιάθεσης του ατόµου, τα ιεθνή Ηθικά Πρότυπα των Κοινωνικών Λειτουργών ρυθµίζουν τις σχέσεις µεταξύ: του κοινωνικού λειτουργού και των κοινωνικών προβληµάτων, και προβλέπουν πρότυπα που σχετίζονται µε την αναγνώριση, την κατανόηση και την ερµηνεία των ατοµικών και κοινωνικών αναγκών του κοινωνικού λειτουργού και του χρήστη, η οποία συνδέεται µε τις αρχές της συλλογής και χρησιµοποίησης των πληροφοριών σχετικά µε την κατάσταση του εξυπηρετούµενου και τις µεθόδους συνεργασίας µαζί του του κοινωνικού λειτουργού και της οργάνωσης για την οποία εργάζεται, και αφορά ζητήµατα σχετικά µε τις κατάλληλες διαδικασίες και πρακτικές στις προσφερόµενες από τον εργοδότη υπηρεσίες του κοινωνικού λειτουργού και των συναδέλφων του, όπου προβλέπονται πρότυπα για την υποστήριξη των ευκαιριών για συλλογή πληροφοριών και την απόκτηση νέων εµπειριών µεταξύ των ειδικών, ενώ ρυθµίζονται και οι περιπτώσεις στις οποίες παραβιάζεται η δεοντολογία του επαγγέλµατος του κοινωνικού λειτουργού και του επαγγέλµατος, που σχετίζεται µε τις συνθήκες διατήρησης και εφαρµογής των επαγγελµατικών αξιών στην εφαρµογή της κοινωνικής εργασίας. relais plus 26

28 Ο εοντολογικός Κώδικας δεν αποτελεί ένα σύνολο κανόνων στο οποίο προβλέπονται όλες οι πιθανές συµπεριφορές σε όλες τις καταστάσεις που µπορεί να προκύψουν και στις οποίες εµπλέκεται ο κοινωνικός λειτουργός. Ο κώδικας ορίζει τις γενικές αρχές στην εφαρµογή των οποίων θα βασίσει τις πράξεις του ο κοινωνικός λειτουργός, ενώ παράλληλα παρέχει το πλαίσιο εντός του οποίου θα µπορεί να λαµβάνει τις αποφάσεις που αφορούν τη σχέση του µε τον εξυπηρετούµενο, τους συναδέλφους του και την οργάνωση για την οποία εργάζεται. Οι κοινωνικοί επαγγελµατίες έρχονται καθηµερινά αντιµέτωποι µε την ανάγκη να πάρουν αποφάσεις που θέτουν ηθικά ζητήµατα. Μερικές φορές έχουν την ευκαιρία να συζητήσουν τις αποφάσεις µε τους συναδέλφους ή / και µε τους ανωτέρους τους. Ωστόσο, στις περισσότερες περιπτώσεις τις λαµβάνουν µόνοι τους. Περιστατικά κακοποίησης υπήρχαν πάντα, αλλά πλέον ολοένα και περισσότερα αναφέρονται και έρχονται στο φως για να φτάσουν, κάποιες φορές, ακόµα και στα µέσα ενηµέρωσης. Το γεγονός αυτό τα έκανε περισσότερο ορατά και οδήγησε στην αναζήτηση εύρεσης λύσεων και αναπροσαρµογής συµπεριφορών, στην αναζήτηση δηλαδή καλών πρακτικών. Θα πρέπει να έχουµε πάντα υπ όψιν µας την προειδοποίηση του Θωµά Ακινάτη ο οποίος είχε πει ότι σε ηθικά ζητήµατα «δε µπορούµε να µιλήσουµε για το τι πρέπει να κάνουµε αν πρώτα δε γνωρίζουµε τι µπορούµε να κάνουµε». «Για να προετοιµάζονται οι κοινωνικοί λειτουργοί για το δύσκολο έργο που τους έχει ανατεθεί, να επιλύσουν, δηλαδή, ηθικά διλήµµατα που προκύπτουν λαµβάνοντας υπεύθυνες αποφάσεις, οφείλουν να γνωρίζουν και να αναγνωρίζουν ότι στις πρακτικές εφαρµογές της κοινωνικής βοήθειας θα πρέπει να τοποθετούν στη ζυγαριά και να ισορροπούν διάφορες ηθικές αξίες, καθώς και να διαχωρίζουν τις δικές τους προσωπικές αξίες, οι οποίες στη συνέχεια θα πρέπει να αναφερθούν στις αξίες του επαγγέλµατος» 5. Το ηθικό δίληµµα προκύπτει όταν ο κοινωνικός λειτουργός έρχεται αντιµέτωπος µε µία κατάσταση για την οποία καλείται να αποφασίσει σχετικά µε ένα ζήτηµα αµφιλεγόµενο, όπως για παράδειγµα, η σύγκρουση µεταξύ προσωπικών και επαγγελµατικών αξιών, προσωπικών αξιών και αξιών του αποδέκτη της σχέσης βοήθειας, προσωπικών αξιών και αρχών της οργάνωσης στην οποία εργάζεται κτλ. Μετά την ταυτοποίηση και τον ορισµό του ηθικού διλήµµατος, οι επαγγελµατίες της κοινωνικής φροντίδας καλούνται να επιλέξουν µεταξύ των συγκρουόµενων αξιών εκείνες που θα ληφθούν υπόψη κατά προτεραιότητα. Για να γίνουν σαφείς οι πιθανές λύσεις τόσο στις περιπτώσεις που αναφέρθηκαν όσο και σε άλλες, τηρώντας τους κανόνες της κοινωνικής φροντίδας, είναι απαραίτητο να γνωρίζουµε τον τρόπο µε τον οποίο καθορίζονται οι προτεραιότητες του επαγγέλµατος, όσον αφορά στις αξίες. Απέναντι σε ποιούς είµαστε υπεύθυνοι ; 5 Roth-Szamoskozi, Maria, 2003, Perspectives théoriques et pratiques de l assistance sociale, Editura Presa Universitară Clujeană, Cluj. relais plus 27

29 Για τη λήψη µίας ηθικής απόφασης, οφείλουµε πρώτα να ξεκαθαρίσουµε ποιες είναι οι πλευρές που εµπλέκονται, οι οποίες θα επηρεαστούν από την απόφαση που θα πάρουµε και τις οποίες είµαστε υποχρεωµένοι να στηρίξουµε. Κατά τη µελέτη ενός ηθικού διλήµµατος, θα πρέπει να ερευνηθούν πέντε κατηγορίες ευθυνών : οι ευθύνες απέναντι στην κοινωνία οι ευθύνες απέναντι στο επάγγελµα (λειτούργηµα) οι ευθύνες απέναντι στους εξυπηρετούµενους οι ευθύνες απέναντι σε εµάς τους ίδιους όντας επαγγελµατίες οι ευθύνες απέναντι στους συναδέλφους µας οι ευθύνες απέναντι στο ίδρυµα στο οποίο έχουµε προσληφθεί. Βασικά ζητήµατα των ηθικών συγκρούσεων Οι σηµαντικές συγκρούσεις, τις οποίες οφείλουν να αντιµετωπίσουν οι κοινωνικοί λειτουργοί, µπορεί να απορρέουν από τρεις οµάδες παραγόντων 6 : Παράγοντες που σχετίζονται µε τους κοινωνικούς λειτουργούς : οι προκαταλήψεις τους, οι πεποιθήσεις τους, οι ηθικές κρίσεις τους σχετικά µε την ανθρώπινη φύση, οι αξίες, οι στόχοι που επιθυµούν να επιτύχουν µέσα από την κοινωνική φροντίδα ή οι θεωρητικές τους αντιλήψεις για την επαγγελµατική τους δραστηριότητα. Παράγοντες που συνδέονται µε τον εξυπηρετούµενο : η προσωπικότητά του, το µορφωτικό και το γνωστικό του επίπεδο, οι σχέσεις του µε τα υπόλοιπα µέλη της οικογένειάς του και τον κοινωνικό του περίγυρο, η επαγγελµατική του κατάσταση κτλ. Παράγοντες που σχετίζονται µε το πρόβληµα : η φύση του προβλήµατος, ο προσδιορισµός του, οι στόχοι και οι προτεραιότητες που απορρέουν από αυτό, οι στρατηγικές και οι επιλογές που ανοίγονται. Παράγοντες που συνδέονται µε το συγκεκριµένο πλαίσιο της δοµής. Οι ηθικές πλευρές της κοινωνικής φροντίδας εµφανίζονται κάθε φορά κατά τη διάρκεια µίας σύγκρουσης, µίας έλλειψης συµµετρίας όσον αφορά στους προαναφερθέντες παράγοντες ή όταν έρχονται αντιµέτωπες οι αξίες των διαφόρων συµµετεχόντων. Τα βασικά ζητήµατα τα οποία αποτελούν στοιχεία διληµµάτων των κοινωνικών λειτουργών είναι τα παρακάτω: Επαγγελµατικές γνώσεις εκείνου που προσφέρει φροντίδα όσον αφορά στα δικαιώµατα των αποδεκτών της να αποφασίζουν οι ίδιοι τις υπηρεσίες που προτιµούν Αντιφατικές υποχρεώσεις και απαιτήσεις στις οποίες ο κοινωνικός λειτουργός είναι υποχρεωµένος να ανταποκριθεί 6 Roth-Szamoskozi, Maria, 2003, Perspectives theoriques et pratiques de l assistance socialee, Editura Presa Universitară Clujeană, Cluj. relais plus 28

30 Οι αποφάσεις που αφορούν τους αποδέκτες της φροντίδας οφείλουν να λαµβάνονται µαζί τους, ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις, τα άτοµα αυτά δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν πλήρως τις συνέπειες της επιλογής τους Ο κοινωνικός λειτουργός οφείλει να λαµβάνει αποφάσεις σε καταστάσεις αµφιλεγόµενες ή αντιφατικές Από τον κοινωνικό λειτουργό απαιτείται να είναι ειλικρινής και να λέει την αλήθεια, ωστόσο, υπάρχουν και προβληµατικές περιπτώσεις στις οποίες η γνώση της αλήθειας µπορεί να είναι ή να αποδειχθεί τραυµατική για τον αποδέκτη της φροντίδας Ο σεβασµός στο απόρρητο πολλές φορές αποδεικνύεται δύσκολη υπόθεση καθώς σε ορισµένες περιπτώσεις θα ζητηθούν από τους κοινωνικούς λειτουργούς πληροφορίες προς όφελος του χρήστη ή άλλων προσώπων που εµπλέκονται σε ένα πρόβληµα Οι περιορισµένοι πόροι που βρίσκονται στη διάθεση των κοινωνικών λειτουργών θέτει το ζήτηµα της δικαιοσύνης, την προτεραιότητα, δηλαδή µε την οποία θα διανεµηθούν ανάλογα µε τη χρήση τους Σε γενικά πλαίσια, τα συµφέροντα των εξυπηρετουµένων θεωρούνται σηµαντικότερα σε σχέση µε αυτά των επαγγελµατιών, ωστόσο, υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες θέτουν σε κίνδυνο την υπηρεσία ή ακόµα και τη ζωή του κοινωνικού λειτουργού Κατά τη λήψη επαγγελµατικών αποφάσεων, ο κοινωνικός λειτουργός είναι υποχρεωµένος να αποποιηθεί τις προσωπικές του αξιολογικές κρίσεις, ακόµα και στις περιπτώσεις που οι ίδιες του οι αξίες του τού υπαγορεύουν να κινηθεί προς διαφορετική κατεύθυνση Ο κοινωνικός λειτουργός θα διατηρήσει σε επαγγελµατικό επίπεδο τις επαφές του µε τους αποδέκτες της φροντίδας, ακόµα και αν αυτοί επιζητούν τη δηµιουργία µιας πιο πολύπλοκης σχέσης µαζί του Στα πλαίσια της επιλογής των µεθόδων αξιολόγησης και των µέσων παρέµβασης, µπορεί να καταστεί απαραίτητη η επιλογή µεταξύ µίας µεθόδου προσαρµοσµένης περισσότερο στον αποδέκτη της φροντίδας και µίας που βοηθά και διευκολύνει τον κοινωνικό λειτουργό Μπορεί να παρουσιαστούν διενέξεις και συγκρούσεις στις σχέσεις µε τους συναδέλφους λόγω της διαφορετικής ερµηνείας και κατανόησης των υποχρεώσεων απέναντι στον εξυπηρετούµενο Η τήρηση των εσωτερικών κανονισµών και ο σεβασµός στις εντολές των προϊσταµένων αποτελεί υποχρέωση κάθε εργαζοµένου, ωστόσο, κάποιες φορές, αυτή η αρχή µπορεί να αντιτίθεται σε άλλες ηθικές απαιτήσεις. Β) Οι αξίες Οι αξίες αποτελούν τµήµα οποιασδήποτε απόφασης που περιλαµβάνει ηθικές κρίσεις. Για το λόγο αυτό, είναι σηµαντικό να έχουµε συνείδηση του δικού µας συστήµατος αξιών και των κινήτρων για τα οποία επιλέξαµε να τις ακολουθούµε, καθώς και του τρόπου µε τον οποίο αυτές οι αξίες συνδέονται και σχετίζονται µε τις αξίες των άλλων. relais plus 29

31 Σε κάθε σχέση επαγγελµατία/εξυπηρετούµενου, υπάρχει η πιθανότητα οι αξίες των δύο να συγκρουστούν και να προκληθούν δυσλειτουργίες. Στην περίπτωση αυτή, θα πρέπει να πραγµατοποιηθεί µία αναπροσαρµογή, η οποία καθίσταται δυνατή µόνο µε την προϋπόθεση της πλήρους γνώσης και κατανόησης των πιθανών κινδύνων και παγίδων. Οι αξίες µας σε σχέση µε τις αξίες του εξυπηρετούµενου : Τα πράγµατα που εµείς θεωρούµε σηµαντικά δεν είναι απαραίτητα τα ίδια µε εκείνα που ο εξυπηρετούµενος θεωρεί σηµαντικά. Η αναπροσαρµογή είναι δυνατή αν ο ένας καταφέρει να συνειδητοποιήσει και να λάβει υπόψη του τις αξίες του άλλου µέσα στο πλαίσιο του σεβασµού των διαφορετικών απόψεων και προσεγγίσεων. Οι αξίες µας σαν πρότυπο : Οι αξίες µας µπορεί να επηρεάσουν τον εξυπηρετούµενο και, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, ο επαγγελµατίας αποτελεί ένα πρότυπο για το άτοµο που βοηθά. Η επίδραση των αξιών µας στον εξυπηρετούµενο οφείλεται στη θέση που κατέχουµε ως άτοµα που, υποθετικά, έχουµε τον έλεγχο και γνωρίζουµε πολύ καλά την κατάσταση. Το γεγονός αυτό µας τοποθετεί σε µία θέση ισχύος όσον αφορά στην επιρροή που έχουµε στον αποδέκτη της φροντίδας. Σε αυτήν την περίσταση, είναι πολύ σηµαντικό για εµάς να προσδιορίσουµε τις αξίες στις οποίες αναφερόµαστε και να δούµε µε ποιον τρόπο µπορούµε να βοηθήσουµε τον εξυπηρετούµενο να κατανοήσει τις δικές του, καθώς και τον τρόπο µε τον οποίο αυτές θα επηρεάσουν τις αποφάσεις του. Οι αξίες µας σε σχέση µε τις αξίες της οργάνωσης/ της κοινωνίας/ των ειδικών : Το προσωπικό σύστηµα αξιών µας µπορεί να έρθει σε άµεση σύγκρουση µε αυτό της οργάνωσης στο πλαίσιο της οποίας ασκούµε το λειτούργηµά µας, µε τα κοινωνικά µέτρα και πρότυπα ή µε τον ηθικό επαγγελµατικό κώδικα. Πάντοτε πράττουµε σύµφωνα µε το δικό µας ηθικό κώδικα, ο οποίος, συνήθως, αντιπροσωπεύει αυτό που θεωρούµε νόµιµο, ηθικό ή σωστό όπως φαίνεται από ηθική άποψη. Είναι εύκολο να λαµβάνουµε αποφάσεις σύµφωνα µε τους κανόνες, όµως µπορεί να ανακαλύψουµε ότι αυτοί οι κανόνες δεν εφαρµόζονται αναγκαία σε όλες τις περιπτώσεις. Είναι, εποµένως, σηµαντικό να γνωρίζουµε το δικό µας σύστηµα αξιών και τον τρόπο µε τον οποίο αυτό συνδέεται και σχετίζεται µε το αντίστοιχο των άλλων. Η επιλογή µίας επαγγελµατικής σταδιοδροµίας όπως αυτή των κοινωνικών επαγγελµάτων απαιτεί µία βαθύτατη εξερεύνηση των ατοµικών αξιών, καθώς και µία σύγκριση αυτών µε τις αξίες του επαγγέλµατος (HoffmanetSalle, 1994, inroth-szamonskozi, 2003). Οι προσωπικές αξίες είναι µερικές φορές διαφορετικές από συγκεκριµένα προβλήµατα της κοινωνικής ζωής, όπως για παράδειγµα η αυτοκτονία, η άµβλωση, η θανατική ποινή, η οµοφυλοφιλία, κτλ. Η πλειοψηφία των λειτουργών στον τοµέα της κοινωνικής φροντίδας υπακούουν στις παρακάτω θεµελιώδεις αξίες, των οποίων η σηµασία είναι πρωταρχική για την άσκηση του επαγγέλµατος ( εοντολογικός Κώδικας, Εθνική Αµερικανική Ένωση Κοινωνικών Λειτουργών, 1996) (Roth-Szamoskozi, 2003). Οι ευθύνες για τη συνειδητοποίηση των προαναφερθεισών αξιών επιστρέφουν αµοιβαία στα άτοµα και στις κοινότητες. Μπορούµε να πούµε ότι στην εφαρµογή του επαγγέλµατος δεν υπάρχει ένα συγκεκριµένο και διεθνώς αναγνωρισµένο σύστηµα αξιών, ωστόσο υπάρχει ένα πυρήνας αποτελούµενος από τέσσερις αξίες (Radulescu, 2004) : το σεβασµό της αυτοδιάθεσης του ατόµου την προώθηση της ευηµερίας τόσο σε ατοµικό και συλλογικό επίπεδο relais plus 30

32 την ισότητα των ευκαιριών την κοινωνική δικαιοσύνη. Ο σεβασµός στον αποδέκτη της φροντίδας δεν περιλαµβάνεται εδώ σαν ιδιαίτερη αξία δεδοµένου ότι πολλοί συγγραφείς τον θεωρούν σαν απαραίτητη προϋπόθεση για τις υπόλοιπες προαναφερθείσες αξίες. Η αυτοδιάθεση είναι η επιλογή να καθορίζει κανείς µόνος του τις επιλογές και τις πράξεις του. Στην πράξη, αυτό έχει διπλή ερµηνεία : µία έννοια αρνητική, δηλαδή την ελευθερία και την υποστήριξη που προσφέρονται σε ένα άτοµο ώστε να µπορέσει να κάνει τις δικές του επιλογές µία έννοια θετική, δηλαδή την εξασφάλιση των απαραίτητων συνθηκών για τη διευκόλυνση της κατανόησης των αποφάσεων που λαµβάνονται και της ατοµικής ανάπτυξης. Η αυτοδιάθεση είναι παρούσα στην άσκηση της κοινωνικής φροντίδας µε τη µορφή : της ενθάρρυνσης του εξυπηρετουµένου να συµµετάσχει στoν προσδιορισµό του προβλήµατος, στον καθορισµό των προτεραιοτήτων και των εναλλακτικών τρόπων παρέµβασης καθώς και να αποφασίσει τον τρόπο µε τον οποίο θα χρησιµοποιηθούν οι πόροι για την περίπτωσή του, της υποστήριξης που προσφέρεται στον αποδέκτη της φροντίδας για να µπορέσει να αναπτύξει τις δεξιότητές του και να αυξήσει την αυτοπεποίθησή του. Ο κοινωνικός λειτουργός παρέχει στους εξυπηρετούµενους τα κατάλληλα εργαλεία στην προσπάθειά τους να αποσαφηνίσουν τους στόχους τους για να προχωρήσουν σε σωστότερες επιλογές. Οι επαγγελµατίες µπορούν να περιορίσουν το δικαίωµα των αποδεκτών στην αυτοδιάθεση αν, κατά την επαγγελµατική κρίση του κοινωνικού λειτουργού, οι τωρινές και/ή µελλοντικές ενέργειές τους θέτουν σε κίνδυνο τους ίδιους και/ή τους άλλους (το περιβάλλον). Οι καλές πρακτικές είναι η δυνατότητα προσαρµογής στα δικαιώµατα και τις επιλογές του χρήστη των υπηρεσιών φροντίδας. Είναι η ικανότητα καθοδήγησης του αποδέκτη προς την αυτοδιάθεση, να γίνει δηλαδή συνοδοιπόρος στην όλη προσπάθεια και στο επίκεντρο αυτής της πορείας προς τον τελικό στόχο. Το θέµα της προώθησης της ατοµικής και συλλογικής ευηµερίας µπορεί να ερµηνευτεί και εξαρτάται από το όραµα του κοινωνικού λειτουργού σχετικά µε το ζήτηµα της ανθρώπινης ευηµερίας, το επίπεδο κατανόησης του εξυπηρετουµένου καθώς και από την κατανόηση των πολιτιστικών αναγκών. Ένα ερώτηµα, λοιπόν, που τίθεται στη συνέχεια είναι αν ο κοινωνικός λειτουργός, στις ενέργειες που αναλαµβάνει, βασίζεται στην προσωπική του αντίληψη της έννοιας της ευηµερίας ή εφαρµόζει εκείνη του εξυπηρετούµενου. Στο κείµενο των διεθνών ηθικών προτύπων των κοινωνικών λειτουργών από τη ιεθνή Οµοσπονδία Κοινωνικών Λειτουργών αναφέρεται η υποχρέωση του επαγγελµατία να ενεργεί πάντοτε προς το συµφέρον του αποδέκτη. Αυτή η αναφορά συγκεκριµενοποιείται σε δύο επίπεδα : από τη µία πλευρά, η άποψη που σχηµατίζει ο κοινωνικός λειτουργός επικεντρώνεται στο συµφέρον του αποδέκτη, σύµφωνα µε τη θεωρία της κοινωνικής relais plus 31

33 βοήθειας, και από την άλλη πλευρά, οφείλει να λαµβάνει υπόψη το συµφέρον και των υπολοίπων ατόµων, όπως του άµεσου περιγύρου, καθώς και το δηµόσιο συµφέρον. Η ισότητα συνεπάγεται τη θέσπιση κριτηρίων ισότητας µεταξύ των ατόµων που αντιµετωπίζουν δυσκολίες και «την εξάλειψη των εµποδίων» για την πρόσβασή τους στις υπηρεσίες. Αυτή η αξία µπορεί να γίνει αντιληπτή µε τρεις τρόπους : 1. Ισότιµη µεταχείριση: εξάλειψη των εµποδίων στην πρόσβαση στους πόρους και τις υπηρεσίες, συµπεριλαµβανοµένης και της παροχής βοήθειας σε κάθε άτοµο χωρίς προκαταλήψεις και χωρίς εύνοιες 2. Ίσες ευκαιρίες: εξάλειψη των µειονεκτηµάτων των εξυπηρετουµένων στον ανταγωνισµό τους µε τους υπολοίπους 3. Ισότητα στα αποτελέσµατα: προώθηση της ευηµερίας κάθε ατόµου που βρίσκεται σε ανάγκη. Η έννοια της κοινωνικής δικαιοσύνηςείναι η διανοµή των αγαθών σύµφωνα µε: τα γενικά κριτήρια και τους κανονισµούς που έχουν θεσπιστεί από την κάθε κοινωνική υπηρεσία τα ατοµικά δικαιώµατα που έχουν θεσπιστεί από το νόµο τις ατοµικές ανάγκες. Η έννοια της κοινωνικής δικαιοσύνης έχει θεµελιωθεί σε δύο βασικούς κανόνες: ισότητα στην αξιολόγηση των αναγκών και των πόρων βοήθεια ανάλογα µε τις ανάγκες. Οι κοινωνικοί λειτουργοί διαβεβαιώνουν πως υπάρχει ισότητα ευκαιριών µεταξύ των εξυπηρετουµένων όσον αφορά στην πρόσβαση σε πληροφορίες, υπηρεσίες και πόρους και όσον αφορά στη συµµετοχή τους στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων. Αµφισβητούν και αγωνίζονται εναντίον των διαφόρων µορφών κοινωνικής αδικίας όπως: τη φτώχεια, την ανεργία, τις διακρίσεις, τον αποκλεισµό και άλλες παρόµοιες εκφράσεις της και έτσι συµβάλλουν στην προσπάθεια για καλές πρακτικές. Γ) Το απόρρητο Το ζήτηµα της εµπιστευτικότητας και του απορρήτου είναι εξαιρετικά σηµαντικό σε µία σχέση κοινωνικής βοήθειας. Η εµπιστευτικότητα είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση ενός κλίµατος κατανόησης, αλλά και για το σεβασµό των δικαιωµάτων του ατόµου. Ο γενικός κανόνας υπαγορεύει ότι καµία πληροφορία δε µπορεί να γίνει γνωστή χωρίς την έγκριση του εξυπηρετουµένου. Ωστόσο, µπορούµε να ορίσουµε τη διαφορά µεταξύ της απόλυτης εχεµύθειας καµία πληροφορία δε µπορεί να συζητηθεί µε άλλους και της σχετικής εχεµύθειας εξειδικεύουµε τις περιπτώσεις και την ηθική και επαγγελµατική ευθύνη για να µεταφέρουµε στους άλλους τις πληροφορίες που αποκτήσαµε. Εκτός από τις ανάγκες του αποδέκτη της µέριµνας, ο ρόλος του κοινωνικού λειτουργού ρυθµίζεται και αυτός από τους κανονισµούς της οργάνωσης όπου εργάζεται και από τους νοµικούς κανόνες. relais plus 32

34 4.2 Προτάσεις για ποιοτική φροντίδα και καλές πρακτικές Θα πρέπει να θυµόµαστε ότι αυτές οι προτάσεις γίνονται µε βάση τα κρίσιµα σηµεία όπως αυτά έχουν καταγραφεί στα ευρωπαϊκά εγχειρίδια επαγγελµάτων και εκπαίδευσης της σχέσης βοήθειας του σχεδίου RELAIS +. Ο εξυπηρετούµενος θα πρέπει να αποτελεί το βασικό και κεντρικό µέληµα του κοινωνικού λειτουργού για την επίτευξη µίας οµαλής πορείας προς την προσωπική του ανάπτυξη. Είναι «το κεντρικό πρόσωπο» και ο κοινωνικός λειτουργός οφείλει να λαµβάνει υπόψη τις αντιλήψεις, το προσωπικό του περιβάλλον, ενώ παράλληλα οφείλει να είναι σε θέση να προσαρµόζεται στους διάφορους τρόπους επικοινωνίας και στις διάφορες περιστάσεις. Στα παρακάτω κεφάλαια παραθέτουµε ορισµένα στοιχεία για τη διευκόλυνση αυτής της σχέσης ώστε να αποδειχθεί ωφέλιµη τόσο για τον χρήστη όσο και για τον κοινωνικό λειτουργό Αρχές διαχείρισης και πρόληψης της κακής φροντίδας Χρειάζεται να οριστούν ορισµένα σηµεία αναφοράς σχετικά µε τη διαχείριση των οµάδων στο πλαίσιο της παροχής κοινωνικών υπηρεσιών για να είναι δυνατή η συζήτηση για την κακή φροντίδα και, µε αυτόν τον τρόπο, οι καλές πρακτικές να αποτελέσουν αντικείµενο προβληµατισµού και να εφαρµόζονται στην καθηµερινότητα. Έτσι, λοιπόν, το πλαίσιο λειτουργίας της οµάδας των επαγγελµατιών κοινωνικής φροντίδας: οφείλει να επιδείξει ηθική δέσµευση, να προτείνει ένα πλαίσιο ασφάλειας, καλής φροντίδας, κτλ οφείλει να πράττει σύµφωνα µε αυτά που υπαγορεύουν οι πεποιθήσεις του σχετικά µε τις καλές πρακτικές, προκειµένου να δηµιουργηθεί µια δυναµική κινητοποίησης, και να επηρεάσει σταδιακά και τρόπο προσέγγισης της δοµής, οφείλει να προσπαθήσει να εξελίξει τον τρόπο σκέψης των επαγγελµατιών. οφείλει να πληροφορεί τους ειδικούς σχετικά µε τις διάφορες ενέργειες πρόληψης της κακοποίησης, καθώς και τις διαδικασίες ελέγχου και αξιολόγησης των πρακτικών. οφείλει να δείξει στην οµάδα την δυνατότητά της να χρησιµοποιεί και να εφαρµόζει τους νόµους χωρίς διαπραγµατεύσεις, αφήνοντας, όµως, παράλληλα και περιθώρια για ελιγµούς και συζήτηση οφείλει να αποτελεί υπόδειγµα οφείλει να αναπτύξει και να βελτιώσει τις διαδικασίες εντοπισµού της κακοποίησης είτε αυτή είναι αποδεδειγµένη είτε υπάρχει απλά η υποψία της οφείλει να εφαρµόσει προγράµµατα εκπαίδευσης µε στόχο την προώθηση των καλών πρακτικών ενισχύοντας τον ατοµικό και συλλογικό προβληµατισµό και την ανάλυση των µεθόδων εφαρµογής οφείλει να λάβει µέτρα προσδιορισµού των προβληµάτων που µπορούν να προκαλέσουν άγχος στην εργασία, καθώς και συµπεριφορές κακοποίησης (αυτό το ζήτηµα τίθεται στον «οδηγό για την ασφαλή άσκηση της σχέσης βοήθειας»). relais plus 33

35 Στάσεις στη σχέση κοινωνικού επαγγελµατία-εξυπηρετούµενου α. Οι ψυχολογικές ανάγκες των χρηστών, άµεσες ή έµµεσες, είναι διαφόρων κατηγοριών. Όταν οι εξυπηρετούµενοι ζητούν υλική ή οικονοµική βοήθεια, το αίτηµά τους αυτό εµπεριέχει επίσης εκείνο της έµµεσης ικανοποίησης ορισµένων πολύπλοκων ψυχολογικών και κοινωνικών αναγκών ενώ, ταυτόχρονα, η ικανοποίησή τους συνεπάγεται και την παγίωση διαπροσωπικών σχέσεων. Οι εξυπηρετούµενοι µπορούν να έχουν ή και να µην έχουν συνείδηση αυτών των αναγκών. Η ικανοποίηση αυτών των αναγκών επηρεάζει τη σχέση µε τους χρήστες και τις συµπεριφορές τους. ιαπιστώνουµε διάφορες κατηγορίες ψυχικών και κοινωνικών αναγκών: o να είναι κοινωνικά ορατό o να αντιµετωπίζεται σαν ανθρώπινο ον και όχι σαν ένα ακόµη περιστατικό o να µπορεί να εκφράσει ελεύθερα τα συναισθήµατά του (θετικά ή αρνητικά) για να αισθανθεί ότι έχει τον έλεγχο του εαυτού του o να γίνει αποδεκτό σαν ένα άτοµο αξιοπρεπές, µε αξία, ανεξάρτητα από το βαθµό της εξάρτησής του, του προβλήµατος και της αδυναµίας του ή του αριθµού των αποτυχιών που είχε στη ζωή του o να τον/την καταλαβαίνουν και να βρίσκει ανταπόκριση στα συναισθήµατα που εκφράζει o να µην κριθεί ούτε να καταδικαστεί για τη δύσκολη κατάσταση στην οποία βρίσκεται o να είναι κύριος των επιλογών και των αποφάσεων στη ζωή του o να τηρείται το απόρρητο β. Οι στάσεις και ο ρόλος τους στη σχέση κοινωνικού επαγγελµατία εξυπηρετούµενου: Αντιδράσεις αξιολόγησης, υπέρ ή κατά ενός πράγµατος ή ενός ατόµου, εξαρτώµενες από τα προσωπικά συστήµατα αξιών του καθενός. Εκφράζονται µέσω συγκεκριµένων συµπεριφορών. Η σχέση µεταξύ κοινωνικού επαγγελµατία και εξυπηρετούµενου αποτελεί ανταλλαγή µεταξύ δύο ενεργειακών πηγών. Η αλληλεπίδραση µεταξύ κοινωνικού λειτουργού και εξυπηρετούµενου βασίζεται σε συναισθήµατα, σε συµπεριφορές, είναι δυναµική µε εντάσεις και ποικίλες εκδηλώσεις. Τα συναισθήµατα δε σταµατούν να υπάρχουν όσο υπάρχει η σχέση κοινωνικού επαγγελµατία εξυπηρετούµενου. Η ικανοποίηση κάποιων συγκεκριµένων αναγκών δηµιουργεί ορισµένα συναισθήµατα που εκδηλώνονται µέσω των διαφόρων λεκτικών και µη λεκτικών συµπεριφορών. relais plus 34

36 Προωθούµε τη διαθεσιµότητα των εξυπηρετουµένων να δεχτούν τη βοήθεια που τους προσφέρεται Εργαλεία προώθησης των καλών πρακτικών Για να επιτευχθεί η αποδοχή αυτής της κουλτούρας από το σύνολο των λειτουργών και να συµβάλλει στην ικανοποίηση του εξυπηρετούµενου, είναι σηµαντικό να καθοριστεί ένα κοινό πλαίσιο. Η πιθανότητα εµφάνισης βίας που θα επηρεάσει τους εξυπηρετούµενους αλλά και τους επαγγελµατίες είναι πάντοτε παρούσα, όσο καλή και αν είναι η οργάνωση. Επιπροσθέτως, θα βοηθούσε η χρησιµοποίηση εργαλείων και µεθόδων που θα ενσωµατωθούν στις πρακτικές των επαγγελµατιών και στην οργάνωση των πλαισίων. Με αφετηρία αυτά τα διαφορετικά στοιχεία ετοιµότητας και επαγρύπνησης στην επικοινωνία και τις στάσεις, παρουσιάζουµε παρακάτω ένα σύνολο µεθόδων εµπνευσµένο από ένα εγχειρίδιο που είχε σαν στόχο την προώθηση των καλών πρακτικών στη Γαλλία, στο πλαίσιο της δηµιουργίας µίας υπηρεσίας οικογενειακής αναδοχής για παιδιά και ενήλικες µε αναπηρία. Αυτό το εγχειρίδιο περιλαµβάνει µία σειρά από φύλλα δράσεων: παρουσιάζουν λεπτοµερώς τις ευαίσθητες περιοχές και τους παράγοντες που µπορούν να οδηγήσουν σε εκδηλώσεις βίας, καθώς και προτάσεις/συστάσεις που θα µπορούσαν να συµβάλουν στην πρόληψή της. Για κάθε θεµατική ενότητα (item) είναι απαραίτητο να τοποθετηθεί κάποιος σε σχέση µε συγκεκριµένες δράσεις, οι οποίες είτε έχουν ήδη πραγµατοποιηθεί, είτε πραγµατοποιούνται, είτε πρόκειται να πραγµατοποιηθούν. Αυτά τα φύλλα δράσεων µπορούν να χρησιµοποιηθούν σαν πρότυπες φόρµες ανταλλαγών απόψεων, συνεντεύξεων, συναντήσεων, κτλ. Πρόκειται για ένα ζωντανό εργαλείο, διαδραστικό, συµµετοχικό, που βρίσκεται σε συνεχή εξέλιξη και διευκολύνει την παρακολούθηση και βελτίωση των πρακτικών, καθώς και τις ανταλλαγές απόψεων µεταξύ των συνοµιλητών. Μπορούµε, επίσης, να προσαρµόσουµε αυτό το εργαλείο να διορθώνει και να ρυθµίζει τις δυσλειτουργίες οι οποίες «θέτουν σε κίνδυνο» τις καλές πρακτικές, στο πλαίσιο, για παράδειγµα, µίας προσπάθειας ενίσχυσης της ποιότητας της οργάνωσης, η οποία θα πρέπει να είναι κοινά αποδεκτή για να καταστεί αποτελεσµατική: Να θέτει στόχους προς επίτευξη και να καταγράφει τις προόδους Να προβαίνει στις κατάλληλες ρυθµιστικές παρεµβάσεις: να διορθώνει τα λάθη, να προσαρµόζει την εφαρµογή σε µικρές τροποποιήσεις, να βελτιώνει την απόδοση της εφαρµογής, να διευκολύνει τη µελλοντική της εξέλιξη. Να αξιολογεί την ικανοποίηση του εξυπηρετούµενου, προσδιορίζοντας κυρίως το βαθµό καταλληλότητας ειδικών χαρακτηριστικών και τη διαδικασία παροχής υπηρεσιών σε σχέση µε τις προσδοκίες του χρήστη. Επιπλέον, είναι εξίσου σηµαντικό να µπορούν οι επαγγελµατίες των κοινωνικών υπηρεσιών να κατανοήσουν το τι διακυβεύεται σχετικά µε τις καλές πρακτικές και να έχουν τοποθετηθεί σε περιβάλλον µε καλές συνθήκες για τη διατήρηση της ποιότητας των υπηρεσιών. relais plus 35

37 Είναι, επίσης, απαραίτητο να είναι ενηµερωµένοι σχετικά µε τον τελικό σκοπό και τις ευθύνες του επαγγέλµατός τους, να είναι έµπειροι, να λαµβάνεται υπόψη η άποψή τους από τα πλαίσια στα οποία εργάζονται και να διαθέτουν τις απαραίτητες οδηγίες, τα µέσα και τα σχετικά έγγραφα για την άσκηση τους λειτουργήµατός τους. Ο στόχος της ποιότητας µπορεί να επηρεάσει τις επαγγελµατικές πρακτικές καθώς να οδηγήσει στη συνειδητοποίηση, για παράδειγµα, των αναγκών και απαιτήσεων για εκπαίδευση και επαγγελµατική κατάρτιση. Παρακάτω παρουσιάζονται οι τρεις άξονες γύρω από τους οποίους οργανώνεται το σύνολο αυτών των φύλλων: - Αναφορά στο χρήστη γίνεται κυρίως στα φύλλα 1, 2, 3, 4 και 5 - Αναφορά στους επαγγελµατίες γίνεται κυρίως στα φύλλα 6, 7 και 8 - Αναφορά στο θεσµικό πλαίσιο γίνεται κυρίως στο φύλλο 9 (και 5 και 8) Στο τέλος κάθε φύλλου αναφέρονται τα κρίσιµα σηµεία τα οποία έχουν καταγραφεί στα ευρωπαϊκά εγχειρίδια επαγγελµάτων και εκπαίδευσης και στα οποία το συγκεκριµένο εργαλείο µπορεί να προσφέρει µια απάντηση. Φύλλο δράσεων 1 : ιασφάλιση του σεβασµού των δικαιωµάτων των εξυπηρετουµένων Τα θεµελιώδη δικαιώµατα που έχουν αναφερθεί στον παρόντα οδηγό παρουσιάζονται µε λεπτοµέρειες στους παρακάτω πίνακες : Άξονες Στόχοι ράσεις ικαίωµα στην ασφάλεια 1. Εξασφάλιση της υλικής ασφάλειας 2. ιασφάλιση της σωµατικής ακεραιότητας.έλεγχος και διασφάλιση της συµµόρφωσης του υλικού πλαισίου στους κανονισµούς ασφαλείας και υγιεινής..ενηµέρωση των επαγγελµατιών σχετικά µε τους κανονισµούς ασφαλείας που εφαρµόζονται σε διάφορες υπηρεσίες, και διασφάλιση της τήρησής τους..υλοποίηση µίας αυστηρής πολιτικής φροντίδας, προσαρµοσµένης στην περίοδο διάρκειας του προγράµµατος.. ιαχείριση της συγκατοίκησης των ανθρώπων για την αποφυγή της εµφάνισης βίας..υπολογισµός των εκδηλώσεων βίας στον εσωτερικό κανονισµό, σαφής καθορισµός απαγορεύσεων..σε περιπτώσεις βίας, παροχή κατάλληλων απαντήσεων σε ατοµικό ή συλλογικό επίπεδο (συνέντευξη, συζήτηση, οµάδες συζήτησης, άλλα ) relais plus 36

38 . ιατήρηση της ιδιωτικής ζωής κατά τη διάρκεια της παροχής φροντίδας, και ιδιαίτερα κατά την προσωπική περιποίηση, µε τη βοήθεια προσαρµοσµένων συµπεριφορών και µε το διαχωρισµό των ωρών εργασίας από τον απαραίτητο ελεύθερο χρόνο για προσωπική ζωή.. ιατήρηση της δυνατότητας παρατήρησης των πιθανών σηµείων βίας. ικαίωµα στην αξιοπρέπεια, την ιδιωτικότητα, την προσωπική ζωή 3. ιασφάλιση της αξιοπρέπειας και της ιδιωτικότητας των ατόµων.θέσπιση αρχών λειτουργίας µε σεβασµό στην αναπηρία, στην ταυτότητα του ατόµου, στην πολιτιστική του καταγωγή, στις θρησκευτικές του πεποιθήσεις και στην άσκηση της ιδιότητας του πολίτη..παροχή κατάλληλου προσωπικού χώρου (δωµάτιο, αποθηκευτικούς χώρους, ντουλάπα ) σε κάθε δικαιούχο..τήρηση των κανόνων επικοινωνίας και σεβασµού (πχ. χρησιµοποίηση του πληθυντικού, προσφώνηση µε Κύριε, Κυρία, προσφώνηση µε το µικρό όνοµα ) 4. Προστασία του απορρήτου και του ιδιωτικού χαρακτήρα των πληροφοριών.σωστή αντιµετώπιση των συναισθηµατικών απαιτήσεων που προκύπτουν (ροµαντικές σχέσεις, σχέσεις αγάπης ) ιασφάλιση του απορρήτου των πληροφοριών που αφορούν το άτοµο (αρχείο, αλληλογραφία, τηλέφωνο, επαγγελµατικές συναλλαγές ) relais plus 37

39 Φύλλο ράσεων N 1 : ιασφάλιση του σεβασµού των δικαιωµάτων των εξυπηρετουµένων (συνέχεια) Άξονες Στόχοι ράσεις.καθιέρωση µίας διαδικασίας υποδοχής ή εισαγωγής, στην οποία θα περιλαµβάνεται µία δοκιµαστική επίσκεψη και η οποία θα λαµβάνει υπόψη την πολυπλοκότητα και, σε µερικές περιπτώσεις, την κατάσταση κρίσης που συνδέεται µε το στάδιο της υποδοχής. Ελεύθερη επιλογή υπηρεσιών 5. Ενηµέρωση του δικαιούχου σχετικά µε τις διαθέσιµες επιλογές υπηρεσιών που προσφέρονται από την οργάνωση ή από κάποια εξωτερική οργάνωση..σύσταση ενός πρωτοκόλλου υποδοχής για καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. ηµιουργία ενός φυλλαδίου υποδοχής, στο οποίο θα παρατίθενται οι υπηρεσίες σε γλώσσα κατανοητή και προσιτή στον εξυπηρετούµενο, ανεξαρτήτως ηλικίας, πολιτιστικής καταγωγής και δυνατοτήτων..παροχή της δυνατότητας στον εξυπηρετούµενο ενός χρονικού διαστήµατος για να µπορέσει να παρατηρήσει, να επεξεργαστεί την κατάσταση και να βρει τα σηµεία αναφοράς του προτού αποφασίσει σχετικά µε το πρόγραµµα που θα ακολουθήσει..σύνδεση του δικαιούχου και του περιγύρου του µε την επεξεργασία του προσωπικού του προγράµµατος και/ή του συµβολαίου του. Συγκεκριµένα : πίνακεςν 2, 3.. ιευκόλυνση της πρόσβασης των δικαιούχων στις πληροφορίες που αφορούν τα δικαιώµατά και τις υποχρεώσεις τους σε µια γλώσσα κατανοητή και µε τα κατάλληλα µέσα. ικαίωµα στην ενηµέρωση, στην έκφραση και στη συµµετοχή 6. Ενηµέρωση των εξυπηρετούµενων σχετικά µε τα δικαιώµατά τους και τη συµµετοχή τους.. ιευκόλυνση της πρόσβασης των δικαιούχων στις πληροφορίες που τους αφορούν, και συγκεκριµένα εκείνες που σχετίζονται µε την υγεία τους..οργάνωση µίας διαδικασίας υποδοχής τµήµα της οποίας θα αφιερωθεί στη λεπτοµερή ενηµέρωση των εξυπηρετουµένων σχετικά µε τα δικαιώµατά τους, τις υποχρεώσεις τους και τη ζωή στη δοµή..οργάνωση συναντήσεων οµαδικής συζήτησης που να διασφαλίζουν την relais plus 38

40 ελεύθερη έκφραση..ορισµός ενός ατόµου στη δοµή, το οποίο θα είναι επιφορτισµένο µε τη µεταφορά προσωπικών πληροφοριών στους διαµένοντες. Απάντηση στα παρακάτω κρίσιµα σηµεία: υπολογισµός της άποψης του ατόµου σεβασµός στο απόρρητο υπολογισµός των σωµατικών, ψυχολογικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών του ατόµου και τους περιορισµούς που αυτά συνεπάγονται σύναψη σχέσεων µε τον περίγυρο αυταρχισµός, ανάρµοστη συµπεριφορά δυσκολίες στην κινητοποίηση των εξυπηρετουµένων αντίσταση των εξυπηρετουµένων στη συµµετοχή τους Φύλλο ράσεων N 2 : Υλοποίηση του προγράµµατος υποδοχής Άξονες Στόχοι ράσεις Εκπόνηση και διάδοση του πρωτοκόλλου της προσωπικής επίσηµης υποδοχής 1. Σύσταση του συµβολαίου διαµονής και οργάνωση του προσωπικού προγράµµατος σε συνεργασία µε τον φιλοξενούµενο και/ή το νόµιµο εκπρόσωπό του.παροχή της δυνατότητας στον εξυπηρετούµενο ενός χρονικού διαστήµατος για να µπορέσει να παρατηρήσει, να επεξεργαστεί την κατάσταση και να βρει τα σηµεία αναφοράς του προτού αποφασίσει σχετικά µε το πρόγραµµα που θα ακολουθήσει..καθορισµός κάποιου χρονικού διαστήµατος κατά το οποίο ο δικαιούχος θα µπορεί να µιλήσει µε το νόµιµο εκπρόσωπό του πριν τη διαµόρφωση του προγράµµατός του, όπως αναγράφεται στο πρωτόκολλο του συµβολαίου..συνυπολογισµός του ιστορικού του εξυπηρετουµένου..σύνδεση µε το οικογενειακό περιβάλλον και τον κοινωνικό του περίγυρο. relais plus 39

41 Παρακολούθηση και αξιολόγηση 2. 3.Σχεδιασµός κάθε προγράµµατος µε τη βοήθεια της διεπιστηµονικής οµάδας. 4. Παρουσίαση του προγράµµατος στο δικαιούχο και στο νόµιµο εκπρόσωπό του, καθώς και στους εσωτερικούς και εξωτερικούς συνεργάτες. 5. Σύνδεση του δικαιούχου και του περίγυρού του µε την παρακολούθηση του προσωπικού του προγράµµατος..σύσταση ενός ξεχωριστού πρωτοκόλλου για αυτήν την παρέµβαση.. ιασφάλιση της συµβατότητας του συµβολαίου διαµονής µε τα αντίστοιχα των άλλων διαµενόντων και τη ζωή της δοµής..συνυπολογισµός των προγραµµάτων ή της φροντίδας που ήδη υπάρχει..καθορισµός των λεπτοµερειών των σχέσεων συνεργασίας, καθώς και αυτών της αξιολόγησής τους..ανάπτυξη των αναθεωρούµενων στόχων του σχεδίου δράσης του προσωπικού προγράµµατος, ανάλογα µε τις ανάγκες και το ρυθµό του ατόµου..επεξήγηση του προγράµµατος σε γλώσσα κατανοητή και µε παροχή υποστήριξης στην οποία οποιοσδήποτε (διαµένων, οικογένεια, περίγυρος, παρεµβαίνοντες) θα µπορεί να προστρέξει..περιοδική συζήτηση του προγράµµατος µε το δικαιούχο και την οικογένειά του..ορισµός ενός εξυπηρετούµενου ο οποίος θα εγγυάται την καλή λειτουργία των πραγµάτων. Απαντήσεις στα παρακάτω κρίσιµα σηµεία : υπολογισµός της άποψης του ατόµου σύνδεση µε το περιβάλλον καταστάσεις κοινωνικού αποκλεισµού οµαδική εργασία ευελιξία, πολλαπλές δεξιότητες των οµάδων υπολογισµός της ανάγκης εκπαίδευσης των παρεµβαινόντων υπολογισµός των αξιών, των εµπειριών και των πρακτικών γνώσεων του φιλοξενούµενου συντονισµός και συνεργασία µεταξύ των ειδικών επισηµοποίηση των πληροφοριών µεταξύ των διαφόρων συνεργατών relais plus 40

42 Φύλλο ράσεων N 3 : ιασφάλιση των δικαιωµάτων και της συµµετοχής των οικογενειών Άξονες Στόχοι ράσεις. ιευκόλυνση των οικογενειακών δεσµών και επισκέψεων. Συνεχής ενηµέρωση των οικογενειών και του περιγύρου..συγκέντρωση και επισηµοποίηση των προσδοκιών τους. Σύνδεση µε τις οικογένειες και τον περίγυρο εξιότητες των επαγγελµατιών 1. Αναγνώριση και σεβασµός της σηµαντικότητας του ρόλου των οικογενειών και του περιγύρου 5. Παροχή των απαραίτητων µέσων στήριξης στους επαγγελµατίες, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθούν την υλοποίηση του προγράµµατος. ιαπραγµάτευση κοινών στόχων ηµιουργία χώρων ακρόασης και ελεύθερης έκφρασης.. ιευκόλυνση της συµµετοχής των οικογενειών σε δραστηριότητες της δοµής..αξιολόγηση της ικανοποίησης των οικογενειών..ανταλλαγή εµπειριών και πρακτικών γνώσεων µεταξύ των οικογενειών και των επαγγελµατιών..ανάπτυξη µίας εκπαιδευτικής πολιτικής..παροχή στους ειδικούς χώρων δραστηριοτήτων, εστιασµένων στη συζήτηση για τα οικογενειακά προβλήµατα (ανάλυση µεθόδων, συναντήσεις για τεχνικά ζητήµατα, κτλ) Απαντήσεις στα παρακάτω κρίσιµα σηµεία : υπολογισµός της οπτικής γωνίας του ατόµου σύνδεση µε τον περίγυρο καταστάσεις κοινωνικού αποκλεισµού ανεπάρκεια των επαγγελµατικών δεξιοτήτων των φροντιστών συντονισµός και συνεργασία µεταξύ των επαγγελµατιών relais plus 41

43 Φύλλο δράσεων N 4 : ιασφάλιση της συνέχειας και της συµπληρωµατικότητας των παρεµβάσεων Άξονες Στόχοι ράσεις.υπολογισµός των συνθηκών υπό τις οποίες αποφασίστηκε αυτή η πορεία του εξυπηρετούµενου (προετοιµασία, προσχώρηση, σύγκρουση, προηγούµενη ρήξη ) 1. Προετοιµασία για.συλλογή πληροφοριών σχετικές µε τον την άφιξη και την εξυπηρετούµενο από τρίτους, αιτούντες, υποδοχή του οικογένειες, κτλ. εξυπηρετούµενου.συνάντηση και γνωριµία µε την οικογένεια ή το νόµιµο εκπρόσωπο..επισηµοποίηση των εγγράφων που αφορούν τις συναλλαγές και τις δεσµεύσεις. Συνέχεια της παρέµβασης : από την εισαγωγή µέχρι την αναχώρηση του δικαιούχου (πίνακες 2 και 3) 2. Ενηµέρωση του δικαιούχου σχετικά µε την πορεία της διαµονής του ή της φροντίδας του. 3. Εξασφάλισης της συνέχειας του σχεδίου υποδοχής και της παρακολούθησής του από κάποιον επαγγελµατία που θα αποτελεί το σηµείο αναφοράς..θέσπιση ενός πρωτοκόλλου υποδοχής (έντυπο υποδοχής και κανονισµοί λειτουργίας)..πρόβλεψη ενός χρονικού διαστήµατος προσαρµογής..πραγµατοποίηση, αν κρίνεται αναγκαίο, αξιολογήσεων στης ψυχολογικής κατάστασης του ατόµου και των δυνατοτήτων του. Καθορισµόςενόςενήλικα για την παρακολούθηση του σχεδίου. 4. Προετοιµασία της εξόδου του εξυπηρετουµένου και διασφάλιση της παρακολούθησής του µε τους νέους συνεργάτες για µια συγκεκριµένη περίοδο. relais plus 42 Όταν ο εξυπηρετούµενος αλλάζει δοµή, να του επιτρέπεται να διατηρήσει κάποια επαφή µε την προηγούµενη (επισκέψεις, συνδροµή σε εφηµερίδες, αλληλογραφία, ) Συµπληρωµατικότητ 5. Εξασφάλιση της.ορισµός των συνεργατών και των

44 α των παρεµβάσεων σωστής κατανοµής και συντονισµού των παρεµβάσεων της υπηρεσίας και του δικτύου. πιθανών σχέσεων συνεργασίας. Οργάνωση συναντήσεων συντονισµού και διαβουλεύσεων..σύσταση συµβάσεων/συµφωνιών για συνεργασία..χρησιµοποίηση των δικτύων δεξιοτήτων. Τακτική επαναξιολόγηση των αναγκών και του βαθµού κάλυψής τους που παρέχεται από το δίκτυο των λειτουργών..σύνταξη εγγράφων που αφορούν τις κοινές αξιολογήσεις (φύλλο Ν ο 9). Απαντήσεις στα παρακάτω κρίσιµα σηµεία: υπολογισµός της άποψης του ατόµου συντονισµός και συνεργασία µεταξύ των επαγγελµατιών καταστάσεις κοινωνικού αποκλεισµού δυσκολία προσαρµογής στην αλλαγή αποµονωµένη οργάνωση που δεν επιτρέπει την απόκτηση συλλογικών επαγγελµατικών δεξιοτήτων έλλειψη εµπιστοσύνης και εκτίµησης των φροντιστών και των εξυπηρετουµένων relais plus 43

45 Φύλλο ράσεων N 5 : ηµιουργία ενός πλαισίου µε σεβασµό στην ισορροπία µεταξύ της προσωπικής και της δηµόσιας ζωής. Άξονες Στόχοι ράσεις Ατοµική και συλλογική διάσταση της συµβίωσης µε άλλους δικαιούχους Προσωπικοί χώροι 1. Πρόταση για την οργάνωση της καθηµερινότητας η οποία να σέβεται τα θεµελιώδη δικαιώµατα των ανθρώπων. 2. Πρόληψη και αποφυγή των δυσκολιών που προκύπτουν από τη συγκατοίκηση ή τη συνεχή τριβή. 3. Πρόταση δηµιουργίας προσωπικών χώρων ενσωµατωµένων στις συλλογικές εγκαταστάσεις..αναγνώριση και σεβασµός του ιδιωτικού χώρου του ατόµου (προσαρµογή του δωµατίου στο προσωπικό γούστο του καθενός, χτύπηµα στην πόρτα πριν την είσοδο στο δωµάτιο, κτλ)..σεβασµός στο διαχωρισµό µεταξύ ιδιωτικής και δηµόσιας ζωής..ρητός ορισµός των διασυνδέσεων και των γεφυρών µεταξύ του ιδιωτικού και του συλλογικού επιπέδου..μελέτη των µεθόδων προσαρµογής της συλλογικής λειτουργίας στους ρυθµούς ζωής του κάθε ατόµου (ώρα για γεύµα, για ξύπνηµα, για ύπνο, κτλ).επιδίωξη κινητικότητας στο σπίτι και διεκπεραίωσης των συλλογικών σχεδίων σε συνδυασµό µε τα προσωπικά προγράµµατα και τις προσδοκίες των εξυπηρετούµενων..συµµετοχή των ατόµων στη δηµιουργία συλλογικών προγραµµάτων και στη διαδικασία κινητοποίησης, ψυχαγωγίας της υπηρεσίας.. ιάδοση πληροφοριών. ιασφάλιση της κατανόησης όλων των πληροφοριών που σχετίζονται µε την διεκπεραίωση του συλλογικού έργου..σεβασµός στην πολιτιστική καταγωγή κάθε ατόµου και στις εκδηλώσεις της, είτε αυτές είναι θρησκευτικές είτε άλλου είδους, στο πλαίσιο της αρχής της ανεκτικότητας και του σεβασµού της διαφορετικής άποψης..οργάνωση συγκεκριµένων χώρων µε ιδιωτική είσοδο και µε την πιθανότητα µεγαλύτερης προσωποποίησής τους στο µέλλον..επίσης, σηµαντική είναι και η παραχώρηση ορισµένων χώρων στο δικαιούχο για τις ιδιωτικές στιγµές του µε τον/την σύντροφό του, την υποδοχή των συγγενών του.εξασφάλιση της ασφάλειας των προσωπικών του αντικειµένων..οργάνωση του χώρου αποφεύγοντας, όµως, τα αποµονωµένα σηµεία. relais plus 44

46 Προσαρµογή των παρεµβάσεων ανάλογα µε το άτοµο 4. Προσαρµογή του προγράµµατος του εξυπηρετούµενου.εξασφάλιση της ποιότητας των εγκαταστάσεων (περιποίηση και οµορφιά) και της ατµόσφαιρας στο περιβάλλον. Πίνακες 2 και 3.. Απαντήσεις στα παρακάτω κρίσιµα σηµεία: διακρίσεις κοινωνική αποµόνωση των ατόµων δηµιουργία κινήτρων Φύλλο ράσεων N 6 : Προώθηση των απόψεων των επαγγελµατιών και εξασφάλιση της προστασίας τους Άξονες Στόχοι ράσεις 1. Υπενθύµιση στον.αποσαφήνιση της εσωτερικής διαδικασίας επαγγελµατία των αναφοράς στη δικαιοσύνη και δικαιωµάτων και προσβασιµότητά της από όλους. Προστασία των επαγγελµατιών υποχρεώσεών του ώστε να µειωθούν οι κίνδυνοι της µη.υποστήριξη των επαγγελµατιών απέναντι σε πιθανές προσπάθειες δυσφήµισής τους, καταγγελίας των και υποστήριξη των εργαζοµένων περιστατικών κακής φροντίδας ή χρησιµοποιώντας µία διαδικασία υποβολής αναφορών. κακοποίησης. Έλεγχος των προσλήψεων Αστική ή διοικητική ευθύνη ιδρυµάτων και των υπηρεσιών 2. Αποφυγή της επανάληψης των συγκεκριµένων ενεργειών αλλά και την απλή µεταφορά προσωπικού από τη µία υπηρεσία στην άλλη, από το ένα ίδρυµα στο άλλο 3. Καθορισµός των κινδύνων που προκύπτουν µε βάση την κατάσταση των δικαιούχων.παροχή στους επαγγελµατίες ενός χώρου οργάνωσης τακτικών συζητήσεων όπου θα µπορούν να εκφράζουν τις δυσκολίες που αντιµετωπίζουν.. ιασφάλιση της µεταφοράς του ποινικού µητρώου του µελλοντικού επαγγελµατία κατά τη διάρκεια των προσλήψεων..παροχή σε κάποιον επαγγελµατία ο οποίος έχει υπάρξει θύµα βίας ή/και έχει προβεί ο ίδιος σε βίαιες ενέργειες ενός πλαισίου εργασίας ειδικού να προλαµβάνει νέες εκδηλώσεις βίας..σύνταξη συµβολαίων διαµονής τα οποία θα χαρακτηρίζονται από ακρίβεια και θα καλύπτουν τις ερωτήσεις σχετικά µε την είσοδο και την έξοδο από τα ιδρύµατα..ενηµέρωση σχετικά µε το δικαίωµα της πολιτικής ευθύνης.. ιασφάλιση όσο το δυνατό µεγαλύτερης relais plus 45

47 ασφάλειας (υποχρεωτικές πληροφορίες του φυλλαδίου υποδοχής).καθορισµός της ευθύνης κατά τις µετακινήσεις των ατόµων σε διαφορετικές υπηρεσίες του ίδιου ιδρύµατος ή υπηρεσίας, ή και εκτός των εγκαταστάσεων του ενός ή της άλλης. Απαντήσεις στα παρακάτω κρίσιµα σηµεία: αστάθεια των οµάδων έλλειψη αναγνώρισης του έργου των επαγγελµατιών έλλειψη επαγγελµατικών και οργανωτικών δεξιοτήτων των φροντιστών αυταρχισµός, ανάρµοστες συµπεριφορές σύγκρουση µεταξύ των δεοντολογικών κανόνων και της καθηµερινής πραγµατικότητας relais plus 46

48 Φύλλο ράσεων N 7 : Εξασφάλιση της υποστήριξης και της εκπαίδευσης των επαγγελµατιών Άξονες Στόχοι ράσεις Προσόντα και δεξιότητες Οργάνωση της εργασίας και της συµµετοχής 1. Πρόσληψη καταρτισµένων επαγγελµατιών 2. Ανάπτυξη συλλογικών δεξιοτήτων κατανόησης και αντιµετώπισης των προβληµάτων των εξυπηρετουµένων 3. Να λαµβάνονται υπόψη οι µη επαγγελµατίες (εθελοντές) 4. Αποσαφήνιση των διαφόρων λειτουργιών ώστε να γίνουν πιο κατανοητές από όλους τους φορείς.σεβασµός σε αυτά που προβλέπουν οι κανονισµοί Αξιολόγηση της αντιστοιχίας µεταξύ των προσόντων των προσλαµβανοµένων και των επαγγελµατικών απαιτήσεων..εφαρµογή µίας συνολικής ποιοτικής και ποσοτικής διοίκησης, συµπεριλαµβανοµένων και των αντικαταστάσεων.. ιασφάλιση της συνεχιζόµενης εκπαίδευσης (ατοµικής και συλλογικής) του προσωπικού..εφαρµογή προγραµµάτων κατάρτισης για τη βελτίωση των προσόντων του προσωπικού..ανάπτυξη εκπαιδευτικών κατευθύνσεων σχετικά µε το νοµικό πλαίσιο της υποδοχής, τα προβλήµατα των φιλοξενουµένων και το ρόλο των οικογενειών..σύνταξη ενός πρωτοκόλλου συνεργασίας µε τους εθελοντές..ενσωµάτωση της παρέµβασής τους στις δραστηριότητες κινητοποίησης και εµψύχωσης της οργάνωσης. Καθορισµός των λεπτοµερειών υποστήριξης και αξιολόγησης των εθελοντικών παρεµβάσεων.. ιασφάλιση ενός επαρκούς αριθµού προσωπικού που έχει αναλάβει τη φροντίδα των διαµενόντων και την κινητοποίηση της υπηρεσίας..επιβεβαίωση της σωστής κατανοµής του προσωπικού εντός της δοµής, δίνοντας ιδιαίτερη σηµασία στις λειτουργίες σε άµεση επαφή µε τον διαµένοντα..προσδιορισµός των φύλλων που περιγράφουν τις λειτουργίες και καθιέρωση ετήσιων συνεντεύξεων αξιολόγησης των επιδόσεων, βάσει κριτηρίων που έχουν οριστεί εκ των προτέρων..συνυπολογισµός των αναγκών κινητικότητας των επαγγελµατιών. relais plus 47

49 Οργάνωση της εργασίας και συµµετοχή Να λαµβάνονται υπόψη τα συναισθηµατικά ζητήµατα 5. Να λαµβάνεται υπόψη ο φόρτος εργασίας και η κούραση του επαγγέλµατος και προώθηση µίας ήρεµης ατµόσφαιρας 6. Πρόληψη της καταπόνησης και των εργασιακών κινδύνων. 7. Οργάνωση των χώρων συµµετοχής και των οργάνων στα οποία εκτίθενται τα προβλήµατα 8. Οργάνωση των τοποθεσιών έκφρασης της επαγγελµατικής εµπειρίας..παρατήρηση, ανάλυση, εντοπισµός και υπολογισµός των σηµείων εργασιακής κόπωσης και φθοράς (απουσία από την εργασία, εργατικά ατυχήµατα, «turnover» ).Συνεχής προσαρµογή του χρονοδιαγράµµατος των εργασιών στις ανάγκες των εξυπηρετουµένων. Εφαρµογή µεθόδων που επιτρέπουν την ανατροφοδότηση των επαγγελµατιών. Ενσωµάτωση του θέµατος των κινδύνων κακής φροντίδας που ασκείται από τους εργαζόµενους ή κακοποίησης που έχει ως αποδέκτες τους εργαζοµένους στην ηµερήσια διάταξη των οργάνων τα οποία διαχειρίζονται αυτά τα προβλήµατα (επιτροπών, συµβουλίων διοίκησης ιδρυµάτων κλπ)..πρόβλεψη στις συναντήσεις των διεπιστηµονικών οµάδων ενός χρονικού διαστήµατος για την ελεύθερη έκφραση των δυσκολιών, των δυσάρεστων καταστάσεων και των παρεξηγήσεων..θέσπιση ενός κανόνα της µη άσκησης κριτικής, επιτρέποντας έτσι στον εργαζόµενο που βρίσκεται σε δυσκολία να εκφραστεί ελεύθερα και µε αίσθηµα εµπιστοσύνης µπροστά στους συναδέλφους του..ανάπτυξη των ικανοτήτων ανάλυσης των επαγγελµατικών πρακτικών : ενσωµάτωση στο ωράριο εργασίας της οργάνωσης την ανάλυση των πρακτικών από έναν εξωτερικό, ουδέτερο επαγγελµατία..πρόβλεψη ενός µηχανισµού εξατοµικευµένης στήριξης για εργαζόµενους που αντιµετωπίζουν δυσκολίες (δυνατότητα χρησιµοποίησης τρίτου προσώπου).. ηµιουργία µίας οµάδας συζήτησης για τους εργαζοµένους που ενδιαφέρονται, σε περίπτωση εκδήλωσης βίας. Απαντήσεις στα παρακάτω κρίσιµα σηµεία: έλλειψη επαγγελµατικών και οργανωτικών δεξιοτήτων των φροντιστών αυταρχισµός, ανάρµοστες συµπεριφορές σύγκρουση µεταξύ των δεοντολογικών κανόνων και της καθηµερινής πραγµατικότητας υποτίµηση της εργασίας των ειδικών relais plus 48

50 έλλειψη συνεργασίας και συνοχής µεταξύ των επαγγελµατιών και µεταξύ των φροντιστών και της διεύθυνσης Φύλλο δράσεων N 8 : ηµιουργία ενός συνεκτικού θεσµικού πλαισίου Άξονες Στόχοι ράσεις ιευκρίνιση του θεσµικού προγράµµατος και των διατάξεών του Καθορισµός των µεθοδολογιών και των διαδικασιών 1. ηµιουργία ενός προγράµµατος σε συµφωνία µε τις κατευθύνσεις της κοινωνικής πολιτικής, των ικανοτήτων και την ηθική του διοικητικού οργανισµού. 2. Πρόταση δράσεων προσαρµοσµένων στις ανάγκες των εξυπηρετουµένων 3. Εκκίνηση µίας συµµετοχικής διαδικασίας σύνταξης του συµβολαίου διαµονής και του ατοµικού προγράµµατος, ενός πραγµατικού επαγγελµατικού εργαλείου, αξιολογήσιµου και εξελισσόµενου..λεπτοµερής παρουσίαση των δράσεων και διασύνδεσή τους µε το χάρτη των ατοµικών δικαιωµάτων των ατόµων που φιλοξενούνται στο ίδρυµα..οργάνωση µίας περιοδικής επαναξιολόγησης του προγράµµατος της υπηρεσίας, επανατοποθετώντας το απέναντι στο πρόγραµµα δηµόσιας εργασίας, στην εξέλιξη των κοινωνικών πολιτικών και των εξυπηρετούµενων πληθυσµών.. ηµιουργία χώρων συζήτησης σχετικά µε τις πιθανές αποκλίσεις από τις αξίες και τους στόχους..συγκεκριµενοποίηση των κριτηρίων εισαγωγής στο ίδρυµα και τα κίνητρα της άρνησης αποδοχής κάποιου ή των ανακατευθύνσεων..πρόταση µίας σειράς παροχών και εξελικτικών απαντήσεων..ενθάρρυνση της ίδρυσης µίας υπηρεσίας που θα ασχολείται µε την εξωτερική πραγµατικότητα (κουλτούρα, µέσα µαζικής ενηµέρωσης, διαδίκτυο ).Ενθάρρυνση των νέων και καινοτόµων εµπειριών.. ιατήρηση και συνέχιση των θετικών εµπειριών..προσδιορισµός και συζήτηση σχετικά µε τα ηθικά πρότυπα, τις θεωρίες και τις τεχνικές που εφαρµόζονται στην οµάδα..καθορισµός των διαδικασιών αξιολόγησης, αναθεώρησης τους συµβολαίου διαµονής και του προγράµµατος (µέθοδος, χρονοδιάγραµµα ) καθώς και των αλλαγών που εισήχθησαν. relais plus 49

51 ιαφοροποίηση και συντονισµός των λειτουργιών 4. ιασύνδεση των ατοµικών προγραµµάτων µε τα συλλογικά προγράµµατα προκειµένου να διασφαλιστεί η παγκόσµια συνοχή της παρέµβασης. 5. ιαφοροποίηση και καθαρή διατύπωση των παρεµβάσεων 6. Εσωτερική επικοινωνία 7. Προσαρµογή της οργάνωσης στις ανάγκες των δικαιούχων..καθορισµός των διαδικασιών διαβούλευσης µε τους ενδιαφεροµένους, του ρυθµού και της συχνότητας της αναθεώρησης των προγραµµάτων..προσδιορισµός του περιεχοµένου του φακέλου του εξυπηρετουµένου συµπεριλαµβανοµένων και των εργαλείων : σηµειωµατάριο επαφών, προσωπικές σηµειώσεις..καθορισµός των διαδικασιών για να συµβουλευτεί τον φάκελό του ο ίδιος ο από εξυπηρετούµενος ή ο νόµιµος εκπρόσωπός του..καθιέρωση και διαπραγµάτευση ενός ιεραρχηµένου και λειτουργικού οργανογράµµατος, το οποίο θα επικαιροποιείται ανάλογα µε τις εκάστοτε εξελίξεις.. ηµιουργία και επικαιροποίηση των περιγραφών των διαφόρων θέσεων εργασίας..ποιοτική διαχείριση των αντικαταστάσεων..οργάνωση σχεδίων δράσης (φύλλα 2,3).Κατηγοριοποίηση των συναντήσεων κατά φύση ή κατά αντικείµενο, εξασφαλίζοντας, µε αυτόν τον τρόπο, την αντιπροσώπευση των διαφορετικών λειτουργιών..συστηµατοποίηση και διάδοση των πληροφοριών ή καταγραφή πρακτικών..τοποθέτηση ενηµερωτικών πινακίδων ξεκάθαρα διαφοροποιηµένων και αναγνωρίσιµων..ανάπτυξη µίας συµµετοχικής στρατηγικής κινητοποίησης, η οποία θα σχετίζεται µε τα συλλογικά προγράµµατα (βλ. οµαδική εργασία)..σύνταξη και τήρηση πρωτοκόλλων αναφοράς διαφόρων περιστατικών..αξιολόγηση των ενεργειών που πραγµατοποιήθηκαν µε την εφαρµογή των προσαρµοσµένων διαδικασιών.. ιασφάλιση της παρουσίας επαγγελµατιών ανάλογα µε τις ανάγκες των εξυπηρετουµένων: χρονοδιάγραµµα έναρξης και λήξης, ωράριο ύπνου, ξυπνήµατος, γευµάτων, κτλ ανάλογα µε τον πληθυσµό, τις αντικαταστάσεις βάρδιας, της κάλυψης των χαµένων ωραρίων, το χρόνο συνάντησης, κτλ relais plus 50

52 Θέσπιση κανόνων λειτουργίας για τη ρύθµιση και την οµαλή εφαρµογή τους. 8. Θέσπιση ή επικαιροποίηση του κανονισµού λειτουργίας. 9. Ενσωµάτωση στον εσωτερικό κανονισµό εργασίας διατάξεων που αφορούν στον αγώνα για την καταπολέµηση της κακοποίησης..θέσπιση του κανονισµού λειτουργίας σε συνεργασία µε τους επαγγελµατίες..καταγραφή του κανονισµού σε γλώσσα προσιτή και κατανοητή στους εξυπηρετούµενους..ενηµέρωση σχετικά µε το νόµο και τις προβλεπόµενες κυρώσεις που αφορούν στην κακοποίηση..ανάπτυξη µίας διαδικασίας πειθαρχικού, η οποία θα περιλαµβάνει προοδευτική επιβολή κυρώσεων και τη δυνατότητα του ατόµου να υπερασπιστεί τον εαυτό σου. Θέσπιση κανόνων σχετικά µε τη φύση των ποινών που θα πρέπει να προβλέπονται..επίσηµη καταγραφή µέσω του κανονισµού λειτουργίας της απαγόρευσης οποιασδήποτε πράξης βίας εναντίον των εξυπηρετουµένων..καθιέρωση της υποχρεωτικής καταγγελίας κάθε ενέργειας κακοποίησης. Απαντήσεις στα παρακάτω κρίσιµα σηµεία: έλλειψη επίσηµης καταγραφής έλλειψη επαγγελµατικών και οργανωτικών δεξιοτήτων των φροντιστών αυταρχισµός, ανάρµοστες συµπεριφορές σύγκρουση ανάµεσα στους δεοντολογικούς κανόνες και στην καθηµερινή πραγµατικότητα επαναξιολόγηση του έργου των ειδικών συνεργασία και συνοχή µεταξύ των ειδικών οµαδική εργασία, τακτικές συναντήσεις relais plus 51

53 Φύλλο δράσεων N 9 : Προσφορά ενός πλαισίου ζωής που προωθεί την ασφάλεια, την άνεση και την ανάπτυξη. Άξονες Στόχοι ράσεις Υγιεινή και ασφάλεια Παρακολούθηση της υγείας 1. Εγγύηση της ασφάλειας και της υγιεινής των χώρων. 2. Πρόληψη ιατρικών ή φαρµακευτικών προβληµάτων.επιβεβαίωση της συµµόρφωσης των εγκαταστάσεων µε τους κανόνες πυρασφάλειας..επιβεβαίωση της συµµόρφωσης του ιδρύµατος (της δοµής) στους κανονισµούς που αντιστοιχούν στην κατάταξή του (επιτροπή ασφάλειας, έγγραφο ).Επιβεβαίωση της τήρησης των κανόνων υγιεινής των τροφίµων..έλεγχος της ασφάλειας που καλύπτει τον εξυπηρετούµενο σε περίπτωση ατυχήµατος που µπορεί να προκαλέσει ο ίδιος ή να υποστεί..αίτηµα, αν χρειάζεται, προς τις οικογένειες να πληροφορήσουν τη δοµή για το ιατρικό ιστορικό του εξυπηρετούµενου..τακτικός έλεγχος και εξετάσεις υγείας.. Εκ των προτέρων ενηµέρωση των οικογενειών σχετικά µε όλες τις ιατρικές παρεµβάσεις ή τις σηµαντικές πληροφορίες της ιατρικής παρακολούθηση..θέσπιση διαδικασιών πρόσβασης στον ιατρικό φάκελο τόσο για τους επαγγελµατίες υγειονοµικούς, όσο και για τον ίδιο το δικαιούχο ή το νόµιµό του εκπρόσωπο.. ιασφάλιση της επάρκειας, της παροχής και της παρακολούθησης της περίθαλψης. Ιδιαίτερη προσοχή στις ενδείξεις, τη συχνότητα και τη διάρκεια..εξασφάλιση των κατάλληλων συνθηκών προετοιµασίας και διανοµής των φαρµάκων..έλεγχος της απόκλισης µεταξύ των ενδείξεων και της αποτελεσµατικής παροχής περίθαλψης.. ιασφάλιση ενηµέρωσης και εκπαίδευσης σε ζητήµατα πρόληψης (ανησυχίες σχετικά µε τη σωµατική ευεξία, τη διατροφή, την υγιεινή, τη στοµατική υγιεινή, τη µνήµη, τη διαχείριση κάποιου προβλήµατος ή αναπηρίας, κτλ) relais plus 52

54 3. ιευκόλυνση της άµεσης εισόδου γιατρών ή θεραπευτών στο ίδρυµα No GR1-LEO Ενηµέρωση σχετικά µε τη διαθεσιµότητα ιατρών και θεραπευτών οι οποίοι βρίσκονται σε κοντινή απόσταση από την περιοχή όπου φιλοξενείται το άτοµο. Φύλλο δράσεων N 9 : (συνέχεια) Προσφορά ενός πλαισίου ζωής που προωθεί την ασφάλεια, την άνεση και την ανάπτυξη. Άξονες Στόχοι ράσεις Η άνεση Βοήθεια µε τις συνήθεις διαδικασίες 4. ηµιουργία ενός περιβάλλοντος ζεστού και φιλικού και ανάπτυξη µίας µεθόδου διατήρησης της δοµής σε συνεχή δραστηριότητα. 5. ιατήρηση των κινητών και ακινήτων περιουσιακών στοιχείων σε καλή κατάσταση. 6. Μείωση της σωµατικής, ψυχικής και οικονοµικής εξάρτησης. 7. Ενθάρρυνση της κινητικότητας και των κοινωνικών σχέσεων..βελτιστοποίηση της ποιότητας του περιβάλλοντος µέσω µίας αισθητικής µελέτης.ανάπτυξη χώρων χαλάρωσης και πολιτισµού και διασφάλιση της διατήρησής τους σε καλή κατάσταση και της προσβασιµότητάς τους..προσεκτική µελέτη για την πιθανότητα µελλοντικής προσθήκης ζώων στο περιβάλλον..οργάνωση εποχιακών, ανοιχτών δραστηριοτήτων και εκτός των χώρων της δοµής..πλησιάζοντας στο σηµείο 0 της επισκευής όλων των ζηµιών..έλεγχος της κατάστασης των οχηµάτων (ασφάλεια και άνεση) της υπηρεσίας..εξασφάλιση ενός επαρκούς αριθµού προσαρµοσµένων οχηµάτων..ανάπτυξη και υλοποίηση µέσων που επιτρέπουν τη µείωση των εξαρτήσεων λόγω αναπηρίας ή ηλικίας..προσαρµογή των δράσεων ανάλογα µε τις δυσκολίες και τις δυνατότητες του ατόµου και του περιγύρου του. Καλλιέργεια των κατάλληλων συνθηκών για γνωριµίες και ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων µεταξύ των εξυπηρετουµένων. Απαντήσεις στα παρακάτω κρίσιµα σηµεία: συνεργασία και συνοχή µεταξύ των ειδικών οµαδική εργασία, τακτικές συναντήσεις Για κάθε φύλλο δράσεων, για κάθε στόχο και κάθε δράση, θα προσπαθήσουµε να συσχετίζουµε και να προτείνουµε µια διαδικασία αυτό-αξιολόγησης του προσωπικού µε relais plus 53

55 βάση τον παρακάτω πίνακα για να οργανωθεί, µε αυτόν τον τρόπο, ένα σχέδιο συνεχούς βελτίωσης της ποιότητας των υπηρεσιών: Αυτό που ήδη υπάρχει Αυτό που µένει να δηµιουργηθεί Οι εµπλεκόµεν οι φορείς Το χρονοδιάγραµµα ή η προθεσµία υλοποίησης Οι διαδικασίες αξιολόγησης της δράσης που µας ενδιαφέρει ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Αυτό το βιβλίο κανόνων απευθύνεται στο σύνολο των εργαζόµενων που εµπλέκονται στη σχέση βοήθειας στο πλαίσιο κοινωνικών υπηρεσιών ρίχνοντας φως στις επαγγελµατικές τους πρακτικές, αλλά και στις δοµές και τα προγράµµατα, επιτρέποντας, µε αυτόν τον τρόπο, τον καθορισµό ενός κοινού κώδικα λειτουργίας. Οι καλές πρακτικές είναι καταρχήν η ικανότητα προσαρµογής στον άλλο και αποτελεί τµήµα µιας συνολικότερης θετικής πορείας ατοµικής και συλλογικής µε τελικό στόχο την παροχή φροντίδας ανταποκρινόµενης στα δικαιώµατα και τις επιλογές του εξυπηρετουµένου. Αυτή η έννοια οφείλει να βρίσκεται συνεχώς σε µία κατάσταση αέναης εξέλιξης και να ενσωµατώνει τη συµµετοχή όλων εκείνων που συµβάλλουν στη φροντίδα (κοινωνικός λειτουργός, εξυπηρετούµενος, οικογενειακό περιβάλλον, ίδρυµα) για να είναι σε θέση ανταποκριθεί µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο σε µία ανάγκη που διαπιστώθηκε σε κάποια συγκεκριµένη χρονική στιγµή, λαµβάνοντας υπόψη την προσωπική ιστορία του εξυπηρετούµενου µε όλη της την πολυπλοκότητα. Η δοµή οφείλει να θέσει στόχους κοινούς, µε συνεκτικότητα και εύκολους στην επίτευξη από όλο το σύνολο των φορέων. Θα µπορούσαµε να αντιληφθούµε την ποιότητα σαν ένα σύνολο αρχών διαχείρισης σύµφωνα µε τις οποίες διασφαλίζεται η πλήρης δέσµευση της οργάνωσης στον εξυπηρετούµενο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, όλες οι δραστηριότητες της οργάνωσης, όπως και το προσωπικό, εστιάζουν στη βελτίωση των διαδικασιών οι οποίες συµβάλλουν στην ικανοποίηση των επιθυµιών και των προσδοκιών των χρηστών. Είναι σηµαντικό, µετά την επίτευξη αυτών των στόχων, το σύστηµα να εστιάζει σε καινούργιους, ώστε να είναι δυνατή η συνεχής βελτίωση των παρεχόµενων υπηρεσιών. Τα προσδοκώµενα αποτελέσµατα µπορεί να είναι: Η ικανοποίηση των πελατών από την κάλυψη των αναγκών τους, κάτι που οδηγεί στην µεγαλύτερη ευκολία να ανανεώσουν κάποιο αίτηµά τους, αν αυτό είναι απαραίτητο. Ο χρόνος ανταπόκρισης στα προβλήµατα και στις ανάγκες των εξυπηρετούµενων µειώνεται µε αποτέλεσµα την παράλληλη µείωση του κόστους χάρη στην παράλειψη ορισµένων διαδικασιών και δραστηριοτήτων που δεν είχαν κανένα µετρήσιµο αποτέλεσµα. Η ατµόσφαιρα που επικρατεί στο εσωτερικό της οργάνωσης προάγει την οµαδική εργασία και έχει ως αποτέλεσµα την ικανοποίηση και την κινητοποίηση του προσωπικού. relais plus 54

56 Η συµπεριφορά σύµφωνα µε ηθικούς και δεοντολογικούς κανόνες καθώς και η συνεχής πορεία προς τη βελτίωση αποτελούν τη βάση όλων των δραστηριοτήτων της διοίκησης, του προσωπικού και των κανονισµών της οργάνωσης. Εξίσου σηµαντική είναι και η σύνδεση του «Οδηγού των καλών πρακτικών» µε τον «Οδηγό για την ασφαλή άσκηση της σχέσης βοήθειας». Είναι γεγονός ότι το άγχος αποτελεί έναν από τους βασικότερους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους η πίεση που ασκείται στο πλαίσιο των διαφόρων οργανώσεων µπορεί να επηρεάσει τη συµπεριφορά των εργαζοµένων, µε αποτέλεσµα να µην επιδεικνύουν πλέον µία συµπεριφορά αποδεκτή για την αντιµετώπιση των εξυπηρετουµένων. Οι συγγραφείς αυτού του οδηγού έχουν συνείδηση του γεγονότος ότι αυτός αποτελεί κυρίως µία πρόταση ανάλυσης και συζήτησης στα ζητήµατα των αξιών, της επαγγελµατικής ηθικής και των συµπεριφορών της σχέσης βοήθειας. Αυτή η πρόταση µπορεί και πρέπει να βελτιωθεί µε τη συµµετοχή στη συζήτηση και άλλων επαγγελµατιών της σχέσης βοήθειας, όσων συµβάλλουν στην ανάπτυξη των κοινωνικών πολιτικών, των εκπροσώπων των οργανώσεων που παρέχουν τις υπηρεσίες, των εκπαιδευτών, των συνδικάτων και ιδιαίτερα των ανθρώπων που επωφελούνται από την προσφερόµενη υποστήριξη. Το παρόν σχέδιο εντάσσεται συνεπώς σε ένα πλαίσιο συλλογικής συνείδησης. Το παρόν κείµενο πιθανόν να χρειαστεί να επικαιροποιηθεί σε περίπτωση που, σε υπερεθνικό επίπεδο, οι δοµές της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποφασίσουν να εισάγουν νέους κανονισµούς και νέες κοινές πρακτικές για όλα ή µόνο για ένα τµήµα των κρατών-µελών. relais plus 55

57 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΟΙΒΑΣΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ Οι 4 βασικές ανάγκες του ατόµου που θα πρέπει να ληφθούν υπ όψιν στο πλαίσιο της αναγνώρισης του ατόµου και των καλών πρακτικών. Η ικανοποίηση των ψυχολογικών αναγκών του ατόµου επιτρέπει την άµβλυνση των εντάσεων που βιώνει όταν βρίσκεται σε κατάσταση σύγκρουσης. Παρακάτω, παρουσιάζονται 3 παραδείγµατα λιστών µε τις βασικές ατοµικές ανάγκες. Παράδειγµα 1 : Η πυραµίδα τουmaslow - Βασικές (ζωτικές) ανάγκες - Ανάγκη για ασφάλεια - Ανάγκη του «ανήκειν» - Ανάγκη για αναγνώριση - Ανάγκη για αυτοπραγµάτωση Παράδειγµα 2 : Οι βασικές απαιτήσεις της ανάλυσης των σχέσεων ανταλλαγής Για να επιβιώσει στο περιβάλλον του, το άτοµο χρειάζεται - ερεθίσµατα - δοµή (στο χρόνο, στο χώρο, στις οργανώσεις µε τις οποίες συνδέεται) - κοινωνική αναγνώριση - θέση Παράδειγµα 3 : Οι ψυχολογικές ανάγκες στο ProcessCom Οι 6 ψυχολογικές ανάγκες των ατόµων είναι οι εξής: relais plus 56

58 - Η ανάγκη για επικοινωνία - Η ανάγκη για αποµόνωση - Η ανάγκη για ενθουσιασµό (πρόκληση, ανταγωνισµός, αθλητικές επιδόσεις, άµιλλα...) - Η ανάγκη για κοινωνική αναγνώριση εστιασµένη στο ίδιο το άτοµο (Να αγαπηθώ γι αυτό που είµαι) - Η ανάγκη για κοινωνική αναγνώριση εστιασµένη στην ικανότητα (αυτό που κάνω) - Η ανάγκη για κοινωνική αναγνώριση εστιασµένη στις απόψεις, τις αντιλήψεις. relais plus 57

59 Απεικόνιση της Πυραµίδας του Maslow Αυτοπραγµάτ ωση :την οποία έχουµε ικανοποιήσει µε τις πρώτες 4 ανάγκες Αυτοεκτίµηση :σύνολοαπόσηµάδιαπουεπιτρέ πουν στο άτοµο να αισθανθεί αποδεκτό Ανάγκητου «ανήκειν» σεµία οικογένεια, µία οµάδαη οποία µοιράζεται τις ίδιες ιεροτελεστίες και τις ίδιες αξίες οι οποίες επιτρέπουν στο άτοµο να αισθανθεί αποδεκτό Ανάγκη για ασφάλεια :για να µπορεί να διατηρεί τη σωµατική και ψυχική του ακεραιότητα Βασικές/Φυσιολογικές ανάγκες : νερό, τροφή, ύπνος, κίνηση... relais plus 58