Τπεφθυνοσ καθηγητήσ: τράτοσ Γεωργοφλασ Επιμζλεια: Μιαοφλη Αγγελική Α.Μ. 181/ Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Τμήμα Κοινωνιολογίας.

Transcript

1 Πανεπιστήμιο Αιγαίου Τμήμα Κοινωνιολογίας Πτυχιακή εργασία Θέμα: Η ταξικότητα στα εγκλήματα των ανθρωποκτονιών Τπεφθυνοσ καθηγητήσ: τράτοσ Γεωργοφλασ Επιμζλεια: Μιαοφλη Αγγελική Α.Μ. 181/

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.ΠΔΡΗΛΖΦΖ ΔΡΓΑΗΑ 4 2.ΔΗΑΓΧΓΖ ΚΛΑΗΚΖ ΚΑΗ ΘΔΣΗΚΗΣΗΚΖ ΔΓΚΛΖΜΑΣΟΛΟΓΗΑ..11 i) O ΡΟΛΟ ΣΟΤ ΚΡΑΣΟΤ Χ ΜΖΥΑΝΗΜΟ ΡΤΘΜΗΖ ΣΖ ΚΟΗΝΧΝΗΑ...18 ii) ΜΗΑ ΠΡΧΣΖ ΑΝΣΗΛΖΦΖ ΠΔΡΗ ΧΦΡΟΝΗΜΟΤ 21 4.ΒΗΟΛΟΓΗΚΟΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΚΑΗ ΔΓΚΛΖΜΑΣΗΚΖ ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ...25 i) ΝΑΡΚΧΣΗΚΑ ΚΑΗ ΔΓΚΛΖΜΑΣΗΚΖ ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ.33 5.ΦΤΥΟΛΟΓΗΚΟΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΚΑΗ ΔΓΚΛΖΜΑΣΗΚΖ ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ.39 6.ΔΓΚΛΖΜΑ ΚΑΗ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΔ ΤΝΘΖΚΔ 51 i) ΤΥΔΣΗΜΟ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΚΑΗ ΔΓΚΛΖΜΑΣΗΚΟΣΖΣΑ ΝΣΗΡΚΔΨΜ, ΑΝΟΜΗΑ ΚΑΗ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΟ ΔΚΤΓΥΡΟΝΗΜΟ..61 i) ΚΡΗΣΗΚΖ ΣΖ ΘΔΧΡΗΑ ΣΟΤ ΝΣΗΡΚΔΗΜ ΓΔΗΣΟΝΗΔ ΚΑΗ ΔΓΚΛΖΜΑ ΘΔΧΡΗΔ ΓΤΥΔΡΔΗΑ...78 i) ΠΑΡΑΒΑΣΗΚΟΣΖΣΑ ΑΝΖΛΗΚΧΝ ΘΔΧΡΗΔ ΜΑΘΖΖ ΘΔΧΡΗΔ ΔΛΔΓΥΟΤ ΤΓΥΡΟΝΟ ΚΛΑΗΚΗΜΟ ΣΟ ΝΟΖΜΑ ΣΟΤ ΔΓΚΛΖΜΑΣΟ 117 i) ΔΓΚΛΖΜΑ, ΓΗΚΑΗΟΤΝΖ ΚΑΗ ΧΦΡΟΝΗΜΟ ΔΓΚΛΖΜΑΣΟΛΟΓΗΑ ΤΓΚΡΟΤΖ ΜΑΡΞΗΣΗΚΖ ΚΑΗ ΜΔΣΑΜΟΝΣΔΡΝΑ ΔΓΚΛΖΜΑΣΟΛΟΓΗΑ 138 2

3 16.ΔΡΔΤΝΑ/ΣΑΣΗΣΗΚΔ ΔΠΗΛΟΓΟ..149 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ 3

4 1.ΠΕΡΙΛΗΨΗ κοπόσ τησ εργαςίασ Σν ζέκα ηεο εξγαζίαο αλαθέξεηαη ζηα εγθιήκαηα, πην ζπγθεθξηκέλα ζηηο δνινθνλίεο πνπ έρνπλ δηαπξαρζεί απφ πξφζεζε θαη φρη απφ ακέιεηα θαη ζαλ βαζηθή ηνπο αηηία ήηαλ νη νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο δηαθνξνπνηήζεηο πνπ ελππάξρνπλ ζε κηα θνηλσλία, δειαδή νη ηαμηθέο δηαθνξνπνηήζεηο πνπ είλαη ζπλπθαζκέλεο κε ηελ γέλλεζε ησλ θνηλσληψλ. Ζ εξγαζία πξαγκαηνπνηείηαη έρνληαο ζαλ δεηνχκελν ηελ αλαδήηεζε ησλ γελεζηνπξγψλ αηηηψλ ηεο εγθιεκαηηθφηεηαο κε αθφινπζν ζηφρν ηελ θαηαπνιέκεζή ηνπο θαη ζπλάκα λα θαηαδείμεη ην γεγνλφο πσο αθφκα θαη κηα δνινθνλία πνπ ιακβάλεη ρψξα ζην εζσηεξηθφ ελφο πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο είλαη πξάμε ηαμηθή. Καη απηφ επεηδή ηα αίηηά ηεο μεπεξλνχλ ην αηνκηθφ επίπεδν θαη βξίζθνληαη ζηα ζεκέιηα ηνπ ίδηνπ ηνπ θνηλσληθνχ θαη πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο, εληφο ηνπ νπνίνπ ζεκειηψλνληαη νη φιεο θνηλσληθέο ζρέζεηο. Ο Μαξμ θαη ν Έλγθειο ζην Κνκκνπληζηηθφ Μαληθέζην έγξαθαλ «Ζ ηζηνξία φισλ ησλ θνηλσληψλ είλαη ηζηνξία ηαμηθψλ αγψλσλ. Διεχζεξνο θαη δνχινο, παηξίθηνο θαη πιεβείνο, βαξφλνο θαη δνπινπάξνηθνο, κάζηνξαο θαη θάιθαο, κε κηα ιέμε θαηαπηεζηήο θαη θαηαπηεδφκελνο» (Μαρξ, Ζνγκελσ 2005: ςελ.25). απηή ηελ εξγαζία ζηφρνο είλαη λα απνδεηρζεί πσο εμαηηίαο απηήο ηεο δηαθνξνπνίεζεο θαη ησλ δεηλψλ πνπ επηθέξεη, νπιίδεηαη ην ρέξη ηνπ αηφκνπ θαη έηζη νδεγείηαη ζην θφλν. Ζ εγθιεκαηηθφηεηα, ε ηάζε πνπ νδεγεί ην άηνκν λα δηαπξάμεη έλα έγθιεκα επίζεο έρεη εκθαληζηεί απφ ηελ γέλλεζε ησλ πξψησλ θνηλσληψλ. Σα αίηηα ηεο εγθιεκαηηθφηεηαο ρσξίδνληαη ζε δχν θαηεγνξίεο, ηα αηνκηθά θαη ηα γεληθά. Σα αηνκηθά αίηηα ζρεηίδνληαη κε ηελ ειηθία, ηηο ςπρηθέο αζζέλεηεο θαη αλσκαιίεο, ηηο ζσκαηηθέο θαη ςπρηθέο ηδηφηεηεο, ηελ θαηαγσγή ησλ αηφκσλ, ηελ νηθνγελεηαθή ηνπο θαηάζηαζε, ην βαζκφ εθπαίδεπζεο θαη αγσγήο γεληθά, πνπ έρνπλ απνθηήζεη απφ ηελ νηθνγέλεηα, ην ζρνιείν θαη ηελ θνηλσλία. Σα γεληθά είλαη απηά πνπ επεξεάδνπλ ην άηνκν ζηε δηάπξαμε ηνπ εγθιήκαηνο θαη έρνπλ λα θάλνπλ θπξίσο κε ηε ζξεζθεία, ην θιίκα, ην πεξηβάιινλ (πφιε-χπαηζξνο), ην επάγγεικα, ηελ νηθνλνκηθή θαηάζηαζε, ηνπο πνιέκνπο, ηε ρξήζε λαξθσηηθψλ νπζηψλ θαη αιθνφι. Σφζν ηα γεληθά φζν θαη ηα αηνκηθά αίηηα δηαθνξνπνηνχληαη απφ ην έλα πνιηηηθφ ζχζηεκα ζε άιιν. Δμαξηψληαη θαη πξνζαξκφδνληαη ζ απηφ αλάινγα κε ηελ θπξίαξρε ηδενινγία θαη πνιηηηθή, αλάινγα κε ηηο νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο πνπ ιακβάλνπλ ρψξα ζην ζχζηεκα απηφ. ηελ εξγαζία ζα εμεηαζηνχλ ηα εγθιήκαηα πνπ ζπκβαίλνπλ ζην πνιηηηθφ ζχζηεκα ηνπ θαπηηαιηζκνχ, έλα ζχζηεκα πνπ γελλά ηαμηθέο αληζφηεηεο θαη δηαθνξνπνηήζεηο αθνχ βαζηθφ ηνπ θίλεηξν είλαη ε ζπγθέληξσζε ηνπ θεθαιαίνπ θαη ε ζπλερήο αλαδήηεζε ηνπ θέξδνπο αθφκα θαη ζε θνηλσληθά αγαζά φπσο είλαη ε πγεία θαη ε παηδεία. «Ο άλζξσπνο είλαη ην απνηέιεζκα ηνπ πεξηβάιινληνο κέζα ζην νπνίν δεη θαη αλαπηχζζεηαη» (Κροπότκιν 2002: ςελ.56). Δίλαη απνδεδεηγκέλν θαη βέβαην πηα, ην γεγνλφο πσο θαλέλαο δελ γελληέηαη εγθιεκαηίαο αιιά αληίζεηα γίλεηαη ιφγσ ζπγθεθξηκέλσλ αηηηψλ θαη ππφ ζπγθεθξηκέλεο ζπλζήθεο ζηελ πνξεία ηεο δσήο ηνπ. Έηζη, βαζηθφο ζθνπφο ηεο εξγαζίαο είλαη λα θαηαδείμεη ηνπο βαζηθνχο παξάγνληεο θαη ηηο ζπγθεθξηκέλεο πεξηζηάζεηο πνπ δεκηνπξγνχλ έλαλ εγθιεκαηία, επηθεληξψλνληαο ζηνλ βαζηθφηεξν, απηφλ ηεο νηθνλνκηθήο αλέρεηαο πνπ επηθέξεη ηα ζνβαξφηεξα δεηλά ζηνλ άλζξσπν κε απνθνξχθσκα λα ηνλ νδεγήζεη ζηελ δηάπξαμε ελφο θφλνπ. «Σα θαηλφκελα καο θαίλνληαη ηπραία ή ζπκπησκαηηθά φηαλ δελ γλσξίδνπκε ηα αίηηα πνπ ηα πξνθαινχλ» είρε πεη ν Μπνπράξηλ ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα. Ζ αλζξσπνθηνλία είλαη αλακθίβνια κηα πξάμε απνηξφπαηα. Ζ εξγαζία σζηφζν ζα θηλεζεί πέξα απφ απηφ ην δεδνκέλν πξνθεηκέλνπ λα εξεπλήζεη, λα δεη θαη λα εμεηάζεη ηη πξνεγήζεθε ηεο πξάμεο απηήο, ηη θαη πνηνο φπιηζαλ ην ρέξη ηνπ αηφκνπ ζηελ νπζία, θαη ην νδήγεζαλ ζην ζεκείν λα ζηεξήζεη κηα αλζξψπηλε δσή. 4

5 πλάκα ζα θαηαζηήζεη εκθαλέο ην γεγνλφο πσο φηαλ ην άηνκν βξεζεί ζην έζραην ζεκείν έλδεηαο, πλεπκαηηθήο θαη πιηθήο, ηφηε κελ έρνληαο λα ράζεη απνιχησο ηίπνηα, νξκψκελνο απνθιεηζηηθά απφ έλζηηθηα, νδεγείηαη ζην ζεκείν λα αθαηξέζεη κηα αλζξψπηλε δσή. Καη απηφ ζπκβαίλεη φηαλ ν άλζξσπνο βξίζθεηαη ζε θαηαζηάζεηο εμαζιίσζεο φπνπ δελ κπνξεί λα εμαζθαιίζεη ηα πξνο ην δελ γηα εθείλνλ αιιά νχηε θαη γηα ηελ νηθνγέλεηά ηνπ, αλ έρεη, ηφηε ράλεη ηελ αμηνπξέπεηά θαη ηε ινγηθή ηνπ θαη πξνβαίλεη ζε ελέξγεηεο πνπ ππφ δηαθνξεηηθέο ζπλζήθεο νχηε ζαλ ζθέςε δελ ζα πεξλνχζαλ απφ ην λνπ ηνπ. Απηέο νη θαηαζηάζεηο γελληνχληαη θάησ απφ πνιχ ζπγθεθξηκέλεο νηθνλνκηθέο θαη πνιηηηθέο ζπλζήθεο ηηο νπνίεο ζα δηεπθξηλίζνπκε ζηε δηάξθεηα ηεο εξγαζίαο. ην πιαίζην ηεο έξεπλαο, αλαθνξηθά κε ην ηη πξνεγείηαη κηαο αλζξσπνθηνλίαο, ζα εμεηαζηνχλ ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ θαηάζηαζε ηεο εθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα, αθνχ ε παηδεία, ε κφξθσζε πνπ ζα ιάβεη έλα άηνκν, ε θαηάζηαζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο είλαη θαζνξηζηηθνί παξάγνληεο γηα ηε δηακφξθσζε ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ. ηνλ ηνκέα απηφ ζα καο απαζρνιήζνπλ ηδηαίηεξα ηα πνζνζηά καζεηηθήο δηαξξνήο απφ ηα ζρνιεία πνπ αθφκα θαη ζηηο κέξεο καο παξακέλνπλ αξθεηά πςειά. ην πιαίζην ηεο έξεπλαο ζα εμεηαζηνχλ ζηνηρεία απφ ην Τπνπξγείν Παηδείαο θαη απφ πιηθφ έληππσλ κέζσλ. Δμίζνπ θαζνξηζηηθφο είλαη ν παξάγνληαο ηεο θνηλσληθνπνίεζεο ζηε δσή ηνπ αλζξψπνπ, ε νπνία αξρίδεη απφ ηα πξψηα ρξφληα ηεο δσήο ηνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα ζα αζρνιεζνχκε κε ηελ πξψηε νκάδα θνηλσληθνπνίεζεο, ηελ νηθνγέλεηα. Αθνινχζσο ζα εμεηαζηνχλ νη κεηέπεηηα θνηλσληθέο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ αηφκνπ, νη δξαζηεξηφηεηεο πνπ απαζρνινχλ ηελ θαζεκεξηλή ηνπ δσή θαη ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπ. ηνηρεία ηεο εξγαζίαο ζα απνηειέζνπλ έξεπλεο πνπ έγηλαλ θαηά θαηξνχο γηα ζπκκνξίεο αλειίθσλ θαη ελειίθσλ φπσο επίζεο ζα εμεηαζζνχλ νη πνιηηηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ηηο νπνίεο ην θξάηνο παξέρεη ζηα άηνκα πξνθεηκέλνπ λα αλαπηχμνπλ ηηο δεμηφηεηέο ηνπο θαη ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπο. ε κεγάιν κέξνο ζα καο απαζρνιήζεη ην ζέκα ηεο εξγαζίαο. Δίλαη επηζηεκνληθά ηεθκεξησκέλνο ν ξφινο πνπ θαηέρεη ε εξγαζία ζηελ πνξεία ηεο εμέιημεο ηνπ αλζξψπνπ, πφζν κάιινλ, βαξπζήκαληνο είλαη ν ξφινο πνπ θαηέρεη ζηελ θαζεκεξηλή πνξεία ηεο δσήο πξσηίζησο φζνλ αθνξά ηε κάρε γηα ηελ επηβίσζε ηνπ αηφκνπ, φζν θαη απηψλ πνπ εμαξηψληαη απφ απηφ, δειαδή ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ. Θα εμεηαζηνχλ νη εξγαζηαθέο ζρέζεηο φπσο απηέο έρνπλ δηακνξθσζεί (ζέκαηα αζθαιείαο ζην ρψξν εξγαζίαο, κηζζνί, εξγαηηθά αηπρήκαηα) θαζψο θαη θαηά πφζν νη κηζζνί είλαη ηθαλνί λα δηαζθαιίζνπλ κηα αμηνπξεπή δσή ζηνλ άλζξσπν. Έπεηηα, ζα εμεηάζνπκε ηα επίπεδα αλεξγίαο θαη ηα αίηηα πνπ ηελ πξνθαινχλ ζηελ Διιάδα. Απηφ, επεηδή ηα απνηειέζκαηα ηεο νθλεξίαο κπνξνχλ λα απνβνχλ νιέζξηα. Ζ έιιεηςε εξγαζίαο, ζπλεπψο ε έιιεηςε ρξεκάησλ γηα ηελ θάιπςε βαζηθψλ αλαγθψλ είλαη παξάγνληεο πνπ δεκηνπξγνχλ ζχγρπζε θαη αλεζπρία ζην άηνκν θαη ζπλάκα παξάγνληεο πνπ κπνξνχλ λα ην νδεγήζνπλ ζε εγθιεκαηηθέο πξάμεηο. Ζ έξεπλα ζα δηεμαρζεί κε ζηνηρεία απφ ηε ΓΔΔ θαη απφ ηνλ έληππν ηχπν. Θα πξαγκαηνπνηεζεί μερσξηζηή έξεπλα γηα ηνπο κεηαλάζηεο. Δθ ησλ πξαγκάησλ, απνηεινχλ μερσξηζηφ θνκκάηη ηνπ πιεζπζκνχ αθνχ κηιάκε γηα αλζξψπνπο πνπ έρνπλ βηψζεη ζην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο δσήο ηνπο θαθνπρίεο θαη εθκεηάιιεπζε απφ ζπλαλζξψπνπο ηνπο. Πνιινί απφ απηνχο έθηαζαλ ζε κηα μέλε ρψξα δησγκέλνη απφ ηνλ ηφπν ηνπο είηε γηα ηα πνιηηηθά ηνπο θξνλήκαηα είηε επεηδή ε ρψξα ηνπο βνκβαξδίζηεθε. Πξφθεηηαη γηα άηνκα πνπ έρνπλ ράζεη φια ηνπο ηα ππάξρνληα, πνπ είδαλ ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο λα ζθνηψλνληαη. Ζ αλέρεηα θαη ε εθκεηάιιεπζε είλαη ηα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο δσήο απηψλ ησλ αλζξψπσλ, αθνχ ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ζηε ρψξα πνπ ηα θηινμελεί βξίζθνληαη παξάλνκα εμαηηίαο ηεο αλχπαξθηεο κέξηκλαο ηνπ θξάηνπο θαη ησλ λφκσλ ηνπ, θαη επεηδή πνιιέο θνξέο αλαγθάδνληαη λα εξγαζηνχλ, ζηελ θπξηνιεμία γηα έλα θνκκάηη ςσκί θαη ζπρλά ππφ αληίμνεο θαη άθξσο επηθίλδπλεο ζπλζήθεο. ηνλ ηνκέα απηφ ζα ζπιιερζνχλ ζηαηηζηηθά ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ηνπο κεηαλάζηεο απφ αξκφδηεο νξγαλψζεηο θαη απφ ηνλ έληππν ηχπν. 5

6 Δπίζεο, ζα γίλεη ιφγνο γηα ηε ρξήζε λαξθσηηθψλ νπζηψλ. Ζ έξεπλα ζα αθνξά ηα πνζνζηά ησλ ρξεζηψλ πνπ δηέπξαμαλ δνινθνλία. Θα εμεηαζηνχλ ηα αίηηα ρξήζεο, ην ρξνληθφ δηάζηεκα ρξήζεο θαη πνηεο ήηαλ νη επθαηξίεο θαη νη δπλαηφηεηεο πνπ είρε ην άηνκν λα απεμαξηεζεί. Μηιψληαο γηα έλα ρξήζηε λαξθσηηθψλ, κηιάκε ηαπηφρξνλα γηα έλαλ αζζελή αθνχ νη νπζίεο πξνθαινχλ αιινίσζε ησλ αληαλαθιαζηηθψλ αιιά θαη ηεο ζπλείδεζεο ηνπ αηφκνπ, παξαηζζήζεηο, επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά θαη εζηζκφ. Απηφ ζεκαίλεη πσο νη ρξήζηεο έρνπλ ζαλ κνλαδηθφ ιφγν χπαξμεο ηελ εμαζθάιηζε ησλ λαξθσηηθψλ νπζηψλ κε ηνλ παξάγνληα ηεο ζηέξεζεο πνπ κπνξεί λα απνβεί κνηξαίνο φζν γηα ην άηνκν φζν θαη γηα ηνπο γχξσ ηνπ. Δδψ ζα εμεηάζνπκε επίζεο ηελ πνιηηηθή ηνπ θξάηνπο φζνλ αθνξά ηε ρξήζε. Γηα ηε δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο ζα αλαδεηεζνχλ ζηνηρεία απφ ηνλ έληππν ηχπν θαη απφ θέληξα πξφιεςεο θαη απεμάξηεζεο. Σέινο, ζα γίλεη αλαθνξά ζην ξφιν ηνπ θξάηνπο θαη ηελ χπαξμε αληεγθιεκαηηθήο πνιηηηθήο, πξνθεηκέλνπ λα θαηαδεηρζνχλ ηα κέηξα πνπ ιακβάλεη γηα ηελ πξνθχιαμε ηνπ αηφκνπ απφ ηηο αηηίεο πνπ ην νδεγνχλ λα δηαπξάμεη ην έγθιεκα. Πξνζζέησο, ζα γίλεη αλαθνξά ζην ξφιν ηεο δηθαηνζχλεο θαη ηνπ ζσθξνληζκνχ, πξνθεηκέλνπ λα εμεηαζηνχλ ηα απνηειέζκαηά ηνπο ζην άηνκν. Δπίζεο ζα ππάξμνπλ ηφζν πξνηάζεηο φζν θαη ιχζεηο ηθαλέο γηα ηελ πξαγκάησζε ελφο θφζκνπ άθξσο εθηθηνχ ν νπνίνο δε ζα πεξηέρεη εγθιήκαηα ζπλεπψο ζα απνπζηάδνπλ θαη νη αηηίεο πνπ ζα δνχκε αθνινχζσο πσο ηα πξνθαινχλ. 6

7 1.ΕΙΑΓΩΓΗ Ζ εγθιεκαηηθφηεηα θαη ε παξαβαηηθφηεηα απνηεινχλ θαηλφκελα πνπ απαζρφιεζαλ ηελ θνηλσλία απφ ηε γέλλεζή ηεο ελψ ηνπο ηειεπηαίνπο αηψλεο έγηλαλ νη πξψηεο ζνβαξέο πξνζπάζεηεο λα αλαιπζεί θαη λα ζπγθεθξηκελνπνηεζεί ην ηζηνξηθφ θαη θνηλσληθφ πιαίζην ζην νπνίν ιακβάλνπλ ρψξα. Ζ νηθνλνκηθή θαη πνιηηηθή ηάμε πξαγκάησλ, ε θαηαζηνιή θαη ην δίθαην είλαη παξάγνληεο πνπ φρη απιά ζρεηίδνληαη κε ην έγθιεκα αιιά θαηά θχξην κέξνο ην επεξεάδνπλ. Δπίζεο, φζν ηα εζηθά ηφζν θαη ηα πιηθά πιαίζηα επηδξνχλ θαη δηακνξθψλνπλ ηηο ζπκπεξηθνξέο ησλ αηφκσλ ζε κηα θνηλσλία, ζηνλ ίδην βαζκφ κε ηηο ππάξρνπζεο δνκέο αιιά θαη ηηο αιιαγέο πνπ ζπκβαίλνπλ ζην εζσηεξηθφ απηήο. πλεπψο ην άηνκν είλαη ν δέθηεο ησλ φζσλ ζπκβαίλνπλ ζε κηα θνηλσλία, θαη ην απνηέιεζκα ηνπ πεξηβάιινληνο ζην νπνίν δεη θαη αλαπηχζζεηαη. θέθηεηαη θαη πξάηηεη βάζεη ζπγθεθξηκέλσλ ινγηθψλ θαη ζπλεζεηψλ θαη έηζη δηακνξθψλεη ην δηθφ ηνπ ηξφπν δξάζεο. «Κη εγψ ξσηψ ηνπο νηθνλνκνιφγνπο, ηνπο πνιηηηθνχο, ηνπο εζηθνιφγνπο: ππνιφγηζαλ πνηέ ηνλ αξηζκφ ησλ αηφκσλ πνπ ππνρξεσηηθά θαηαδηθάζηεθαλ ζε αζιηφηεηα, ζε άληζε εξγαζία, ζε εμαρξείσζε, ζε αθξνζχλε, ζε δηεθζαξκέλε άγλνηα, ζε αλίθεηε δπζηπρία, ζε απφιπηε έλδεηα γηα λα παξαρζεί έλαο πινχζηνο;» (αξακαγθνχ:2009). Αλακθίβνια πηα, θαλέλαο δελ γελληέηαη εγθιεκαηίαο, αιιά αληίζεηα γίλεηαη ζηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ θαη ππφ ζπγθεθξηκέλεο ζπλζήθεο. Οη ζεσξίεο πνπ ήζειαλ ηνλ άλζξσπν θαηαδηθάδεηαη λα δηαπξάμεη ην έγθιεκα εμαηηίαο θιεξνλνκηθψλ αζζελεηψλ θαη βηνινγηθψλ αλσκαιηψλ ππνρψξεζαλ, ππεξηζρχνληαο νη ζεσξίεο πνπ ππνζηήξηδαλ πσο ε εγθιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά είηε καζαίλεηαη απφ ην δπζιεηηνπξγηθφ πεξηβάιινλ ηνπ αηφκνπ, είηε παξνπζηάδεηαη ζην άηνκν ζηηο ζπλζήθεο ηεο δσήο ηνπ φπνπ δελ ηηο έρεη επηιέμεη ην ίδην (γηα παξάδεηγκα άηνκα πνπ έδεζαλ ηε θξίθε θαη ηε βία ελφο πνιέκνπ, βνκβαξδίζηεθε ε ρψξα ηνπο, έραζαλ ην ζπίηη ηνπο αθφκα θαη ηελ νηθνγέλεηά ηνπο θαη αλαγθάζηεθαλ λα δήζνπλ ζε πιήξε έλδεηα εμαηηίαο πνιηηηθψλ ζπκθεξφλησλ πνπ αγλφεζαλ ηελ αμία αλζξψπηλεο δσήο). Δπίζεο πεξηζζφηεξν πξφζθνξν έδαθνο βξήθαλ νη ζεσξίεο πνπ ήζειαλ ηα πνιηηηθά ζπζηήκαηα, ηηο πνιηηηθέο ελέξγεηεο θαη ηα θνηλσληθά αίηηα λα βξίζθνληαη πίζσ απφ εγθιεκαηηθέο πξάμεηο ησλ αηφκσλ, εμαηηίαο ησλ αληζνηήησλ πνπ απηά ηα ζπζηήκαηα γελλνχζαλ. Σν δήηεκα πνπ ηίζεηαη θαη θαληάδεη αλαγθαίν είλαη λα μεπεξαζηεί ε πξψηε εληχπσζε πσο ην έγθιεκα είλαη απφ κφλε ηνπ κηα πξάμε θαηαθξηηέα θαη απνηξφπαηα θαη λα εξεπλεζνχλ νη ζπλνιηθέο θαη πξαγκαηηθέο αηηίεο αιιά θαη νη εζηθνί απηνπξγνί πνπ νδεγνχλ έλα άηνκν λα δηαπξάμεη έλα έγθιεκα. Μφλν φηαλ θαηαλνήζνπκε πξαγκαηηθά απηά πνπ ζπκβαίλνπλ γχξσ καο ζα κπνξέζνπκε λα ηα εξκελεχζνπκε θαη λα ηα αληηκεησπίζνπκε. Έηζη ζα θαηαδεηρζνχλ ηα αίηηα, ζα θαηαπνιεκεζνχλ θαη ίζσο θάπνηε κε ηνλ ηξφπν απηφ λα κπνξέζεη λα γίλεη ιφγνο γηα κηα θνηλσλία ηνπ κέιινληνο κε άθξσο κεησκέλε παξαβαηηθφηεηα θαη εγθιεκαηηθφηεηα αιιά γηαηί φρη, θαη ρσξίο θαζφινπ έγθιεκα. «Σν έγθιεκα ηεο αλζξσπνθηνλίαο έρεη ραξαθηεξηζηεί σο ηα ζνβαξφηεξν ησλ εγθιεκάησλ. ηε ζπλείδεζε ηνπ θνηλνχ, νη φξνη «έγθιεκα» θαη εγθιεκαηίαο παξαπέκπνπλ μεθάζαξα ζην έγθιεκα ηεο αλζξσπνθηνλίαο θαη ηνλ αλζξσπνθηφλν αληίζηνηρα.» (Σςιγκρήσ 2002: ζει. 21) Άξζξν 299 ηνπ Πνηληθνχ Κψδηθα, παξ. 1 ηνπ άξζξνπ: «πνηνο κε πξφζεζε ζθφησζε άιινλ ηηκσξείηαη κε ηελ πνηλή ηνπ ζαλάηνπ ή κε ηζφβηα θάζεηξμε». ηελ ελ ιφγσ δηάηαμε ελππάξρεη ε έλλνηα ηεο ηαμηθφηεηαο έζησ θαη αλ απηφ δελ γίλεηαη ακέζσο αληηιεπηφ. «Ζ επηζηεκνληθή πξνζέγγηζε ηνπ θαλφλα δηθαίνπ απαηηεί λα εμεηάδεηαη απηφο φρη απνθνκκέλα, αιιά ζην λνκηθφ θαη θνηλσληθφ- νηθνλνκηθφ ηνπ πιαίζην. Έηζη, είλαη αλαγθαζκέλνο λα θαηαθεχγεη θαλείο ζηε κειέηε ησλ θνηλσληθψλ αηηηψλ πνπ γελλνχλ ην έγθιεκα ηεο αλζξσπνθηνλίαο θαη νδεγνχλ έλαλ άλζξσπν λα ηειέζεη ην ηελ αλζξσπνθηνλία απφ πξφζεζε θαζψο επίζεο πξέπεη λα εμεηάδεηαη ε ηαμηθή πξνέιεπζε ησλ δξαζηψλ, ζε ζχγθξηζε κάιηζηα κε ηα δηαθνξεηηθά αίηηα πνπ νδεγνχλ ηα άηνκα ζην λα εγθιεκαηήζνπλ. Άξα, ήδε κηα γεληθή θαη αθεξεκέλε δηάηαμε αλαθέξεηαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ζε πηζαλνχο δξάζηεο, νη νπνίνη ηέιεζαλ ην έγθιεκα θάησ απφ εληειψο δηαθνξεηηθέο ηαμηθέο ζπλζήθεο θαη αηηίεο.» (Καλτςώνησ 2005: ζει.65) 7

8 Ση θαινχκε ινηπφλ έγθιεκα θαη πνηνλ νλνκάδνπκε θαη ελ ηέιεη θαηαδηθάδνπκε σο εγθιεκαηία; ηε ινγνηερλία, ε νπνία πνιιέο θνξέο απεηθφληδε ηε ζιηβεξή πξαγκαηηθφηεηα, ζηνπο Άζιηνπο ηνπ Βίθησξνο Οπγθψ, ν Γηάλλεο Αγηάλλεο θαηεγνξήζεθε σο εγθιεκαηίαο επεηδή έζπαζε ηε βηηξίλα ελφο αξηνπνηείνπ θαη έθιεςε έλα θαξβέιη ςσκί πξνθεηκέλνπ λα ρνξηάζεη ηελ πείλα ηνπ. Δχινγν είλαη ην ζπκπέξαζκα ινηπφλ πσο ζπγθεθξηκέλν είλαη ην ζχζηεκα πνπ γελλά ηε θηψρεηα θαη ηε ζηέξεζε, αιπζηδσηά ηφηε γελλά ηελ εμαζιίσζε θαη αθνινχζσο, φπσο ζα απνδεηρηεί ζηε δηάξθεηα ηεο εξγαζίαο, ην έγθιεκα. Δπνκέλσο, πίζσ απφ έλαλ δνινθφλν βξίζθεηαη έλα πνιηηηθφ, θνηλσληθφ- νηθνλνκηθφ ζχζηεκα νηθνδνκεκέλν ζηελ εθκεηάιιεπζε αλζξψπνπ απφ άλζξσπν, πνπ αγλνεί εζθεκκέλα θάζε έλλνηα αιιειεγγχεο θαη αιιεινβνήζεηαο. Απφ ηνπο ππνζηεξηθηέο ηνπ ζπζηήκαηνο απηνχ «αλαπαξάγνληαη νη δνκέο ηνπ θνηλσληθνχ δαξβηληζκνχ, πεξί δηθαηψκαηνο ηνπ Γπλαηνχ λα επηβηψλεη, αιιά ν Γπλαηφο θαηά πεξίπησζε, είλαη απηφο πνπ θαηέρεη ηελ εμνπζία, πνπ θφβεη ην λφκν ζηα κέηξα ηνπ, αιιά είλαη θη απηφο πνπ θξαηάεη ζνπγηά, κπαιηά, πεξίζηξνθν ή θαιάζληθνθ..» (Μπνγηφπνπινο, Ν.(31/3/2010, Έγθιεκα θαη «δαζχηξηρε» επθπΐα. ΡΘΖΟΠΑΣΗ, αρ. θύλοσ 10634, 31). πλεπψο, κηιψληαο γηα εθκεηάιιεπζε αλζξψπνπ απφ άλζξσπν θάλνπκε ιφγν γηα κηα θνηλσλία ηαμηθή. «Σάμεηο νλνκάδνληαη κεγάιεο νκάδεο αλζξψπσλ, πνπ δηαθέξνπλ κεηαμχ ηνπο απφ ηε ζέζε πνπ έρνπλ ζε έλα ηζηνξηθά θαζνξηζκέλν ζχζηεκα θνηλσληθήο παξαγσγήο, απφ ηε ζρέζε ηνπο κε ηα κέζα παξαγσγήο (πνπ ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο είλαη λνκηθά θαηνρπξσκέλε), απφ ην ξφιν ηνπο ζηελ θνηλσληθή νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο θαη ζπλεπψο, απφ ην πψο θαη πφζν κεξίδην παίξλνπλ απφ ηνλ θνηλσληθφ πινχην πνπ ηηο αλαινγεί. Ζ εκθάληζε ησλ ηάμεσλ ζπλδέεηαη ηζηνξηθά κε ηελ εκθάληζε θαη ηελ αλάπηπμε ηνπ θνηλσληθνχ θαηακεξηζκνχ ηεο εξγαζίαο θαη ηεο αηνκηθήο ηδηνθηεζίαο ζηα κέζα παξαγσγήο. Γνπινθηήηεο θαη δνχινη είλαη νη βαζηθέο ηάμεηο ηεο δνπινθηεηηθήο θνηλσλίαο. ( ). Οη θεθαιαηνθξάηεο ηδηνθηήηεο ησλ εξγνζηαζίσλ θαη νη πξνιεηάξηνη, πνπ δνπιεχνπλ ζηηο θεθαιαηνθξαηηθέο θάκπξηθεο θαη ζηα εξγνζηάζηα, είλαη νη βαζηθέο ηάμεηο ηεο θεθαιαηνθξαηηθήο θνηλσλίαο. Οη εθκεηαιιεπφκελεο ηάμεηο δεκηνπξγνχλ κε ηελ εξγαζία ηνπο φιν ηνλ θνηλσληθφ πινχην, πνπ νη εθκεηαιιεπηέο νηθεηνπνηνχληαη ην κεξίδην ηνπ ιένληνο. Ο εξγαδφκελνο παίξλεη έλα κεδακηλφ κεξίδην απφ ηνλ πινχην πνπ δεκηνπξγεί ν ίδηνο κε ηε δνπιεηά ηνπ. Οη αληηζέζεηο αλάκεζα ζηηο ηάμεηο νδεγνχλ αλαπφθεπθηα ζηελ ηαμηθή πάιε ησλ εθκεηαιιεπνκέλσλ κε ηνπο εθκεηαιιεπηέο». (Φηινζνθηθφ ιεμηθφ Ρφδεληαι- Γηνχληηλ. ζει ). Δπνκέλσο πξφθεηηαη γηα κηα θνηλσλία ρσξηζκέλε κε βάζε ηελ άληζε θαηαλνκή ηνπ πινχηνπ ζηνπο εξγαδφκελνπο θαη ηνπο εξγάηεο νη νπνίνη απαξηίδνπλ ηα θαηψηεξα ζηξψκαηα πνπ είλαη εθείλνη νη νπνίνη ζηεξνχληαη θαη εθείλνπο πνπ έρνπλ ζπγθεληξψζεη ηνλ πινχην ζηα ρέξηα ηνπο. Ο Κξνπφηθηλ ζην έξγν ηνπ Νφκνο θαη εμνπζία κεηαμχ άιισλ είρε ππνζηεξίμεη πσο «αλ θάπνηνο κειεηνχζε ηνπο ακέηξεηνπο λφκνπο ησλ αλζξψπηλσλ θαλφλσλ κπνξεί εχθνια λα δεη φηη δηαηξνχληαη ζε ηξεηο βαζηθέο θαηεγνξίεο: πξνζηαζία ηεο ηδηνθηεζίαο, πξνζηαζία ηεο θπβέξλεζεο, πξνζηαζία ησλ πξνζψπσλ. Καη αλαιχνληαο θάπνηνο απηέο ηηο ηξεηο θαηεγνξίεο έξρεηαη ζηελ ίδηα θαηάιεμε ζρεηηθά κ απηέο: ηελ αρξεζηία θαη ηε βιαπηηθφηεηα ηνπ λφκνπ.» Κροπότκιν (1977) Έηζη ζέιεζε λα θάλεη ιφγν ηφζν γηα ηελ ηαμηθφηεηα πνπ ππάξρεη ζε κηα εγθιεκαηηθή πξάμε φζν ζην ζχζηεκα δηθαηνζχλεο. ην ζχζηεκα γηα ην νπνίν θάλεη ιφγν, νη λφκνη δελ έρνπλ δνκεζεί γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ ιανχ αιιά αληίζεηα, γηα ηελ ελίζρπζε ηεο θπξηαξρίαο φζσλ θαπειεχνληαη ην έξγν θαη ηα αγαζά πνπ απηφο (ν ιαφο) παξάγεη. ην έξγν ηνπ κάιηζηα έθεξε σο παξάδεηγκα ηηο λνκνζεηηθέο δηαηάμεηο πνπ δελ πξνθπιάζζνπλ ην ζπίηη ηνπ απινχ πνιίηε, ζε πεξίπησζε πνπ θάπνηνο ην παξαβηάζεη ή ην θζείξεη, αιιά αληίζεηα πξνθπιάζζνπλ ηα κεγάια θαη επηθαλή δεκφζηα θηίξηα ηα νπνία θηίζηεθαλ κε ηελ εξγαζία θαη ηελ εθκεηάιιεπζε ησλ εξγαδνκέλσλ. πλεπψο ν εξγνδφηεο είλαη ν ηζρπξφο θαη ν εξγάηεο ν κεηέσξνο θαη αλππεξάζπηζηνο ζε κηα θνηλσλία ε νπνία δελ έρεη ζεζπίζεη λφκνπο πνπ λα πξνζηαηεχνπλ θαη λα ππεξαζπίδνληαη απηά πνπ ν ίδηνο παξάγεη κε ηνλ κφρζν ηνπ, ηελ εξγαζία ηνπ θαζψο θαη ηηο ζπλζήθεο απηήο απφ θηλδχλνπο πνπ ην ίδην ην ζχζηεκα γελλά θαη ζξέθεη. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, λνκνζεηεκέλε απφ ηελ άξρνπζα ηάμε είλαη ε επηβνιή θφξσλ γηα ηελ θαιχηεξε νξγάλσζε ηνπ ζηξαηνχ, ηεο εθθιεζίαο, ησλ ππνπξγηψλ, ησλ πξνλνκίσλ ηεο άξρνπζαο ηάμεο. Σψξα, φζνλ αθνξά ηε δηάπξαμε εγθιεκάησλ, ζην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπο γίλνληαη γηα ηε δηαζθάιηζε πινχηνπ. ζνη λφκνη 8

9 εθαξκφδνληαη ζρεηηθά επηδηψθνπλ ηε δηαζθάιηζε ησλ ηζνξξνπηψλ θαη ηεο αιιεινεμφλησζεο ησλ αλζξψπσλ κεηαμχ ηνπο πξνθεηκέλνπ λα ππεξαζπηζηνχλ νη ίδηνη ηε ζσκαηηθή ηνπο αθεξαηφηεηα θαη ηδηνθηεζία. Οη λφκνη επίζεο ζέζπηζαλ ηελ επηβνιή ηεο ζαλαηηθήο πνηλήο κε ζηφρν ηνλ παξαδεηγκαηηζκφ. Οη ζηαηηζηηθέο ήξζαλ λα δηαςεχζνπλ ηηο πξνζδνθίεο ηνπο αθνχ θαηέδεημαλ ηελ αλαπνηειεζκαηηθφηεηα ηφζν ηνπ ζπζηήκαηνο φζν θαη ηνλ λφκσλ ηνπ αθνχ δελ ζεκεηψζεθε θακία χθεζε ηεο εγθιεκαηηθφηεηαο. Δπίζεο νη ζηαηηζηηθέο ησλ εγθιεηζκέλσλ αηφκσλ ζε ζσθξνληζηηθά ηδξχκαηα ζα θαλεξψζνπλ ηε ζιηβεξή πξαγκαηηθφηεηα πσο ζηα θειηά ησλ θπιαθψλ βξίζθνληαη θαηά θχξην ιφγσ άηνκα πνπ αλήθνπλ ζε θησρά ζηξψκαηα θαη κεηαλάζηεο. «ν θησρφο είλαη θνηλσληθά εμφξηζηνο φρη γηαηί ην επέιεμε, αιιά δηφηη ηνλ ζεσξνχλ άρξεζην ζθνππίδη ή έζησ ην ρακέλν κέξνο ηνπ παηγλίνπ κεδεληθνχ αζξνίζκαηνο. Σν πξνζσπηθφ αίζζεκα δηθαίνπ ζρεηηθά κε ηε δηθαηνζχλε ζηε δηαλνκή ησλ αγαζψλ μεπεξλάεη αξηζκνχο θαη ζηαηηζηηθέο. Σν πξφγξακκα δσήο ηνπ θαζελφο ζηεξίδεηαη ζε νξηζκέλεο ζπλζήθεο, νη νπνίεο φηαλ αλαηξέπνληαη παξαζχξνπλ ηελ αμηνπξέπεηα θαη ηνλ απηνζεβαζκφ θαη αθήλνπλ σο ζρεδφλ κνλαδηθή ιχζε ηελ απεηζαξρία θαη ηελ αληαξζία. ( ) Ζ ζχλδεζε ηεο θηψρεηαο κε ηελ θνηλσληθή ππνβάζκηζε θαη κε ηελ αδπλακία πξφζβαζεο ζ εθείλεο ηηο αμίεο ή ηα αγαζά πνπ αληηζηνηρνχλ ζε κέζν επίπεδν δσήο ηνπ αλζξψπνπ ηεο επνρήο έρεη σο θπζηθή ζπλέπεηα ηελ αληηθνηλσληθή ζπκπεξηθνξά ή ην έγθιεκα. Ζ απνζηέξεζε θαη ε αλέρεηα φηαλ ζπλδπάδνληαη κε αληζφηεηα παξερφκελσλ επθαηξηψλ νδεγνχλ ζε αλνκηθφ ράνο. Δάλ απηή ε αλνκηθή θαηάζηαζε δηαηεξεζεί γηα πνιχ θαηξφ θαη δελ εκθαληζηνχλ πηζαλνί ηξφπνη ππέξβαζεο, ηφηε νη θησρνί νκαδνπνηνχληαη γηα λα επηβηψζνπλ θαη δηαπηζηψλνπκε έλα πέξαζκα ζε εγθιεκαηνινγηθφ επίπεδν- απφ ηε ζεσξία ηνπ Sutherland θαη ηνπ Merton γηα ηηο δηαθνξηθέο ζπλαλαζηξνθέο. Σα θίλεηξα, νη αληηιήςεηο θαη νη ζηάζεηο πνπ αλαγθαζηηθά απνθηνχλ γηα λα δήζνπλ, εληζρχνπλ ηελ παξαβαηηθή ζπκπεξηθνξά θαη κεηψλνπλ ηελ φπνηα ηάζε (ή εληνιή) γηα λφκηκε ζπκπεξηθνξά. Δπηπξνζζέησο, αληηθεηκεληθά ζηνηρεία φπσο νη άζιηνη φξνη δηαβίσζεο, ή ε κε-ηθαλνπνίεζε βαζηθψλ αλαγθψλ, ην ππνβαζκηζκέλν πεξηβάιινλ, δηθαηνινγνχλ αθφκα πεξηζζφηεξν ηελ άξλεζε ησλ ζεζκψλ θαη ηνπ θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο. Με ηε ρξήζε κηαο ηερληθήο εμνπδεηέξσζεο ηεο εζηθήο απαμίαο ηνπ εγθιήκαηνο ζηε βάζε ηεο άξλεζεο ηνπ ζχκαηνο (αθνχ ν δξάζηεο ζεσξεί ηνλ εαπηφ ηνπ σο πξαγκαηηθφ ζχκα θαη ην ζχκα σο ηνλ πξαγκαηηθφ εγθιεκαηία) εμαζζελεί ν εζσηεξηθφο έιεγρνο. Γηαηί λα ζέβεζαη ηνλ λφκν φηαλ δελ ζε ζέβεηαη;- Γηαηί λα πεξλάο ζηηο δηαβάζεηο ησλ πεδψλ φηαλ ν δξφκνο είλαη δηθφο ζνπ;» (Παλνχζεο, Γ. (2002). Σν έγθιεκα ηνπ θησρνχ, NEMECIS, η.25, 45-46). Βάζεη ησλ παξαπάλσ, εχινγα πξνθχπηεη ε απνξία αλ κηα θνηλσλία, θξφληηδε λα θαηαλέκεη ηνλ πινχην ζηνλ θαζέλα βάζεη ησλ αλαγθψλ ηνπ, θαη δελ επέηξεπε ηεο αζχδνηε θαη πξνθιεηηθφηαηε ζπζζψξεπζή ηνπ ζηα ρέξηα νινέλα θαη ιηγφηεξσλ, επνκέλσο θαη ηελ χπαξμε αληζφηεηαο, αλ θξφληηδε γηα ηελ παξνρή αγαζψλ ζε φινπο, πιηθψλ θαη πλεπκαηηθψλ, ηφηε ζα ππήξρε έγθιεκα; Καζψο επίζεο, αλ ζηηο θπιαθέο ππήξραλ κέηξα γηα ηνλ νπζηψδε ζσθξνληζκφ ησλ έγθιεηζησλ θαη φρη κνλάρα γηα ηελ ηηκσξία ηνπο, αλ ππήξρε πξφλνηα γηα ηελ νπζηαζηηθή βνήζεηα ησλ αλζξψπσλ πνπ νδεγήζεθαλ ζηε θπιαθή θαη παξνρή επθαηξηψλ λα αιιάμνπλ νπζηαζηηθά ηε κεηέπεηηα πνξεία ηεο δσήο ηνπο, ηφηε πνηνο ν ιφγνο ηα άηνκα απηά λα ζπλέρηδαλ ηνλ πξφηεξν παξαβαηηθφ βίν ηνπο θαη λα πεξλνχλ ηε δσή ηνπο κπαηλνβγαίλνληαο ζηηο θπιαθέο; Σα εξσηήκαηα απηά ζα πξνζπαζήζεη λα πξνζεγγίζεη ε εξγαζία αθνινχζσο. ηα θεθάιαηα πνπ αθνινπζνχλ πξαγκαηνπνηείηαη κηα εθηελήο αλάιπζε ησλ αξρηθψλ πξνζπαζεηψλ πνπ έγηλαλ πξνθεηκέλνπ λα εμεγεζεί ην έγθιεκα έσο θαη ηηο πην ζχγρξνλεο. Οη πξψηεο κειέηεο πξνέθπςαλ φηαλ ην έγθιεκα έπαςε λα ζεσξείηαη σο δεδνκέλν ζπζηαηηθφ κηαο θνηλσλίαο θαη ππήξμε ε αλάγθε λα εξκελεπηεί θαη λα εμεγεζεί θάηη πνπ ζα γηλφηαλ κφλν κε ηελ θαηάδεημε ησλ αηηηψλ πνπ ην πξνθαινχλ. Αλαιχνληαη δηαθνξεηηθέο κεηαμχ ηνπο απφςεηο, ηφζν ρξνληθά φζν θαη ζεκαηηθά, πξνθεηκέλνπ λα απνδνζεί κηα εμήγεζε ζην έγθιεκα θαη ηελ παξάβαζε. Οη κειέηεο θαη νη ζεσξίεο πνπ ζα αθνινπζήζνπλ θηλήζεθαλ ζην πιαίζην παξαηήξεζεο ηεο θνηλσλίαο θαη ησλ παξαβαηψλ αιιά θαη ζε ζηαηηζηηθέο κεηξήζεηο ζην πιαίζην κηθξνθνηλσληνινγηθψλ θαη 9

10 καθξνθνηλσληνινγηθψλ πξνζεγγίζεσλ. Ζ εξγαζία ζα κειεηήζεη θαη ζα αλαιχζεη ηε ζχλδεζε ησλ ζεσξηψλ θαη ησλ φζσλ ζπκβαίλνπλ ζε κηα θνηλσλία κε εγθιεκαηηθφηεηα θαη ησλ φζσλ ζπκπεξαζκαηηθά ηελ πξνθαινχλ. 10

11 3.ΚΛΑΗΚΖ ΚΑΗ ΘΔΣΗΚΗΣΗΚΖ ΔΓΚΛΖΜΑΣΟΛΟΓΗΑ Ζ θιαζζηθή θαη ε ζεηηθηζηηθή εγθιεκαηνινγία αλαθέξνληαη ζε ηδέεο πνπ κειεηήζεθαλ πξνθεηκέλνπ λα θαηαλνήζνπκε ην έγθιεκα θαη λα πξάμνπκε αλαιφγσο γηα ηελ θαηαπνιέκεζή ηνπ. Απνηεινχλ ηηο πξψηεο ζνβαξέο πξνζπάζεηεο πνπ έγηλαλ πξνθεηκέλνπ λα εξκελεπηεί θαη λα θαηαπνιεκεζεί ην έγθιεκα. Ζ θιαζζηθή εγθιεκαηνινγία απνηέιεζε έλα ζνβαξφ εγρείξεκα απνκάθξπλζεο θαη ζπλάκα δηακαξηπξίαο θαη αληίζεζεο ελάληηα ζηηο πλεπκαηηθέο θαη ζξεζθεπηηθέο εξκελείεο ηνπ εγθιήκαηνο ηεο επνρήο, πνπ επηθξαηνχζαλ θαη επεδίσθαλ λα εμεγήζνπλ ην έγθιεκα. Έζεζε ζην επίθεληξν ηεο έξεπλαο ηνλ άλζξσπν, σο εληειψο μερσξηζηή χπαξμε κε ηηο δηθέο ηνπ αλάγθεο θαη ην δηθφ ηνπ ηξφπν δσήο. Παξάδεηγκα ησλ πλεπκαηηθψλ εμεγήζεσλ απνηέιεζε ε ζενινγία ηνπ Θσκά ηνπ Αθηλάηε ( ). Τπνζηήξημε πσο ππήξρε έλαο ζετθά δνζκέλνο θπζηθφο λφκνο πνπ απνθαιππηφηαλ κέζσ ηεο πίζηεο θαη θαηαδείθλπε ηε θπζηθή ηάζε ησλ αλζξψπσλ λα πξάμνπλ ην θαιφ θαη φρη ην θαθφ. Δπίζεο, ν Αθηλάηεο ππνζηήξημε πσο ην άηνκν πνπ δηαπξάηηεη ηελ παξαβαηηθή ζπκπεξηθνξά βιάπηεη εθηφο απφ ην ζχκα, ηνλ εαπηφ ηνπ, δειαδή ηελ αλζξψπηλή ηνπ ηδηφηεηα. Ο εγθιεκαηηθφο λφκνο βαζίζηεθε ζ απηφλ ην θπζηθφ λφκν θαη ηαχηηζε ηελ παξαβίαζε ηνπ λφκνπ κε ηελ ακαξηία. Βάζεη απηνχ, πνιιά θξηθηαζηηθά βαζαληζηήξηα επηβιήζεθαλ ζηνπο εγθιεκαηίεο απφ ην θξάηνο πνπ φπσο ππνζηήξηδε δξνχζε ζην πιαίζην ηνπ Θενχ. Παξφκνηεο πλεπκαηηθέο εμεγήζεηο ηνπ εγθιήκαηνο απνηέιεζαλ ηε βάζε γηα ην Πνηληθά πζηήκαηα ηεο επνρήο. Οη πξνζεγγίζεηο απηέο δηέθξηλαλ ην θαιφ απφ ην θαθφ κε φξνπο επξέσο απνδεθηνχο θαη ινγηθνχο, ππνζηεξίδνληαο κάιηζηα πσο ππάξρεη θαη θπζηθφο λφκνο πνπ δηέθξηλε ην θαιφ απφ ην θαθφ θάλνληαο ιφγν γηα ακαξηία φηαλ θαινχληαλ λα κηιήζνπλ γηα θάπνηα εγθιεκαηηθή ή παξαβαηηθή πξάμε. κσο, ζθφπηκα ή φρη ακεινχζαλ λα αλαδεηήζνπλ ηη ήηαλ απηφ πνπ έθαλε ηνλ άλζξσπν λα είλαη θαθφο θαη φρη θαιφο, ηη ήηαλ απηφ πνπ ζα ηνλ έθαλε λα δηαπξάμεη ηελ ακαξηία θαη λα νδεγεζεί ζην έγθιεκα, βιάπηνληαο ην ζχκα θαη πάλσ απφ φια ηελ αλζξψπηλή ηνπ ηδηφηεηα. Πξφθεηηαη γηα κηα πξάμε θαηαθξηηέα απφ ην θνηλσληθφ ζχλνιν πνπ ζα ζηηγκάηηδε ην άηνκν θαη ζα επέθεξε ηελ ηηκσξία. Σν άηνκν πξνβαίλνληαο ζην έγθιεκα ζα έπαηξλε ην ξίζθν λα ράζεη ηελ ειεπζεξία ηνπ θαη ην θχξνο ηνπ ζπλεπψο ζα ήηαλ πνιινί ζπγθεθξηκέλνη νη ιφγνη πνπ ζα ηνλ νδεγνχζαλ λα ην δηαπξάμεη. ηελ νξζφδνμε ζξεζθεία ν Θεφο φξηζε ηελ αθαίξεζε ηεο δσήο αλζξψπνπ απφ άλζξσπν σο έγθιεκα κέζα απφ ηηο δέθα εληνιέο θαη ηελ πξνζηαγή Οπ θνλεχζεηο. Απηφ επηβεβαησλφηαλ θαη ζηελ Καηλή Γηαζήθε ζε πνιιά εδάθηα ηα νπνία ηαμηλνκνχζαλ ην θφλν σο ακαξηία. Οη εξκελείεο πνπ δφζεθαλ ζηνλ νξηζκφ απηφ είραλ λα θάλνπλ κε ην φηη δηαθνπηφηαλ κε ην θφλν ε απνζηνιή ηνπ αλζξψπνπ λα εθηειέζεη ην έξγν ηνπ Θενχ, ηφζν γηα ην ζχκα φζν θαη γηα ην ζχηε ν νπνίνο ζα πεξλνχζε ηελ ππφινηπε δσή ηνπ ηηκσξεκέλνο γηα ηελ πξάμε πνπ έθαλε. Ζ ζεηηθηζηηθή εγθιεκαηνινγία είρε ζαλ ζηφρν λα κειεηήζεη ηηο βαζχηεξεο αηηίεο πνπ νδεγνχζαλ ζην έγθιεκα θαη φζνλ αθνξά ηελ θνηλσλία αιιά θαη ην άηνκν. ηξεθφηαλ ελάληηα ζ απηέο ηηο πλεπκαηηθέο θαη ηηο ζετθέο αληηιήςεηο πνπ ήζειαλ ην έγθιεκα λα είλαη ζπλπθαζκέλν κε ηελ ακαξηία. Δθπξφζσπνη ηεο ζεηηθηζηηθήο εγθιεκαηνινγίαο ππήξμαλ ν Beccaria θαη ν Guerry πνπ αλαδήηεζαλ ζηηο επαξρίεο θαη ηα έζλε ηα αίηηα ηεο εγθιεκαηηθφηεηαο, ν Υνκπο κε ηε ζεσξία πεξί θνηλσληθήο ζχκβαζεο θαη ν Λνκπξφδν πνπ ζηξάθεθε ζηε βηνινγία πξνθεηκέλνπ λα δεη ηη νδεγεί ηνλ άλζξσπν ζηελ παξαβαηηθή ζπκπεξηθνξά. Σφηε γηα πξψηε θνξά εμεηάζηεθαλ ηα θνηλσληθά αίηηα ηεο εγθιεκαηηθφηεηαο θαη εμεηάζηεθε ε αλζξψπηλε ηδηφηεηα ηνπ εγθιεκαηία. Ζ επνρή ζήκαλε ην ηέινο ηεο θπξηαξρίαο ησλ ζξεζθεπηηθψλ θαη πλεπκαηηθψλ αληηιήςεσλ ηεο επνρήο πνπ ε κφλε πξνζέγγηζε πνπ είρε γηα ην έγθιεκα ήηαλ λα ην νξίδεη σο ακαξηία, αγλνψληαο πιήξσο ηα θνηλσληθά αίηηα θαη ην γεγνλφο πσο θαλέλαο δελ γελληφηαλ εγθιεκαηίαο. Πξφθεηηαη γηα ηηο πξψηεο ζεσξίεο πνπ άξρηζαλ λα κειεηάλ ην άηνκν, ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ, ηηο ηδηφηεηέο ηνπ θαη ηα φζα ιακβάλνπλ ρψξα ζε κηα θνηλσλία πξνθεηκέλνπ λα θαηαιήμνπλ ζην ηη είλαη απηφ ηειηθά πνπ δεκηνπξγεί παξαβάηεο θαη εγθιεκαηίεο. Οη ζεσξεηηθνί ηεο θνηλσληθήο ζχκβαζεο αληηθαηέζηεζαλ ηα θπζηνθξαηηθά επηρεηξήκαηα κε ηα πλεπκαηηθά επηρεηξήκαηα ησλ αλζξσπνθηνληψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, φπσο ν Αθηλάηεο πίζηεπε πσο νη άλζξσπνη θπζηθά πξάηηνπλ ην θαιφ 11

12 απφ ην θαθφ, ν Υνκπο ( ), ππνζηήξημε πσο νη άλζξσπνη αθνινπζνχλ θπζηθά ηα ελδηαθέξνληά ηνπο δίρσο λα λνηάδνληαη γηα ην αλ ζα πιεγσζεί θάπνηνο απφ ηνπο γχξσ ηνπο. Άκεζε ζπλέπεηα είλαη ην μέζπαζκα ελφο πνιέκνπ ζηελ θνηλσλία φπνπ θαζέλαο είλαη ελαληίνλ φισλ θαη έηζη ππάξρεη κηα δηαξθείο αλαζθάιεηα ζηελ θνηλσλία. Έηζη νη άλζξσπνη απνθάζηζαλ λα ζηακαηήζνπλ ηελ εγσηζηηθή ηνπο ζπκπεξηθνξά αθνχ ε θαηάζηαζε απηή δελ επλνεί θαλέλαλ. Απηφ ν Υνκπο ην νλφκαζε θνηλσληθή ζχκβαζε. Γηα ηελ θαιχηεξε δπλαηή ιεηηνπξγία ηεο θνηλσληθήο ζχκβαζεο ρξεηαδφηαλ έλαο κεραληζκφο. Απηφ ην ξφιν αλαιάκβαλε ην θξάηνο. Ήηαλ κηα αξρηθή ζνβαξή πξνζπάζεηα λα αλαγλσξηζηεί ε δχλακε ηνπ θξάηνπο σο κεραληζκφο ξχζκηζεο ηεο θνηλσλίαο θαη εμαζθάιηζεο ηεο εχξπζκεο ιεηηνπξγίαο απηήο θαη ηαπηφρξνλα ηεο δσήο απηψλ πνπ ηελ απαξηίδνπλ. Σε θηινζνθία ηνπ Υνκπο γηα ην έγθιεκα ηελ αθνινχζεζαλ θαη άιινη θηιφζνθνη πνπ ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα ην εμεγήζνπλ αθνινχζεζαλ κηα θπζηθή θαη ινγηθή νπηηθή, φπσο ν Μνληεζθηέ, ν Βνιηαίξνο, ν Ρνπζζψ. Κάπνηα ρξφληα αξγφηεξα, ν Andre-Michael Guerry ( ), έλαο Γάιινο δηθεγφξνο, δεκνζίεπζε απηφ πνπ γηα πνιινχο απνηέιεζε ηελ πξψηε εξγαζία ζηελ επηζηεκνληθή εγθιεκαηνινγία. Ζ κέζνδνο πνπ ρξεζηκνπνηνχζε αθνξνχζε ηε ζεκείσζε ησλ επηπέδσλ εγθιήκαηνο ζε γεσγξαθηθνχο ράξηεο πξνθεηκέλνπ λα μαλαπαξνπζηάζεη δηαθνξεηηθά ηα πνζνζηά ηνπ εγθιήκαηνο ζε ζρέζε κε δηάθνξνπο θνηλσληθνχο παξάγνληεο. Πίζηεπε πσο ην έγθιεκα είλαη ζπλδεδεκέλν κε ηελ έλδεηα, σζηφζν βξήθε φηη ζηελ πην εχπνξε πεξηνρή ηεο Γαιιίαο ζεκεηψλνληαλ ηα πςειφηεξα πνζνζηά εγθιήκαηνο. Μεηξψληαο ινηπφλ ηα πνζνζηά έλδεηαο ζπκπέξαλε πσο δελ αξθνχζε απφ κφλε ηεο γηα απνηειέζεη ην βαζηθφ παξάγνληα εγθιήκαηνο θαη ππνζηήξημε πσο ε επθαηξία κάιινλ απνηεινχζε πξσηαξρηθφ παξάγνληα αθνχ ζηηο πινπζηφηεξεο πεξηνρέο ππήξραλ πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη πνπ έθιεβαλ. Δπίζεο αληηπαξαηέζεθε ζηελ αληίιεςε πσο ην έγθιεκα ζπλδέεηαη κε ηελ έιιεηςε εθπαίδεπζεο. Δξεπλψληαο ηηο ζηαηηζηηθέο ηεο ρψξαο βξήθε πσο ηα πην εθπαηδεπκέλα ηκήκαηα εληνπίδνληαλ ζηε βνξεηναλαηνιηθή Γαιιία φπνπ ζρεδφλ ην 75% ησλ λέσλ κπνξνχζε λα γξάςεη θαη λα δηαβάζεη, ελψ ηα ιηγφηεξα εθπαηδεπκέλα ηκήκαηα εληνπίδνληαλ ζηε δπηηθή θαη θεληξηθή Γαιιία φπνπ κφλν ην 7% πεξίπνπ ήηαλ κνξθσκέλνη. Δλ ζπλερεία, έδεημε πσο νη πεξηνρέο κε ηα πςειφηεξα πνζνζηά εγθιεκάησλ βίαο είραλ ηα πςειφηεξα πνζνζηά εθπαίδεπζεο, ελψ απηέο κε ηα ρακειφηεξα πνζνζηά ηέηνηνπ εγθιήκαηνο είραλ ηα ρακειφηεξα πνζνζηά κάζεζεο. Δίλαη αλακθίβνιν ην γεγνλφο πσο ε εθπαίδεπζε δελ αξθεί απφ κφλε ηεο λα ζπκβάιιεη ζηε κείσζε ηνπ εγθιήκαηνο αθνχ ππάξρνπλ πνιιά θνηλσληθά αίηηα πνπ νδεγνχλ ζ απηφ φπσο ε αλεξγία, ε θηψρεηα θαη νη ςπρηθέο αζζέλεηεο πνπ είηε δελ έρνπλ δηαγλσζηεί είηε δελ έρνπλ ζεξαπεπηεί, απνπζία ηεο αξκφδηαο πξφλνηαο γηα απηέο ηηο παζήζεηο. Δπίζεο, ε έλδεηα δελ αξθεί απφ κφλε ηεο λα απνηειέζεη αίηην γηα κηα εγθιεκαηηθή πξάμε. Πεξηζζφηεξν ζαθέο είλαη ην πιαίζην εθείλσλ πνπ επηθέξεη ε έλδεηα, ηφζν ζε ςπρνινγηθφ φζν θαη ζε πιηθφ επίπεδν. Γηα παξάδεηγκα, νη ζπκκνξίεο βίαο πνπ νξγαλψλνληαη ζηνπο δξφκνπο ειιείςεη νηθνλνκηθψλ πφξσλ γηα ηελ απνξξφθεζε ηεο λενιαίαο ζε πνιηηηζκηθέο θαη αζιεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Διιείςεη θνπιηνχξαο θαη ηζνξξνπεκέλεο δηαπαηδαγψγεζεο ησλ λέσλ, αιιά θαη ειιείςεη επθαηξηψλ γηα κηα θαιχηεξε δσή, απνηέιεζκα πάληα ηεο γεληθφηεξεο έιιεηςεο νηθνλνκηθψλ πφξσλ (Παξάδεηγκα άμην λα αλαθεξζεί ζρεηηθά, απνηεινχλ ζπλνηθίεο φπσο ην Υάξιεκ ζηε Νέα Τφξθε, φπνπ ζε κηα ρψξα πνπ ζε γεληθέο γξακκέο είρε γλσξίζεη επεκεξία, κηα ζπλνηθία απνηεινχζε γθέην ησλ λέγξσλ κε ηεξάζηηα ηα πνζνζηά εγθιεκαηηθφηεηαο θαη παξαβαηηθφηεηαο. Σα αίηηα ήηαλ πξνθαλψο νηθνλνκηθά θαζψο θάλνπκε ιφγν γηα κηα επνρή φπνπ ξαηζηζηηθέο νξγαλψζεηο φπσο ε Κνπ θινπμ θιαλ δξνχζαλ αζχζηνια, θαίγνληαο αλζξψπνπο εμαηηίαο ηνπ ρξψκαηφο ηνπο. Σν γεγνλφο απηφ επέθεξε έιιεηςε επαγγεικαηηθψλ θαη θαη επέθηαζε νηθνλνκηθψλ επθαηξηψλ, εθπαηδεπηηθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ, απνκφλσζε απφ ην θνηλσληθφ ζχλνιν εμαηηίαο απνθιεηζηηθά ησλ θπζηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ κε ηειηθφ ζπκπέξαζκα έλαλ ζπλερή θαχιν θχθιν βίαο φρη κφλν κεηαμχ αηφκσλ δηαθνξεηηθήο θπιήο αιιά θαη κέζα ζην ίδην ην γθέην.). 12

13 Ο Adolphe Quetelet ( ), Βέιγνο καζεκαηηθφο, αλέιπζε ηηο ίδηεο ζηαηηζηηθέο. Αξγφηεξα, εξεχλεζε πην πξφζθαηεο ζηαηηζηηθέο γηα λα κειεηήζεη ηα θνηλσληθά δεδνκέλα ηεο επνρήο. Σα απνηειέζκαηα ησλ ζηαηηζηηθψλ έδεημαλ πσο ππήξρε ηδηαίηεξε ηαθηηθφηεηα ζηα πνζνζηά ζαλάηνπ θάζε ρξφλν, θαη ππνζηήξημε πσο ηαθηηθά θνηλσληθά δεδνκέλα ήηαλ αλάινγα ηεο ηαθηηθφηεηαο πνπ έβξηζθε ζηελ νπξάληα κεραληθή, ζπλεπψο ρξεζηκνπνίεζε ηνλ φξν θνηλσληθή κεραληθή πξνθεηκέλνπ λα ππνγξάςεη ησλ ηχπν αλαιχζεσλ ησλ θνηλσληθψλ δεδνκέλσλ. Σν 1828, βάζεη ησλ πξφζθαησλ ζηαηηζηηθψλ ζηε Γαιιία, γηα ην έγθιεκα, έδεημε πσο ππήξρε ηδηαίηεξε ηαθηηθφηεηα ζε φιεο ηηο ζηαηηζηηθέο, π.ρ. ησλ αλζξψπσλ πνπ θαηεγνξήζεθαλ γηα εγθιήκαηα ελάληηα ζηε θηψρηα, ζηνλ αξηζκφ εθείλσλ πνπ θαηεγνξήζεθαλ γηα εγθιήκαηα ελάληηα ζε άηνκα, θαη ζηελ εμήο αλαινγία: ζηνλ αξηζκφ φζσλ θαηαδηθάζηεθαλ, ζηνλ αξηζκφ φζσλ αζσψζεθαλ, ζηελ αλαινγία αλδξψλ θαη γπλαηθψλ πνπ θαηαδηθάζηεθαλ γηα εγθιήκαηα θαη ζηελ θαηαλνκή ησλ θαηεγνξνπκέλσλ αλά ειηθία. Τπνζηήξημε πσο φπσο κειεηψληαη ηα θπζηθά αίηηα κε ηνλ ίδην ηξφπν κειεηψληαη θαη νη αλζξψπηλεο ππνζέζεηο, γη απηφ ην ιφγν δήηεζε λα εξεπλήζεη ζηαηηζηηθέο απφ άιιεο ρψξεο γηα λα δεη αλ αθνινπζείηαη ε ίδηα ηαθηηθφηεηα. Δλ ζπλερεία, κειεηψληαο ηηο ζηαηηζηηθέο, ππνζηήξημε φηη θάπνηνη άλζξσπνη ήηαλ πεξηζζφηεξν πηζαλφ λα απαζρνιήζνπλ ην έγθιεκα απ φηη άιινη, εηδηθά απηνί πνπ ήηαλ λένη, θησρνί, άλεξγνη θαη ρσξίο εθπαίδεπζε. Πην ζπγθεθξηκέλα, έδεημε πσο ηα κέξε κε πεξηζζφηεξε θηψρεηα θαη πεξηζζφηεξε αλεξγία είραλ ιηγφηεξν έγθιεκα, ελ αληηζέζεη κε ηα κέξε πνπ είραλ πνιιά πινχηε θαη εξγαδφκελνπο αλζξψπνπο, φπνπ άλεξγνη θαη θησρνί δηέπξαηηαλ εγθιήκαηα. πλεπψο, θαηέδεημε ην γεγνλφο πσο ζηα κέξε πνπ ππήξρε κεγάιε αληζφηεηα αλάκεζα ζηνλ πινχην θαη ηε θηψρεηα ζην ίδην κέξνο πξνθαινχληαη πεηξαζκνί φισλ ησλ εηδψλ. Δλ ζπλερεία, ηφζν ν Guerry φζν θαη ν Quetelet, ππνζηήξημαλ πσο ε αχμεζε ηεο εθπαίδεπζεο δελ είλαη ηθαλή απφ κφλε ηεο λα κεηψζεη ην έγθιεκα. πσο έδεημαλ, νη άλζξσπνη κε πεξηζζφηεξε εθπαίδεπζε επζχλνληαη γηα ην ηη έρνπλ δηαπξάμεη ιηγφηεξα εγθιήκαηα γεληθά, αιιά έρνπλ επζχλε λα δηαπξάμνπλ πεξηζζφηεξα εγθιήκαηα βίαο. πνπ ηα πνζνζηά εθπαίδεπζεο είλαη ιηγφηεξα ε δηάπξαμε εγθιεκάησλ είλαη κεγαιχηεξε αιιά απηφ νθείιεηαη ζηε θηψρεηα. Έηζη, ν Quetelet ζπκπέξαλε πσο ε ξνπή πξνο ην έγθιεκα απνηεινχζε κηα αλάθιαζε ηνπ εζηθνχ ηνπ ραξαθηήξα, κηα άπνςε πνπ ζηεξηδφηαλ ζηε ζεσξία ηνπ Αξηζηνηέιε πνπ πξνζδηφξηδε ηελ αξεηή κε ηελ κεηξηνπάζεηα. πγθεθξηκέλα έθαλε ιφγν γηα ινγηθέο θαη ζπγθξνηεκέλεο ζπλήζεηεο πνπ θαηεπζχλνπλ ηα πάζε θαη γηα ηελ πξνλνεηηθφηεηα πνπ θαλεξψλεηαη ζηηο επελδχζεηο ζηα ηακηεπηήξηα, ζηηο εγγπήζεηο ηεο θνηλσλίαο θαη ζε δηάθνξα ηδξχκαηα πνπ εληζρχνπλ απηή ηελ πξνλνεηηθφηεηα. Καη αθξηβψο ε έιιεηςε απηήο (ηεο πξνλνεηηθφηεηαο) νδεγεί ηνπο λένπο λα δηαπξάηηνπλ πςειά πνζνζηά εγθιήκαηνο. Σν ίδην ηζρχεη θαη πξέπεη λα αλαιπζεί, γηα ηνπο αλζξψπνπο πνπ είλαη θησρνί θαη άλεξγνη θαη πεξηζηνηρίδνληαη απφ πινχην. πλεπψο, κε ηελ ελίζρπζε ηεο εζηθήο εθπαίδεπζεο απφ ηελ πνιηηηθή βειηηψλεηαη ε δσή ησλ αηφκσλ. Οη ζηαηηζηηθέο έδεημαλ απηφ πνπ ζα ήηαλ πην ινγηθφ. πνπ ππάξρεη θηψρεηα θαη αλεξγία αθνινπζεί αιπζηδσηά ην έγθιεκα. Αθφκα νη ζηαηηζηηθέο βξήθαλ πσο ην έγθιεκα εθηφο απφ ηελ έλδεηα, βξίζθεη πξφζθνξν έδαθνο ζε λένπο θαη ρσξίο εθπαίδεπζε αλζξψπνπο. Απφ απηφ επηβεβαηψλεηαη ην ζπκπέξαζκα φρη κφλν πσο ε θηψρεηα είλαη αξθεηή απφ κφλε ηεο λα επηθέξεη δεηλά φπσο ηα εγθιήκαηα, αιιά θαη ε θηψρεηα επεξεάδεη θαη ηνκείο θαζνξηζηηθνχο γηα ηε δηακφξθσζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ αηφκνπ φπσο είλαη ε εθπαίδεπζε, πνπ έρεη θπξίαξρν ξφιν φηαλ ν άλζξσπνο είλαη λένο θαη δηακνξθψλεη ην ραξαθηήξα ηνπ θαη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ. Απφ απηφ πξνθχπηεη θαη ην επφκελν ζπκπέξαζκα ησλ ζηαηηζηηθψλ, φηη νη λένη είλαη πεξηζζφηεξν επηξξεπήο ζηα εγθιήκαηα. Απηφ εξκελεχεηαη απφ ην γεγνλφο πσο ν λένο άλζξσπνο έρεη αλάγθε απφ ηελ θνηλσληθνπνίεζε. Οη πξψηεο νκάδεο θνηλσληθνπνίεζεο είλαη ε νηθνγέλεηά θαη ην ζρνιείν. Κάλνληαο ινηπφλ ιφγν γηα λένπο πξνεξρφκελνπο απφ θησρέο νηθνγέλεηεο, ζπλήζσο ρσξίο θάπνηα ηδηαίηεξε κφξθσζε πνπ κάρνληαη γηα λα εμαζθαιίζνπλ ηα πξνο ην δελ ή είλαη αληηκέησπνη κε ηελ αλεξγία, είλαη αλακελφκελν λα κελ έρνπλ ηελ επηζπκεηά δπλαηή ζπκκεηνρή ζηελ αλαηξνθή ησλ παηδηψλ ηνπο. Δπνκέλσο ν ξφινο απηφο κεηαηίζεηαη θαηά θχξην ιφγν ζην ζρνιείν. Καη εδψ ηίζεηαη ην δήηεκα ησλ ηαμηθψλ θξαγκψλ ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο. Απηφ απνδεηθλχεηαη απφ ηα ηεξάζηηα πνζνζηά καζεηηθήο δηαξξνήο πνπ ζεκεηψλνληαη απφ ην ζρνιείν εηεζίσο αθφκα θαη απφ κηθξέο ηάμεηο αιιά θαη απφ ηνπο καζεηέο πνπ αδπλαηνχλ λα πεξάζνπλ ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε εμαηηίαο ηνπ δπζβάζηαρηνπ νηθνλνκηθνχ βάξνπο πνπ νη νηθνγέλεηέο ηνπο είλαη αλίθαλεο 13

14 λα επσκηζηνχλ. πλεπψο νη λένη πνπ έρνπλ εγθαηαιείςεη ην ζρνιείν απφ λσξίο, ειιείςεη πλεπκαηηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ θαη εζηθψλ ζηεγαλψλ πνπ ζα φθεηιε λα θαιιηεξγήζεη ε νηθνγέλεηα θαη ην ζρνιείν, είλαη εχθνιν λα γίλνπλ κέιε ζπκκνξηψλ θαη λα πηνζεηήζνπλ ηελ ςπρνινγία ηνπ φρινπ θαη λα παξαβαηήζνπλ ή λα απνξξνθεζνχλ ζε κε λφκηκεο ελέξγεηεο πξνθεηκέλνπ λα επηδήζνπλ. Απφ ηελ άιιε, κελ έρνληαο θάπνην πηζηνπνηεηηθφ πςειήο κφξθσζεο αλαγθάδνληαη λα γίλνπλ θζελφ εξγαηηθφ δπλακηθφ ή λα βξεζνχλ αληηκέησπνη κε ηελ αλεξγία. ια απηά ζα ηνπο θέξνπλ αληηκέησπνπο κε πξνβιήκαηα επηβίσζεο θαη ελδερνκέλσο, ππφ ζπγθεθξηκέλεο θαη πξναλαθεξφκελεο ζπλζήθεο, λα αλαγθαζηνχλ λα πξνβνχλ ζε κε λφκηκεο δηαδηθαζίεο πξνθεηκέλνπ λα επηβηψζνπλ. ια ηα παξαπάλσ ζε ζπλδπαζκφ κεηαμχ ηνπο είλαη ηθαλά λα απαληήζνπλ ζην εξψηεκα ηη θάλεη νξηζκέλεο νκάδεο λα είλαη πεξηζζφηεξν πηζαλφ λα παξαβαηήζνπλ απ φηη θάπνηεο άιιεο. Απηφ εμεγείηαη θαη ζηα επφκελα απνηειέζκαηα ησλ ζηαηηζηηθψλ πνπ ππνζηεξίδνπλ πσο νη παξαβάζεηο ζεκεηψλνληαη ζε γεηηνληέο κε ζπγθεληξσκέλν πινχην. Αζθαιψο απηφ ζπκβαίλεη εμαηηίαο ηεο νηθνλνκηθήο αληζφηεηαο, πνπ είλαη θαη ε βαζηθή αηηία ηεο εγθιεκαηηθφηεηαο. Οη γεηηνληέο απηέο απνηεινχλ πξφθιεζε θαζψο φρη κφλν ζπγθεληξψλνπλ φια εθείλα πνπ είλαη απαξαίηεηα γηα ηελ επηβίσζε ηνπ αηφκνπ αιιά θαη φια εθείλα πνπ γηα ηα άηνκα πνπ αλήθνπλ ζε θησρά ζηξψκαηα θαληάδνπλ ππεξθπζηθά. Σα εγθιήκαηα απηά απνηεινχλ κηα επέθηαζε ηεο αδηθίαο απηήο ηεο άληζεο θαηαλνκήο. Μφλν πνπ ε αδηθία θαη ν ηαμηθφο δηαρσξηζκφο ζπλερίδνπλ θαη ζηελ πνηλή θαζψο ν άλζξσπνο πνπ θαηεγνξείηαη γηα θινπή, αθφκα θαη πιηθψλ αγαζψλ απαξαίηεησλ γηα λα δήζεη, ζα εγθιεηζηεί ζε ζσθξνληζηηθφ ίδξπκα γηα κεγάιε ρξνληθή πεξίνδν, ελψ εθείλνη πνπ έρνπλ θαηαθέξεη λα ζπγθεληξψζνπλ ηνλ πινχην, θάηη πνπ έρνπλ θαηαθέξεη απνδεδεηγκέλα, ζπλήζσο φρη κε λφκηκα κέζα βξίζθνληαη ειεχζεξνη θαη αηηκψξεηνη. (παξάδεηγκα ηδηνθηήηεο θηηξίσλ αιιά θαη πινίσλ κε αλακθίβνιε αζθάιεηα ηα νπνία κε ηελ θαηάξξεπζε ηνπο πξνθάιεζαλ ην ζάλαην πνιιψλ αλζξψπσλ φπσο ην αθαηάιιειν θηίξην ηεο Ρηθνκέμ πνπ θαηέξξεπζε ζην ζεηζκφ ηνπ 1999 θαη απνηέιεζε ηνλ ηάθν πνιιψλ αλζξψπσλ κε ηελ παξάδνμε αληηζηνηρία ησλ 39 ζπκάησλ θαη θαλελφο ελφρνπ, θαη ηνπ λαπαγίνπ ηνπ πινίνπ άκηλα πνπ επίζεο απνηέιεζε πγξφ ηάθν γηα 81 αλζξψπνπο, κε ηελ ίδηα παξάδνμε αληηζηνηρία αθνχ θαλέλαο δελ ηηκσξήζεθε παξ φιν πνπ ην πινίν ήηαλ απνδεδεηγκέλα αθαηάιιειν λα ηαμηδεχεη πηα). Μηα άιιε άπνςε ηνπ Quetelet, ε νπνία θαηαθξίζεθε ηδηαίηεξα, ππνζηήξηδε πσο ηα εγθιήκαηα απνηεινχλ αλαπφθεπθην ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα ηεο θνηλσλίαο ε νπνία εηνηκάδεη ην έγθιεκα θαη νη κνλαδηθνί έλνρνη είλαη απηνί πνπ ην εθηεινχλ. Οη θξηηηθέο ζ απηή ηελ ξηδνζπαζηηθή γηα ηελ επνρή δήισζε, εζηίαζαλ ζην φηη απηή ε εμήγεζε ηνπ εγθιήκαηνο ππνλννχζε απαξαίηεηα ηνλ αζετζκφ θαη αθφκα ρεηξφηεξα πσο δελ κπνξνχζε λα ιεθζεί θαλέλα κέηξν πξνθεηκέλνπ λα ππάξμεη θάπνηα κείσζε ζηα πνζνζηά εγθιήκαηνο αθνχ φπσο πίζηεπε ην έγθιεκα θαη ε ηηκσξία έπξεπε λα είλαη ζηαζεξά ζε κηα θνηλσλία. Απηφ ην πξνζδηνξίδεη ιέγνληαο πσο νη θαηαλνκή ησλ θπιαθηζκέλσλ, ην θαηαζθεχαζκα ησλ αιπζίδσλ θαη ε αγρφλε έρνπλ κεγάιε ζρέζε κε ηα εηζνδήκαηα ηνπ θξάηνπο. Σέινο, ζπκπέξαλε πσο κε ηνπο ηξφπνπο απηνχο ηα εγθιήκαηα πνπ πξφθεηηαη λα δηαπξαρηνχλ κπνξνχλ λα πξνβιεθζνχλ απαξηζκψληαο εθ ησλ πξνηέξσλ ηηο γελλήζεηο θαη ηνπο ζαλάηνπο ζε κηα ρψξα. Αθνινχζσο ππνζηήξημε πσο νη αξηζκνί ησλ αηηηψλ ησλ εγθιεκάησλ ήηαλ πεξηνξηζκέλνη θαη πσο νη θπβεξλήζεηο ζα έπξεπε λα ζπλερίζνπλ ηνπο ηχπνπο πνιηηηθήο ηεο ηηκσξίαο πνπ είρε εηζεγεζεί ν Beccaria θαη γεληθφηεξα πσο ζα έπξεπε λα ιεθζνχλ κηα ζεηξά θνηλσληθψλ κεηαξξπζκίζεσλ πνπ ζα νδεγνχζαλ ηηο εζηθέο θαη δηαλνεηηθέο ηδηφηεηεο ηεο ρψξαο ζε αθκή, κε άκεζε ζπλέπεηα θαη ηελ κείσζε ησλ επηπέδσλ ηνπ εγθιήκαηνο. Ο Quetelet πίζηεπε πσο ην έγθιεκα ζηελ νπζία αηηηνινγείηαη απφ εζηθή αηέιεηα ε νπνία απνθαιππηφηαλ ζηα βηνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά, ηδηαίηεξα ζηελ εκθάληζε ηνπ πξνζψπνπ θαη ηνπ θεθαιηνχ. Γη απηφ θαη νη θξηηηθέο πνπ αζθήζεθαλ ζηε ζεσξία ηνπ είραλ πεζηκηζηηθφ ραξαθηήξα κε ηελ έλλνηα φηη ζα κπνξνχλ λα ιεθζνχλ ειάρηζηα κέηξα απφ ηνπο πνιηηηθνχο γηα ηε κείσζε ηνπ εγθιήκαηνο. Λακβάλνληαο ππφςε ηα φζα ππνζηήξημε ν Quetelet, γελλάηαη ε απνξία πσο ελψ είλαη δπλαηφ λα πηνζεηεί ηελ άπνςε φηη ε ίδηα ε θνηλσλία εηνηκάδεη ην έγθιεκα, ζπλεπψο λα θάλεη ιφγν γηα θνηλσληθά αίηηα, απφ ηελ άιιε λα ππνζηεξίδεη πσο απηφ δελ κεηαβάιιεηαη θαη φηη ε θνηλσλία ζα αξθείηαη κφλν ζε πξνβιέςεηο. Οη θνηλσλίεο ζαθψο κεηαβάιινληαη θαη εμειίζζνληαη. Άξα κηα θνηλσλία ε νπνία έρεη ήδε θάλεη ην πξψην βήκα λα 14

15 αλαγλσξίζεη φηη πάζρεη, ην επφκελν βήκα είλαη λα αιιάμεη θαη λα ζεξαπεχζεη φηη ηελ πιήηηεη θαη ηελ θάλεη λα αζζελεί. Απηφ ζεκαίλεη πσο είλαη παξάινγε ε άπνςε λα ζεσξεί θάπνηνο πσο θάηη αθχζηθν φπσο ην έγθιεκα, κηα πξάμε πνπ δηαηαξάζζεη ηελ νκαιή δσή κηαο θνηλσλίαο θαη δελ ηε βνεζά λα εμειηρζεί κε ζπλνρή θαη νκαιά, είλαη αλαπφθεπθην λα ζπκβαίλεη. Αληίζεηα άθξσο εθηθηή είλαη κηα θνηλσλία πνπ δελ ζα νδεγεί ηνπο αλζξψπνπο ζην έγθιεκα θαη πνπ έκπξαθηα ζα έρεη ηξφπνπο λα ηνπο απνηξέπεη απφ ηέηνηεο ελέξγεηεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζα θαηαπνιεκά ηα θνηλσληθά αίηηα πνπ επζχλνληαη γηα εγθιεκαηηθέο πξάμεηο φπσο ε έλδεηα πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ άληζε θαηαλνκή πινχηνπ, ε αλεξγία, ε έιιεηςε παηδείαο. Θα πξέπεη λα δηαζθαιίδεη αλζξψπηλεο ζπλζήθεο δηαβίσζεο θαη ηα άηνκα πνπ ηελ απαξηίδνπλ λα κε δνπλ απνθιεηζηηθά γηα λα εμαζθαιίδνπλ ηα πξνο ην δελ αιιά θαη λα αζρνινχληαη θαη κε ην πψο ζα θαηαθηνχλ ηα βαζηθά γηα ην επ δελ. Μηα θνηλσλία κε ηνπο θαηνίθνπο ηεο λα απαζρνινχληαη κε ηελ ηέρλε, ηνλ πνιηηηζκφ, λα έρνπλ εμαζθαιηζκέλε ηαηξηθή πεξίζαιςε ψζηε λα κελ αλαγθαζηνχλ λα παξαβαηήζνπλ ή λα παξαδνζνχλ ζε πεξίπησζε θάπνηαο αζζέλεηαο πνπ ζα έρνπλ ιπκέλα ηα βηνπνξηζηηθά ηνπο πξνβιήκαηα, ηφζν ησλ ίδησλ φζν θαη ησλ παηδηψλ ηνπο, πνπ δελ ζα αγσληνχλ ζπλερψο γηα ην αχξην, ζίγνπξα απηή ε θνηλσλία ζα έρεη ιηγφηεξνπο ιφγνπο λα πεξηκέλεη εγθιεκαηηθέο ελέξγεηεο, πνπ θαηά θχξην ιφγν φηαλ απηέο ζα ζπκβαίλνπλ ζα ζρεηίδνληαη κε δηαλνεηηθέο αζζέλεηεο νη νπνίεο είηε ζα έρνπλ επθαηξίεο λα δηαγλσζηνχλ έγθαηξα, ή λα ζεξαπεπηνχλ ή ζα ζρεηίδνληαη κε εγθιήκαηα πάζνπο. Δπίζεο, ν Quetelet έθαλε ιφγν γηα ηα εηζνδήκαηα ηνπ θξάηνπο πνπ ζρεηίδνληαη άκεζα κε ην ζσθξνληζκφ ηεο επνρήο, φπσο ε αγρφλε θαη νη αιπζίδεο. Θεψξεζε κε ηνλ ηξφπν απηφ ηε βηνκεραλία πνπ ζπληεξείηαη εμαηηίαο ηνπ εγθιήκαηνο θαη έηζη ζπληεξεί θαη ην ίδην ην θξάηνο. Σελ άπνςε απηή δηαηχπσζε θαη ν Καξι Μαξμ, ζην έξγν ηνπ Δγθψκην ηνπ εγθιήκαηνο, θαηαδεηθλχνληαο πσο ππάξρεη έλα νιφθιεξν ζχζηεκα εξγαζίαο πνπ ζηεξίδεηαη απφ ην έγθιεκα, φπσο νη θιεηήξεο, νη δηθαζηέο, θιεηδαξάδεο αθφκα θαη ε θαζηέξσζε ηνπ κηθξνζθνπίνπ. κσο ζηε ζπλέρεηα, εχινγα ππνζηεξίδεη πσο ην έγθιεκα απνζχξεη απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο έλα ηκήκα ηνπ πεξηηηνχ πιεζπζκνχ (ην ιεγφκελν ινχκπελ πξνιεηαξηάην ). αλ αληίινγνο ηίζεηαη ε ππνζηήξημε πσο αλ κηα θνηλσλία ζπγθξνηεκέλε θξφληηδε γηα ηελ επεκεξία ησλ κειψλ ηεο, εμαζθαιίδνληάο ηνπο πξσηίζησο ηα απαξαίηεηα γηα λα δνπλ θαη θαηφπηλ παξέρνληαο ηνπο επθαηξίεο εθπαηδεπηηθέο, πνιηηηζκηθέο θαη αζιεηηθέο, ηφηε ηα ίδηα ηα κέιε ζα ήηαλ ηθαλά λα αληακείςνπλ ηελ θνηλσλία, κε ηηο παξνρέο ηνπο σο επηζηήκνλεο, αζιεηέο, ή άλζξσπνη ησλ γξακκάησλ θαη ησλ ηερλψλ. Έηζη ηα θέξδε ηνπ θξάηνπο πνπ φπσο ππνζηήξηδε ν Quetelet ππάξρνπλ εμαηηίαο ηνπ εγθιήκαηνο, ζα ππήξραλ ίζσο αθφκα θαη ζε πην κεγάιν βαζκφ, θαη κάιηζηα ζε πγηέο αιιά πεξηζζφηεξν πξαθηηθφ επίπεδν αθνχ απηή ε θνηλσλία ζα απαξηηδφηαλ απφ αλζξψπνπο ηθαλνχο θαη ρξήζηκνπο, πνπ ζα εξγάδνληαλ φινη καδί γηα ηελ επεκεξία θαη ηελ πξφνδν απηήο. Καη βάζεη ησλ παξαπάλσ, πξνθαλψο δελ ζα ηίζεηαη ζέκα εζηθήο αηέιεηαο θαζψο επίζεο ζηε δνκή κηαο ηέηνηαο θνηλσλίαο θαζνξηζηηθφ ξφιν ζα θαηέρεη ην πνιηηηθφ ζχζηεκα. Πξφθεηηαη γηα ην πνιηηηθφ ζχζηεκα πνπ δελ ζα κέλεη άπξαγν ζηε ζέα ηνπ εγθιήκαηνο θαη κέζσ απηνχ ηεο θαηαδίθεο ηφζν ηνπ ζχκαηνο ηεο εγθιεκαηηθήο πξάμεο φζν θαη ηνπ απηνπξγνχ, αιιά αληίζεηα κέζσ ησλ άλσζελ πξαθηηθψλ ζα έρεη σο θχξην κέιεκα ηελ επεκεξία ηεο θνηλσλίαο θαη ησλ κειψλ ηεο. Ο Cesare Lombroso ( ), ηνπ νπνίνπ πξνθάηνρνο ππήξμε ν Quetelet, ήηαλ θαζεγεηήο ηεο ηαηξηθήο θαη αξγφηεξα εηδηθεχηεθε ζηελ ςπρηαηξηθή. Σν 1876 δεκνζίεπζε ην πξψην ηνπ βηβιίν κε ηίηιν Ο εγθιεκαηίαο άλζξσπνο ζην νπνίν ηζρπξίζηεθε πσο oη εγθιεκαηίεο ήηαλ βηνινγηθά ζε πξψηκν εμειηθηηθφ ζηάδην κε πςσκέλε πιάηε, άλζξσπνη πεξηζζφηεξν πξσηφγνλνη θαη κε ηδηαίηεξε εμέιημε απφ ηνπο αληίζηνηρνπο κε εγθιεκαηίεο. Ο Λνκπξφδν ρξεζηκνπνίεζε ηνλ φξν αηαβηζκφο πξνθεηκέλνπ λα πεξηγξάςεη απηνχο ηνπο αλζξψπνπο. Ο φξνο αλαθέξεηαη ζηελ εκθάληζε ελφο ή πεξηζζφηεξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ ελφο πξνγφλνπ ζε έλαλ απφγνλν, ηα νπνία είραλ εμαθαληζηεί επί δχν γεληέο. Ζ εκθάληζε ηνπ αηαβηζκνχ νθείιεηαη ζηνλ ηπραίν ζπλδπαζκφ γνληδίσλ πνπ έρεη ζαλ απνηέιεζκα ηελ επαλεκθάληζε ιεζκνλεκέλσλ ραξαθηεξηζηηθψλ. Παξάιιεια, εξκελεχεη ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ εκθαλίδνληαη ζε πιάγηνπο ζπγγελείο πνπ ιείπνπλ απφ άκεζνπο πξνγφλνπο θαη παξαηεξνχληαη ζηα ςπρνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά. Ζ ζεσξία ηνπ βαζηδφηαλ ζε κεγάιν κέξνο ζηε ζεσξία ηνπ Γαξβίλνπ γηα ηελ αλζξψπηλε εμέιημε θαζψο θαη ζε αλζξσπνινγηθέο ζεσξίεο. Ο Γαξβίλνο έδεηρλε 15

16 πσο νη άλζξσπνη γεληθά ήηαλ ην ίδην είδνο ραξαθηήξσλ φπσο ηα ππφινηπα δψα, εθηφο απφ απηνχο πνπ ήηαλ ηδηαίηεξα αλαπηπγκέλνη. Δλψ αξρηθά ν Λνκπξφδν ζηξάθεθε ζηνλ εμειηθηηθφ αηαβηζκφ γηα λα εμεγήζεη ην έγθιεκα, ζηε ζπλέρεηα επηθεληξψζεθε ζε πεξηβαιινληηθνχο θαη βηνινγηθνχο παξάγνληεο πνπ νδεγνχλ ζ απηφ. Πεξηέιαβε παξάγνληεο φπσο ην θιίκα, ηε βξνρφπησζε, ηελ ηηκή ηνπ ζηηαξηνχ, ην ζεμ θαη ηηο ζρέζεηο ζηνπο γάκνπο, ηνπο εγθιεκαηηθνχο λφκνπο, ηηο πξαθηηθέο ησλ ηξαπεδψλ, ηηο εζληθέο πνιηηηθέο δαζκνινγηψλ, ηε δνκή ηεο θπβέξλεζεο, ηελ νξγάλσζε ηεο εθθιεζίαο θαη ηελ θαηάζηαζε ηεο ζξεζθεπηηθήο πίζηεο. Αξγφηεξα εζηηάδνληαο ζε άιινπο παξάγνληεο ππνζηήξημε πσο ππήξραλ ηξεηο ηάμεηο εγθιεκάησλ, ε πξψηε απαζρνινχζε ην 1/3 ησλ παξαβαηψλ, πξνθεηκέλνπ λα γίλεη θαηαλνεηφο ν εμειηθηηθφο αηαβηζκφο απφ ηνπο πξσηφγνλνπο. Τπήξραλ θαη νη παξάθξνλεο εγθιεκαηίεο γηα παξάδεηγκα, ειίζηνη, βιάθεο, παξαλντθνί, άηνκα πνπ ππνθέξνπλ απφ κειαγρνιία, θη εθείλνη πνπ πιήηηνληαη απφ γεληθή παξάιπζε, άλνηα, αιθννιηζκφ, επηιεςία ή πζηεξία. Σέινο, ε εγθιεκαηηθή (criminaloid), είλαη κηα κεγάιε γεληθή ηάμε ρσξίο ηδηαίηεξα ςπρνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ή αλαγλσξίζηκεο δηαλνεηηθέο δηαηαξαρέο, ησλ νπνίσλ ην δηαλνεηηθφ θαη ζπλαηζζεκαηηθφ κέξνο απνηέιεζαλ νη ίδηεο νη ζπλζήθεο ππφ ηηο νπνίεο επηηξέπεηαη ε θαθνήζεο θαη εγθιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά. Δπίζεο ζηελ ηάμε απηή αλήθνπλ εγθιεκαηίεο κε αμηνζέβαζηε ζέζε ζηελ θνηλσλία πνπ πξνζπαζνχλ λα απνθξχςνπλ ηελ εγθιεκαηηθή ηνπο πξνζσπηθφηεηα. Αξγφηεξα νη θξηηηθέο πνπ αζθήζεθαλ ζην έξγν ηνπ Λνκπξφδν έθαλαλ ιφγν γηα κηα ζεσξία αλφεηε θαη αθειή αθνχ θαη νη ίδηεο νη επηζηήκεο κε ηελ εμέιημή ηνπο θαηέξξηςαλ ηα ιεγφκελά ηνπ. πσο γηα παξάδεηγκα νη ηνκείο ηεο ςπρηαηξηθήο θαη ηεο ςπρνινγίαο πνπ δείρλνπλ πσο νη ζρέζεηο αλάκεζα ζην έγθιεκα θαη ηελ επηιεςία, ή αλάκεζα ζην έγθιεκα θαη ηελ παξαθξνζχλε ήηαλ πεξηζζφηεξν ζχλζεηεο θαη πεξηεθηηθέο απφ ηηο ζρέζεηο ηνπ Λνκπξφδν. Παξ φια απηά θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηνπ 20 νπ αηψλα θαη παξαπάλσ, ηα εγρεηξίδηά ηνπ πεξηγξάθνληαλ σο ηα πξψηα εγθιεκαηνινγηθά πνπ αλαδεηνχζαλ ηηο αηηίεο ηνπ εγθιήκαηνο θαη επνκέλσο ζαλ ηδξπηηθέο ηεο ζεηηθηζηηθήο εγθιεκαηνινγίαο. Με ηα ρξφληα, ε επηζηήκε ηεο εγθιεκαηνινγίαο θαη νη ζπλαθείο ή ζπλεξγαδφκελνη θιάδνη απέδεημαλ πσο θαλέλαο άλζξσπνο δελ γελληέηαη εγθιεκαηίαο αιιά γίλεηαη εμαηηίαο ησλ φζσλ πξφθεηηαη λα ζπκβνχλ ζηε δσή ηνπ. Σελ άπνςε απηή αλαγθάζηεθε λα παξαδερζεί θαη ν ίδηνο ν Λνκπξφδν πεξηιακβάλνληαο ηνπο εμσγελείο παξάγνληεο σο αίηηα ελφο εγθιήκαηνο. Χζηφζν, ην δήηεκα αλ κπνξεί ε θχζε λα ππεξηζρχζεη ηεο αλαηξνθήο θαη ηεο θνηλψο απνδεθηήο θαη εθκαζεκέλεο ζπκπεξηθνξάο, ή ηεο θνηλσληθήο ηζνξξνπίαο φζσλ αθνξά ηνπο εμσγελείο παξάγνληεο, είλαη έλα δήηεκα πνπ απαζρνιεί ηελ εγθιεκαηνινγία αθφκα θαη ζηηο κέξεο καο. Δμεηάδνληαο ηε ζρέζε κεηαμχ ησλ δχν ζεσξηψλ, ε ζεηηθή εγθιεκαηνινγία ίζσο λα θαίλεηαη πσο αληηηίζεηαη ζηελ θιαζζηθή εγθιεκαηνινγία θαζψο επίζεο πηζαλφλ είλαη νη θιαζζηθέο εγθιεκαηνινγηθέο ζεσξίεο λα κπνξνχλ λα εξκελεπηνχλ ζαλ κηα ππνλννχκελε ζεσξία ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο πνπ είλαη αξθεηά ζπλεπήο κε ηνλ πνδηηηβηζκφ. Δλψ ζην παξειζφλ νη θιαζζηθνί εγθιεκαηνιφγνη ππέζεηαλ πσο ε βεβαηφηεηα θαη ε δξηκχηεηα ησλ ηηκσξηψλ ήηαλ νη κφλνη ζρεδφλ παξάγνληεο πνπ ζα επεξέαδαλ ηελ εγθιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά, ν Roshier σο ππεξαζπηζηήο ηεο θιαζζηθήο εγθιεκαηνινγίαο ππνζηήξημε πσο δελ ππήξρε θακία έκθπηε δηαλνεηηθή ζέζε πνπ λα απέθιεηε ηελ εθηίκεζε ησλ θνηλσληθφ-νηθνλνκηθψλ θεηκέλσλ ηνπ εγθιήκαηνο απφ ην λα απαηηείηαη κφλν ε ζπγθέληξσζή ηνπο ζηελ απνηξνπή ηνπ εγθιήκαηνο. Ζ άπνςε απηή παξνπζηάδεη ην ζχζηεκα πνηληθήο δηθαηνζχλεο σο ηε κφλε πηπρή πνπ επεξεάδεη ηηο αηνκηθέο ιήςεηο απνθάζεσλ φζνλ αθνξά ην αλ αμίδεη λα δηαπξάμεη θάπνηνο ην έγθιεκα ή φρη. πλεπψο, ε θιαζζηθνί εγθιεκαηνιφγνη ζα κπνξνχζαλ λα αλαπηχμνπλ θαη λα εμεηάζνπλ ηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηα επίπεδα εγθιήκαηνο εθηφο ηνπ ζπζηήκαηνο πνηληθήο δηθαηνζχλεο, φπσο γηα παξάδεηγκα ηνπο βηνινγηθνχο, ςπρνινγηθνχο θαη ηνπο θνηλσληθνχο παξάγνληεο πνπ ζα πεξηγξάθνληαλ σο εγθιεκαηηθά αίηηα. Οη ζεηηθηζηέο είραλ ηεθκεξηψζεη πσο νη βηνινγηθνί, νη ςπρνινγηθνί θαη νη θνηλσληθνί παξάγνληεο κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηελ εγθιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά ελ αληηζέζεη κε ηε δξηκχηεηα ησλ εγθιεκαηηθψλ ηηκσξηψλ. Χζηφζν, ε δξηκχηεηα ησλ εγθιεκαηηθψλ ηηκσξηψλ ίζσο λα επεξέαδε ηελ εγθιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά. πκπεξαζκαηηθά, ηφζν ε ζεηηθηζηηθή φζν θαη ε θιαζζηθή εγθιεκαηνινγία επηδηψθνπλ λα πξνζδηνξίζνπλ ηνπο παξάγνληεο πνπ 16

17 επεξεάδνπλ ηελ επίπησζε ηεο εγθιεκαηηθήο ζπκπεξηθνξάο. Ζ κνλαδηθή αληίζεζε αλάκεζά ηνπο έγθεηηαη ζην πνηνη έρνπλ πεξηζζφηεξε θαη πνηνη ιηγφηεξε επηξξνή ζηελ εγθιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά. 17

18 i) Ο ξφινο ηνπ θξάηνπο σο κεραληζκφο ξχζκηζεο ηεο θνηλσλίαο. θφπηκν είλαη ζ απηφ ην ζεκείν λα αλαθέξνπκε θάπνηα πξάγκαηα γηα ην ζθνπφ θαη γηα ην ξφιν ηνπ θξάηνπο αλαθνξηθά κε ην έξγν ηνπ γηα ηε ξχζκηζε κηαο θνηλσλίαο. αλ θξάηνο νξίδεηαη ε «πνιηηηθή νξγάλσζε ηεο νηθνλνκηθά θπξίαξρεο ηάμεο πνπ απνζθνπεί ζηελ ππεξάζπηζε ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο θαη ηελ θάκςε ηεο αληίζηαζεο ησλ άιισλ ηάμεσλ. Γειαδή ην θξάηνο είλαη ην βαζηθφ κέζν ηεο πνιηηηθήο εμνπζίαο ζηελ ηαμηθή θνηλσλία. Δκθαλίζηεθε ζαλ απνηέιεζκα ηνπ θνηλσληθνχ θαηακεξηζκνχ ηεο εξγαζίαο, ηεο εκθάληζεο ηεο αηνκηθήο ηδηνθηεζίαο ζηα κέζα παξαγσγήο θαη ηεο δεκηνπξγίαο αληαγσληζηηθψλ ηάμεσλ. Σα γλσξίζκαηα ηνπ θξάηνπο είλαη: α) ε χπαξμε ελφο εηδηθνχ ζπζηήκαηνο νξγάλσλ θαη ζεζκψλ (θξαηηθφο κεραληζκφο) πνπ πξαγκαηνπνηνχλ ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο, β) ην δίθαην πνπ εδξαηψλεη έλα ζπγθεθξηκέλν ζχζηεκα θαλφλσλ, γ) κηα νξηζκέλε εδαθηθή πεξηνρή ζηελ νπνία επεθηείλεηαη ε λνκηθή εμνπζία ηνπ δνζκέλνπ θξάηνπο. Σν εθκεηαιιεπηηθφ θξάηνο ήηαλ πάληνηε δηθηαηνξία κηαο ζπγθεθξηκέλεο ηάμεο, εδξαίσλε θαη ππεξάζπηδε ηα ζπκθέξνληα απηήο ηεο ηάμεο. Δίλαη γλσζηνί νη παξαθάησ ηζηνξηθνί ηχπνη θξάηνπο: δνπινθηεηηθφ, θενπδαξρηθφ, αζηηθφ»( χληνκν θνηλσληθνπνιηηηθφ ιεμηθφ 1995: ζει.166). Ζ δεκηνπξγία ηνπ έγηλε κε ην ρσξηζκφ ηεο θνηλσλίαο ζε ηάμεηο εθκεηαιιεπηψλ θαη εθκεηαιιεπνκέλσλ, ζαλ πξντφλ ησλ αλεηξήλεπησλ ηαμηθψλ αληηζέζεσλ. ηε καξμηζηηθή παξάδνζε απνδφζεθαλ ζην θξάηνο δηάθνξνη θαη παξεκθεξείο κεηαμχ ηνπο νξηζκνί. ινη ηνπο ζπγθιίλνπλ ζε δχν βαζηθά ζεκεία. Πξψηνλ, φηη ην θξάηνο απνηειεί θχξηα κνξθή εθκεηάιιεπζεο θαη δεχηεξνλ, ζηελ επηηαθηηθή αλάγθε ηεο ζπληξηβήο ηνπ θαη ηεο αληηθαηάζηαζήο ηνπ. Ο Λέληλ φξηζε ην θξάηνο σο κηα κεραλή γηα ηε δηαηήξεζε θαη ηελ θπξηαξρία κηαο ηάμεο πάλσ ζηελ άιιε. Γηαπηζηψλεη επίζεο έλαλ ζξεζθεπηηθφ ραξαθηήξα πνπ έρεη απνδνζεί ζην θξάηνο, απνδίδνληάο ηνπ κηα ππεξθπζηθή κνξθή πέξα απφ αλζξψπηλεο δπλαηφηεηεο θαη γεγνλφηα. Πξφθεηηαη γηα κηα αληίιεςε πνπ ζπκβαδίδεη θαη θαιχπηεη ζην έπαθξν ηα ζπκθέξνληα ηνπ θάζε θνξά δπλάζηε, είηε κηιάκε γηα θενπδάξρε γαηνθηήκνλα είηε γηα θαπηηαιηζηή, δηθαηνινγψληαο κ απηφλ ηνλ ηξφπν ηελ χπαξμε ηνπ εθκεηαιιεπηηθνχ ζπζηήκαηνο. Δλ νιίγνηο, ην θξάηνο απνηειεί πξντφλ αλεηξήλεπησλ ηαμηθψλ αληηζέζεσλ θαη εκθαλίδεηαη φπνπ θαη φηαλ νη ηαμηθέο αληηζέζεηο δελ κπνξνχλ λα ζπκβηβαζηνχλ. Απηφλ ηνλ νξηζκφ έδσζε ν Λέληλ ζην έξγν ηνπ Κξάηνο θαη Δπαλάζηαζε (Λζνιν 2007: ςελ.13). Ο Μαξμ πίζηεπε γηα ην θξάηνο πσο είλαη ην φξγαλν ηεο ηαμηθήο θπξηαξρίαο θαη ηεο θαηαπίεζεο κηαο ηάμεο απφ κηαλ άιιε θαη πσο απνηειεί ηελ λνκηκνπνίεζε θαη ηελ εδξαίσζε ηεο θαηαπίεζεο κεηξηάδνληαο ηαπηφρξνλα ηελ ηαμηθή ζχγθξνπζε. Αιιειέλδεηε κε ην θξάηνο ππήξμε θαη ε δεκηνπξγία ησλ ηάμεσλ πξνθεηκέλνπ νη εθκεηαιιεπφκελνη λα νξγαλσζνχλ θαη λα ππεξαζπηζηνχλ ηα δηθαηψκαηά ηνπο ελάληηα ζηελ εθκεηάιιεπζε πνπ πθίζηαληαη, επνκέλσο ρσξίο ην θξάηνο δελ ζα ππήξρε θαη ε αλάγθε χπαξμεο ηάμεσλ. Ο Λέληλ ζην έξγν ηνπ, Κξάηνο θαη Δπαλάζηαζε αλαθέξεη «Δπεηδή ην θξάηνο γελλήζεθε απφ ηελ αλάγθε ραιηλαγψγεζεο ησλ ηαμηθψλ αληηζέζεσλ θαη επεηδή ηαπηφρξνλα γελλήζεθε κέζα ζηε ζχγθξνπζε ησλ ηάμεσλ απηψλ, είλαη θαηά γεληθφ θαλφλα θξάηνο ηεο πην ηζρπξήο, νηθνλνκηθά θπξίαξρεο ηάμεο, πνπ κε ηε βνήζεηα ηνπ θξάηνπο γίλεηαη θαη πνιηηηθά θπξίαξρε ηάμε θαη απνθηά λέα κέζα γηα ηελ θαζππφηαμε θαη ηελ εθκεηάιιεπζε ηεο θαηαπηεδφκελεο ηάμεο» (Λζνιν 2007: Ό.π. ςελ.19) Δπνκέλσο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ελ ιφγσ θξάηνπο επηθεληξψλνληαη ζηελ εθκεηάιιεπζε θαη ηελ θπξηαξρία ησλ δπλαηψλ ζηνπο αδχλακνπο. Φπζηθά γηα ηε δηαηήξεζε ηεο εμνπζίαο ηνπ θαη ηεο επηβνιήο ηνπ έρεη ζηε ιεηηνπξγία ηνπ κεραληζκνχο, φπσο ηελ αζηπλνκία θαη ην κφληκν ζηξαηφ πνπ κε ηα κέζα θαηαζηνιήο πνπ δηαζέηνπλ (θπιαθέο θαη φπια) επηβάιινπλ ηελ θπξηαξρία ησλ ηζρπξψλ. Έλαο άιινο κεραληζκφο ηνλ νπνίν ρξεζηκνπνηεί ην θξάηνο γηα ηελ εθκεηάιιεπζε θαη ηελ θαηαπίεζε ησλ αδχλαησλ είλαη νη θφξνη θαη ηα θξαηηθά ρξέε. Ζ είζπξαμή ηνπο γίλεηαη απφ δεκφζηνπο ππαιιήινπο πνπ ηνπο απνδίδεηαη αζπιία θαη θχξνο αθνχ είλαη φξγαλα θξαηηθήο εμνπζίαο. Σέρλαζκα ηνπ αζηηθνχ θξάηνπο είλαη θαη ε επηβνιή ησλ λφκσλ, αθνχ ην λα εθαξκφδεη ή λα εμαζθαιίδεη θαλείο ηελ εθαξκνγή ηνπο ζεκαίλεη λα ηνπο δηαζηξέθεη, λα ηνπο ηξνπνπνηεί θαη λα ηνπο πξνζαξκφδεη ζηηο αλάγθεο ηεο αζηηθήο ηάμεο θαη ηεο ζπζζψξεπζεο ηνπ θεθαιαίνπ. (Μπαλιμπάρ 1978: ςελ.69) 18

19 Απηή είλαη ε κνξθή ηνπ θπξίαξρνπ θξάηνπο πνπ επηθξαηεί κέρξη θαη ηηο κέξεο καο. Βάζεη ησλ παξαπάλσ, πξνθχπηεη ην εμήο εξψηεκα. Πσο ελψ κηιάκε γηα έλα θξάηνο πνπ ζπληεξεί θαη εληζρχεη ηελ εθκεηάιιεπζε θαη ηελ αληζφηεηα, απηή ε κνξθή θξάηνπο κπνξεί λα επηβάιεη κε ηνπο κεραληζκνχο ηεο ηελ εχξπζκε ιεηηνπξγία κηαο θνηλσλίαο; Έηζη, άκεζα πξνθχπηεη ε απνξία ηη θξάηνο ρξεηάδεηαη θαη πνηα ζα είλαη ε κνξθή ηνπ. Έλα θξάηνο κε εθκεηαιιεπηηθή πνιηηηθή, κε ηαμηθέο αληζφηεηεο, κε δηαρσξηζκφ ησλ κειψλ ηνπ ζε δπλαηνχο θαη αδχλακνπο δελ δχλαηαη λα δηαζθαιίζεη ηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηνπ. Απηφ επεηδή ηα κέιε ηνπ, εμαηηίαο απηψλ ησλ αληζνηήησλ, ηεο αδηθίαο, ηεο εθκεηάιιεπζεο, ησλ ζηεξήζεσλ πνπ απηέο επηθέξνπλ, ηφζν πλεπκαηηθψλ φζν θαη πιηθψλ, γελλνχλ ηελ αλνκία, ην ζπκφ θαη θαη επέθηαζε ηε βία. Δίλαη δηαπηζησκέλν πσο ν άλζξσπνο φηαλ βξεζεί ζε ζπλζήθεο εμαζιίσζεο, φηαλ ηνπ έρνπλ ζηεξήζεη φια εθείλα πνπ είλαη απαξαίηεηα γηα λα έρεη κηα νκαιή θαη αμηνπξεπή δσή, απφ ηελ παηδεία θαη ηελ πγεία κέρξη θαη ηα απαξαίηεηα γηα ηελ θαζεκεξηλή δσή, δειαδή ηελ ηξνθή θαη ηε ζηέγαζε, ηφηε κελ έρνληαο λα ράζεη ηίπνηα άιιν, πξνβαίλεη ζε θηλήζεηο πνπ ππφ άιιεο ζπλζήθεο νχηε πνπ ζα πεξλνχζαλ ζαλ ζθέςε απφ ην κπαιφ ηνπ, θηλήζεηο πνπ νπδεκία ζρέζε ζα είραλ κε ηνλ ηξφπν δσήο πνπ ην ελ ιφγσ άηνκν ζα αθνινπζνχζε ζε κηα ειεχζεξε θνηλσλία θαη δσή. Μηα ηέηνηα θίλεζε είλαη θαη απηή ηεο αλζξσπνθηνλίαο. ηαλ δειαδή ν άλζξσπνο ππφ ζπγθεθξηκέλεο ζπλζήθεο θαη αίηηα πνπ δηέπνληαη απφ ηαμηθέο δηαθξίζεηο θαη αληζφηεηεο αθαηξεί ηε δσή ηνπ ζπλαλζξψπνπ ηνπ. Κνηηψληαο πέξα απφ ηελ απνηξφπαηα θαη θαηαθξηηέα πξάμε κηαο δνινθνλίαο, αλαδεηψληαο ηηο αηηίεο θαη εμεξεπλψληαο ηα γεγνλφηα, ηφζν ηα θνηλσληθά φζν θαη ηα πνιηηηθά, βιέπνπκε πσο ελδερνκέλσο ν δνινθφλνο λα ηέιεζε απιά ηελ πξάμε θαη πσο είλαη ζρεδφλ βέβαην πσο νη πξαγκαηηθνί απηνπξγνί είλαη άιινη. Δίλαη έλα νιφθιεξν θνηλσληθνπνιηηηθφ ζχζηεκα πνπ ηνλ αλάγθαζε ζε θηψρεηα. Σνλ θαηαδίθαζε λα κείλεη ακφξθσηνο εμαηηίαο ησλ ηαμηθψλ θξαγκψλ πνπ επέβαιε ζηελ παηδεία, θάηη πνπ απνδεηθλχεηαη πεξίηξαλα απφ ηα πνζνζηά καζεηηθήο δηαξξνήο ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε. Σνλ θαηαδίθαζε λα κείλεη άξξσζηνο εμαηηίαο ησλ ίδησλ θξαγκψλ πνπ έβαιε θαη ζην ρψξν ηεο πγείαο, ελ νλφκαηη πάληα ηνπ θέξδνπο, αθνχ ην πνιπηηκφηεξν φισλ ησλ αγαζψλ αληί λα είλαη πξνζβάζηκν, έγηλε δηθαίσκα ησλ ιίγσλ θαη κεηαηξάπεθε ζε θεξδνθφξα επηρείξεζε ηνπ θεθαιαίνπ. Σνλ θαηαδίθαζε λα κείλεη άλεξγνο, θζελφ θαη επέιηθην εξγαηηθφ δπλακηθφ ή εξγαδφκελν ρσξίο δηθαηψκαηα. Αλαζθάιηζην θαη εθηεζεηκέλν ζε ρίιηνπο δχν θηλδχλνπο, θάηη πνπ απνδεηθλχεηαη απφ ηα πνζνζηά εξγαηηθψλ αηπρεκάησλ, ζαλαηεθφξσλ ηηο πην πνιιέο θνξέο. ια απηά ζαθψο θαη πιήηηνπλ ηα θησρά θαη κεζαία ζηξψκαηα. Σν έγθιεκα «σο πξάμε, ζηελ αζηηθή πνηληθή ζθέςε θαη πξαθηηθή, λνείηαη ε ΔΚΟΤΗΑ ζπκπεξηθνξά (ε ζπκπεξηθνξά ε νπνία ξπζκίδεηαη ζε αλψηεξν επίπεδν ( ). «ηηο εθκεηαιιεπηηθέο θνηλσλίεο θάπνηνη απφ ηνπο ζηνηρεηψδεηο θαλφλεο ζπκβίσζεο απνθηνχλ ηε κνξθή λφκνπ, φπσο γηα παξάδεηγκα νη δηαηάμεηο γηα ηελ αλζξσπνθηνλία, ηηο ζσκαηηθέο βιάβεο θ.ά. Απηέο νη λνκηθέο δηαηάμεηο έρνπλ κελ σο ζηφρν ηνπο ηελ αζθάιεηα ηεο άξρνπζαο ηάμεο, αιιά είλαη αλαγθαίεο θαη γηα ηε ζρεηηθά νκαιή θνηλσληθή ζπκβίσζε, ε νπνία βεβαίσο γίλεηαη κε ηνπο φξνπο ηνπ ππάξρνληνο θνηλσληθννηθνλνκηθνχ ζρεκαηηζκνχ (θαπηηαιηζκφο) θαη κε ηελ πξνυπφζεζε φηη ζα ζπκβάινπλ ζηε δηαηήξεζή ηνπ θαη αλαπαξαγσγή ηνπ. Χζηφζν ε απφιπηε εθαξκνγή ηέηνησλ λνκηθψλ θαλφλσλ είλαη αδχλαηε, αθνχ νη θνηλσληθέο ζπλζήθεο δεκηνπξγνχλ ην έδαθνο γηα ηελ παξαβίαζή ηνπο». ζνλ αθνξά ηνλ νξηζκφ ηεο πξάμεο σο «ΔΚΟΤΗΑ ζπκπεξηθνξάο ηνπ δξάζηε», νθείινπκε λα πξνβιεκαηηζηνχκε γηα ηελ επίδξαζε πνπ αζθνχλ νη θνηλσληθννηθνλνκηθέο ζπλζήθεο ζηε δηακφξθσζε πξνζσπηθφηεηαο, ηεο ηαμηθήο ζπλείδεζεο θαη ηεο ελ γέλεη θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο ελφο αηφκνπ. Απφ απηή ηελ άπνςε ππάξρεη ε αηνκηθή επζχλε πνπ δηακνξθψλεηαη κέζα ζε ηζηνξηθά δνζκέλα θνηλσληθά πιαίζηα. ηελ πξαγκαηηθφηεηα ν ραξαθηεξηζκφο, απφ ηελ αζηηθή δηαλφεζε, ηεο άδηθεο πξάμεο σο ΔΚΟΤΗΑ, δειαδή σο ΔΛΔΤΘΔΡΖ, απηφβνπιεο θαη αβίαζηεο, εγθιεκαηηθήο ζπκπεξηθνξάο ηνπ δξάζηε, δελ αληαπνθξίλεηαη ζηελ αληηθεηκεληθή πξαγκαηηθφηεηα. ην έδαθνο ηεο θαπηηαιηζηηθήο ηαμηθήο θνηλσλίαο ε ειεπζεξία ηνπ ηδηνθηήηε ησλ κέζσλ παξαγσγήο είλαη απηή πνπ πξνζηαηεχεηαη απφ ην πιέγκα ησλ λνκηθψλ δηαηάμεσλ θαη είλαη ηζρπξφηεξε απφ ηελ ειεπζεξία ηνπ κηζζσηνχ εξγάηε. «Ζ ειεπζεξία ηνπ ελφο ζηακαηά εθεί πνπ αξρίδεη ε ειεπζεξία ηνπ άιινπ» (βι. Γηαθήξπμε ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ θαη ηνπ πνιίηε ηεο Γαιιηθήο Δπαλάζηαζεο), άξα ε ηππηθή ειεπζεξία ηνπ εθκεηαιιεπφκελνπ ζηακαηά εθεί φπνπ αξρίδεη ε νπζηαζηηθή ειεπζεξία ηνπ εθκεηαιιεπηή ηνπ. πλεπψο είλαη αδηαλφεηε ε παξαδνρή χπαξμεο ειεπζεξίαο ηεο βνχιεζεο θαη 19

20 εθδήισζεο εθνχζηαο ζπκπεξηθνξάο, ππφ ηελ έλλνηα ηεο ειεχζεξεο θαη αβίαζηεο απφ θνηλσληθννηθνλνκηθνχο παξάγνληεο, δξάζεο, πνιχ πεξηζζφηεξν πνπ ζηηο ζπγθεθξηκέλεο ζπλζήθεο νιφθιεξε ηάμε αλζξψπσλ, ε εξγαηηθή ηάμε, θαηαπηέδεηαη, ρεηξαγσγείηαη θαη ππνδνπιψλεηαη απφ ηελ άξρνπζα αζηηθή ηάμε, βηψλνληαο έλα θαζεζηψο απφιπηεο νπζηαζηηθά αλειεπζεξίαο. Πξαγκαηηθά, πφζν ειεχζεξνη είλαη νη εξγάηεο λα δηεθδηθήζνπλ απφ ηα ρέξηα ηνπ ηδηνθηήηε-εθκεηαιιεπηή ηνπο ηελ αθαίξεζε ησλ εξγαιείσλ θαη ησλ κεραλεκάησλ ηνπ εξγνζηαζίνπ ηνπ θαη ελ ζπλερεία ηελ θνηλσληθνπνίεζή ηνπο, ψζηε απηά λα αλήθνπλ ζε απηνχο πνπ ηα ρεηξίδνληαη θαη παξάγνπλ ην πξντφλ, ρσξίο λα ζεσξεζνχλ παξαβάηεο ηεο θάζε θνξά ηζρχνπζαο πνηληθήο λνκνζεζίαο θαη ρσξίο λα ηηκσξεζνχλ είηε σο ζηαζηαζηέο είηε σο ιεζηέο είηε σο ζπκκνξίηεο, ππεμαηξέηεο θιπ.;» (Εαθεηξίνπ 2009, Δίλαη αδηαλφεην λα ζπδεηνχκε πεξί ειεπζεξίαο ζε ζπλζήθεο θνηλσληθήο θαπηηαιηζηηθήο αλειεπζεξίαο. Δίλαη εμίζνπ αδηαλφεην λα κηιάκε γηα πάηαμε θαη θαηαπνιέκεζε ηεο εγθιεκαηηθφηεηαο ππφ απηέο ηηο ζπλζήθεο. Καη απηφ επεηδή ζε κηα θνηλσλία ε νπνία ε ίδηα γελλά ηηο αληζφηεηεο θαη ηελ εθκεηάιιεπζε ηνπ αλζξψπνπ απφ άλζξσπν, ε ίδηα γελλά ην έγθιεκα θαη ην ζξέθεη. ε κηα θνηλσλία φπνπ δελ ζα ππάξρνπλ εθκεηαιιεπηέο θαη δπλάζηεο, φηαλ δελ ζα ππάξρνπλ ηάμεηο θαη δηαθνξνπνηήζεηο ζηα κέιε κηαο θνηλσλίαο ηφηε κφλν ζα κπνξνχκε λα κηιάκε γηα νπζηαζηηθή ειεπζεξία. Γηα ηνλ απινχζηαην ιφγν φηη νη άλζξσπνη απνιπηξσκέλνη απφ ηελ θαπηηαιηζηηθή δνπιεία απφ ηηο αλαξίζκεηεο θξηθαιεφηεηεο, αγξηφηεηεο, παξαινγηζκνχο θαη αηζρξφηεηεο ηεο θαπηηαιηζηηθήο εθκεηάιιεπζεο ζα ζπλεζίζνπλ ζηγά-ζηγά λα ηεξνχλ ηνπο ζηνηρεηψδεηο θαλφλεο ζπκβίσζεο πνπ είλαη γλσζηνί απφ αηψλεο θαη επαλαιακβάλνληαη εδψ θαη ρηιηάδεο ρξφληα ζε φινπο ηνπο θψδηθεο, λα ηνπο ηεξνχλ δίρσο βία, δίρσο θαηαλαγθαζκφ, δίρσο ππνηαγή, δίρσο ηνλ εηδηθφ κεραληζκφ θαηαλαγθαζκνχ πνπ ιέγεηαη θξάηνο (Εαθεηξίνπ 2009, 20