ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΓΔΤΣΔΡΟ ΠΡΟΓΙΟΡΙΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΣΗ ΔΤΡΤΘΜΗ ΛΔΙΣΟΤΡΓΙΑ ΣΗ ΑΓΟΡΑ ΔΡΓΑΙΑ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ

Transcript

1 ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΓΔΤΣΔΡΟ ΠΡΟΓΙΟΡΙΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΣΗ ΔΤΡΤΘΜΗ ΛΔΙΣΟΤΡΓΙΑ ΣΗ ΑΓΟΡΑ ΔΡΓΑΙΑ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ 1

2 1. ΔΙΑΓΩΓΗ Η επειημία έρεη απνηειέζεη ηα ηειεπηαία ρξφληα θεληξηθφ ζέκα ζηε δηακάρε γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο αλεξγίαο θαη ηελ πξνψζεζεο ηεο απαζρφιεζεο. Η επίηεπμε κεγαιχηεξεο επειημίαο ζεσξείηαη, απφ αξθεηνχο επηζηήκνλεο θαη πνιηηηθνχο, σο ε βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο θαη ηε κείσζε ηεο αλεξγίαο. Σν ζέκα ηεο επειημίαο ζπλδέεηαη κε ηελ ίδηα ηελ «θαξδηά» ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο, δειαδή ηελ θνηλσληθή πξνζηαζία. Η επειημία κπνξεί λα ζπλππάξρεη κε έλα ηζρπξφ ζχζηεκα θνηλσληθήο πξνζηαζίαο, κπνξεί φκσο λα ζπλππάξρεη θαη κε έλα ζχζηεκα κεησκέλεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. νξηζκέλεο ρψξεο ε επίηεπμε ηεο επειημίαο ζηελ αγνξά εξγαζίαο είλαη εθηθηή κφλν κέζσ ηεο κείσζεο ηεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο (γηα παξάδεηγκα Μ. Βξεηαλία), ελψ ζε θάπνηεο άιιεο ρψξεο ε επίηεπμε ηεο επειημίαο ζηελ αγνξά εξγαζίαο είλαη εθηθηή κφλν κέζα απφ ηελ ελίζρπζε ηεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. Σν αλ ε επίηεπμε επειημίαο επεξεάδεη ζεηηθά ή αξλεηηθά ην πνζνζηφ αλεξγίαο θαη ηελ απαζρφιεζε, είλαη έλα ζέκα πνπ απαζρνιεί ηηο ηειεπηαίεο ηνπιάρηζηνλ δχν δεθαεηίεο ηφζν φζνπο θάλνπλ ζεσξεηηθή έξεπλα, φζν θαη απηνχο πνπ αζρνινχληαη κε ηελ εκπεηξηθή έξεπλα. ηα πιαίζηα απηνχ ηνπ θεθαιαίνπ ζα γίλεη κία πξνζπάζεηα νηθνλνκεηξηθήο δηεξεχλεζεο ηεο έλλνηαο ηεο επειημίαο ζηελ απαζρφιεζε θαη ζηελ αλεξγία ζηελ Διιάδα ηελ πεξίνδν Απφ κεζνδνινγηθήο πιεπξάο ζηελ ελφηεηα 2 ζα πξνζδηνξηζηεί ε έλλνηα ηεο επειημίαο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ζηελ ελφηεηα 3 ζα παξνπζηαζηεί ε βηβιηνγξαθηθή επηζθφπεζε αλαθνξηθά κε ηε ζρέζε επειημίαο θαη απαζρφιεζεο, ζηελ ελφηεηα 4 ζα αλαιπζεί ε πεξίπησζε ηεο Διιάδαο θαη ζηελ ελφηεηα 5 ζα παξνπζηαζηνχλ ηα βαζηθά ζπκπεξάζκαηα. 2

3 2. ΠΡΟΓΙΟΡΙΜΟ ΣΗ ΔΝΝΟΙΑ ΣΗ ΔΤΔΛΙΞΙΑ ρεηηθά κε ηνλ νξηζκφ θαη ηελ έλλνηα ηεο επειημίαο έρνπλ γξαθηεί αξθεηά άξζξα θαη βηβιία ηφζν ζηελ ειιεληθή, φζν θαη ζηελ μέλε βηβιηνγξαθία 1. Με ηνλ φξν επειημία αλαθεξφκαζηε ζηε δηαδηθαζία ζπλερνχο πξνζαξκνγήο ζηα λέα δεδνκέλα. Η επειημία αθνξά ηφζν ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νξγαλψλεηαη ν ηξφπνο παξαγσγήο απφ ηελ επηρείξεζε (ζηελ πεξίπησζε απηή νκηινχκε γηα επέιηθηε επηρείξεζε 2 ), φζν θαη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν νξγαλψλεηαη ε εξγαζία εληφο ηεο επηρείξεζεο 3. Η επειημία ραξαθηεξίδεη ηηο θνηλσλίεο εηδηθά κεηά ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70, πεξίνδν φπνπ δηαθνξνπνηείηαη ζεκαληηθά ν ηχπνο ηεο κηζζσηήο ζρέζεο πνπ ίζρπε κέρξη ηφηε. Θέινληαο λα ζπγθεθξηκελνπνηήζνπκε αθφκε πεξηζζφηεξν ηελ έλλνηα κηζζσηή ζρέζε, παξαηεξνχκε φηη ζε ζπγθεθξηκέλεο ρξνληθέο πεξηφδνπο ε κηζζσηή ζρέζε παξνπζηάδεη ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά. χκθσλα κε ηνλ Boyer (1981) ε κηζζσηή ζρέζε νξίδεηαη σο ην ζχλνιν ησλ ζπλζεθψλ πνπ δηαπεξλνχλ ηε ρξήζε θαη ηελ αλαπαξαγσγή ηεο εξγαηηθήο δχλακεο : νξγάλσζε ηνπ πξνηζέο ηεο εξγαζίαο, θηλεηηθφηεηα ηεο εξγαηηθήο δχλακεο, ζρεκαηηζκφο θαη ρξεζηκνπνίεζε ηνπ εηζνδήκαηνο ησλ κηζζσηψλ. ε θάζε θαζεζηψο ζπζζψξεπζεο 4 αληηζηνηρεί θαη έλαο ζπγθεθξηκέλνο ηχπνο κηζζσηήο ζρέζεο. ην θαζεζηψο ηνπ θνξληηζηηθνχ ηχπνπ ζπζζψξεπζεο αληηζηνηρεί ν θνξληηθφο ηχπνο κηζζσηήο ζρέζεο. ην θαζεζηψο ηνπ κεηαθνξληηζκνχ αληηζηνηρεί θαη έλαο λένο ηχπνο κηζζσηήο ζρέζεο : ε επέιηθηε κηζζσηή ζρέζε (Boyer, 1985, 1989, 1990 ; Leborne and Lipietz 1987, 1989, 1990 θαη Coriat, 1990). Δηδηθφηεξα, ν ηχπνο κηζζσηήο ζρέζεο πνπ δηακνξθψλεηαη θαηά ηελ θνξληηθή πεξίνδν είρε ηα αθφινπζα ραξαθηεξηζηηθά. Η δηάξθεηα ηεο εξγάζηκεο εκέξαο ήηαλ 1 Αλαθνξηθά κε ηνπο νξηζκνχο ηα είδε ηεο επειημίαο, ηηο λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο θιπ βι. Γεσξγαθνπνχινπ (1996), Γαβξφγινπ θαη Κηθίιηαο (2001), Γαβξφγινπ (2001), Λπκπεξάθε θαη Μνπξίθε (1996), Λπκπεξάθε θαη Γελδξηλφο (2004) θ.α 2 αλαθνξηθά κε ην κνληέιν ηεο επέιηθηεο εμεηδίθεπζεο ή ηεο επέιηθηεο επηρείξεζεο βι. Λπκπεξάθε (1991), Λπκπεξάθε θαη Μνπξίθε (1996) 3 βι. Λπκπεξάθε θαη Μνπξίθε (1996), Λπκπεξάθε θαη Γελδξηλφο (2004) θ.α 4 Έλα θαζεζηψο ζπζζψξεπζεο θαηαγξάθεη ην ζρήκα ηεο θαηαλνκήο ηνπ πιενλάζκαηνο αλάκεζα ζηνπο παξαγσγηθνχο ηνκείο αλάκεζα ζε λεθξή θαη δσληαλή εξγαζία, νχησο ψζηε λα ζπγρξνλίδεηαη ε δπλακηθή ηνπ παξαγσγηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ε εμέιημε ηεο θνηλσληθήο δήηεζεο, νη αξλεηηθνί θαη ζεηηθνί θαζνξηζκνί ηεο ζχλζεζεο ηνπ θεθαιαίνπ. ην θαζεζηψο ζπζζψξεπζεο ζπκπαξίζηαηαη έλαο ηξφπνο ξχζκηζεο, ζηνλ νπνίν θσδηθνπνηνχληαη ζε δηαδηθαζίεο θαη ζεζκηθέο κνξθέο ζπκβηβαζκνί θαη δηακεζνιαβήζεηο, απαξαίηεηνη ζηελ αλαπαξαγσγή θνηλσληθψλ ζρέζεσλ πνπ ε ελφηεηά ηνπο είλαη πξντφλ ζχγθξνπζεο (Γνπθάθεο Νη-Λ 1988, ζ.28-29). 3

4 νθηψ ψξεο θαη ην πνζνζηφ αλεξγίαο ήηαλ ηδηαίηεξα ρακειφ εμαηηίαο ηεο θαιήο νηθνλνκηθήο θαηάζηαζεο ηεο πεξηφδνπ απηήο. Η κηζζσηή ζρέζε δηακνξθψζεθε ζε κεγάιν βαζκφ ζηε βάζε ηεο ζπγθέληξσζεο ηεο παξαγσγήο ζηνλ ίδην ρψξν, ζηε ρξήζε ηεο αιπζίδαο παξαγσγήο θαη γεληθφηεξα ζηελ παξαγσγή ηππνπνηεκέλσλ πξντφλησλ. ηα πιαίζηα απηήο ηεο δηαδηθαζίαο, ν εξγαδφκελνο ήηαλ απνθνκκέλνο απφ ηελ γλψζε παξαγσγήο ηνπ πξντφληνο, θαζφηη ε δηθή ηνπ ζπκβνιή ήηαλ απνιχησο εμεηδηθεπκέλε, φπνπ ε πιήξεο εμεηδίθεπζε νδεγνχζε ζε απνεηδίθεπζε. Η ηεξαξρία ήηαλ θάζεηε θαη ν εξγαδφκελνο ήηαλ ππνρξεσκέλνο λα είλαη ππνηαγκέλνο ζηα πιαίζηα απηήο ηεο ηεξαξρίαο. Η ζρέζε ηνπ κε ηελ κεραλή ήηαλ ζρέζε ππνδνχισζεο θαη εμάξηεζεο θαζφζνλ ν εξγαδφκελνο γλσξίδεη λα ηελ ρεηξίδεηαη αιιά φρη θαη λα ηελ εμνπζηάδεη. ε φηη αθνξά ηελ θηλεηηθφηεηα ηεο εξγαηηθήο δχλακεο ηελ θνξληηθή πεξίνδν ήηαλ πεξηνξηζκέλε θπξίσο ζε φηη αθνξνχζε ηελ ελδνεπηρεηξηζηαθή θηλεηηθφηεηα. ε φηη δε αθνξά ηνλ θαζνξηζκφ ηνπ κηζζνχ, απηφο θαζνξηδφηαλ κέζα απφ ζπιινγηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο θαη ηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή ηνπ θξάηνπο ην νπνίν θαζφξηδε έλα ειάρηζην επίπεδν κηζζνχ γηα ηελ εμαζθάιηζε ησλ κηζζσηψλ - εξγαδνκέλσλ. Δηδηθφηεξα, ν θνξληηθφο ηξφπνο θαζνξηζκνχ ησλ κηζζψλ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηξεηο βαζηθνχο θαλφλεο : α. ν θαζνξηζκφο ησλ επηπέδσλ κηζζψλ θαη ε ηεξάξρεζή ηνπο γίλεηαη αλαθνξηθά κε ηε ζπγθεθξηκέλε ζέζε εξγαζίαο ζε επίπεδν θιάδνπ, β. ν κηζζφο ζπλδέεηαη κε ηνλ δείθηε ηηκψλ θαηαλαισηή επηηξέπνληαο ηελ δηαηήξεζε ηεο εξγαηηθήο ηνπ δχλακεο θαη γ. ν κηζζφο ζπλδέεηαη θαη κε ηελ πξνβιεπφκελε αχμεζεο ηεο παξαγσγηθφηεηαο (Join-Lambert et al 1984). Σέινο, ην θεθάιαην έβιεπε ηνλ κηζζφ φρη κφλν σο θφζηνο παξαγσγήο αιιά θπξίσο σο ζηνηρείν ηεο ελεξγνχο δήηεζεο. Ωο εθ ηνχηνπ, ε εηζνδεκαηηθή ελίζρπζε ησλ κηζζσηψλ επέθεξε ελίζρπζε ηεο ζπλνιηθνχο δήηεζεο ε νπνία κπνξνχζε λα απνξξνθά ην παξαγφκελν πξντφλ. Θα πξέπεη βέβαηα λα επηζεκαλζεί φηη νη κηζζνινγηθέο απμήζεηο ππνζηεξηδφληνπζαλ απφ ηηο κεγάιεο απμήζεηο ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηεο εξγαζίαο θαη θπξίσο ηνπ θεθαιαίνπ πνπ νδεγνχζαλ ζηε κεγάιε αχμεζε ηνπ ζπλνιηθνχ πξντφληνο. Οη κεγάιεο δε απμήζεηο ηνπ ΑΔΠ δηνρεηεχζεθαλ θαηά έλα κεγάιν πνζνζηφ ζηελ αχμεζε ησλ δεκνζίσλ θαη δε ησλ θνηλσληθψλ δαπαλψλ. Η αλάπηπμε ηνπ θξάηνπο-πξφλνηαο δνκήζεθε ζηε βάζε ηεο ζπγθεθξηκέλε κηζζσηήο ζρέζεο. ήκεξα φκσο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο κηζζσηήο ζρέζεο έρνπλ δηαθνξνπνηεζεί ζε ζρέζε κε απηή ηεο θνξληηθήο πεξηφδνπ. Δηδηθφηεξα, ν ζεζκφο ηεο πιήξνπο απαζρφιεζεο έρεη αηζζεηά αιιάμεη. Ο φξνο επειημία ή επθακςία δελ αλαθέξεηαη κφλν ζηνλ ηξφπν θαζνξηζκνχ ησλ κηζζψλ αιιά 4

5 θαη ζε φηη αθνξά ηελ δηάξθεηα ηεο εξγάζηκεο εκέξαο. Η έλλνηα ηεο επθακςίαο ζηελ αγνξά εξγαζίαο ρξεζηκνπνηείηαη θαη απφ ηνπο ζεσξεηηθνχο ηεο ζρνιήο ηεο επέιηθηεο εμεηδίθεπζεο (Piore & Sabel, 1983, 1984 ; Sabel & Zeitlin, 1985). Η ρξήζε ηεο έλλνηαο ηεο επθακςίαο απφ ηνπο ζεσξεηηθνχ ηεο αλσηέξσ ζρνιήο δηαθνξνπνηείηαη απφ απηή ηεο ζρνιήο ηεο Ρχζκηζεο ζε δχν θχξηα ζεκεία : α) δελ αζρνιείηαη κε ηελ έλλνηα κηζζσηή ζρέζε φπσο αζρνιείηαη ε ζρνιή ηεο Ρχζκηζεο θαη β) ππνβαζκίδεη ηελ ζπνπδαηφηεηα ηεο επειημίαο ζηελ αγνξά εξγαζίαο πξνο φθεινο ηεο επειημίαο ζηα ζπζηήκαηα παξαγσγήο. Η λενθιαζηθή ζεσξία αλαιχεη ηελ επθακςία (ή επειημία) ζηελ αγνξά εξγαζίαο ζηεξηδφκελε ζηελ εμίζσζε ηεο δήηεζεο εξγαζίαο κε ηελ πξνζθνξά εξγαζίαο. Σν ζεκειηψδεο δήηεκα γηα ηελ λενθιαζηθή ζεσξία δελ είλαη λα αλαιχζεη νχηε ηελ έλλνηα ηεο κηζζσηήο εξγαζίαο, νχηε ηελ ζρέζε πνπ ελππάξρεη αλάκεζα ζηελ κηζζσηή εξγαζία θαη ζην θαζεζηψο ζπζζψξεπζεο ή ζην κνληέιν αλάπηπμεο, αιιά λα δεκηνπξγήζεη κία αγνξά ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε καθξννηθνλνκηθή ηζνξξνπία λα επηηπγράλεηαη κέζα απφ ηελ δήηεζε θαη ηελ πξνζθνξά ράξε ζηελ επθακςία ησλ κηζζψλ θαη ηελ ηέιεηα θηλεηηθφηεηα ηνπ παξαγσγηθνχ ζπληειεζηή εξγαζία. Η επθακςία ζηελ αγνξά εξγαζίαο ζπλδέεηαη άκεζα θαη θαζνξηζηηθά κε ην πξφβιεκα ηεο αλεξγίαο. Βαζηθή ηνπο ππφζεζε είλαη φηη ε αλεξγία είλαη εζεινληηθή θαη νθείιεηαη ζε αηέιεηεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο (Guerrien, 1989 ; Marchel and Taieb, 1991). Αθφκε θαη νη ζχγρξνλεο απφςεηο ηεο λενθιαζηθήο ζεσξίαο γχξσ απφ ηελ αθακςία ησλ ρξεκαηηθψλ κηζζψλ, ζηελ χπαξμε ηνπ ζεζκνχ ηεο πιήξνπο απαζρφιεζεο θαη ζηελ έιιεηςε θηλεηηθφηεηαο ησλ εξγαδνκέλσλ σο αίηηα ηεο αλεξγίαο (Perrot, 1992). Σελ πεξίνδν απηή, ε νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο ηξνπνπνηείηαη ζεκαληηθά εμαηηίαο ησλ αδηεμφδσλ πνπ παξαηεξήζεθαλ ηελ δεθαεηία ηνπ 70 ζε φηη αθνξνχζε ηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηεο εξγαζίαο θαη ηνπ θεθαιαίνπ. ηε ζέζε ηεο θνξληηθήο επηρείξεζεο αξρίδεη λα εγθαζίζηαηαη ε επέιηθηε επηρείξεζε. Ο αλεξρφκελνο απηφο ηχπνο επηρείξεζεο δελ ζηεξίδεηαη πιένλ ηφζν ζε νξηδφληηα φζν θαη ζε θάζεηε θαηεχζπλζε (πξνκεζεηψλ, ζπληνληζκνχ, δηάζεζεο, ρξεκαηηθψλ ξνψλ) πνπ ηηο δίλνπλ ηνλ ραξαθηήξα δηθηπσκέλεο ή δηθηπσηήο επηρείξεζεο (Λπκπεξάθε, 1992). Σν ππφδεηγκα ηεο επέιηθηεο επηρείξεζεο ζηεξίδεηαη ζην δπλακηθφ επειημίαο ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ θαη ζηελ ρξήζε εμεηδηθεπκέλεο εξγαζίαο. Κχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο επέιηθηεο βηνκεραληθήο παξαγσγήο είλαη ε κηθξήο θιίκαθαο παξαγσγή, ε δηαθνξνπνίεζε ησλ πξντφλησλ, ε εθαξκνγή πνιιαπιψλ 5

6 ρξήζεσλ θ.α. Φηινδνμεί ζχκθσλα κε νξηζκέλνπο εξεπλεηέο λα απνηειέζεη ηελ απάληεζε ζηελ εμάληιεζε ησλ νξίσλ αχμεζεο ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηνπ πξνηχπνπ απηνκαηνπνίεζεο (Lyberaki, 1988α, 1988β ; Πειαγίδεο, 1990/91 ; Παπαδεκεηξίνπ 1991). Ο ξφινο ηεο ηερλνινγίαο ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία θαη ε ζρέζε ηνπ κηζζσηνχ-εξγαδφκελνπ κε ηελ ηερλνινγία είλαη δηαθνξεηηθέο απ φηη ηελ θνξληηθή πεξίνδν. Δηδηθφηεξα, ε λέα ηερλνινγία έρεη ηελ ηδηφηεηα λα είλαη επέιηθηε δειαδή λα κπνξεί ην ίδην κεράλεκα λα ρξεζηκνπνηεζεί ζε πεξηζζφηεξεο απφ κία ρξήζεηο. Ωο εθ ηνχηνπ θαη ν εξγαδφκελνο ζα πξέπεη λα είλαη ηθαλφο λα ρεηξίδεηαη αιιά θαη λα γλσξίδεη ηελ ιεηηνπξγία ηνπ κεραλήκαηνο. Η ελδνεπηρεηξεζηαθή θηλεηηθφηεηα απμάλεη γηα λα κπνξεί ν εξγαδφκελνο λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο λέεο αλάγθεο ηεο επηρείξεζεο. Η κεξηθή αλάπηπμε ηνπ κνληέινπ ηεο επέιηθηεο εμεηδίθεπζεο δεκηνπξγεί ξήμεηο ζηνλ ζεζκφ ηεο κηζζσηήο εξγαζίαο θαη ηεο πιήξνπο απαζρφιεζεο εηζάγνληαο είηε ηελ κηζζσηή εξγαζία δχν ηαρπηήησλ (ζην θεληξηθφ ηκήκα ηεο επηρείξεζεο απαζρνινχληαη ιίγα άηνκα κε ζηαζεξνχο θαη ζρεηηθά πςεινχο κηζζνχο ζε νθηάσξε βάζε θαη απνιακβάλνληαο ηα πξνλφκηα ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο, επηδνκάησλ θ.α θαη ζηα πεξηθεξεηαθά ηκήκαηα απαζρνινχληαη άηνκα ζε κεξηθή απαζρφιεζε κε ρακεινχο κηζζνχο θαη κε κεησκέλα νθέιε απφ ηελ θνηλσληθή αζθάιηζε θαη ηα επηδφκαηα εάλ βέβαηα είλαη αζθαιηζκέλνη (είηε εηζάγεη ηνλ ζεζκφ ηεο ππεξγνιαβίαο φπνπ αλαπηχζζεηαη ε κε κηζζσηή εξγαζία αιιά θαη ε απαζρφιεζε κε ην θνκκάηη. Παξάιιεια κε ηελ αλάπηπμε απηψλ ησλ λέσλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ ιφγσ ηεο κεξηθήο εθαξκνγήο ηνπ κνληέινπ ηεο επέιηθηεο εμεηδίθεπζεο παξαηεξείηαη ε ίδηα ηάζε αλάπηπμεο απηψλ ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ ιφγσ ηνπ κνληέινπ επειηθηνπνίεζεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο πνπ πξνσζείηαη απφ ηελ πιεπξά ησλ λενθηιειεχζεξσλ νηθνλνκνιφγσλ. Η επθακςία ζηελ αγνξά εξγαζίαο (ε νπνία είλαη θπξίσο πνζνηηθή θαη φρη πνηνηηθή) ζεκαίλεη ηελ ρξήζε πξνζσξηλήο εξγαζίαο (travail temporaire), ηελ αθχξσζε ηνπ λφκνπ πεξί απαγφξεπζεο απνιχζεσλ θαη ηελ ρξήζε εξγνιαβηθήο εξγαζίαο (sous traitance). Η εζσηεξηθή επθακςία είηε ζηελ δπλαηφηεηα λα ηξνπνπνηεζεί ε νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο θαη ε κηζζσηή ζρέζε (πνηνηηθή επθακςία) (Brunhes, 1989). ε φηη αθνξά ηνλ θαζνξηζκφ ηνπ κηζζνχ ηελ κεηαθνξληηθή πεξίνδν, παξαηεξνχληαη ζεκαληηθέο αιιαγέο θαζφζνλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο κηζζσηήο ζρέζεο έρνπλ αιιάμεη. Η επίηεπμε νινέλα θαη κεγαιχηεξεο επειημίαο, φπσο απηή νξίδεηαη θπξίσο απφ ηελ λενθιαζηθή ζεσξία, ζπλεπάγεηαη ηνλ δξαζηηθφ πεξηνξηζκφ ηνπ θξάηνπο θαη ηελ αλάπηπμε ειεχζεξσλ δηαπξαγκαηεχζεσλ κεηαμχ εξγαδνκέλσλ 6

7 θαη εξγνδνηψλ. Δδψ φκσο παξαηεξείηαη θαη κία αληίθαζε. ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο ε αλάγθε χπαξμεο ζηαζεξνπνηεηηθήο πνιηηηθήο απφ ηελ πιεπξά ηνπ θξάηνπο επηθέξεη ηελ άκεζε παξέκβαζή ηνπ ζηνλ ηνκέα θαζνξηζκνχ ησλ κηζζψλ ελψ ηαπηφρξνλα πξνσζεί ηελ πνιηηηθή ηεο επειημίαο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Ο κηζζφο ζεσξείηαη θπξίσο σο θφζηνο εξγαζίαο θαη φρη σο ζηνηρείν ηεο δήηεζεο. Η επειημία θηλείηαη θπξίσο γχξσ απφ δχν βαζηθέο έλλνηεο : α) επειημία απαζρφιεζεο (employment flexibility) θαη β) επειημία κηζζψλ (wage flexibility) θαη ζπλδέεηαη ζηελά κε ην θξάηνο-πξφλνηαο. Η ζρέζε επειημίαο θαη θνηλσληθήο πξνζηαζίαο δηαθνξνπνηείηαη αλάινγα κε ηε κνξθή ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο. Οη Gallie and Paugam (2000) ηαμηλφκεζαλ ηα θξάηε πξφλνηαο ησλ ρσξψλ ηεο Δ.Δ. ζηε βάζε ηξηψλ θξηηεξίσλ πνπ ζπλδένληαλ κε ηελ αλεξγία. Σα ηξία απηά θξηηήξηα είλαη : α) γελλαηνδσξία ηνπ ζπζηήκαηνο πξνζηαζίαο απφ ηελ αλεξγία γηα ηελ επηιεμηκφηεηα (unemployment benefit eligibility), β) ε γελλαηνδσξία ηνπ ζπζηήκαηνο σο πξνο ηηο παξνρέο (benefit generosity) θαη γ) νη ελεξγεηηθέο πνιηηηθέο. ηε βάζε απηή ηεο ηαμηλφκεζεο δηαθξίλεη ηέζζεξα δηαθνξεηηθά θαζεζηψηα : α) ην ππνπξνζηαηεπηηθφ» (subprotective) πνπ είλαη ειιεηκκαηηθφ σο πξνο ηελ πξνζηαζία. ηελ θαηεγνξία απηή αλήθνπλ νη : Διιάδα, Ιηαιία, Πνξηνγαιία, Ιζπαλία. Σα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά απηνχ ηνπ θαζεζηψηνο είλαη ηα αθφινπζα : σο πξνο ηελ επηιεμηκφηεηα είλαη ειιηπέο, σο πξνο ηηο παξνρέο είλαη πνιχ πεξηνξηζηηθφ θαη σο πξνο ηηο ελεξγεηηθέο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο, απηέο ζηελ νπζία δελ ππάξρνπλ, β) ην «θηιειεχζεξν ή ειάρηζηεο πξνζηαζίαο» (Liberal minimum protection). ηελ θαηεγνξία απηή αλήθνπλ νη Μ. Βξεηαλία θαη Ιξιαλδία Βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά απηνχ ηνπ θαζεζηψηνο είλαη : σο πξνο ηελ επηιεμηκφηεηα είλαη πεξηνξηζκέλν, σο πξνο ηηο παξνρέο είλαη πεξηνξηζκέλν, σο πξνο ηηο ελεξγεηηθέο πνιηηηθέο είλαη ειάρηζηα αλαπηπγκέλν, γ) ην «επηθεληξσκέλν ζηελ απαζρφιεζε» (employment-centered). ηελ θαηεγνξία απηή αλήθνπλ ε Γαιιία, ε Γεξκαλία θαη ε Οιιαλδία. Βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζπζηήκαηνο είλαη: σο πξνο ηελ επηιεμηκφηεηα είλαη κεηαβιεηφ θαη εμαξηάηαη απφ ηελ απαζρνιεζηκφηεηα ηνπ αηφκνπ, σο πξνο ηηο παξνρέο είλαη άληζν, σο πξνο ηηο ελεξγεηηθέο πνιηηηθέο είλαη αλαπηπγκέλν θαη δ) «θαζνιηθφ» (universalistic). ηελ θαηεγνξία απηή αλήθνπλ νη : Γαλία θαη νπεδία. Σα ραξαθηεξηζηηθά απηνχ ηνπ θαζεζηψηνο είλαη σο πξνο ηελ επηιεμηκφηεηα θαιχπηεη φινπο, σο πξνο ηηο παξνρέο είλαη πνιχ γελλαηφδσξν θαη σο πξνο ηηο ελεξγεηηθέο πνιηηηθέο είλαη πνιχ αλαπηπγκέλν. Δίλαη ζαθέο φηη νη πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο ηεο επειημίαο είλαη απηνί πνπ επεξεάδνπλ ζεηηθά ή αξλεηηθά ηελ εχξπζκε ιεηηνπξγία ηεο αγνξάο, ζπκβάιινληαο 7

8 έηζη ζηε κείσζε ή ζηελ αχμεζε ηεο αλεξγίαο. Οη παξάγνληεο πνπ πξφθεηηαη λα αλαθεξζνχκε είλαη : ην χςνο θαη ε δηάξθεηα ησλ επηδνκάησλ αλεξγίαο ή θνηλσληθήο βνήζεηαο ε πξνζηαζία ηεο απαζρφιεζεο ν ηξφπνο θαζνξηζκνχ ησλ κηζζψλ ζεζκηθνί παξάγνληεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο. 3. ΔΠΙΠΣΩΔΙ ΣΗ ΔΤΔΛΙΞΙΑ ΣΗΝ ΑΠΑΥΟΛΗΗ / ΑΝΔΡΓΙΑ Οη επηπηψζεηο ηεο επειημίαο ζηελ αγνξά εξγαζίαο έρνπλ απνηειέζεη εθηεηακέλν αληηθείκελν ηφζν ζεσξεηηθήο, φζν θαη εκπεηξηθήο έξεπλαο. Όπσο ήδε αλαθέξακε ζα δηεξεπλήζνπκε ηηο επηπηψζεηο ησλ πξνζδηνξηζηηθψλ παξαγφλησλ ηεο επειημίαο ζηελ απαζρφιεζε θαη ζηελ αλεξγία. Δπηδφκαηα αλεξγία επειημία θαη αγνξά εξγαζίαο Σν επίδνκα αλεξγίαο ή ε παξερφκελε θνηλσληθή βνήζεηα πξνο ηνπο αλέξγνπο ή θαη πξνο ηνπο απφξνπο απνηειεί κία απφ ηηο πηπρέο ηεο πξνζηαζίαο ηεο απαζρφιεζεο. Η δηεξεχλεζε ησλ επηπηψζεσλ ησλ επηδνκάησλ αλεξγίαο ζηελ απαζρφιεζε έρεη απαζρνιήζεη επί καθξφλ ηελ νηθνλνκηθή ζεσξία. Σα ηειεπηαία ρξφληα αλαζεξκάλζεθεο ην ελδηαθέξνλ γχξσ απφ ηελ πξνζηαζία θαη ηα επηδφκαηα αλεξγίαο απαζρφιεζε εμαηηίαο : α) ηεο αχμεζεο ηνπ αξηζκνχ ησλ αλέξγσλ θαη δε ησλ καθξνρξφληα αλέξγσλ θαη β) εμαηηίαο ηεο ίδηαο ηεο δνκήο ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Σν εξψηεκα πνπ θχξηα ηίζεηαη είλαη αλ θαη θαηά πφζν ηα επηδφκαηα αλεξγίαο επηδξνχλ αξλεηηθά ζηελ απαζρφιεζε. Πνιινί νηθνλνκνιφγνη ζεσξνχλ φηη ην επίδνκα αλεξγίαο (θαη ζπγθεθξηκέλα ην χςνο ηνπ επηδφκαηνο θαη ε δηάξθεηα επηδφηεζεο) επηθέξεη αξλεηηθά απνηειέζκαηα ζηελ πξνψζεζε ηεο απαζρφιεζεο 5. χκθσλα κε ην κνληέιν ηεο αλαδήηεζεο εξγαζίαο (search model) ν άλεξγνο ν νπνίνο αλαδεηεί εξγαζία ζα ηε δερηεί κφλν φηαλ ν κηζζφο πνπ ζα βξεη είλαη ηνπιάρηζηνλ ίζνο κε απηφλ πνπ πεξηκέλεη (wage reserve). Ο κηζζφο πνπ απηφο πεξηκέλεη έρεη ζρέζε κε ηελ πιεξνθφξεζε πνπ ν άλεξγνο έρεη ζρέζε κε ηελ πιεξνθφξεζε πνπ ν άλεξγνο έρεη ζρεηηθά κε ηελ θαηάζηαζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο, αιιά θαη κε ην επίπεδν ησλ πξαγκαηηθψλ ηνπ ηθαλνηήησλ. Αλ ε πιεξνθφξεζε πνπ έρεη, σο πξνο ηελ θαηάζηαζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο, είλαη εζθαικέλε, ηφηε ν κηζζφο πνπ ζα πεξηκέλεη ζα είλαη 5 ρεηηθά κε ηηο επηπηψζεηο ησλ επηδνκάησλ αλεξγίαο ζηελ απαζρφιεζε βι. Larrain and Velasquez (1994) 8

9 πςειφηεξνο απφ ην κηζζφ ηζνξξνπίαο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, δελ ζα απνδέρεηαη ηελ εξγαζία θαη ζα παξακέλεη άλεξγνο. Σν ρξνληθφ δηάζηεκα πνπ ζα παξακέλεη άλεξγνο εμαξηάηαη ηφζν απφ ην χςνο ηνπ επηδφκαηνο πνπ ιακβάλεη, φζν θαη απφ ηε δηάξθεηά ηνπ. Θα απνδερηεί ηελ πξνζθεξφκελε εξγαζία είηε επεηδή έρεη, ζηε βάζε άιιεο πιεξνθφξεζεο, αλαπξνζαξκφζεη ην χςνο ηνπ αλακελφκελνπ κηζζνχ, είηε επεηδή δελ ιακβάλεη πιένλ γηα νπνηνδήπνηε ιφγν, ην επίδνκα αλεξγίαο. Ωο εθ ηνχηνπ ην αλακελφκελν επίπεδν κηζζνχ ζρεηίδεηαη κε ην χςνο θαη ηε δηάξθεηα ηνπ επηδφκαηνο αλεξγίαο. χκθσλα κε ηνλ ΟΟΑ (1994a) γηα λα απμεζεί ε απαζρφιεζε ζα πξέπεη λα πεξηνξηζηεί ην χςνο ηνπ επηδφκαηνο αλεξγίαο θαη λα πηνζεηεζνχλ ηζρπξφηεξνη πεξηνξηζκνί γηα απηνχο πνπ δηθαηνχληαη ην επίδνκα αλεξγίαο. χκθσλα κε ηνλ Schmid et al (1992) ε ζεσξία πεξί αλαδήηεζεο εξγαζίαο δελ ηζρχεη ζηελ πεξίπησζε πνιχ πςειήο αλεξγίαο 6. ηελ πεξίπησζε ηεο εκπεηξηθήο δηεξεχλεζεο ησλ επηπηψζεσλ ησλ επηδνκάησλ αλεξγίαο ιακβάλνληαη ππφςε ηξεηο παξάγνληεο 7 : α) ην πνζνζηφ αλαπιήξσζεο ηνπ εηζνδήκαηνο απφ ην επίδνκα αλεξγίαο, β) ε δηάξθεηα ηνπ επηδφκαηνο θαηαβνιήο ηεο αλεξγίαο θαη γ) ην πνζνζηφ ησλ αηφκσλ πνπ έρνπλ δηθαίσκα ζην επίδνκα αλεξγίαο. χκθσλα κε ηνλ Snower (1997) ην επίδνκα αλεξγίαο επηδξά αξλεηηθά ζηελ απαζρφιεζε επεηδή κεηψλεη ην θφζηνο κε απνδνρήο ζέζεο εξγαζίαο θαη αζθεί θαη απμεηηθή πίεζε πξνο ηνπο κηζζνχο. Οη Blau and Robins (1990) γηα ηηο Ηλσκέλεο Πνιηηείεο θαη ν Wadsworth (1991) γηα ηε Μ. Βξεηαλία ππνζηεξίδνπλ φηη ηα επηδφκαηα αλεξγίαο παξαηείλνπλ ηελ πεξίνδν αλαδήηεζεο εξγαζίαο, άξα επηδξνχλ ζεηηθά ζηελ αλεξγία δηαηεξψληαο γηα κεγαιχηεξν ρξνληθφ δηάζηεκα ην επίδνκα αλεξγίαο. Ο Wadsworth (1992) ζε άιιε εκπεηξηθή κειέηε ηνπ γηα ηε Μ. Βξεηαλία, ππνζηεξίδεη φηη ηα επηδφκαηα αλεξγίαο δηαηεξνχλ έλα κεγαιχηεξν εξγαηηθφ δπλακηθφ απφ απηφ πνπ ζα ππήξρε αλ δελ ππήξραλ επηδφκαηα αλεξγίαο. Ο Bean (1994) αιιά θαη ε κειέηε ηνπ OECD (1994b) ρξεζηκνπνηψληαο καθξννηθνλνκηθή πξνζέγγηζε δελ βξήθαλ ζεκαληηθή επίπησζε ησλ επηδνκάησλ αλεξγίαο ζην πνζνζηφ αλεξγίαο. χκθσλα κε ηνπο Larrain and Velasquez (1994) ε επίπησζε ησλ επηδνκάησλ αλεξγίαο ζηελ απαζρφιεζε κπνξεί λα είλαη ζεηηθή ζην βαζκφ πνπ ν άλεξγνο εθκεηαιιεχεηαη ην ρξνληθφ δηάζηεκα πνπ είλαη άλεξγνο γηα λα παξαθνινπζήζεη 6 βι. Bosco (1997) 7 βι. Atkinson and Micklewright (1991); ILO (1995) 9

10 θάπνην πξφγξακκα θαηάξηηζεο κε ζηφρν λα βειηηψζεη ηελ πνηφηεηα ηνπ αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ ηνπ ψζηε λα κπνξέζεη λα βξεη κία θαιχηεξε εξγαζία. Πξνζηαζία ηεο Απαζρφιεζεο Η πξνζηαζία ηεο απαζρφιεζεο επεξεάδεη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηε ιεηηνπξγία ηεο αγνξάο εξγαζίαο 8 κέζσ ησλ πεξηνξηζκψλ πνπ ζέηεη ζηηο απνιχζεηο θαη γεληθά ηεο λνκνζεηηθήο πξνζηαζίαο ηεο απαζρφιεζεο. Δπεξεάδεη θαη ηνλ ηξφπν θαζνξηζκνχ ηνπ κηζζνχ απμάλνληαο ηε δχλακε ησλ απαζρνινπκέλσλ έλαληη ησλ αλέξγσλ θαη ηε δηάξθεηα ηεο αλεξγίαο. Αξθεηέο κειέηεο πξνζπάζεζαλ λα «κεηξήζνπλ» ηελ πξνζηαζία ηεο απαζρφιεζεο θαη λα δηεξεπλήζνπλ ηηο επηπηψζεηο ηεο ζηελ απαζρφιεζε. χκθσλα κε ηνλ ΟΟΑ (2004) ρψξεο πνπ παξνπζηάδνπλ ρακειφ πνζνζηφ κνληκφηεηαο ζηελ απαζρφιεζε, παξνπζηάδνπλ ηελ πςειφηεξε αξηζκεηηθή επειημία. Οη Blanchard and Tirole (2004) θαη Cahuc and Jolivet (2003) ππνζηεξίδνπλ φηη ε πξνζηαζία ηεο απαζρφιεζεο επηδξά επεξγεηηθά ζηελ θνηλσληθή επεκεξία. Οη Belot et al (2002) ππνζηεξίδνπλ φηη ε πξνζηαζία ηεο απαζρφιεζεο πξνζθέξεη ζηνπο εξγαδφκελνπο αζθάιεηα, κ απνηέιεζκα λα απμάλεηαη ε παξαγσγηθφηεηά ηνπο. χκθσλα κε ηνλ Feldstein (1976) ε πξνζηαζία ηεο απαζρφιεζεο πξνθαιεί ηε κεηαθίλεζε εξγαδνκέλσλ απφ επηρεηξήζεηο πνπ έρνπλ πςειφ turn-over πξνο ηηο επηρεηξήζεηο πνπ πξνζθέξνπλ πεξηζζφηεξν ζηαζεξέο εξγαζίεο. Ο ηξφπνο θαζνξηζκνχ ησλ κηζζψλ θαη ν ξφινο ησλ ζεζκηθψλ παξαγφλησλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο Η νξζφδνμε εμήγεζε ηεο πςειήο αλεξγίαο ζηεξίδεηαη ζε δχν δηαθνξεηηθέο πεξηπηψζεηο 9. ηελ πξψηε πεξίπησζε νη ζεζκνί κπνξεί λα απμήζνπλ ηελ αλεξγία κελ επηηξέπνληαο ηελ πξνο ηα θάησ επειημία ησλ κηζζψλ (π.ρ. χπαξμε θαηψηαησλ κηζζψλ). ηε δεχηεξε πεξίπησζε νη ζεζκνί κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηελ απαζρφιεζε κέζσ ησλ επηδξάζεψλ ηνπο ζην κε κηζζνινγηθφ θφζηνο θαη ζηα θίλεηξα πξνο εξγαζία. Δπηπιένλ νη ζεζκνί ζηελ αγνξά εξγαζίαο κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ζεκαληηθά ηελ θαηαλνκή ησλ εηζνδεκάησλ. Οη κειέηεο ησλ Nickell and Bell (1995) θαη Card et al (1995) δείρλνπλ φηη νη ζεζκνί ηεο αγνξάο εξγαζίαο δελ έρνπλ επεξεάζεη ηελ επειημία ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Παξφκνηα ήηαλ ηα απνηειέζκαηα ησλ 8 βι. Jackman and Nickell (1996) 9 βι. Howell and Huebler (2005) 10

11 εξεπλψλ Edin et al (1996) γηα ηε νπεδία θαη Krueger and Pischke (1997) γηα ηε Γεξκαλία. Μία άιιε παξάκεηξνο πνπ δηεξεπλήζεθε εθηεηακέλα ήηαλ αλ νη ζεζκνί ηεο αγνξάο εξγαζίαο επεξεάδνπλ ή φρη ηελ αλεξγίαο (institutions and unemployment). Γηάθνξεο κειέηεο πνπ έγηλαλ (Nickell 1997; Belot and van Ours 2002; Nickell et al 2001; Blanchard and Wolfers 2000) θαηέιεμαλ ζην ζπκπέξαζκα φηη πξέπεη λα είκαζηε πνιχ επηθπιαθηηθνί αλαθνξηθά κε ην αλ ε χπαξμε ζεζκψλ αγνξάο εξγαζίαο επεξεάδεη ηελ αλεξγία ή φρη. Οη Nickell et al (2001) βξήθαλ φηη νη ζεζκηθέο κεηαβιεηέο θαη νη καθξννηθνλνκηθέο κεηαβιεηέο επεξεάδνπλ ηελ αλεξγία φπσο αλακελφηαλ. Σν πνζνζηφ αλαπιήξσζεο, ε δηάξθεηα θαηαβνιήο ηνπ επηδφκαηνο θαη ν θφξνο ζηελ απαζρφιεζεο επεξεάδνπλ ζεηηθά ηελ αλεξγία. Οη επηπηψζεηο ζηελ αλεξγία απφ ηελ πξνζηαζία ηεο απαζρφιεζεο θαη απφ ηελ έθηαζε ηνπ ζπλδηθαιηζηηθνχ θηλήκαηνο είλαη ζηαηηζηηθά κε ζεκαληηθέο. Οη Fitoussi et al (2000) βξήθαλ φηη ην πνζνζηφ αλαπιήξσζεο, ε έληαζε ηνπ ζπλδηθαιηζκνχ θαη ην πνζνζηφ ηεο ζπλδηθαιηζηηθήο επέθηαζεο θάιπςεο έρνπλ ζεηηθά θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά απνηειέζκαηα ζηελ αλεξγία. Οη επηπηψζεηο άιισλ κεηαβιεηψλ αγνξάο εξγαζίαο ζηελ αλεξγία είλαη ζηαηηζηηθά κε ζεκαληηθέο. Οη Baker et al (2005) ζηελ νηθνλνκεηξηθή ηνπο δηεξεχλεζε βξήθαλ φηη δελ απνδεηθλχνληαη εκπεηξηθά νη ππνζέζεηο πνπ έρνπλ ηεζεί απφ ηνλ ΟΟΑ θαη ην ΓΝΣ πεξί ηεο αχμεζεο ηεο αλεξγίαο εμαηηίαο ηεο χπαξμεο ζεζκηθψλ παξαγφλησλ. Οη Bitros and Prodromidis (2004) ρξεζηκνπνηψληαο δηαζηξσκαηηθά ζηνηρεία θαη ρξνλνινγηθέο ζεηξέο απφ δηαθνξεηηθέο ρψξεο (panel data) δηεξεχλεζαλ ηηο επηπηψζεηο ησλ επηδνκάησλ επεκεξίαο ζην πνζνζηφ αλεξγίαο. Βξήθαλ φηη νη θαηά θεθαιήλ θνηλσληθέο παξνρέο ζπλδένληαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά κε ην πνζνζηφ αλεξγίαο ζηηο ρψξεο ηεο Δ.Δ. ε ρψξεο κε πςειφ θαη κέζν επίπεδν αλεξγίαο, νη θνηλσληθέο παξνρέο αζθνχλ ζεκαληηθή θαη ιηγφηεξν ζεκαληηθή επίδξαζε, ελψ ζηελ πεξίπησζε ρσξψλ κε ρακειφ επίπεδν αλεξγίαο, ε επίδξαζε είλαη αλχπαξθηε. Σν επίδνκα αλεξγίαο επεξεάδεη ζεηηθά ην πνζνζηφ αλεξγίαο ζηελ Ιαπσλία θαη ζηηο θαλδηλαβηθέο ρψξεο, αιιά φρη ζηηο ΗΠΑ. 4. Η ΠΔΡΙΠΣΩΗ ΣΗ ΔΛΛΑΓΑ Σα ζηνηρεία ηεο Διιάδαο αλαθνξηθά κε ηελ επειημία ηεο αγνξάο εξγαζίαο είλαη ζρεηηθά αλεπαξθή. φηη αθνξά ηηο λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο ππάξρνπλ ζε εζληθφ επίπεδν ζηνηρεία γηα ηε κεξηθή απαζρφιεζε θαη ηηο ζπκβάζεηο νξηζκέλνπ 11

12 ρξφλνπ. Με βάζε ηα ζηνηρεία ηνπ Employment in Europe (2005) ηα ζηνηρεία γηα ηηο λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο δείρλνπλ φηη ην πνζνζηφ κεξηθήο απαζρφιεζεο γηα δεθαηέζζεξα ρξφληα παξέκεηλε πεξίπνπ ζην ίδην επίπεδν. Κπκάλζεθε απφ 4% ην 1990 ζε 4,8% ην 1995, 4,5% ην 2000 θαη 4,6% ην Σν πνζνζηφ ησλ απαζρνινπκέλσλ κε ζχκβαζε νξηζκέλνπ ρξφλνπ ζην ζχλνιν ησλ απαζρνινπκέλσλ κεηψζεθε ηελ πεξίνδν απφ 15% ζε 9.4% θαη έθηνηε απμάλεηαη ειαθξά γηα λα γίλεη 12,8% ην 2000 θαη 11,9% ην Η δηεξεχλεζε ηεο ζρέζεο επειημία ηεο αγνξάο εξγαζίαο θαη επηρεηξήζεηο, επειημία αγνξάο εξγαζίαο θαη εξγαζία αλαιχνληαη δηεμνδηθφηεξα απφ ηνλ Γαβξφγινπ (2004 θαη 2005). ηα πιαίζηα απηήο ηεο ελφηεηαο πξνζπαζνχκε λα δηεξεπλήζνπκε νηθνλνκεηξηθά ηελ επίπησζε ηεο επειημίαο ζην ΑΔΠ, ζηελ απαζρφιεζε θαη ζηελ αλεξγία. Ο ηξφπνο κέηξεζεο ηεο επειημίαο απιά εζηηάδεηαη ζην πνζνζηφ ησλ κεξηθψο απαζρνινπκέλσλ θαη ην πνζνζηφ ησλ απναζρνινπκέλσλ κε ζχκβαζε νξηζκέλνπ ρξφλνπ. Η πεξίνδνο αλαθνξάο είλαη απφ ην θαη ρξεζηκνπνηνχκε κία απιή νηθνλνκεηξηθή εμίζσζε παιηλδξφκεζεο πνπ έρνπκε ειέγμεη γηα ηελ χπαξμε ζεηηθήο ή αξλεηηθήο απηνζπζρέηηζεο. Σα ζηνηρεία είλαη απφ ην Employment Outlook. Dependent Variable: GDP Method: Least Squares Sample: Included observations: 14 Variable Coefficient Std. Error t-statistic Prob. C LP FTC R-squared Mean dependent var Adjusted R-squared S.D. dependent var S.E. of regression Akaike info criterion Sum squared resid Schwarz criterion Log likelihood F-statistic Durbin-Watson stat Prob(F-statistic) Όπνπ : GDP = πξαγκαηηθφο ξπζκφο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο LP = παξαγσγηθφηεηα ηεο εξγαζίαο FTC = πνζνζηφ απαζρνινπκέλσλ κε ζχκβαζε νξηζκέλνπ ρξφλνπ 12

13 Απφ ηνλ αλσηέξσ πίλαθα παξαηεξνχκε φηη ηφζν ε παξαγσγηθφηεηα ηεο εξγαζίαο, φζν θαη ην πνζνζηφ ησλ απαζρνινπκέλσλ κε ζχκβαζε νξηζκέλνπ ρξφλνπ, επεξεάδνπλ ζεηηθά θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά ηνλ πξαγκαηηθφ ξπζκφ νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο. Dependent Variable: GDP Method: Least Squares Sample: Included observations: 14 Variable Coefficient Std. Error t-statistic Prob. C LP PTE FTC R-squared Mean dependent var Adjusted R-squared S.D. dependent var S.E. of regression Akaike info criterion Sum squared resid Schwarz criterion Log likelihood F-statistic Durbin-Watson stat Prob(F-statistic) Όπνπ : GDP = πξαγκαηηθφο ξπζκφο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο LP = παξαγσγηθφηεηα ηεο εξγαζίαο PTE = πνζνζηφ ησλ κεξηθψο απαζρνινπκέλσλ FTC = πνζνζηφ απαζρνινπκέλσλ κε ζχκβαζε νξηζκέλνπ ρξφλνπ Απφ ηα ζηνηρεία ηνπ αλσηέξσ πίλαθα ζπκπεξαίλνπκε φηη ην πνζνζηφ ησλ κεξηθψο απαζρνινπκέλσλ επεξεάδεη ζεηηθά ηνλ πξαγκαηηθφ ξπζκφ νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο, αιιά είλαη ζηαηηζηηθά κε ζεκαληηθφ. 13

14 Dependent Variable: YUR Method: Least Squares Sample: Included observations: 14 Variable Coefficient Std. Error t-statistic Prob. C LP PTE RCE R-squared Mean dependent var Adjusted R-squared S.D. dependent var S.E. of regression Akaike info criterion Sum squared resid Schwarz criterion Log likelihood F-statistic Durbin-Watson stat Prob(F-statistic) Όπνπ : YUR = ην πνζνζηφ ηεο αλεξγίαο ησλ λέσλ LP = παξαγσγηθφηεηα ηεο εξγαζίαο PTE = πνζνζηφ ησλ κεξηθψο απαζρνινπκέλσλ RCE = ε πξαγκαηηθή θαηά θεθαιήλ ακνηβή Όπσο πξνθχπηεη απφ ηνλ αλσηέξσ πίλαθα ην πνζνζηφ αλεξγίαο ησλ λέσλ επεξεάδεηαη ζεηηθά θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά απφ ην πνζνζηφ ησλ κεξηθψο απαζρνινπκέλσλ. Dependent Variable: YUR Method: Least Squares Sample: Included observations: 14 Variable Coefficient Std. Error t-statistic Prob. C FTC RCE PTE R-squared Mean dependent var Adjusted R-squared S.D. dependent var S.E. of regression Akaike info criterion Sum squared resid Schwarz criterion Log likelihood F-statistic Durbin-Watson stat Prob(F-statistic) Όπνπ : 14

15 YUR = ην πνζνζηφ ηεο αλεξγίαο ησλ λέσλ FTC = πνζνζηφ απαζρνινπκέλσλ κε ζχκβαζε νξηζκέλνπ ρξφλνπ PTE = πνζνζηφ ησλ κεξηθψο απαζρνινπκέλσλ RCE = ε πξαγκαηηθή θαηά θεθαιήλ ακνηβή Απφ ηνλ αλσηέξσ πίλαθα πξνθχπηεη φηη ην πνζνζηφ αλεξγίαο ησλ λέσλ επεξεάδεηαη ζεηηθά θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά απφ ην πνζνζηφ ησλ κεξηθψο απαζρνινπκέλσλ θαη απφ ηηο θαηά θεθαιήλ πξαγκαηηθέο ακνηβέο. 15

16 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ Η δηεξεχλεζε ηεο ζρέζεο αλάκεζα ζηελ επειημία ηεο αγνξάο εξγαζίαο θαη ηελ απαζρφιεζε αλεξγία είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ δήηεκα. Η εκπεηξηθή δηεξεχλεζε απηήο ηεο ζρέζεο απαηηεί ηελ χπαξμε πιεζψξαο ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ πνπ ε Διιάδα δελ δηαζέηεη. Ωο εθ ηνχηνπ δελ είλαη δπλαηφλ λα νκηινχκε γηα αμηνιφγεζε πνιηηηθψλ θαη γηα επειημία ηεο εξγαζίαο, αλ δελ έρνπκε θαη ηα απαξαίηεηα ζηνηρεία γηα λα κπνξέζνπκε λα ηελ δηεξεπλήζνπκε. Με βάζε ηα ζηνηρεία πνπ είρακε βξήθακε φηη: Ο ξπζκφο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο επεξεάδεηαη ζεκαληηθά θαη ζεηηθά απφ ην πνζνζηφ ησλ απαζρνινπκέλσλ ζε ζπκβάζεηο νξηζκέλνπ ρξφλνπ Σν πνζνζηφ αλεξγίαο ησλ λέσλ επεξεάδεηαη ζεηηθά θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθά απφ ην πνζνζηφ ηεο κεξηθήο απαζρφιεζεο. Γειαδή νη πνιηηηθέο αχμεζεο ηεο κεξηθήο απαζρφιεζεο κπνξεί λα νδεγήζνπλ θαη ζε αχμεζε θαη φρη ζε κείσζε ηεο αλεξγίαο. Δληνχηνηο ιφγσ ηεο ρακειήο αμηνπηζηίαο ησλ ππαξρφλησλ ζηνηρείσλ πξέπεη λα είκαζηε αξθεηά πξνζεθηηθνί αλαθνξηθά κε ηε ζρέζε επειημίαο θαη απαζρφιεζεο / αλεξγίαο. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΔΛΛΗΝΙΚΗ Γαβξφγινπ,. θαη Η. Κηθίιηαο «Ρχζκηζε ηεο αγνξάο εξγαζίαο, αλεξγία θαη νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο. Μία εηζαγσγή» ζην Γαβξφγινπ θαη Κηθίιηαο (επ) Οπγάνωζη ηηρ Επγαζίαρ και Νέερ Μοπθέρ Απαζσόληζηρ ζηην Ελλάδα και ζηην Εςπώπη, εθδ. άθθνπιαο, ζ.1-28 Γαβξφγινπ, «Νέεο κνξθέο απαζρφιεζεο, δηάρπζε, πξνβιήκαηα θαη πξνζαλαηνιηζκνί» ζην Γαβξφγινπ θαη Κηθίιηαο (επ) Οπγάνωζη ηηρ Επγαζίαρ και Νέερ Μοπθέρ Απαζσόληζηρ ζηην Ελλάδα και ζηην Εςπώπη, εθδ. άθθνπιαο, ζ

17 Γαβξφγινπ, ««Μέηξνλ Άξηζηνλ» : επέιηθηεο κνξθέο απαζρφιεζεο θαη δπλακηζκφο ησλ επηρεηξήζεσλ» ζην Επεηηπίδα Αγοπάρ Επγαζίαρ Γαβξφγινπ, «Δξγαζία θαη επειημία: ηάζεηο ηεο αγνξάο θαη απνηηκήζεηο εξγαδνκέλσλ» ζην Ναμάθεο θαη Χιέηζνο «Σν κέιινλ ηεο εξγαζίαο. χγρξνλεο θνηλσληθννηθνλνκηθέο αλαιχζεηο», εθδ. Παηάθε Γεσξγαθνπνχινπ, Β Εςελιξίερ ηηρ επισείπηζηρ και ηηρ επγαζίαρ, εδθ. ΙΝΔ- ΓΔΔ, Μειέηεο, Νν 5. Λπκπεξάθε, Α Εςέλικηη εξειδίκεςζη: κπίζη και αναδιάπθπωζη ζηη μικπή βιομησανία, εθδ. Gutenberg Λπκπεξάθε, Α. θαη Α. Μνπξίθε Η αθόπςβη επανάζηαζη: νέερ μοπθέρ ηηρ οπγάνωζηρ, ηηρ παπαγωγήρ και ηηρ επγαζίαρ, εθδ. Gutenberg. Λπκπεξάθε, Α. θαη Γ. Γελδξηλφο Εςέλικηη επγαζία: νέερ μοπθέρ και ποιόηηηα απαζσόληζηρ, εθδ. Κέξθπξα ΞΔΝΟΓΛΩΗ Atkinson, A,B. and Mickewright, J. (1991) Unemployment compensation and labor market transitions: a critical review, Journal of Economic Literature, vol. XXIX Baker, D., A. Glyn., D.R. Howell and J. Schmitt., Labor market institutions and unemployment : a critical assessment of the cross-country evidence, in D.R.Howell., Fighting Unemployment, Oxford University Press Bean, C.R. (1994). European Unemployment : a survey, Journal of Economic Literature, June Belot, M and J. van Ours, Does the recent success of some OECD countries lowering their unemployment rate lie in the clever design of their economic reforms, Institute for the Study of Labor (IZA), Discussion Paper No 147. Belot, M. Boone, J. and J. van Ours (2002) Welfare effects of employment protection, CEPR Discussion, Paper, No 3396 Blanchard, O. and J. Wolfers The role of shocks and Institutions in the rise of unemployment : the aggregate evidence, Economic Journal 110, March. Blanchard, O and Tirole, J. (2004) The optimal design of unemployment insurance and employment protection: a first pass. MIT, Dept. of Economics, Working 17

18 paper, No Blau, D. and Robins, P. (1990). Job search outcomes for the employed and unemployed, Journal of Political Economy, vol. 98 Bitros C.G and K. Prodromidis (----) Welfare benefits and the rate of unemployment : some evidence from the European Union in the last thirty years, mimeo Bosco, A. (1997) Unemployment benefits system in Bosco and Hutsebaut (eds) Social Protection in Europe. Facing up to changes and challenges, ETUI, Brussels Cahuc, P. and Jolivet, G (2003) Do we need more stringent employment protection legislations?, mimeo, Universite de Paris 1 Card, D., Kramarz, F., Lemieux, T Changes in the relative structure of wages and employment : a comparison of the United States, Canada and France, Working Paper No 355, Industrial Relations Section, Princeton University Edin, Per-Andres, Harkman A,Holmlund 1996 Unemployment and wage inequality in Sweden mimeo, Uppsala University. Feldstein, M. (1976) Temporary layoffs in the theory of unemployment, Journal of Political Economy, vol.84 Fitoussi, J-P., D. Jestaz, E. Phelps and G. Zoega Roots of the recent recoveries : labor reforms or private sector forces? Brooking Papers on Economic Activity 1: Howell, R.D. and Huebler, F Wage compression and the unemployment crisis: labor market institutions, skills and inequality-unemployment tradeoffs in Howell (eds) Fighting Unemployment, ed Oxford University Press ILO (1995) World Employment, Geneva Jackman, R. and Nickell, S. (1996) Combating unemployment : is flexibility enough? in Layard (eds) Tackling Unemployment, ed. Macmillan Press Krueger, A.B and Pischke, J-S. 1997, Observations and conjectures on the US employment miracle, Working paper 6146, NBER Larrain, P.C. and Velasqez, P.M. 1994, Unemployment insurance: theoretical approaches an empirical evidence, International Social Security Review, vol.47, No 1. Nickell, S and Bell, B The collapse in demand for the unskillede and unemployment across the OECD, Oxford Review of Economic Polity, 11(1) Spring. 18

19 Nickell, S Unemployment and Labour market rigidities : Europe versus North America, Journal of Economic Perspectives, 11(3) : Nickell, S., Nunziata, L. and W. Ochel Unemployment in the OECD since the 1960s: what do we know, Bank of England OECD (1994a) The OECD Jobs Strategy: Facts, Analysis, Strategies, Paris OECD (1994b) The OECD Jibs Strategy: Evidence and Explanations, Paris OECD (2004) Employment Outlook, Paris Schmid, G et al (1992) Unemployment Insurance and active labour market policy. An international comparison of financing systems, Detroit : Wayne State University Press Snower, D.J. (1997) The simple theory of benefit transfers in Snower and G. de la Dehesa Unemployment policy : government options for the labour market Cambridge University Press Wadsworth, J. (1991) Unemployment benefits and search effort in the UK labour market, Economica, vol. 43, pp Wadsworth, J. (1992) Unemployment benefits and labour market transitions in Britain, Discussion paper, No 73, ESRC Research Centre, LSE. 19