2. Ση Δίλαη Εσή; Βηνινγηθή Δμέιημε ησλ Εσληαλώλ Οξγαληζκώλ. Σύρε ή Αλαγθαηόηεηα;

Transcript

1 Εωληαλόο Πιαλήηεο-Πξνέιεπζε ηεο Εωήο 2. Ση Δίλαη Εσή; Βηνινγηθή Δμέιημε ησλ Εσληαλώλ Οξγαληζκώλ. Σύρε ή Αλαγθαηόηεηα; 2.1. Ζ Δπηζηήκε ηεο Βηνινγίαο. Ση Δίλαη Εσή; Απφ ηελ αξραηφηεηα νη άλζξσπνη ηαιαλίδνληαλ κε ην εξψηεκα ηη είλαη δσή;. Οη ζενιφγνη θαη νη ηεξείο ησλ δηαθφξσλ ζξεζθεπηηθψλ δνμαζηψλ ήηαλ νη πξψηνη πνπ πξνζπάζεζαλ λα δηεξεπλήζνπλ ην εξψηεκα ηνπ ζθνπνχ θαη ηεο ζέζεο πάλσ ζηε Γε ησλ δσληαλψλ νξγαληζκψλ. Οη ηδέεο γηα ηελ δσή ήηαλ αηειείο θαη αθεξεκέλεο Οη θπζηθνί θηιφζνθνη θαη νη ζεηηθνί επηζηήκνλεο αξγφηεξα επηρείξεζαλ λα βάινπλ ζε «ηάμε» ηηο πξνυπνζέζεηο ηνπ «ηη είλαη δσή;» θαη λα θαζηεξψζνπλ κε πεηξακαηηθά δεδνκέλα ηηο απνδείμεηο πνπ ζα ηεθκεξίσλαλ ηηο ζεσξίεο ηνπο. Οη επηζηήκνλεο ησλ ζεηηθψλ επηζηεκψλ πνπ κειεηνχλ ηε δσή ζέινπλ έλα ζαθή νξηζκφ γηα ηνπο δσληαλνχο νξγαληζκνχο. Δμεξεπλνχλ εμνλπρηζηηθά θάζε πιεπξά ησλ νξγαληζκψλ θαη ησλ απνιηζσκάησλ ηνπο γηα λα ζπγθεληξψζνπλ ηα θνηλά θπζηθνρεκηθά ραξαθηεξηζηηθά, απφ ηνπο πιένλ πξσηφγνλνπο κέρξη ηνπο ζεκεξηλνχο νξγαληζκνχο. Αληίζεηα νη θπζηθνί θηιφζνθνη ησλ παιαηνηέξσλ επνρψλ θαη νη ζενιφγνη ζέινπλ λα θαηαλνήζνπλ ηε δσή κε πην αθεξεκέλεο απφςεηο θαη κε εζηθνινγηθά δεδνκέλα, αθφκε θαη κε ππεξθπζηθέο παξεκβάζεηο γηα ηελ έλαξμε θαη εμέιημε ηνπο. Μεηά απφ καθξνρξφληεο έξεπλεο θαη ζπζζψξεπζε πνιπάξηζκσλ βηνρεκηθψλ θαη βηνινγηθψλ δεδνκέλσλ νη επηζηήκνλεο θαηαιήγνπλ ζηνλ γεληθεπκέλν θαη ζπλνπηηθφ νξηζκφ, «δσή είλαη έλα απηνζπληεξνχκελν ρεκηθφ ζχζηεκα ηθαλφ λα ππνζηεί ηε Γαξβηληθή εμέιημε». ήκεξα γλσξίδνπκε φηη φια ηα ζπζηαηηθά ησλ δσληαλψλ νξγαληζκψλ είλαη ρεκηθέο ελψζεηο (έζησ θαη εάλ είλαη πνιπκεξηζκέλεο, βηνρεκηθέο ελψζεηο, θαη κεξηθέο έρνπλ εθαηνκκχξηα κνξηαθφ βάξνο). Όια ηα έκβηα φληα αλαπηχζζνληαη ζπγθεληξψλνληαο ελέξγεηα απφ ηνλ Ήιην βαζηθά θαη απφ άιιεο ελεξγεηαθέο πεγέο θαη ρεκηθά πιηθά (νξγαληθά θαη αλφξγαλα κφξηα) απφ ην πεξηβάιινλ ηνπο. Απηά είλαη ηα βαζηθά ζηνηρεία ηνπ βηνινγηθνχ κεηαβνιηζκνχ. Σν άιιν βέβαηα βαζηθφ γλψξηζκα είλαη φηη ηα έκβηα φληα επηδεηθλχνπλ κεγάιε πνηθηιία θαη εμειίζζνληαη κε ηνπο θαλφλεο ηεο Γαξβηληθήο εμέιημεο (θπζηθή επηινγή). Οη αξρηθνί πξσηφγνλνη νξγαληζκνί ζίγνπξα δελ είραλ ηε ζεκεξηλή κνξθή. Αθφκε θαη έλα αλαεξφβην πξνθαξπσηηθφ βαθηήξην ή έλα αεξφβην επθαξπσηηθφ θχηηαξν είλαη εμαηξεηηθά πνιχπινθα βηνινγηθά ζπζηήκαηα. Οη άλζξσπνη ζηηο πξψηεο θάζεηο ηεο αλαδήηεζεο ηνπ εξσηήκαηνο «ηη είλαη δσή;» δελ κπνξνχζαλ λα θαληαζζνχλ ηελ πνιππινθφηεηα απηή, αλαπφθεπθηα είραλ απινπνηεκέλεο θαη εζθαικέλεο απφςεηο. Αληίζεηα, νη επηζηήκνλεο έθζαζαλ ζηνλ νξηζκφ ηνπ εξσηήκαηνο «ηη είλαη δσή;» κεηά απφ πνιχρξνλεο έξεπλεο, απφ ιάζε θαη παξαιείςεηο, απφ κε επαλαιακβαλφκελα πεηξάκαηα θαη θπζηθέο παξαηεξήζεηο. Ο δξφκνο ήηαλ δχζθνινο θαη κε πνιιέο «επηζηεκνληθέο επαλαζηάζεηο». Έηζη γελλήζεθε ε κνληέξλα βηνινγία. 21

2 2.2. Μνληέξλεο Αληηιήςεηο ηνπ Δξσηήκαηνο ηη Δίλαη Εσή Όηαλ αλαδεηεζνχλ ηζηνξηθά επηζηεκνληθά θείκελα γηα ην κεγάιν εξψηεκα «ηη είλαη δσή;» ζηε δηεζλή βηβιηνγξαθία ζα αλαθαιχςνπκε ην πεξίθεκν βηβιίν «What is Life? (Macmillan, London, 1946) ηνπ γλσζηνχ Απζηξηαθνχ θπζηθνχ Erwin Schrödinger ( , Βξαβείν Νφκπει Φπζηθήο ην 1933 γηα ηελ πεξίθεκε εμίζσζε ηεο θβαληνκεραληθήο πνπ θέξεη ην φλνκά ηνπ). Σν βηβιίν απηφ ήηαλ απνηέιεζκα ησλ δηαιέμεσλ πνπ έδσζε ν.schrödinger ζην Dublin Institute for Advanced Studies ζην Trinity College, ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ Γνπβιίλνπ. Οη δηαιέμεηο απηέο θαη νη ηδέεο πνπ παξνπζίαζε γηα ηα βηνινγηθά κφξηα θαη ηνπο δσληαλνχο νξγαληζκνχο ν δηάζεκνο θπζηθφο έκεηλαλ ζηελ ηζηνξία ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ σο εμαηξεηηθήο ζεκαζίαο πξνηάζεηο γηα ηα φξηα θαη ηηο αιιεινεπηδξάζεηο θπζηθήο, ρεκείαο θαη δσληαλψλ νξγαληζκψλ. Μάιηζηα, ν Francis Crick αλαθέξεη φηη ην βηβιίν απηφ ηνπ έδσζε ηελ έκπλεπζε γηα ηελ αλαδήηεζε ηεο απνζήθεπζεο ησλ πιεξνθνξηψλ ηνπ γελεηηθνχ πιηθνχ θαη ηδηαίηεξα ηεο δνκήο ηεο δηπιήο έιηθαο ηνπ DNA (1953). Erwin Schrödinger ( ) Ernst Mayr ( ) ρήκα 2.1. Οη δχν επηζηήκνλεο πνπ ελέπλεπζαλ κεγάιν αξηζκφ λέσλ επηζηεκφλσλ γηα ηα εξσηήκαηα ηεο δσήο θαη ηνλ ξφιν ηεο βηνινγίαο Ζ επηζηήκε ηεο Βηνινγίαο ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο κε ηελ ελζσκάησζε ησλ λφκσλ ηεο θιεξνλνκηθφηεηα ηνπ Μέληει θαη ηεο εμέιημεο ηνπ Γαξβίλνπ έρεη πξαγκαηνπνηήζεη αικαηψδε αλάπηπμε ζηελ εξκελεία ησλ βηνινγηθψλ θαηλνκέλσλ ζηνπο έκβηνπο νξγαληζκνχο. Οη επηζηήκνλεο Theodosius Dobzhansky ( ) θαη Ernst Mayr ( ) ζεσξνχληαη νη ζεκαληηθφηεξνη εθπξφζσπνη ηεο «ζπλζεηηθήο εμειηθηηθήο ζεσξίαο» πνπ ζπλδπάδεη ηνπο λφκνπο ηεο γελεηηθήο θαη ηελ εμειηθηηθή ζεσξία φπσο δηαηππψζεθε απφ ηνλ Γαξβίλν (θπζηθή επηινγή) θαη βειηηψζεθε κε ηηο λέν- Γαξβηληθέο ζεσξίεο. Ο Ernst Mayr ήηαλ θαζεγεηήο δσνινγίαο ζην Παλεπηζηήκην ηνπ Υάξβαξλη. Θεσξείηαη ν βηνιφγνο πνπ ζε πνιχ κεγάιν βαζκφ είλαη ππεχζπλνο γηα ηε ζχγρξνλε ζχλζεζε ηεο γελεηηθήο θαη ηεο εμειηθηηθήο ζεσξίαο. Με ην πινχζην ζπγγξαθηθφ ηνπ έξγν εκπινχηηζε ηε γλψζε ηνπ αλζξψπνπ ηφζν κε ηηο ζεσξίεο ηνπ φζν θαη κε ηελ πλεπκαηψδε ππεξάζπηζε ησλ δαξβηληθψλ 22

3 εμεγήζεσλ ηεο βηνινγίαο. Σα βηβιία ηνπ «Απηή Δίλαη ε Βηνινγία. Ζ Δπηζηήκε ηνπ Έκβηνπ Κόζκνπ» θαη «Τη Δίλαη Δμέιημε» ζεσξνχληαη έλα κεγαινπξεπέο παλφξακα ηεο βηνινγίαο κε εθιατθεπκέλν πεξηερφκελν θαη ζπγρξφλσο κε βαζεηά επηζηεκνληθή γλψζε πνπ γνεηεχεη ηνλ αλαγλψζηε. Σηο πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ 20 νπ αηψλα, νη πεξηζζφηεξνη θπζηνδίθεο ζπλέρηζαλ λα πηζηεχνπλ φηη νη ιακαξθηθνί θαη νξζνγελεηηθνί κεραληζκνί ηεο εμέιημεο παξείραλ ηελ θαιχηεξε εμήγεζε γηα ηελ πνιππινθφηεηα πνπ παξαηεξνχζαλ ζηνλ θφζκν ησλ δσληαλψλ νξγαληζκψλ. Δληνχηνηο, θαζψο ην πεδίν ηεο γελεηηθήο ζπλέρηζε λα αλαπηχζζεηαη, απηέο νη αληηιήςεηο έγηλαλ ιηγφηεξν απνδεθηέο. Ο Dobzhansky κε ην βηβιίν ηνπ «Γελεηηθή θαη ε Καηαγωγή ηωλ Δηδώλ» (Genetics and the Origin of Species, 1937) θαηάθεξε λα γεθπξψζεη ην ράζκα αλάκεζα ζηα ζεκέιηα ηεο κηθξνεμέιημεο πνπ αλαπηχρζεθε απφ ηνπο γελεηηζηέο πιεζπζκψλ θαη ηα κνηίβα ηεο καθξνεμέιημεο πνπ παξαηεξνχληαη απφ ηνπο βηνιφγνπο ηνπ πεδίνπ. Οη βηνιφγνη ζπκθσλνχλ ζε κεγάιν βαζκφ κε ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ησλ δσληαλψλ νξγαληζκψλ. Οη ιεηηνπξγίεο ησλ δσληαλψλ νξγαληζκψλ ζην θπηηαξηθφ επίπεδν ππαθνχνπλ ζηνπο λφκνπο ηεο θπζηθήο θαη ηεο ρεκείαο, αιιά ε δσληαλή χιε ζίγνπξα δηαθέξεη ζεκαληηθά ζε ζρέζε κε ηελ αλφξγαλε χιε. Οη δξαζηεξηφηεηέο ηνπο δηέπνληαη απφ γελεηηθά πξνγξάκκαηα, κε πιεξνθνξίεο πνπ έρνπλ θαζηεξσζεί κέζα απφ ηελ εμέιημε. Οη δσληαλνί νξγαληζκνί έρνπλ γνλφηππν θαη θαηλφηππν. Ο γνλφηππνο νηθνδνκείηαη κέζσ ησλ λνπθιετθψλ νμέσλ (DNA, RNA) φπνπ έρνπλ απνζεθεπηεί γελεηηθέο πιεξνθνξίεο ζηα ρξσκνζψκαηα. Ο θαηλφηππνο δνκείηαη κε βάζε ηηο γελεηηθέο πιεξνθνξίεο θαη απνηειείηαη απφ πξσηεΐλεο, ιηπίδηα κεκβξαλψλ θαη κεγάιε θαηεγνξία νξγαληθψλ ρεκηθψλ νπζηψλ πνηθίιεο δνκήο. Οη δσληαλνί νξγαληζκνί απνηεινχλ ην πξντφλ, ηνπιάρηζηνλ, 3,8-3,5 δηζεθαηνκκπξίσλ εηψλ εμέιημεο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο αληαλαθινχλ απηή ηελ εμειηθηηθή πνξεία. Δπηπιένλ ε αλάπηπμε θαη ε ζπκπεξηθνξά ηνπο ειέγρεηαη θαη ξπζκίδεηαη, εθηφο απφ ηηο γελεηηθέο πιεξνθνξίεο, θαη απφ έλα κεγάιν θάζκα νξγαληθψλ κνξίσλ (έλδπκα, νξκφλεο, ζπζηαηηθά κεκβξαλψλ, κηθξννξγαλίδηα ησλ θπηηάξσλ, θ.ιπ). Οη κειέηεο ηεο βηνρεκείαο έρνπλ δείμεη φηη νη ρεκηθέο νπζίεο πνπ ελππάξρνπλ ζηνπο δσληαλνχο νξγαληζκνχο είλαη θπξίσο καθξνκφξηα (πνιπκεξή) θαη νη νπνίεο ζρεκαηίδνληαη θπξίσο κέζα απφ βηνζπλζεηηθέο αληηδξάζεηο απφ απινχζηεξεο νξγαληθέο νπζίεο. Σα βηνινγηθά ζπζηήκαηα ραξαθηεξίδνληαη απφ πιήζνο κεραληζκψλ κεηαβνιηζκνχ θαη ειέγρνπ, πνπ ιεηηνπξγνχλ κε αλάδξαζε (feed back) γηα λα δηαηεξνχλ νξηζκέλα επίπεδα ηζνξξνπηψλ, φπσο ηελ νκνηνζηαζία ζπζηεκάησλ (homeostasis), ηηο νμεηδoαλαγσγηθέο αληηδξάζεηο (redox reactions), ην ph ησλ πδαηηθψλ θπηηαξηθψλ πγξψλ, ηελ αξηεξηαθή πίεζε, ηε ζεξκνθξαζία ηνπ ζψκαηνο, ηε ζπγθέληξσζε Na/K, θ.ιπ. Σα έκβηα φληα είλαη απνηέιεζκα αλαξίζκεησλ πξνγελέζηεξσλ βηνινγηθψλ εηδψλ πνπ ππέζηεζαλ θπζηθή επηινγή θαη πξνζαξκφζζεθαλ ζηηο ζπλζήθεο ηνπ εμσηεξηθνχ πεξηβάιινληνο. Οη πεξηζζφηεξνη νξγαληζκνί αλαπαξάγνληαη κε δηάθνξνπο ηξφπνπο θαη έρνπλ θαζνξηζκέλν θχθιν δσήο. Οη θχθινη δσήο πνηθίιινπλ απφ είδνο ζε είδνο έκβηνπ φληνο. Οη δσληαλνί νξγαληζκνί έρνπλ ην θνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ λα πξνζιακβάλνπλ ζπλέρεηα ελέξγεηα θαη ζξεπηηθά πιηθά απφ ην πεξηβάιινλ θαη λα απνβάιινπλ ηα ηειηθά πξντφληα ηνπ κεηαβνιηζκνχ ηνπο γηα λα απαιιαρζνχλ απφ άρξεζηα πιηθά. Δπεηδή νη δσληαλνί νξγαληζκνί είλαη «αλνηθηά ζπζηήκαηα» δελ ππφθεηληαη ζηνπο πεξηνξηζκνχο ηνπ Γεχηεξνπ Νφκνπ ηεο ζεξκνδπλακηθήο (Σύκθωλα κε ην 23

4 δεύηεξν ζεξκνδπλακηθό αμίωκα, ε εληξνπία, δειαδή ε αηαμία ελόο ζπζηήκαηνο ηείλεη, αλ αθεζεί κόλν ηνπ, λα απμεζεί. Γειαδή δελ κπνξεί από κόλν ηνπ έλα ζύζηεκα λα πάεη ζε θαηάζηαζε κεγαιύηεξεο ηάμεο, αιιά ηείλεη ζε θαηάζηαζε κεγαιύηεξεο αηαμίαο). Οη δσληαλνί νξγαληζκνί έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα ηεο εμέιημεο, απηναληηγξαθήο θαη ηεο δηαθνξνπνίεζεο κέζσ ηνπ γελεηηθνχ πξνγξάκκαηνο. Ζ δέζκεπζε θαη ε απειεπζέξσζε ελέξγεηαο γίλεηαη κέζσ ηνπ κεηαβνιηζκνχ. Οη δσληαλνί νξγαληζκνί θέξνπλ εμαηξεηηθήο πνηφηεηαο αηζζεηήξηα φξγαλα (αθφκε θαη ηα θπηά) κε ηα νπνία κπνξνχλ λα αληηδξάζνπλ ζηα εξεζίζκαηα ηνπ πεξηβάιινληνο (ειηαθφ θσο, θίλεζε ηνπ αλέκνπ, ερζξηθή εκθάληζε ζεξεπηψλ, θ.ιπ) (Πιεξνθνξίεο ζην βηβιίν Ernst Mayr. Απηή είλαη ε Βηνινγία. Ζ Δπηζηήκε ηνπ Έκβηνπ Κόζκνπ,. ζζ ) Ζ Πνξεία ηεο Δμειηθηηθήο Βηνινγίαο. Γαξβίλνο, Δμέιημε θαη Φπζηθή Δπηινγή. Ζ ζεσξία ηεο βηνινγηθήο εμέιημεο ήηαλ απνηέιεζκα επαλαζηαηηθψλ επηζηεκνληθψλ ηδεψλ πνπ έξρνληαλ ζε πιήξε αληίζεζε κε ηηο επί κία ρηιηεηία αληίιεςε φηη ν θφζκνο σο ην ηέιεην δεκηνχξγεκα ελφο αιάζεηνπ δεκηνπξγνχ ήηαλ θαη είλαη ζηάζηκνο θαη αλαιινίσηνο. Ο Γαξβίλνο πξφηεηλε γηα πξψηε θνξά ηελ άπνςε φηη ε κεηαβιεηφηεηα θαη φρη ε ζηαζηκφηεηα είλαη ν λφκνο ηεο θχζεο, θαη φηη δελ πξέπεη λα εξκελεχζνπκε ηνλ θφζκν σο ζθνπφ κηαο ππεξθπζηθήο ζεψξεζεο (αξηζηνηειηθή άπνςε) αιιά λα πξνζπαζήζνπκε λα δηαιεπθάλνπκε ην κεραληζκφ ηεο εμέιημεο κέζα απφ ηηο θπζηθνρεκηθέο ηδηφηεηεο ηεο χιεο. Οη απφςεηο απηέο απάιιαμαλ ηνπο θπζηθνχο θηιφζνθνπο ηεο επνρήο ηνπ 18 νπ αηψλα απφ ηελ αλάγθε αλαδήηεζεο κηαο ππεξθπζηθήο εξκελείαο γηα ηε δσή. Ο πξψηνο ππνζηεξηθηήο ηεο εμέιημεο, ζχκθσλα κε ηνπο ηζηνξηθνχο ηεο επηζηήκεο, ήηαλ ν Jean-Baptiste de Lamarck ( ). Με επηζηεκνληθή επηρεηξεκαηνινγία ππνζηήξημε ην γεγνλφο ηεο εμέιημεο θαη δηαηχπσζε κία ζεσξία γηα ην κεραληζκφ ηεο ζην βηβιίν ηνπ Philosphie Zoologique ην Ο Λακάξθ πίζηεπε φηη ζηνλ δξφκν πξνο ηελ αλνδηθή πνξεία ν δσληαλφο νξγαληζκφο ρεηξαγσγείηαη απφ ην πεξηβάιινλ ηνπ, ην νπνίν κε ηηο ζπλερείο αιιαγέο ηνπ ηξνπνπνηεί ηηο αλάγθεο ηνπ νξγαληζκνχ θαη απηφο αληαπνθξίλεηαη κε αληίζηνηρεο αιιαγέο ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ θαη κε ηε ρξήζε ή αρξεζηία δηαθφξσλ νξγάλσλ ηνπ. Απηή ε ρξήζε ή αρξεζηία νξγάλσλ αιιάδεη ηε κνξθνινγία ηνπ νξγαληζκνχ θαη νη αιιαγέο κεηαβηβάδνληαη ζηελ επφκελε γεληά. Απηή ήηαλ ε βάζε ηεο ζεσξίαο ηνπ, δειαδή ε ηδέα ηεο θιεξνλνκηθφηεηαο ησλ επίθηεησλ ραξαθηεξηζηηθψλ. Ο Λακάξθ ζίγνπξα είρε νξηζκέλα ιαλζαζκέλα ζηνηρεία θαη ήηαλ απιντθή Οη ηδέεο ηνπ απνξξίθζεθαλ απφ ηνπο ζχγρξνλνπο επηζηήκνλεο ηεο επνρήο ηνπ, αιιά θπξίσο γηα ηα επηρεηξήκαηα ππέξ ηεο εμέιημεο. Ο ηδξπηήο ηεο ζπγθξηηηθήο αλαηνκίαο George Cuvier ( ), ήηαλ έλαο γλσζηφο βηνιφγνο θαη παιαηνληνιφγνο πνπ απέθξνπζε επηζηεκνληθά ηηο ηδέεο ηνπ Λακάξθ. Σα επηρεηξήκαηά ηνπ ήηαλ φηη ηα απνιηζψκαηα δελ απνθαιχπηνπλ ελδηάκεζα ζηάδηα πξνγνληθψλ θαη ζπγαηξηθψλ εηδψλ θαη φηη νη νξγαληζκνί είλαη έλα ηέιεην ζχλνιν πξνζαξκνζκέλν ζην πεξηβάιινλ ηνπ θαη θάζε κεηαβνιή ζα θαηέζηξεθε ηε ιεηηνπξγηθφηεηά ηεο. Ο Γαξβίλνο ζεσξείηαη ζήκεξα σο ν ζεκειησηήο ηεο επηζηεκνληθήο εμήγεζεο ηεο εμέιημεο ησλ δσληαλψλ εηδψλ θαη ηνπ κεραληζκνχ ηεο. Ο Charles Robert Darwin ( ) επλνήζεθε ζεκαληηθά απφ ην ηαμίδη ηνπ σο θπζηνδίθεο ζηα λεζηά Galapagos (κε ην εμεξεπλεηηθφ πινίν H.M.S. Beagle, 24

5 ). Με ηηο νμπδεξθείο παξαηεξήζεηο ηνπ γηα ηα δψα ζηα δηάθνξα λεζηά θαη ηδηαίηεξα ηα πνπιηά (δηαθνξέο κεγέζνπο θαη ζρήκαηνο ξάκθνπο ησλ ζπίλσλ) πνπ ήηαλ ηφζν δηαθνξεηηθά απφ λεζί ζε λεζί. πγρξφλσο ν Γαξβίλνο πιεξνθνξήζεθε θαη δηάβαζε εθηελέζηαηα φιεο ηηο ηδέεο θαη εξκελείεο ησλ ζπγρξφλσλ θπζηνδηθψλ θαη βηνιφγσλ ηεο επνρήο ηνπ, πνπ αλαθέξνληαλ ζηελ εμέιημε ησλ έκβησλ φλησλ, ηελ αλαηνκία ηνπο θαη ζηελ επίδξαζε ηνπ πεξηβάιινληνο ζηελ αλαπαξαγσγή ηνπο. Jean-Baptiste de Lamark ( ) Charles Robert Darwin ( ) ρήκα 2.2. Οη Λακάξθ θαη Γαξβίλνο ήηαλ νη ζεκαληηθφηεξνη επηζηήκνλεο πνπ ππνζηήξημαλ ηελ εμέιημε κε δηαθνξεηηθέο εξκελείεο Δλψ ε ηδέα ηεο θπζηθήο επηινγήο (natural selection) άξρηζε λα σξηκάδεη ζην κπαιφ ηνπ απφ ην 1838, ν Γαξβίλνο θαζπζηέξεζε ζεκαληηθά ηε δεκνζίεπζε ηνπ έξγνπ ηνπ επί είθνζη ρξφληα. ηελ νπζία θνβφληαλ ηελ ερζξφηεηα πνπ ππήξρε κεηαμχ ησλ δηαλννπκέλσλ ηεο επνρήο θαη ησλ εθθιεζηαζηηθψλ αξρψλ γηα ηελ εμέιημε θαη ηηο ζπλέπεηεο γηα ηε ξηδνζπαζηηθή ηνπ εξκελεία. Σν 1858 φκσο παξέιαβε θαη δηάβαζε ην ρεηξφγξαθν ηνπ λεαξνχ θπζηνδίθε Alfred Russel Wallace ( ) (κε ηίηιν On the tendency of varieties to depart indefinitely from the original type ). Ο Wallace, ν νπνίνο ζπγθέληξσλε βηνινγηθφ πιηθφ απφ δηάθνξα κέξε ηνπ θφζκνπ θαη ηα κνπζεία θπζηθήο ηζηνξίαο, ζπλέιαβε αλεμάξηεηα ηελ ηδέα ηεο θπζηθήο επηινγήο. Ο Γαξβίλνο απέζηεηιε ην ρεηξφγξαθν απηφ θαη έλα δνθίκηφ ηνπ ζηελ επηζηεκνληθή Δηαηξεία Ληλλαία ηνπ Λνλδίλνπ ην Παξφια απηά δελ ππήξμε θακία αληίδξαζε απφ ηνπο εθδφηεο. Σειηθά ην 1859 ν Γαξβίλνο απνθάζηζε λα δεκνζηεχζεη ην πνιχθξνην έξγν ηνπ «Η Προέλεσζη ηων Ειδών Μέζω ηης Φσζικής Επιλογής ή Ζ Δπηθξάηεζε ηωλ Δπλννχκελσλ Πνηθηιηψλ ζηνλ Αγψλα ηεο Εσήο ( The Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life ). Σα αληίηππα ηεο πξψηεο (3.000) θαη δεχηεξεο έθδνζεο εμαληιήζεθαλ απφ ηελ πξψηε εκέξα ηεο έθδνζήο ηνπ. Σν βηβιίν πξνθάιεζε επηζηεκνληθή έθξεμε θαη θιπδσληζκνχο ζηηο θαζηεξσκέλεο αληηιήςεηο (ηδηαίηεξα ζηηο ζξεζθεπηηθέο δνγκαηηθέο ηδέεο) γηα ηελ δσή θαη ηελ εμέιημε. ηελ νπζία, πνιιέο απφ απηέο ηηο αληηιήςεηο κε δηαθνξνπνηεκέλεο εμεγήζεηο είλαη αηζζεηέο κέρξη θαη ζηε ζεκεξηλή επνρή καο. Οη ηδέεο ηνπ Γαξβίλνπ πξνθάιεζαλ ζεηζκφ ζηα ζεκέιηα ηεο Βηθησξηαλήο Αγγιίαο θαη ηδηαίηεξα ε αληίζεζή ηνπ ζηε ζεσξία ηεο βηβιηθήο παξάδνζεο γηα ηε δεκηνπξγία ηεο δσήο θαη ηνπ αλζξψπνπ (αλ θαη ν ίδηνο ήηαλ πηζηφο ηεο Αγγιηθαληθήο εθθιεζίαο)... 25

6 Αλ θαη ε ζεσξία ηνπ Wallace ήηαλ παξφκνηα κε ηνπ Γαξβίλνπ θαη ζεσξνχζε ηελ θπζηθή επηινγή σο βάζε ηεο εμέιημεο ησλ εηδψλ, δελ δεκνζίεπζε νινθιεξσκέλε κειέηε φπσο έθαλε ν Γαξβίλνο. Αληίζεηα ν Γαξβίλνο δηεξεχλεζε θαη ηηο πξνεθηάζεηο ηεο ζεσξίαο ηεο εμέιημεο θαη κε δηθά ηνπ πεηξακαηηθά δεδνκέλα. Σειηθά, ε ζεσξία θαζηεξψζεθε ζην φλνκα ηνπ Γαξβίλνπ, σο Γαξβηληθή ζεσξία (Darwinian theory of evolution). Οη βαζηθέο αξρέο ηεο ζεσξίαο ηεο εμέιημεο κέζσ ηεο θπζηθήο επηινγήο απνηειείηαη απφ δχν βαζηθέο ζέζεηο : α) φια ηα είδε δσληαλψλ νξγαληζκψλ πξνήιζαλ κε εμειηθηηθέο ηξνπνπνηήζεηο απφ θνηλά πξνγνληθά είδε θαη, β) νη ηξνπνπνηήζεηο απηέο νθείινληαη ζηε θπζηθή επηινγή, δειαδή ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ, πνπ επηδξά πάλσ ζηα δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ αηφκσλ ηνπ ίδηνπ είδνπο. Σα άηνκα εθείλα πνπ έρνπλ θαιχηεξε πξνζαξκνζηηθφηεηα ζηηο ζπλζήθεο ηνπ πεξηβάιινληνο επηθξαηνχλ θαη αλαπαξάγνληαη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ πεξλψληαο ηα γελεηηθά ηνπο πξνηεξήκαηα ζηηο επφκελεο γελεέο. Σα επηρεηξήκαηά ηνπ Γαξβίλνπ ζηεξίδνληαλ ζε απνιηζψκαηα, ζηε γεσγξαθηθή θαηαλνκή εηδψλ, ηε ζπγθξηηηθή αλαηνκία, ηελ εκβξπνινγία θαη αθφκε κε ηα λέα είδε θαιιηεξγεκέλσλ θπηψλ θαη εθηξεθφκελσλ δψσλ πνπ δεκηνχξγεζε ν άλζξσπνο (Futuyma D.J. Δμειηθηηθή Βηνινγία, 2 ε έθδνζε, Παλεπηζηεκηαθέο Δθδφζεηο Κξήηεο, Ζξάθιεην, 1991, ζζ. 3-9). Ζ επηρεηξεκαηνινγία ηνπ Γαξβίλνπ θαη παξαδείγκαηά ηνπ, πνπ ήηαλ απνηέιεζκα ηεο καθξφρξνλεο ζπιιεθηηθήο θαη πεηξακαηηθήο ηνπ εξγαζίαο, ήηαλ αξθεηά πεηζηηθά θαη ηεθκεξησκέλα, θαηάθεξαλ λα πείζνπλ κέζα ζε κία εηθνζαεηία ηνπο επηθαλέζηεξνπο επηζηήκνλεο ηεο επνρήο ηνπ γηα ηελ πνξεία ηεο εμέιημεο. Αλ θαη νη Γαξβηληθέο ζεσξίεο απνηεινχλ ηνλ αθξνγσληαίν ιίζνο ησλ βηνινγηθψλ επηζηεκψλ ζήκεξα, αθφκε θαη ηψξα ππάξρνπλ αξλεηηθέο ζεσξήζεηο θαη ερζξφηεηα απφ ζξεζθεπηηθέο νξγαλψζεηο θαη ζενινγηθέο ζεσξίεο γηα ηελ εμέιημε. Ζ ηδέα ηνπ γηα ηνλ «αγώλα γηα ηελ ύπαξμε» ( survival of the fittest ) ησλ δηαθφξσλ εηδψλ εξκελεχζεθε κε ηε ζηελή ηνπ έλλνηα σο κεραληζκφο πνπ αθαλίδεη ηα ειαηησκαηηθά άηνκα ησλ εηδψλ, ζε αληίζεζε κε ηελ πιαησληθή άπνςε ηνπ ηδεαηνχ θαη ακεηάβιεηνπ είδνπο. Ζ θπζηθή επηινγή ζεσξήζεθε σο ηηκσξία ησλ ειαηησκαηηθψλ αηφκσλ ηνπ είδνπο θαη φρη σο επηβξάβεπζε ησλ αηφκσλ πνπ είραλ νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά, βειηησηηθέο απνθιίζεηο απφ ην πξφηππν, ζε ζρέζε κε ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ. Ζ θξάζε ηνπ Γαξβίλνπ φηη κφλν ηα είδε πνπ ζα είλαη θαιχηεξα πξνζαξκνζκέλα ζην πεξηβάιινλ ηνπο ζα επηβηψζνπλ ( only the fittest organisms will prevail ) θαζηεξψζεθε σο «Κνηλσληθόο Γαξβηληζκόο» ( Social Darwinism ) θαη είρε αξλεηηθφ αληίθηππν κε ηηο ζνζηαιηζηηθέο ηδέεο ηεο επνρήο ηνπ. Δπίζεο, ηα ηειεπηαία ρξφληα ν θνηλσληθφο δαξβηληζκφο ζπλδέζεθε εζθαικέλα κε ηηο ξαηζηζηηθέο ζεσξίεο. Ζ ζεσξία φκσο ηνπ Γαξβίλνπ ήηαλ εμαηξεηηθά επθπήο γηα ηελ πεξίπησζε.. Θεσξνχζε φηη νη κηθξνδηαθνξέο ζηα ραξαθηεξηζηηθά κεηαμχ ησλ αηφκσλ ηνπ ίδηνπ είδνπο δελ είλαη αηέιεηεο, αιιά αληίζεηα απνηεινχλ πιηθφ ππφβαζξν (ηψξα γλσξίδνπκε φηη είλαη ην γελεηηθφ πιηθφ ησλ ρξσκνζσκάησλ) κε ην νπνίν ε θπζηθή επηινγή (δειαδή νη ζπλζήθεο ηνπ εμσηεξηθνχ πεξηβάιινληνο) «πιάζεη» λέεο κνξθέο δσήο. Σν ζεκαληηθφ απηφ βήκα ηεο Γαξβηληθήο ζεσξίαο έθαλε ηε κεγάιε δηαθνξά αλάκεζα ζηε ζεσξία ηνπ Μάιζνπο ( An Essay on the Principle of Population, 1798), γηα ηελ επηβίσζε ηνπ επηθξαηέζηεξνπ) θαη απφ αληαγσληζκφ ησλ εηδψλ ηε κεηέθεξε ζηνλ αληαγσληζκφ κεηαμχ ησλ αηφκσλ ησλ εηδψλ. Ζ αληηθαηάζηαζε ηνπ «πξφηππνπ» απφ ην «πνηθηιφκνξθν» είλαη ε ζεκειηψδεο αξρή ηεο ζεσξίαο ηνπ Γαξβίλνπ θαη ζεσξείηαη ε πην επαλαζηαηηθή 26

7 ηδέα ζηελ ηζηνξία ηεο βηνινγίαο Ηδέα πνπ δεκηνχξγεζε κεγάιεο δηαθσλίεο, αιιά έγηλε θαη αθεηεξία γηα ζεκαληηθέο θηινζνθηθέο, επηζηεκνληθέο θαη θνηλσληθέο αληηιήςεηο ζηηο επεξρφκελεο δεθαεηίεο 2.4. ύγρξνλε ύλζεζε ησλ Γαξβηληθώλ Ηδεώλ-Νενδαξβηληζκόο Δλψ ε αξρηθή ηδέα ηεο πξνέιεπζεο ησλ εηδψλ ηνπ Γαξβίλνπ κέζσ ηεο εμέιημεο έγηλε απνδεθηή κε ελζνπζηαζκφ απφ ηνπο επηζηήκνλεο ηεο επνρήο ηνπ θαη έβαιε ηα ζεκέιηα ηεο αικαηψδνπο άλζηζεο ησλ βηνινγηθψλ επηζηεκψλ, ε ηδέα ηεο θπζηθήο επηινγήο είρε αξθεηέο δπζθνιίεο απνδνρήο. ε απηφ βνήζεζε θαη ε έιιεηςε ηελ επνρή εθείλε ηεο θαηαλφεζεο ησλ κεραληζκψλ ηεο θιεξνλνκηθφηεηαο. Ο απξφζσπνο θαη θαζαξά κεραληζηηθφο ραξαθηήξαο ηεο εμέιημεο ησλ δσληαλψλ νξγαληζκψλ είλαη δχζθνινο λα θαηαλνεζεί θαη απνηειεί αλάζεκα γηα φζνπο πηζηεχνπλ φηη ζηνλ έκβην θφζκν νη εμειηθηηθέο πνξείεο εμππεξεηνχλ έλαλ απψηεξν ζθνπφ. Σν ινγηθφ φκσο ππφβαζξφ ηεο εμέιημεο είρε σο απνηέιεζκα ζηελ αλάπηπμε ζεκαληηθψλ θιάδσλ ηεο επηζηήκεο, φπσο ε ζπγθξηηηθή κνξθνινγία, ε παιαηνληνινγία, ε βηνγεσγξαθία θαη ε πεξηγξαθηθή εκβξπνινγία. Οη κεραληζκνί ηεο θιεξνλνκηθφηεηα δηαιεπθάλζεθαλ κε ηελ αλαθάιπςε ηνπ Απζηξηαθνχ κνλαρνχ Μέληει (Gregor Mendel ) απφ δηάθνξα πεηξάκαηα πβξηδηζκνχ κε δηαζηαπξψζεηο θπηψλ κπηδειηψλ, θαζνιηψλ θ.ά. Σα ζπκπεξάζκαηά ηνπ δεκνζίεπζε ην 1866, αιιά ην έξγν ηνπ έκεηλε παξαγλσξηζκέλν κέρξη ηηο αξρέο ηνπ εηθνζηνχ αηψλα. Σν 1900 νη επηζηήκνλεο, Οχγθν ληε Βξηο, Καξι Κφξελο θαη Έξηρ Σζέξκαθ, αλαθάιπςαλ πάιη ηνπο λφκνπο πνπ είρε δηαηππψζεη ν Μέληει., θάλνληαο έξεπλεο αλεμάξηεηα ν έλαο απφ ηνλ άιιν. Σν έξγν ηνπ Μέληει ζεσξήζεθε αξηζηνχξγεκα ζπλδπαζκνχ ινγηθήο θαη πεηξακαηηζκνχ θαη ν ίδηνο αλαγλσξίζηεθε σο ηδξπηήο κηαο θαηλνχξηαο επηζηήκεο, πνπ νλνκάδεηαη γελεηηθή. Ζ ζεσξία πνπ δηαηχπσζε γηα ηελ θιεξνλνκηθφηεηα νλνκάζηεθε πξνο ηηκή ηνπ κεληειηζκόο. ήκεξα νη παξάγνληεο απηνί είλαη γλσζηνί σο γνλίδηα θαη απνηεινχλ ηκήκαηα ησλ ρξσκαηνζσκάησλ (ή ρξσκνζσκάησλ), ηα νπνία βξίζθνληαη ζηνλ ππξήλα ησλ θπηηάξσλ. Ζ Γαξβηληθή ζεσξία γηα ηελ θπζηθή επηινγή έπεζε ζε πνιιέο αληηδηθίεο κε λεφηεξεο βηνινγηθέο αλαθαιχςεηο, φπσο ηεο αλακηγλχνπζαο θιεξνλνκηθφηεηαο (blending inheritance). Δπίζεο, ε αλαθάιπςε ηνπ August Weismann ( ) γηα ηνπο απνκνλσκέλνπο γακέηεο ηνλ ψζεζε λα απνξξίςεη ηνλ πεξηβαιινληηθφ ξφιν ζηελ θιεξνλνκηθφηεηα. O Weismann αλαθάιπςε φηη ην γελεηηθφ πιάζκα (germ plasma), δειαδή ηα γελεηηθά θχηηαξα ή γακέηεο (germ cells ή gametes) πνπ ζα δψζνπλ ζπέξκα ή σάξηα είλαη ηειείσο απνκνλσκέλα απφ ην ζσκαηηθφ πιάζκα (somatic plasma). Σα ππφινηπα θχηηαξα ελφο δσληαλνχ νξγαληζκνχ θαινχληαη ζσκαηηθά θχηηαξα (somatic cells). Ζ ηδέα ηνπ Weismann, πνπ πξνεγήζεθε ηεο αλαθάιπςεο (κε θαζπζηέξεζε 40 ρξφλσλ) ησλ λφκσλ ηεο θιεξνλνκηθφηεηαο ηνπ Μέληει, είλαη θεληξηθή ζηε Μνληέξλα ή Σύγρξνλε εμειηθηηθή ζύλζεζε. Οη κεηαιιάμεηο είλαη ζπλήζσο κία ηπραία δηεξγαζία πνπ ζπκβαίλεη ζηνπο γακέηεο (ή ηα εκβξπτθά θχηηαξα απφ φπνπ πεγάδνπλ) θαη είλαη ε κνλαδηθή πεγή αιιαγψλ (ζην DNA) γηα ηε θπζηθή επηινγή λα επηιέμεη. Αλ θαη δεκηνπξγήζεθε αξρηθά κηα δηακάρε, ζχκθσλα κε ηνλ Mayr, ν Weismann πξέπεη λα ζεσξεζεί φηη είλαη ν πην ζεκαληηθφο εμειηθηηθφο επηζηήκνλαο κεηά ηνλ Γαξβίλν. 27

8 Μεηά ην 1930 ε ζεσξία ηεο εμέιημεο θαη ν ξφινο ηεο θπζηθήο επηινγήο νδεγήζεθε ζε λένπο αηξαπνχο κε ηε ζχλζεζε ησλ λφκσλ ηεο γελεηηθήο θαη ηεο δαξβηληθήο ζεσξίαο ηεο εμέιημεο. ηε ζχλζεζε απηή ελψζαλε ηηο δπλάκεηο ηνπο ε νηθνινγία θαη ε ζπζηεκαηηθή παιαηνληνινγία ησλ έκβησλ φλησλ. Ζ ζεκεξηλή ζεσξία ηεο εμέιημεο θαιείηαη Δμειηθηηθή ή ύγρξνλε ύλζεζε (Evolutionary or Modern Synthesis), αιιά είλαη θαη γλσζηή σο Νενδαξβηληζκόο. Ζ επηηπρία ηεο χγρξνλεο χλζεζεο ήηαλ απνηέιεζκα ηεο θαηάξξηςεο ηεο ζεσξίαο ηεο θιεξνλφκεζεο ησλ επίθηεησλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη απφ ηελ δηαπίζησζε φηη νη ζπλερείο ραξαθηήξεο θαζνξίδνληαη απφ πνιπάξηζκα γνλίδηα πνπ αθνινπζνχλ ηνπο λφκνπο ηεο γελεηηθήο ηνπ Μέληει, ελψ ηα γνλίδηα πνπ επζχλνληαη γηα ηνπο αζπλερείο ραξαθηήξεο έρνπλ κηθξή επίδξαζε ζην θαηλφηππν (ηα εμσηεξηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ νξγαληζκψλ). ηελ αλάδπζε ηεο χγρξνλεο χλζεζεο ζπληέιεζαλ πεξηζζφηεξν νη λέεο ηδέεο πνπ επεμεξγάζζεθαλ ην ζπλδπαζκφ θαλφλσλ γελεηηθήο θαη θπζηθήο επηινγήο. Μία απφ απηέο ήηαλ ε γελεηηθή ησλ πιεζπζκψλ θαη νη καζεκαηηθέο ζεσξίεο ησλ αιιαγψλ ησλ ζπρλνηήησλ ησλ αιιεινκφξθσλ (alleles) θάησ απφ ηελ επίδξαζε ηεο θπζηθήο επηινγήο, νη νπνίεο ηειηθά είλαη ηθαλέο λα πξνθαιέζνπλ εμειηθηηθέο αιιαγέο. Γχν ζεκαληηθά βηβιία ζηνλ ηνκέα απηφ ήηαλ ηνπ R.A. Fischer The Genetical Theory of Natural Selection (1930) θαη ηνπ J.B.S. Haldane The Causes of Evolution (1932). Αξγφηεξα, ν ξσζν-ακεξηθαλφο επηζηήκνλαο Theodosius Dobzhansky ( ) έξημε θσο ζε ζηνηρεία ηεο ζεσξεηηθήο πιεζπζκηαθήο γελεηηθήο θαη ησλ δεδνκέλσλ γηα ηελ γελεηηθή πνηθηινκνξθία ησλ πιεζπζκψλ θαη ηηο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ εηδψλ. Σελ ίδηα πεξίνδν ν Ernst Mayr εξκήλεπζε ζέκαηα γεσγξαθηθψλ δηαθνξψλ ζηα είδε θαη ηεο εηδνγέλεζεο ( speciation ). O G.G.Simpson, ρξεζηκνπνηψληαο ηδέεο θαη αλαιχζεηο άιισλ επηζηεκφλσλ, έδεημε φηη ηα δεδνκέλα ηεο παιαηνληνινγίαο είλαη ζπκβαηά κε ηε Νενδαξβηληθή ζεσξία. Ζ πεξηεθηηθφηεξε φκσο ζχλζεζε γελεηηθήο θαη ηαμηλνκηθήο παξνπζηάζζεθε απφ ηνλ Julian Huxley ( Evolution. The Modern Synthesis, 1942) θαη κε ηε ζπζηεκαηηθή ηνπ αλάιπζε θαζηέξσζε ην Νενδαξβηληζκφ ζηελ δπηηθή επηζηεκνληθή θνηλφηεηα (δεο ηελ βηβιηνγξαθία). Ζ χγρξνλε χλζεζε (πνπ είρε θαη άιιεο νλνκαζίεο, φπσο evolutionary synthesis, millennium synthesis, neodarwinian synthesis) επέιπζε κεγάιεο θαη δχζθνιεο έλλνηεο αιιά θαη πξνβιήκαηα βηνινγηθήο εμέιημεο πνπ ηεθκεξηψζεθαλ κε πεηξακαηηθά δεδνκέλα ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. ηνλ ππξήλα ησλ εξσηεκάησλ ήηαλ βέβαηα νη λφκνη ηεο Μεληειηθήο γελεηηθήο θαη ε Γαξβίληα θπζηθή επηινγή. πλδχαζε ινηπφλ ε λέα ζεσξία ηηο κεγάιεο θιίκαθαο αιιαγέο (καθξνεμέιημε) πνπ δηαπίζησλαλ νη παιαηνληνιφγνη θαη εμεγνχζε ηiο κεηαβνιέο πνπ εκθαλίδνληαλ ζηνπο ζηελνχο ή ηνπηθνχο πιεζπζκνχο (κηθξνεμέιημε) φπσο δηαπίζησλαλ νη βηνιφγνη πεδίνπ. Σα θπξηφηεξα ζεκεία ηεο Nενδαξβηληθήο ζεσξίαο ηεο εμέιημεο ζα κπνξνχζαλ λα ζπλνςηζζνχλ ζηα παξαθάησ : (Futuyma DJ. Δμειηθηηθή Βηνινγία, 1995, ζζ ). α) νη θπζηθνί πιεζπζκνί ησλ δηαθφξσλ εηδψλ εκπεξηέρνπλ κεγάιε γελεηηθή πνηθηινκνξθία πνπ δεκηνπξγείηαη κέζσ ηπραίσλ κεηαιιάμεσλ θαη αλαζπλδπαζκνχ, αιιά ρσξίο λα ππάξρεη απψηεξνο ζθνπφο, β) νη ρξσκνζσκηθέο αιιαγέο απφ γεληά ζε γεληά κέζα ζηνπο πιεζπζκνχο νθείινληαη ζε αιιαγέο ηεο ζπρλφηεηαο ησλ γνληδίσλ πνπ πεξηέρνπλ νη πιεζπζκνί. Οη αιιαγέο απηέο είλαη απνηέιεζκα ηπραίαο παξέθθιηζεο ζηελ 28

9 αληαιιαγή γνληδίσλ κεηαμχ πιεζπζκψλ θαη γίλνληαη θπξίσο κέζσ ηεο θπζηθήο επηινγήο (επίδξαζε εμσηεξηθνχ πεξηβάιινληνο), γ) ην πξνζαξκνζηηθφ πιενλέθηεκα ησλ πεξηζζφηεξσλ αιιεινκφξθσλ είλαη ζρεηηθά κηθξφ, κε απνηέιεζκα νη θαηλνηππηθέο αιιαγέο πνπ πξνθαινχληαη λα είλαη κηθξέο θαη βαζκηαίεο. [*αιιειόκνξθνο (allelic, allele, allelomorph), αλληλόμορθο γονίδιο (allele). Γνλίδηα πνπ ειέγρνπλ ηηο παξαιιαγέο ελόο ραξαθηεξηζηηθνύ θαη θαηαιακβάλνπλ αληίζηνηρεο γνληδηαθέο ζέζεηο ζηα νκόινγα ρξωκνζώκαηα, νλνκάδνληαη αλληλόμορθα γονίδια.] δ) ε δηαθνξνπνίεζε ησλ κνξθψλ ηεο δσήο (δειαδή ησλ εηδψλ) επηηπγράλεηαη κέζα απφ ηε δηεξγαζία ηεο εηδνγέλεζεο (speciation). Με ηνλ φξν εηδνγέλεζε πεξηγξάθεηαη ε εμειηθηηθή δηαδηθαζία κε ηελ νπνία λέα βηνινγηθά είδε δεκηνπξγνχληαη απφ έλα κνλαδηθφ παηξηθφ είδνο. Έλαο κεραληζκφο πνπ ζπλήζσο πξνυπνζέηεη ηελ βαζκηαία αλαπαξαγσγηθή απνκφλσζε ησλ πιεζπζκψλ, ε) εάλ νη δηαδηθαζίεο απηέο ζπλερηζζνχλ γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ κεγάιεο αιιαγέο θαη λα δεκηνπξγήζνπλ λέεο θαηεγνξίεο θαηάηαμεο (γέλε, νηθνγέλεηεο, θ.ιπ.) δ) ε θπζηθή επηινγή είλαη ν θπξηφηεξνο κεραληζκφο ησλ αιιαγψλ απηψλ. Αλ θαη ππήξμαλ θαη άιιεο ζεκαληηθέο αιιαγέο θαη βειηηψζεηο ζηελ Νενδαξβηληθή ζεσξία ηεο εμέιημεο ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, πηζηεχεηαη φηη ηα ζεκαληηθφηεξα ζεκεία έρνπλ θαηαγξαθεί θαη ε πινχζηα βηβιηνγξαθία πνπ ππάξρεη (θαη ζε ειιεληθέο εθδφζεηο) κπνξεί λα απνηειέζεη έλα επφκελν βήκα γηα ηνλ ελδηαθεξφκελν αλαγλψζηε Σύρε ή Αλαγθαηόηεηα(;) ζηελ Δμέιημε ησλ Εσληαλώλ Οξγαληζκώλ Πνιιέο πιεπξέο ησλ βηνινγηθψλ θαηλνκέλσλ θαη ηεο εμέιημεο ησλ δηάθνξσλ κνξθψλ ηεο δσήο ζπλαληνχζαλ δχζθνια εξσηήκαηα αθφκε θαη ζηε δεθαεηία ηνπ Οη επηζηήκνλεο φκσο αλαθάιππηαλ θαη ηεθκεξίσλαλ ζεκαληηθέο βηνινγηθέο ιεηηνπξγίεο θαη κεραληζκνχο πνπ εμεγνχζαλ ηε ζρέζε νξγαληζκνχ-πεξηβάιινληνο. Έλα απφ ηα ζεκαληηθά εξσηήκαηα ήηαλ θαηά πφζν ππάξρνπλ ηπραίεο κεηαβνιέο ή θαη αλαγθαίεο απφ ηνπο θπζηθνρεκηθνχο λφκνπο πνπ πξνσζνχζαλ ηελ εμέιημε. Σν 1970 ν Γάιινο βηνρεκηθφο Jacques Monod (Εάθ Μνλφ) δεκνζίεπζε ηελ νινθιεξσκέλε βηνινγηθή θηινζνθία ηνπ ζην δηάζεκν βηβιίν ηνπ Le Hasard et la Nėcessitė. Essai sur la philosophie naturelle de la biologie modern.(1970) [«Ζ Τύρε θαη ε Αλαγθαηόηεηα. Γνθίκην γηα ηε θπζηθή θηινζνθία ηεο λεόηεξεο βηνινγίαο»]. χκθσλα κε ηηο απφςεηο ηνπ ε εμέιημε ηεο δσήο θαη ηνπ αλζξψπνπ είλαη απνηέιεζκα ηνπ ζπλδπαζκνχ ηπραίσλ κεηαιιάμεσλ θαη αλαγθαζηηθψλ πξνζαξκνγψλ νθεηινκέλσλ ζηνπο θπζηθνρεκηθνχο λφκνπο θαη ηηο πηέζεηο ηνπ εμσηεξηθνχ πεξηβάιινληνο γηα πξνζαξκνγή. Ο Εαθ Μνλφ ήηαλ έλαο απφ ηνπο ζεκειησηέο ηεο κνληέξλαο κνξηαθήο βηνινγίαο. Ξεθίλεζε σο δηεπζπληήο ηνπ ηκήκαηνο θπηηαξηθήο βηνρεκείαο ζην Ηλζηηηνχην Παζηέξ θαη ζηε ζπλέρεηα έγηλε θαζεγεηήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Sorbonne (1959). Σν 1967 έγηλε θαζεγεηήο ηνπ Κνιεγίνπ ηεο Γαιιίαο ζηελ έδξα ηεο Μνξηαθήο Βηνινγίαο θαη ην 1971 αλέιαβε ηε γεληθή δηεχζπλζε ηνπ Ηλζηηηνχηνπ Παζηέξ. Σηκήζεθε κε ην βξαβείν Νφκπει Φπζηνινγίαο ή Ηαηξηθήο ην 1965 (κε ηνπο Francois Jacob & Andre Lwoff, Φ. Εαθφκπ θαη Α. Λβνθ) γηα ηελ αλαθάιπςε ησλ γνληδηαθψλ ζπκπιφθσλ πνπ ξπζκίδνπλ ηε ιεηηνπξγία άιισλ 29

10 γνλίδησλ. Ήδε απφ ην 1951 ν Μνλφ εξεπλνχζε ηα θαηλφκελα θπηηαξηθήο θαηαζηνιήο ζηα βαθηεξία, δηαηππψλνληαο ζηε ζπλερεία έλα κνληέιν γνληδηαθήο αιιειεπίδξαζεο. Μηα πξσηεΐλε (θαηαζηνιέαο) ζπλδέεηαη επηιεθηηθά κε κηα ζέζε ζην DNA, ε νπνία βξίζθεηαη δίπια ζε κηα ζέζε ζχλδεζεο ηεο RNAπνιπκεξάζεο (πξναγσγέαο). Έηζη εκπνδίδεηαη ε κεηαγξαθή ηεο αθνινπζίαο ηνπ DNA, πνπ ειέγρεηαη απφ ηελ ηειεπηαία. Ζ αθνινπζία ηνπ DNA ζηα βαθηήξηα πεξηθιείεη πνιιά γνλίδηα θαη ην ζχλνιν ιέγεηαη νπεξφλην. Δπηπιένλ, νη Μνλφ θαη Εαθφκπ κε ηελ επθπή ηνπο βηνινγηθή δηεξεχλεζε πξφηεηλαλ απφ ην 1961 ηελ χπαξμε ηνπ αγγειηνθφξνπ RNA (messenger RNA). ρήκα 2.3. Οη François Jacob, Jacques Monod θαη Andre Lwoff ηελ εκέξα αλαγγειίαο φηη βξαβεχζεθαλ κε ην Βξαβείν Νφκπει Φπζηνινγίαο ή Ηαηξηθήο (1965). Ο Jacques Monod έγηλε ηειηθά δηεπζπληήο ηνπ Ηλζηηηνχηνπ Παζηέξ. Ο Μνλφ θαη νη βηνιφγνη ηεο επνρήο ηνπ πίζηεπαλ φηη φια ηα έκβηα φληα είλαη απφ ηε θχζε ηνπο πξνθαζνξηζκέλα λα αληηδξνχλ κε ζηεξεφηππν ηξφπν ζηηο επηδξάζεηο ηνπ πεξηβάιινληνο, βάζεη ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ είλαη θσδηθνπνηεκέλεο ζηα γνλίδηά ηνπο. Ο νξγαληζκφο δελ έρεη δπλαηφηεηα επηινγήο, είλαη αλαγθαζκέλνο (αλαγθαηφηεηα). Αιιά θαη ε ζρέζε ηνπ νξγαληζκνχ κε ην πεξηβάιινλ είλαη δηαιεθηηθή θαη δπλακηθή, ζρέζε ακνηβαίαο επελέξγεηαο θαη αιιεινθαζνξηζκνχ. Οη κεηαιιάμεηο πνπ ζπκβαίλνπλ ζηα γνλίδηα είλαη ρανηηθέο θαη ηπραίεο (ηχρε). Απηέο πνπ επηβάιινπλ θαη αιιάδνπλ ηνλ θψδηθα ηνπ DNA (δειαδή ηε ζεηξά ησλ λνπθιενβάζεσλ ή δηαζπνχλ ηνπο θιψλνπο) είλαη εληειψο ηπραίεο. Ο Mνλφ απφ θηινζνθηθή άπνςε πίζηεπε φηη ε πνιππινθφηεηα ησλ βηνινγηθψλ κεηαβνιψλ θαηά ηελ εμέιημε είλαη δχζθνιν λα επαλαιεθζεί κε ην ίδην ηειηθφ απνηέιεζκα, άξα ζεσξνχζε, ηδηαίηεξα ηνλ άλζξσπν, δχζθνια λα βξεζεί ζε άιινπο πιαλήηεο ζην ζχκπαλ. ην 6η6ιίν ηνπ «Ζ Σχρε θαη ε Αλαγθαηφηεηα» γξάθεη ζηελ ηειεπηαία παξάγξαθν φηη «ν άλζξσπνο μέξεη επηηέινπο φηη είλαη κφλνο ηνπ κέζα ζηελ αδηάθνξε απεξαληνζχλε ηνπ χκπαληνο απ' φπνπ μεπήδεζε ηπραία. Όρη κφλν ην πεπξσκέλν ηνπ, κα νχηε θαη ην ρξένο ηνπ είλαη γξακκέλν πνπζελά. ' απηφλ ελαπφθεηηαη λα δηαιέμεη αλάκεζα ζην Βαζίιεην θαη ζηα εξέβε». Ζ παξαπάλσ παξάγξαθνο επηηξέπεη ηελ επηιεθηηθή πξνζσπνπνίεζε γηα θάζε θηινζνθηθή ηνπνζέηεζε. Σν ηη ραξαθηεξίδεη θαλείο «Βαζίιεην» είλαη απφιπην πξνζσπηθφ δεδνκέλν». 30

11 2.6. Ζ Γηακάρε γηα ην Ρόιν ηεο Δμέιημεο ζηελ Αλζξώπηλε πκπεξηθνξά: Κνηλσληνβηνινγία Αλ θαη ην ζέκα ηεο Κνηλσληνβηνινγίαο μεπεξλάεη ηα φξηα ηεο ζεκαηνινγίαο απηνχ ηνπ βηβιίνπ είλαη ελδηαθέξνλ λα αλαθεξζνχκε ζηελ πηπρή απηή ηνπ Νενδαξβηληζκνχ, ιφγσ ηεο κεγάιεο δηακάρεο πνπ πξνθάιεζε κεηαμχ πνιχ γλσζηψλ επηζηεκφλσλ ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ Απφ ηελ δεθαεηία ηνπ 1960 αξθεηά γλσζηνί εμειηθηηθνί βηνιφγνη θαη αλζξσπνιφγνη επεμεξγαδφκελνη ζηνηρεία ηεο αλζξψπηλεο εμέιημεο πξνρψξεζαλ απφ ηελ εζνινγία ζηελ νηθνινγία ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο. ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960 δεκνζηεχζεθαλ δηάθνξα βηβιία, φπσο ηνπ εζνιφγνπ: Konrad Lorenz On Aggression (1966) θαη ηνπ αλζξσπνιφγνπ θαη ζεαηξηθνχ ζπγγξαθέα Ardrey R. The Territorial Imperative: A Personal Inquiry in the Animal Origins on Property and Nations (1966). Σα βηβιία απηά αλαθέξνληαλ ζηελ επηζεηηθφηεηα ηνπ αλζξψπηλνπ είδνπο θαη ζηνλ αληαγσληζκφ πνπ απνηειεί αλαγθαία ζπλζήθε γηα ηελ θπζηθή επηινγή.. Σα βηβιία δέρζεθαλ αξλεηηθέο θξηηηθέο. Αθνινχζεζαλ ηα βηβιία ηνπ γλσζηνχ Άγγινπ δσνιφγνπ θαη εζνιφγνπ (ηδέεο πνπ πξνβιήζεθαλ ζε ηειενπηηθή ζεηξά θαη απφ ηελ ηειεφξαζε ηνπ BBC) Desmond Morris The Naked Ape: A Zoolνgist s Study of the Human Animal (1967) θαη The Human Zoo (1969) Σα βηβιία παξνπζίαδαλ κε ηεθκεξησκέλν, έμππλν θαη πξνθιεηηθφ ηξφπν κία βηνινγηθή εμέηαζε ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ αλζξψπνπ απφ ηελ εμειηθηηθή πιεπξά. Σα βηβιία απηά δεκηνχξγεζαλ ην ππφβαζξν γηα ηελ εκθάληζε ηνπ βηβιίνπ «Κνηλωληνβηνινγία» απφ ηνλ γλσζηφ θαζεγεηή ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ Υάξβαξλη Edward O. Wilson. Σν 1975, ν Edward O. Wilson δεκνζίεπζε ην ελδηαθέξνλ βηβιίν ηνπ, ην νπνίν αλαζέξκαλε ηε δηακάρε γχξσ απφ ην ξφιν πνπ παίδεη ε εμέιημε ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ δψσλ θαη ηδηαίηεξα ζηελ θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά ηνπ αλζξψπνπ. (Wilson E.O.. Sociobiology: The New Synthesis, 1975). Σν έξγν ηνπ Wilson (ν νπνίνο είλαη γλσζηφο γηα ηε κειέηε ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ θνηλσληθψλ εληφκσλ, φπσο ηα κπξκήγθηα, νη κέιηζζεο, θ.ιπ) ήηαλ κία λέα ζπλζεηηθή εξγαζία γηα ηε επίδξαζε ηεο γελεηηθήο θαη ηνπ δαξβηληζκνχ ζηε δεκηνπξγία θαη ιεηηνπξγία ησλ θνηλσληψλ ησλ δψσλ θαη θπζηθά αλαθέξνληαλ δηεμνδηθά θαη ζηνλ άλζξσπν θαη ηηο ζπκπεξηθνξέο ησλ θνηλσληθψλ νκάδσλ ηνπ. Σν πεξηερφκελν ηνπ βηβιίνπ ηνπ Wilson ήηαλ αξθεηά ακθηιεγφκελν θαη δεκηνχξγεζε αξθεηέο δηακάρεο κε άιινπο επηζηήκνλεο αιιά θαη ηηο θνηηεηηθέο λενιαίεο ηεο επνρήο ζηηο ΖΠΑ. ην έξγν ηνπ πεξηέιαβε ζεκαληηθφ αξηζκφ πεηξακαηηθψλ εξεπλψλ γηα ηε ζπκπεξηθνξά ησλ δψσλ αιιά θαη εθάξκνζε ηα δεδνκέλα απηά ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπ αλζξψπνπ. Θεψξεζε φηη ε «βηνινγηθή βάζε» απνηειεί έλα ηζρπξφ γελεηηθφ ππφβαζξν ή πξνδηάζεζε θαη ζπκβάιιεη ζην θαηλφηππν ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ αλζξψπνπ. Αιιά γηα επηζηήκνλεο πνπ ήηαλ πνιηηηθνπνηεκέλνη, ε γελεηηθή πξνδηάζεζε ζήκαηλε φηη ε ζπκπεξηθνξά είλαη «γελεηηθά πξνθαζνξηζκέλε» θαη αλαπφθεπθηα δελ επηδέρεηαη βειηίσζε ή ζεκαληηθή αιιαγή κε ηελ παηδεία θαη ηε ζσζηή θνηλσληθή αλαηξνθή. Απηφ ήηαλ έλα ζέζθαην ησλ θνηλσληνινγηθψλ επηζηεκψλ. Δίλαη γλσζηφ φκσο ζηνπο βηνιφγνπο φηη νη άλζξσπνη δελ είλαη γελεηηθά απηφκαηα, φπνπ φια ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο ξπζκίδνληαη απνθιεηζηηθά απφ ηα γνλίδηά ηνπο. Αιιά αθφκε θαη ζήκεξα πηζηεχεηαη φηη ην θνηλσληθφ, νηθνγελεηαθφ θαη εθπαηδεπηηθφ πεξηβάιινλ ζπκβάιινπλ ζε κεγάιν βαζκφ ζηελ αλάπηπμε ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπο. 31

12 Τπάξρνπλ πνιιέο κειέηεο κε δηδχκνπο θαη πηνζεηεκέλα παηδηά πνπ δείρλνπλ φηη ην γελεηηθφ ππφβαζξν ζπκβάιιεη ζε κεγάιν πνζνζηφ ζηηο ηθαλφηεηεο, ηηο ξνπέο θαη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ αλζξψπνπ απέλαληη ζε θνηλσληθέο πιεπξέο ηεο δσήο. Άιινη επηζηήκνλεο φκσο ζεψξεζαλ φηη ε εθαξκνγή ηεο θνηλσληνβηνινγίαο ζηνλ άλζξσπν ελέρεη θηλδχλνπο (ξαηζηζηηθά πξφηππα) θαη αλέπηπμαλ επηρεηξεκαηνινγίεο πνπ επεθηάζεθαλ ζε επηζηεκνληθή δηακάρε, ηδηαίηεξα γηα ηελ επθπΐα ησλ δηαθφξσλ θπιψλ θαη ηνπ Intelligence Quotient. IQ (πειίθν επθπΐαο) εάλ δηαθέξεη κεηαμχ ησλ θπιψλ ηνπ αλζξψπνπ. Οη γλσζηνί εμειηθηηθνί δαξβηληζηέο θαη αλζξσπνιφγνη, φπσο ν Stephen Jay Gould θαη ν Richard Lewontin αξλήζεθαλ αξρηθά λα απνδερζνχλ ηηο ηδέεο, θνβνχκελνη φηη νη αξρέο ηεο θνηλσληνβηνινγίαο εκπεξηέρνπλ δείγκαηα βηνινγηθνχ ληεηεξκηληζκνχ (biologically determinist). Γειαδή φηη ν άλζξσπνο θαη ε ζπκπεξηθνξά ηνπ πξνθαζνξίδνληαη απφιπηα απφ ην γελεηηθφ ηνπ πιηθφ (πνπ θιεξνλνκείηαη απφ ηνπο πξνγφλνπο ηνπ). Ζ αληίδξαζε ηνπο ήηαλ δηθαηνινγεκέλε ιφγσ ησλ παιαηφηεξσλ ηζηνξηθψλ γεγνλφησλ (ξαηζηζηηθνχ δηαρσξηζκνχ, απνιπηαξρηθά θαζεζηψηα) θαη πξαθηηθέο παιαηφηεξσλ επνρψλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα λα επηθξνηήζνπλ ην θνηλσληθφ status quo. Οξηζκέλεο ηδέεο επγνληθήο δηθαηνιφγεζαλ ηελ θαζηέξσζε απηαξρηθψλ πνιηηηθψλ πξνγξακκάησλ γηα άηνκα κε πεξηνξηζκέλε δηαλνεηηθή πγεία (π.ρ. ζηείξσζε ςπρηθά δηαηαξαγκέλσλ αηφκσλ ζηε νπεδία). Σα πξνγξάκκαηα απηνχ ηνπ είδνπο απνθαινχληαη επγνληθέο ηδέεο ή κοινωνικός δαρβινιζμός (social darwinism, eugenics). Αξθεηνί θαζεγεηέο παλεπηζηεκίνπ, φπσο νη Steven Rose, Richard Lewontin θαη άιινη δηνξγάλσζαλ ζπλέδξηα θαη έγξαςαλ βηβιία ελάληηα ζηελ θνηλσληνβηνινγία θαη ηνλ θνηλσληθφ δαξβηληζκφ. Δλδεηθηηθά κεξηθνί ηίηινη: Against Biological Determinism, Towards a Liberatory Biology, Not in Our Genes. Biology, Ideology and Human Nature θαη απφ ηνπο εμειηθηηθνχο βηνιφγνπο θαη θαζεγεηέο ζην Υάξβαξλη Richard Levins θαη Richard Lewontin The Dialectical Biologist. Σα βηβιία απηά είραλ ηδηαίηεξε ζεκαζία γηα ην θηινζνθηθφ ηνπο πεξηερφκελν, ηελ κεζνδνινγία ηνπο θαη ηε ζηνραζηηθή πξνζέγγηζε ζηα ζέκαηα ηεο εμειηθηηθήο βηνινγία. Μία εμαηξεηηθή θαηαγξαθή ησλ ηδεψλ ηεο Κνηλσληνβηνινγίαο θαη ηεο δηακάρεο πνπ μεθίλεζε κε ην βηβιίν ηνπ Wilson ζα κπνξέζεη λα δηαβάζεη ν ελδηαθεξφκελνο, Έιιελαο αλαγλψζηεο ζην βηβιίν ηνπ γλσζηνχ επηζηήκνλα θαη θαζεγεηή Κψζηα Β. Κξηκπά (δσνιφγνο θαη γελεηηζηήο) «Κνηλωληνβηνινγία». Δθδφζεηο Κάηνπηξν, Αζήλα, ην βηβιίν εμεηάδνληαη νη επαλαζηαηηθέο αιιαγέο ηνπ Γαξβηληζκνχ πνπ ζπλδένληαη θαη ζεκειηψλνπλ ηηο θνηλσληθέο θαη αλζξσπηζηηθέο επηζηήκεο κε ηε βηνινγηθή εμέιημε. Ζ ηεθκεξησκέλε ή κεξηθέο θνξέο απζαίξεηε απηή επέθηαζε ζηελ εζηθή, ζηελ αηζζεηηθή, ζηε γλσζηνινγία θαη ζηελ ινγηθή, έγηλε αληηθείκελν ζθνδξψλ αληηπαξαζέζεσλ θαη γφληκσλ αλαδεηήζεσλ, νη νπνίεο απνηεινχλ κέξνο ηεο αλάιπζεο ηνπ βηβιίνπ. Ο Κ. Κξηκπάο ζήηεπζε θαηά θαηξνχο θαη ζηηο δχν πιεπξέο ηεο δηακάρεο θαη ησλ επηζηεκνληθψλ πξνζεγγίζεσλ. Γλσξίδνληαο έηζη ηα ππέξ θαη ηα θαηά ησλ δχν πιεπξψλ ηεο επηζηεκνληθήο δηακάρεο. Γηαβάδνληαο ην βηβιίν απηφ θαηαιαβαίλεη ν αλαγλψζηεο ηηο ιεπηέο δηαθνξέο πνπ κπνξνχλ λα αλαπηπρζνχλ κεηαμχ ησλ επηζηεκφλσλ ζε εμειηθηηθέο ζεσξίεο ηεο δσήο θαη πφζν δχζθνιεο γίλνληαη νη έλλνηεο γηα βηνινγηθέο ζπκπεξηθνξέο θαη εζηθά πξνβιήκαηα ηεο αλζξψπηλεο θνηλσλίαο. 32

13 2.7. Σν Δγσηζηηθό Γνλίδην. Έλα Ρηδνζπαζηηθό Βηβιίν Ο Richard Dawkins είλαη κία εμαηξεηηθή πεξίπησζε εμειηθηηθνχ βηνιφγνπ πνπ μεθίλεζε κε ην βηβιίν ηνπ (1976) πνπ έκειιε λα γίλεη κεγάιε επηηπρία γηα ηελ εμειηθηηθή βηνινγία θαη ηελ εζνινγία ηεο επνρήο καο, «Σν Δγσηζηηθφ Γνλίδην».. ρήκα 2.4. Οη επηζηήκνλεο E.O. Wilson θαη R. Dawkins κε ηα βηβιία ηνπο θαη ηηο ξηδνζπαζηηθέο ηνπο ηδέεο πξνψζεζαλ ηελ ηδέα ηεο εμειηθηηθήο βηνινγίαο Ο Richard Dawkins έγηλε γλσζηφο θαη σο ζπγγξαθέαο βηβιίσλ εθιατθεπκέλεο επηζηήκεο θαη κέρξη ην 2008 δηαηεξνχζε ηελ Έδξα Charles Simonyi ζην Παλεπηζηήκην ηεο Ομθφξδεο γηα ηελ «Δθιατθεπκέλε Καηαλφεζε ηεο Δπηζηήκεο» (Professor for Public Understanding of Science). Σν 1976 δεκνζίεπζε ην «Εγωιζηικό Γονίδιο» ( Selfish Gene ), έλα έξγν πνπ ζεκαηνδνηεί ηελ είζνδν ηεο βηνινγηθήο πξνβιεκαηηθήο ζηελ πνιηηηζκηθή αλάιπζε. Ο Dawkins είλαη αξθεηά ηζρπξνγλψκσλ εμειηθηηθφο βηνιφγνο θαη ππνζηεξίδεη ζζελαξά ηελ εμειηθηηθή ζεσξία ηνπ Γαξβίλνπ. ην βηβιίν απηφ εθζέηεη ηε βαζηθή ηνπ ζέζε. φηη ε εμέιημε ησλ έκβησλ φλησλ ζα πξέπεη λα θαηαλνεζεί σο ζηξαηεγηθή επηβίσζεο, πνιιαπιαζηαζκνχ θαη επέθηαζεο ησλ βαζηθψλ ζπζηαηηθψλ ππνζπλφισλ ηνπο, δειαδή ησλ γνληδίσλ. Σν βηβιίν ηνπ Dawkins είρε έλα εμαηξεηηθφ πξνηέξεκα γηαηί παξνπζίαζε κε απιή γιψζζα ηηο ζχγρξνλεο απφςεηο γηα ηε θπζηθή επηινγή, ηε ζπκπεξηθνξά, ηνλ αιηξνπτζκφ ή ηνλ εγσηζκφ ηνπ αηφκνπ. Όιεο απηέο νη απφςεηο κεηαθέξνληαη κε επθνιία θαη ζαθήλεηα απφ ηε γιψζζα ησλ γνληδίσλ ζηε γιψζζα ηεο θαζεκεξηλήο δσήο. Σν βηβιίν καδηθνπνίεζε ηελ γνληδην-θεληξηθή άπνςε γηα ηελ εμέιημε θαη εηζήγαγε ηνλ φξν κηκίδην (meme).σν «Δγσηζηηθφ Γνλίδην» έγηλε απνδεθηφ κεηαμχ ησλ βηνιφγσλ θαη ηνπ επξένο θνηλνχ. Ζ ελαξγήο εξκελεία ηεο δσήο απφ ηε ζθνπηά ηνπ γνληδίνπ, επηθεληξψλεη ηα λήκαηα ηεο ζθέςεο γηα ην ραξαθηήξα ηεο θπζηθήο επηινγήο ζε έλα ελλνηνινγηθφ πιαίζην κε βαζηέο πξνεθηάζεηο φζνλ αθνξά ηελ θαηαλφεζε ηεο εμέιημεο ηεο δσήο ζηνλ πιαλήηε Γε.. Σν «Δγσηζηηθφ 33

14 Γνλίδην» ζεσξείηαη επξέσο σο έλα αξηζηνχξγεκα επηζηεκνληθήο γξαθήο, θαη ε δηνξαηηθφηεηά ηνπ παξακέλεη κέρξη θαη ζήκεξα. Σν 1982, ν Dawkins δεκνζίεπζε ην δεχηεξν βηβιίν ηνπ "The Extended Phenotype", έλα αθφκε ελδηαθέξνλ ζχγγξακκα πνπ αλαθέξεηαη ζηηο ζεσξίεο ηεο εμειηθηηθήο βηνινγίαο. ην βηβιίν παξνπζηάδεηαη ε ζεσξία θαηά ηελ νπνία ηα θαηλνηππηθά απνηειέζκαηα δελ πεξηνξίδνληαη ζην ζψκα ελφο νξγαληζκνχ, αιιά κπνξνχλ λα επεθηαζνχλ ζην πεξηβάιινλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ ζσκάησλ άιισλ νξγαληζκψλ. Ο Dawkins είλαη επίζεο πνιχ γλσζηφο ζηνλ Γπηηθφ θφζκν γηα ηηο απφςεηο ηνπ ζρεηηθά κε ηνλ αζετζκφ, ηελ εμέιημε, ηνλ δεκηνπξγηζκφ (creationism), ηε ζεσξία ηνπ επθπνχο ζρεδηαζκνχ θαη ηε ζξεζθεία. Ηδηαίηεξα γηα ηνλ δεκηνπξγηζκφ έρεη γξάςεη κία εμαηξεηηθή θξηηηθή θαηά ηνπ επθπνχο ζρεδηαζκνχ (intelligent design). Σν ζενινγηθφ απηφ θίλεκα (ςεπδν-επηζηεκνληθφ θαηά ηνπο επηζηήκνλεο) έρεη θπξίσο ηηο βάζεηο ηνπ ζηηο ΖΠΑ θαη ζεσξεί φηη ε πνιππινθφηεηα ησλ δσληαλψλ νξγαληζκψλ πξέπεη λα έρεη πίζσ ηεο θάπνηα αλψηεξε ππεξθπζηθή δχλακε. Πξνζπαζεί δε έκκεζα λα θαηνρπξψζεη ην δηθαίσκα λα δηδάζθεηαη ε ζεσξία ηνπο παξάιιεια κε ηελ επίζεκε εμειηθηηθή βηνινγία. ην βηβιίν ηνπ «Ο Τπθιόο Ωξνινγνπνηόο» ( The Blind Watchmaker, 1986), πεξηγξάθεη ηελ αληίζεζή ηνπ ελάληηα ζηελ «αλαινγία ηνπ σξνινγνπνηνχ», έλα επηρείξεκα γηα ηελ χπαξμε ελφο ππεξθπζηθνχ δεκηνπξγνχ πνπ βαζίδεηαη πάλσ ζηελ πνιππινθφηεηα ησλ δψλησλ νξγαληζκψλ. Ο Dawkins αληί απηνχ πεξηγξάθεη ηηο εμειηθηηθέο δηαδηθαζίεο σο αλάινγεο κε ηνλ «ηπθιφ σξνινγνπνηφ» (θπζηθή επηινγή) πνπ αληρλεχεη ηπθιά ηα εμαξηήκαηα θαη ηα ηνπνζεηεί ζπλαξκνζκέλα γηα λα θηηάμεη ηνλ νξγαληζκφ. Ο Dawkins είλαη πιένλ έλα ζπγγξαθηθφ θαηλφκελν, κε πνιιά επηζηεκνληθά θαη εθιατθεπκέλα βηβιία πνπ έγηλαλ κπεζηζέιεξ, κε εθαηνκκχξηα αληίηππα. Πξαγκαηνπνηεί ηαθηηθέο εκθαλίζεηο ζε πνιιέο ηειενπηηθέο εθπνκπέο θαη ζην ξαδηφθσλν, ζπδεηψληαο ηα πξναλαθεξφκελα ζέκαηα. Σν πην δηάζεκν βηβιίν ηνπ είλαη ην «Ζ Πεξί Θενύ Απηαπάηε» ( The God Delusion. 2006), φπνπ ππνζηεξίδεη κε εχζηνρα παξαδείγκαηα ηελ έιιεηςε ησλ πηζαλνηήησλ λα ππάξρεη έλαο ππεξθπζηθφο δεκηνπξγφο θαη φηη ε ζξεζθεπηηθή πίζηε κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί σο ςεπδαίζζεζε, ςεπδήο εκκνλή θαη κφλν πεπνίζεζε. Μέρξη ην 2007, κφλν ε αγγιηθή έθδνζε είρε πνπιήζεη πεξηζζφηεξα απφ 1,.5 εθαηνκκχξην αληίηππα θαη είρε κεηαθξάζηεθε ζε 31 άιιεο γιψζζεο, απνηειψληαο ην δεκνθηιέζηεξν βηβιίν ηνπ κέρξη ζήκεξα. Σν ηειεπηαίν ηνπ βηβιίν : The Greatest Show on Earth (2010) γηα ηε δσή ζηε Γε, έρεη γίλεη κία αθφκε κεγάιε εθδνηηθή επηηπρία εθιατθεπκέλνπ επηζηεκνληθνχ βηβιίνπ. Ο Ρίηζαξλη Νηφθηλο είλαη άζενο, θαη ζα κπνξνχζε λα θαηαηαρζεί ζηελ θαηεγνξία ηνπ θνζκηθνχ νπκαληζηή θαη ηνπ επηζηεκνληθνχ νξζνινγηζηή. Έρεη αλαθεξζεί πνιιέο θνξέο ζηα ΜΜΔ σο o "Ρνηβάηιεξ ηνπ Γαξβίλνπ" ζε αλαινγία κε ηνλ Βξεηαλφ βηνιφγν Σφκαο Υάμιετ πνπ ππνζηήξημε κε πάζνο ηηο ηδέεο ηνπ Γαξβίλνπ θαη ήηαλ δεηλφο ππεξαζπηζηήο ηεο θπζηθήο επηινγήο. Σν πιένλ πξφζθαην βηβιίν ηνπ είλαη «Ζ Μαγεία ηεο Πξαγκαηηθφηεηαο. Πψο Γλσξίδνπκε ηη Δίλαη Πξαγκαηηθά Αιήζεηα» ( The Magic of Reality. Hoe We Know What s Really True (2011). Σν βηβιίν είλαη πινχζηα εηθνλνγξαθεκέλν (D. McKean) θαη πεξηγξάθεη ηνλ ηξφπν πνπ νη επηζηήκνλεο επεμεγνχλ ηα θπζηθά θαηλφκελα. Σν βηβιίν πεξηέρεη 12 εξσηήκαηα γηα ηα νπνία ππάξρνπλ νη απαληήζεηο, πξψηα κέζα απφ ηηο αληηιήςεηο ησλ ζξεζθεπηηθψλ κχζσλ θαη ηηο παξαδνζηαθέο αληηιήςεηο θαη κεηά κε ηα ζεκεξηλά επηζηεκνληθά θαη ηεθκεξησκέλα δεδνκέλα.. 34

15 ρήκα 2.5. Σα βηβιία ηνπ Ricard Dawkins κε ηελ ηνικεξή ηνπο ζεκαηνινγία ζε ζέκαηα εμειηθηηθήο βηνινγίαο έγηλαλ κεγάιεο εθδνηηθέο επηηπρίεο. Σν εθιατθεπκέλν αιιά ζπλάκα επηζηεκνληθφ ηνπ πεξηερφκελν θαηέθηεζαλ ην αλαγλσζηηθφ θνηλφ πνπ ζέιεη λα κάζεη γηα ηε βηνινγία ησλ έκβησλ φλησλ θαη ηεο δσήο ζηνλ πιαλήηε Γε. Ο Ρίηζαξλη Νηφθηλο (σο εμειηθηηθφο βηνιφγνο θαη καρφκελνο αζετζηήο) είλαη επίζεο γλσζηφο γηα ηελ δεκφζηα εθζηξαηεία ηνπ ζηε Μ. Βξεηαλία κε ην ζχλζεκα There s Probably no God. Now Stop Worrying and Enjoy Your Life.(«Πηζαλφλ δελ ππάξρεη Θεφο. ηακάηεζε λα Αλεζπρείο θαη Γηαζθέδαζε ηε Εσή ζνπ»). 35

16 Βηβιηνγξαθία 1. Schrödinger E. What is Life? Macmillan, London, Schrödinger E. What is Life and Mind and Matter. Cambridge University Press, Cambridge, Fisher RA. The Genetical Theory of Natural Selection. Clarendon Press, Oxford, Haldane JBS. The Causes of Evolution. Longman Green, London, Crow, JF. Second only to Darwin - The Genetical Theory of Natural Selection. Variorum Ed. by R.A. Fisher Trends in Ecology and Evolution 15: , Edwards, AWF. The Genetical Theory of Natural Selection. Genetics 154: , Dobzhansky T. Genetics and the Origin of Species. Columbia University Press, New York, 1937 (3 rd edition, 1951) 8. Mayr E. Systematics and the Origin of Species. Columbia University Press, New York, Mayr E. What Evolution Is? Weidenfeld and Nicolson, London, Huxley J. Evolution : The Modern Synthesis. MIT Press, MA, Simpson GG. Tempo and Mode in Evolution. Columbia University Press, N York, Simpson GG. Major Features of Evolution. Columbia Univ. Press, N. York, Stebbins GL. Variation and Evolution in Plants. Columbia University Press, New York, Konrad Lorenz. On Aggression. Verlag, Berlin, 1966, 2 nd ed. Mariner Book- Routledge, London, Lewontin R. Ζ Βηνινγία ωο Ηδενινγία. Δθδφζεηο χλαικα, Αζήλα, Lewontin R, Γελ Δίλαη Απαξαίηεηα Δηζη. Σν φλεηξν ηνπ αλζξψπηλνπ γνληδηψκαηνο θαη άιιεο πιάλεο. Κάηνπηξν, Αζήλα, Ardrey R. The Territorial Imperative: A Personal Inquiry in the Animal Origins on Property and Nations.. Kodansha America, New York, 1966, 2 nd ed Desmond MorrisThe Naked Ape: A Zoolνgist s Study of the Human Animal Bantam Book, London, Desmond Morris. The Human Zoo. Vintage Book, New York, Wilson E. O. Sociobiology: The New Synthesis. Belknap Press, of Harvard University Press, Cambridge, Mass, Lewontin R, Rose S, Kamin LJ. Not in Our Genes. Biology, Ideology and Human Nature. Penguin Books, London, Rose H, Rose S. Towards a Liberatory Biology. Allison & Busby, London, Rose S (Ed). Against Biological Determinism. Allison & Busby, London, Levins R, Lewontin R. The Dialectical Biologist. Harvard University Press, Cambridge, Mass, Wilson E.O. Κνηλωληνβηνινγία. Ζ Νέα Σύλζεζε. Δθδφζεηο χλαικα, Αζήλα, Κξηκπάο Κ. Κνηλωληνβηνινγία. Δθδφζεηο Κάηνπηξν, Αζήλα, Kasting J. How to Find a Habitable Planet. Princeton University Press, Princeton, NJ, Dawkins R. Τν Δγωηζηηθό γνλίδην. Τξηαθνληαεηήο επεηεηαθή έθδνζε. Κάηνπηξν, Αζήλα, Dawkins R. Ο Τπθιόο Ωξνινγνπνηόο (3 ε έθδνζε). Κάηνπηξν, Αζήλα, Dawkins R.Τν Μεγαιύηεξν Θέακα ζηε Γε- Ζ Απόδεημε γηα ηελ Δμέιημε. Κάηνπηξν, Αζήλα, Dawkins R. Ζ Πεξί Θενύ Απηαπάηε. Κάηνπηξν, Αζήλα, Dawkins R. The Magic of Reality: How We Know What s Really True. Free Press (Simon & Schuster), New York,