چكيده مقدمه: yahoo.com

Transcript

1 مقاله پژوهشي مجله علمي پژوهشي دانشگاه علوم پزشكي اراك سال 11 شماره 3 (شماره پياپي 44) پاييز بررسي تاثير حركات ساده ورزشي و وضعيت صحيح انجام كارهاي روزانه در پيشگيري از بروز كمر درد در دوران بارداري 2 *1 سليمان زند دكتر اشرف زماني 1- مربي باليني كارشناس پرستاري دانشكده پرستاري ومامايي دانشگاه علوم پزشكي اراك ايران 2 استاديار متخصص زنان وزايمان دانشكده پزشكي دانشگاه علوم پزشكي اراك ايران چكيده مقدمه: كمردرد يك مشكل شايع باليني دوران بارداري مي باشد. تاريخ دريافت 87/2/5 تاريخ پذيرش 87/6/20 را ورزش محققان بعنوان يك روش پروفيلاكسي در كاهش كمردرد مادران باردار مطرح مي كنند. اين مطالعه با هدف تعيين تاثير انجام ورزش مناسب و وضعيت بدني صحيح در هنگام فعاليت هاي روزانه دوران بارداري از طريق آموزش و انجام آن توسط خانم هاي باردار طراحي شده است. روش كار: اين پژوهش يك مطالعه كارآزمايي باليني است كه 138 نفر از خانم هاي بارداري در آن شركت كردند. پژوهش در چهار مرحله: 1- اخذ شرح حال 2- تعليم 3- اجراء (افرادمورد پژوهش در طي 30 هفته و هر هفته سه جلسه و هر جلسه 60 دقيقه 10 نوع حركت ورزشي سبك وهوازي را زير نظر يك فيزيوتراپ انجام مي دادند) 4- ارزيابي نهايي اجراء شد. نتايج با استفاده از آزمونهاي آمارهاي و از طريق نرم افزار آماري spss مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. نتايج: با توجه به نتايج حاصله 18/2 درصد از زنان گروه تجربي و 36/6 درصد از زنان باردار گروه كنترل مبتلا به كمردرد در دوران بارداري شدند. آزمون كاي اسكوير تفاوت معني دار آماري را بين دو گروه از نظر ابتلا به كمر درد در دوران بارداري نشان داد( p<0/05 χ²). 36/5= هم چنين نسبت احتمال در گروه شاهد نسبت به مورد 2 به دست آمد( 1/91 - = 4/04 CI%95 وp<0/05 (. نتيجه گيري: نتايج بدست آمده نشان مي دهد كه ورزش در دوران بارداري موجب حذف كمر درد نمي شود ولي مي تواند بروز كمر درد را در اين دوران كاهش داده يا به تاخير اندازد. واژگان كليدي: حركات ساده ورزشي دوران بارداري كمردرد عوارض بارداري كار هاي روزانه 49 * نويسنده مسي ول: ميدان بسيج مجتمع آموزشي دانشگاه علوم پزشكي اراك دانشكده پرستاري و مامايي Slmnzand@ yahoo.com

2 مقدمه كمردرد يك مشكل شايع بهداشتي بوده و تقريبا 80 درصد جمعيت جهان در طول زندگي حداقل در يك دوره زماني زندگيشان از آن رنج ميبرند. از طرفي بيش از 60 درصد از علل دردهاي كمري مكانيكال و 40 درصد دردهاي كمر استاتيك و شايعترين آنها لوردوزيس بيش از حد ناحيه كمر و جلو خم ماندن بيش از حد در طي فعاليتهاي روزانه ميباشد( 1 ). براساس تحقيقات انجام شده شيوع كمردرد در دوران بارداري در ايران درصد ميباشد كه بيشتر در هفتههاي (40 درصد) و در ناحيه ساكرو ايلياك (50 درصد) گزارش شده است. همچنين 44 درصد از خانمها از كمر درد بعد از زايمان شكايت دارند( 2 ). آمارهاي جهاني نشان ميدهد شيوع كمردرد دردوران بارداري بين درصد متغير ميباشد( 3 ). عوامل متعدد و متفاوتي در بروز و شيوع كمر درد در انسان دخالت دارند ولي تحقيقات نشان داده است كه كمر درد در افراد سيگاري خانمهاي باردار و افرادي كه كار سنگين و و مكرر دارند شايعتر است. همچنين در منابع متعدد تاكيد شده است كه كمردرد يك مشكل شايع باليني دوران بارداري و يكي از عوارض پس از زايمان ميباشد( 4 ). تحقيقات نشان داده است كه عواملي چون وجود سابقه كمردرد در دوران بارداريهاي پيشين كمردرد در دوران قاعدگي فاصله بين بارداريها( 4 ) سابقه سقط جنين حمل اجسام سنگين و اعمال مكرر ضعف عضلات پشت و شكم تعداد زايمانها خانهداري حفظ وضعيتهاي نادرست به مدت طولاني و... ميتواند موجب كمردرد و دردهاي ناحيه پشت در دوران بارداري و پس از زايمان ميگردد( 5 ). كمردرد علاوه بر ايجاد ناراحتيهاي فردي سبب كاهش ظرفيت كاري ازكارافتادگي از دست دادن روزهاي مفيد كار اتلاف وقت افزايش هزينههاي بهداشتي درماني و زيانهاي اقتصادي ميشود به نحوي كه بيش از 50 درصد موارد مدت بستري بين 2-5 روز و بيش از 7 درصد موارد كمردرد به عمل جراحي ديسكتومي منتهي شده است( 6 ). ضمن اين كه در بررسي نيمرخ رواني اجتماعي بيماران با كمردرد مزمن بين خود بيمار انگاري و شدت درد در زنان مبتلا به كمر درد مزمن با و بدون ضايعه جسمي همبستگي گزارش شده است( 7 ). روشهاي برخورد با كمر درد بيشتر روشهاي كنترلي است و از مجموع اين روشها ميتوان به استراحت و دارو درماني اعمال سرما وگرما به صورت سطحي يا عمقي آموزش ورزشهاي درماني نظير ويليامزومكنزي انجام ماساژ بر عضلات تجويز ارپروتزهاي كمري مناسب آموزش راههايي جهت اجتناب از موقعيتهايي كه باعث كمردرد ميشود اشاره نمود. از طرفي بعضي پژوهشها اشاره به اين دارند كه ورزش ميتواند به عنوان يك روش پروفيلاكسي در كاهش كمردرد مادران باردار مطرح شود( 9 ). بنابراين شايد به توان انجام حركات ورزشي مناسب و هنگام انجام فعاليتهاي روزانه را به وضعيت بدني صحيح عنوان يكي از كم هزينهترين روشهاي پيشگيري مطرح كرد. لذا با توجه به وجود آمارهاي بالاي كمردرد در زنان بادرار و همچنين خسارات مالي جسمي و روحي متاثر از اين عارضه اين تحقيق با هدف تعيين تاثير انجام حركات ورزشي مناسب و وضعيت بدني صحيح هنگام انجام فعاليتهاي روزانه در كمردرد دوران بارداري از طريق آموزش و انجام آن توسط خانمهاي باردار و آگاه نمودن آنان در زمينه پيشگيري از وقوع كمر درد برنامه ريزي و اجرا شد. روش كار اين پژوهش يك مطالعه كارآزمايي باليني است كه بر روي 66 نفر به عنوان مورد و 72 نفر به عنوان شاهد از خانمهايي كه جهت مراقبتهاي حين بارداري به مراكز بهداشتي و يا مطب پزشكان متخصص زنان و زايمان مراجعه كردهاند انجام شده است. در مورد افراد منتخب جهت ورود به پژوهش شرايط زير مد نظر قرار 50

3 داده شد: خانمهايي كه جهت مراقبتهاي حين بارداري به مراكز بهداشتي و يا مطب پزشكان متخصص زنان و زايمان مراجعه ميكردند و داراي شرايط: سن بارداري آنها بين هفته هشتم تا دوازدهم بارداري نداشتن هيچگونه شكايتي از درد ناحيه پشت وكمر داشتن توانايي جسمي جهت انجام تمرينات نداشتن عارضه بارداري هنگام گرفتن شرح حال اولين نوبت بارداري و سنين بين 20 تا 30 سال حاملگي تك قلو و در صورتي كه هر يك از افراد گروه مورد يا كنترل: حضور مستمر در برنامههاي آموزشي( 3 جلسه ممتد و 5 جلسه غير ممتد) نداشتند از شركت در برنامههاي آموزشي انصراف ميدادند شرايط ادامه آموزشها را از نظر مشاورتخصصي زنان نداشتند (چند قلو سقط پلي هيدروآمينوس و...) از گروههاي مورد پژوهش حذف ميشدند. در شروع طرح رضايت نامه شركت آگاهانه از داوطلبان توسط منتخبين تكميل ميگرديد و پژوهش در 4 مرحله زيراجراءشد. 1- مرحله گرفتن شرح حال: در اين مرحله ليست خانمهاي واجد شرايط ورود به پژوهش تهيه و از داوطلبان شرح حال گرفته شد. معيارهاي ورود و سازي بلوكي شدند. تصادفي اين متغيرهاي خروج با افراد (AABB) مورد اندازهگيري روش دو به پژوهش ثبت نمونهگيري مورد گروه براساس و همسان تخصيص شاهد و تقسيم شدند. گروه مورد وارد مرحله 2 و 3 شده ولي گروه كنترل فقط در مرحله 4 پژوهش همزمان با گروه مورد مورد ارزيابي قرار گرفتند. 2- مرحله تعليمي: تمام مادران گروه مورد پژوهش دريك جلسه آموزش داده ميشدند. 3- مرحله اجراءپژوهش: دراين مرحله افراد مورد در پژوهش قالب گروهاي هفته و طي 30 در نفري 16 هرهفته سه جلسه و هرجلسه 60 دقيقه تمرين داده شدند. اين تمرينات شامل 10 نوع حركت ورزشي سبك و هوازي بود كه عموما موجب تقويت و انعطاف عضلات پشت ستون مهرهها ران شكم و باسن ميشود. تمرينات فوق زير نظر فيزيوتراپي كه از هدف پژوهش اطلاع نداشت در سالن ورزش بيمارستان ولي عصر اراك انجام شد. برنامههاي تمريني شامل: 5 دقيقه گرم كردن عمومي حركات كششي و راه رفتن آرام به مدت حداكثر 5 دقيقه و يا به تعداد 10 مرتبه و 5 دقيقه تمرينات برگشتي به حالت اوليه (سرد كردن) انجام ميشد. شدت برنامههاي تمريني با گرفتن ضربان قلب آزمودنيها كنترل ميشد به گونه اي كه ضربان قلب افراد در حين تمرين از 140 ضربه در دقيقه بالاتر نرفته و با نوشيدن مايعات قبل حين و بعد از تمرين ورزشي آب از دست رفته جبران مي شد. وضعيت صحيح انجام كار روزانه نيز به آنها به صورت حضوري داده ميشود. از آنجا كه امكان داشت حضور در تمام جلسات براي موردها مشكل باشد انجام ورزشها در دو جلسه ديگر با اراي ه دستورالعمل تصويري توسط فرد در منزل صورت مي گرفت ولي قبل از شروع هر جلسه ورزشي انجام ورزشها و چگونگي آن توسط پژوهشگر سوال ميشد تا از ميزان خطاهاي احتمالي ناشي از عدم انجام ورزش در منزل كاسته شود. -4 مرحله ارزشيابي: در اين مرحله در پايان هر ماه و همچنين در انتهاي طرح ارزيابي مجدد مشابه مرحله اول شامل: اندازهگيري وزن تغييرات وزن همچنين داشتن كمردرد نوع كمردرد عوامل موثردر كمردرد... توسط فيزيوتراپيست ديگر و متخصص زنان و زايمان انجام و ثبت ميشود. در نهايت اطلاعات جمعآوري و نتايج با استفاده از آزمونهاي آمار توصيفي و استفاده از تي تست و آناليز نسبت احتمال و از طريق نرم افزار آماري spss مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. نتايج افراد از نظر شغل شاخص توده بدني و سن همسان شدند و تفاوت آماري معنيداري ديده نشد. با توجه به نتايج حاصله اكثر زنان شركت كننده در هر دو گروه مورد و شاهد خانه دار ميزان فعاليت روزانه آنان در حد كارهاي روزمره و اولين نوبت بارداري آنان بوده است 51

4 (جدول 1). ميانگين افزايش وزن دوران بارداري بين گروه مورد( 12/59±4/09 ) و كنترل( 13/63±3/18 ) از نظر آماري معنيدار نبود. 18/2 درصد از زناني كه حركات ساده ورزشي و وضعيت صحيح انجام كارهاي روزانه پيش بيني شده در طرح را انجام داده بودند و 36/6 درصد از زنان باردار گروه كنترل كه حركات ساده ورزشي و وضعيت صحيح انجام كارهاي روزانه را انجام نداده بودند مبتلا به كمردرد در دوران بارداري شدند. با انجام آزمون كاي اسكوير مشخص شد كه تفاوت معنيدار آماري بين دو گروه از نظر ابتلا به كمر درد در دوران بارداري و جود دارد (0/05>p χ²) 36/5= (جدول 2 ). همچنين نسبت احتمال در گروه شاهد نسبت به مورد به دست آمد 2-1/91) 4/04= %95 CI وp<0/05 ). به عبارتي احتمال كمر درد در زناني كه انجام كار هاي روزانه حركات ساده ورزشي و پيش وضعيت صحيح بيني شده در طرح را انجام داده بودند نسبت به گروه شاهد 2 برابراست. جدول 1. توزيع فراواني نسبي واحدهاي مورد پژوهش بر معيار حسب شغل ميزان فعاليت گروه شغل خانه دار* كارمند* ميزات فعاليت روزانه درحد كارهاي روزمره* در حد نياز شخصي فعاليت هاي روزمره منزل و حداقل 8 ساعت كار خارج منزل* مورد درصد 92/4 3/2 شاهد درصد 95/8 3/9 جمع درصد جدول 2. توضيع فراواني نسبي واحدهاي مورد پژوهش برحسب داشتن كمر درد در حين بارداري گروه مورد شاهد جمع كمردرد درصد درصد درصد 24/6 30/6 18/2 دارد 75/4 69/4 81/8 ندارد آزمون كاي اسكوير تفاوت معنيدار آماري را بين دو گروه از نظر ابتلا به كمر درد در دوران بارداري نشان ميدهد p<0/001) ( χ² =36/5.بحث اكثر مطالعات بر اين نكته تاكيد دارند كه يكي از عوارض شايع و نامطلوب حاملگي دردهاي پشت و پايين كمر است. يافتههاي پژوهش حاضر نشان داد كه از 66 زن بارداري كه حركات ساده ورزشي و وضعيت صحيح انجام كارهاي روزانه را انجام داده بودند تنها 12 نفر ( 18/2 درصد) و از 72 زن بارداري كه حركات ساده ورزشي و وضعيت صحيح انجام كارهاي روزانه را انجام نداده بودند 22 نفر( 30/6 درصد) در حين دوران بارداري دچار كمر درد شدند. كه آزمون كاي اسكوير تفاوت معنيدار آماري بين دو گروه از نظر ابتلا به كمر درد در دوران بارداري را نشان داد( p<0/05 ). شيوع كمر درد در حاملگي در مطالعات مختلف بين 24 درصد تا 70 درصد گزارش شده است( 6 ). كه در مطالعه حاضر نيز در گروه شاهد در محدوده مذكور بوده است. از آنجا كه تقريبا تمام مطالعات رابطه مثبتي بين كمردرد دوران حاملگي و سابقه كمردرد را گزارش كردهاند و نتيجه گرفتهاند كه زناني كه پيش از بارداري نيز كمردرد داشتهاند دو برابر بيشتر مبتلا به كمر درد ميشوند. همچنين فراواني كمر درد با افزايش سن مادر در زمان بارداري و تعداد تولدهاي قبلي افزايش مييابد. در نتيجه شيوع پايين كمر درد در گروه كنترل را نيز ميتوان ناشي از حذف كساني دانست كه در شروع مطالعه سابقه كمر درد قبلي را تجربه كردهاند. اما در گروهي كه حركات ساده ورزشي و وضعيت صحيح انجام كارهاي روزانه را انجام داده بودند ميزان كمر درد تنها در 18/2 درصد بود كه 95/4 3/6 93/5 2/9 3/6 95/8 4/2 3/9 90 1/5 3/2 * تفاوت معنيدار آماري بين دو گروه ديده نشد 0/05>p. 52

5 منابع 1. Brost BC, Goldeberg RL, Mercer BM, Iams JD, Meeis Pj, Moawad AH. The Preern prediciation of cesarean delivery with increases in maternal waight and mass index. Am j obstet gynecol 1997; 177(2): Heravi k, Majjedi H. Survey of scals knowledge womenfolk practitioner in the correlation with positiones suitabaly bodily set prevention for back pin. Gongres superficial back pain; 2000; Tehran, Iran karim-zadeh A. Bimakanike back pain. Gongres superficial back pain; 2000; Tehran, Iran Hazel V, Iulia H. exercise and sport during pregnancy. Beg Journeys 2000; 195 (1): Fakhri M. Survey of prevalanc of backache during pregnancy and species of ingredient for outbreak. Gongres superficial back pain; 2000; Tehran, Iran Emam H. Survey of different kinds of backache during pregnancy. J of Medical Faculity Guilan University of M edical Sciences 2003; 44(11): Stug B, Hilde G, vollestad N. LBP and plviec pain during pregnancy: prvalnce and risk factor. Acta obstericia et gynecologica Scandinavia 2003; 82: Mohamadi H, Kahedi M. Survey of indexes epidemiology and economic back pain in the 241 patients in hopitales Semnan University of Medical Sciences. Gongres superficial back pain; 2000; Tehran, Iran Salehi Kh, Naseri F. Nomination sideview mental-social patients with choronic back pain. Gongres superficial back pain; 2000; Tehran, Iran Alamzadeh M, Frahpor N, Mohamadi M. legend exercise during pregnancy in decerease Back Pain due pregnancy in women without back ground exercise. J Of Harekat 2005; 25 (9): Staggard HC.Prevalence of Back Pain in pregnancy. Spine 1991:16(5): Artal R, Toole M. Guidelines of the American College of Obstruction and Gynecologists for exercise during pregnancy and postpartum period. British Journal Sports Medicine 2003; 37: نشانگر تاثير انجام حركات ورزشي برنامهريزي شده در اين گروه بوده است. بنابراين ميتوان نتيجه گرفت كه ورزش در دوران بارداري موجب حذف كمر درد نميشود بلكه احتمال بروز آن را كاهش ميدهد. به عبارتي بهترين درمان كمردرد در دوران بارداري پيشگيري است كه مي توان با تغيير در روش زندگي و كار موجب كاهش فشار روي ستون مهرهها و آموزش فرد حامله جهت اصلاح در وضعيت انجام كارهاي روزانه و روش صحيح در بلند كردن اجسام و آموزش ورزشهايي جهت انقباضات عضلات شكم و كف لگن است. اين كاهش معنيدار در پژوهش حاضر با نتايج تحقيق عالم زاده (1384) وكوليتيون( 1996 ) مغايرت داشته (2004) ولي با پژوهش شهربانيان (1379) و گرشاسبي همخواني دارد. بنابراين شايد بتوان گفت كه فعاليت ورزشي موجب افزايش جريان خون و در نتيجه اكسيژن رساني كافي به بافتها ميشود و در اثر تبادل مناسب گازي و تغذيه مناسب بافتها از انباشته شدن اسيد لاكتيك كرده و موجب كاهش خستگي ميگردد به جلوگيري كه طوري سيكل معيوب ناشي از شلي مفصلي و كم تحركي را مهار ميكند( 12 ). نتيجه گيري ورزش در سالهاي اخير در زمان بارداري مجاز شناخته شده است. ما نيز پيشنهاد ميكنيم در صورتي كه منعي براي ورزش كردن زنان باردار وجود ندارد انجام آن ميتواند بسيار مفيد باشد. حتي ميتواند تغييرات مفيد در سبك زندگي بوجود آورد. تشكر و قدرداني اين پژوهش بخشي از طرح تحقيقاتي است كه با حمايت دانشگاه علوم پزشكي اراك انجام شده است. بدينوسيله از كليه همكاران حوزه معاونت پژوهشي دانشگاه تشكر و قدر داني ميشود.

6 Journal of Arak University of Medical Sciences Autumn 2008; 11(3): Original Article The effect of some simple exercises and correct daily activity in prevention of backache in pregnancy period Zand S 1*, Zamani A 2 1-Instructor, B.S. of nursing, Faculty of Nursing & Midwifery, Arak University of Medical Sciences, Arak, Iran. 2- Assistant Prefessor, Gynecologist, Faculty of medicine, Arak University of Medical Sciences Arak, Iran. Received 24 Apr, 2008 Accepted 15 Sep, 2008 Abstract Background: Backache is a common problem in pregnancy period. Scientists believe that some simple exercise can help to prevent the occurrence of backache during their pregnancy period. Thus, this research carried out in order to investigate the effect of some simple exercises and correct daily activity in prevention of backache in pregnancy period. Methods and Materials: This is a clinical trial study that was carried out on 138 of pregnant women.the first group including 66 women which considered as control group and treatment group including 72 women. The research had four stages: 1) stage of taking history. 2) Arrange a teaching program. 3) stage of performance( In case group samples were done 60 minutes aerobic exercises for 3 days a week for the 30 weeks undersupervision a physiotherapist). 4) Assessment the results. Data were analyzed by SPSS for statistical analysis. Results: According to the result 18.2% of woman that were under treatment and 36.6% of control group, suffered from backache. Chi-square test showed significant differences between two groups. In addition Odd ratio of treatment population was 2(CI%95 = 4/04-1/91 & p<0/05). Conclusion: The result showed simple exercises during pregnancy period can not eliminate backache, but it can decrease delay backach. Key words: Simple exercises, pregnancy period, backache, daily activity *Corresponding author; Slmnzand@ yahoo.com Address: Faculty of Nursing and Midwifery, Arak, Iran