محمد فشي تاريخ دريافت مقاله: 95/1/19 تاريخ پذيرش: 95/3/17 چكيده.

Transcript

1 صفحات محمد رضا اسد ريحانه ذوقي 3 فشي چكيده تا ثيرهشت هفته تمرين مقاومتي به همراه مصرف مكمل HMB بر تغييرات هورمون رشد و تستوسترون مردان غير ورزشكار تاريخ دريافت مقاله: 95/1/19 تاريخ پذيرش: 95/3/17 محمد *2 1 دانشيارگروه فيزيولوژي ورزشي دانشگاه پيام نور 2 دانشجوي دكتري فيزيولوژي ورزشي دانشگاه تهران ايران 3 استاديار گروه فيزيولوژي ورزشي دانشگاه شهيد بهشتي تهران ايران هدف از تحقيق حاضر بررسي تا ثيرهشت هفته تمرين مقاومتي به همراه مصرف مكمل HMB بر تغييرات هورمون رشد و تستوسترون مردان غير ورزشكار بود. پژوهش حاضر از نوع نيمه تجربي بوده و به همين منظور 20 مرد غير ورزشكار به صورت داوطلبانه در تحقيق شركت كردند و به دوگروه تجربي (10 نفر) با ميانگين سني ±1/39 28/75 سال قد 179/83±0/30 سانتي متر وزن 5/27 81± كيلوگرم و درصد چربي 6/40 ± 28/65 و گروه شاهد (10 نفر) با ميانگين سني 2/14 ± 28 سال قد 3/71 180/25± سانتي متر وزن ±3/58 84/23 كيلو گرم و درصد چربي ±5/97 29/21 تقسيم شدند. هردوگروه پروتكل هشت هفتهاي تمرين مقاومتي (پنج حركت- سه جلسه در هفته با شدت 50 تا 80 درصد 1repetition )را maximum اجرا كردند.گروه تجربي درطول مدت مدت پژوهش روزانه سه گرم مكمل HMB دريافت كردند. در گروه شاهد ازدارونما استفاده شد. قبل از شروع تمرينات و 48 ساعت پس از آخرين جلسه برنامه تمريني از آزمودنيها در شرايط ناشتا نمونه گيري خون از سياهرگ ساعد دست چپ انجام گرفت.درنهايت ميزان هورمون رشد و تستوسترون سرم با استفاده از كيت microwells ساخت كشورآمريكا مورد ارزيابي قرارگرفت. علاوه بر هورمون رشد و تستوسترون درصد چربي شاخص توده بدن و VO 2 max آزمودني ها پيش و پس از هشت هفته عمليات ميداني تحقيق مورد بررسي قرار گرفت. نتايج تحليل آماري با استفاده از آزمون تي همبسته نشان داد مصرف مكمل HMB تاثير معناداري بر تغييرات هورمون رشد تستوسترون درصد چربي بدن شاخص توده بدن و VO 2 max ندارد. يافتههاي تحقيق حاضر از دوز مصرف توصيه شده مكمل HMB براي افزايش سطح رشد و تستوسترون سرم حمايت نميكند. كلمات كليدي: تمرين مقاومتي مكمل HMB هورمون تستوسترون هورمون رشد مردان غير ورزشكار * نويسنده مسي ول: دانشجوي دكتري فيزيولوژي ورزشي دانشگاه تهران ايران sr.zoghi@yahoo.com

2 و 4 و 2 و 8 محمدرضا اسد و همكاران 188 افزايش ميدهد سبب افزايش آزاد سازي اسيدهاي چرب آزاد و گليسرول از بافت چربي ميشود و سبب افزايش تعادل مثبت كلسيم منيزيم و فسفات شده به حفظ ذخاير سديم و پتاسيم كمك 9 ميكند. هورمون تستوسترون يكي ديگر از هورمونهاي استروي يدي موجود در بدن ميباشد كه اثرات آندروژنيك (جنسيتي) و آنابوليك (سازندگي) مهمي را القا ميكند. هورمون تستوسترون در بدن مردها توسط بيضهها و در بدن زنان در تخمدانها و مقدار كمي در غده فوق كليوي سنتز ميشود. ترشح هورمون تستوسترون تحت تا ثير هورمونهاي گنادوتروپيك هيپوفيز قدامي افزايش مييابد اين هورمون( GnRH ) (Gonadotropin-releasing hormone) باعث آزاد شدن هورمون محركه فوليكولي (FSH) (follicle-stimulating (Luteinizing hormone) (LH) و هورمون لوتي ينه كننده hormone) از غده هيپوفيز ميشود كه با تاثير بر سلولهاي بيضه سطح خوني تستوسترون را تنظيم ميكنند. آنزيم 5- آلفا-ردوكتاز در بافتها باعث تبديل تستوسترون به دي هيدروتستوسترون (DHT) (Dihydrotestosterone) كه متابوليت فعالتري است ميشود. هورمون تستوسترون داراي اثرات آنابوليكي متعددي است. اين هورمون در عمل باعث تشكيل فزاينده عضلات پس از بلوغ مي- شود ماتريس استخواني را افزايش ميدهد و باعث احتباس كلسيم ميشود علاوه بر اين تستوسترون ميزان متابوليسم پايه را بالا ميبردكه در نتيجه اثر غير مستقيم تستوسترون بر آنابوليسم 10 پروتي ينها است. به نظر ميرسد مو ثرترين برنامهاي تمريني برنامههايي است كه بتواند علاوه بر مرتفع ساختن نيازها و هدف- هاي برنامه ريزي شده در تمرين سبب ترشح بيشتر هورمونهاي مو ثر در روند آنابوليسم شود. علاوه بر اين استفاده از مكمل هاي تغذيهاي نيز ميتواند ترشح هورمونهاي آنابوليك را در بخشي متا ثر كند. بتا- هيدروكسي- بتا- متيل بوتيرات (HMB) (B-hydroxy -B Methybutrate) به عنوان مكمل تغذيهاي به ويژه در ميان 11 ورزشكاران قدرتي محبوبيت زيادي يافته است. متابوليت اسيد آمينة شاخه دار لوسين و كتواسيد آن آلفا- كتوايزوكاپروات است. به نظر ميرسد HMB در كاهش تجزية پروتي ين عضله و آسيب ناشي 12 از تمرينات شديد اثر آنتي كاتابوليكي دارد. در مورد مكانيسم اثر آن شواهد مستقيمي وجود ندارد اما هواتسون و همكاران در مقدمه استفاده از تمرينات مقاومتي در افزايش قدرت استقامت تودة عضلاني و همچنين كمك به بازتواني و جلوگيري از صدمات سابقه طولاني دارد. حجم شدت فواصل استراحتي بين نوبتها وتواتر تمرين از متغيرهاي اصلي در تمرين مقاومتي هستندكه هنگام طراحي يك برنامه تمرين مقاومتي همواره بايد مورد توجه قرار 1 بگيرند. شركت در برنامه تمرينات قدرتي باعث بهبود قدرت و استقامت عضلاني تغيير در تركيب بدن ليپيدهاي خون ظرفيت بي هوازي و هوازي چگالي مواد استخواني 3 و بهبود عملكرد مهارتي ميشود. از جمله تا ثيرات تمرينات مقاومتي سازگاري در هورمون هاي آنابوليك به شمار ميرود. هورمونهاي آنابوليك ويژهاي مانند هورمون رشد تستوسترون و انسولين بر رشد و توسعهي عضلاني تا ثير ميگذارند. استرس ورزش مقاومتي يك محرك براي توسعه قدرت و هيپرتروفي تار عضلاني است. اين موضوع ميتواند در بخشي به افزايش ناشي از ورزش در هورمونهاي آنابوليك آندوژني مربوط باشد.نتايج تحقيقات نشان ميدهد تغيير در ميزان ترشح هورمونها بر اثر تمرينات مقاومتي اصلي ترين عامل در سنتز پروتي ين پس از تمرينات قدرتي و ايجاد سازگاريهاي مثبت در 5 ساختار عضلات اسكلتي است. هورمونها پس از تمرين هم به شكل كوتاه مدت (افزايش ناگهاني پس از تمرين) و هم به شكل بلند مدت (افزايش غلظت در طولاني مدت) اثرات خود را بر تودهي عضلاني ايفا ميكنند. هنگام فعاليت ورزشي بدن با تقاضاهاي زيادي روبروست كه تغييرات فيزيولوژيكي بسياري را 6 موجب ميشوند. در اين بين اثرات آنابوليك هورمون رشد و تستوسترون بسيار مورد توجه است. هورمون رشد يكي از مهمترين هورمون هاي آنابوليك است كه توسط سلول هاي اسيدوفيليك (Acidophilic) موجود در بخش قدامي هيپوفيز ساخته ميشود. ميزان رها سازي اين هورمون به وسيله دو پپتيد هيپوفيزي به نامهاي هورمون آزاد كنندهي هورمون رشدكه سبب افزايش سنتز و آزاد سازي هورمون رشد ميشود و سوماتواستاتين كه سبب كاهش 7 ميزان ترشح هورمون رشد ميشود كنترل ميگردد. هورمون رشد داراي اثرات آنابوليك متعددي بر سلولهاي عضلاني است اين هورمون در عمل ميزان سنتز پروتي ين را در سلولهاي عضلاني

3 تا ثيرهشت هفته تمرين مقاومتي به همراه مصرف مكمل HMB بر تغييرات هورمون رشد و تستوسترون مردان غير ورزشكار 189 مطالعهاي اين فرضيه را مطرح نموده كه HMB از طريق متابوليسم آن به بتا- هيدروكسي - بتا- متيل كوآ و در نتيجة تا مين منبع كربن 13 به عنوان پيش سازي براي سنتز كلسترول عمل ميكند. فرضية ديگر اين است كه براي بخش ساختاري غشاي سلول سودمند 12 است. تحقيقات نشان داده است مكمل سازي HMB به مقدار 1/5 تا 3 گرم در روز تجزية پروتي ين عضله را كاهش و قدرت و تودة عضلاني را پس از سه تا هشت هفته تمرين مقاومتي افزايش مي- 14 و 15 دهد. كرامر و همكاران به بررسي 12 هفته تمرين مقاومتي و مكمل سازي HMB در مردان سالم غير ورزشكار پرداختند و مشاهده كردند توده خالص بدني و قدرت عضلاني در هر دو گروه مكمل و دارونما افزايش يافت. البته اين افزايش در گروه مكمل 16 چشمگيرتر بود. تامسون وهمكاران طي پژوهشي مشاهده كرد نه هفته تمرين مقاومتي و مكملسازي HMB در مردان ورزيده موجب شد قدرت بيشينه باز كردن زانو در گروه مكمل نسبت به گروه 17 دارونما افزايش بيشتري داشته باشد. با وجود تحقيقات انجام شده مطالعات در زمينه تمرينات مقاومتي و مكمل HMB بر روي ترشح هورمونهاي آنابوليك درافراد غير ورزشكار مشخص نيست. در تحقيقات مختلف افزايش كاهش و عدم تغييرات هورمون آنابوليك رشد گزارش شده است. بنابراين هدف از تحقيق حاضر تا ثير هشت هفته تمرين مقاومتي به همراه مصرف مكمل HMB بر تغييرات هورمون رشد و تستوسترون مردان غير ورزشكار بود. روش تحقيق جدول 1: پروتكل تمرين مقاومتي پژوهش حاضر از نوع نيمه تجربي با طرح پيش آزمون- پس آزمون باگروه كنترل با هدف بررسي تا ثير هشت هفته تمرين مقاومتي به همراه مصرف مكمل HMB بر تغييرات هورمون رشد و تستوسترون مردان غير ورزشكار انجام شد. جامعه آماري اين پژوهش را كليه دانشجويان مرد دانشگاه علمي - كاربردي شهر كرج تشكيل دادند كه درس تربيت بدني را به عنوان واحد درسي در نيمسال تحصيلي اول انتخاب كرده بودند. پس از كسب رضايت نامه و تا ييديه سلامتي 20 نفر به عنوان نمونه آماري به صورت تصادفي انتخاب و به 2 گروه تجربي ( 10 نفر) و شاهد ( 10 نفر) تقسيم شدند. همگن سازي گروهها از نظر قد وزن درصد چربي BMI و VO 2 max انجام گرفت. ملاك انتخاب آزمودنيها نداشتن سابقه فعاليت ورزشي منظم طي يك سال قبل از شروع پژوهش و عدم مصرف هر گونه مكمل ورزشي يا داروي خاص اثر گذار بر نتايج پژوهش طي سه ماه قبل از پژوهش بود. پيش از تقسيم نمونه- ها به دو گروه به منظور همگن سازي قد وزن درصد چربي BMI و VO 2 max آنها اندازه گيري شد براي كنترل برنامه غذايي آزمودنيها نيز پرسشنامهي وضعيت تغذيه استفاده شد و به منظور رعايت الگوي غذايي مشابه توصيههايي از طرف كارشناس تغذيه به آزمودنيها انجام گرفت. هر دو گروه تجربي و كنترل به مدت هشت هفته و سه جلسه در هفته پروتكل تمرين مقاومتي را اجرا كردند كه شامل حركات پرس پا جلو پا با دستگاه زير بغل جلو بازو و ليفت روماني بود. در جدول 1 شدت و تعداد تكرارها و ست اجرا شده اراي ه گرديده است. فواصل استراحت بين ستها 60 ثانيه و بين حركات سه دقيقه بود. هفته 3-4 هفته 5-6 هفته -8 7 هفته 1-2 حركت ست تكرار % 1RM تكرار % 1RM تكرار % 1RM تكرار % 1RM پرس پا جلو پا با دستگاه زير بغل سيم كش جلو بازو ليفت روماني

4 محمدرضا اسد و همكاران 190 جهت اجراي پروتكل تمرين ابتدا يك تكرار بيشينه (1RM) همه آزمودنيها در حركات مذكور مشخص شد سپس با توجه به 1RM و با درصدهاي مشخص شده به هر آزمودني برنامه ويژهاي داده شد. به منظور رعايت اصل اضافه بار بعد از هر دو هفته يك تكرار بيشينه آزمودنيها دوباره ارزيابي و برنامه تمريني با توجه به قدرت جديد اعمال شد. گروه تجربي طي هشت هفته تمرين روزانه سه گرمHMB در قالب سه دوز يك گرمي دريافت كردند و درگروه شاهد از نشاسته برنج در قالب كپسول به عنوان دارونما استفاده شد. هر دو گروه قبل و بعد از هشت هفته تمرين ارزيابي شدند. روش جمعآوري اطلاعات جهت اندازه گيري وزن از ترازوي مدل SECA ساخت كشور آلمان بادقت 0/01 كيلوگرم و براي اندازه گيري قد از قدسنج SECA با دقت 0/1 سانتي متر استفاده شد. شاخص VO 2 max از طريق آزمون 12 دقيقه دويدن كوپر ارزيابي شد. براي تعيين درصد چربي كل بدن نيز از دستگاه كاليپر SEAHAN ساخت انگلستان و از شيوه سه نقطهاي شكم پشت بازو ران استفاده شد و درصد كل چربي از فرمول سه نقطهاي جكسون پولاك محاسبه گرديد. قبل ازشروع اولين هفته تمرين (پيش آزمون) و 48 ساعت پس از آخرين جلسه هشت هفته تمرين (پس آزمون) خونگيري در حالت ساعت ناشتايي انجام شد. مقدار 5 ميلي ليترخون سياهرگي توسط متخصص آزمايشگاه از سياهرگ ساعد دست چ پ هر آزمودني گرفته شد و در لولههاي استريل ريخته شد. سپس به مدت 10 دقيقه با سرعت دور در دستگاه سانتريفوژ شد و سرم حاصل جداسازي و در دو ميكروتيوب يك ميلي ليتري ريخته شد. نمونهها درظرف يخ به آزمايشگاه منتقل و در دماي 80- درجه سانتيگراد نگهداري شدند. جهت اندازه گيري هورمون رشد و تستوسترون ازكيت الايزا مدل microwells ساخت كشور امريكا با حساسيت 0/1 نانو گرم در ميليمتر استفاده شد. روشهاي آماري براي كسب اطمينان از توزيع طبيعي دادهها از آزمون كلموكروف - اسميرنوف (k-s) استفاده شد. به منظور مقايسه نتايج تحليل اختلاف نمرههاي بدست آمده بوسيله كم كردن نمره پيش آزمون از پس آزمون و سپس استفاده از آزمون t همبسته انجام شد. حداقل سطح معني دار بودن 0/05>p تعيين گرديد. يافتههاي تحقيق در جدول 2 ميانگين و انحراف استاندارد متغير سن قد و وزن و در جدول 3 مقادير درصد چربي شاخص توده بدني توان هوازي بيشينه و رشد دو گروه تجربي و كنترل آورده شده است. تفاوت معناداري براي تغييرات هورمون رشد (0/071=p) و هورمون تستوسترون (0/132=p) بوسيله اثر هشت هفته تمرين مقاومتي به همراه مصرف مكمل HMB مشاهده نشد. جدول 2: ميانگين جمعيت شناختي گروه هاي مورد مطالعه گروه تجربي گروه كنترل 28±2/14 28/75±1/39 سن(سال) 181/75±2/71 177/63±5/83 قد(سانتي متر) 90/19±10/42 81±8/77 وزن(كيلوگرم) پيش آزمون 89/19±7/51 79±7/96 پس آزمون

5 تا ثيرهشت هفته تمرين مقاومتي به همراه مصرف مكمل HMB بر تغييرات هورمون رشد و تستوسترون مردان غير ورزشكار 191 جدول 3: مقايسه مقادير درصد چربي شاخص توده بدني توان هوازي رشد در دو گروه گروه تجربي كنترل متغير پيش آزمون پس آزمون پيش آزمون پس آزمون 25/53±1/21 25/90±1/43 24/77±1/07 25/28±2/01 (kg/m 2 ) BMI 26/79±0/98 35/57±3/73 29/21±5/97 32/64±5/40 19/80±3/08 35/51±5/11 28/65±6/40 31/10±6/20 BF% (ml/kg/min) VO 2 max 0/81±0/37 0/86±0/26 0/80±0/38 0/65±0/20 هورمون رشد (ng/ml) 35/10±6/40 39/30±9/40 38/70±7/50 44/10±6/3 هورمون تستوسترون (ng/ml) بحث و نتيجهگيري تحقيق حاضر به منظور بررسي تا ثير هشت هفته تمرين مقاومتي به همراه مصرف مكمل HMB بر تغييرات هورمون رشد و تستوسترون مردان غير ورزشكار طراحي شده بود. نتايج تحقيق حاضر نشان داد تمرين مقاومتي و مكمل سازي HMB تا ثير معناداري برروي تغييرات هورمون رشد و تستوسترون مردان غيرورزشكار ندارد. نتايج تحقيق حاضر با نتايج تحقيقات هانسن و همكاران كادور و همكاران و رابرت و همكاران در مورد عدم تا ثير معنادار تمرين مقاومتي برروي غلظت هورمون تستوسترون همخواني دارد. به نظر ميرسد آستانهاي از حجم و شدت تمرينات مقاومتي براي پاسخ تستوسترون مورد نياز باشد كه احتمالا در مطالعه حاضر حجم و يا شدت به اندازه كافي نبوده است. مطالعات مختلف افزايش سطح هورمون رشد را با تمرينات مقاومتي به همراه مكمل HMB گزارش كردهاند كه اين افزايش با 20 و 21 بهبود تركيب بدن همراه بوده است. در مطالعه حاضر با وجود بهبود تركيب بدني تغيير معناداري در غلظت هورمون رشد سرم مشاهده نشد. در مورد هورمون تستوسترون نيز كاهش غير معناداري با هشت هفته تمرين مقاومتي به همراه مصرف مكمل HMB نشان داده شد. به نظر ميرسد افزايش پروتي ينهاي پيوندي تستوسترون دليلي براي كاهش تستوسترون در مطالعه حاضر باشد. اگرچه مطالعه حاضر سطح پروتي ينهاي پيوندي تستوسترون را مورد بررسي قرار نداد در اين فرايند با وجود بيشتر شدن تستوسترون به دليل اتصال آن به پروتي ينهاي پيوندي مقدار آن كاهش نشان ميدهد. اين عامل با افزايش نيمه عمر تستوسترون اثرات آن را بهبود 22 ميبخشد. همچنين تحقيقات گستردهاي درباره اثر ورزشهاي مختلف روي فاكتورهاي خوني انجام شده است. نتايج اكثر تحقيقات نشان ميدهد ورزشهاي مختلف ميتواند اثر متفاوتي بر غلظت هورمونها و ديگر فاكتورهاي خوني بگذارد. اگرچه اهميت فيزيولوژيكي بسياري از اين تغييرات در حال حاضر شناخته نشده است اما اين واقعيت كه اين متغيرها نسبت به فعاليتهاي ورزشي و تمرين عكس العمل نشان ميدهند داراي اهميت است. نتايج اكثر تحقيقات نشان داده است كه تمرينات مقاومتي محرك اصلي براي 23 و 24 افزايش غلظت كوتاه مدت در ميزان هورمون رشد است. در مطالعه حاضر با وجود پروتكل تمرين مقاومتي تغيير معناداري در غلظت رشد سرم مشاهده نشد كه علت تفاوت نتايج پژوهش حاضر با مطالعات ديگر پژوهشگران را ميتوان در شدت و مدت تمرين دانست. گرگري و همكاران به بررسي تا ثير تمرين مقاومتي بر پاسخ حاد هورمون تستوسترون و هورمون رشد در افراد كمتر و بالاي 18 سال پرداخته و گزارش كردند كه علي رغم وجود افزايش معني دار در پاسخ حاد تستوسترون و هورمون رشد انجام تمرين مقاومتي تفاوت معناداري بين دو گروه القاء نميكند. در پژوهش حاضر افراد سالم غير ورزشكار استفاده شده است. علت تفاوت نتايج پژوهش حاضر با مطالعات ديگر را ميتوان به تفاوت نمونههاي مورد مطالعه 26 نسبت داد. بخشي از نتايج تحقيق حاضر در ارتباط با كاهش غلظت هورمون تستوسترون با انجام تمرينات مقاومتي و مصرف مكمل HMB را ميتوان به بازخورد تستوسترون نسبت داد. در اين

6 محمدرضا اسد و همكاران 192 روند افزايش تستوسترون با تا ثير منفي برروي مراكز بالا دست و نيز فعال كردن اين بين منجر به كاهش ترشح تستوسترون ميشود. وطني و همكاران به بررسي حاد شيوه اجراي حركات مقاومتي بر هورمونهاي لپتين و تستوسترون در مردان داراي اضافه وزن پرداخته و گزارش كردند غلظت تستوسترون بلافاصله و 30 دقيقه پس از فعاليت نسبت به قبل از فعاليت كاهش مييابد در حاليكه بين 25 هيچ كدام از هورمونها تغييرات بين جلسهاي معنادار نبود. نتايج پژوهش حاضر نشان داد كه تفاوت معناداري براي تغييرات هورمون رشد و تستوسترون بوسيله اثر هشت هفته تمرين مقاومتي به همراه مصرف مكمل HMB مشاهده نگرديد.بديهي است با تغيير در روش اندازه گيري غلظت هورمونها تغيير در دوز مصرف مكمل تغيير در شدت و يا مدت انجام تمرينات نتايج با تغييراتي همراه خواهد بود كه نياز به انجام مطالعههاي بيشتر در اين حيطه را خاطرنشان مي سازد. شكل 1: بازخورد تستسترون 1. Suleen S Ho, Satvinder S Dhaliwal, Andrew P Hills and Sebely Pal. The effect of 12 weeks of aerobic, resistance or combination exercise training on cardiovascular risk factors in the overweight and obese in a randomized trial. Public Health 2012; 12(3): Assad MR, lawyer J. The effect of plasma Mayvstatyn resistance values of non-obese men. Journal of Applied preceding studies in sports management and life sciences 2012; 15(1): Assad MR, lawyer J. The effect of the combination (resistive + aerobic) on plasma Mayvstatyn amounts of athlete obese men. Journal of Sport Biosciences 2012; 10: Goto K, Ishii N, Takamatsa K. Growth hormone response to training regimen with combined high and Lowintensity exercise. International Journal of Sport and Health Science 2004; 2: SheffieldMoore M, Urban RJ. An overview of the endocrinology of skeletal muscle. Trends Endocrinol Metab. 2004; 15(3): Kraemer WJ, Ratamess NA. Hormonal responses and adaptations to resistance exercise and training. Sports Med 2005; 35(4): Giustina A, Veldhuis JD. Pathophysiology of the neuroregulation of growth hormone secretion in experimental animals and the human. Endocr Rev 1998; 19(6): منابع 8. Dominici FP, Turyn D. Growth hormone-induced alterations in the insulin-signaling system. Exp Biol Med (Maywood) 2002; 227(3): Godfrey RJ, Madgwick Z, Whyte GP. The exerciseinduced growth hormone response in athletes. Sports Med 2003; 33(8): Ismaili kj. ktab Encyclopedia human body. 10th ed.tehran: medical books Publications ; Slater GJ, Jenkins D. Beta-hydroxy-beta-methylbutyrate (HMB) supplementation and the promotion of muscle growth and strength. Sports Medicine 2000; 30: VanKoevering M, Nissen S. Oxidation of leucine and α- ketoisocaproate to β-hydroxy-β-methylbutyrate in vivo. AmJ Physiol 1992; 26: Howatson G, Someren KA. The Prevention and Treatment of Exercise-Induced Muscle Damage. Sports Medicine 2008; 38(6). 14. Nissen S, Sharp R, Ray M. The effect of leucine metabolite β - hydroxy-β-methylbutyrate on muscle metabolism during resistance exercise training. Journal of Applied Physiology 1996; 81: Panton LB, Rathmacher JA, Baier S. Nutritional supplementation of the leucine metabolite β-hydroxy-βmethylbutyrate (HMB) during resistance training. Nutr 2000; 16:

7 تا ثيرهشت هفته تمرين مقاومتي به همراه مصرف مكمل HMB بر تغييرات هورمون رشد و تستوسترون مردان غير ورزشكار Kramer WJ, HatfIeld JS, Volek MS, Frangala JL. Effects of Amino Acids Supplement on Physiological Adaptations to Resistance Training. Med Sci Sports Exerc. 2009;41(5): Thomson S, Watson N, Patricia E, Rowlands David S. Effects of Nine Weeks of β-hydroxy-β- Methylbutyrate Supplementation on Strength and Body Composition in Resistance Trained Men. Journal of Strength & Conditioning Research 2009; 23 (3): Hansen S, Kvorning T, Kjaer M, Sjogaard G. The effect of short-term strength training on human skeletal muscle: the importance of physiologically elevated hormone levels. Scand J Med Sci Sports 2001;11: Cadore EL, Lhullier FL, Brentano MA, DA Silva EM, Ambrosini MB, Spinelli R. Hormonal responses to resistance exercise in long-term trained and untrained middle-aged men. J Strength Cond Res. 2008; 22: ROBERTS MD, DALBO VJ, HASSELL SE, KERKSICK CM: The expression of androgen-regulated genes before and after a resistance exercise bout in younger and older men. J Strength Cond Res 2009, 23: Roberts CK, Croymans DM, Butch AW, Lee CC. Resistance training increases SHBG in overweight/obese young men. Metabolism 2013; 62: Jeremy R, Jay R, Hoffman M. Gonzalez, Adam R, Jajtner H. Boone, Edward H, Gerald T, Mangine J.W, Maren S, Fragala H, Fukuda R. Effects of -Hydroxy- methylbutyrate Free Acid Ingestion and Resistance Exercise on the Acute Endocrine Response. International Journal of Endocrinology 2015;12: William J, Auchus M, Hershel R. Limitations, and Pitfalls in Measuring Testosterone. An Endocrine Society Position Statement J Clin Endocrinol Metab 2007; 92(2): Oleary A, Hackney P. Acute and Chronic Effects of Resistance Exercise on the Testosterone and Cortisol Responses in Obese Males. Physiol. Res 2014; 63: Sheikh al-islam V, Darius P. The acute effects of exercise on hormones leptin resistance exercises and testosterone in overweight men. Metabolism and Exercise 2012 ;1:760, Gargari S, et all.the impact of resistance training on acute response of testosterone and growth of persons under and over 18 years. Journal of Biological Science 2012; 15: