ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΗΓΑΗΟΤ Μ.Π.: «ΓΔΧΡΓΗΑ ΚΑΗ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ» ΣΜΖΜΑ: ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ ΥΟΛΖ: ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ. Θέμα

Transcript

1 ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΗΓΑΗΟΤ Μ.Π.: «ΓΔΧΡΓΗΑ ΚΑΗ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ» ΣΜΖΜΑ: ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ ΥΟΛΖ: ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ Θέμα Δπηπηώζεηο θαη αληηκεηώπηζε εηζξνώλ αγξνηηθήο πξνέιεπζεο ζην πεξηβάιινλ ζε πεξηνρή ηεο Κσπαίδαο θαη πεξηβαιινληηθή επαηζζεηνπνίεζε Φνηηήηξηα: Κσλζηαληίλα Γηακαληή Αξ.Μεηξώνπ: 145/ Δπηβιέπσλ: Νηθφιανο Γαλαιάηνο Σαθηηθφο Καζεγεηήο πλεπηβιέπσλ: Θεφδσξνο Καξπψηεο Σαθηηθφο Δξεπλεηήο ηνπ ΔΘΗΑΓΔ Μπηηιήλε Ννέκβξηνο 2011

2 Θα ήζεια λα εθθξάζσ ηηο ζεξκέο κνπ επραξηζηίεο ζηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή θ. Ν. Γαλαιάην, γηα ηελ ελζάξξπλζε θαη ηελ ππνζηήξημε γηα ηελ επηινγή ηνπ ζέκαηνο. Δπίζεο, λα επραξηζηήζσ ηνλ ζπλεπηβιέπνληα θ. Θ. Καξπψηε γηα ηελ νπζηαζηηθή ζπλεηζθνξά ηνπ, εηδηθά ζηα ζρφιηα θαη ηελ επνηθνδνκεηηθή θξηηηθή ηνπ ζην θείκελν πνπ βνήζεζαλ ζεκαληηθά ζηελ αλαβάζκηζή ηεο. Δπραξηζηψ ηνπο γνλείο κνπ γηα ηελ ππνζηήξημε θαη ζπκπαξάζηαζε ηνπο, θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο ελαζρφιεζήο κνπ θαη θπξίσο θαηά ην ηειηθφ ζηάδην ηεο ζπγγξαθήο ηεο εξγαζίαο. Δπραξηζηψ αθφκα ηνπο εξεπλεηέο επηζηήκνλεο ηνπ Μπελαθείνπ Φπηνπαζνινγηθνχ Ηλζηηηνχηνπ θαη ηνπ ΔΘ.Η.ΑΓ.Δ. γηα ηηο πιεξνθνξίεο πνπ κνπ παξείραλ εηδηθά ζε ζέκαηα βηβιηνγξαθίαο ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζεκαηηθήο. Δπραξηζηψ εηιηθξηλά φινπο ηνπο ζπκκεηέρνληεο ηεο έξεπλαο θαη ηδηαίηεξα ηνπο αγξφηεο ηεο πεξηνρήο ηεο έξεπλαο γηα ην ρξφλν πνπ δηέζεζαλ γηα ηε ζπκπιήξσζε ησλ εξσηεκαηνινγίσλ, ρσξίο ηε βνήζεηα ησλ νπνίσλ ε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα δελ ζα ήηαλ δπλαηφ λα πξαγκαηνπνηεζεί. 2

3 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΜΔΡΟ Α. ΜΔΡΟ Β. ΜΔΡΟ Γ. ΜΔΡΟ Γ. ΠΔΡΗΛΖΦΖ ΔΗΑΓΧΓΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΖ ΑΝΑΚΟΠΖΖ 9-15 ΓΔΧΡΓΗΚΔ ΔΗΡΟΔ ΚΑΗ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ Γ.1. Δηζαγσγή Γ.2. Γεσξγηθέο Δηζξνέο Άξδεπζε θαη Αεηθνξία...16 Γ.2.1. Υεκηθά Ληπάζκαηα Γ.2.2. Γεσξγηθά Φάξκαθα Γ.2.3. Άξδεπζε Γ.2.4. Αεηθφξεο Καιιηεξγεηηθέο Σερληθέο Γ.3. Οδεγίεο Νόκνη θαη Πξνγξάκκαηα Γ.3.1. Μέηξν 3, Γ.3.2. Οινθιεξσκέλε Γηαρείξηζε Γ.3.3 Πξφγξακκα «Life+ Ecopest» 29 ΜΔΡΟ Δ ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ ΠΔΡΗΟΥΖ ΔΡΔΤΝΑ Δ.1 Σν θιίκα ζηελ Διιάδα θαη ζηελ Πεξηνρή Έξεπλαο 30 Δ.2 Φπζηνγξαθία ηεο Διιάδαο θαη ηνπ Ν. Βνησηίαο Δ.3 Πεξηγξαθή ηεο Πεξηνρήο Έξεπλαο Δ.4 Καιιηέξγεηεο ζηελ Πεξηνρή Έξεπλαο Δ.5 Δθαξκνγέο Πξνγξακκάησλ ζηελ Πεξηνρή Υαηξψλεηαο Δ.6 Γεσξγηθέο Δηζξνέο θαη ακεηςηζπνξά ζηε πεξηνρή έξεπλαο ΜΔΡΟ Σ. ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΤΝΔΗΓΖΖ - ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ - ΣΑΖ ΜΔΡΟ Ε. ΜΔΘΟΓΟΗ Ε.1 Πεξηγξαθή θαηάζηαζεο πεξηνρήο κειέηεο Ε.2 ηαηηζηηθή κέζνδνο(δξσηεκαηνινγίνπ) ΜΔΡΟ Ζ. ΜΔΡΟ Θ. ΜΔΡΟ Η. ΜΔΡΟ ΗΑ. ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ ΤΕΖΣΖΖ ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΑΝΑΦΟΡΔ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Δξσηεκαηνιφγην Πίλαθεο

4 Α. ΠΔΡΗΛΖΦΖ Ζ παξνχζα εξγαζία έρεη σο ζθνπφ λα δηεξεπλήζεη ηελ αληηκεηψπηζε ηεο ξχπαλζεο απφ ηηο γεσξγηθέο εηζξνέο ζην πεξηβάιινλ ζηηο θχξηεο θαιιηέξγεηεο ζε πεξηνρή ηεο Κσπαΐδαο. Χο πεξηνρή ηεο κειέηεο επηιέρζεθε ε πεξηνρή ηνπ θάκπνπ ηνπ δεκνηηθνχ δηακεξίζκαηνο Υαηξσλείαο πνπ πεξηιακβάλεη αγξνηεκάρηα πνπ αλήθνπλ ζε θαιιηεξγεηέο απφ ηα ρσξηά Υαηξψλεηα, Θνχξην, Άγην Βιάζην, Αθφληην, Πξνζήιην, Μαπξνλέξη θαη Γαχιεηα. ηα πιαίζηα ηεο παξνχζεο δηαηξηβήο αλαθέξεηαη ην ηζηνξηθφ ησλ θαιιηεξγεηψλ, θαζψο θαη ν ηξφπνο αληηκεηψπηζεο δηαθφξσλ πξνβιεκάησλ ησλ θαιιηεξγεηψλ ζε ζρέζε κε ηελ άξδεπζε, ηηο θαιιηεξγεηηθέο θξνληίδεο, ηελ αληηκεηψπηζε ερζξψλ αζζελεηψλ-δηδαλίσλ θαη ηε ζρέζε κε ην πεξηβάιινλ ηεο πεξηνρήο. Γίλεηαη αλαθνξά ζε παξφκνηα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα ζε άιιεο ρψξεο (Σνπξθία θαη Σατηή) θαη εξεπλψληαη νη ζηάζεηο θαη νη ζπκπεξηθνξέο ησλ αγξνηψλ θαηά ηελ αληηκεηψπηζε ηνπο. ηε ζπλέρεηα αλαθέξνληαη ηα λέα ζπζηήκαηα ρακειψλ εηζξνψλ πνπ εθαξκφδνληαη ζε ηκήκα ηεο πεξηνρήο, ζχκθσλα κε ην πξφγξακκα LIFE07 ENV/GR/ (EcoPest), γηα ηηο θαιιηέξγεηεο βακβαθηνχ, βηνκεραληθήο ηνκάηαο θαη θαιακπνθηνχ. Ζ αλαθνξά ζε λφκνπο, πξνγξάκκαηα θαη νδεγίεο ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο θξίλεηαη αλαγθαία γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηνπ πεξηβαιινληηθνχ πιαηζίνπ ησλ θαιιηεξγεηηθψλ κεζφδσλ γηα ηελ αζθάιεηα ησλ παξαγσγψλ θαη ησλ θαηαλαισηψλ. Σέινο, κεηά απφ ηελ ηειηθή επεμεξγαζία ησλ ζρεηηθψλ εξσηεκαηνινγίσλ γίλεηαη πξνζπάζεηα δηεξεχλεζεο θαη κέηξεζεο ηνπ βαζκνχ εθαξκνγήο πξνγξακκάησλ, νδεγηψλ θαη λφκσλ ζε φ,ηη έρεη ζρέζε κε ηελ νξζνινγηθή δηαρείξηζε ησλ γεσξγηθψλ εηζξνψλ ζηελ επάισηε πεξηνρή ηεο εξγαζίαο. πγρξφλσο, κέζα απφ ηηο απαληήζεηο ησλ παξαγσγψλ εμάγνληαη ρξήζηκα ζπκπεξάζκαηα, εθθξάδνληαη πξνβιεκαηηζκνί θαη πξνηείλνληαη ιχζεηο πνπ πξνβάιινπλ θηινπεξηβαιινληηθέο ζηάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο. Λέμεηο θιεηδηά: πεξηβάιινλ, γεσξγηθέο εηζξνέο, ζπζηήκαηα ρακειψλ εηζξνψλ, πεξηβαιινληηθή επαηζζεηνπνίεζε, αεηθνξία, θπηνπξνζηαηεπηηθά πξντφληα 4

5 A.SUMMARY The present essay has set as its target the confrontation of the pollution by agricultural inflows in the environment from cultivations in the area of Kopaida. As study area, the land area of the municipal department of Cheronia was chosen which includes parcels belonging to cultivators from the villages Cheronia, Thourio, Agios Vlassios, Akontio, Prosilio, Mauroneri and Dauleia. Within this essay the historical route of the cultivations is mentioned alongside with the way to confront different problems of the cultivations as long as the watering, the cultivating care, the addressing of enemy diseases- weeds and the relation with the environment of the area is concerned. Similar environmental problems are mentioned (Turkey and Taiti) and the postures and behaviors of the cultivators are also mentioned. The new low inflow systems, that are applied in a part of the area according to the program LIFE07 ENV/GR/ (EcoPest) for the cultivations of cotton, industrial tomato and corn are also mentioned. The mentioning of the laws, programs and directives of the EU was found necessary for the definition of the environmental context of the cultivating methods for the security of the producers and the consumers. Finally, after the final processing of the respective questionnaires, an endeavor of study and estimation of the limit up to which the programs, directives and laws concerning the logical management of the agricultural inflows in the vulnerable area of the essay are applied is made. Simultaneously, through the answers of the producers, we come up with useful conclusions, problems are expressed and solutions are proposed promoting environment ally friendly postures and behaviors. Key words: environment, agricultural inflows, low inflow systems, environmental awareness, sustainability, plant - protecting products 5

6 Β.ΔΗΑΓΧΓΖ Ο άλζξσπνο ηα ηειεπηαία ρξφληα κέζα απφ δηάθνξεο δξαζηεξηφηεηεο (θαιιηεξγεηηθέο πξαθηηθέο, έξγα απνζηξάγγηζεο θ.ι.π.), κε ζθνπφ ηελ αχμεζε ηεο αγξνηηθήο παξαγσγήο επέδξαζε ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ κέζα απφ ηελ εθκεηάιιεπζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ κε απνηέιεζκα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ ε νπνία ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο δελ είλαη αληηζηξεπηή. Ζ ιεζηξηθή εθκεηάιιεπζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ δελ είρε κφλνλ σο απνηέιεζκα ηελ ππνβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο ηνπ πεξηβάιινληνο, αιιά είρε αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηελ πνηφηεηα ησλ παξαγνκέλσλ πξντφλησλ, ζηελ αζθάιεηα ηξνθίκσλ θαη ζηελ ππνβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο δσήο. Δίλαη αιήζεηα φηη πνιιέο απφ ηηο ζχγρξνλεο ηερλνινγίεο έρνπλ βειηηψζεη ην βηνηηθφ επίπεδν ησλ αλζξψπσλ θαη ε αχμεζε ηεο γεσξγηθήο θαη βηνκεραληθήο παξαγσγήο βνήζεζαλ ζε πνιινχο ηνκείο ηελ αλζξσπφηεηα. Ζ ππνβάζκηζε ηνπ λεξνχ, ηεο αηκφζθαηξαο, ηνπ εδάθνπο, ησλ ηξνθίκσλ, ε θαηαζηξνθή ησλ δαζψλ, ε κείσζε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο, είλαη πιένλ πξνβιήκαηα ηα νπνία απαζρνινχλ ηελ παγθφζκηα θνηλφηεηα. Ζ πεξηβαιινληηθή ζπλείδεζε φισλ καο θαη φρη κφλν ησλ αγξνηψλ θαζίζηαηαη πιένλ επηηαθηηθή αλάγθε θαζψο ε αιιαγή ηεο ζπκπεξηθνξάο θαη ηεο ζηάζεο απφ φινπο, απέλαληη ζην πεξηβάιινλ είλαη ζεκαληηθή γηα ηελ ίδηα ηε δσή θαη ηελ αεηθνξία ηνπ πιαλήηε καο (Κνθθηλάθε, 2006). Ζ γεσξγία ζεσξείηαη κηα απφ ηηο θχξηεο αηηίεο ππνβάζκηζεο ηεο πνηφηεηαο ησλ επηθαλεηαθψλ θαη ππφγεησλ πδάησλ ζηελ Διιάδα θαη γεληθά ζηε Λεθάλε ηεο Μεζνγείνπ. Ζ άπνςε απηή ζηεξίδεηαη ζηε κειέηε θαη αμηνιφγεζε πξσηνγελψλ δεδνκέλσλ απφ πνιπάξηζκεο πεξηνρέο ηεο ρψξαο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ: Λεθάλε ηνπ Αμηνχ, Λαγθαδάο, Θεζζαιία, Υαιθηδηθή, Αξγνιηθφ θαη Κσπατδηθφ πεδίν (ΦΔΚ1195, 2001). Σν ζνβαξφηεξν πξφβιεκα κε ηα ππφγεηα λεξά, εζηηάδεηαη ζηελ αιφγηζηε θαη κε νξζνινγηθή εθκεηάιιεπζε πνπ νδεγεί ζηελ ππεξάληιεζε λεξψλ γηα θάιπςε ησλ απμαλφκελσλ αλαγθψλ άξδεπζεο. πλέπεηα απηήο ηεο πξαθηηθήο είλαη ε εγθαηάζηαζε αξλεηηθνχ πδαηηθνχ ηζνδπγίνπ, ε αχμεζε ηεο ζπγθέληξσζεο ξππνγφλνπ θνξηίνπ (ιφγσ ηεο δηάιπζεο απηνχ ζε κεησκέλν φγθν λεξνχ) θαη ε δξακαηηθή θαηά πεξηνρέο πηψζε ηεο ππφγεηαο ζηάζκεο. Ζ ππεξεθκεηάιεπζε ησλ ππφγεησλ πδξνθνξέσλ δεκηνπξγεί ζηηο παξάθηηεο ιεθάλεο επλντθέο ζπλζήθεο γηα ζαιάζζηα δηείζδπζε (sea intrusion) ζηνπο ππφγεηνπο πδξνθφξνπο νξίδνληεο θαη πξνέιαζε ηνπ κεηψπνπ πθαικχξηλζεο ζπρλά αξθεηά ρηιηφκεηξα εληφο ηνπ πδξνθφξνπ ζπζηήκαηνο. Γεληθφηεξα ζηελ Διιάδα ππάξρνπλ «εξσηήκαηα», ηφζν γηα ηα επηθαλεηαθά, φζν θαη γηα ηα ππφγεηα λεξά θαη νξηζκέλα ζρεηίδνληαη κε ηελ αγξνηηθή δξαζηεξηφηεηα θαη εηδηθφηεξα κε ηελ ππεξεθκεηάιιεπζε ησλ πδαηηθψλ πφξσλ, ηε ρξήζε αγξνρεκηθψλ, ηελ πιεκκειή δηαρείξηζε ηνπ δστθνχ θεθαιαίνπ, ε ζπγθέληξσζε ηνπ νπνίνπ ζε νξηζκέλεο πεξηνρέο είλαη ηδηαίηεξα πςειή. Ο ζαθήο εληνπηζκφο θαη ν ραξαθηεξηζκφο ησλ πεξηνρψλ απηψλ απνηειεί αλαγθαηφηεηα θαη ε ιήςε νξζά ζρεδηαζκέλσλ κέηξσλ είλαη απαξαίηεηε. Ζ γεηηλίαζε ηνπ Κσπατδηθνχ πεδίνπ κε ηελ Αζήλα, θαζψο θαη ε εθθφξηηζε ηνπ πνηακνχ Βνησηηθνχ Κεθηζνχ θαη ησλ παξαπνηάκσλ ηνπ, ζηε ιίκλε ηεο Τιίθεο (ηξνθνδφηε 6

7 λεξνχ γηα ην Λεθαλνπέδην Αηηηθήο) νδεγνχλ ζηελ αλάγθε ειέγρνπ ησλ δηαθφξσλ εηζξνψλ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πεδίνπ (Μάηηαο & Παπαλαγηψηνπ, 2000). Σν Κσπατδηθφ πεδίν εθηάζεσο πεξίπνπ ζηξεκκάησλ, θαιιηεξγείηαη ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο κε βακβάθη (60%) πεξίπνπ, θαιακπφθη, βηνκεραληθή ηνκάηα, κεδηθή θαη ζηηεξά. ηε παξνχζα κειέηε αλαθέξνληαη νη εηζξνέο ζηηο θαιιηέξγεηεο απφ γεσξγηθέο παξεκβάζεηο θαη λέεο πξαθηηθέο ζε ζέκαηα θπηνπξνζηαζίαο, ιίπαλζεο θαη άξδεπζεο πνπ εθαξκφδνληαη ζηε πεξηνρή. ηε κειέηε απηή γίλεηαη κία πεξηγξαθή ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο ηεο ζε πεξηνρή ηνπ Κσπατδηθνχ Πεδίνπ θαη ζπγθεθξηκκέλα ζε έλα ηκήκα ηνπ θάκπνπ ηνπ δεκνηηθνχ δηακεξίζκαηνο Υαηξσλείαο ηνπ Γήκνπ Ληβαδεηάο. Ο ιφγνο επηινγήο ηεο πεξηνρήο απηήο, είλαη ε εθαξκνγή ηξηψλ θηινπεξηβαιινληηθψλ πξνγξακκάησλ κεγάιεο ζεκαζίαο: α) Οινθιεξσκέλε Γηαρείξηζε ζε βακβάθη θαη ζηηάξη ζθιεξφ β) Μέηξν 3,5 «Μείσζε ληηξνξχπαλζεο γεσξγηθήο πξνέιεπζεο» θαη γ) ην πξφγξακκα LIFE07 ENV/GR/ (EcoPest) γηα ηνλ έιεγρν ησλ γεσξγηθψλ εηζξνψλ ζηε πεξηνρή κε πνιιέο δξάζεηο θαη λέεο εθαξκνζκέλεο ηερληθέο ρακειψλ εηζξνψλ θπξίσο ζηελ θαιιηέξγεηα ηνπ βακβαθηνχ. Γηα ηελ δηπισκαηηθή εξγαζία ζπγθεληξψζεθε πιηθφ απφ ηελ Σνπηθή Απηνδηνίθεζε, (Δ.Θ.Η.Α.Γ.Δ.), Μπελάθεην Φπηνπαζνινγηθφ Ηλζηηηνχην, Οξγαληζκφο Βάκβαθνο, Γηεχζπλζε Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο Βνησηίαο θ.η.ι. θαζψο θαη επηζηεκνληθέο αλαθνξέο απφ ηελ ειιεληθή θαη δηεζλή βηβιηνγξαθία. Πεξηγξάθεηαη ε ππάξρνπζα θαηάζηαζε ζηελ πεξηνρή ηεο έξεπλαο θαη νη εθαξκνδφκελεο λέεο θαιιηεξγεηηθέο ηερληθέο κείσζεο ησλ γεσξγηθψλ εηζξνψλ. Αλαθέξνληαη πξνγξάκκαηα, νδεγίεο, θψδηθεο θαη θαλφλεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο πνπ πινπνηνχληαη ζηε πεξηνρή θαη επηρεηξείηαη δηεξεχλεζε ηεο πεξηβαιινληηθήο επαηζζεηνπνίεζεο ησλ εκπιεθνκέλσλ παξαγσγψλ ζε ζρέζε κε ηελ εθαξκνγή λέσλ θαηλνηφκσλ ηερληθψλ θαιιηεξγεηψλ. Δηδηθφηεξα κέζσ ηεο αλάιπζεο ησλ δηαλεκεκέλσλ εξσηεκαηνινγίσλ εμάγνληαη ζπκπεξάζκαηα θαη πνζνζηά εθαξκνγήο ησλ λέσλ δξάζεσλ θαη κέηξεζε ηεο δηάζεζεο ησλ παξαγσγψλ λα βειηηψζνπλ ηε θαηάζηαζε κέζσ πεξηβαιινληηθψλ ζηάζεσλ θαη πεξηβαιινληηθήο επαηζζεζίαο. Ζ ζηαηηζηηθή αλάιπζε ησλ απαληήζεσλ ησλ εξσηεκαηνινγίσλ γίλεηαη κε ην ζηαηηζηηθφ παθέην θνηλσληθήο έξεπλαο, Statistical Package for Social Sciences (SPSS). Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ζθηαγξαθνχλ ηε πεξηβαιινληηθή επαηζζεηνπνίεζε ησλ εκπιεθφκελσλ παξαγσγψλ ζηελ έξεπλα καο ζε ζρέζε κε ηα πνζνζηά εθαξκνγήο ησλ λέσλ θαηλνηφκσλ ηερληθψλ ησλ πξνγξακκάησλ θαη ησλ εξεπλεηψλ. θνπφο ηεο εξγαζίαο κέζσ ζπγθεθξηκέλσλ εξσηήζεσλ είλαη λα επηζεκαλζνχλ νη πηζαλέο αξλεηηθέο δξάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο ζε φηη αθνξά ηηο γεσξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο ησλ αγξνηψλ ηεο πεξηνρήο, ζηηο θαιιηέξγεηεο ηνπο θαη λα πεξηγξαθνχλ θαη λα αλαιπζνχλ βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη κεηαβιεηέο, κε ζηφρν ηε βειηίσζε ηνπο.σίζεληαη βαζηθά εξσηήκαηα ζε φηη αθνξά : α) Σε θαηάζηαζε πνπ επηθξαηεί γεληθά ζηελ Διιάδα θαη πξαθηηθέο ζε ζρέζε κε ηηο γεσξγηθέο εηζξνέο, κε ηε ρξήζε αξδεπηηθνχ λεξνχ θαη κε πγηεηλή θαη αζθάιεηα αγξνηψλ. β) Σε ζρέζε πεξηβαιινληηθήο ζπλείδεζεο κε ηηο πνζφηεηεο εηζξνψλ. γ) Σε ζπρλφηεηα κε αλαγθαίσλ επεκβάζεσλ ζε θπηνπξνζηαζία ιίπαλζε θαη άξδεπζε. δ) Σηο επεκβάζεηο θνληά ζηε ζπγθνκηδή, ηελ εθπαίδεπζε, ηελ 7

8 ζπκκφξθσζε θαη πνηλέο παξαγσγνχ γηα ηελ αζθάιεηα ηνπ θαηαλαισηή. ε) Σηο πηζαλέο αιφγηζηεο επεκβάζεηο ιφγσ ζπλήζεηαο ή κίκεζεο ή θαη απφ θφβν αλεπηζχκεηεο πξνζβνιήο. Υξήζηκα εξγαιεία είλαη ε Διιεληθή θαη ε Κνηλνηηθή Ννκνζεζία(αλ εθαξκφδεηαη ζηελ πεξηνρή ή φρη), ηα πξαθηηθά ιίπαλζεο ηεο πεξηνρήο, πξσηφθνιια νινθιεξσκέλεο θπηνπξνζηαζίαο, πξφηππα νινθιεξσκέλεο δηαρείξηζεο ζην βακβάθη (Agro 2-1, Agro 2-2 ηνπ ΟΠΠΔΓΔΠ),εγθεθξηκέλα θπηνθάξκαθα θαιιηεξγεηψλ ηνπ Τπνπξγείνπ Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο, εδαθνινγηθνί θαη πδξνινγηθνί ράξηεο ηεο πεξηνρήο, ζηνηρεία θσδίθσλ νξζήο γεσξγηθήο πξαθηηθήο, θαλφλεο πνιιαπιήο ζπκκφξθσζεο, Μέηξν 3,5 ηεο ληηξνξχπαλζεο, θαη ηέινο ηα πξσηφθνιια ρακειψλ εηζξνψλ ηνπ πξνγξάκκαηνο Life+Ecopest. Απψηεξνο ζθνπφο εξγαζίαο καο λα παξνπζηάζνπκε ην απνηέιεζκα ηεο πξνζπάζεηαο εθαξκνγήο φισλ απηψλ ησλ πξνγξακκάησλ ζηε πεξηνρή κειέηεο πνπ έρνπλ ζρέζε κε ηελ νξζνινγηθφηεξε ρξήζε ησλ θπηνπξνζηαηεπηηθψλ νπζηψλ θαη ιηπαζκάησλ, ηελ νξζή ιεηηνπξγία ησλ ςεθαζηηθψλ κεραλεκάησλ θαη κε ηελ εθαξκνγή λέσλ πξαθηηθψλ θαιιηέξγεηαο θαη δξάζεσλ πεξηζζφηεξν θηιηθψλ πξνο ην πεξηβάιινλ. Ζ πξνζπάζεηά καο κέζα απφ ηηο απαληήζεηο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ είλαη λα θαηαλνήζνπκε πψο ζα κπνξέζνπλ λα εθαξκνζηνχλ ηα κέηξα θαιχηεξα θαη ηη δπζθνιίεο αληηκεησπίδνπλ νη αγξφηεο θαηά ηελ εθαξκνγή ηνπο. Σέινο, γίλεηαη ζχγθξηζε θαη θαηακέηξεζε ηνπ βαζκνχ δπζθνιίαο ε επθνιίαο ησλ δηαθφξσλ πεξηβαιινληηθψλ δξάζεσλ ζε ζρέζε κε ηελ πεξηβαιινληηθή επζχλε θαη επαηζζεηνπνίεζε. ηφρνο είλαη λα θαηαλνήζνπλ νη παξαγσγνί ηελ αλαγθαηφηεηα λα κεησζνχλ νη γεσξγηθέο εηζξνέο ζε έδαθνο θαη ππφγεηα λεξά θαη βειηίσζε ηεο θαηάζηαζεο ζε ζέκαηα ξχπαλζεο ηνπ πεξηβάιινληνο απφ θελά ζπζθεπαζίαο ησλ θπηνθαξκάθσλ θαη ιηπαζκάησλ. Δπίζεο, λα ηνλίδεηαη ε πεξηβαιινληηθή επζχλε ησλ εκπιεθνκέλσλ θαη λα βξεζνχλ ηξφπνη θαη κέζνδνη ελεξγνπνίεζεο ηεο πεξηβαιινληηθήο ζπλείδεζεο ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο. Γίλεηαη ηδηαίηεξε βαξχηεηα ζηε ζρέζε κεηαμχ πεξηβαιινληηθήο ζπλείδεζεο θαη εηζξνψλ θπηνπξνζηαηεπηηθψλ πξντφλησλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηξφπν ρξήζεο, αζθάιεηαο θαη πγηεηλήο, πξνζηαζία εδάθνπο θαη πδάηηλσλ πφξσλ ηεο πεξηνρήο. Απψηεξνο ζηφρνο κέζσ ηεο βειηίσζεο ηεο πεξηβαιινληηθήο επαηζζεηνπνίεζεο ησλ εκπιεθνκέλσλ είλαη ε θαιχηεξε εθαξκνγή ησλ λέσλ πξνηεηλφκελσλ ηερληθψλ θαιιηεξγεηψλ ρακειψλ εηζξνψλ γηα ηε πεξηνρή απηή. Ζ κέζνδνο πξνζέγγηζεο θαη αλάπηπμεο πνπ αθνινπζείηαη είλαη: α) παξνπζίαζε κέζσ ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο θαη ζπλαθψλ άξζξσλ ηεο επίδξαζεο ησλ γεσξγηθψλ εηζξνψλ ζην έδαθνο ζηα λεξά θαη ζην πεξηβάιινλ β) πεξηγξαθή πεξηνρήο κειέηεο γ) πεξηγξαθή αλαιπηηθψλ κεζφδσλ δ) ζπκπεξάζκαηα απφ ηα εξσηεκαηνιφγηα (Παπάλεο & Ρφληνο, 2006). Σα εξσηεκαηνιφγηα πεξηέρνπλ εξσηήκαηα ζε ζρέζε κε πεξηβαιινληηθή επαηζζεηνπνίεζε, νξζνινγηθή ρξήζε θπηνπξνζηαηεπηηθψλ πξντφλησλ, εθπαίδεπζε θαη ελεκέξσζε αγξνηψλ θαη εθαξκνγή λέσλ κεζφδσλ θαιιηεξγεηψλ ρακειψλ εηζξνψλ. ην εξσηεκαηνιφγην γίλεηαη πξνζπάζεηα πεξηγξαθήο ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο ζε ζρέζε κε ηηο γεσξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο ησλ εκπιεθνκέλσλ ( ιίπαλζε, 8

9 άξδεπζε, θπηνπξνζηαζία, ακεηςηζπνξά, πξνζηαζία θαη αζθάιεηα εξγαδνκέλσλ, πξνζηαζία πεξηβάιινληνο, δηαρείξηζε θελψλ ζπζθεπαζίαο). Τπάξρνπλ ζρεηηθέο εξσηήζεηο γηα ηνπο παξαγσγνχο πνπ ζπκκεηέρνπλ ζε αγξνπεξηβαιινληηθά πξνγξάκκαηα θαη εξσηήζεηο γηα απηνχο πνπ ζπκκεηέρνπλ ζην πξφγξακκα Life+Ecopest ζηε πεξηνρή ηεο Υαηξψλεηαο. Αληίζηνηρεο εξσηήζεηο γίλνληαη ζε παξαγσγνχο πεξηνρψλ Ληβαδεηάο θαη Οξρνκελνχ πνπ δελ ζπκκεηέρνπλ ζην πξφγξακκα απηφ. Σα πξνζδνθψκελα απνηειέζκαηα κέζα απφ ηελ παξνχζα εξγαζία είλαη λα δηεξεπλεζεί ν βαζκφο θαηαλφεζεο θαη εθαξκνγήο ησλ παξαγσγψλ απφ πεξηβαιινληηθέο εθπαηδεχζεηο, θαη λα αλαθεξζνχλ ζπκπεξηθνξέο, ζηάζεηο θαη ελέξγεηεο αξλεηηθέο ή ζεηηθέο ησλ παξαγσγψλ ζε ζρέζε κε έδαθνο, λεξφ θαη πεξηβάιινλ ηεο πεξηνρήο απφ ηε ρξήζε ησλ γεσξγηθψλ εηζξνψλ. Οη απαληήζεηο ησλ εξσηεκαηνινγίσλ ζα δείμνπλ θαηά πφζν αθνκνηψλνληαη απφ ηνπο παξαγσγνχο ηνπ πξνγξάκκαηνο Life+ EcoPest, νη λέεο ηερληθέο θαιιηεξγεηψλ ρακειψλ εηζξνψλ θαη ηε ζρέζε απηψλ κε ηελ πεξηβαιινληηθή ζπλείδεζε ηνπο. Σα απνηειέζκαηα ησλ εξσηεκαηνινγίσλ πηζηεχνπκε λα βνεζήζνπλ ζηε εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ γηα ηελ θαηάζηαζε ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή θαη λα ζπκβάιινπλ ζηελ επίιπζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ πνπ εληνπίζακε. Αλακέλεηαη φηη κε ηελ ελεκέξσζε, εθπαίδεπζε αγξνηψλ θαη ηνπηθήο θνηλσλίαο ζα επξεζνχλ ηξφπνη θαη κέζνδνη βειηίσζεο ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο. Σέινο, πξνζδνθνχκε κέζα απφ ηε δηπισκαηηθή εξγαζία λα βνεζήζνπκε κε θάζε ηξφπν ηελ επαηζζεηνπνίεζε ησλ εκπιεθνκέλσλ γηα ηε πεξηβαιινληηθή αζθάιεηα ηεο πεξηνρήο ηνπο θαη λα δείμνπκε κε ηελ βνήζεηα ησλ ζπγθξηηηθψλ θαη ζηαηηζηηθψλ πηλάθσλ πσο κπνξεί ε πεξηβαιινληηθή επαηζζεηνπνίεζε λα ζπκβάιεη θαζνξηζηηθά ζηελ πινπνίεζε λέσλ ηερληθψλ ρακειψλ εηζξνψλ γηα έλα θαιχηεξν αχξην θαη έλα θαζαξφηεξν πεξηβάιινλ ζε κία χπαηζξν πεγή δσήο γηα φινπο καο. Γ.ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΖ ΑΝΑΚΟΠΖΖ Γ.1. Έξεπλα ζηε πεξηνρή Κεκάι-Παζά ζηε Σνπξθία ε απηή ηελ έξεπλα, επηιέρζεθαλ 61 ηπραίνη θξνχην-θαιιηεξγεηέο ζε κηα ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή ηεο Σνπξθίαο. Έδσζαλ ζπλεληεχμεηο γηα λα απνθαιχςνπλ ηηο αληηιήςεηο ηνπο ζρεηηθά κε ηηο βιαβεξέο επηπηψζεηο ησλ θπηνθαξκάθσλ θαη αλ απηέο αληηθαηνπηξίδνληαη ζηηο πξαθηηθέο θπηνπξνζηαζίαο. Μεηά απφ ηηο αληηιήςεηο ηνπο γηα ηα θπηνθάξκαθα σο επηβιαβή γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηελ αλζξψπηλε πγεία, νη πξαθηηθέο θπηνπξνζηαζίαο εξεπλήζεθαλ. Οη αληηιήςεηο απηέο θαη νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά ησλ αγξνηψλ είραλ αληίθηππν ζρεηηθά κε ηηο πξαθηηθέο ηνπο θαη αμηνινγήζεθαλ ρξεζηκνπνηψληαο κηα ινγηζηηθή παιηλδξφκεζε, κε ηελ πξνυπφζεζε φηη νη παξαγσγνί πνπ ζεσξνχλ ηα θπηνθάξκαθα σο ειαθξψο επηβιαβέο ή επηβιαβέο γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηελ πγεία ηνπ αλζξψπνπ ζα ήηαλ πην επαίζζεηνη ζηε πξάμε θαηά ηελ εθαξκνγή. Οη αλαιχζεηο έδεημαλ φηη ε ζπκπεξηθνξά πνπ εγθξίζεθε απφ ηνπο αγξφηεο φζνλ αθνξά ηηο πξαθηηθέο θπηνπξνζηαζίαο είρε επεξεαζηεί 9

10 πεξηζζφηεξν απφ ραξαθηεξηζηηθά φπσο ε ειηθία, ην είδνο θαιιηέξγεηαο, ε εκπεηξία θαη ε εθπαίδεπζε. Έηζη, ε αληίιεςε γηα ηηο επηβιαβείο ζπλέπεηεο ησλ θπηνθαξκάθσλ πνπ δελ αληαλαθιάηαη πιήξσο ζηηο πξαθηηθέο απνδεηθλχνπλ φηη νη ζπκπεξηθνξέο θαη νη πξαθηηθέο είλαη αζπκβίβαζηεο κεηαμχ ηνπο. Γηάθνξεο πξνθπιάμεηο ζα πξέπεη λα ιεθζνχλ ψζηε λα επηηεπρζεί ε ζπλνρή κεηαμχ ηεο πεξηβαιινληηθήο επαηζζεηνπνίεζεο θαη ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπο. Τπάξρνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ γεσξγηθψλ πεξηνρψλ ηεο Σνπξθίαο, ζε ζρέζε κε ηε πνζφηεηα θπηνθαξκάθσλ πνπ θαηαλαιψλνπλ νη παξαγσγνί. Οη κεζνγεηαθέο θαη κηθξαζηαηηθέο πεξηνρέο ηεο Σνπξθίαο θαηαλαιψλνπλ ην 1/3 ηεο ζπλνιηθήο πνζφηεηαο θπηνθαξκάθσλ ηεο Σνπξθίαο. ε πεξηνρέο κε εληαηηθή γεσξγία, νη δπζκελείο επηπηψζεηο ζα είλαη αλαπφθεπθην λα πξνθχςνπλ, θαζψο νη παξαγσγνί νη νπνίνη δελ γλσξίδνπλ ηηο αξλεηηθέο επηπηψζεηο ησλ θπηνθαξκάθσλ ζηελ αλζξψπηλε πγεία θαη ην πεξηβάιινλ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ππεξβνιηθέο πνζφηεηεο θαη κε αιφγηζηε ρξήζε. Αληίζεηα, νη αγξφηεο πνπ γλσξίδνπλ ηηο βιαβεξέο επηπηψζεηο ησλ θπηνθαξκάθσλ αλακέλεηαη λα ζπκπεξηθέξνληαη δηαθνξεηηθά, κε θαιχηεξε θαη αζθαιή εθαξκνγή θπηνθάξκαθσλ, ησλ πνζψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη θαη ηηο πξαθηηθέο εθαξκνγήο. Δληνχηνηο, γηα δηάθνξνπο ιφγνπο, νη παξαγσγνί αδπλαηνχλ κεξηθέο θνξέο λα εθαξκφζνπλ ζηε πξάμε απηά πνπ έκαζαλ θαη έηζη δελ είλαη ζπλεπείο. Απηή ε κειέηε είρε ζαλ ζθνπφ λα πξνζδηνξίζεη ηηο αληηιήςεηο ησλ παξαγσγψλ γηα ηηο επηβιαβείο ζπλέπεηεο ησλ θπηνθάξκαθσλ θαη λα αμηνινγεζνχλ θαηά πφζν νη αληηιήςεηο είραλ εθαξκνγή ζηηο πξαθηηθέο ηνπο. Οη απφςεηο ησλ αγξνηψλ ζην πιαίζην ηεο κειέηεο ζρεηηθά κε ηηο δηάθνξεο θαηαζηξεπηηθέο επηπηψζεηο ησλ θπηνθαξκάθσλ δηαπηζηψζεθαλ, θαζψο θαη νη πξαθηηθέο ηνπο ζρεηηθά κε ηελ πνζφηεηα ησλ θπηνθάξκαθσλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε, ηα κέηξα πξνζηαζίαο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εθαξκνγήο, ε δηαρείξηζε ησλ θελψλ δνρείσλ ησλ θπηνθαξκάθσλ ε δηαπίζησζε εάλ ππάξρεη βαζκφο ζπλνρήο κεηαμχ ησλ ζηάζεσλ θαη ζπκπεξηθνξψλ. Ζ έξεπλα δηεμήρζε ζηελ επαξρία Κεκάι-παζά ηεο κχξλεο, ζε ακπειψλεο, ειαηψλεο, ζε δεληξνθαιιηέξγεηεο θεξαζηάο θαη άιισλ νπσξνθφξσλ πνπ απνηεινχλ ζεκαληηθφ πνζνζηφ ησλ γεσξγηθψλ εθηάζεσλ. Σν 86% ηεο παξαγσγήο θεξαζηψλ ηεο κχξλεο πξνέξρνληαη απφ ηελ πεξηνρή πνπ αληηπξνζσπεχνπλ ην 10,4% ηεο παξαγσγήο ηεο Σνπξθίαο. Σν θεξάζη θαη ε ζηαθίδα είλαη ζεκαληηθά εμαγσγηθά πξντφληα ηεο Σνπξθίαο, θαζψο θαη ε παξαγσγή ξνδάθηλνπ έρεη αξρίζεη λα γίλεηαη ζεκαληηθή θαιιηέξγεηα ηα ηειεπηαία ρξφληα. ηελ νκάδα ησλ παξαγσγψλ απηψλ έγηλαλ εξσηήζεηο πνπ απνζθνπνχζαλ, λα εθθξάζνπλ ειεχζεξα ηηο απφςεηο ηνπο γηα ηα είδε ησλ πξαθηηθψλ πνπ εθαξκφδνπλ φζνλ αθνξά ηα θπηνθάξκαθα. Γηα λα θαζνξίζνπλ ηηο απφςεηο ησλ παξαγσγψλ σο πξνο ην εάλ ή φρη ηα θπηνθάξκαθα έρνπλ επηβιαβείο επηπηψζεηο ηέζεθε ε εξψηεζε ζηνπο παξαγσγνχο; «Καηά ηε γλψκε ζαο, είλαη ηα θπηνθάξκαθα επηβιαβείο γηα ηελ αλζξψπηλε πγεία θαη ην πεξηβάιινλ;» 10

11 ην ζηάδην ηεο αμηνιφγεζεο, ζχκθσλα κε ηηο απαληήζεηο, νη παξαγσγνί ρσξίζηεθαλ ζε ηξεηο νκάδεο: 1. ''εθείλνη πνπ δελ βιέπνπλ ηα θπηνθάξκαθα σο επηβιαβή'', 2.''απηνί νη νπνίνη βιέπνπλ ηα θπηνθάξκαθα σο ειαθξψο επηβιαβείο' θαη 3. ''εθείλνη πνπ βιέπνπλ ηα θπηνθάξκαθα σο επηβιαβείο''. Απνηειέζκαηα ησλ απαληήζεσλ ησλ παξαγσγψλ: (19,7%) απάληεζε φηη ηα θπηνθάξκαθα δελ έρνπλ βιαβεξέο ζπλέπεηεο γηα ην πεξηβάιινλ ή ηελ πγεία ηνπ αλζξψπνπ, αιιά ην 80,3% εμέθξαζαλ ηελ άπνςε φηη ηα θπηνθάξκαθα κπνξεί λα έρνπλ επηβιαβείο ζπλέπεηεο γηα ην πεξηβάιινλ ηελ αλζξψπηλε πγεία. Σν 34,4% ζεσξνχλ ηα θπηνθάξκαθα σο ειαθξψο επηβιαβή, ελψ ην 45,9% δήισζε επηβιαβή. Γεληθά επηθεληξψζεθαλ ζηελ πγεία ηνπ αλζξψπνπ. Παξφια απηά, νη αγξφηεο είδαλ ηα θπηνθάξκαθα σο επηβιαβείο νπζίεο γηα ην θπζηθφ πεξηβάιινλ (Πίλαθαο 1). Πίλαθαο 1: Δπηθηλδπλφηεηα ησλ θπηνθαξκάθσλ Απαντήςεισ 34% 20% 46% Αβλαβι τα Φυτοφάρμακα Επιβλαβι τα Φυτοφάρμακα Ελαφρά επιβλαβι τα Φυτοφάρμακα Μεξηθά ραξαθηεξηζηηθά εξσηήκαηα πνπ ηέζεθαλ ζηνπο αγξφηεο ηεο έξεπλαο ήηαλ ζε ζρέζε κε: Δθπαίδεπζε ηνπ ηερληθνχ πξνζσπηθνχ γηα ηε ρξήζε ησλ θπηνθαξκάθσλ Πξνεηδνπνηήζεηο ζρεηηθά κε ηα θπηνθάξκαθα. Αλ ρξεζηκνπνηνχλ κε εγθεθξηκέλα θπηνθάξκαθα. Υξήζε θαηάιιεισλ πνζνηήησλ θπηνθαξκάθσλ θαηά ζηξέκκα. Σήξεζε επηηξεπφκελνπ ρξνληθνχ νξίνπ ςεθαζκνχ πξηλ ηε ζπγθνκηδή πξντφληνο. Δάλ ιακβάλνπλ ηηο απαξαίηεηεο πξνθπιάμεηο θαηά ηε ρξήζε θπηνθαξκάθσλ (θνξψληαο εηδηθέο πξνζηαηεπηηθέο ζηνιέο, κε δηαπεξαηά γάληηα θαη κάζθα θαη λα κελ θαπλίδνπλ θαηά ηε ρξήζε θπηνθαξκάθσλ). Να κελ ςεθάδνπλ κε αέξα. Καηάιιειε δηαρείξηζε ησλ θελψλ δνρείσλ απφ ηα θπηνθάξκαθα. 11

12 Σα θπξηφηεξα απνηειέζκαηα θαη ζπκπεξάζκαηα απφ ηα εξσηεκαηνιφγηα ζηε Σνπξθία είλαη: α) Απηνί πνπ ζεσξνχλ ηα θπηνθάξκαθα σο επηβιαβή ζε ζρέζε κε ηελ ειηθία, ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ εκπεηξία ζηελ θαιιηέξγεηα ησλ νπσξνθφξσλ δέλδξσλ, είλαη νη αγξφηεο πνπ είλαη λεφηεξνη, πην κνξθσκέλνη θαη έρνπλ ιηγφηεξε εκπεηξία ζηελ θαιιηέξγεηα νπσξνθφξσλ δέλδξσλ. β) ε ζρέζε κε ηε ρξήζε ησλ θπηνθαξκάθσλ ην (52,5%) ησλ αγξνηψλ ςεθάδεη κε βάζεη ηε δηθή ηνπ εκπεηξία (47,54%) ή κε ηε ζχζηαζε ησλ άιισλ αγξνηψλ (4,92%). Δίλαη ζεκαληηθφ φηη νη αγξφηεο πνπ ζεσξνχλ ηα θπηνθάξκαθα επηβιαβή δεηνχλ θαη ηε γλψκε ηνπ γεσπφλνπ γηα ηε ρξήζε ηνπο (17,86%). Όινη νη αγξφηεο δήισζαλ φηη δηαβάδνπλ ηηο νδεγίεο ηεο εηηθέηαο ησλ ζθεπαζκάησλ θπηνπξνζηαζίαο αιιά ιηγφηεξνη απφ ην 60% αθνινχζεζαλ ηηο νδεγίεο ηεο εηηθέηαο. Αμηνζεκείσην φηη κφλν ελλέα αγξφηεο (14,75%) ρξεζηκνπνηεί ηε ζπληζηψκελε δφζε ελψ νη πεξηζζφηεξνη εθαξκφδνπλ απφ 1% έσο 100% παξαπάλσ απφ ηε ζπληζηψκελε δφζε. γ)σν πνζνζηφ ηφζν γηα εθείλνπο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηε ζπληζηψκελε δφζε ησλ θπηνθαξκάθσλ, φζν θαη γηα εθείλνπο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ην θαηάιιειν θπηνθάξκαθν είλαη πςειφηεξν κεηαμχ ησλ παξαγσγψλ νη νπνίνη δελ βιέπνπλ ηα θπηνθάξκαθα σο επηβιαβή. Σν γεγνλφο φηη ε κεγάιε πιεηνςεθία ησλ αγξνηψλ ρξεζηκνπνηνχλ πεξηζζφηεξε απφ ηε ζπληζηψκελε πνζφηεηα ησλ θπηνθαξκάθσλ θαη αθφκε, αλ θαη είλαη ιίγνη, νξηζκέλνη γεσξγνί δελ ρξεζηκνπνηνχλ ηα θαηάιιεια θπηνθάξκαθα. Απηφ δείρλεη φηη δελ είλαη επαξθψο ελεκεξσκέλνη ζρεηηθά κε απηά ηα ζέκαηα. Οη αλεζπρίεο ησλ παξαγσγψλ ζρεηηθά κε ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ θπηνθαξκάθσλ δηαδξακαηίδνπλ επίζεο ζεκαληηθφ ξφιν ζε απηνχ ηνπ ηχπνπ πξαθηηθψλ. Αθφκε, θη αλ φινη νη παξαγσγνί δήισζαλ φηη δηαβάδνπλ ηηο ζπζηάζεηο θαη νδεγίεο ησλ δνρείσλ ησλ θπηνθαξκάθσλ κεξηθνί απφ απηνχο πξνηηκνχλ λα ρξεζηκνπνηνχλ είηε ππεξβνιηθά κεγάιεο δφζεηο ή αθαηάιιεια θπηνθάξκαθα, ψζηε λα εμαζθαιηζηεί ε απφδνζε θαη πνηφηεηα ησλ θαξπψλ πνπ παξάγνληαη απφ απηνχο. δ)σν δηάζηεκα πξν-ζπγθνκηδήο ήηαλ ζε γεληθέο γξακκέο εκέξεο θαη ήηαλ θαηάιιειν γηα ηα ρξεζηκνπνηνχκελα θπηνθάξκαθα. Ήηαλ αλακελφκελν φηη εθείλνη πνπ βιέπνπλ ηα θπηνθάξκαθα σο επηβιαβή ζα θνξνχζαλ πξνζηαηεπηηθά ξνχρα (π.ρ. θφξκεο, γάληηα θαη κάζθα) θαη φηη δελ πξέπεη λα θαπλίδνπλ ή λα ςεθάδνπλ κε αέξα. Καλέλαο φκσο απφ ηνπο αγξφηεο ζε απηή ηε κειέηε δελ θνξνχζε εηδηθή πξνζηαηεπηηθή ελδπκαζία. ε)καζαξηζκφο θαη δηάζεζε ησλ δνρείσλ ησλ θπηνθαξκάθσλ είλαη ηψξα, ζεκαληηθφ ζέκα ζηελ Δπξψπε, αιιά θαη ησλ αγξνηψλ ζε απηή ηε κειέηε,45,9% έξημε θελά εκπνξεπκαηνθηβψηηα ζηα ζθνππίδηα (11,47%), ή ζε νπνηαδήπνηε ηπραία ζέζε (34,43%), ρσξίο λα ιάβεη θακία πξνθχιαμε. Απηφ ίζρπε αθφκα θαη κεηαμχ εθείλσλ πνπ ζεσξνχλ ηα θπηνθάξκαθα, ειαθξψο επηβιαβή. Αθφκε ηα θελά δνρεία θπηνθαξκάθσλ απνηεινχλ θίλδπλν γηα ηελ θχζε θαη ηελ αλζξψπηλε πγεία θαη ζα πξέπεη λα ζπιιέγνληαη θαη ρξεζηκνπνηνχληαη, φπνπ είλαη δπλαηφλ ζηνλ ηνκέα ηεο αλαθχθισζεο. 12

13 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ Οη αληηιήςεηο ησλ αγξνηψλ είραλ ειάρηζηε ή θακία επίδξαζε ζηνλ ηξφπν πνπ, επηιέγνληαλ θαη εθαξκφδνληαλ ηα θπηνθάξκαθα, κε απνηέιεζκα ε πιεηνςεθία ησλ παξαγσγψλ ρξεζηκνπνηνχζε πεξηζζφηεξν ηα θπηνθάξκαθα πνπ δελ ήηαλ θαηάιιεια γηα ηα δέληξα θαη ηα θξνχηα. Ο ιφγνο γηα ηε ρξήζε αθαηάιιεισλ ή θαη ππεξβνιηθψλ πνζνηήησλ θπηνθαξκάθσλ, πηζηεχεηαη φηη είλαη, εθηφο απφ ηελ έιιεηςε γλψζεο, ε αλεζπρία ησλ παξαγσγψλ ζρεηηθά κε ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ θπηνθαξκάθσλ θαη ε επηζπκία ηνπο λα εμαζθαιίζνπλ κεγάιεο απνδφζεηο θαη πνηφηεηα ζηε παξαγσγή ηνπο, απαιιαγκέλε απφ αζζέλεηεο θαη εληνκνινγηθέο πξνζβνιέο. Δλψ ε πιεηνςεθία ησλ παξαγσγψλ είλαη ελήκεξνη γηα ηελ επηθηλδπλφηεηα ησλ θπηνθαξκάθσλ, ζηεξνχληαη γλψζεο ζρεηηθά κε ηηο δπζκελείο επηπηψζεηο. Δπνκέλσο, είλαη ζε ζέζε λα κεηαθέξνπλ θαη λα πινπνηήζνπλ ηελ επαηζζεηνπνίεζε ηνπο ζηηο πξαθηηθέο ηνπο. Παξά ην γεγνλφο φηη ζηελ Σνπξθία νη νδεγίεο θαη ηα ηερληθά θαηαζηαηηθά ελζσκαηψζεθαλ ζηελ Δζληθή Ννκνζεζία, φζνλ αθνξά ηελ νξζή ρξήζε θαη θαηάιιειε πνζφηεηα ησλ θπηνθαξκάθσλ ην βαζηθφ πξφβιεκα έγθεηηαη ζηελ αλαπνηειεζκαηηθφηεηα ησλ κεραληζκψλ γηα λα ειέγρνπλ ηε ρξήζε ηνπο ζηα αγξνθηήκαηα. Γηα ηνλ παξαπάλσ ιφγν ρξεηάδεηαη ε ελίζρπζε ησλ ειεγθηηθψλ κεραληζκψλ ησλ αξκφδησλ ππεξεζηψλ ηνπ Τπνπξγείνπ Γεσξγίαο, Σξνθίκσλ θαη Κηελνηξνθίαο. Δπίζεο απαηηείηαη εθπαίδεπζε ησλ ππαιιήισλ ησλ πεξηθεξεηαθψλ ππεξεζηψλ. Θεσξείηαη φηη, πξαθηηθέο φπσο ε εμαζθάιηζε ηεο πψιεζεο ησλ θπηνθαξκάθσλ κε ζπληαγή ζηνπο παξαγσγνχο θαη ε επηδφηεζε ζε απηνχο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ θηιηθά πξνο ην πεξηβάιινλ θπηνθάξκαθα, εκπνδίδεη ηελ θαθή ρξήζε θπηνθαξκάθσλ ζε κεγάιν βαζκφ. Δίλαη αλάγθε λα επηθεληξσζνχλ νη πξνζπάζεηεο φρη κφλν ζηελ πεξηβαιινληηθή πγεία αιιά θαη ζηελ εθπαίδεπζε θαη ζηελ επέθηαζε δξαζηεξηνηήησλ πνπ ζα θάλνπλ νη παξαγσγνί, γλσξίδνληαο ηηο πξνθπιάμεηο πνπ πξέπεη λα ιακβάλνπλ θαηά ηε δηάξθεηα αιιά θαη κεηά ηελ εθαξκνγή ησλ θπηνθαξκάθσλ (Isin & Yildirim, 2006). Γ.2. Έξεπλα ζηελ Ατηή γηα επαηζζεηνπνίεζε αγξνηώλ ζρεηηθά κε ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο Γεσγξαθηθή ζέζε θαη δείγκα: Σα δεδνκέλα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ αμηνιφγεζε θαη ηε δνκή ηεο πεξηβαιινληηθήο ζπκπεξηθνξάο ησλ αγξνηψλ ζπιιέρζεθαλ κε ηε κέζνδν ζπλεληεχμεσλ πξφζσπν κε πξφζσπν κε άηνκα πνπ εκπιέθνληαη άκεζα ζηε γεσξγία ζε δχν πεξηνρέο ηεο Ατηήο, φπνπ ε ππνβάζκηζε ηνπ εδάθνπο απνηειεί ζεκαληηθφ εκπφδην γηα ηε γεσξγηθή αλάπηπμε. ην λφην, ηα δεδνκέλα πνπ ζπιιέρζεθαλ ζην Gaita θαη Bannate, δχν ρσξηά ζηελ θνηλφηεηα ηνπ Camp-Perrin. ηε λνηηναλαηνιηθή πεξηνρή ζπγθεληξψζεθαλ πιεξνθνξίεο ζηηο ηξεηο ζέζεηο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ Cap-Rouge, Cayes-Jacmel θαη Marigot. 13

14 Οη ζπλεληεχμεηο ησλ 594 γεσξγψλ (239 ζην λφην θαη 355 ζηα λνηηναλαηνιηθά) ηπραία επηιεγέλησλ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζε δχν θάζεηο. Μέζνδν Έξεπλα θαη κεηαβιεηή κέηξεζεο: Έλα εξγαιείν έξεπλαο αλαπηχρζεθε γηα ηε ζπιινγή πιεξνθνξηψλ γηα ην εκπεηξηθφ ηκήκα ηεο κειέηεο κε κνξθή εξσηεκαηνινγίνπ. Υαξαθηεξηζηηθά ησλ απαληήζεσλ ησλ αγξνηψλ ήηαλ φηη ην 85% ησλ εξσηεζέλησλ ήηαλ άλδξεο θαη 15% γπλαίθεο. Ο κέζνο φξνο ειηθίαο ησλ εξσηεζέλησλ ήηαλ 48 εηψλ, πνπ θπκαίλνληαη απφ 22 ρξφληα έσο 86 ρξφληα. Οη πεξηζζφηεξνη αγξφηεο (63%) ζηελ πεξηνρή κειέηεο είρε θάπνηα πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε ελψ ην (32%) δελ είρε θακία επίζεκε εθπαίδεπζε. ηε κειέηε απηή εμεηάζηεθαλ κέζα ζε έλα πιαίζην, ε επίδξαζε ηεο αληίιεςεο, ηεο επαηζζεζίαο, ηεο ζνβαξφηεηαο, ηα νθέιε θαη ηα εκπφδηα γηα ηελ επαηζζεηνπνίεζε ησλ γεσξγψλ θαη ηέινο νη ζηάζεηο απέλαληη ζηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο. Ζ αληίιεςε ηεο ζνβαξφηεηαο ηεο θαηάζηαζεο γηα ηελ ππνβάζκηζε ηεο γεο είρε ζεηηθή αληαπφθξηζε ζηα άηνκα, ε δε επαηζζεηνπνίεζε θαη ε πεξηβαιινληηθή ηνπο ζηάζε, ήηαλ αλεμάξηεηα απφ ηελ θνηλσληθν-νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηνπο. Οη αγξφηεο αληηιακβάλνληαη θαη επαηζζεηνπνηνχληαη ζην ζέκα ηεο ππνβάζκηζε ηεο γεο. Ζ ζηάζε απηή έρεη επεξεάζεη ζεηηθά ηα ρακειά νηθνλνκηθά ζηξψκαηα, ελψ ηα αλακελφκελα νθέιε απφ ηε βειηίσζε ηνπ πεξηβάιινληνο επεξεάδνπλ ζεηηθά ηε ζηάζε ησλ πςειφηεξσλ νηθνλνκηθά ζηξσκάησλ. Ζ ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο ππνβάζκηζεο ηνπ πεξηβάιινληνο επεξέαζε ηηο ζπκπεξηθνξέο φισλ ησλ νηθνλνκηθψλ ζηξσκάησλ. Ζ αλεζπρία γηα ηελ εμάληιεζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ ελ γέλεη, θαη ε ππνβάζκηζε ηνπ εδάθνπο εηδηθφηεξα, ηφλσζε ηελ αλαγθαηφηεηα γηα εθαξκνγή πνιηηηθψλ πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ αιιαγή ζηάζεο ησλ αγξνηψλ, ψζηε λα πηνζεηήζνπλ πξαθηηθέο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Γηάθνξεο κειέηεο (Ervin θαη Ervin, 1982) (Gould et al, 1989). (Traoré et al, 1998). (Bultena θαη Hoiberg, 1983), (Napier, 1991), (Napier θαη Brown, 1993) παξνπζηάδνπλ φηη νη αληηιήςεηο θαη ε επαηζζεηνπνίεζε ήηαλ θαζνξηζηηθνί παξάγνληεο ηεο αιιαγήο ηεο πεξηβαιινληηθήο ζπκπεξηθνξάο. Ο ζηφρνο ηεο κειέηεο ήηαλ λα εμεηάζεη ηε Γνκή ηεο πεξηβαιινληηθήο ζπκπεξηθνξάο ησλ αγξνηψλ ηεο Ατηήο ζηε πεξηνρή «πιαγηά ηνπ ιφθνπ», φπσο είρε επεξεαζηεί απφ δηάθνξεο θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο. Δκπεηξηθέο κειέηεο ζρεηηθά κε ηνπο παξάγνληεο πνπ θαζνξίδνπλ ηε πεξηβαιινληηθή ζπκπεξηθνξά θαη ηε ζηάζε ησλ αγξνηψλ ζε ζρέζε πξνο ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο έρνπλ κειεηεζεί απφ κηα ζεηξά θνηλσληθψλ επηζηεκφλσλ. Οη κειέηεο ησλ (Napier & Napier 1991), (Napier & Brown θαη 1993) παξνπζηάδνπλ κηα ζεκαληηθή ζεηηθή επίδξαζε ησλ αληηιήςεσλ θαη ηελ επαηζζεηνπνίεζε ζρεηηθά κε ηελ πεξηβαιινληηθή ζπκπεξηθνξάο ησλ αγξνηψλ. Με ηηο κειέηεο ησλ (Lynne θαη Rola 1988), (Lynne et al. 1988), (Willock et al.1999), (Bourke θαη Luloff 1994), (Vogel 1996) δηαπηζηψζεθε φηη ε πεξηβαιινληηθή ζηάζε ήηαλ έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηελ απφθαζε ησλ αγξνηψλ λα ζπκκεηάζρνπλ ζε πξνγξάκκαηα αλαγέλλεζεο θαη αεηθφξνπ αλάπηπμεο ηεο γεο. Άιιεο κειέηεο εξεπλεηψλ (Carr θαη Tait, 1991), (Daniere & Takahashi, 1999), (Hines et al, 1990), (Kantola et al, 1982, 1983) έρνπλ απνθαιχςεη ζεκαληηθέο ζπζρεηίζεηο κεηαμχ ζηάζεο θαη ζπκπεξηθνξάο. 14

15 ε απηέο ηηο κειέηεο γίλνληαη πξνζπάζεηεο ζχλδεζεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ πεπνηζήζεσλ ελφο αηφκνπ κε ηηο νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο. Οη πεπνηζήζεηο θαη νη ζηάζεηο ησλ αηφκσλ επεξεάδνληαη απφ θνηλσληθν-νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο. Οη έξεπλεο ησλ (Diekmann & Franzen, 1999) θαη (Inglehart, 1995) δηαπίζησζαλ έλα ρακειφ επίπεδν πεξηβαιινληηθήο επαηζζεηνπνίεζεο κεηαμχ ησλ θησρψλ αγξνηψλ. ηελ έξεπλα ησλ (Diekmann & Franzen, 1999) αλαθέξεηαη φηη νη πεξηβαιινληηθέο ζπκπεξηθνξέο ζπζρεηίδνληαη ζεηηθά κε ην θαηά θεθαιήλ αθαζάξηζην εζληθφ πξντφλ. Ζ επηρεηξεκαηνινγία ηνπ ήηαλ φηη νη πινχζηνη ηδηψηεο έρνπλ πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο λα δίλνπλ αμία ζην πεξηβάιινλ απφ ηνπο θησρνχο. Χζηφζν, αξθεηνί εξεπλεηέο έζεζαλ ππφ ακθηζβήηεζε απηή ηε ζπκβαηηθή ζεψξεζε θαη κε ζηνηρεία δείρλνπλ φηη νη θησρνί άλζξσπνη αλεζπρνχλ πεξηζζφηεξν γηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο. Ζ κειέηε ησλ (Brechin & Kempton, 1994) ζεκείσζε φηη ελδηαθέξνλ γηα ην πεξηβάιινλ είλαη παγθφζκην θαηλφκελν, πνπ δελ πεξηνξίδεηαη κφλν ζε πινχζηνπο αλζξψπνπο. Οη άλζξσπνη κπνξνχλ λα ζπκβάινπλ ζηελ αεηθφξν αλάπηπμε ηνπ πεξηβάιινληνο αλεμάξηεηα απφ ην εάλ είλαη πινχζηνη ή θησρνί (Budry & Curtis, 2006). Γ.1. Δηζαγσγή Γ. ΓΔΧΡΓΗΚΔ ΔΗΡΟΔ ΚΑΗ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ Σα πξνβιήκαηα πνπ δεκηνπξγεί ε γεσξγία θαη νη αγξφηεο ζην πεξηβάιινλ έρνπλ ζρέζε κε ην έδαθνο, ηελ αηκφζθαηξα, ηα λεξά, ηε βηνπνηθηιφηεηα, ηελ αλζξψπηλε πγεία θαη ηελ αζθάιεηα εξγαδνκέλσλ, αιιά θαη κε ηνλ θαηαλαισηή κέζσ ησλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ πνπ θαηαλαιψλεη. Οη αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζην πεξηβάιινλ απφ ηηο γεσξγηθέο εηζξνέο έρνπλ ζηελή ζχλδεζε κε ην έδαθνο θαη ηα λεξά. Ζ αιφγηζηε ρξήζε ησλ ιηπαζκάησλ θαη θπηνθαξκάθσλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ππεξεληαηηθή θαιιηέξγεηα ησλ ρσξαθηψλ ρσξίο αγξαλάπαπζε ή ακεηςηζπνξά έρεη πξνθαιέζεη ξχπαλζε θαη ππνβάζκηζε ζηα λεξά θαη ζην έδαθνο. ην έδαθνο παξαηεξήζεθε κείσζε ηεο νξγαληθήο νπζίαο κε απνηέιεζκα ηε δηάβξσζε (ζηα επηθιηλή εδάθε) θαη ππνβάζκηζε ηνπ θαη ηειηθφ απνηέιεζκα ηελ αθαηαιιειφηεηα ηνπ γηα λα θαιιηεξγεζεί ( Κνθθηλάθε, 2006). ην θεθάιαην απηφ γίλεηαη ζπλνπηηθή αλαθνξά γηα θάζε γεσξγηθή εηζξνή ηεο Γεσξγίαο πνπ καο ελδηαθέξεη θαη γηα ηε πεξηνρή κειέηεο ηεο εξγαζίαο απηήο. Αλαθέξνληαη γεληθέο γλψζεηο γηα ηα ρεκηθά ιηπάζκαηα θαη ην βάξνο επηθεληξψλεηαη ζηα γεσξγηθά ιηπάζκαηα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη αγξφηεο ηεο πεξηνρήο Υαηξσλείαο ζηηο θχξηεο θαιιηέξγεηεο ηνπο θαη θπξίσο ζην βακβάθη πνπ είλαη θαη ην ζεκαληηθφηεξν πξντφλ γηα απηνχο. ηε ζπλέρεηα αζρνινχκαζηε κε ηα γεσξγηθά θάξκαθα, αλαθέξνληαη γεληθέο γλψζεηο θαη ηξφπνπο ζπκπεξηθνξάο απηψλ ζηα θπηά, ζην έδαθνο θαη ζηα λεξά (ππφγεηα θαη επηθαλεηαθά). Αθνινπζεί αλαθνξά ζην ζεκαληηθφ θεθάιαην άξδεπζε γηα ηε γεσξγία θαη ζεκαληηθέο γλψζεηο γηα ην ζέκα απηφ. Σέινο, γίλεηαη αλαθνξά ζηηο αεηθφξεο θαιιηεξγεηηθέο ηερληθέο θαη θπξίσο ζηελ ακεηςηζπνξά πνπ εθαξκφδεηαη ζηε πεξηνρή κειέηεο ζηα πιαίζηα ηνπ πξνγξάκκαηνο «Μέηξν 3,5: κείσζεο ληηξνξχπαλζεο γεσξγηθήο πξνέιεπζεο». 15

16 Γ.2 Γεσξγηθέο Δηζξνέο (Ληπάζκαηα- Γεσξγηθά Φάξκαθα- Άξδεπζε) θαη Αεηθόξεο θαιιηεξγεηηθέο ηερληθέο Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ζε φιν ην θφζκν παξαηεξνχληαη αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ζην πεξηβάιινλ, αξθεηέο απφ ηηο νπνίεο απνδίδνληαη θπξίσο ζε γεσξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Σν έδαθνο ρξεζηκνπνηείηαη εληαηηθά θαη κάιηζηα απηή ε εληαηηθνπνίεζε απμάλεηαη κε ην ρξφλν. Ζ εληαηηθνπνίεζε ησλ αγξνηηθψλ πξαθηηθψλ δηαρείξηζεο θαη νη κεηαβνιέο ηηο νπνίεο πθίζηαληαη ηα εδαθηθά ζπζηήκαηα ζηηο πεδηλέο πεξηνρέο είλαη πνιχ κεγαιχηεξεο. Ζ ππνβάζκηζε ηνπ εδάθνπο ζπλίζηαηαη ζηε δηάβξσζε, ζηε κείσζε ηεο νξγαληθήο νπζίαο θαη ηεο γνληκφηεηαο, ηελ αιάησζε, ηελ νμίληζε θαη ηνλ εκπινπηηζκφ ζε βαξέα κέηαιια, ηε ζπκπίεζε, ηε δηάβξσζε, ηελ απεξήκσζε, ηε κείσζε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο θ.η.ι. Δηδηθά γηα ηελ Διιάδα νη έξεπλεο επηζεκαίλνπλ ηελ χπαξμε πξνβιεκάησλ, νμίληζεο ησλ εδαθψλ (ιφγσ έθπιπζεο ησλ βαζηθψλ θαηηφλησλ) ή απφ πεξίζζεηα αδσηνχρσλ ιηπαζκάησλ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε πξαθηηθή ηεο κνλνθαιιηέξγεηαο, ηελ αιάησζε θαη ηελ αιθαιίσζε απφ ηελ άξδεπζε, θαζψο θαη πξνβιήκαηα ζηηο απνδφζεηο θαη ζηε ζπκπίεζε ησλ εδαθψλ απφ ηε ρξήζε βαξέσλ κεραλεκάησλ. Ζ απμαλφκελε ηάζε ζηα θπηνθάξκαθα πνπ εηζξένπλ ζηα γεσξγηθά ζπζηήκαηα επηδξά αξλεηηθά ζηε ρισξίδα, παλίδα θαη ζηα ππφγεηα λεξά. ηα αξδεπφκελα εδάθε ηεο Διιάδαο ην βακβάθη θπξηαξρεί σο θαιιηέξγεηα, ελψ ε ελαιιαγή θαιιηεξγεηψλ δελ απνηειεί ζπλήζε πξαθηηθή (Tsourtis, 2002). Γ.2.1 Υεκηθά Ληπάζκαηα Ληπάζκαηα ελλννχκε θάπνηεο νπζίεο πνπ ηξνθνδνηνχλ ηα θπηά κε ζξεπηηθά ζπζηαηηθά θαη βειηηψλνπλ ηε γνληκφηεηα ηνπ εδάθνπο ζεσξνχληαη δε απφ ηα πην ζεκαληηθά εξγαιεία ηεο γεσπνληθήο επηζηήκεο γηα ηελ αχμεζε ηεο παξαγσγήο ησλ θαιιηεξγεηψλ θαη γηα ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ησλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ. Σα ζξεπηηθά ζηνηρεία πνπ πεξηέρνληαη ζηα γεσξγηθά ιηπάζκαηα είλαη αθξηβψο ηα ίδηα κε απηά πνπ πεξηέρνληαη ζε πεηξψκαηα, ζε νξπθηά, ζε θπηηθά θαη δσηθά ππνιείκκαηα θαη ζην έδαθνο (Αλαινγίδεο, 2000). Ζ αλάπηπμε θαη ε παξαγσγή ησλ θπηψλ ζηεξίδεηαη ζηελ αλφξγαλε ζξέςε, δειαδή ζηελ πξφζιεςε απφ ην έδαθνο ησλ απαξαίηεησλ ζξεπηηθψλ ζηνηρείσλ. ηα θπζηθά νηθνζπζηήκαηα (δάζε, ιηβάδηα θιπ.), ππάξρεη ηζνξξνπία ζηηο εηζξνέο θαη ζηηο εθξνέο ησλ ζξεπηηθψλ ζηνηρείσλ πνπ επηηξέπεη ηελ αεηθνξηθή ηνπο αλάπηπμε θαη αλαπαξαγσγή. Ζ ηθαλφηεηα ηνπ εδάθνπο λα ηξνθνδνηεί κε ζξεπηηθά ζηνηρεία ηηο θαιιηέξγεηεο δελ είλαη άπεηξε. ηε ζχγρξνλε γεσξγία ην ζξεπηηθφ ηζνδχγην είλαη έληνλα αξλεηηθφ, απνηέιεζκα ηεο απνκάθξπλζεο απφ ηηο γεσξγηθέο θαιιηέξγεηεο ησλ εδαθηθψλ ζξεπηηθψλ ζηνηρείσλ αλάινγα κε ην χςνο ηεο παξαγσγήο. ηα γεσξγηθά εδάθε έρνπκε απψιεηεο αδψηνπ θαη απφ άιια αίηηα φπσο έθπιπζε, εμαέξσζε, αθηλεηνπνίεζε, δέζκεπζε, απνληηξνπνίεζε, αδξαλνπνίεζε αθφκε θαη απνκάθξπλζε ησλ ζξεπηηθψλ ζηνηρείσλ εμαηηίαο δηάβξσζεο. Ο θιάδνο ηεο γεσξγηθήο επηζηήκεο ηεο ιηπαζκαηνινγίαο, ζεκειηψζεθε απφ ηνπο J.B. Bousingault ( ) θαη Justus Von Liebig ( ) πνπ αλαθάιπςαλ ηελ αλφξγαλε ζξέςε ησλ θπηψλ θαη επέβαιιαλ ηε ρξήζε ησλ πξψησλ ρεκηθψλ ιηπαζκάησλ. Δπίζεο, νη πην ζχγρξνλνη J.B. 16

17 Lawes θαη J.H. Gilbert ζπλέβαιιαλ θαη απηνί ζην λα εδξαησζεί ε επηζηήκε ηεο γεσξγηθήο ιηπαζκαηνινγίαο. Ο ξφινο ησλ ιηπαζκάησλ είλαη λα απμήζνπλ ηελ πνζφηεηα ησλ ρεκηθψλ ζηνηρείσλ πνπ ππάξρνπ ζην έδαθνο θαη λα βνεζήζνπλ ζηελ αλάπηπμε ησλ θπηψλ (Μνπξθίδε, 1988). Σα γεσξγηθά ιηπάζκαηα παξά ηε ζεκαληηθή αμία ηνπο φηαλ ρξεζηκνπνηεζνχλ αιφγηζηα, δειαδή πην πάλσ απφ ηηο πξαγκαηηθέο απαηηήζεηο ησλ θαιιηεξγεηψλ, κπνξεί λα εθδειψζνπλ παξελέξγεηεο επηβιαβήο γηα ην πεξηβάιινλ. ηνλ παξαθάησ πίλαθα αλαθέξνληαη κεξηθέο πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο απφ ηε ρξήζε ησλ γεσξγηθψλ ιηπαζκάησλ (Αλαινγίδεο, 2000). Πίλαθαο 2: Γπλεηηθέο Πεξηβαιινληηθέο Δπηπηψζεηο απφ ηε Υξήζε Αλνξγάλσλ Ληπαζκάησλ Δπηδξάζεηο Τπεχζπλα ζξεπηηθά ζηνηρεία Αιινίσζε βηνινγηθήο πνηφηεηαο, Όια ειάηησζε «βηνπνηθηιφηεηαο» Τπνβάζκηζε βηνινγηθήο πνηφηεηαο λεξνχ Α. Δπηξνθηζκφο αλάπηπμε άιγαο NO 3 - N, PO 4 - P NO 3 - N Β. Αιινίσζε καθξνθπηηθψλ πιεζπζκψλ Γ. Κίλδπλνη δεκφζηαο πγείαο Πξνζζήθε βαξέσλ κεηάιισλ ζηα εδάθε Φσζθνξηθά ιηπάζκαηα Ομίληζε εδαθψλ θαη επηθαλεηαθψλ λεξψλ Αδσηνχρα ιηπάζκαηα Δμαιάησζε εδαθψλ Όια ηα ιηπάζκαηα Παξαγσγή ληηξψδνπο νμένο Αδσηνχρα ιηπάζκαηα Ζ ππεξβνιηθή ρξήζε ησλ αδσηνχρσλ ιηπαζκάησλ ηα ηειεπηαία ρξφληα έρεη επηθέξεη ηελ αχμεζε ηεο ζπγθέληξσζεο ησλ ληηξηθψλ ζηα ππφγεηα θαη επηθαλεηαθά λεξά θπξίσο ζε πεξηνρέο κε εληαηηθέο θαιιηέξγεηεο κε απνηέιεζκα λα εκθαλίδνληαη θαηλφκελα επηξνθηζκνχ ζε πδαηνζπιινγέο φπνπ κε ηελ εμάηκηζε ησλ νμεηδίσλ αδψηνπ ζηελ αηκφζθαηξα δεκηνπξγείηαη ην πξφβιεκα ηεο φμηλεο βξνρήο (Papanagiotou & Melfou, 1993). Ζ ιίπαλζε είλαη κία γεσξγηθή πξαθηηθή πνπ ζα πξέπεη λα έρεη ζθνπφ ηε ξχζκηζε ηεο γνληκφηεηαο ηνπ εδάθνπο κε ηέηνην ηξφπν, ψζηε λα ηθαλνπνηνχληαη νη αλάγθεο ζε ζξεπηηθά ζηνηρεία ησλ θαιιηεξγεηψλ (πςειή απφδνζε, θαιή πνηφηεηα) ηαπηφρξνλα φκσο λα ζηνρεχεη ζηε αεηθνξία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη γηα ζήκεξα αιιά θαη γηα αχξην (Κνπθνπιάθεο, 2001). Δπνκέλσο ζε ηειεπηαία αλάιπζε ε ρνξήγεζε γεσξγηθψλ ιηπαζκάησλ πξέπεη λα απνζθνπεί 1 ν ζηε βειηίσζε ηεο γεσξγηθήο παξαγσγήο θαη 2 ν ζηελ πνηφηεηα δσήο θαη κε ηελ έλλνηα απηή εκθαλίδεηαη έληνλα θαη ην ζηνηρείν ηνπ θνηλσληθνχ ραξαθηήξα. Γίλεηαη θαλεξφ φηη ζα πξέπεη λα κηιάκε γηα κία νξζνινγηθή ιίπαλζε θαιιηεξγεηψλ κε πνιχπιεπξνπο ζηφρνπο πνπ ζα απνηξέπνπλ ιαλζαζκέλνπο ρεηξηζκνχο απφ ηνπο αγξφηεο κε βιαβεξέο ζπλέπεηεο ζε βάξνο ηεο παξαγσγήο ηεο νηθνλνκίαο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη γεληθά ηεο πνηφηεηαο δσήο. Ζ εληχπσζε πνπ έρεη δεκηνπξγεζεί ζηνπο αγξφηεο εδψ θαη πνιιά ρξφληα φηη ε ιίπαλζε είλαη κία «ζηαηηθή» γεσξγηθή πξαθηηθή πξέπεη λα εθιείςεη. Υξεηάδεηαη νη αγξφηεο λα εθαξκφδνπλ λέα γεσξγηθή πξαθηηθή νξζνινγηθήο ρξήζεο ησλ ιηπαζκάησλ πνπ ζα εμαξηάηαη απφ α. γνληκφηεηα εδάθνπο, β. απαηηήζεηο θαιιηεξγεηψλ, γ. βαζκφο εθξνήο ζην έδαθνο θαη δ. 17

18 ρξήζε βειηησκέλσλ ηερληθψλ. Πνζεηφ απνηέιεζκα φισλ απηψλ είλαη νη αγξφηεο λα επηηχρνπλ ηνπο ζηφρνπο ηεο «νξζνινγηθήο ιίπαλζεο» γηα αχμεζε ησλ απνδφζεσλ, γηα βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ζηα πξντφληα ηνπο θαη γηα εμαζθάιηζε αεηθνξίαο εδάθνπο θαη πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο (Κνπθνπιάθεο, 2007). Γ.2.2 Γεσξγηθά Φάξκαθα Ζ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηεο γεσξγίαο κπνξεί λα απαηηήζεη ηελ εθαξκνγή ησλ θπηνθαξκάθσλ γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ερζξψλ θαη αζζελεηψλ, αιιά πξέπεη λα ειέγρνληαη θαη νη πηζαλέο αλεπηζχκεηεο επηπηψζεηο ζηελ αλζξψπηλε πγεία θαη ην θπζηθφ πεξηβάιινλ. Λαλζαζκέλε ρξήζε ησλ θπηνθαξκάθσλ απφ ηε κία πιεπξά κεηψλεη ηελ αεηθνξία ηεο γεσξγίαο θαη δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα ζην πεξηβάιινλ φπσο ξχπαλζε ησλ ππφγεησλ θαη επηθαλεηαθψλ λεξψλ, ε θαηαζηξνθή ησλ σθέιηκσλ νξγαληζκψλ, ηελ απφθηεζε αλζεθηηθφηεηαο ησλ παξαζίησλ, θαη απφ ηελ άιιε πιεπξά κπνξεί λα έρεη βιαβεξέο ζπλέπεηεο ζηελ πγεία ησλ γεσξγψλ θαη ησλ θαηαλαισηψλ. ηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο, ππάξρεη κεγαιχηεξε ζπλεηδεηνπνίεζε γηα ηηο βιαβεξέο ζπλέπεηεο απφ ηελ θαθή ρξήζε ησλ θπηνθαξκάθσλ, θαη απηφ είρε νδεγήζεη ζε απζηεξφηεξεο νδεγίεο θπηνπξνζηαζίαο θαη ζε νξηζκέλεο ρψξεο, ε εθπαίδεπζε ησλ ρεηξηζηψλ θαη ν έιεγρνο ησλ ςεθαζηηθψλ κεραλεκάησλ ππνρξεσηηθή (Isin & Yildirim, 2006). Σα γεσξγηθά θάξκαθα, είλαη γλσζηά θαη ζαλ παξαζηηνθηφλα, θπηνθάξκαθα, βηνθηφλα θαη ζηηο κέξεο καο ζαλ θπηνπξνζηαηεπηηθά πξντφληα. Όηαλ κηιάκε γηα γεσξγηθά θάξκαθα ελλννχκε έλα κεγάιν αξηζκφ νπζηψλ πνπ δηαθέξνπλ κεηαμχ ηνπο σο πξνο ηνλ ζθνπφ θαη ηνλ ηξφπν ρξήζεσο, ηε ρεκηθή ζχζηαζε, ηελ εκκνλή ζηνλ βηφηνπν θαη ζηελ βηνθνηλφηεηα, ηα πξντφληα απνηθνδνκήζεσο, ηελ ηνμηθφηεηα θαη ηελ βηνκεγέζπλζε ζηελ ηξνθηθή αιπζίδα (Σζηνχξεο, 1999). χκθσλα κε ηε λνκνζεζία Φπηνπξνζηαηεπηηθά πξντφληα (ΦΠΠ) είλαη ζθεπάζκαηα, ηα νπνία πεξηέρνπλ κία ή πεξηζζφηεξεο δξαζηηθέο νπζίεο κε ηελ κνξθή κε ηελ νπνία πξνζθέξνληαη ζηνλ ρξήζηε θαη έρνπλ ζαλ ζθνπφ: α)να πξνζηαηεχζνπλ ηα θπηά ή ηα θπηηθά πξντφληα ηνπο απφ θάζε επηβιαβή νξγαληζκφ(έληνκα, αθάξεα, κχθεηεο δηδάληα), β)να επεξεάζνπλ βηνινγηθέο δηεξγαζίεο ησλ θπηψλ (π.ρ. ξπζκηζηέο αχμεζεο), γ)να δηαηεξήζνπλ ηα θπηηθά πξντφληα, δ)να θαηαζηξέςνπλ ηα αλεπηζχκεηα θπηά(δηδάληα) ζε κηα θαιιηέξγεηα, ε)να θαηαζηξέςνπλ έλα ηκήκα ησλ θπηψλ, θαη λα επηβξαδχλνπλ ή λα εκπνδίζνπλ αλεπηζχκεηε βιάζηεζε ησλ θπηψλ ( αλαζηνιείο αλάπηπμεο). Σα θπηνπξνζηαηεπηηθά πξντφληα δηαθξίλνληαη ζε εληνκνθηφλα, κπθεηνθηφλα, δηδαληνθηφλα, λεκαησδνθηφλα, καιαθηνθηφλα, βαθηεξηνθηφλα, αθαξενθηφλα θαη ηξσθηηθνθηφλα. Τπάξρνπλ γεσξγηθά θάξκαθα πνπ είλαη απιέο αλφξγαλεο ελψζεηο ελψ άιια πνπ είλαη νξγαληθέο ή νξγαλνκεηαιιηθέο (ΦΔΚ 242 Α/1997). Οξζνινγηθή ρξήζε γεσξγηθνύ θαξκάθνπ: ζεκαίλεη φηη ην δηάιπκα ηεο δξαζηηθήο νπζίαο ζηε ζσζηή δφζε ςεθάδεηαη ρσξίο λα παξαζχξεηαη απφ ηνλ αέξα, αθξηβψο 18

19 ζηνλ θαζνξηζκέλν ζηφρν, εκκέλεη ζην ζηφρν δηαηεξψληαο ηελ αξρηθή ζπγθέληξσζε ηνπ δηαιχκαηνο γηα φιε ηε ρξνληθή δηάξθεηα ηνπ ςεθαζκνχ θαη ηειηθά απνηθνδνκείηαη εληειψο, παξάγνληαο αγξνηηθά πξντφληα εληειψο αβιαβή γηα ηνλ άλζξσπν, ηνπο άιινπο νξγαληζκνχο θαη ην πεξηβάιινλ. Γπζηπρψο φκσο δηαπηζηψλεηαη αιφγηζηε ρξήζε ζηα ΦΠΠ θαη ε πξαγκαηηθφηεηα απέρεη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο πνιχ απφ ηε ηδαληθή ρξήζε κε απνηέιεζκα λα έρεη πξνθιεζεί, δηθαηνινγεκέλα, κεγάιε αλεζπρία ζηηο κέξεο καο. Πνιιέο κειέηεο δηεζλψο έρνπλ δείμεη φηη πνιιά ΦΠΠ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ρξήζε ηνπο ή θαη αξγφηεξα κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ πάξα πνιιά ζνβαξά πξνβιήκαηα ζην πεξηβάιινλ θαη ζην θαηαλαισηή. Γηα παξάδεηγκα λα παξαζπξζνχλ απφ ηνλ αέξα έμσ απφ ηελ θαιιηέξγεηα ζηφρν θαη λα πξνθαιέζνπλ βιάβεο ζε σθέιηκνπο νξγαληζκνχο ζην πεξηβάιινλ γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα. Αθφκε νξηζκέλα απφ απηά λα απνηθνδνκνχληαη ηειηθά ζε δηάθνξα ηνμηθά πξντφληα γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηνλ άλζξσπν. Έηζη νξηζκέλεο νκάδεο αλζξψπσλ ζαλ παξάδεηγκα γεσξγνί, εξγάηεο ζην ρσξάθη, εξγάηεο ζε βηνκεραλίεο γεσξγηθψλ θαξκάθσλ πνπ εθηίζεληαη ζπρλφηεξα ζε απηά κπνξεί λα ππνζηνχλ πνιιέο βιάβεο ζηελ πγεία ηνπο. Σα γεσξγηθά θάξκαθα εηζέξρνληαη ζην ζψκα ησλ αλζξψπσλ απηψλ θπξίσο απφ ην δέξκα (80-90%), αιιά θαη απφ ην ζηφκα (10-20%) θαη ηελ αλαπλνή (1%). Ο ξπζκφο εηζφδνπ ηνπ ΦΠΠ εμαξηάηαη θπξίσο απφ ην είδνο ηνπ(θαηεγνξία ηνμηθφηεηαο) αιιά θαη απφ ην ηξφπν πξνζηαζίαο ησλ αλζξψπσλ (π.ρ. κάζθεο, ελδπκαζία θ.η.ι.). Οη πην ραξαθηεξηζηηθέο επηπηψζεηο ησλ γεσξγηθψλ θαξκάθσλ ζηελ πγεία ηνπ αλζξψπνπ είλαη: 1)Πξνζβνιή ζην θεληξηθφ λεπξηθφ ζχζηεκα ηνπ αλζξψπνπ, 2)Γεξκαηίηηδεο θαη δηάθνξα εγθαχκαηα, 3)Γηαηαξαρέο ζηνκάρνπ θαη ειαθξέο δειεηεξηάζεηο, 4)Αδπλακία, δαιάδεο θαη παξάιπζε ησλ άθξσλ, 5)Βιάβεο ζην αλαπλεπζηηθφ ζχζηεκα, 6)Βιάβεο ζπθσηηνχ θαη λεθξψλ, 7)Δκθάληζε ηνμηθψλ κεηαβνιηηψλ ζην αίκα, 8)Μεηαιιάμεηο θαη θαξθίλνο, 9)Γηάθνξνη θαξθίλνη, (πξνζηάηε, ζηνκάρνπ, ιέκθσκα νηζνθάγνπ, πλεπκφλσλ, ζηφκαηνο, δέξκαηνο θαη αλαπλεπζηηθνχ ζπζηήκαηνο) (Σζηνπξήο, 1999). Σν Γεσξγηθφ Φάξκαθν ζρεηίδεηαη άκεζα κε ην Πεξηβάιινλ θαη ηε ξχπαλζε ηνπ. Όηαλ εθαξκφδεηαη έλα γεσξγηθφ θάξκαθν κε ζηφρν ηα θπηά θαη ην έδαθνο, κηθξνπνζφηεηεο κπνξεί λα παξαζπξζνχλ απφ ηνλ άλεκν θαη λα ξππάλνπλ αθφκε θαη πνιχ απνκαθξπζκέλεο πεξηνρέο. Έρνπλ βξεζεί ππνιείκκαηα γεσξγηθψλ θαξκάθσλ αθφκε θαη ζηελ Αληαξθηηθή (Peterle, 1969) θαη ζε δηάθνξνπο νξγαληζκνχο απηήο (George & Frear, 1966). Μέξνο ηεο εθαξκνδφκελεο νπζίαο κπνξεί λα δηαζπαζζεί θσηνρεκηθά πξνηνχ θηάζεη ζην θπηφ ή ζην έδαθνο. Απφ ηελ νπζία πνπ ζα θηάζεη ηειηθά ζην θπηφ θαη έδαθνο, έλα κέξνο απηήο ζα ραζεί πξνο ηελ αηκφζθαηξα εμαηηίαο εμαηκίζεσο. Πξάγκαηη ζε δηάθνξεο πεξηνρέο ηεο γεο έρνπλ αληρλεπζεί γεσξγηθά θάξκαθα, θπξίσο νξγαλνρισξηνκέλα, ζηνλ αέξα θαη ζην λεξφ ηεο βξνρήο. Έλα πνζνζηφ ηνπ γεσξγηθνχ θαξκάθνπ κπνξεί επίζεο λα δηαζπαζζεί θσηνρεκηθά. Ζ ππφινηπε πνζφηεηα ζα εηζέιζεη ζην θπηφ θαη ζην έδαθνο νπφηε ή ζα δηαζπαζζεί εθεί ή ζα παξακείλεη ακεηάβιεηε γηα θάπνην ρξνληθφ δηάζηεκα. Σα νξγαλνρισξησκέλα παξακέλνπλ γηα κηθξφ ρξφλν ή επ αφξηζηνλ. Σν πφζν ζα παξακείλεη ε νπζία ζην θπηφ θαη έδαθνο ζα εμαξηεζεί απφ ηε ρεκηθή δνκή ηεο νπζίαο θαη απφ κεγάιν αξηζκφ 19

20 αιιειεπηδξψλησλ παξαγφλησλ (π.ρ. ζεξκνθξαζία, κηθξννξγαληζκνί, πγξαζία, θνθθνκεηξηθή ζχζηαζε ηνπ εδάθνπο). Σν γεσξγηθφ θάξκαθν πνπ εηζήιζε ζην θπηφ ελδέρεηαη λα αθνινπζήζεη κία ή πεξηζζφηεξεο απφ ηηο αθφινπζεο πνξείεο: 1) λα ππνζηεί άκεζε κεηαβνιηθή δηάζπαζε, 2) λα εηζέιζεη ζην έδαθνο κε ηελ ελζσκάησζε ησλ θπηηθψλ ππνιεηκκάησλ θαη 3) λα εηζέιζεη ζηελ ηξνθηθή αιπζίδα θαη λα ππνζηεί βηνκεγέζπλζε (Lichtenstein, 1975). Σν γεσξγηθφ θάξκαθν πνπ εηζήιζε ζην έδαθνο, είηε κε απεπζείαο εθαξκνγή, είηε κέζσ ηνπ θπηνχ (ελζσκάησζε θπηηθψλ ππνιεηκκάησλ) είηε απφ ηπραία κεηαθνξά εμαηηίαο ηνπ αλέκνπ, ηεο βξνρήο, ελδέρεηαη λα αθνινπζήζεη κία ή πεξηζζφηεξεο απφ ηηο αθφινπζεο πνξείεο πξψηνλ, λα πξνζιεθζεί απφ ηηο ξίδεο ησλ θπηψλ ή λα απνηθνδνκεζεί βηνρεκηθά ή ρεκηθά θαη δεχηεξνλ, λα θχγεη απφ ην έδαθνο κέζσ εμαηκίζεσο θαη αηνιηθήο ή πδαηηθήο δηαβξψζεσο αθφκε θαη λα θζάζεη ζηα ππφγεηα λεξά. Οπσζδήπνηε, ε κηθξνβηαθή απνηθνδφκεζε ηνπ γεσξγηθνχ θαξκάθνπ κέζα ζην έδαθνο είλαη ε ζπνπδαηφηεξε αηηία ηεο «εμαθαλίζεσο» ηνπ απφ ηελ νηθφζθαηξα. Σα Γεσξγηθά Φάξκαθα επεξεάδνπλ πάξα πνιχ ηα επηθαλεηαθά λεξά θαη ηα ππφγεηα λεξά. Ζ παξνπζία γεσξγηθψλ θαξκάθσλ ζηε ζάιαζζα, ζηα πνηάκηα, ζηηο ιίκλεο θαη άιιεο πδαηνζπιινγέο κπνξεί λα πξνέξρεηαη απφ επηθαλεηαθή απνξξνή, απφ απφβιεηα βηνκεραληψλ, νηθηζκψλ θαη θηελνηξνθηθψλ εγθαηαζηάζεσλ, δηάθνξεο ηπραίεο άιιεο εηζξνέο εμαηηίαο δηαθφξσλ αηπρεκάησλ, πξνγξακκαηηζκέλε απεπζείαο εθαξκνγή ζ απηή θαζεαπηή ηελ πδαηνζπιινγή απφ βηνκεραλίεο παξαζθεπήο ή ζπζθεπαζίαο γεσξγηθψλ θαξκάθσλ ε νπζηψλ θαη πιηθψλ πνπ πεξηέρνπλ γεσξγηθά θάξκαθα. Απεπζείαο εθαξκνγή γεσξγηθψλ θαξκάθσλ ζε πδαηνζπιινγέο ζπκβαίλεη φηαλ ρξεηάδεηαη λα θαηαπνιεκεζνχλ πδξφβηα δηδάληα θαη έληνκα γηα ζθνπνχο γεσξγηθνχο (π.ρ. ζε νξπδψλεο, αξδεπηηθά θαη ζηξαγγηζηηθά δίθηπα), λαπζηπιντθνχο (π.ρ. απαιιαγή πισηψλ πνηακψλ απφ πδξφβηα δηδάληα) θαη γηα πγεηνλνκηθνχο ζθνπνχο (π.ρ. θαηαπνιέκεζε θνπλνππηψλ). Σα απφβιεηα δηαθφξσλ νηθηζκψλ, αλ θαη πεξηέρνπλ πνιχ ρακειέο ζπγθεληξψζεηο γεσξγηθψλ θαξκάθσλ απφ νηθηαθή ρξήζε, κπνξεί ζε κεξηθέο πεξηπηψζεηο λα απνηεινχλ αηηία αλεζπρίαο ιφγσ ηνπ κεγάινπ ζπλνιηθνχ φγθνπ ησλ απνβιήησλ απηψλ. Οη ππφινηπεο πεγέο ξππάλζεσο πνπ πξναλαθέξζεθαλ είλαη ζπλήζσο πνιχ κηθξήο ζεκαζίαο. Σν γεσξγηθφ θάξκαθν πνπ ζα εηζέιζεη ηειηθά ζην λεξφ κηαο νπνηαζδήπνηε πδαηνζπιινγήο ζα αθνινπζήζεη κία ή πεξηζζφηεξεο απφ ηηο παξαθάησ δηαδξνκέο: α)λα εηζέιζεη ζηελ αηκφζθαηξα απφ εμάηκηζε λεξνχ πδαηνζπιινγήο. β) λα παξακείλεη ζην λεξφ ζαλ κέξνο ηνπ δηαιχκαηνο ή ζαλ αηψξεκα. γ) λα εηζέιζεη κέζα ζηελ ηξνθηθή αιπζίδα θαη ηειηθά λα θαηαθξεκληζζεί απνηειψληαο έηζη έλα κέξνο ηνπ ηδήκαηνο ηνπ ππζκέλα (Σζηνπξήο, 1999). Σν γεσξγηθφ θάξκαθν πνπ θζάλεη ηειηθά ζηνλ ππζκέλα πξνέξρεηαη απφ ζλήζθνληα θχθε θαη δηάθνξνπο άιινπο νξγαληζκνχο πνπ έρνπλ πξνζιάβεη ηελ νπζία απφ ην λεξφ. Ζ ζπζζψξεπζε ελφο γεσξγηθνχ θαξκάθνπ ζην ππζκέλα κε κνξθή ηδήκαηνο είλαη παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη θαζνξηζηηθά θαη ηε ζπγθέληξσζε ηνπ ππεξθείκελνπ λεξνχ ζην θάξκαθν απηφ. Ζ ζπγθέληξσζε γεσξγηθψλ θαξκάθσλ ζηα αησξνχκελα 20

21 ζσκαηίδηα θαη ζηα ηδήκαηα κπνξεί λα είλαη αθφκε θαη πνιχ πςειφηεξε απφ φηη ζην λεξφ. Σα Γεσξγηθά Φάξκαθα ξππαίλνπλ επίζεο θαη ηα ππφγεηα λεξά. Ο θίλδπλνο γηα ξχπαλζε ζηα ππφγεηα λεξά κε γεσξγηθά θάξκαθα ή ππνιείκκαηα απηψλ εμαξηάηαη απφ ηηο ηδηφηεηεο ησλ γεσξγηθψλ θαξκάθσλ, απφ ηνπο ηχπνπο ησλ εδαθψλ φπνπ απηά εθαξκφδνληαη θαη ηέινο απφ ην χςνο ηεο βξνρήο ή ηνπ λεξνχ άξδεπζεο ησλ αγξψλ (Διεπζεξνρσξηλφο, 2002). Γ.2.3 Άξδεπζε Ζ Γεσξγία είλαη ν κεγαιχηεξνο θαηαλαισηήο λεξνχ 70% παγθνζκίσο, θαη ζηελ Διιάδα ην 78,5% ηνπ λεξνχ θαηαλαιψλεηαη ζε άξδεπζε, ην 15,8% γηα χδξεπζε θαη κφλν ην 5,7% γηα ηηο αλάγθεο ηεο βηνκεραλίαο (Μηρειάθεο, 1988). Ζ δήηεζε ηνπ αξδεπηηθνχ λεξνχ κεγάιε αιιά ε απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ ρακειή( αθφκε θαη θάησ ηνπ 55%). Ζ αλεπάξθεηα ησλ πδαηηθψλ πφξσλ ζε ζπλδπαζκφ κε ην μεξφ θιίκα πνπ επηθξαηεί δεκηνπξγνχλ ζεκαληηθά πξνβιήκαηα ζηελ αγξνηηθή αλάπηπμε ηεο ρψξαο. ηελ Διιάδα ππάξρνπλ ιίγα πνηάκηα ηα νπνία βξίζθνληαη θπξίσο ζην βφξεην ηκήκα ηεο θαη κάιηζηα ηα πεξηζζφηεξα απφ απηά δελ έρνπλ λεξφ ην θαινθαίξη. Σν κηθξφ κέγεζνο θαζψο θαη ν επνρηαθφο ραξαθηήξαο ησλ πεξηζζφηεξσλ πνηακψλ ζηελ Διιάδα απνηεινχλ ην βαζηθφ παξάγνληα ησλ πεξηνξηζκέλσλ αξδεπηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ (Tsiourtis, 2002). ήκεξα ζηελ Διιάδα αξδεχεηαη ην 41,2% ηεο θαιιηεξγνχκελεο έθηαζεο (Μηρειάθεο, 1988). Γηα λα παξαρζνχλ ηα αγξνηηθά πξντφληα απαηηείηαη κεγάιε θαηαλάισζε λεξνχ, κάιηζηα γηα ηε παξαγσγή ελφο θηινχ μεξάο νπζίαο ρξεηάδνληαη νη εμήο πνζφηεηεο γηα ηα παξαθάησ αγξνηηθά πξντφληα: παηάηα 0,5 θπβηθά κέηξα λεξνχ,ηνκάηα0,6-1,0 θπβηθά κέηξα λεξνχ, ζηηάξη 0,9 θπβηθά κέηξα λεξνχ θαη ξχδη 1,9 θπβηθά κέηξα λεξνχ (Southorn, 1997). Ζ παξαγσγή θαξπψλ κηαο θαιιηέξγεηαο απμάλεη κε ηελ αχμεζε ηνπ λεξνχ άξδεπζεο κέρξη ελφο ζεκείνπ θνξεζκνχ θαη ε παξαπάλσ πνζφηεηα λεξνχ δελ απμάλεη ηε παξαγσγή. πλήζσο ε ππεξ- άξδεπζε δελ επεξεάδεη άκεζα ηε θαιιηέξγεηα ηνπο θαη γηα απηφ έρνπλ ηε ηάζε λα απμάλνπλ ηε πνζφηεηα ηνπ λεξνχ άξδεπζεο πάλσ απφ ηηο πξαγκαηηθέο αλάγθεο εηδηθά φηαλ ην θφζηνο άξδεπζεο είλαη ρακειφ. χκθσλα κε κειέηεο απφ ην λεξφ αξδεχζεσλ ην 55% ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηε θαιιηέξγεηα, ην 12% ράλεηαη θαηά ηε κεηαθνξά, ην 8% θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ πνηίζκαηνο ζην ρσξάθη θαη ην 25% ράλεηαη εμαηηίαο ηεο ππεξάξδεπζεο (Hoffman, Evans et al. 2007). Ζ ππεξβνιηθή άξδεπζε πξνθαιεί: Πεξηνδηθή έιιεηςε λεξνχ ζε θάπνηνπο άιινπο παξαγσγνχο Τπεξβνιηθέο ζπλζήθεο αζθπμίαο ζην έδαθνο ιφγσ λεξνχ ζηε θαιιηέξγεηα Σν πεξηβάιινλ απηφ επλνεί ηηο αζζέλεηεο θαη πξνζβνιέο απφ έληνκα Παξνπζηάδεηαη απψιεηα ζξεπηηθψλ ζηνηρείσλ ιφγσ έθπιπζεο ή αθφκε θαη βαζηάο δηήζεζεο. Ο ππφγεηνο πδξνθνξέαο ξππαίλεηαη απφ ηα δηάθνξα θπηνθάξκαθα ηεο θαιιηέξγεηαο. Μείσζε ζηε παξαγσγή θαη ππνβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο ηνπ πξντφληνο Απμάλεηαη ην θφζηνο ηεο παξαγσγήο άκεζα θαη έκκεζα ιφγσ θπηνπξνζηαζίαο Απψιεηα εηζνδήκαηνο γηα ην παξαγσγφ. 21

22 Ζ άξδεπζε εθαξκφδεηαη κε: α) άξδεπζε κε θπζηθή ξνή κε θηλδχλνπο αλχςσζεο ππφγεηαο ζηάζκεο λεξνχ ζηα ειαθξά εδάθε, β) άξδεπζε κε ηερλεηή βξνρή κε επθνιία πξνζαξκνγήο ζε πνιινχο ηχπνπο εδάθνπο, επεξεαζκφ απφ αέξα, δεκηέο ζην θχιισκα θαη πξνζβνιέο απφ αζζέλεηεο γ) άξδεπζε κε θαξνύιη (κπεθ-πύξαπιν) κε κεγάιε επθνιία πξνζαξκνγήο ζε εδάθε θαη πνιιέο θαιιηέξγεηεο, επεξεάδεηαη φκσο απφ αέξα θαη πξνθαινχληαη δεκηέο ζην θχιισκα κε πξνζβνιέο απφ αζζέλεηεο. δ)άξδεπζε κε θαξνύιη - ξάκπα, κεγάιε επθνιία πξνζαξκνγήο ζε εδάθε θαη πνιιέο θαιιηέξγεηεο, επεξεάδεηαη ιηγφηεξν απφ αέξα πξνθαινχληαη φκσο δεκηέο ζην θχιισκα θαη πξνζβνιέο απφ αζζέλεηεο ε) άξδεπζε κε ζηαγόλεο, πξνζαξκφδεηαη ζε πνιινχο ηχπνπο εδάθνπο θαη ζε φιεο ηηο θαιιηέξγεηεο, δελ επεξεάδεηαη απφ αέξα, κε κεγάιε νηθνλνκία λεξνχ (Υαξηδνπιάθεο, 2006). Οη παξαγσγνί ζαλ ειάρηζηε πξνζθνξά ζηε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ζην θνηλσληθφ ζχλνιν ζα πξέπεη λα ιακβάλνπλ ηα απαξαίηεηα κέηξα γηα ηε πξνζηαζία ησλ πδαηηθψλ πφξσλ. Θα πξέπεη λα απνθεχγεηαη απφ ηνπο παξαγσγνχο ε αιφγηζηε ρξήζε λεξνχ απφ ππεξαξδεχζεηο, ε θαηάθιηζε γεηηνληθψλ ρσξαθηψλ θαη δξφκσλ, ε ρξήζε αθαηάιιεισλ θαη ειαηησκαηηθψλ ζπζηεκάησλ άξδεπζεο. ε θάζε άξδεπζε ζα πξέπεη λα εθαξκφδεηαη ηφζν λεξφ απφ ηνπο παξαγσγνχο πνπ πνηίδνπλ έηζη ψζηε λα θνξεζζεί ην έδαθνο ζε ηφζν βάζνο φζν είλαη θαη ην βάζνο ηνπ ξηδηθνχ ζπζηήκαηνο ησλ θπηψλ. Ζ βαζηά δηήζεζε θαη ε απνξξνή επηθαλεηαθψλ πδάησλ κπνξνχλ λα ειεγρζνχλ ζηα εμήο ζεκεία: α) ζηε παξνρή β) ζην ρξφλν εθαξκνγήο γ) ζηε θιίζε πνπ έρεη ην έδαθνο δ) ζην κήθνο δηαδξνκήο πνπ θάλεη ην λεξφ ζην ρσξάθη ε) ζηε ζρέζε δηεζεηηθφηεηαο ηνπ εδάθνπο θαη ζην ξπζκφ πνπ εθαξκφδεηαη ε άξδεπζε θαη ηέινο ζη) ζηε κέζνδν άξδεπζεο (Κ.Ο.Γ.Π. 2004). Γ.2.4. Αεηθφξεο Καιιηεξγεηηθέο Σερληθέο Αεηθνξία είλαη ε ηθαλφηεηα ελφο γεσξγηθνχ νηθνζπζηήκαηνο λα παξακέλεη πάληα παξαγσγηθφ αλ θαη βξίζθεηαη θάησ απφ θαηαζηξεπηηθέο επηδξάζεηο φπσο δηάβξσζε, αιαηφηεηα, νμχηεηα, κείσζε πφξσλ (ζξεπηηθά ζηνηρεία, νξγαληθή νπζία, λεξφ θ.ι.π), εκθάληζε ερζξψλ, αζζελεηψλ, δηδαλίσλ θαη επίζεο κείσζε ηεο δήηεζεο απφ ηελ αγνξά. Γηα λα δηαηεξεζεί ε αεηθνξία ζα πξέπεη: α) λα αλαπηπρζνχλ ηερληθέο θαη πξαθηηθέο πνπ ζα δηαηεξνχλ ή ζα πξνάγνπλ ηελ πνηφηεηα ηνπ εδάθνπο θαη ηε δηαζεζηκφηεηα ηνπ λεξνχ, β) λα βειηησζνχλ νη γελφηππνη ησλ θπηψλ θαη γ) λα αλαπηπρζνχλ ηερληθέο παξαγσγήο, νη νπνίεο ζα βνεζήζνπλ ζηελ αληηθαηάζηαζε ησλ ρεκηθψλ επεκβάζεσλ κε βηνινγηθέο επεκβάζεηο (Stewart & Robinson, 1997). Σα γεσξγηθά νηθνζπζηήκαηα πξέπεη λα έρνπλ κεγάιε παξαγσγηθφηεηα, ζηαζεξφηεηα θαη λα είλαη πεξηζζφηεξν αεηθνξηθά. Οη ηξείο απηνί παξάκεηξνη ζπγθξνχνληαη κεηαμχ ηνπο θαη ε κειέηε θαη ε θαηαλφεζε ησλ βαζηθψλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππφςε γηα ηε ζρεδίαζε θαη ηε δηαρείξηζε ελφο γεσξγηθνχ νηθνζπζηήκαηνο. Ζ δε εθαξκνγή ηεο αεηθνξίαο ρξεηάδεηαη πάληα ελεκεξσκέλνπο παξαγσγνχο. πγρξφλσο κε ηε κείσζε ησλ απνδφζεσλ ζα πξνθχςεη κείσζε ησλ εμφδσλ θαιιηέξγεηαο θαη ζα επηηεπρζεί έηζη ζηαζεξφηεηα ζηελ παξαγσγή. Δπίζεο, είλαη απαξαίηεην λα δνζνχλ θίλεηξα ζηνπο παξαγσγνχο γηα λα θαιιηεξγνχλ κε 22

23 αεηθνξηθνχο ηξφπνπο θαη λα γίλεηαη έιεγρνο ηεο παξαπιεξνθφξεζεο. Παξαθάησ αλαθέξνληαη θαιιηεξγεηηθέο ηερληθέο πνπ εθαξκφδνληαη ζηα θπηά κεγάιεο θαιιηέξγεηαο θαη εμαζθαιίδνπλ αεηθνξία ιακβάλνληαο παξάιιεια ππφςε ηνπο ηελ παξαγσγηθφηεηα θαη ηε ζηαζεξφηεηα ηεο απφδνζεο. Αεηθφξεο θαιιηεξγεηηθέο ηερληθέο είλαη α) ε ακεηςηζπνξά, β) δηαρείξηζε θπηηθψλ ππνιεηκκάησλ γ) ρισξά ιίπαλζε (αθειιαξηάδεο, 2000). Ακεηςηζπνξά: είλαη ε ζπζηεκαηηθή ελαιιαγή ησλ θαιιηεξγεηψλ ζην ίδην ρσξάθη, θαη απνηειεί κία παξαδνζηαθή γεσξγηθή πξαθηηθή. Ζ δηάζεζε φκσο ρεκηθψλ ιηπαζκάησλ ζε ρακειέο ηηκέο κεηά ην 1950 ζπληέιεζε ζηε κείσζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ηφζν εθ κέξνπο ησλ γεσξγψλ φζν θαη εθ κέξνπο ησλ εξεπλεηψλ. Πνιινί γεσξγνί αθφκε θαη ζήκεξα εμηζψλνπλ ηε γνληκφηεηα ηνπ εδάθνπο αλάινγα κε ηελ πνζφηεηα ησλ ιηπαζκάησλ πνπ ζα εθαξκφζνπλ ζην ρσξάθη ηνπο. Με ηελ ελαιιαγή απηή ησλ θαιιηεξγεηψλ έρνπκε ηα εμήο πιενλεθηήκαηα: α) ε γνληκφηεηαο ηνπ εδάθνπο δηαηεξείηαη, β) βειηίσζε ηεο νξγαληθήο νπζίαο, γ) αμηνπνηνχληαη θαιχηεξα ην λεξφ θαη ηα ζξεπηηθά ζηνηρεία, δ) ειέγρνληαη θαιχηεξα νη ερζξνί νη αζζέλεηεο θαη ηα δηδάληα, ε) έρνπκε ζηαζεξφηεηα ζηηο απνδφζεηο ή αθφκε θαη ζη) αχμεζε ησλ απνδφζεσλ. Με ηε θαιιηέξγεηα ςπραλζψλ ζην ζχζηεκα ακεηςηζπνξάο πξνζηαηεχεηαη ην πεξηβάιινλ θαζφζνλ ρξεηάδνληαη κηθξφηεξεο πνζφηεηεο αδσηνχρνπ ιίπαλζεο θαη έηζη κεηψλεηαη θαηά πνιχ ε πηζαλφηεηα ξχπαλζεο κε Ν ησλ πδάησλ θαη ηεο αηκφζθαηξαο (Heichel & Barnes, 1984). ηα ζπζηήκαηα ακεηςηζπνξάο παξφιν φηη δελ είλαη ππνρξεσηηθφ λα πεξηιακβάλεηαη ςπραλζέο, εληνχηνηο ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο ζεσξείηαη απαξαίηεην, γηαηί ηα ςπραλζή κε ηελ αδσηνδέζκεπζε ζπλεηζθέξνπλ άδσην ζηελ θαιιηέξγεηα πνπ αθνινπζεί. Καηάιιεια ςπραλζή γηα ακεηςηζπνξά είλαη ηα εηήζηα θαξπνδνηηθά (ρεηκεξηλά: βίθνο, θηελνηξνθηθφ κπηδέιη, θνπθηά θ.ι.π εαξηλά: ζφγηα) θαη ηα εηήζηα ή πνιπεηή ρνξηνδνηηθά (ηξηθχιιηα, κεδηθή θ.η.ι) Ζ ζπλεηζθνξά ηνπ ςπραλζνχο ζε Ν πνηθίιιεη, ζπρλά είλαη κεγαιχηεξε απφ 5kg Ν/ζηξ θαη εμαξηάηαη απφ ηε γνληκφηεηα ηνπ εδάθνπο, ην είδνο ηνπ ςπραλζνχο, ηε ζπλνιηθή βηνκάδα πνπ παξάγεη, ην ζπγθνκηδφκελν πνζνζηφ απφ ην ςπραλζέο θαη απφ ην είδνο ηνπ θπηνχ πνπ αθνινπζεί ην ςπραλζέο (Κνπηξνχκπαο & Παπαθψζηα, 1994). Ζ ελαιιαγή θαιιηεξγεηψλ (ακεηςηζπνξά) κεηαμχ κε ςπραλζψλ θαιιηεξγεηψλ φπσο (θαιακπφθη-ζφξγν-θαιακπφθη-ζηηάξη, θαιακπφθη-βακβάθη θ.η.ι) αθφκα θαη κεηαμχ γελνηχπσλ ηνπ ίδηνπ είδνπο κπνξεί λα απμήζεη ηηο απνδφζεηο. Σα είδε ησλ θπηψλ πνπ ζα ελαιιάζζνληαη είλαη πξνηηκφηεξν λα δηαθέξνπλ σο πξνο ην είδνο ηνπ ξηδηθνχ ζπζηήκαηνο (π.ρ. ζπζζαλψδεο ή παζζαιψδεο), ηηο αλάγθεο ζε λεξφ, ζε ζξεπηηθά ζηνηρεία θαη ζηε πξνζβνιή απφ δηαθνξεηηθνχο ερζξνχο θαη αζζέλεηεο. Αθφκε θαη ε ελαιιαγή αξδεπφκελσλ θαη κε αξδεπφκελσλ θαιιηεξγεηψλ βνεζά ζηνλ έιεγρν νξηζκέλσλ δηδαλίσλ (εηήζησλ θαη πνιπεηψλ) (Power, 1990). 23

24 ρεηηθφο πίλαθαο παξαθάησ επεμεγεί πσο ε απφδνζε ηνπ θαιακπνθηνχ επεξεάζζεθε απφ ηελ πξνεγνχκελε θαιιηέξγεηα θαη ηελ πνζφηεηα ηεο αδσηνχραο ιίπαλζεο(πίλαθαο 3). ην πίλαθα 4 θαίλνληαη νη πνζφηεηεο αδψηνπ πνπ απειεπζεξψλνληαη απφ ηηο θαιιηέξγεηεο ησλ ςπραλζψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζαλ ακεηςηζπνξά κεηά απφ κηα θχξηα θαιιηέξγεηα. Πίλαθαο 3: ΑΠΟΓΟΖ ΚΑΛΑΜΠΟΚΗΟΤ kg/ζηξ (Power,1990) ΠΡΟΖΓΟΤΜΔΝΖ ΚΑΛΛΗΔΡΓΔΗΑ Λίπαλζε Kg N/ζηξ Καιακπφθη φγηα ηηάξη Μεδηθή (3-θνπέο) Μεδηθή (1-θνπή) , , , , Πίλαθαο 4: ΔΝΓΔΗΚΣΗΚΔ ΠΟΟΣΖΣΔ ΑΕΧΣΟΓΔΜΔΤΖ ΚΑΡΠΟΓΟΣΗΚΧΝ ΚΑΗ ΥΟΡΣΟΓΟΣΗΚΧΝ ΦΤΥΑΝΘΧΝ (Μέηξεζε κε δηαθφξνπο κεζφδνπο) Δίδνο Ν-αδσηνδέζκεπζεο αλά θαιιηεξγεηηθή πεξίνδν Kg N/ζηξ Μεδηθή 11,4-22,3 Σξηθύιιη ην πβξίδην 2,1 Σξηθύιιη ην ζαξθόρξνπλ 6,4 Σξηθύιιη ην ιεηκόλην 6,8-11,3 Σξηθύιιη ην ππόγεην 5,8-18,3 Σξηθύιιη repens 12,8 Melilotus spp 4,0 Lotus corniculatus 4,9-11,2 Ρεβίζηα 2,4-8,4 Φαζόιηα 1,2-12,1 Κνπθηά 17,8-25,1 Κηελνηξνθηθό κπηδέιη 17,4-19,6 Φαθή 16,7-18,9 όγηα 1,3-31,0 (Power, 1990) Ζ Γηαρείξηζε ησλ θπηηθώλ ππνιεηκκάησλ: κε νξζνινγηθφ ηξφπν απνηειεί κηα ζεκαληηθή αεηθφξν ηερληθή. Ο παξαγσγφο επηιέγεη ηε θαιιηέξγεηα ηνπ αλάινγα κε ηελ απφδνζε, ην νηθνλνκηθφ φθεινο, ηε παξάδνζε θαη φρη κε ηα θπηηθά ππνιείκκαηα πνπ ζα κείλνπλ ζην έδαθνο. Ο φγθνο ησλ θπηηθψλ ππνιεηκκάησλ πνπ ζα κείλεη ζην ρσξάθη κεηά ηε ζπγθνκηδή ηνπ θαξπνχ εμαξηάηαη απφ ην είδνο θαη ηελ πνηθηιία ηνπ θπηνχ θαη επεξεάδεη απφ ηηο θιηκαηνινγηθέο θαη εδαθνινγηθέο ζπλζήθεο ηεο πεξηνρήο φπνπ θαιιηεξγείηαη ην θπηφ. Πνιινί εξεπλεηέο ππνζηεξίδνπλ φηη κε ηελ ελζσκάησζε δηαηεξείηαη ε νξγαληθή νπζία ζε ζηαζεξά επίπεδα ζην έδαθνο θαη έηζη δελ 24

25 θαηαζηξέθεηαη ε δνκή ηνπ εδάθνπο. Ζ θαηαζηξνθή ηεο νξγαληθήο νπζίαο είλαη κεγαιχηεξε ζε πεξηνρέο κε κηθξφ πνζνζηφ νξγαληθήο νπζίαο ζην έδαθνο, αθφκε νη θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο επεξεάδνπλ ηελ απνζχλζεζε ηεο θαζψο θαη ε θαιιηέξγεηα ηνπ εδάθνπο φηαλ γίλεηαη κε εληαηηθφ ηξφπν. ε ρψξεο φπνπ παξαηεξνχληαη έληνλα πξνβιήκαηα δηάβξσζεο απφ ηνλ αέξα θαη ηηο βξνρέο, ε παξακνλή ησλ θπηηθψλ ππνιεηκκάησλ ζην ρσξάθη φηαλ δελ θαηαιακβάλεηαη απφ ηελ θαιιηέξγεηα, εκπνδίδεη ηελ απψιεηα επηθαλεηαθνχ εδάθνπο θαη επίζεο βνεζά ζηελ απνζήθεπζε λεξνχ κέζα ζην έδαθνο ( Hayes, 1982). Ο θαιχηεξνο ηξφπνο δηαρείξηζεο ησλ θπηηθψλ ππνιεηκκάησλ ζε καθξνρξφληα βάζε είλαη ζίγνπξα ε ελζσκάησζε, εθηφο απφ ηηο πεξηπηψζεηο εθείλεο πνχ έρνπκε έληνλε πξνζβνιή απφ ερζξνχο θαη αζζέλεηεο, νπφηε ην θάςηκν ή ε απνκάθξπλζε ηνπο απφ ην ρσξάθη ζεσξείηαη αλαγθαηφηεηα. Μεηά ην θάςηκν επηβάιιεηαη ε έγθαηξε ελζσκάησζε έηζη ψζηε ηα πξνβιήκαηα πνπ ζα πξνθιεζνχλ ζηελ επφκελε θαιιηέξγεηα λα είλαη ιηγφηεξα. Ζ ρισξά ιίπαλζε: γηα κηα θαιιηέξγεηα απνηειεί κηα ηερληθή αεηθφξνπ αλάπηπμεο ηεο θαιιηέξγεηαο. Σν θπηφ πνπ πξννξίδεηαη γηα ρισξά ιίπαλζε θαιιηεξγείηαη θαηά ηελ πεξίνδν εθείλε πνπ ην ρσξάθη είλαη θελφ απφ ηελ θχξηα θαιιηέξγεηα κε ηειηθφ ζθνπφ λα ελζσκαησζεί ε ρισξά θπηηθή κάδα ζην έδαθνο. Σα απνηειέζκαηα ηεο ρισξήο ιίπαλζεο είλαη: 1. Βειηηψλνληαη νη θπζηθέο ηδηφηεηεο θαη απμάλεηαη ε νξγαληθή νπζία, ε νπνία αληηθαζηζηά ηηο απψιεηεο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ θαηεξγαζία, 2. Πξνζηαηεχνληαη ηα ζξεπηηθά ζηνηρεία απφ ηελ έθπιπζε, ηε πεξίνδν πνπ ην ρσξάθη είλαη ειεχζεξν απφ ηελ θχξηα θαιιηέξγεηα 3. Πξνζηίζεηαη άδσην ζην έδαθνο, φηαλ ην θπηφ ηεο ρισξήο ιίπαλζεο είλαη ςπραλζέο θαη 4. Κηλεηνπνηνχληαη θαιχηεξα ηα αλφξγαλα ζηνηρεία. αλ θπηά ρισξήο ιίπαλζεο ρξεζηκνπνηνχληαη θπξίσο ηα ςπραλζή, ελψ ζαλ θπηά θάιπςεο ρξεζηκνπνηνχληαη θαη ηα αγξσζηψδε θαη ηα ςπραλζή. Σα ςπραλζή έρνπλ ην πιενλέθηεκα έλαληη ησλ άιισλ θπηψλ φηη πξνζζέηνπλ N ζην έδαθνο ιφγσ ηεο αδσηνδέζκεπζεο θαη επίζεο ν ιφγνο C/N θαηά κέζν φξν είλαη κηθξφηεξνο απφ 20:1 κε απνηέιεζκα λα γίλεηαη πην εχθνιε ε απνζχλζεζε ηνπο θαζψο θαη ε αλνξγαλνπνίεζε ηνπ αδψηνπ. Να ζεκεηψζνπκε φηη ηα αγξσζηψδε ελζσκαηψλνληαη φηαλ ν ιφγνο C/N είλαη κεγαιχηεξνο απφ 30:1,γηα απηφ ην ιφγν παξαηεξείηαη ζπλήζσο κία πξνζσξηλή αθηλεηνπνίεζε ηνπ N ζηελ έλαξμε ηεο αλάπηπμεο ηεο θχξηαο θαιιηέξγεηαο (Reeves, 1994). Γ.2. Οδεγίεο Νόκνη θαη Πξνγξάκκαηα Ζ λέα ΚΑΠ (Κνηλή Αγξνηηθή Πνιηηηθή) κεηά ην 2013κε λέεο δξάζεηο θαη πξαθηηθέο θηινπεξηβαιινληηθνχ ραξαθηήξα. Ο ξφινο ηνπ αγξφηε ζηελ αλάπηπμε ηεο ππαίζξνπ είλαη πνιπιεηηνπξγηθφο θαη έρεη ζρέζε κε: α) παξαγσγή αγξνηηθψλ πξντφλησλ, β) πξνζηαζία πεξηβάιινληνο, γ) δηαηήξεζε βηνπνηθηιφηεηαο δ) δηαθχιαμε πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκίαο ε) αζθάιεηα θαη πνηφηεηα ηξνθίκσλ θαη ζη) δηαθνξεηηθφηεηα ζηε παξαγσγή. Ηζρπξά φπια γηα ηε ζπλέρηζε ηεο λέαο ΚΑΠ είλαη φηη ην 1/6 ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο ζηελ Δ.Δ. άκεζα ή έκκεζα ζρεηίδεηαη θαη εμαξηάηαη απφ ηελ αγξνηηθή 25

26 παξαγσγή θαη ε γεσξγία θαιχπηεη ην 80% ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Καλνληζκνί θαη δηαηάμεηο ηεο ΚΑΠ πνπ επεξεάδνπλ ηηο γεσξγηθέο εηζξνέο είλαη θχξηα: α)ε νδεγία 128/2009/Δ.Δ. β) νη Κψδηθεο Οξζήο Γεσξγηθήο Πξαθηηθήο θαη γ) Πνιιαπιή πκκφξθσζε(δκ 1782/2003). Οη θαλνληζκνί απηνί έρνπλ ζηφρν ηελ νξζνινγηθή θαη αεηθφξν δηαρείξηζε φισλ ησλ γεσξγηθψλ εηζξνψλ κε ηειηθφ απνηέιεζκα ηε δηαζθάιηζε ηνπ πεξηβάιινληνο. Σα πξνγξάκκαηα πνπ πεξηγξάθνληαη ζηε ζπλέρεηα είλαη εθαξκνγέο ησλ παξαπάλσ νδεγηψλ θαη θαλνληζκψλ Γ.3.1. Δθαξκνγή ηνπ Μέηξν 3,5 «κείσζε ηεο ληηξνξχπαλζεο γεσξγηθήο πξνέιεπζεο» ζην Κσπατδηθφ Πεδίν Σν Μέηξν 3,5 εθαξκφδεηαη ζηα πιαίζηα ηνπ θαλνληζκνχ «ΔΚ» 1257/99 ηνπ Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ γηα ηε ζηήξημε ηεο αγξνηηθήο αλάπηπμεο κε επζχλε ησλ Ννκαξρηαθψλ Απηνδηνηθήζεσλ ζηηο πεξηνρέο:λάξηζα Καξδίηζα, Σξίθαια, Μαγλεζία, Φζηψηηδα (γηα ην Θεζζαιηθφ Πεδίν), Βνησηία (γηα ην Κσπατδηθφ Πεδίν) θαη Ζιείαο (γηα ηε ιεθάλε ηνπ Πελεηνχ ηεο Ζιείαο).Οη πεξηνρέο απηέο έρνπλ ραξαθηεξηζηεί σο εππξφζβιεηεο απφ ηε Νηηξνξχπαλζεο Γεσξγηθήο Πξνέιεπζεο, ζχκθσλα κε ηελ νδεγία 91/676/ ΔΟΚ. ηελ Κσπαΐδα ην κέηξν απηφ εθαξκφδεηαη ζην Ν. Βνησηίαο ζηηο δψλεο I & II (πςειήο θαη κέζεο επαηζζεζίαο). Εψλεο εθαξκνγήο ηνπ κέηξνπ ραξαθηεξίδνληαη νη πεξηνρέο εθείλεο πνπ εκθαλίδνπλ πςειή ζπγθέληξσζε ληηξηθψλ ζηα ππφγεηα λεξά θαη έρνπλ κεγάιν θίλδπλν έθπιπζεο απηψλ ζε ζρέζε κε ηελ επθνιία δηαθίλεζεο θαη εηζαγσγήο ησλ ξχπσλ. ηηο δψλεο απηέο ηα αδσηνχρα ιηπάζκαηα επεξεάδνληαη αξθεηά απφ δηάθνξνπο εδαθηθνχο παξάγνληεο, φπσο θνθθνκεηξηθή ζχζηαζε, θιίζε θαη πδξνκνξθία (ΦΔΚ Β 1248/6/9/2005απφθ.628). Σν Κσπατδηθφ Πεδίν ιφγσ ηεο εθηαηηθήο ηνπ γεσξγίαο, ησλ ππεξεληαηηθψλ θαιιηεξγεηψλ(βακβάθη, θαιακπφθη, βηνκεραληθή ηνκάηα, κεδηθή, παηάηα, θαξφην, θξεκκχδη θιπ) ζε ζπλδπαζκφ κε ηε γεηηλίαζε ηνπ κε ηελ πξσηεχνπζα ηεο Διιάδαο, θαζψο θαη ε εθθφξηηζε ηνπ πνηακνχ Βνησηηθνχ Κεθηζνχ θαη ησλ παξαπνηάκσλ ηνπ, ζηε ιίκλε ηεο Τιίθεο (ηξνθνδφηε λεξνχ γηα ηελ Αζήλα) νδήγεζαλ ζηελ αλαγθαηφηεηα ειέγρνπ ησλ δηαθφξσλ εηζξνψλ θαη ζην ραξαθηεξηζκφ ζαλ εππξφζβιεηε δψλε πςειήο επαηζζεζίαο. Οη ζεκαληηθφηεξεο πεγέο ξχπαλζεο ινηπφλ γηα ηε ιίκλε ηεο Τιίθεο απνηεινχλ ηα αζηηθά θαη βηνκεραληθά απφβιεηα θαζψο θαη ηα ξππαληηθά θνξηία πνπ νθείινληαη ζε γεσξγηθέο θαη θηελνηξνθηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Ζ κεγαιχηεξε πνζφηεηα νξγαληθνχ θνξηίνπ (61%) πξνέξρεηαη απφ ηελ εζηαπιηζκέλε θηελνηξνθία, ελψ νη βηνκεραλίεο ηεο πεξηνρήο παξάγνπλ ην 19%. Αθφκε ε κεγάιε βηνκεραληθή δξαζηεξηφηεηα πθαληνπξγείσλ, κνλάδσλ θαηαζθεπήο κπαηαξηψλ, κνλάδεο αλάθηεζεο κνιχβδνπ θιπ απνηεινχλ ζεκαληηθή πεγή κφιπλζεο γηα ηε πεξηνρή. Ζ ιίκλε ηεο Τιίθεο απνηειεί ηνλ απνδέθηε ηνπ Βνησηηθνχ Κεθηζνχ θαη πξνζηαηεχεηαη ζεζκηθά απφ ξχπαλζε θαη κφιπλζε κέζα απφ πνιιέο πγεηνλνκηθέο δηαηάμεηο πνπ ζθνπφ έρνπλ λα πεξηνξίζνπλ ή θαη λα απαγνξεχζνπλ δξαζηεξηφηεηεο πνπ έρνπλ ζρέζε κε ηε δηάζεζε ησλ πγξψλ απνβιήησλ, ηνλ ελζηαπιηζκφ ησλ δψσλ θαη βηνκεραληθψλ θαη βηνηερληθψλ απνβιήησλ. Έγηλαλ κεηξήζεηο ζπγθέληξσζεο 26

27 ληηξηθψλ ζε πεξηνρέο ηνπ θσπατδηθνχ πεδίνπ(πίλαθαο 5), παξαηεξήζεθε δε φηη ε κέγηζηε ζπγθέληξσζε ησλ ληηξηθψλ ζηηο ζηξαγγηζηηθέο ηάθξνπο έθζαλε ηα 25mg/l, ελψ ε αληίζηνηρε ζπγθέληξσζε ζηε ιίκλε Τιίθε θπκαίλνληαλ απφ 4-16 mg/l. (Δξγαζηήξην Τδαηηθψλ Πφξσλ ηνπ Γεσπνληθνχ Παλ/κίνπ Αζελψλ) Πίλαθαο 5: ΤΓΚΔΝΣΡΧΖ ΝΗΣΡΗΚΧΝ ΣΑ ΤΠΟΓΔΗΑ ΝΔΡΑ ΣΖ ΚΧΠΑΨΓΑ ΠΔΡΗΟΥΖ ΤΓΡΟΦΟΡΔΑ ΖΜΔΡΟΜΖΝΗΑ NO3- Γαχιεηα Καξζηηθφο Ηνχληνο ,40 Άγ. ππξίδσλ Πξνζρψζεηο επηέκβξηνο ,60 Βάγηα Πξνζρψζεηο θαη Απξίιηνο ,00 Πιεηνπιεηζηνθαηληθά ηδήκαηα Διαηψλαο Πιεηνπιεηζηνθαηληθά επηέκβξηνο ,48 Ηδήκαηα Οηλφθπηα Πξνζρψζεηο επηέκβξηνο ,16 Καπαξέιη Πξνζρψζεηο θαη Μάτνο ,76 λενγελή Νενρσξάθη Πιεηνπιεηζηηθαηληθά επηέκβξηνο ,40 Ηδήκαηα ρεκαηάξη Πξνζρψζεηο Μάτνο ,68 Ππξί Πξνζρψζεηο θαη Μάτνο ,82 Πιεηνπιεηζηνθαηληθά ηδήκαηα (ηνπξλάξαο, 1994 & Καιιέξγεο, 1998) Βάζε ηεο απφθαζεο 628/2005 ην κέηξν απηφ έπξεπε λα εθαξκνζηεί ζε ζηξ. ζην Κσπατδηθφ Πεδίν. Γπζηπρψο, ε απνξξφθεζε ηνπ κέηξνπ ήηαλ κηθξή θαη εθαξκφζηεθε κφλν ζε ζηξ. πεξίπνπ. Οη δεζκεχζεηο πνπ αλαιακβάλνπλ νη δηθαηνχρνη είλαη: α. λα εθαξκφζνπλ ζηαζεξή αγξαλάπαπζε ζε πνζνζηφ ηνπιάρηζηνλ 25% ηεο ζπληαγκέλεο έθηαζεο (κεζνδνινγία Α) ή λα εθαξκφζνπλ ακεηςηζπνξά ζε πνζνζηφ ηνπιάρηζηνλ 25% ηεο ζπληαγκέλεο έθηαζεο (Μεζνδνινγία Β). β. Μείσζε αδσηνχρν ιίπαλζεο ηνπιάρηζηνλ θαηά 20%. Ζ επηηξεπφκελε ιηπαληηθή αγσγή θαζνξίδεηαη απφ ηνπο πίλαθεο ηεο Ννκαξρηαθήο Απηνδηνίθεζεο Βνησηίαο. γ. Να εθαξκφδνπλ ηνπο θψδηθεο Οξζήο Γεσξγηθήο Πξαθηηθήο. Οη παξαγσγνί πνπ εληάζζνληαη ζην κέηξν εληζρχνληαη ιφγσ απψιεηαο εηζνδήκαηνο απφ ηελ εθαξκνγή ηνπ (αγξαλάπαπζε- ακεηςηζπνξά - κεησκέλε αδσηνχρν ιίπαλζε). Σα πνζά ελίζρπζεο ζηελ Κσπαΐδα αλάινγα κε ηελ αξδεπφκελε θαιιηέξγεηα θαη ηε κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε απφ 38,76 έσο 57,50 ην ζηξέκκα (Μέηξν 3,5 ΦΔΚ, 2005). Γ.3.2.Οινθιεξσκέλε Γηαρείξηζε θαιιηεξγεηψλ: Υαξαθηεξηζηηθά ηεο αλζξσπφηεηαο ηα ηειεπηαία ρξφληα ε Παγθνζκηνπνίεζε κε πξντφληα θζελά, αγλψζηνπ ηξφπνπ παξαγσγήο θαη παξαζθεπήο, πξντφληα ηξίησλ ρσξψλ. Αθφκε πξντφληα πξνεξρφκελα θπξίσο απφ ΖΠΑ, ηα νπνία ππεηζέξρνληαη ζηε παξαγσγηθή δηαδηθαζία πνιιψλ άιισλ πξντφλησλ (πρ ε ζφγηα θαη ηα παξάγσγά ηεο) θαη πξνέξρνληαη απφ γελεηηθή 27

28 ηξνπνπνίεζε (κεηαιιαγκέλα πξντφληα). Απνηέιεζκα φισλ απηψλ νη δηάθνξνη δηαηξνθηθνί εθηάιηεο κε ηα γλσζηά «Σξειέο αγειάδεο» θαη Γηνμίλεο, Οξκφλεο (αθνξνχλ θπξίσο θηελνηξνθηθά πξντφληα), ππνιείκκαηα γεσξγηθψλ θαξκάθσλ θαη ληηξηθά. Απαηηήζεηο ηεο αγνξάο: α)πξντφληα πνηνηηθά β)αζθαιή γ)εβαζκφ ζηε θχζε δ)απφδεημε κε Πηζηνπνίεζε, κε ιίγα ιφγηα Οινθιεξσκέλε Γηαρείξηζε ηεο θαιιηέξγεηαο. Οινθιεξσκέλε Γηαρείξηζε θαιιηεξγεηψλ, ελλννχκε ηε ζπλδπαζκέλε ρξήζε φισλ ησλ δηαζέζηκσλ κέζσλ θαη ηελ νξζή ρξήζε ησλ εηζξνψλ, κε ζθνπφ ηελ επίηεπμε ηνπ θαιχηεξνπ δπλαηνχ νηθνλνκηθνχ απνηειέζκαηνο κε ηε κηθξφηεξε δπλαηή δηαηάξαμε ηνπ πεξηβάιινληνο. Δίλαη έλα ζχζηεκα δηαρείξηζεο πνπ εθαξκφδεηαη ζε κηα νκάδα παξαγσγψλ θαη ζηεξίδεηαη ζηελ νξζνινγηθή άζθεζε ησλ γεσξγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ φπσο είλαη: ε δηαρείξηζε ηνπ εδάθνπο, ε θπηνπξνζηαζία, ε ιίπαλζε, ε άξδεπζε, ε ζπγθνκηδή, κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα παξάγνληαη αληαγσληζηηθά πξντφληα, αζθαιή θαη πνηνηηθά, κε ζεβαζκφ ζην πεξηβάιινλ θαη ζην αλζξψπηλν δπλακηθφ θαη κε ζηφρν ηελ αεηθνξία. Γηα ηελ εθαξκνγή ζπζηεκάησλ πνηφηεηαο απαηηείηαη έλαο αμηφπηζηνο Φνξέαο Πηζηνπνίεζεο πνπ ζα ρνξεγεί ζην πξντφλ ηεο νκάδαο έλα ηζρπξφ ζήκα. Ζ νκάδα δηνηθείηαη απφ ηνλ επηθεθαιή πνπ είλαη θάπνηνο απφ ηνπο αγξφηεο ηεο νκάδαο (π.ρ. πξφεδξνο ηνπ πλεηαηξηζκνχ ή ηεο Έλσζεο), απφ ην επηβιέπνληα γεσπφλν πνπ έρεη ηελ επζχλε εθαξκνγήο ηνπ ζπζηήκαηνο θαη ηέινο ην ηερληθφ χκβνπιν πνπ επηζεσξεί ην ζχζηεκα πξηλ ηε ηειηθή πηζηνπνίεζε απφ ην Φνξέα. Σα ζπζηήκαηα απηά πεξηιακβάλνπλ δχν πξφηππα ηα Agro2-1 θαη Agro2-2. Σν Agro2-1 πεξηιακβάλεη φιεο ηηο δηαδηθαζίεο γηα λα ιεηηνπξγήζεη ην ζχζηεκα απηφ. Οη δηαδηθαζίεο απηέο θαηά ελφηεηεο είλαη: α) Πνιηηηθή β) Πξνγξακκαηηζκφο, εδψ πεξηιακβάλνληαη πεξηβαιινληηθά ζέκαηα, λνκηθέο θαη άιιεο απαηηήζεηο, ζθνπνί θαη ζηφρνη θαζψο θαη πξφγξακκα βειηίσζεο ηνπ ζπζηήκαηνο. γ) Δθαξκνγή, εδψ ππάγνληαη νη δηαδηθαζίεο γηα λα πινπνηεζνχλ νη πην πάλσ πνιηηηθέο δειαδή, νξγάλσζε θαη αξκνδηφηεηεο, εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε, επηθνηλσλία, ηεθκεξίσζε, ρεηξηζκφο θαη έιεγρνο εγγξάθσλ, αξρέο ιεηηνπξγίαο, πξφιεςε θαη αληηκεηψπηζε θξίζεσλ θαη ηέινο ηρλειαζηκφηεηα. δ) Έιεγρνο ηνπ ζπζηήκαηνο κε παξαθνινχζεζε θαη κεηξήζεηο, ρεηξηζκφ κε ζπκκνξθψζεσλ, θαηαγξαθέο θαη αξρεία θαη επηζεψξεζε ηνπ ζπζηήκαηνο. ε) Αλαζθφπεζε απφ ηε Γηνίθεζε. Σν Agro2-2 αθνξά ην ζπγθεθξηκέλν θαιιηεξγνχκελν είδνο απφ ηελ νκάδα παξαγσγψλ, ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή θαη γηα ηηο ζπγθεθξηκέλεο απαηηήζεηο ηεο αγνξάο. Σν Agro2-2 πεξηιακβάλεη ηα παξαθάησ ζρέδηα δηαρείξηζεο: 1.Πνιιαπιαζηαζηηθφ πιηθφ, 2.Καιιηεξγεηηθέο θξνληίδεο 3.Γηαρείξηζε εδάθνπο 4.Μεηεσξνινγηθά δεδνκέλα 5.Θξέςε ησλ θπηψλ 6.Άξδεπζε 7.Φπηνπξνζηαζία 8.πγθνκηδή θαη κεηαζπιιεθηηθνί ρεηξηζκνί 9.Γηαρείξηζε εμνπιηζκνχ θαη ελέξγεηαο 10.Γηαρείξηζε ξχπσλ 11.Πεξηβάιινλ Βηνπνηθηιφηεηα 12. Τγηεηλή Αζθάιεηα ησλ απαζρνινπκέλσλ. 28

29 Σειηθφ πνζεηφ απνηέιεζκα φισλ απηψλ ε παξαγσγή πξντφλησλ πνηνηηθψλ πνπ ε αζθάιεηα ηνπο ζα ειέγρεηαη κε ηηο παξαπάλσ δηαδηθαζίεο κε ηρλειαζηκφηεηα ζε φια ηα ζηάδηα παξαγσγήο απφ ην ρσξάθη, ζηε ζπγθνκηδή, ζηελ απνζήθεπζε, ζηε κεηαπνίεζε,ζηε κεηαθνξά θαη ζηε πψιεζε ζην θαηαλαισηή ηνλ ηειηθφ παξαιήπηε ηνπ πξντφληνο πνπ ελδηαθέξεη ην ζχζηεκα. Έηζη ν θαηαλαισηήο απνιακβάλεη έλα πνηνηηθφ θαη αζθαιέο πξντφλ πνπ ζεβάζηεθε ηνλ ίδην θαη ην πεξηβάιινλ. Γ.3.3. Πξφγξακκα LIFE07 ENV/GR/ (EcoPest) ζηε πεξηνρή ηεο Υαηξψλεηαο Βνησηίαο Σν LIFE + ECOPEST είλαη έλα ζηξαηεγηθφ ζρέδην ζχλδεζεο ηεο πεξηβαιινληηθήο αζθάιεηαο κε ηα ζπζηήκαηα γεσξγηθήο παξαγσγήο ζε πδάηηλν νηθνζχζηεκα απμεκέλεο επαηζζεζίαο. Αθφκε πξφθεηηαη γηα έλα ζηξαηεγηθφ ζρεδηαζκφ γηα ηελ νξζνινγηθή ρξήζε ησλ Γεσξγηθψλ Φαξκάθσλ θαηά ηελ εθαξκνγή ηνπο ζην επάισην απηφ νηθνζχζηεκα ηεο πηινηηθήο πεξηνρήο. Δίλαη έλα βειηησκέλν ζχζηεκα Οινθιεξσκέλεο Γηαρείξηζεο γηα παξαγσγή αζθαιψλ πξντφλησλ κε ρακειφηεξεο εηζξνέο ζην επάισην νηθνζχζηεκα ηνπ Κσπατδηθνχ Πεδίνπ. ην πξφγξακκα ζπκκεηέρνπλ 120 θαιιηεξγεηέο ηεο πεξηνρήο, νη ηνπηθνί γεσπφλνη, εηδηθνί επηζηήκνλεο απφ ηα δχν αγξνηηθά εξεπλεηηθά ηδξχκαηα ηεο ρψξαο, ΜΦΗ θαη ΔΘΗΑΓΔ, εθαξκνζηέο ζπζηεκάησλ πνηφηεηαο, ηνπηθνί θνξείο θαη ε Αλαπηπμηαθή ηεξεάο Διιάδαο (ΟΑΑΔ). Οη θνξείο ηνπ LIFE + Ecopest κεηά απφ επηζθέςεηο ζε φιν ην Κσπατδηθφ Πεδίν θαη ιακβάλνληαο ππφςε δηάθνξνπο εδαθνινγηθνχο θαη πδξνγεσγξαθηθνχο παξάγνληεο θαη ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά φπσο χπαξμε πνιιψλ πεγαδηψλ θαη γεσηξήζεσλ, απνκφλσζε πεξηνρήο απφ δπν νξεηλνχο φγθνπο θαζψο θαη ε χπαξμε ηνπ πνηακνχ Βνησηηθνχ Κεθηζνχ,επέιεμαλ ηε ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή ηνπ Γήκνπ Υαηξψλεηαο ζαλ ηδαληθή γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο. Κχξηεο δξάζεηο ηνπ πξνγξάκκαηνο: α)πεξηβαιινληηθή αλαβάζκηζε θαη παξαθνινχζεζε, β) Πξνζηαζία ηεο αγξνηηθήο παξαγσγήο, γ) Αλάπηπμε θαη εθαξκνγή πζηεκάησλ Υακειψλ Δηζξνψλ, δ) Έιεγρνο θαη ξχζκηζε ςεθαζηηθψλ κεραλεκάησλ, ε)γηαρείξηζε απφβιεησλ ρξήζεο γεσξγηθψλ θαξκάθσλ, ζη)δθπαίδεπζε-δλεκέξσζε- Αζθάιεηα. Σα κέρξη ζήκεξα νθέιε από ην πξόγξακκα Life+ Ecopest : Γηα ηνπο θαιιηεξγεηέο ηεο πεξηνρήο πξνγξάκκαηνο: α)φηινπεξηβαιινληηθέο & πηζηνπνηεκέλεο δηαδηθαζίεο παξαγσγήο, β)διεγκέλα θαη ξπζκηζκέλα ςεθαζηηθά κεραλήκαηα, γ)δπάξθεηα εθπαίδεπζεο, γ)τγηεηλή θαη αζθάιεηα εξγαζίαο. Γηα ηε πηινηηθή πεξηνρή ηνπ πξνγξάκκαηνο: α) Έιεγρνο πνηφηεηαο λεξνχ, β)μείσζε εηζξνψλ αγξνρεκηθψλ, γ)αλαβάζκηζε αγξννηθνζπζηήκαηνο. Γηα ηε ρψξα καο: α)πηινηηθή κειέηε πιαίζην εθαξκνγήο ζεηξάο κέηξσλ γηα ηε δηαηήξεζε ελεξγνχ γεσξγηθνχ πεξηβάιινληνο β)δξγαιείν γηα ηελ αλάπηπμε εζληθνχ ζρεδίνπ δξάζεο γηα βηψζηκε θαη αζθαιέζηεξε γεσξγία. 29

30 Δ. ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ ΣΖ ΠΔΡΗΟΥΖ ΔΡΔΤΝΑ Δ.1. Κιίκα ζηελ Διιάδα θαη ζηελ πεξηνρή ηεο έξεπλαο Σν θιίκα ζηελ Διιάδα είλαη γεληθά ζεξκφ θαη πγξφ κε πγξνχο ρεηκψλεο θαη δεζηά, μεξά θαινθαίξηα. Oη θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο είλαη θαηάιιειεο γηα άζθεζε αγξνηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Σν θιίκα ηεο ιεθάλεο ηνπ Β. Κεθηζνχ θαη ηνπ Θεβατθνχ πεδίνπ είλαη κεζνγεηαθφ κε ραξαθηεξηζηηθά επεηξσηηθνχ θιίκαηνο ζηα κεγάια πςφκεηξα. Καηά κήθνο ηεο πεξηνρήο παξνπζηάδνληαη ζεκαληηθέο κεηαβνιέο ζηηο θιηκαηηθέο παξακέηξνπο. Έηζη, ην κέζν εηήζην χςνο βξνρήο θπκαίλεηαη απφ 713mn ζην θάησ ξνπ ηνπ Βνησηηθνχ Κεθηζνχ έσο 1052 mn ζην άλσ ξνπ ηνπ Κεθηζνχ. Αληίζηνηρα ε κέζε εηήζηα ζεξκνθξαζία θπκαίλεηαη απφ 12,5 O C κέρξη 16,6 o C αλάινγα κε ην πςφκεηξν θαη ηελ απφζηαζε απφ ηε ζάιαζζα. Απφ ηα κεηεσξνινγηθά ζηνηρεία ησλ ζηαζκψλ Σαλάγξαο θαη Αιηάξηνπ παξαηεξείηαη φηη ν ζεξκφηεξνο κήλαο ηνπ έηνπο είλαη ν Ηνχιηνο κε κέζε ζεξκνθξαζία 26,2 ν C ελψ ν Ηαλνπάξηνο είλαη ν ςπρξφηεξνο κήλαο κε κέζε ζεξκνθξαζία 4,2 ν C (Tsiourtis, 2002). Δ.2. Φπζηνγξαθία ηεο Διιάδαο θαη ηνπ Ν.Βνησηίαο ηελ Διιάδα απφ ηα εθαη. ζηξέκκαηα πνπ απνηεινχλ ηε ζπλνιηθή επηθάλεηα ηεο ρψξαο, ε γεσξγηθή γε, ρσξίο ηα βνζθνηφπηα, αγγίδεη ηα 40 εθαη. ζηξέκκαηα. Σν 56% ηεο θαιιηεξγνχκελεο γεο βξίζθεηαη ζε πεδηλέο πεξηνρέο ελψ ην ππφινηπν ηκήκα αληηκεησπίδεη ηηο δπζθνιίεο ησλ νξεηλψλ θαη εκηνξεηλψλ πεξηνρψλ. χκθσλα κε ην FAO, ηα 6,5 εθαηνκκχξηα εθηάξηα ηεο ειιεληθήο γεο είλαη πηζαλφ λα είλαη αξφζηκα (NNSG, 2001). Οη γεσξγηθέο εθκεηαιιεχζεηο ζηελ Διιάδα είλαη πεξίπνπ ελψ ην κέζν κέγεζφο ηνπο είλαη ζρεηηθά κηθξφ (πεξίπνπ 4 θνξέο κηθξφηεξν απφ ην αληίζηνηρν κέζν φξν ηεο Δ.Δ.). Πάλσ απφ 25% έρνπλ κέζν κέγεζνο κηθξφηεξν απφ 9 ζηξ. πνπ αληηζηνηρνχλ ζε ιηγφηεξν απφ 3% ηεο ζπλνιηθήο γεσξγηθήο γεο. Πάλσ απφ ην 33,5% ηεο έθηαζεο κέγεζνο κεηαμχ ζηξέκκαηα (14% ηεο ζπλνιηθήο γεο). Έηζη, νη ππφινηπεο γεσξγηθέο εθκεηαιιεχζεηο (41,5%) θαιχπηνπλ ην 83% ηεο ζπλνιηθήο γεο θαη ππνινγίδεηαη φηη είλαη νηθνλνκηθά απνηειεζκαηηθέο (Maravegias et al 2003). Εικόνα 1: Θζςθ του νομοφ Βοιωτίασ ( 30