Γιάννινα. Μετασχηµατισµοί της παραλίµνιας ζώνης. Φερενίκη Βαταβάλη

Transcript

1 ΕΜΠ - ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΜΑΘΗΜΑ: ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΥΝΑΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ Γιάννινα. Μετασχηµατισµοί της παραλίµνιας ζώνης. Φερενίκη Βαταβάλη ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2004

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Υπόθεση εργασίας Μεθοδολογία - Πηγές 1. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 2. ΑΞΟΝΕΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 2.1. Μικροµεσαίες επιχειρήσεις Ο συντεχνιακός θεσµός Γενικές παρατηρήσεις Αλλαγές στο χρόνο Αλλαγές στο χώρο 2.2. ηµογραφικά στοιχεία για την ευρύτερη περιοχή Ιωαννίνων Μεταβολή πληθυσµού Φοιτητικός πληθυσµός 2.3. Τάσεις στο ιστορικό κέντρο της πόλης 3. ΣΥΝΘΕΣΗ 3.1. Μικροµεσαίες επιχειρήσεις 3.2. ηµογραφικά στοιχεία για την ευρύτερη περιοχή Ιωαννίνων 3.3. Τάσεις στο ιστορικό κέντρο της πόλης 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Πρωτογενείς πηγές Βιβλιογραφία 2

3 Υπόθεση εργασίας Η ύπαρξη της πόλης των Ιωαννίνων είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε τη λίµνη Παµβώτιδα. Η βραχώδης χερσόνησος που εισέρχεται από το Νότο στη λίµνη αποτελεί τον τόπο εγκατάστασης των πρώτων κατοίκων της πόλης στα χρόνια του Ιουστινιανού. Από τότε έως και τα µέσα του 20 ου αιώνα η λίµνη ζωοδοτεί την πόλη, εξασφαλίζοντας στους κατοίκους πόσιµο νερό και τροφή από τα πλούσια αλιευτικά αποθέµατά της, καθώς και αρδεύσιµο νερό για τις γεωργικές καλλιέργειες. Επίσης, εξυπηρετεί την ταχύτερη σύνδεση της πόλης µε τους κοντινούς οικισµούς και την διευκολύνει τη διακίνηση εµπορικών και αγροτικών προϊόντων. Παρά τον εξέχοντα ρόλο που παίζει ανέκαθεν η λίµνη στη ζωή των Ιωαννίνων, η δοµή του αστικού ιστού είναι τέτοια ώστε µέχρι και τα µέσα του 20 ου αιώνα η πόλη στρέφει τα νώτα της προς τη λίµνη. Οι συνθήκες υγιεινής που επικρατούν στις παραλίµνιες εκτάσεις, καθώς και το γεωλογικά σαθρό έδαφος καθιστούν τις ακτές της λίµνης ακατάλληλες για την εγκατάσταση χρήσεων εµπορίου, διοίκησης ή κατοικίας. Κατά συνέπεια, οι ακτές της λίµνης, φιλοξενούν δραστηριότητες που είτε έχουν άµεση σχέση µε την ίδια τη λίµνη, όπως αλιευτικές και γεωργικές δραστηριότητες, είτε επιβάλλεται για λόγους υγιεινής η χωροθέτησή τους περιφερειακά της πόλης, κάτι που ισχύει για παράδειγµα σε σχέση µε τα βυρσοδεψεία, είτε εξυπηρετούνται από τις µεταφορές προϊόντων µε καΐκια. Τα µεταπολεµικά χρόνια, ο έως τότε παγιωµένος χαρακτήρας των παραλίµνιων περιοχών της πόλης αρχίζει να αλλάζει σταδιακά. Το αποκορύφωµα των αλλαγών αυτών εντοπίζεται στη διάρκεια των δεκαετιών του 1980 και 1990 και εκφράζεται κυρίως µε αλλαγές στις χρήσεις. Τα παραδοσιακά επαγγέλµατα, ακολουθώντας της καθοδική πορεία των προηγούµενων δεκαετιών, σβήνουν ή σπανιότερα µεταφέρονται σε άλλο µέρος των Ιωαννίνων. Τη θέση τους παίρνουν δραστηριότητες αναψυχής κάθε είδους, προσελκύοντας το ενδιαφέρον του συνόλου των κατοίκων της πόλης, αλλά κυρίως του νεανικού πληθυσµού. Βαθµιαία πραγµατοποιείται ο µετασχηµατισµός της παραλίµνιας ζώνης των Ιωαννίνων από ζώνη αγροτικών, αλιευτικών και οχλουσών µεταποιητικών δραστηριοτήτων, σε ζώνη αναψυχής. Παρατηρείται δηλαδή, ο µετασχηµατισµός της περιοχής από την πίσω πλευρά της πόλης στο πιο λαµπερό τµήµα της. Οι γενικότερες ανακατατάξεις στον τοµέα των µικροµεσαίων επιχειρήσεων, µε σοβαρές επιπτώσεις στα παραδοσιακά επαγγέλµατα, οι δηµογραφικές αλλαγές στην πόλη, καθώς και η στροφή στην αντιµετώπιση της πολιτιστικής και φυσικής κληρονοµιάς θεωρούνται ως καταλυτικοί παράγοντες για την αλλαγή του χαρακτήρα των παραλίµνιων περιοχών Στόχος της εργασίας αυτής είναι η µελέτη των παραγόντων αυτών και ο συσχετισµός τους µε την αλλαγή του χαρακτήρα της παραλίµνιας περιοχής των Ιωαννίνων. 3

4 Μεθοδολογία - Πηγές Ως περιοχή µελέτης επιλέγεται το τµήµα της παραλίµνιας ζώνης της πόλης των Ιωαννίνων που αντιστοιχεί στις περιοχές Σκάλα, Μώλος και Μάτσικας. Ο Μώλος βρίσκεται δυτικά του Κάστρου και κατά µήκος της πλατείας Μαβίλη. Ο Μάτσικας βρίσκεται βορειοδυτικά του Μώλου, κατά µήκος της οδού Στρατάρχου Παπάγου. Η ονοµασία Μάτσικας αναφέρεται συνήθως στο σύνολο της αδόµητης, εξαιρώντας το Συνοικισµό Παµβώτιδας, χερσονήσου που βρίσκεται δυτικά του Κάστρου. Στην εργασία αυτή η ονοµασία Μάτσικας αναφέρεται στο µέτωπο του Συνοικισµού Παµβώτιδας προς τη λίµνη, κάτι που τείνει να καθιερωθεί στις συνήθειες των Γιαννιωτών. Η Σκάλα βρίσκεται νότια του Κάστρου και κατά µήκος της οδού Γαριβάλδη Ριτσιώτη. Η ονοµασία Σκάλα αποδίδεται συνήθως στο βόρειο τµήµα της οδού Γαριβάλδη Ριτσιώτη. Στην εργασία αυτή η ονοµασία αναφέρεται σε όλο το µήκος της οδού, το οποίο συµπεριλαµβάνει και την τοποθεσία Ταµπάκικα. Εικ.1. Επεξεργασµένη αεροφωτογραφία της περιοχής των Ιωαννίνων Οι παραπάνω τρεις περιοχές, παρά το γεγονός ότι αποτελούν διακριτές χωρικές ενότητες, παρουσιάζουν ορισµένα κοινά χαρακτηριστικά, επιτρέποντας την από κοινού µελέτη τους. Το σηµαντικότερο κοινό σηµείο των τριών περιοχών είναι το γεγονός ότι οι τρεις ενότητες διαµορφώνουν το µέτωπο της πόλης προς τη λίµνη Παµβώτιδα. Επίσης, παρά το γεγονός ότι οι τρεις περιοχές παρουσίαζαν σηµαντικές διαφοροποιήσεις ως προς τις χρήσεις στο παρελθόν, σήµερα και στις τρεις επικρατούν οι δραστηριότητες αναψυχής. 4

5 Για την επεξεργασία του θέµατος εξετάζεται η εξέλιξη των οικονοµικών δραστηριοτήτων σε κάθε µία από τις τρεις περιοχές µε βάση στοιχεία καταχωρηµένα στο Επαγγελµατικό και Βιοτεχνικό Επιµελητήριο Ιωαννίνων και συνεντεύξεις µε σηµερινούς και παλιούς εργαζόµενους της περιοχής. Επιπλέον, η διδακτορική διατριβή του Γ. Παπαγεωργίου «Οι συντεχνίες στα Γιάννενα κατά το 19 ο και τις αρχές του 20 ου αιώνα» αποτελεί σηµαντική πηγή πληροφοριών για το παρελθόν της οικονοµικής ζωής στα Γιάννινα. Η µελέτη των δηµογραφικών αλλαγών στην πόλη των Ιωαννίνων στηρίζεται σε στατιστικά στοιχεία της ΕΣΥΕ, καθώς και του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων. Για τη µελέτη των τάσεων στο ιστορικό κέντρο της πόλης, µε έµφαση στις χρήσεις γης, στην προστασία της πολιτιστικής κληρονοµιάς, και στην ανάδειξη νέων µοντέλων αστικής ζωής, αξιοποιούνται πληροφορίες από συνεντεύξεις µε εκπροσώπους φορέων και κατοίκους της πόλης των Ιωαννίνων, αλλά και γενική βιβλιογραφία πάνω σε ζητήµατα αναβίωσης ιστορικών περιοχών στις ελληνικές πόλεις. Η διπλωµατική εργασία «Γιάννινα. Προοπτικές ανάπτυξης της πόλης και ιστορικό κέντρο» της γράφουσας αποτελεί επίσης πηγή για την εξέταση των τάσεων ανάπτυξης του κέντρου και το θεσµικό καθεστώς για το ιστορικό κέντρο. 5

6 1. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Οι περιοχές Σκάλα και Μώλος αποτελούν τµήµα των συνοικιών Σιαράβα και Λειβαδιώτη των δύο πρώτων συνοικιών της πόλης που αναπτύχθηκαν έξω από το Κάστρο και που µέχρι τα µέσα του 20 ου αιώνα κατοικούνταν κυρίως από µέλη της Εβραϊκής κοινότητας των Ιωαννίνων,. Οι δραστηριότητες που συγκέντρωναν πάντα σχετίζονταν µε τη λίµνη και λειτουργούσαν τροφοδοτικά για την παρακείµενη περιοχή της αγοράς. Οι οµοιότητες στα παλιά κελύφη οφείλονται στο γεγονός ότι, παρά τις διαφορετικές χρήσεις που φιλοξενούσαν, οι δύο περιοχές αναπτύχθηκαν παράλληλα στο χρόνο. 6

7 Οι δύο περιοχές βρίσκονται εκατέρωθεν του Κάστρου. Μαζί µε το Μάτσικα, η ανάπτυξη του οποίου ξεκινά το 1929, διαµορφώνουν το µέτωπο της πόλης των Ιωαννίνων προς τη λίµνη. Εκτός από τις τρεις αυτές περιοχές, οι υπόλοιπες παραλίµνιες εκτάσεις διατηρήθηκαν µέχρι τη δεκαετία του 1980 αδόµητες και αποκαλούνταν Μποστάνια. Τα Μποστάνια ήταν λαχανόκηποι που ποτίζονταν µε νερό της λίµνης. Πιο συγκεκριµένα, ο Μώλος, δυτικά του Κάστρου, µε ψηλά πλατάνια και µοναδική θέα προς το όρος Μιτσικέλι, αποτελεί την εποχή της Τουρκοκρατίας τόπο επεξεργασίας υφασµάτων. Από τις αρχές του 20 ου αιώνα και µέχρι τις πρώτες µεταπολεµικές δεκαετίες, η περιοχή θεωρείται «απόκεντρο» για την πόλη. Οι Γιαννιώτες συγκεντρώνονται στα λιγοστά καφενεία της περιοχής για να απολαύσουν ζωντανή µουσική και καλλιτεχνικές παραστάσεις. Εικ. 2. Ο Μώλος (πλατεία Μαβίλη). Για τη στέγαση προσφυγικών οικογενειών από τη Μικρά Ασία δηµιουργήθηκε το 1929 ο Συνοικισµός Παµβώτιδας στην περιοχή Μάτσικας. Στις οικογένειες που εγκαταστάθηκαν εκεί παραχωρήθηκε µικρή κατοικία και τµήµα αγροτικής γης στην ίδια περιοχή. Εικ.3. Μάτσικας (οδός Στρατάρχου Παπάγου). Στην περιοχή Σκάλα υπάρχει, όπως άλλωστε υπονοείται και από το όνοµά της, «λιµενίσκος καϊκιών µικρών και µεγάλων για τη µεταφορά παλιότερα οικοδοµικών υλικών (ξυλείας, ασβέστη, µαυρόπλακες, σχιστόλιθοι), καθώς και για τη συγκοινωνία των παραλίµνιων χωριών του Μιτσικελίου (βουνού) και των πέρα τον αυχένα του ρίσκου και της Μπαλτούµας» (Φωτόπουλος 1986, 85). Επίσης παλιότερα υπήρχε στην περιοχή πυρήνας µεταποιητικών δραστηριοτήτων, µε κυρίαρχες δραστηριότητες τη βυρσοδεψία και τη ξυλουργική. Στο διήγηµα του ηµήτρη Χατζή για την περιοχή περιγράφονται µε εξαιρετικά γλαφυρό τρόπο η 7

8 δυσοσµία που επικρατούσε από τα υπολείµµατα της επεξεργασίας των δερµάτων, εικόνα που µας µεταφέρουν και οι παλιότεροι κάτοικοι της πόλης. Η τοποθεσία Ταµπάκικα (=βυρσοδεψεία) είναι η πλευρά της συνοικίας Σιαράβα προς τη λίµνη, δηλαδή για τα βυρσοδεψεία, τα οποία βρίσκονται στην «πίσω» πλευρά των σπιτιών των βυρσοδεψών. Εικ.4. Η Σκάλα (οδός Γ.Ριτσιώτη). Τις πρώτες µεταπολεµικές δεκαετίες και εξαιτίας των πιέσεων από την εσωτερική µετανάστευση και της συνακόλουθης αύξησης των αναγκών για οικιστική ανάπτυξη, οι δραστηριότητες της πόλης άρχισαν να επεκτείνονται και προς τη λίµνη. Εξάλλου, τα εγγειοβελτιωτικά έργα και η διάνοιξη σηµαντικών οδικών αξόνων κατά µήκος των ακτών της λίµνης κατέστησαν τις παραλίµνιες περιοχές ελκυστικές για τους κατοίκους και πρόσφορες για την εγκατάσταση νέων χρήσεων. Τη δεκαετία του 1980 και ακόµα περισσότερο του 1990, η ανάγκη εξεύρεσης νέων περιοχών αναψυχής τελικά ανέδειξε τις παραλίµνιες εκτάσεις, εντός ή εκτός της περιοχής µελέτης σε µία γραµµική ζώνη αναψυχής, που διακόπτεται από αδόµητες εκτάσεις Η άνθιση του τουριστικού ενδιαφέροντος, µε έµφαση στον συνεδριακό τουρισµό, οδήγησε πρόσφατα στην ανέγερση µεγάλου ξενοδοχειακού συγκροτήµατος σε παραλίµνιες εκτάσεις, οπού έως πρότινος καλλιεργούνταν, νότια της περιοχής µελέτης. Στο πλαίσιο των µεγάλων ιδιωτικών επενδύσεων στην πόλη εντάσσεται και η ανοικοδόµηση µεγάλου πολυλειτουργικού συγκροτήµατος αναψυχής πλησίον του ξενοδοχειακού συγκροτήµατος που αναφέρθηκε παραπάνω. Οι νέες αυτές χρήσεις εντείνουν το χαρακτήρα της παραλίµνιας ζώνης ως ζώνη αναψυχής. 8

9 2. ΑΞΟΝΕΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 2.1.Μικροµεσαίες επιχειρήσεις Ο συντεχνιακός θεσµός Ο θεσµός των συντεχνιών ή συναφιών, µε ρίζες στα βυζαντινά χρόνια και πλήρη άνθιση την εποχή της Τουρκοκρατίας, αποτέλεσε για αιώνες τη βάση οργάνωσης των οικονοµικών δραστηριοτήτων στην πόλη των Ιωαννίνων. Ουσιαστικά, οι συντεχνίες είναι κλειστές επαγγελµατικές οµάδες εµπόρων ή βιοτεχνών, οι οποίες λειτουργούν σύµφωνα µε καταστατικό. Η είσπραξη και η κατανοµή των φόρων, η διακίνηση των προϊόντων, η ένταξη νέων µελών αποτελούν µέρος της οργάνωσης των συντεχνιών. Στα Γιάννινα ο θεσµός των συντεχνιών βρέθηκε στο αποκορύφωµά του στις αρχές του 19ου αιώνα. Πρόκειται για ένα άρτια διαµορφωµένο δίκτυο οικονοµικών δραστηριοτήτων µε σηµαντικό ρόλο στην κοινωνική, θρησκευτική και πολιτική ζωή της πόλης. Μεγάλη είναι η επίδραση των συντεχνιών στην οργάνωση της πόλης, καθώς δραστηριότητες της ίδιας συντεχνίας συγκεντρώνονται στην ίδια συνοικία της πόλης ή ακόµα και στον ίδιο δρόµο. Από τα µέσα του 19ου αιώνα, µε τις µεταρρυθµίσεις που εφαρµόζονται στο Οθωµανικό κράτος και την αθρόα είσοδο φτηνών βιοµηχανικών προϊόντων από την Ευρώπη στην αυτοκρατορία, οι συντεχνίες µπαίνουν σε φθίνουσα πορεία, που κορυφώνεται µε την ένταξη της Ηπείρου στην Ελλάδα, το Μπορεί οι συντεχνίες να έπαψαν τυπικά να υπάρχουν, αλλά δεν έπαψαν να υφίστανται οι δεσµοί ανάµεσα στους επαγγελµατίες του ίδιου τοµέα. Οι δεσµοί αυτοί, πάνω στις δοµές των παλιών συντεχνιών, αλλά µε πολύ µικρότερη βαρύτητα, εξακολούθησαν να υπάρχουν µέχρι και τις µεταπολεµικές δεκαετίες. Συνέχισαν να υπάρχουν σχέσεις που επηρεάζουν σε µεγάλο βαθµό τη δοµή του χώρου. αυτό πρόκειται να γίνει κατανοητό στην περαιτέρω ανάπτυξη του θέµατος, µε την αναφορά στον κλάδο των βυρσοδεψών και των ξυλουργών, που συνετέλεσαν στη διαµόρφωση του χαρακτήρα της περιοχής Σκάλα στο πρόσφατο παρελθόν. Οι δεσµοί αυτοί διαλύθηκαν οριστικά στα µέσα της δεκαετίας του Η εµφάνιση νέων µεγάλων εταιρειών, η αποµάκρυνση των µεταποιητικών δραστηριοτήτων από την πόλη λόγω των υψηλών ενοικίων και του µικρού µεγέθους χώρων, οι περιορισµοί στις χρήσεις γης από το Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο (ΓΠΣ) και τη Ζώνη Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ) καθορίζουν στο εξής την ένταξη των διαφόρων παραγωγικών µονάδων στο χώρο Γενικές παρατηρήσεις Για την αξιολόγηση των µεταβολών που έχουν συντελεστεί στις οικονοµικές δραστηριότητες στην περιοχή µελέτης χρησιµοποιήθηκαν στοιχεία από τα µητρώα του Επαγγελµατικού και Βιοτεχνικού Επιµελητηρίου Ιωαννίνων. Τα στοιχεία που ελήφθησαν από το Επιµελητήριο την 1 εκεµβρίου 2003, παρέχουν πληροφορίες για επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται ή δραστηριοποιήθηκαν στην περιοχή µελέτης από το 1918, έτος κατά το οποίο ιδρύθηκε το Επιµελητήριο. Οι παρακάτω πίνακες συνοψίζουν την κατάσταση των µικροµεσαίων επιχειρήσεων στις τρεις περιοχές που µελετώνται. Από τους πίνακες αυτούς 9

10 µπορούµε να βγάλουµε ενδιαφέροντα συµπεράσµατα για το παρελθόν και το παρόν της περιοχής και κατά συνέπεια για τις αλλαγές στη χρήση του χώρου. Για τη δηµιουργία των πινάκων, οι επιχειρήσεις κατηγοριοποιήθηκαν ανάλογα µε τις προσφερόµενες υπηρεσίες σε: επιχειρήσεις αναψυχής επιχειρήσεις λιανικού εµπορίου επιχειρήσεις χονδρικού εµπορίου επιχειρήσεις µεταποίησης επιχειρήσεις υπηρεσιών Σύµφωνα µε το Επιµελητήριο Ιωαννίνων, η τρέχουσα κατάσταση των επιχειρήσεων διακρίνεται στις εξής κατηγορίες: Ενεργή: η επιχείρηση λειτουργεί κανονικά και καλύπτει τις οικονοµικές υποχρεώσεις της απέναντι στο Επιµελητήριο. Υπό αµφισβήτηση: η επιχείρηση δεν έχει καλύψει τις οικονοµικές υποχρεώσεις της απέναντι στο Επιµελητήριο τα τελευταία 3 χρόνια. ιαγραµµένη: η επιχείρηση έχει διαγραφεί από τα µητρώα του Επιµελητηρίου. Τόσο για τις υπό αµφισβήτηση, όσο και για τις διαγραµµένες επιχειρήσεις µπορεί κανείς να εικάσει ότι έχουν διακόψει τη λειτουργία τους. Ας σηµειωθεί, ότι το πλήθος των επιχειρήσεων που είναι εγγεγραµµένες στα µητρώα του Επιµελητηρίου δεν καλύπτει το σύνολο των επιχειρήσεων που λειτούργησαν κατά το παρελθόν ή λειτουργούν σήµερα στην περιοχή αρµοδιότητας του Επιµελητηρίου, δεδοµένου ότι οι επιχειρηµατίες δεν είναι υποχρεωµένοι να εγγραφούν σε αυτό. Πιν 1. ΜΩΛΟΣ (ΠΛΑΤΕΙΑ ΜΑΒΙΛΗ) Είδος επιχείρησης Τρέχουσα κατάσταση επιχείρησης Ενεργή Υπό αµφισβήτηση ιαγραµµένη Αναψυχή Λιανικό εµπόριο Χονδρικό εµπόριο - 1 (1 δασικά προϊόντα) 1 (καυσόξυλα) Μεταποίηση - - Ιδιωτικές υπηρεσίες - 4 (2 χώροι στάθµευσης, 1 µεταφορές, 1 καλλιτεχνικές παραγωγές) 2 (1 παγοποιείο, 1 επιπλοποιείο) Από τον πίνακα 1 συνάγονται τα παρακάτω συµπεράσµατα σχετικά µε τις οικονοµικές δραστηριότητες στην περιοχή του Μώλου: Σήµερα δραστηριοποιούνται µόνο επιχειρήσεις αναψυχής (9 επιχειρήσεις), µε εξαίρεση ένα περίπτερο, καθορίζοντας και το χαρακτήρα της περιοχής. - 10

11 Οι επιχειρήσεις αναψυχής αποτελούσαν και παλιότερα το σηµαντικότερο κοµµάτι των οικονοµικών δραστηριοτήτων για την περιοχή. Στα µητρώα του Επιµελητηρίου Ιωαννίνων συµπεριλαµβάνονται 17 επιχειρήσεις αναψυχής υπό αµφισβήτηση ή διαγραµµένες. Κατά το παρελθόν λειτούργησαν στην περιοχή λιγοστές επιχειρήσεις χονδρικού (2 επιχειρήσεις) και λιανικού εµπορίου (4 επιχειρήσεις), επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών (4 επιχειρήσεις) και µεταποίησης (2 επιχειρήσεις), χωρίς όµως κάποιο είδος επιχειρήσεων να παρουσιάζει µεγάλη συγκέντρωση. Σήµερα, έχουν εκλείψει από την περιοχή οι επιχειρήσεις µεταποίησης, χονδρικού εµπορίου και παροχής υπηρεσιών. Το περιορισµένο χονδρικό εµπόριο που αναπτύχθηκε κατά το παρελθόν στην περιοχή στρεφόταν γύρω από προϊόντα ξύλου. Πιν 2. ΜΑΤΣΙΚΑΣ (Ο ΟΣ ΠΑΠΑΓΟΥ) Είδος επιχείρησης Τρέχουσα κατάσταση επιχείρησης Ενεργή Υπό αµφισβήτηση ιαγραµµένη Αναψυχή Λιανικό εµπόριο 1-1 Χονδρικό εµπόριο - 2 (1 οικοδοµικά υλικά, 1 εξοπλισµός εστιατορίων) 1 (1 εµπόριο βιβλίων) Μεταποίηση 1 (ξυλόγλυπτα) 3 (1 ξυλουργείο, 1 εργαστήριο λαϊκής τέχνης, 1 εργαστήριο χαλβά Φαρσάλων) 2 (1ασηµουργείο, 1 βαφείο επίπλων) Ιδιωτικές υπηρεσίες Από τον πίνακα 2 συνάγονται τα παρακάτω συµπεράσµατα σχετικά µε τις οικονοµικές δραστηριότητες στην περιοχή του Μάτσικα: Σήµερα, στην περιοχή πλειοψηφούν επιχειρήσεις αναψυχής (9 σε σύνολο 11 επιχειρήσεων). Επίσης, οι επιχειρήσεις αναψυχής αποτελούσαν και παλιότερα σηµαντικό κοµµάτι των οικονοµικών δραστηριοτήτων για την περιοχή. Σηµαντικό κοµµάτι των οικονοµικών δραστηριοτήτων της περιοχής κάλυπταν παλιότερα µεταποιητικές δραστηριότητες διαφόρων ειδών. Σήµερα οι µεταποιητικές δραστηριότητες έχουν σχεδόν εκλείψει. Συγκεκριµένα παραµένει στην περιοχή µία επιχείρηση κατασκευής ξυλόγλυπτων. Μία και µόνο επιχείρηση λιανικού εµπορίου υπήρχε παλιότερα στην περιοχή. Σήµερα, το λιανικό εµπόριο εξακολουθεί να παίζει δευτερεύοντα ρόλο στην οικονοµική ζωή της περιοχής, µε µία µόνο επιχείρηση. 11

12 Τέλος, στο παρελθόν λειτούργησε στην περιοχή µικρός αριθµός επιχειρήσεων χονδρικού εµπορίου (3 επιχειρήσεις), ενώ σήµερα αυτός ο τοµέας δραστηριοτήτων έχει εκλείψει. Πιν 3. ΣΚΑΛΑ (Ο ΟΣ ΓΑΡΙΒΑΛ Η ΡΙΤΣΙΩΤΗ) Είδος επιχείρησης Τρέχουσα κατάσταση επιχείρησης Ενεργή Υπό αµφισβήτηση ιαγραµµένη Αναψυχή Λιανικό εµπόριο Χονδρικό εµπόριο 8 7 (1 ζωοτροφές, (2 οικοδοµικά 1 1 τσιµέντα, υλικά, 1 ποτά, (1 οικοδοµικά 4 ξυλεία, 1 ποτά, 2 γενικό εµπόριο, υλικά) 1 οικοδοµικά 1 ξυλεία, υλικά) 1 καυσόξυλα) Μεταποίηση 5 (1 ξυλουργείο/ µηχανουργείο, 1 ξυλουργείο, 1 εργαστήριο λαϊκής τέχνης, 1 τυπογραφείο, 1 εργαστήριο κατασκευής διακοσµητικών) Υπηρεσίες - 11 (5 ξυλουργεία, 4 βυρσοδεψεία, 1 παραγωγή πτηνοτροφικών, 1 συνεργείο αυτοκινήτων) 1 (1 πανδοχείο) 38 (26 ξυλουργεία, 2 εργαστήρια λαϊκής τέχνης, 3 σιδηρουργεία, 2 µηχανουργεία, 2 βυρσοδεψεία, 1 συνεργείο αυτοκινήτων, 1υποδηµατοποιείο, 1 τυπογραφείο) 3 (3 πανδοχεία) Από τον πίνακα 3 συνάγονται τα παρακάτω συµπεράσµατα σχετικά µε τις οικονοµικές δραστηριότητες στην περιοχή του Μάτσικα: Σήµερα, στην περιοχή πλειοψηφούν οι επιχειρήσεις αναψυχής (11 σε σύνολο 19 επιχειρήσεων), ενώ δραστηριοποιούνται και αρκετές µεταποιητικές επιχειρήσεις (5 επιχειρήσεις). Στο παρελθόν η περιοχή παρουσίαζε εξαιρετικά µεγάλη συγκέντρωση µεταποιητικών επιχειρήσεων, κυρίως ξυλουργείων, βυρσοδεψείων, σιδηρουργείων και µηχανουργείων. Αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός ότι στα Μητρώα του Επιµελητηρίου συµπεριλαµβάνονται 31 επιχειρήσεις επεξεργασίας του ξύλου. Παρατηρείται λοιπόν σηµαντική µείωση στον αριθµό των µεταποιητικών επιχειρήσεων, δεδοµένου ότι στο παρελθόν υπήρχαν τουλάχιστον 31 επιχειρήσεις, ενώ σήµερα υπάρχουν µόνο 5 επιχειρήσεις του κλάδου. Οι επιχειρήσεις χονδρικού εµπορίου αποτελούσαν παλιότερα το δεύτερο ισχυρότερο τοµέα οικονοµικών δραστηριοτήτων για την περιοχή, µε έµφαση στο εµπόριο ξυλείας και οικοδοµικών υλικών. Αναφέρονται συνολικά 15 υπό αµφισβήτηση και διαγραµµένες επιχειρήσεις χονδρικού εµπορίου. 12

13 Σήµερα, στην περιοχή δραστηριοποιείται µόνο µία επιχείρηση χονδρικού εµπορίου. Κατά συνέπεια παρατηρείται µεγάλη µείωση στο πλήθος των επιχειρήσεων χονδρικού εµπορίου, δεδοµένου ότι κατά το παρελθόν υπήρχαν τουλάχιστον 49 επιχειρήσεις, ενώ σήµερα υπάρχουν µόλις 5. Αναφέρεται επίσης η λειτουργία κατά το παρελθόν 4 πανδοχείων. Πρόκειται για µία δραστηριότητα που σήµερα έχει εκλείψει από την περιοχή. Σχετικά µε το λιανικό εµπόριο, τόσο στο παρελθόν, όσο και σήµερα είχε περιορισµένη παρουσία στην περιοχή Αλλαγές στο χρόνο Προκειµένου να εντοπιστεί χρονικά η έναρξη των δραστηριοτήτων των επιχειρήσεων και να προσδιοριστούν οι τάσεις της επιχειρηµατικής δραστηριότητας στην περιοχή µελέτης τις δεκαετίες που πέρασαν, ακολουθείται το παρακάτω σκεπτικό για την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση των διαθέσιµων στοιχείων, δηλαδή των στοιχείων που διαθέτει το Επιµελητήριο Ιωαννίνων. Κάθε επιχείρηση που εγγράφεται στα µητρώα του Επιµελητηρίου Ιωαννίνων έχει έναν αριθµό µητρώου. Όσο µικρότερος είναι ο αριθµός µητρώου, τόσο παλιότερα έγινε η έναρξη των δραστηριοτήτων της επιχείρησης. Άρα, η σειρά των επιχειρήσεων µε βάση τον αριθµό µητρώου καθορίζει και τη χρονολογική σειρά έναρξης των δραστηριοτήτων τους. Στα µητρώα του Επιµελητηρίου είναι εγγεγραµµένες περίπου επιχειρήσεις, ενεργές, διαγραµµένες και υπό αµφισβήτηση. Ορίζονται 9 οµάδες επιχειρήσεων. Στην πρώτη οµάδα επιχειρήσεων συµπεριλαµβάνονται οι επιχειρήσεις της περιοχής µελέτης µε αριθµό µητρώου από 1 µέχρι 5.000, στη δεύτερη οµάδα επιχειρήσεων συµπεριλαµβάνονται οι επιχειρήσεις µε αριθµό µητρώου από µέχρι , κ.ο.κ. Στην ένατη οµάδα επιχειρήσεων συµπεριλαµβάνονται οι επιχειρήσεις της περιοχής µελέτης µε αριθµό µητρώου από µέχρι Ουσιαστικά, κάθε µία από τις οµάδες αυτές αντιστοιχεί σε µία χρονική περίοδο, άνισης βέβαια διάρκειας, που προσδιορίζεται ενδεικτικά, µε βάση αποσπασµατικές πληροφορίες. Από την ανάλυση των διαθέσιµων στοιχείων οι εννέα οµάδες αντιστοιχούν στις παρακάτω χρονικές περιόδους. Α.Μ. Χρονολογίες από στοιχεία Ενδεικτικός προσδιορισµός Επιµελητηρίου Ιωαννίνων χρονολογικής περιόδου (ίδρυση Επιµελητηρίου Ιωαννίνων) Πριν το Προς τη αρχή είναι το Προς το τέλος είναι το Από ή πριν το Μέχρι τέλος

14 1 2 Οι πίνακες που ακολουθούν κατατάσσουν τις επιχειρήσεις των τριών περιοχών µελέτης στις παραπάνω εννέα χρονικές περιόδους µε κριτήριο την χρονολογία έναρξης των δραστηριοτήτων τους. Ανάλογα µε το είδος των δραστηριοτήτων τους, οι επιχειρήσεις διακρίνονται στις εξής κατηγορίες στους παρακάτω: Α: Αναψυχή ΛΕ: Λιανικό εµπόριο ΧΕ: Χονδρικό Εµπόριο Μ: Μεταποίηση Υ: Υπηρεσίες Αρχικά παρουσιάζεται ο πίνακας που αφορά την περιοχή του Μώλου. Πιν 4. ΜΩΛΟΣ (ΠΛΑΤΕΙΑ ΜΑΒΙΛΗ) ΕΝΑΡΞΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Χρονολογική Είδος Τρέχουσα κατάσταση επιχείρησης περίοδος επιχεί- ιαγραµµένη και Υπό Ενεργή έναρξης ρησης αµφισβήτηση επιχείρησης Α 4 επιχειρήσεις αναψυχής ΧΕ 1 εµπόριο καυσόξυλων 1 εµπόριο δασικών προϊόντων Μ 1 ποτοποιείο 1 παγοποιείο Α 4 επιχειρήσεις αναψυχής ΛΕ 1 καφεπωλείο Μ 1 επιπλοποιείο Σύνολο επιχειρήσεων Α 1 επιχείρηση αναψυχής ΛΕ 1 οπωροπωλείο 2 5 Α 2 επιχειρήσεις αναψυχής ΛΕ 1 εµπόριο ειδών λαϊκής τέχνης Α 1 επιχείρηση αναψυχής 1 επιχείρηση αναψυχής 2 7 Α 3 επιχειρήσεις αναψυχής 1 επιχείρηση αναψυχής Υ 1 καλλιτεχνικές παραγωγές 5 8 Α 1 επιχείρηση αναψυχής 4 επιχειρήσεις αναψυχής ΛΕ 1 ανθοπωλείο 8 Υ 2 χώροι στάθµευσης 9 Α 1 επιχείρηση αναψυχής 3 επιχειρήσεις αναψυχής ΛΕ 1 περίπτερο 5 Από τον παραπάνω πίνακα οδηγούµαστε στα εξής συµπεράσµατα για την περιοχή του Μώλου: Σε όλο το διάστηµα µεταξύ 1918 και 2003 υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για την δραστηριοποίηση στον τοµέα της αναψυχής. Από προφορικές πηγές γνωρίζουµε ότι το ιστορικό καφενείο της κυρα-φροσύνης λειτουργεί ήδη από το 1918 ή 1920, λίγα µέτρα πιο ανατολικά από το Μώλο, ενώ στον ίδιο το Μώλο λειτουργεί από το 1928 το καφενείο του «Μακρή». Μεταποιητικές δραστηριότητες και λιγότερο επιχειρήσεις χονδρεµπορίου εγκαθίστανται στην περιοχή µόνο στο διάστηµα µεταξύ 1918 και

15 Από το 1960 µέχρι το 2003 εγκαθίστανται πλέον στο Μώλο µόνο επιχειρήσεις αναψυχής και δευτερευόντως επιχειρήσεις λιανικού εµπορίου και υπηρεσίες, συχνά σε άµεση σχέση µε τις ανάγκες µίας περιοχής αναψυχής. Η παλαιότερη ενεργή επιχείρηση ξεκίνησε τη λειτουργία της µόλις το διάστηµα 1985 µε 1991, γεγονός που αποδεικνύει τη γενικότερη µεταβολή του χαρακτήρα της περιοχής. Η εγκατάσταση επιχειρήσεων αναψυχής εντατικοποιείται µετά το Συγκεκριµένα, το διάστηµα µεταξύ 1991 και 1995 ανοίγουν 4 επιχειρήσεις του κλάδου, το διάστηµα µεταξύ 1995 και 2000 ανοίγουν 5 επιχειρήσεις και το διάστηµα µεταξύ 2000 και επιχειρήσεις. Από τον παραπάνω πίνακα φαίνεται ότι µόλις 8 από τις συνολικά 13 επιχειρήσεις αναψυχής που εγκαθίστανται στην περιοχή την εποχή αυτή είναι ενεργές µέχρι σήµερα. Αυτό µας οδηγεί στη διαπίστωση ότι το µεγάλο ενδιαφέρον για τον τοµέα της αναψυχής της δεκαετίας του 1990 συνοδεύεται από αστάθεια. Στη συνέχεια παρατίθεται ο πίνακας µε τη χρονική σειρά έναρξης των δραστηριοτήτων για τις µικροµεσαίες επιχειρήσεις του Μάτσικα. Πιν 5. ΜΑΤΣΙΚΑΣ (Ο ΟΣ ΠΑΠΑΓΟΥ) ΕΝΑΡΞΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Χρονολογική Είδος Τρέχουσα κατάσταση επιχείρησης περίοδος επιχεί- ιαγραµµένη και Ενεργή έναρξης ρησης Υπό αµφισβήτηση επιχείρησης Σύνολο επιχειρήσεων ΛΕ 1 παντοπωλείο Μ 1 ασηµουργείο Α 1 επιχείρηση αναψυχής Μ 1 βαφείο επίπλων 2 6 Α 1 επιχείρηση αναψυχής 1 επιχείρηση αναψυχής ΛΕ 1 κρεοπωλείο ΧΕ 1 εµπόριο βιβλίων 5 Μ 1 εργαστήριο λαϊκής τέχνης 7 Α 1 επιχείρηση αναψυχής ΧΕ 1 εµπόριο οικοδ. υλικών 4 Μ 1 εργαστήριο χαλβά Φαρσάλων 1 ξυλόγλυπτα 8 Α 2 επιχειρήσεις αναψυχής 2 επιχειρήσεις αναψυχής ΛΕ 1 εµπόριο ψαριών 6 ΧΕ 1 εξοπλισµός εστιατορίων Α 5 επιχειρήσεις αναψυχής 5 Από τον παραπάνω πίνακα οδηγούµαστε στα εξής συµπεράσµατα για την περιοχή του Μάτσικα: Οι πρώτες οικονοµικές επιχειρήσεις εµφανίζονται στην περιοχή µόλις τη δεκαετία του 1960, κάτι που οφείλεται: 1. στο γεγονός ότι µέχρι το 1928 η περιοχή ήταν αδόµητη. Το 1928 δηµιουργήθηκε στην περιοχή ο Συνοικισµός Παµβώτιδας για να στεγάσει πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. 15

16 2. στο ανθυγιεινό περιβάλλον, λόγω της ελώδους κατάστασης του εδάφους. Οι συνθήκες στην περιοχή βελτιώθηκαν µε την αποξήρανση της λίµνης Λαψίστας και µε τα συνοδευτικά έργα που υλοποιήθηκαν την περίοδο της επτάχρονης δικτατορίας. Εντατικοποίηση των οικονοµικών δραστηριοτήτων στο Μάτσικα παρατηρείται από τα µέσα της δεκαετίας του 1980 και µετά. Μεγάλο µέρος των ενεργών επιχειρήσεων ξεκίνησαν τη λειτουργία τους τη δεκαετία του 1990 (4 επιχειρήσεις) και ακόµα περισσότερες τη δεκαετία του 2000 (5 επιχειρήσεις). Οι µεταποιητικές επιχειρήσεις που εγκαθίστανται στην περιοχή δεν σχετίζονται µεταξύ τους και η παρουσία τους στην περιοχή δεν εντοπίζεται χρονικά σε µία συγκεκριµένη περίοδο. Φαίνεται, λοιπόν, ότι η εγκατάσταση µεταποιητικών δραστηριοτήτων στην περιοχή οφείλεται σε συγκυριακούς λόγους και δεν εντάσσεται σε µία γενικότερη τάση. Σποραδικά εµφανίζονται οι πρώτες επιχειρήσεις αναψυχής από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, αλλά µόνο από τα µέσα της δεκαετίας του 1990 παρατηρείται έντονη τάση για την εγκατάσταση στην περιοχή συναφών δραστηριοτήτων. Το λιανικό και το χονδρικό εµπόριο αποδεικνύονται περιορισµένου ενδιαφέροντος σε όλες τις εποχές. Τα τελευταία χρόνια στην περιοχή εγκαθίστανται αποκλειστικά και µόνο επιχειρήσεις αναψυχής. Τέλος, στη συνέχεια παρατίθεται ο πίνακας µε τη χρονική σειρά έναρξης των δραστηριοτήτων για τις µικροµεσαίες επιχειρήσεις της Σκάλας Πιν 6. ΣΚΑΛΑ (Ο ΟΣ ΓΑΡΙΒΑΛ Η ΡΙΤΣΙΩΤΗ) ΕΝΑΡΞΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Χρονολογική Είδος Τρέχουσα κατάσταση επιχείρησης περίοδος επιχεί- ιαγραµµένη και Ενεργή Σύνολο έναρξης ρησης Υπό αµφισβήτηση επιχειρήσεων επιχείρησης ΛΕ 2 γενικό εµπόριο 1 εµπόριο ξυλείας ΧΕ 1 εµπόριο ζωοτροφών 1 εµπόριο οικοδ. υλικών ξυλουργεία 12 Μ 2 βυρσοδεψεία 1 σιδηρουργείο 1 παραγωγή πτηνοτροφικών Υ 1 πανδοχείο ΛΕ 1 παλαιοπωλείο 1 εµπόριο ξυλείας ΧΕ 1 αντιπροσωπία ποτών 1 εµπόριο καυσόξυλων ξυλουργεία 28 Μ 4 βυρσοδεψεία 1 µηχανουργείο 1 υποδηµατοποιείο Υ 2 πανδοχεία ΧΕ 1 εµπόριο ξυλείας 1 εµπόριο οικοδ. υλικών 10 16

17 ξυλουργεία Μ 2 σιδηρουργεία 1 συνεργείο αυτοκινήτων 1 συνεργείο οχηµάτων ΧΕ 1 εµπόριο οικοδ. υλικών Μ 3 ξυλουργεία 1 ξυλουργείο/µηχανουργείο 1 καφεπωλείο ΛΕ 1 παλαιοπωλείο 1 λιανικό εµπόριο ΧΕ 1 εµπόριο τσιµέντων Μ 5 ξυλουργεία 1 εργαστήριο λαϊκής τέχνης Α 1 επιχείρηση αναψυχής 2 επιχειρήσεις αναψυχής ΧΕ 1 αντιπροσωπίες ποτών 1 εµπόριο οικοδ. υλικά Μ 1 ξυλουργείο Υ 1 πανδοχείο Α 1 επιχείρηση αναψυχής ΧΕ 2 εµπόριο ξυλείας Μ 1 τυπογραφείο Α 2 επιχειρήσεις αναψυχής 3 επιχειρήσεις αναψυχής ΛΕ 1 εµπόριο ψιλικών 1 ξυλουργείο 1 ξυλουργείο Μ 1 εργαστήριο κατασκευής διακοσµητικών Α 2 επιχειρήσεις αναψυχής 6 επιχειρήσεις αναψυχής ΛΕ 1 εµπόριο τροφίµων Μ 1 τυπογραφείο Από τον παραπάνω πίνακα οδηγούµαστε στα εξής συµπεράσµατα για την περιοχή της Σκάλας: Μέχρι και τα µέσα της δεκαετίας του 1980 παρατηρείται αξιόλογη τάση εγκατάστασης µεταποιητικών δραστηριοτήτων, µε έµφαση στη βυρσοδεψία και την επεξεργασία του ξύλου. Στο διάστηµα µεταξύ 1954 και 1960 παρατηρείται ιδιαίτερα αυξηµένο ενδιαφέρον για την περιοχή, κυρίως µε την έναρξη λειτουργίας επιχειρήσεων µεταποιήσης και δευτερευόντως χονδρεµπορίου. Τα τελευταία βυρσοδεψεία ξεκινούν τη λειτουργία τους στην περιοχή τη δεκαετία του Η βυρσοδεψία είναι µία επαγγελµατική δραστηριότητα µε µακρά παράδοση στην πόλη των Ιωαννίνων. Γνωστό είναι το διήγηµα «Το τέλος της µικρής µας πόλης» του ηµήτρη Χατζή, στο οποίο περιγράφεται η ζωή και η δοµή της συντεχνίας των βυρσοδεψών στα Ιωάννινα, αναφέρεται η συγκέντρωση του συνόλου των µελών της συντεχνίας στην περιοχή που εξετάζουµε. Ο Χατζής αναφέρει ότι µε την ένταξη της Ηπείρου στο ελληνικό κράτος, δηλαδή το 1913, αρχίζει η παρακµή του επαγγέλµατος. Προφορικές µαρτυρίες αναφέρουν ότι τα τελευταία βυρσοδεψεία έκλεισαν οριστικά στο τέλος της δεκαετίας του 1960 ( ). Σχετικά µε τις ξυλουργικές δραστηριότητες, από τον παραπάνω πίνακα φαίνεται ότι µέχρι και τα µέσα της δεκαετίας του 1980 εγκαθίστανται στην περιοχή ξυλουργεία, µε αποκορύφωµα το διάστηµα µεταξύ 1954 και Πρόκειται για µία εποχή που χαρακτηρίζεται από µεγάλο κύµα εσωτερικής µετανάστευσης. Σηµαντικός πληθυσµός από τους κοντινούς αγροτικούς οικισµούς εγκαθίσταται στα 17

18 Ιωάννινα. Αρκετοί από τους νέους κατοίκους της πόλης συνεχίζουν να ασκούν το επάγγελµα που ασκούσαν στον τόπο προέλευσής τους. Βλάχοι από το Μέτσοβο και τα Ζαγοροχώρια συνεχίζουν να ασχολούνται µε την επεξεργασία του ξύλου. Η εγκατάστασή τους στην παραλίµνια περιοχή της Σκάλας οφείλεται αφ ενός στο γεγονός ότι από παλιότερα υπήρχαν εκεί συναφείς δραστηριότητες, αφ ετέρου για πρακτικούς λόγους, καθώς προµηθευόντουσαν ξυλεία µε καΐκια από τις περιοχές δυτικά της λίµνης. Η περιοχή αποτέλεσε για χρόνια «πιάτσα» ξυλουργείων. Προφορικές πηγές αναφέρουν ότι τα ξυλουργεία και οι ξυλαποθήκες της περιοχής άρχισαν να σβήνουν τη δεκαετία του 1990, διότι από τη µία οι διαθέσιµοι χώροι είναι εξαιρετικά µικροί και από την άλλη τα ενοίκια είναι ιδιαίτερα υψηλά. Το εµπόριο ξυλείας είναι µία δραστηριότητα συνοδευτική της ξυλουργικής. Σε όλο το διάστηµα µέχρι και τη δεκαετία του 1960 παρατηρείται ενδιαφέρον για τη λειτουργία ξυλαποθηκών στην περιοχή. Εκτός από το εµπόριο ξυλείας, σε όλη τη διάρκεια του 20 ου αιώνα παρατηρείται µικρό µεν, αλλά σταθερό ενδιαφέρον για το εµπόριο οικοδοµικών υλικών, που πιθανότατα να σχετίζεται επίσης µε τη µεταφορά εµπορευµάτων µέσω της λίµνης. Το λιανικό εµπόριο ήταν πάντοτε µία δραστηριότητα µε δευτερεύουσα σηµασία για την περιοχή. Οι πρώτες επιχειρήσεις αναψυχής εγκαθίστανται στην περιοχή το δεύτερο µισό της δεκαετίας του 1990, µε µεγαλύτερη ένταση µετά το Η έναρξη της λειτουργίας για την πλειοψηφία των πανδοχείων της περιοχής τοποθετείται τη δεκαετία του Φιλοξενώντας τους κατοίκους της υπαίθρου που έρχονται µε καΐκια από τα χωριά γύρω από τη λίµνη, τα πανδοχεία ή χάνια είναι απαραίτητα σε µία εποχή όπου ακόµα δεν έχει διαδοθεί η χρήση του αυτοκινήτου, µέσο που δίνει ευελιξία στις κινήσεις των κατοίκων της υπαίθρου. Σύµφωνα µε προφορική πηγή, τα πανδοχεία της Σκάλας λειτουργούν µέχρι το έτος 1962 ή Αλλαγές στο χώρο Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η µελέτη των αλλαγών στις χρήσεις των κτιρίων στην περιοχή µελέτης. Για την καλύτερη κατανόηση των αλλαγών δηµιουργήθηκαν οι χάρτες που ακολουθούν. Οι χάρτες παρουσιάζουν τις διαφορετικές χρήσεις που έχουν στεγαστεί στα κτίρια. Για τις σηµερινές χρήσεις των κτιρίων έγινε επιτόπια καταγραφή, ενώ για τις παλιότερες χρήσεις αξιοποιήθηκαν οι πληροφορίες που είναι καταχωρηµένες στα µητρώα του Επιµελητηρίου Ιωαννίνων. Ο προσδιορισµός της χρονικής διαδοχής των επιχειρήσεων στην ίδια ιδιοκτησία γίνεται µε βάση τον αριθµό µητρώου των επιχειρήσεων που στεγάστηκαν στην ίδια διεύθυνση. Η κουκίδα που είναι κοντά στο δρόµο αντιστοιχεί στην παλιότερη χρήση που στεγάστηκε στη συγκεκριµένη ιδιοκτησία, ενώ όσο πιο µακριά βρίσκεται µία κουκίδα από το µέτωπο του δρόµου, τόσο νεώτερη είναι η δραστηριότητα στην οποία αναφέρεται. Να επισηµάνουµε ότι η αποτύπωση των παρελθουσών χρήσεων δεν είναι εξαντλητική, αφ ενός διότι ορισµένες από τις επιχειρήσεις δεν εγγράφηκαν ποτέ στα µητρώα του Επιµελητηρίου Ιωαννίνων και αφ ετέρου διότι συχνά τα διαθέσιµα στοιχεία δεν επαρκούν για να προσδιοριστεί η θέση των επιχειρήσεων στο χώρο. Ο χάρτης που ακολουθεί αναφέρεται στις περιοχές Μώλος και Μάτσικας. 18

19 19

20 Από τον παραπάνω χάρτη οδηγούµαστε στα ακόλουθα συµπεράσµατα σχετικά µε την περιοχή του Μώλου: Η πλειοψηφία των κτιρίων έχει στεγάσει το πολύ δύο επιχειρήσεις κατά το παρελθόν, συµπεριλαµβανοµένου των ενεργών επιχειρήσεων. Η διαπίστωση αυτή συνεπάγεται ότι δεν έχουν συντελεστεί σηµαντικές αλλαγές στις χρήσεις των κτιρίων. Αυτό οφείλεται στο σταθερό χαρακτήρα της περιοχής ως ζώνη αναψυχής και στην σχετικά περιορισµένη ύπαρξη µεταποιητικών δραστηριοτήτων. Σε 3 από τα 9 κτίρια για τα οποία έχουµε πληροφορίες στεγάζονταν ανέκαθεν επιχειρήσεις αναψυχής, κάτι που επιβεβαιώνει τη διαπίστωση ότι η περιοχή είχε πάντα ψυχαγωγικό χαρακτήρα. Μάλιστα, από προφορικές µαρτυρίες ιδιοκτήτη επιχείρησης γνωρίζουµε ότι το Μεσοπόλεµο και τις δύο πρώτες µεταπολεµικές δεκαετίες η περιοχή ήταν «απόκεντρο», αρχικά µε ένα κέντρο διασκέδασης («Μακρής») και αργότερα µε άλλα δύο ( ), ενώ τα ορισµένα ακόµα καταστήµατα λειτουργούσαν µόνο τους θερινούς µήνες. Μάλιστα τους θερινούς µήνες, ψαράδες της λίµνης πουλούσαν καραβίδες για µεζέ, καραγκιοζοπαίχτες έδιναν παραστάσεις και οργανοπαίχτες ή λαϊκοί καλλιτέχνες ψυχαγωγούσαν τον κόσµο. Από το 1991 και ύστερα παρατηρείται επέκταση των δραστηριοτήτων αναψυχής στο σύνολο των κτιρίων του Μώλου. Κατά συνέπεια, οι σοβαρές αλλαγές που σηµειώθηκαν στην περιοχή εντοπίζονται χρονικά στο διάστηµα από το 1991 µέχρι σήµερα, διάστηµα σχετικά µικρό (13 χρόνια) για να σηµειωθεί σηµαντικού βαθµού διαδοχή επιχειρήσεων στο ίδιο κτίριο. Πέρα όµως από το µικρό σχετικά διάστηµα, φαίνεται ότι οι επιχειρήσεις ευηµερούν και άρα υπάρχει γενικά σταθερότητα. Σε όλα τα κτίρια, µε εξαίρεση ένα, η διαδοχή των επιχειρήσεων στο ίδιο κτίριο προσανατολίζεται προς δραστηριότητες αναψυχής. Μόνο σε ένα από τα κτίρια το λιανικό εµπόριο διαδέχτηκε την αναψυχή, ενώ σήµερα ακόµα και αυτό το κτίριο φιλοξενεί επιχείρηση αναψυχής. Σχετικά µε την περιοχή Μάτσικα οδηγούµαστε στα παρακάτω συµπεράσµατα: Στην περιοχή αυτή παρατηρείται ακόµα πιο περιορισµένη εναλλαγή οικονοµικών δραστηριοτήτων στο ίδιο κτίριο απ ότι στο Μώλο, γεγονός που οφείλεται στο ότι πρόκειται για µία κατά παράδοση περιοχή κατοικίας, ενώ µάλιστα το µεγαλύτερο µέρος των κτιρίων στην παραλίµνια ζώνη ανεγέρθηκαν τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Σε δύο από τα κτίρια της περιοχής που φιλοξενούσαν κατά το παρελθόν µεταποιητικές δραστηριότητες αλλάζει η επιχείρηση του κτιρίου, χωρίς όµως να αλλάξει το είδος της ασκούµενης δραστηριότητας. Η επιχείρηση λιανικού εµπορίου και το ξυλουργείο που λειτουργούσαν στην περιοχή δίνουν τη θέση τους σε δραστηριότητες αναψυχής. Παλιότερα, η περιοχή δεν παρουσίαζε είχε συγκεκριµένο χαρακτήρα ως προς τις οικονοµικές δραστηριότητες, αλλά ούτε καν αποτελούσε τόπο έντονης οικονοµικής δραστηριότητας. Φαίνεται λοιπόν, ότι οι δραστηριότητες αναψυχής που σήµερα διαµορφώνουν το µέτωπο της περιοχής προς τη λίµνη εγκαταστάθηκαν στα πλαίσια µίας προσπάθειας ανεύρεσης νέων περιοχών αναψυχής για την πόλη, χωρίς ωστόσο να υπάρχει παράδοση στην περιοχή σε συναφείς δραστηριότητες. Ακολουθεί ο αντίστοιχος χάρτης για την περιοχή της Σκάλα.: 20

21 21

22 Από τον παραπάνω χάρτη οδηγούµαστε στα ακόλουθα συµπεράσµατα σχετικά µε την περιοχή της Σκάλας: Σηµαντικές αλλαγές έχουν συντελεστεί ως προς το είδος των επιχειρήσεων που στεγάζει το ίδιο κτίριο σε διαφορετικές εποχές. Σε τουλάχιστον 11 κτίρια στο διάστηµα από το 1918 µέχρι σήµερα έχουν δραστηριοποιηθεί περισσότερες των τριών επιχειρήσεις. Σε 5 από τα κτίρια παρατηρείται διαδοχή επιχειρήσεων µε αντικείµενο την επεξεργασία ξύλου, γεγονός που αποδεικνύει ότι η περιοχή είναι «στέκι» ξυλουργών. Στο ίδιο συµπέρασµα καταλήγουµε παρατηρώντας ότι οι ξυλουργικές δραστηριότητες κατά το παρελθόν ήταν διασκορπισµένες σε όλο το µήκος της οδού Γαριβάλδη Ριτσιώτη. Όσον αφορά τα βυρσοδεψεία, δεν παρατηρείται καµία περίπτωση όπου µία επιχείρηση να διαδέχτηκε µία άλλη επιχείρηση µε το ίδιο αντικείµενο, δηλαδή τη βυρσοδεψία. Αυτό οφείλεται τόσο στον κλειστό χαρακτήρα του επαγγέλµατος, όσο και στην παρακµή του κλάδου, ήδη από της πρώτες δεκαετίες του 20 ου αιώνα. Σε αρκετές περιπτώσεις τις ξυλουργικές επιχειρήσεις διαδέχονται στο ίδιο κτίριο επιχειρήσεις µε αντικείµενο το χονδρεµπόριο, και το αντίστροφο. Συχνά µάλιστα, πρόκειται για εµπόριο ξυλείας, µε αποτέλεσµα η χρήση των κτιρίων να συνεχίζει να σχετίζεται µε το ξύλο. εν επικρατεί κάποιος «κανόνας» που να υπαγορεύει την µετεξέλιξη των χρήσεων για τα κτίρια που παλιότερα φιλοξενούσαν µεταποιητικές δραστηριότητες. ηλαδή, δεν φαίνεται να κυριαρχεί µία τάση αποµάκρυνσης των µεταποιητικών δραστηριοτήτων, συνοδευόµενη από κατάληψη του χώρου από δραστηριότητες αναψυχής. Μία ερµηνεία για αυτή την παρατήρηση είναι ότι η αποµάκρυνση των µεταποιητικών δραστηριοτήτων δεν οφείλεται σε εξωτερικές πιέσεις, παρά σε αλλαγές στο εσωτερικό του κλάδου. Η εγκατάσταση επιχειρήσεων αναψυχής στην περιοχή αποτελεί την τελευταία φάση της διαδοχής επιχειρήσεων στα κτίρια της περιοχής ηµογραφικά στοιχεία για την ευρύτερη περιοχή των Ιωαννίνων Μεταβολή του πληθυσµού Προκειµένου να διερευνηθούν οι αλλαγές στο χαρακτήρα της παραλίµνιας ζώνης στην πόλη των Ιωαννίνων, κρίνεται σκόπιµο να διερευνηθεί η πληθυσµιακή εξέλιξη για την ευρύτερη περιοχή των Ιωαννίνων, δηλαδή τα Ιωάννινα και τους γύρω δήµους και κοινότητες, που ενιαίο πεδίο οικονοµικών, πολιτιστικών και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Συγκεκριµένα, πρόκειται για τους δήµους Ιωαννιτών, Ανατολής, Μπιζανίου, Παµβώτιδος, Πασαρώνος και Περάµατος και την κοινότητα της Νήσου. 22

23 Εικ.5. ιοικητικά όρια ήµων στην ευρύτερη περιοχή Ιωαννίνων. Ο πληθυσµός της ευρύτερης περιοχής Ιωαννίνων στις τέσσερις τελευταίες απογραφές φαίνεται στον παρακάτω πίνακα: Πληθυσµός ήµος Ιωαννιτών Ανατολής Μπιζανίου Παµβώτιδος Πασαρώνος Περάµατος Κ. Νήσου Ιωαννίνων Ευρύτερη περιοχή Ιωαννίνων Νοµός Οι µεταβολές του πληθυσµού µεταξύ των δεκαετιών που έχουν προηγηθεί παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα και στο παρακάτω διάγραµµα: Μεταβολή πληθυσµού % ήµος Ιωαννιτών 14,5 27,1 10,2 60,3 Ανατολής 32,1 33,1 29,0 126,9 Μπιζανίου 15,2-4,7 39,0 52,5 Παµβώτιδος 15,1 8,6 16,7 27,2 Πασαρώνος 18,6 1,9 17,7 41,9 Περάµατος 26 11,4 24,7 75,1 Κ. Νήσου Ιωαννίνων -0,2-25,0-0,3-25,4 Ευρύτερη περιοχή Ιωαννίνων 16,3 20,5 12,6 57,8 Νοµός 9,4 7,4 7,6 26,4 23

24 Μεταβολή πληθυσµού στην ευρύτερη περιοχή Ιωαννίνων Πληθυσµός Μεταβολή πληθυσµού Έτος Να διευκρινιστεί ότι στους παραπάνω πίνακες γίνεται αναφορά στους δήµους όπως αυτοί διαµορφώθηκαν µετά την εφαρµογή του «Σχεδίου Καποδίστριας». Τα πληθυσµιακά µεγέθη που αναφέρονται αντιπροσωπέυουν τον πληθυσµό της γεωγραφικής ενότητας που αντιστοιχεί στον µετέπειτα ενιαίο ήµο. Από τους παραπάνω δύο πίνακες οδηγούµαστε στα εξής συµπεράσµατα: Ο πληθυσµός της ευρύτερης περιοχής Ιωαννίνων παρουσιάζει σταθερή αύξηση σε όλο το διάστηµα µεταξύ 1971 και Η µεγαλύτερη αύξηση παρατηρείται τη δεκαετία µεταξύ 1981 και Στους ήµους Ιωαννιτών και Ανατολής η αύξηση του πληθυσµού τη δεκαετία είναι αισθητά µεγαλύτερη σε σύγκριση µε την αύξηση τις δεκαετίες και Αντίθετα, στους υπόλοιπους ήµους η αύξηση του πληθυσµού τη δεκαετία είναι αισθητά µικρότερη σε σύγκριση µε την αύξηση τις δεκαετίες και Ο πληθυσµός αυξάνεται σε όλους τους δήµους και µόνο στην κοινότητα Νήσου Ιωαννίνων ο πληθυσµός µειώνεται. Για το διάστηµα µεταξύ 1971 και 2001 η µεγαλύτερη αύξηση πληθυσµού σηµειώνεται στο ήµο Ανατολής και ακολουθεί ο ήµος Περάµατος. Πρόκειται για δύο δήµους, οι πρωτεύουσες των οποίων έχουν ενσωµατωθεί στον αστικό ιστό των Ιωαννίνων Φοιτητικός πληθυσµός Στα πλαίσια της εργασίας αυτής κρίνεται σκόπιµη η διερεύνηση των αλλαγών στη σύνθεση του πληθυσµού της ευρύτερης περιοχής Ιωαννίνων, µε έµφαση στη µελέτη των µεταβολών που έχουν σηµειωθεί στο φοιτητικό πληθυσµό της πόλης. Στην πόλη των Ιωαννίνων λειτουργούν σήµερα δύο ιδρύµατα τριτοβάθµιας εκπαίδευσης, το Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων και το ΤΕΙ Ηπείρου. 24

25 Στο παρελθόν λειτουργούσε στην πόλη η Παιδαγωγική Ακαδηµία, η οποία αργότερα ενσωµατώθηκε στο Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων ως «Παιδαγωγικό Τµήµα ηµοτικής Εκπαίδευσης». Το Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων ιδρύθηκε το Σταδιακά ο αριθµός των Σχολών και των Τµηµάτων του αυξήθηκε, αριθµώντας σήµερα 4 Σχολές και 14 Τµήµατα. Το ΤΕΙ Ηπείρου ιδρύθηκε το 1994 µε έδρα την Άρτα. Στα Ιωάννινα λειτουργεί µία Σχολή µε 3 Τµήµατα. Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει το χρονικό της δηµιουργίας των σχολών και των τµηµάτων τριτοβάθµιας εκπαίδευσης στα Ιωάννινα. Έτος Σχολή Τµήµα δεκ. 30 Παιδαγωγική Ακαδηµία 1964 Φιλοσοφική Σχολή 1966 Τµήµα Μαθηµατικών 1970 Τµήµα Φυσικής 1976 Τµήµα Χηµείας 1977 Ιατρική Σχολή 1982 Παιδαγωγικό Τµήµα ηµοτικής Εκπαίδευσης Παιδαγωγικό Τµήµα Νηπιαγωγών 1983 Σχολή Θετικών Επιστηµών 1984 Τµήµα Φιλολογίας Τµήµα Ιστορίας και Αρχαιολογίας Τµήµα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας 1990 Τµήµα Πληροφορικής 1996 Σχολή Επιστηµών Αγωγής Β µισό Σχολή Επαγγελµάτων Υγείας Τµήµα Νοσηλευτικής ΤΕΙ δεκ. 90 και Πρόνοιας Τµήµα Βρεφοκοµίας ΤΕΙ 1998 Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών 1999 Σχολή Επιστήµης και Τεχνολογίας Τµήµα Επιστήµης και Τεχνολογίας Υλικών 2000 Τµήµα Βιολογικών Εφαρµογών και Τεχνολογιών Τµήµα Επιστηµών της Τέχνης Τµήµα Λογοθεραπίας ΤΕΙ Το διάστηµα από την ίδρυση του Πανεπιστηµίου, δηλαδή από το 1964, έως το 1977 ιδρύεται η πρώτη µεγάλη οµάδα Σχολών και Τµηµάτων που αποτελούν τον αρχικό πυρήνα του Πανεπιστηµίου. Πρόκειται για τη Φιλοσοφική Σχολή, η οποία το 1984 διαχωρίστηκε σε τρεις κατευθύνσεις δηµιουργώντας ισάριθµο πλήθος Τµηµάτων, τα τρία Τµήµατα που το 1983 θα συναποτελέσουν τη Σχολή Θετικών Επιστηµών, και την Ιατρική Σχολή. Τη δεκαετία του 1990 θα ιδρυθούν 6 νέα Τµήµατα, τα 4 από τα οποία συστάθηκαν µεταξύ 1998 και Από τα παραπάνω οδηγούµαστε στο συµπέρασµα ότι µετά τις πρώτες κινήσεις για τη συγκρότηση του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων, ο τοµέας της 25

26 τριτοβάθµιας εκπαίδευσης στην πόλη έλαβε ιδιαίτερα σηµαντική ώθηση στο τέλος της δεκαετίας του 90. Αποτέλεσµα των παραπάνω είναι η διαρκής αύξηση του φοιτητικού πληθυσµού τριτοβάθµιας εκπαίδευσης στα Ιωάννινα. Η µεταβολή του φοιτητικού πληθυσµού από το 1971 έως σήµερα αποτυπώνεται στο παρακάτω διάγραµµα. Μεταβολή φοιτητικού πληθυσµού Φοιτητές Έτος Πηγές: ΕΣΥΕ και Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων Ο φοιτητικός πληθυσµός αυξάνεται σταθερά το διάστηµα µεταξύ 1971 έως το 1975, το διάστηµα από 1975 έως 1982 παραµένει σχεδόν σταθερός, ενώ από το 1982 έως το 1985 αυξάνεται σχεδόν κατά 25%. Το διάστηµα µεταξύ 1985 και 1997 µεταβάλλεται ελαφρά παρουσιάζοντας µικρή µείωση από το 1990 έως το Στη συνέχεια, δηλαδή µεταξύ 1997 και 2003, ο φοιτητικός πληθυσµός των Ιωαννίνων υπερδιπλασιάζεται αγγίζοντας, σύµφωνα µε εκτιµήσεις του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευµάτων, τους φοιτητές. Ο παρακάτω πίνακας αποτυπώνει την αναλογία του φοιτητικού πληθυσµού σε σχέση µε τον πληθυσµό της πόλης. Γίνεται σαφές ότι η αναλογία αυτή διαρκώς αυξάνεται κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Έτσι σήµερα, σε 1000 κατοίκους της πόλης αντιστοιχούν παραπάνω από 100 φοιτητές, αναλογία που κρίνεται ως ιδιαίτερα υψηλή. Έτος Φοιτητές τριτοβάθµιας εκπαίδευσης * Πληθυσµός ευρύτερης περιοχής Ιωαννίνων ** Φοιτητές τριτοβάθµιας εκπαίδευσης ανά ,7 39,3 58,3 115,9 κατοίκους Πηγή: ΕΣΥΕ * Εκτίµηση Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων ** Απογραφή

27 2.3. Τάσεις στο ιστορικό κέντρο της πόλης Η προστασία της φυσιογνωµίας του ιστορικού πυρήνα της πόλης των Ιωαννίνων αποτελεί αντικείµενο τριών διαταγµάτων που ψηφίστηκαν στο διάστηµα µεταξύ 1978 και Τα διατάγµατα αυτά είναι: «Περί τροποποιήσεως των όρων και περιορισµών δοµήσεως οικοπέδων τινών του ρυµοτοµικού σχεδίου της πόλεως Ιωαννίνων», ΦΕΚ71/ «Τροποποίηση και συµπλήρωση του από Π.. «περί τροποποιήσεως των όρων και περιορισµών δοµήσεως οικοπέδων τινών του ρυµοτοµικού σχεδίου Ιωαννίνων» (ΦΕΚ 71/ τ. ) ως και χαρακτηρισµός του ρυµοτοµικού σχεδίου Ιωαννίνων ως παραδοσιακού», ΦΕΚ48/ Το διάταγµα αυτό περιλαµβάνει και τις περιοχές Σκάλα και Μώλος. «Χαρακτηρισµός ως παραδοσιακού τµήµατος της πόλης των Ιωαννίνων και καθορισµός ειδικών όρων και περιορισµών δόµησης αυτού», ΦΕΚ605/ Με τα προεδρικά διατάγµατα τροποποιούνται οι όροι και οι περιορισµοί δόµησης του ρυµοτοµικού σχεδίου της πόλης των Ιωαννίνων, ορίζεται το µέγιστο ποσοστό κάλυψης, ο µέγιστος συντελεστής δόµησης, το µέγιστο ύψος οικοδοµών και ο µέγιστος αριθµός ορόφων. Επιβάλλονται επίσης µία σειρά από περιορισµούς σε σχέση µε τα γενικά και τα επιµέρους µορφολογικά χαρακτηριστικά των κτισµάτων. Τα όρια των περιοχών στις οποίες αναφέρονται τα προεδρικά διατάγµατα φαίνονται στον παρακάτω χάρτη. 27

28 Το πρώτο από τα προεδρικά διατάγµατα ψηφίζεται σε µία εποχή που στην Ευρώπη έχει ήδη πάρει διαστάσεις ο προβληµατισµός για τη σηµασία και το ρόλο των ιστορικών κέντρων των πόλεων. Ο δηµόσιος διάλογος για την Πλάκα, την ιστορική συνοικία στο κέντρο της Αθήνας, έχει ξεκινήσει ήδη από το 1976, µε προεκτάσεις που αγγίζουν και κοινωνικά ζητήµατα, ενώ το 1978 συστήνεται η πρώτη επιτροπή µε σκοπό τη διάσωση της αθηναϊκής αυτής συνοικίας. Την εποχή αυτή, δηλαδή στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές της δεκαετίας του 1980, έχει αρχίσει η επέκταση της πόλης των Ιωαννίνων προς κάθε κατεύθυνση, τάση που θα κορυφωθεί µία δεκαετία αργότερα. Αναπόφευκτο είναι να δηµιουργηθούν πιέσεις και για τις περιοχές του ιστορικού κέντρου. Με αφορµή τα Λαδάδικα της Θεσσαλονίκης ο αρχιτέκτων Μαυροµάτης γράφει: «Η προσπάθεια διατήρησης των νεώτερων µνηµείων και των αστικών συνόλων στην Ελλάδα δεν είναι ασφαλώς µία πρόσφατη υπόθεση. Ωστόσο, µεµονωµένες απόπειρες των προηγούµενων δεκαετιών άρχισαν να µετατρέπονται σε επίσηµες στρατηγικές µόλις τη δεκαετία του 1980, ενώ απέκτησαν πραγµατική κοινωνική απήχηση από τη δεκαετία του 1990 και µετά. Είναι γεγονός ότι οι πρώτες νοµοθετικές ρυθµίσεις για την προστασία των παραδοσιακών οικισµών, οικιστικών συνόλων και µεµονωµένων αξιόλογων κτιρίων δεν είχαν θετική ανταπόκριση στον µέσο πολίτη. Η ευρεία διάδοση της αντιπαροχής, η προσδοκία των καλύτερων συνθηκών ζωής, οι µικρές ιδιοκτησίες, η αδιαφορία και η έλλειψη γνώσης και οράµατος όσων έπαιρναν τις αποφάσεις και πολλά άλλα οδηγούν τελικώς στο φαινόµενο του να µην αποδέχεται ο πολίτης µε κανένα τρόπο το ενδεχόµενο να διατηρήσει την ακίνητη ιδιοκτησία του και τελικά να την εγκαταλείπει» (Μαυροµάτης 1996, 24). Πράγµατι, µόλις στις αρχές της δεκαετίας του 90 αρχίζει να διαφαίνεται η τάση αποκατάστασης και επαναχρησιµοποίησης παλιών κελυφών που βρίσκονται µέσα στα όρια του ιστορικού κέντρου των Ιωαννίνων. Η τάση αυτή κορυφώνεται γύρω στα µέσα της δεκαετίας του 90. Η µείωση των συντελεστών δόµησης και οι αυστηροί περιορισµοί σχετικά µε τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα και την κατασκευή των νέων κτισµάτων που επιβλήθηκαν µε τα προεδρικά διατάγµατα για το ιστορικό κέντρο, έδρασαν αρχικά αποτρεπτικά για την «εκµετάλλευση» των ακινήτων που βρίσκονται µέσα στα όρια του ιστορικού κέντρου. Ιδιαίτερα, οι παλιοί βιοτέχνες βρέθηκαν µπροστά σε αδιέξοδο, καθώς πλέον δεν µπορούσαν να προσαρµόσουν το κτίριο στο οποίο στεγαζόταν η επιχείρησή τους στις σύγχρονες ανάγκες παραγωγής. Τις περισσότερες φορές τα κτίρια εγκαταλείφθηκαν. Άλλοτε οι ιδιοκτήτες φρόντισαν να τα νοικιάσουν έναντι χαµηλού µισθώµατος, µε τη συµφωνία ότι ο ενοικιαστής θα αναλάβει τη συντήρηση τους. Αυτό, υπήρξε σε µεγάλο βαθµό η αφετηρία της ανάπτυξης χρήσεων αναψυχής σε παλιά κτίρια της περιοχής µελέτης. Στο ξεκίνηµα τους οι επιχειρήσεις αναψυχής στηρίζονται συνήθως σε µικρό αρχικό κεφάλαιο. Προκειµένου να αντεπεξέλθουν στα πρώτα έξοδα για την οργάνωση της επιχείρησης, επιδιώκουν την εξασφάλιση χαµηλού µισθώµατος και έτσι καταφεύγουν σε λύσεις όπως η ενοικίαση παλιών εγκαταλειµµένων κτιρίων, στα οποία ο ιδιοκτήτης δεν προτίθεται να επενδύσει χρήµατα. Οι όροι ενοικίασης είναι συνήθως ευνοϊκοί για τον ενοικιαστή, ο οποίος µπορεί έτσι να καλύψει το κόστος οργάνωσης και λειτουργίας της επιχείρησης. Αυτή η διαδικασία, όπως περιγράφεται από ιδιοκτήτες καταστηµάτων αναψυχής στην περιοχή µελέτης, ανατράπηκε σταδιακά µε την προσέλκυση όλο και µεγαλύτερου αριθµού επιχειρήσεων αναψυχής, κάτι που ανέδειξε τις τρεις περιοχές µελέτης σε περιοχές διασκέδασης για την πόλη, µε άµεσο αποτέλεσµα την αύξηση 28

29 των ενοικίων στην περιοχή. Η αύξηση του ενοικίου έχει καταλυτική επίδραση σε αρκετές οικονοµικές δραστηριότητες της περιοχής, κυρίως µεταποιητικές, οι οποίες, µη µπορώντας πλέον να καλύψουν το κόστος ενοικίασης επαγγελµατικού χώρου, εγκαταλείπουν την περιοχή. Αρκετές µε την κατάσταση που περιγράφεται παραπάνω παρατηρούνται και στην πρόσφατη ιστορία της συνοικίας Ψυρρή της Αθήνας. Από τα µέσα της δεκαετίας του 1990, δηλαδή λίγο πιο νωρίς απ ότι η περιοχή Σκάλα των Ιωαννίνων, οι µεταποιητικές δραστηριότητες του Ψυρρή εκτοπίζονται σιγά σιγά, κάτω από την πίεση που δέχονται από την εισβολή δραστηριοτήτων αναψυχής. Σταδιακά, µε την εγκατάσταση όλο και περισσότερων επιχειρήσεων αναψυχής στην περιοχή διαµορφώθηκε ένα ολόκληρο ρεύµα, που τελικά οδήγησε στο µετασχηµατισµό µίας ιστορικής συνοικίας από µεταποιητική σε περιοχή αναψυχής. 29