Fox, E.A., Neuhold, E.J., Premsmit, P., Wuwongse, V. (eds.) ICADL LNCS, vol. 3815, pp Springer, Heidelberg (2005).

Transcript

1 «Ταξονοµία της Αναµόρφωσης του Κράτους» ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΤΗΣ ΤΑΞΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ «ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ» ΚΩ ΙΚΟΣ ΠΑΡΑ ΟΤΕΟΥ: Π3.1 ΕΡΓΟ: «ΤΑΞΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ» ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΚΑΙ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ Ηµεροµηνία: 01/07/2011

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός και Περιεχόµενο οµή του Παραδοτέου ΣΤΟΧΟΣ ΕΥΡΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΑΞΟΝΟΜΙΑΣ Εισαγωγή Βασικά Στοιχειά των Οντολογιών Σκοπός Πλαίσιο και Πεδίο Εφαρµογής Της Οντολογίας ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΠΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΤΗΣ ΤΑΞΟΝΟΜΙΑΣ Πρότυπο Φύλλο Καταγραφής οµικών Συστατικών της Οντολογιας Ανάλυση των οµικών Συστατικών (CC) της Οντολογιας Κλάσεις της Οντολογίας Κανόνες Και Επαλήθευση Της Ορθής Λειτουργίας Της Οντολογίας Παραδείγµατα Οπτικοποίησης της Οντολογίας Παραδείγµατα Εφαρµογής της Οντολογίας Ορισµός και Ποσοτικοποίηση των ωφελειών από τη Χρήση της Ταξονοµίας ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΧΑΡΤΕΣ ΤΗΣ ΤΑΞΟΝΟΜΙΑΣ...66 Παραρτηµα Α ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΚΛΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΧΕΣΕΩΝ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ...72 Παραρτηµα Β ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΣΕ OWL...78 Παραρτηµα Γ ΕΠΑΛΗΘΕΥΣΗ ΤΗΣ ΟΡΘΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 2 / 333

3 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 ΣΚΟΠΌΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΟ Το παρόν παραδοτέο µεταξύ άλλων περιλαµβάνει παραδείγµατα εφαρµογής µε πραγµατικά δεδοµένα. Τεκµηριώνει την αναγκαιότητα όλων των προτεινόµενων οντοτήτων, συσχετίσεων, περιορισµών και περιλαµβάνει επεξηγήσεις για τα στιγµιότυπα και τις ιδιότητες τους. Η τεκµηρίωση της ταξονοµίας περιλαµβάνει και παραδείγµατα εφαρµογής που συνοδεύονται µε πρότυπα φύλλα καταγραφής, παρουσίαση αποτελεσµάτων κατηγοριοποίησης και παραδείγµατα εφαρµογής στην εξαγωγή συµπερασµάτων και ορισµό και ποσοτικοποίηση ωφελειών από την χρήση της ταξονοµίας. 1.2 ΟΜΉ ΤΟΥ ΠΑΡΑ ΟΤΈΟΥ Το παραδοτέο ξεκινάει µε την ανάλυση του στόχου του εύρους και του περιεχοµένου της οντολογίας. Ύστερα αναλύεται η µεθοδολογία και τα εργαλεία ανάπτυξης και χρήσης της οντολογίας καθώς και της οπτικοποίησης της. Ακολουθεί το κύριο κεφάλαιο του παραδοτέου το οποίο είναι η αναλυτική τεκµηρίωσης της οντολογίας. Εδώ παρουσιάζονται όλα τα δοµικά συστατικά της οντολογίας και οι κανόνες που ακολουθούνται κατά την ανάπτυξη της, τα πρότυπα φύλλα καταγραφής, καθώς και παραδείγµατα χρήσης και οπτικοποίησης. Τέλος αναλύονται και τα οφέλη της χρήσης της οντολογίας. Στο τελευταίο κεφάλαιο παρατίθενται και οι θεµατικοί χάρτες της ταξονοµίας ενώ στο παράρτηµα υπάρχουν όλοι οι κώδικες της οντολογίας. Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 3 / 333

4 2 ΣΤΟΧΟΣ ΕΥΡΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΑΞΟΝΟΜΙΑΣ 2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΉ Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί αρκετές ενδιαφέρουσες και πρωτότυπες οντολογίες για µικρές, κατά κανόνα, περιοχές της Ηλεκτρονικής ιακυβέρνησης. Όπως έχει ήδη αναφερθεί στο πρώτο παραδοτέο σαν τέτοιες εντοπίστηκαν και αναφέρονται: - Οντολογίες για την περιγραφή της γνώσης στην Ηλεκτρονική ιακυβέρνηση 1 και την καθοδήγηση σχετικών πληροφοριακών συστηµάτων 2 - Οντολογίες για την περιγραφή έργων της Ηλεκτρονικής ιακυβέρνησης 3 - Οντολογίες για την ανάλυση υπηρεσιών διαβούλευσης 4 - Οντολογίες για την ανάλυση των κύριων τύπων και ρόλων διακυβέρνησης, από την Αµερικανική Κυβέρνηση 5 - Οντολογίες που προέκυψαν ή βρίσκονται υπό διαµόρφωση από Ευρωπαϊκά Έργα έρευνας και ανάπτυξης, στην περιοχή της Ηλεκτρονικής ιακυβέρνησης 6 - Οντολογίες που αφορούν περιπτώσεις εφαρµογής σε συγκεκριµένες χώρες 7 1 Fraser J, Adams N, Macintosh A, McKay-Hubbard A, Lobo TP, Pardo PF, Martinez RC, Vallecillo JS: Knowledge management applied to e-government services: The use of an ontology, Knowledge Management In Electronic Government Lecture Notes In Artificial Intelligence 2645: , Springer-Verlag, Wimmer, M.: Implementing a Knowledge Portal for e-government Based on Semantic Modeling: The e- Government Intelligent Portal (eip.at), Proceedings of the 39th Annual Hawaii International Conference on System Sciences (HICSS'06) Track 4 p. 82b, The Government R&D Ontology, The DIP project egovernment Ontology The Government type Ontology, CIA World Fact Book, Βλ. Έργα IST FP5 & FP6: Arianna, OntoGov και SemanticGov, Chen, C.C., Yeh, J.H., Sie, S.H.: Government Ontology and Thesaurus Construction: A Taiwanese Experience. In: Fox, E.A., Neuhold, E.J., Premsmit, P., Wuwongse, V. (eds.) ICADL LNCS, vol. 3815, pp Springer, Heidelberg (2005). Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 4 / 333

5 - Οντολογίες που αναφέρονται γενικότερα στο πεδίο της ιακυβέρνησης 8 Οι προαναφερθείσες πρωτοβουλίες στον ευαίσθητο τοµέα της Η µελετήθηκαν διεξοδικά µε σκοπό την σε βάθος κατανόηση του πεδίου και την πληρέστερη δυνατή συλλογή, καταγραφή και εκµετάλλευση κλάσεων, σχέσεων, χαρακτηριστικών, γενικότερων ιδεών και λοιπών δεδοµένων. Επιπρόσθετα, εντοπίστηκαν και προσπάθειες γύρω από οντολογίες που αφορούν τον ευρύτερο χώρο της Η. Ως τέτοιες µπορούν ενδεικτικά να αναφερθούν οι κάτωθι: - Εννοιολογικά Λεξικά Βασισµένα σε Οντολογίες 9 - Οντολογίες Νοµικού Περιεχοµένου 10,11 - Οντολογίες Περιγραφής Υπηρεσιών 12,13 - Οντολογίες για Αξιολόγηση Ποιότητας Υπηρεσιών 14 - Οντολογίες γενικότερων Γεωπολιτικών Θεµατικών G. Ajani, L. Lesmo, G. Boella, A. Mazzei, and P. Rossi, "Multilingual conceptual dictionaries based on ontologies," in Proceedings of the V Legislative XML Workshop, pp , European Press Academic Publishing, Rinke Hoekstra, Joost Breuker, Marcello Di Bello, and Alexander Boer. The LKIF Core ontology of basic legal concepts. In Pompeu Casanovas, Maria Angela Biasiotti, Enrico Francesconi, and Maria Teresa Sagri, editors, Proceedings of the Workshop on Legal Ontologies and Artificial Intelligence Techniques (LOAIT 2007), June Ortiz-Rodríguez, F., Villazón-Terrazas, B. EGO Ontology Model: law and regulation approach for E-Government. In WS Proceedings of the 3rd European Semantic Web Conference. Budva, Serbia y Montenegro Wang, X., Vitvar, T., Peristeras, V., Mocan, A., Goudos, S., Tarabanis, K.: WSMO-PA: Formal specification of public administration service model on semantic web service ontology. In: Proceedings of the Hawaii International Conference on System Sciences (HICSS), Waikoloa, Big Island, Hawaii (January 2007). 13 E. Tambouris, S. Gorilas, G. Kavadias, D. Apostolou, A. Abecker, L. Stojanovic and G. Mentzas, Ontology-enabled E-gov service configuration: an overview of the OntoGov project,lecture Notes in Artificial Intelligence 3035 (2004), pp HM. Kim, A. Sengupta and J. Evermann. MOQ: Web Services Ontologies for QOS and General Quality Evaluations, Proceedings of the Thirteenth European Conference on Information Systems, Regensburg, Germany. May Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 5 / 333

6 Οι παραπάνω προσεγγίσεις για την ανάπτυξη οντολογιών στην Η, οι οποίες εµφανίζονται σε διάφορες χώρες αλλά και χρονικές στιγµές των τελευταίων ετών, δείχνουν τη σηµασία του πεδίου, αλλά και δίνουν χρήσιµες εισόδους για τον καθορισµό µιας ευρύτερης οντολογικής αναπαράστασης. Παρά το γεγονός ότι οι εν λόγω προσεγγίσεις αποτελούν σηµειακές λύσεις του προβλήµατος, υιοθετήθηκαν σηµαντικά στοιχεία τους που αφορούν στα εξής: - Τρόποι τυπικού ορισµού και απεικόνισης της Οντολογίας (XML, OWL και εργαλεία Protégé). - Καθορισµός των κύριων οντοτήτων, σε συνδυασµό µε βασικότερες οντολογικές αναπαραστάσεις του χώρου των Πληροφοριακών Συστηµάτων 16 - Καθορισµός σχηµάτων µεταδεδοµένων, σε συνδυασµό µε τα πρότυπα Dublin Core και e-gms. - Μεθοδολογία ανάπτυξης, ελέγχου και τεκµηρίωσης. - Μεθοδολογία υλοποίησης σε σχεσιακά εργαλεία και βάσεις δεδοµένων. 2.2 ΒΑΣΙΚΆ ΣΤΟΙΧΕΙΆ ΤΩΝ ΟΝΤΟΛΟΓΙΏΝ Μια οντολογία είναι «µια τυπική (formal), κατηγορηµατική (explicit) προδιαγραφή µιας διαµοιρασµένης (shared) εννοιολογικής αναπαράστασης (conceptualization)» (Gruber, 1993), όπου: Ο όρος εννοιολογική αναπαράσταση (conceptualization) αναφέρεται σε ένα αφηρηµένο µοντέλο φαινοµένων του κόσµου στο οποίο έχουν προσδιοριστεί οι έννοιες που σχετίζονται µε τα φαινόµενα αυτά. Ο όρος κατηγορηµατική (explicit) σηµαίνει ότι το είδος των εννοιών που χρησιµοποιούνται, και οι περιορισµοί που αφορούν την χρήση αυτών των εννοιών είναι προσδιορισµένα µε σαφήνεια. Ο όρος αυστηρή (formal) αναφέρεται στο ότι η οντολογία πρέπει να είναι αναγνώσιµη από υπολογιστές. Ο όρος διαµοιρασµένη (shared) αναφέρεται στο ότι η οντολογία πρέπει να αποτυπώνει γνώση κοινής αποδοχής στα πλαίσια µιας κοινότητας. Οι οντολογίες δηµιουργήθηκαν για να λειτουργήσουν ως ένας µηχανισµός διαλειτουργικότητας ανάµεσα σε ανθρώπους, φορείς και συστήµατα. Εφόσον µπορούν να αναπαραστήσουν εννοιολογικά έναν τοµέα µπορούν να αξιοποιηθούν αποτελώντας µια οµπρέλα όρων και 16 On Conceptual Modelling: Perspectives from Artificial Intelligence, Databases, and Programming Languages (Topics in Information Systems), by M.L. Brodie (Editor), J. Mylopoulos (Editor), J.W. Schmidt (Editor), Springer Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 6 / 333

7 σηµασιών που εκφράζουν την ίδια έννοια. Με βάση αυτή τους την ιδιότητα λειτουργούν ως φορέας επικοινωνίας µεταξύ διαφορετικών πληροφοριακών συστηµάτων, µε διαφορετικούς χρήστες, παρέχοντας µια κοινή βάση ανάµεσα σε αυτά, αναπαριστώντας και αναλύοντας τις οντότητες που περιγράφουν τα δεδοµένα τους. Σήµερα, η υλοποίηση οντολογιών έχει περάσει από τη βιβλιογραφία της Τεχνητής Νοηµοσύνης στην πράξη, καθώς συνενώνει δύο ουσιώδη συστατικά τα οποία συµβάλουν στην έλευση του Σηµασιολογικού Ιστού: Οι οντολογίες ορίζουν την τυπική σηµασιολογία της πληροφορίας διευκολύνοντας την επεξεργασία της πληροφορίας από τον Η/Υ Οι οντολογίες ορίζουν σηµασιολογία του πραγµατικού κόσµου επιτρέποντας τη σύνδεση του περιεχοµένου το οποίο επεξεργάζεται µηχανικά, µε τη σηµασία που του δίνουν οι άνθρωποι βασιζόµενοι σε κοινά αποδεκτή ορολογία Οι λόγοι που επιβάλουν την ανάπτυξη µιας οντολογίας είναι: Να αναλύσουν και να διαµοιράσουν τη γνώση πάνω σε ένα συγκεκριµένο πεδίο ανάµεσα σε ανθρώπους ή µηχανές Να καταστήσουν δυνατή την επαναχρησιµοποίηση της γνώσης για το συγκεκριµένο πεδίο Να ορίσουν ρητά τις άγραφες υποθέσεις και τους κανόνες που εφαρµόζονται σε ένα πεδίο Σχετικά µε τον βαθµό της τυπικότητας της αναπαράστασης µιας οντολογίας αυτή µπορεί να είναι: Άτυπη (informal), εκφρασµένη σε µια φυσική γλώσσα. Ηµι-άτυπη (semi-informal): για παράδειγµα διατυπωµένη σε ένα περιορισµένο και δοµηµένο υποσύνολο κάποιας φυσικής γλώσσας. Ηµι-τυπική (semi-formal): διατυπωµένη σε µια τεχνητή και αυστηρά ορισµένη γλώσσα. Αυστηρά τυπική (rigorously formal): ορισµοί όρων µε αυστηρή σηµασιολογία, θεωρήµατα και αποδείξεις ιδιοτήτων όπως η η ορθότητα (soundness) και η πληρότητα (completeness). Σηµειώνεται, ωστόσο, ότι για να είναι κατανοητή µια οντολογία από τους υπολογιστές, πρέπει να είναι αυστηρά τυπική. Μια οντολογία περιέχει τα εξής βασικά συστατικά: Κλάσεις (classes), οι οποίες αποτελούν τις βασικές έννοιες του πεδίου στο οποίο εστιάζει η οντολογία Σχέσεις (relations) που απεικονίζουν την αλληλεπίδραση µεταξύ των εννοιών ενός πεδίου Αξιώµατα (axioms) τα οποία αναπαριστούν προτάσεις που είναι πάντα αληθείς Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 7 / 333

8 Στιγµιότυπα (instances) που αφορούν συγκεκριµένα στοιχεία Ο ορισµός µιας οντολογίας σε συνδυασµό µε τη δηµιουργία ενός συνόλου στιγµιοτύπων για τις κλάσεις δηµιουργεί µια Βάση Γνώσης. Μέχρι σήµερα έχουν αναγνωριστεί οι εξής τύποι οντολογιών: Οντολογίες πεδίου ορισµού (domain ontologies): αναπαριστούν γνώση γύρω από ένα συγκεκριµένο πεδίο (π.χ. ηλεκτρονική διακυβέρνηση, νοµικά ζητήµατα κ.λ.π.). Οντολογίες µεταδεδοµένων (metadata ontologies): παρέχουν ένα λεξιλόγιο για την περιγραφή του περιεχοµένου ηλεκτρονικά διαθέσιµης πληροφορίας. Γενικές ή κοινές οντολογίες (generic or common sense ontologies): στοχεύουν στο να αποτυπώσουν γενική γνώση γύρω από τον κόσµο, παρέχοντας βασικές έννοιες όπως ο χρόνος, ο χώρος, τα συµβάντα, κ.λ.π. Οντολογίες αναπαράστασης (representational ontologies): παρέχουν οντότητες αναπαράστασης χωρίς να προσδιορίζουν τη συγκεκριµένο αναπαριστούν π.χ. Frame Ontology (Gruber 1993): ορίζει έννοιες όπως frames, slots, slot constraints κ.λ.π. Οντολογίες µεθοδολογίας ή εργασιών (method or task ontologies): παρέχουν όρους που αναφέρονται σε συγκεκριµένες εργασίες (π.χ. µοντελοποίηση κ.λ.π.) 2.3 ΣΚΟΠΌΣ ΠΛΑΊΣΙΟ ΚΑΙ ΠΕ ΊΟ ΕΦΑΡΜΟΓΉΣ ΤΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΊΑΣ Η υποστήριξη των αναδιοργανώσεων από ένα σύστηµα ταξονοµίας όχι µόνο διευκολύνει την διεκπεραίωση ορισµένων ενεργειών οι οποίες πρέπει να διεκπεραιωθούν στο πλαίσιο του έργου, αλλά βοηθά επίσης τα στελέχη της δηµόσιας οργάνωσης να προβούν σε ενάργειες και συσχετίσεις αδύνατες χωρίς την ύπαρξη της ταξονοµίας. Η αναπαράσταση της ταξονοµίας θα γίνει µεταξύ άλλων και µε χρήση οντολογίας RDF και OWL. Έτσι, µεταξύ άλλων η ύπαρξη ταξονοµίας: επιτρέπει στη δηµόσια οργάνωση να συµµορφωθεί µε υπάρχοντα πρότυπα ανταλλαγές δεδοµένων που θα συνδράµουν στην ευρύτερη ανταλλαγή πληροφοριών µεταξύ των φορέων της διοίκησης, συµβάλλει στον εντοπισµό των θεµάτων, αποφάσεων και πράξεων που χρήζουν δηµοσίευσης βάσει του Ν3861/2010 (Πρόγραµµα ιαύγεια), που εµπίπτουν στο πεδίο εφαρµογής της Οδηγίας για την περαιτέρω χρήση των πληροφοριών του ηµόσιου Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 8 / 333

9 Τοµέα (Ν3844/2006) που εξαιρούνται λόγω διατάξεων περί δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα, διευκολύνει την µε ενιαίο τρόπο παρουσίαση των αποτελεσµάτων και των ροών εργασίας των διαφόρων τµηµάτων της οργάνωσης, επιταχύνει την επικαιροποίηση των αρχείων και των δεδοµένων που τηρούνται στην δηµόσια υπηρεσία, µειώνει τον χρόνο εξοικείωσης δηµιουργεί την υποχρέωση υιοθέτησης ενός ενιαίου τρόπου ιεράρχησης για το σύνολο των υπό µελάτη οργανισµών αναφορικά µε τα υπό ανάλυση αντικείµενα Σχήµα 2-1: Σηµασιολογική ιαλειτουργικότητα µεταξύ Π.Σ µέσω της Οντολογίας Εκτός των πιο πάνω αναφερθέντων, η τυπικά οριζόµενη οντολογία θα δώσει τη δυνατότητα δηµιουργίας δόκιµων υποσυνόλων τυπικών οντολογιών, χωρίς την ύπαρξη των οποίων η κατάληξη οδηγεί σε αδιέξοδες κοστοβόρες διαδικασίες συλλογές γνώσης διφορούµενων µη υπαρκτών δοµών. Σκοπός της οντολογίας είναι να οδηγήσει στον ο καθορισµό ενός σηµασιολογικού εννοιολογικού µοντέλου που θα αποτελεί τον «συνεκτικό ιστό» ανάµεσα στις διάφορες οντότητες της ηµόσιας ιοίκησης ( ηµόσιες πολιτικές, Ανθρώπινο δυναµικό, ρυθµίσεις, Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 9 / 333

10 δοµές φορέων και αρµοδιότητες, Υπηρεσίες, Έγγραφα, Τύποι, Μεταδεδοµένα, Κωδικολόγια, κλπ) µε απώτερο στόχο τη σηµασιολογική ταύτιση εννοιών αλλά και την υποβοήθηση της καταγραφής, κατάταξης, αποθήκευσης και ανεύρεσης των σχετικών πληροφοριών από µεγάλο εύρος χρηστών και συστηµάτων σηµασιολογικές ανεύρεσης. Απώτερος σκοπός επίσης είναι η οµογενοποίηση του τρόπου αναπαράστασης της δοµής και λειτουργίας της ηµόσιας ιοίκησης στη λογική µιας ενιαίας και καθολικής πρακτικής. Ένα τέτοιο σηµασιολογικό ή εννοιολογικό µοντέλο θα αποτελεί τον «συνεκτικό ιστό» ανάµεσα στις διάφορες οντότητες ηµόσιας ιοίκησης (Υπηρεσίες, Έγγραφα, Τύποι, Μεταδεδοµένα, Κωδικολόγια, Νόµοι, Αποφάσεις, Εγκύκλιοι, Υπάλληλος, κλπ) µε απώτερο στόχο τη σηµασιολογική ταύτιση εννοιών αλλά και την υποβοήθηση της καταγραφής, κατάταξης, αποθήκευσης και ανεύρεσης των σχετικών πληροφοριών από µεγάλο εύρος χρηστών και συστηµάτων σηµασιολογικής ανεύρεσης. Στην περίπτωση του έργου, η Οντολογία εξυπηρετεί τους εξής σκοπούς: Επιτρέπει µια κοινή, τυπικά ορισµένη σηµασιολογική αναφορά και περιγραφή των βασικών οντοτήτων (π.χ. τον ορισµό και την περιγραφή των µεταδεδοµένων µιας υπηρεσίας προς τον πολίτη) Επιτρέπει τη σύνδεση οντοτήτων µεταξύ τους (π.χ. τη σύνδεση εγγράφων και µεταδεδοµένων τους, ή τη σύνδεση ηλεκτρονικών υπηρεσιών µε τα συστήµατα που τις παρέχουν σε κάποιον ηλεκτρονικό κατάλογο). Παρέχει τα κύρια δοµικά στοιχεία δεδοµένων, όπως προκύπτουν από την εφαρµογή της µεθοδολογίας ISO/CCTS στα στοιχεία υπηρεσιών και εγγράφων της ηµόσιας διοίκησης. Παρέχει τα µεταδεδοµένα περιγραφής των κύριων οντοτήτων (π.χ. τα µεταδεδοµένα για την περιγραφή µιας υπηρεσίας στο ικτυακό Τόπο ενός ήµου) Επιτρέπει την περαιτέρω επεξεργασία και συντήρηση των στοιχείων των οντοτήτων (π.χ. τη συντήρηση του σχήµατος µεταδεδοµένων για µία υπηρεσία. Υποστηρίζει τους ελέγχους συνέπειας των διαφόρων περιγραφών. Υποστηρίζει περαιτέρω µετασχηµατισµούς προς τρίτα συστήµατα και εφαρµογές. Το περιβάλλον ανάπτυξης της οντολογίας αποτελείται από ένα σύνολο εργαλείων τα οποία καλύπτουν διαφορετικές ανάγκες τεκµηρίωσης, ελέγχου συνέπειας ή µετασχηµατισµού. Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 10 / 333

11 Σχήµα 2-2: Οντολογία της ηµόσιας ιοίκησης Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 11 / 333

12 3 ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΠΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ Με βάση την επισκόπηση της διεθνής βιβλιογραφίας που έλαβε χώρα στο Κεφάλαιο 3 οι βασικές αρχές που πρέπει να διέπουν το σχεδιασµό και την ανάπτυξη µιας οντολογίας είναι: Ύπαρξη πολλών εναλλακτικών προσεγγίσεων εν υπάρχει ένας µοναδικός σωστός τρόπος ανάπτυξης οντολογιών. Η καλύτερη λύση ανάµεσα στις διαθέσιµες εναλλακτικές προτάσεις εξαρτάται από την εφαρµογή ή το σκοπό για τον οποίο αναπτύσσεται και από τις επεκτάσεις που αναµένονται. Συνέπεια Η οντολογία θα πρέπει να αναπαριστά µε ακρίβεια και συνέπεια τις πληροφορίες και τις έννοιες που περικλείει το πεδίο εφαρµογής. Γενικά, οι έννοιες στην οντολογία πρέπει να βρίσκονται κοντά στα αντικείµενα (φυσικά ή λογικά) και τις σχέσεις στο πεδίο ενδιαφέροντος και συνήθως, αποτελούν ουσιαστικά (αντικείµενα) και ρήµατα (σχέσεις) σε προτάσεις που το περιγράφουν. Πληρότητα Ο σχεδιασµός µιας οντολογίας θα πρέπει να διασφαλίζει ότι καµία έννοια που χρησιµοποιείται στο πεδίο δεν παραλείπεται και ότι οι έννοιες που µοντελοποιούνται στην οντολογία αντανακλούν την όψη της πραγµατικότητας που απεικονίζει η οντολογία. Περιορισµένος αριθµός κλάσεων Ο αριθµός των κλάσεων / οντοτήτων που θα περιλαµβάνει η οντολογία θα πρέπει να είναι περιορισµένος (συνίσταται για τέτοιου είδους οντολογίες να µην ξεπερνά τις 100) ούτως ώστε η οντολογία να µπορεί να διαχειριστεί και στο µέλλον µε ευκολία. Η βιβλιογραφία έχει δείξει ότι οντολογίες µε µεγάλο αριθµό κλάσεων τείνουν να γίνουν απροσπέλαστες στο µέλλον µε συνέπεια να καθίστανται πρακτικά µη χρησιµοποιήσιµες. Μοναδικότητα έκφρασης Οι τρόποι έκφρασης της ίδιας πληροφορίας (π.χ. Τίτλος, Περιγραφή) δεν θα υπερβαίνουν τον ένα. Συµβατότητα µε Τεχνικές Προδιαγραφές Η προδιαγραφή της οντολογίας θα στηριχτεί στις προδιαγραφές που θέτει το Πλαίσιο ιαλειτουργικότητας και Υπηρεσιών Ηλεκτρονικών Συναλλαγών (Π &ΥΗΣ). Επεκτασιµότητα Μια οντολογία είναι µια δυναµική όψη της πραγµατικότητας, που παραµετροποιείται και επεκτείνεται µε βάση τα δεδοµένα που ισχύουν κάθε στιγµή. ιαδικασία Συντήρησης Με δεδοµένο ότι οποιαδήποτε αλλαγή σε κάποιο κοµµάτι µιας οντολογίας µπορεί να δηµιουργήσει ασυνέπειες σε άλλα κοµµάτια της ίδιας οντολογίας, σε άλλες εξαρτώµενες οντολογίες ή σε εφαρµογές που χρησιµοποιούν τη συγκεκριµένη οντολογία, µια οντολογία πρέπει να υποστηρίζεται από κατάλληλες διαδικασίες συντήρησης. Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 12 / 333

13 υνατότητα Εµπλουτισµού της Οντολογίας µε Στιγµιότυπα Συµβολή στην επίτευξη της ιαλειτουργικότητας. Συµµόρφωση µε Ανοικτά Πρότυπα Η οντολογία θα βασιστεί σε διεθνώς αναγνωρισµένα πρότυπα, όπως OWL (Web Ontology Language), RDF (Resource Description Framework), ISO (Dublin Core). Επαναχρησιµοποίηση διαθέσιµων οντολογιών Η οντολογία πρέπει να εισάγει και να επαναχρησιµοποιεί διαθέσιµες οντολογίες που σχετίζονται µε το συγκεκριµένο τοµέα εφόσον καλύπτουν τις προδιαγραφές που έχουν τεθεί. ιαθεσιµότητα Η περιγραφή της οντολογίας πρέπει να είναι ανά πάσα στιγµή διαθέσιµη στο ιαδίκτυο σε όποιον ενδιαφερόµενο. Ανεξαρτησία από εργαλεία υλοποίησης Η υλοποίηση της οντολογίας δεν προϋποθέτει τη χρήση συγκεκριµένων εµπορικών εργαλείων για τη δηµιουργία, τη διαχείριση και τη συντήρηση τους. Γλώσσα : Ελληνικά & αγγλικά (µόνο τα ονόµατα πεδίων / ιδιοτήτων για λόγους συνεργασίας µε χώρες ΕΕ) H µεθοδολογία ανάπτυξης της οντολογίας ακολουθεί τις εξής γενικές κατευθύνσεις Γενικά / ειδικά µεταδεδοµένα Κύριες κλάσεις / δευτερεύουσες κλάσεις Συνολικό µέγεθος και κάλυψη τοµέων της ηµόσιας ιοίκησης Κατά τη σχεδίαση µιας οντολογίας πρέπει να ακολουθούνται τα εξής βήµατα, όπως απεικονίζονται στο σχήµα που ακολουθεί: Βήµα 1: Σχεδίαση Οντολογίας Προσδιορισµός του πεδίου και των δυνατοτήτων της Οντολογίας Αναγνώριση των βασικών όρων της Οντολογίας Καθορισµός των χρηστών της Οντολογίας Σύλληψη και προδιαγραφή της Οντολογίας Βήµα 2: Επαναχρησιµοποίηση υπαρχουσών οντολογιών Μελέτη υπαρχουσών οντολογιών προς επαναχρησιµοποίηση Ενοποίηση υπαρχουσών οντολογιών Βήµα 3: Προσδιορισµός οντολογίας Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 13 / 333

14 Ορισµός των κλάσεων και της ιεραρχίας των κλάσεων Ορισµός των ιδιοτήτων των κλάσεων Κωδικοποίηση της οντολογίας Βήµα 4: Εµπλουτισµός Οντολογίας Βήµα 5: Αξιολόγηση Οντολογίας Σχήµα 3-1: Μεθοδολογία Σχεδίασης Οντολογιών 3.2 ΕΙ ΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΥΠΑΡΧΟΥΣΕΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΕΣ Ο προσδιορισµός των βασικών οντοτήτων και κλάσεων πραγµατοποιήθηκε µετά από µελέτη µεγάλου αριθµού συναφών οντολογιών, συζητήσεις µε ειδικούς και κατάλληλες θεµατικές οµάδες εργασίας. Αναγνωρίστηκαν διάφορες όψεις (π.χ. το κοινό στο οποίο αναφέρονται, τα θέµατα, ο οργανισµός, το είδος του αντικειµένου κλπ.) επάνω στις οποίες έγινε κατηγοριοποίηση του περιεχοµένου, του αριθµού των επιπέδων και του εύρους των όρων σε Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 14 / 333

15 κάθε επίπεδο, καθώς και των ιεραρχικών, ισοδύναµων και συνεπαγόµενων σχέσεων µεταξύ των όρων της ταξονοµίας. Επιπλέον, όπως αναφέρθηκε και νωρίτερα στο παρόν έγγραφο, εξετάστηκαν και αντίστοιχες οντότητες και ο τρόπος χρήσης τους από άλλες εφαρµογές στη δηµόσια διοίκηση π.χ.: 1. Οντολογίες για Ηλεκτρονική ιακυβέρνηση (π.χ. Ontologies for e-government oegov i ) 2. Οντολογίες για περιγραφή των νοµοθετηµάτων µε αναφοράς σε ευρωπαϊκές βάσεις δεδοµένων (π.χ EUR-Lex ii, CORDIS iii, COFOG iv, LKIF-Core Ontology v, LEX-IS vi ) 3. Οντολογίες για διαχείριση ανθρώπινου δυναµικού µε αφετηρία τα στοιχεία του καταλόγου προσωπικού της ΕΕ (European Commission staff directory vii, whoiswho viii ). 4. Οντολογίες για περιγραφή υπηρεσιών 5. Οντολογίες για αξιολόγηση της λειτουργίας φορέων και την απόδοση από την εφαρµογή των διαδικασιών. 6. Οντολογίες για τη µέτρηση της ικανοποίησης πολιτών και επιχειρήσεων 7. Μεταδεδοµένα και όρους που υπάρχουν στις οδηγίες της ΕΕ π.χ. οδηγία inspire ix, οδηγία για τα προσόντα κτλ. 8. Όροι από το λεξικό όρων Εurovox. 9. Μεταδεδοµένα και αντίστοιχα σχήµατα από το Semantic Interoperability Center Europe x. 10. Μεταδεδοµένα από το Government community του Dublin core xi. 11. Μεταδεδοµένα που χρησιµοποιούνται από το έργο ΕΡΜΗΣ xii και την πρωτοβουλία του προγράµµατος ιαύγεια xiii. Προκειµένου να επιτευχθεί ο βέλτιστος σχεδιασµός της οντολογίας, ήταν απαραίτητο να πραγµατοποιηθεί µια αρχική εκτίµηση του εύρους της, λαµβάνοντας υπόψη (µεταξύ άλλων) τις κάτωθι θεµατικές περιοχές: Εφαρµογές ηµόσιων πολιτικών. Στην ταξονοµία έπρεπε να περιληφθούν έννοιες όπως: φορείς που ασκούν τη δηµόσια πολιτική, δράσεις που αποτελούν τη δηµόσια πολιτική, σχετικά χρονοδιαγράµµατα, αποτελεσµατικότητα της δηµόσιας πολιτικής, πρωτοβουλίες άλλων χωρών και διεθνών οργανισµών αναφορικά µε τη δηµόσια πολιτική κλπ. Νοµοθετικές και κανονιστικές ρυθµίσεις. Οι έννοιες που τεκµηριώνουν τη σχετική κατηγοριοποίηση θα αφορούν τον τύπο της νοµοθετικής πράξης, τον αρµόδιο για την Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 15 / 333

16 έκδοση της πράξης, την ηµεροµηνία έκδοσης, την ηµεροµηνία θέσης σε ισχύ, τον εµπλεκόµενο φορέα στην εποπτεία και στην εφαρµογή της ρύθµισης, την αποτίµηση των επιπτώσεων της ρύθµισης κλπ. Αποτελέσµατα και κριτήρια µέτρησης αποδοτικότητας και αποτελεσµατικότητας. Οι έννοιες που περιγράφονται είναι: στόχοι και δείκτες για την αξιολόγηση, κριτήρια αξιολόγησης, µεθοδολογία µετρήσεων, φορείς που εµπλέκονται στην αξιολόγηση και στη µέτρηση κλπ. οµές δηµοσίων φορέων και αρµοδιοτήτων. Οι έννοιες που απεικονίζονται είναι: θεσµικό πλαίσιο σύστασης και αρµοδιοτήτων, οργανωτικά σχήµατα, προσωπικό, ειδικότητες, ρόλοι, διαδικασίες εφαρµογής κλπ. ιαχείριση Ανθρώπινου υναµικού συµπεριλαµβανοµένων προσόντων και κατάρτισης αυτού και ειδικότερα, τυπικά προσόντα, επιπρόσθετη κατάρτιση, εµπειρία και συµµετοχή σε δράσεις και έργα, επιδόσεις και αξιολογήσεις, επιστηµονικές δραστηριότητες, κοινωνικές δραστηριότητες κλπ. Οργάνωση διαδικασιών και εγγράφων. Εδώ υπάρχουν έννοιες όπως ρόλοι, εµπλεκόµενα έγγραφα και αρχεία, δοµές δεδοµένων και εµπλεκόµενα πληροφοριακά συστήµατα, συνεργαζόµενοι φορείς κλπ. Οργάνωση ηλεκτρονικών υπηρεσιών µε βάση τις αρχές του ΠΠΥΗ µε στοιχεία όπως, ηλεκτρονική διαθεσιµότητα υπηρεσιών, τρόπος κλήσης αυτών των υπηρεσιών, απαιτήσεις ασφαλείας, εµπλεκόµενα πληροφορικά συστήµατα, ανάδοχοι που εµπλέκονται στη συντήρηση, συµβάσεις υποστήριξης κλπ. Οργάνωση της αποτύπωσης των υποδοµών (κτηριακών, εξοπλισµού, περιουσιακών στοιχείων). Η ανάπτυξη της οντολογίας αποτελεί αντικείµενο συνθετικής σκέψης και εµπειρίας των µελών της Ένωσης. Όπως έχει ήδη αναφερθεί στο νωρίτερα, ο προσδιορισµός των βασικών οντοτήτων και κλάσεων πραγµατοποιήθηκε µετά από µελέτη µεγάλου αριθµού συναφών οντολογιών, συζητήσεις µε ειδικούς και κατάλληλες θεµατικές οµάδες εργασίας. Αναγνωρίστηκαν διάφορες όψεις (π.χ. το κοινό στο οποίο αναφέρονται, τα θέµατα, ο οργανισµός, το είδος του αντικειµένου κλπ.) επάνω στις οποίες έγινε κατηγοριοποίηση του περιεχοµένου, του αριθµού των επιπέδων και του εύρους των όρων σε κάθε επίπεδο, καθώς και των ιεραρχικών, ισοδύναµων και συνεπαγόµενων σχέσεων µεταξύ των όρων της ταξονοµίας. Επιπλέον, εξετάστηκαν και αντίστοιχες οντότητες και ο τρόπος χρήσης τους από άλλες εφαρµογές στη δηµόσια διοίκηση. Πιο συγκεκριµένα, και όπως φαίνεται καλύτερα στο παρακάτω σχήµα, στην αρχή χρησιµοποιήθηκαν ως βάση τα πρότυπα egms, egms+ και ΠΗ για να εντοπιστούν 10 Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 16 / 333

17 περίπου βασικές κλάσεις της ηµόσιας ιοίκησης. Κατόπιν και µετά από µελέτη διαφόρων Οντολογιών ιακυβέρνησης (όπως καταγράφονται στο παραδοτέο), και µετά από συµµετοχή εµπειρογνωµόνων και ειδικών της ηµόσιας ιοίκησης οι βασικές κλάσεις επεκτάθηκαν σε 100, όπως καταγράφονται στο Π1_1. Ύστερα από δεύτερο γύρο συνεδριάσεων µε τους εµπειρογνώµονες) η οντολογία περιέχει 200 περίπου κλάσεις (αποτυπώνονται στο Π2_1) ενώ έχουν καταγραφεί και τα µεταδεδοµένα και τα χαρακτηριστικά τους όπως και τα εργαλεία υλοποίησης της οντολογίας. Σχήµα 3-2: ιαδικασία Προσδιορισµού Βασικών Οντοτήτων και Κλάσεων Στις 21/7/2011 πραγµατοποιήθηκε ηµερίδα στις εγκαταστάσεις του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου µε θέµα: ιαβούλευση για την Ταξονοµία στην ηµόσια ιοίκηση. Στην ηµερίδα αυτή έλαβαν µέρος 30 άτοµα περίπου από τον ιδιωτικό, δηµόσιο και ακαδηµαϊκό τοµέα. Παρουσιάστηκε ο σκοπός και η πορεία του έργου ως εκείνη την στιγµή ενώ ιδιαίτερη έµφαση δόθηκε στην οντολογία που είχε αναπτυχθεί. Στο µεγαλύτερο µέρος της ηµερίδας έγινε συζήτηση µε το κοινό ενώ καταγράφηκαν προτάσεις, προσθήκες και αλλαγές που προτάθηκαν σχετικά µε την οντολογία και τα κωδικολόγια. Τα σχόλια αυτά λήφθηκαν υπόψη και ύστερά από µελέτη που έγινε από τον Ανάδοχο περιλήφθησαν στην τελική έκδοση της οντολογίας η οποία και βρίσκεται στο παρόν παραδοτέο. Η ηµερίδα έχει µαγνητοσκοπηθεί και το οπτικοακουστικό υλικό βρίσκεται στην διάθεση της Αναθέτουσας Αρχής. Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 17 / 333

18 3.3 ΧΡΗΣΤΕΣ ΤΗΣ ΤΑΞΟΝΟΜΙΑΣ Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται και καταγράφονται οι µελλοντικοί χρήστες της ταξονοµίας. Η κατηγοριοποίηση των χρηστών βασίστηκε σε συζητήσεις µε εµπειρογνώµονες γύρω από θέµατα ταξονοµιών και δηµόσιας διοίκησης, στις απαιτήσεις που υπάρχουν ώστε να γίνει χρηστική η ταξονοµία, αλλά και στον κύκλο ζωής που παρουσιάζει µια τέτοιου εύρους ταξονοµία. Η κατηγοριοποίηση που προέκυψε ακολουθεί: Α. ηµόσια ιοίκηση ιοικητικά Στελέχη Ρόλος: Γνώση των γενικών ζητηµάτων στην εφαρµογή ταξονοµιών, διασφάλιση της χρήσης ταξονοµιών στη διαδικασία της ιοικητικής Μεταρρύθµισης στο χώρο αρµοδιότητας τους. Α1. ιοικητικά Στελέχη Κεντρικής ιοίκησης (υπεύθυνοι σε ανώτερο διοικητικό επίπεδο ιευθυντές Τµηµατάρχες). Στελέχη υπουργείων Στελέχη οργανισµών Α2. ιοικητικά Στελέχη Τοπικής Αυτοδιοίκησης. ήµων Περιφερειών Β. ηµόσια ιοίκηση Στελέχη Υλοποίησης και Λειτουργίας Πληροφοριακών Συστηµάτων Ρόλος: Τεχνική υλοποίηση ενσωµάτωση των ταξονοµιών στη λειτουργία πληροφοριακών συστηµάτων και διαδικασιών. Επέκταση και συντήρηση των ταξονοµιών, σε συνεργασία µε τα διοικητικά στελέχη. Β1. Σχεδιαστές, αναλυτές, υπεύθυνοι λειτουργίας πληροφοριακών συστηµάτων σε επίπεδο Κεντρικής ιοίκησης. Β2. Σχεδιαστές, αναλυτές, υπεύθυνοι λειτουργίας πληροφοριακών συστηµάτων στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Β3. Ειδικοί εµπειρογνώµονες σε ζητήµατα κωδικοποίησης δηµόσιας πληροφορίας. Γ. ηµόσιοι Οργανισµοί Κωδικοποίησης και Προτυποποίησης Ρόλος: Επέκταση και συντήρηση των ταξονοµιών, σε συνεργασία µε τα διοικητικά στελέχη. Γ1. Ειδικοί εµπειρογνώµονες σε ζητήµατα κωδικοποίησης δηµόσιας πληροφορίας. Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 18 / 333

19 . Επιχειρήσεις παροχής συστηµάτων και υπηρεσιών στη ηµόσια ιοίκηση (σε Ελλάδα και Εξωτερικό) Ρόλος: Τεχνική υλοποίηση ενσωµάτωση των ταξονοµιών στη λειτουργία πληροφοριακών συστηµάτων και διαδικασιών. 1. Σχεδιαστές, αναλυτές, υλοποιητές πληροφοριακών συστηµάτων. 2. Ειδικοί σε ζητήµατα κωδικοποίησης δηµόσιας πληροφορίας. Ε. Στελέχη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και κυβερνήσεων χωρών-µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ρόλος: Γνώση των γενικών ζητηµάτων στην εφαρµογή ταξονοµιών σε κεντρικό Ευρωπαϊκό επίπεδο, διασφάλιση της συνεργασίας ταξονοµιών στις γενικότερες διαδικασίες της ιοικητικής Μεταρρύθµισης σε διακρατικό επίπεδο. ΣΤ. Πολίτες και επιχειρήσεις Ρόλος: Χρήση των ταξονοµιών, κυρίως µέσω κάποιου συστήµατος της ηµόσιας ιοίκησης. 3.4 ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ, ΧΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΠΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Στην ανάπτυξη, συντήρηση, χρήση και οπτικοποίηση της Οντολογίας συµµετέχουν τέσσερεις βασικές κατηγορίες εργαλείων: - Εξειδικευµένα εργαλεία διαχείρισης οντολογιών (Protégé, OWL Editors, Semantic Checkers - Reasoners) - Εργαλεία διαχείρισης XML (Altova Tools, Microsoft SQL Server) - Εργαλεία Επιχειρησιακής Μοντελοποίησης (ADONIS Tools) - Εργαλεία οπτικοποίησης οντολογιών (Protégé, κατάλληλα επιπρόσθετα εργαλεία (Visualisation Plug-Ins) του Protégé) H χρήση κάθε εργαλείου για τα στάδια του ορισµού, της τυπικής απεικόνισης, του ελέγχου συνέπειας, της πληθύσµωσης, της διασύνδεσης µε άλλα εργαλεία και της διαδικασίας οπτικοποίησης, απεικονίζεται ενδεικτικά στον Πίνακα 3.1. Εργαλεία ιαχείρισης Οντολογιών Οντολογία Ταξονοµίας Εργαλεία XML / Βάση XML Εργαλεία Enterpise Modelling Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 19 / 333

20 Εργαλεία ιαχείρισης Οντολογιών Οντολογία Ταξονοµίας Εργαλεία XML / Βάση XML Εργαλεία Enterpise Modelling Οντότητες Ορισµός Σχήµα Σύνδεση µε Σύνδεση µε ηµόσιας ιοίκησης και Σχέσεις τους Τυπική Απεικόνιση Έλεγχος εδοµένων Αρχική Πληθύσµωση κύριες οντότητες κύριες οντότητες Συνέπειας Κωδικολόγια Ορισµός Σχήµα εδοµένων Αρχική Πληθύσµωση µε υπάρχοντα κωδικολόγια Τυπική απεικόνιση σε XML (σε 2η έκδοση Πλαισίου) Έλεγχος Συνέπειας - Μεταδεδοµένα Ορισµός Σχήµα Τυπική - (Μοντέλο Τεκµηρίωσης) εδοµένων Αρχική απεικόνιση σε XML / XSD Πληθύσµωση Έλεγχος Συνέπειας οµικά Στοιχεία Ορισµός - Τυπική απεικόνιση σε XML / XSD - ιαδικασίες Ορισµός Σχήµα εδοµένων Σύνδεση µε εργαλεία EM Έλεγχος Συνέπειας Σύνδεση µε διαδικασίες / εργαλεία EM Τυπική Απεικόνιση Έλεγχος Συνέπειας Πληθύσµωση Έγγραφα Ορισµός Σχήµα εδοµένων Αρχική Πληθύσµωση Τυπική απεικόνιση σε XML / XSD Έλεγχος Σύνδεση µε διαδικασίες Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 20 / 333

21 Εργαλεία ιαχείρισης Οντολογιών Οντολογία Ταξονοµίας Εργαλεία XML / Βάση XML Εργαλεία Enterpise Modelling Συνέπειας Οπτικοποίηση Γραφική Γραφική - - Οντοτήτων και Απεικόνιση και Απεικόνιση και Σχέσεων Πλοήγηση πλοήγηση Πίνακας 3.1: Χειρισµός στοιχείων της Οντολογίας ανά Πλατφόρµα Εργαλείων Πιο συγκεκριµένα, η ανάπτυξη της οντολογίας πραγµατοποιήθηκε σε µεγάλο βαθµό µε χρήση του προγράµµατος Protégé, και συγκεκριµένα της έκδοσης 4.1_rc2, η οποία είναι µία από τις τελευταίες εκδόσεις, πλήρως συµβατή µε τη γλώσσα OWL 2.0. Το συγκεκριµένο πρόγραµµα είναι ανοικτού κώδικα και διατίθεται δωρεάν για πληθώρα λειτουργικών συστηµάτων. Είναι ένα από τα πλέον διαδεδοµένα προγράµµατα διαχείρισης οντολογιών και υπάρχουν διαθέσιµα διάφορα επιπρόσθετα συµβατά εργαλεία (Plug-Ins) που εξυπηρετούν συγκεκριµένες λειτουργίες. Όλα τα plug-ins που χρησιµοποιήθηκαν και αναφέρονται στη συνέχεια παρέχονται δωρεάν από την ιστοσελίδα του Protégé. Οι βασικές λειτουργίες (υψηλού επιπέδου) που µπορούν να πραγµατοποιηθούν µε χρήση του προγράµµατος Protégé, είναι: - Στο tab (καρτέλα) Classes εµφανίζεται το σύνολο των κλάσεων στην οντολογία. Η περιήγηση µέσα στις κλάσεις γίνεται µε απλό click πάνω στα βελάκια στα αριστερά του τίτλου της κλάσης. - Στο tab (καρτέλα) Object Properties εµφανίζεται το σύνολο των ιδιοτήτων αντικειµένων (των ιδιοτήτων µεταξύ κλάσεων και υποκλάσεων) της οντολογίας. Η περιήγηση γίνεται όµοια µε πριν. - Στο tab (καρτέλα) Data Properties εµφανίζεται το σύνολο των ιδιοτήτων δεδοµένων (συγκεκριµένες ιδιότητες των κλάσεων και υποκλάσεων) της οντολογίας. Η περιήγηση γίνεται όµοια µε πριν. Για τον έλεγχο του κώδικα XML χρησιµοποιήθηκαν και XML editors, όπως το πρόγραµµα XML Notepad Για τον έλεγχο της λογικής και συντακτικής ορθότητας της οντολογίας, όπως και των αντίστοιχων βασικών κανόνων, χρησιµοποιήθηκαν κατάλληλα πρόσθετα ελέγχου του προγράµµατος (reasoners). Η διαδικασία ελέγχου και τα αποτελέσµατά της παρατίθενται σε επόµενο υποκεφάλαιο. Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 21 / 333

22 Όσον αφορά την οπτικοποίηση της οντολογίας, έγινε δοκιµή και χρήση διαφόρων εργαλείων οπτικοποίησης (Visualisation Plug-Ins) του Protégé. Ενδεικτικά αναφέρονται τα: - Cloud Views (plug-in για αναπαράσταση της οντολογίας σε µορφή cloud) - OwlViz (plug-in για αναπαράσταση της οντολογίας και των περιεχόµενων σχέσεων) - NavigOwl (plug-in για αναπαράσταση της οντολογίας και των περιεχόµενων σχέσεων) - OntoGraf (plug-in για αναπαράσταση της οντολογίας και των περιεχόµενων σχέσεων) Η πλειοψηφία των παραδειγµάτων οπτικοποίησης της οντολογίας και των περιεχόµενων σχέσεων που περιέχονται σε επόµενο κεφάλαιο είναι αποτέλεσµα του plug-in OntoGraf, καθώς θεωρήθηκε ότι η οπτικοποίηση που παρέχει το συγκεκριµένο εργαλείο είναι περιεκτική και ιδιαίτερα φιλική προς τον αναγνώστη, ενώ παρέχει και αρκετές δυνατότητες διαφοροποιηµένης δοµής και απεικόνισης του οπτικοποιηµένου αποτελέσµατος. Οι βασικές αρχές που αντιπροσωπεύουν το συγκεκριµένο plug-in (οι οποίες σε γενικές γραµµές µπορούν να θεωρηθούν κοινές για τα περισσότερα plug-ins οπτικοποίησης) είναι: - Η κάθε κλάση αναπτύσσεται µε διπλό click επάνω στο όνοµά της. - Οι διαφορετικοί τύπου σχέσεων απεικονίζονται µε διαφορετικό χρώµα βέλους. - Αν ο δείκτης του ποντικιού τοποθετηθεί επάνω στη σχέση (βέλος) παρουσιάζεται και µε κείµενο η συγκεκριµένη σχέση. Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 22 / 333

23 4 ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΤΗΣ ΤΑΞΟΝΟΜΙΑΣ 4.1 ΠΡΌΤΥΠΟ ΦΎΛΛΟ ΚΑΤΑΓΡΑΦΉΣ ΟΜΙΚΏΝ ΣΥΣΤΑΤΙΚΏΝ ΤΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Με βάση το την Οντολογία, τα στοιχεία τεκµηρίωσης (µεταδεδοµένα) ενός οµικού Συστατικού (Core Component) είναι: Μοναδικό Αναγνωριστικό: Το µοναδικό αναγνωριστικό του component για αναζήτηση. Τίτλος: Ο τίτλος που θα έχει το δοµικό συστατικό στην οντολογία Περιγραφή: Μια σύντοµη περιγραφή του δοµικού συστατικού που θα το συνοδεύει Εµπλεκόµενοι: Με πια άλλα στοιχεία της οντολογίας εµπλέκεται Βαθµός ιεραρχίας: Ο βαθµός ιεραρχίας που το δοµικό συστατικό θα πάρει στην οντολογία και πως αυτό θα σχετίζεται µε άλλες κλάσεις. Τα παραπάνω µεταδεδοµένα εξειδικεύονται ανάλογα µε τη φύση του οµικού Συστατικού όπως συνοψίζονται στο σχήµα που ακολουθεί. Στην περίπτωση που κάποια µεταδεδοµένο δεν βρίσκει εφαρµογή εµφανίζεται γραµµοσκιασµένο. Σχήµα 4-1: Πρότυπο Φύλλο Καταγραφής οµικών Συστατικών Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 23 / 333

24 4.2 ΑΝΆΛΥΣΗ ΤΩΝ ΟΜΙΚΏΝ ΣΥΣΤΑΤΙΚΏΝ (CC) ΤΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Οι βασικές οντότητες και οι συσχετίσεις µεταξύ τους (κληρονοµικότητα και σχέσεις), όπως απεικονίζονται στο σχήµα που ακολουθεί, έχουν διατυπωθεί µε γνώµονα την πληρότητα της Οντολογίας. Σε κάθε περίπτωση, ανάλογα µε τις ανάγκες που καλείται να καλύψει η οντολογία, υπάρχει δυνατότητα να δοθεί µεγαλύτερη έµφαση σε κάποια σηµεία της οντολογίας, π.χ. σε Υπηρεσίες, Έγγραφα και Φορείς, σε Πληροφοριακά Συστήµατα, σε XML Σχήµατα ή σε Νοµικό Πλαίσιο. Συγκριµένα η Οντολογία που αναπτύχθηκε συµπεριέλαβε, βάσει των απαιτήσεων της προκήρυξης, τις εξής θεµατικές περιοχές. Εφαρµογές ηµόσιων Πολιτικών: φορείς άσκησης δηµόσιας πολιτικής, θεσµικό πλαίσιο και δράσεις δηµόσιας πολιτικής Νοµοθετικές και Κανονιστικές Ρυθµίσεις: τύποι νοµοθετικών πράξεων, αρµόδιοι για την έκδοση των πράξεων, θεµατικές περιοχές που αφορούν οι ρυθµίσεις, εµπλεκόµενοι φορείς στην εποπτεία και εφαρµογή της ρύθµισης. Αποτελέσµατα και Κριτήρια Μέτρησης Αποδοτικότητας και Αποτελεσµατικότητας: στόχοι και δείκτες αξιολόγησης, µεθοδολογία µετρήσεων, διαδικασίες και µοντέλα αξιολόγησης. οµή ηµόσιων Φορέων και Αρµοδιοτήτων: θεσµικό πλαίσιο σύστασης και αρµοδιοτήτων, οργανωτικά σχήµατα, διοικητική ιεραρχία, σχήµατα εποπτείας και πειθαρχικού ελέγχου, προσωπικό, ειδικότητες, ρόλοι, διαδικασίες εφαρµογής ιαχείριση Ανθρώπινου υναµικού: προσόντα και κατάρτιση προσωπικού, εµπειρία, επιδόσεις και αξιολογήσεις, επιστηµονική δραστηριότητα. Οργάνωση ιαδικασιών και Εγγράφων µε βάση τις αρχές του ΠΠΥΗ : βήµατα διαδικασιών, ρόλοι, εµπλεκόµενα έγγραφα και αρχεία, δοµές δεδοµένων, πληροφοριακά συστήµατα. Οργάνωση Ηλεκτρονικών Υπηρεσιών µε βάση τις αρχές του ΠΠΥΗ : ηλεκτρονική διαθεσιµότητα υπηρεσιών, τρόπος κλίσης αυτών των υπηρεσιών, απαιτήσεις ασφάλειας, συντήρηση και υποστήριξη. Οργάνωση της Αποτύπωσης των Υποδοµών: κτίρια, εξοπλισµός και άλλα περιουσιακά στοιχεία. Με βάση τις παραπάνω θεµατικές περιοχές δηµιουργήθηκαν συνολικά 232 κλάσεις της οντολογίας, εκ των οποίων πέντε (5) αποτελούν υπερκλάσεις, δηλαδή τις βασικές κλάσεις της Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 24 / 333

25 οντολογίας. Επίσης, δηµιουργήθηκαν συνολικά 88 ιδιότητες αντικειµένων (συσχετίσεις) και 42 ιδιότητες δεδοµένων των κλάσεων, οι οποίες αναφέρονται µονοσήµαντα παρακάτω: Ιδιότητες Αντικειµένων (Object Properties) ακολουθεί είναι υπεύθυνος έχει φύλο ακολουθείται από είναι υποσύστηµα έχει ως ανώτερη αναφέρεται σε είναι φύλου/αντιστοιχεί κατέχει αξιολογείται από εκδίδει κατέχεται από απαιτεί εκδίδεται από κρατά µητρώο απαιτείται για επικοινωνεί/διασυνδέεται µε άλλο κρατείται από απασχολείται/εργάζεται έχει µιλάει αποτελείται είναι υπεύθυνος οµιλείται από βρίσκονται έχει αντικατασταθεί από περιλαµβάνει δηµιουργεί έχει αντικαταστήσει περιλαµβάνεται δηµιουργείται από έχει αποδέκτη σχετίζεται µε δηµοσιοποιεί/εκδίδει έχει δεδοµένα εισόδου χρησιµοποιείται για να αξιολογήσει δηµοσιοποιείται/εκδίδεται έχει επικεφαλή έχει φύλο διαχειρίζεται έχει επόπτη/ανώτερο είναι παραδοτέο είναι ανώτερη έχει παραδοτέο είναι προϊόν/αποτέλεσµα είναι αποδέκτης έχει προϊόν/αποτέλεσµα είναι επόπτης/ανώτερη είναι δεδοµένο εισόδου έχει υπεύθυνο είναι µέρος/περιλαµβάνεται είναι επικεφαλής έχει υποσύστηµα τοποθετείται αναφέρεται σε ακολουθεί πολιτική απευθύνεται έχει εµπλεκόµενο έχει εµπλεκόµενο έγγραφο έχει υπεύθυνο έκδοσης Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 25 / 333

26 Ιδιότητες Αντικειµένων (Object Properties) έχει επίπεδο δεξιότητας έχει γεγονός ζωής έχει εθνικότητα έχει επίσηµη γλώσσα έχει υπάλληλο έχει διαδικτυακή πύλη έχει θέση έχει σχετιζόµενη µονάδα εκδίδεται από τον Πρόεδρο της ηµοκρατίας εκδίδει Προεδρικό ιάταγµα εκδίδεται σε είναι επίσηµο θρήσκευµα προέρχεται από αντιστοιχεί σε ηµόσιο Τοµέα έχει ήµαρχο έχει περιφερειάρχη εµπλέκεται περιλαµβάνει έργα εµπλέκεται σε Πρόγραµµα απαιτεί δεξιότητα δεξιότητα απαιτείται από έχει δηµιουργό εγγράφου έχει πληροφοριακό σύστηµα είναι πληροφοριακό σύστηµα έχει είσοδο είναι είσοδος εµπλέκεται έγγραφο Πίνακας 4-1: Ιδιότητες Αντικειµένων της Οντολογίας Π3.1:Αναλυτική τεκµηρίωση της ταξoνοµίας και «θεµατικοί χάρτες» Σελ. 26 / 333

27 «Ταξονοµία της Αναµόρφωσης του Κράτους» Ιδιότητες εδοµένων (Data Properties) βασίζεται σε Ευρωπαϊκές Πολιτικές έχει ηµεροµηνία γεννήσεως έχει συχνότητα είναι τελική υπηρεσία έχει κάλυψη έχει ταυτότητα έχει format έχει κατάσταση έχει ταχυδροµικό κώδικα έχει XML αρχείο έχει κατάσταση εγγράφου έχει τηλεφωνικό αριθµό έχει αναγνωριστικό έχει λειτουργία εκτός δικτύου έχει τίτλο έχει ανάδοχο έργου έχει απαίτηση φυσικής παρουσίας κατά την αποδοχή έχει απαίτηση φυσικής παρουσίας κατά την υποβολή έχει µέθοδο παράδοσης της υπηρεσίας έχει µηχανισµό πιστοποίησης της υπηρεσίας έχει µοντέλο διαδικασιών έχει τύπο έχει υποστήριξη παρακολούθησης έργου έχει χρονοδιάγραµµα έχει ΑΦΜ έχει νοµική υπόσταση έχει ψηφιακή µέθοδο πιστοποίησης έχει διεύθυνση έχει όνοµα έχει πρόγραµµα έχει διεύθυνση έχει οργανόγραµµα έχει επίπεδο πιστοποίησης έχει επίπεδο εγγραφής έχει περιγραφή έχει επιχειρηµατικό γεγονός έχει επίπεδο εµπιστοσύνης έχει πολυγλωσσικό περιεχόµενο έχει συµβατική µέθοδο πιστοποίησης έχει επίπεδο ετοιµότητας ενεργός από ενεργός µέχρι έχει χρηµατική αξία έχει πρόσβαση για ΑΜΕΑ έχει δοµηµένη καλωδίωση έχει περιορισµούς απορρήτου έχει σύνδεσµο έχει έκταση Πίνακας 4-2: Ιδιότητες εδοµένων της Ταξονοµίας

28 «Ταξονοµία της Αναµόρφωσης του Κράτους» Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα στατιστικά στοιχεία ολόκληρης της οντολογίας: Στατιστικά Στοιχεία Πλήθος Κλάσεων 232 Πλήθος Ιδιοτήτων Αντικειµένων 88 Πλήθος Ιδιοτήτων εδοµένων 42 Στοιχεία Κλάσεων Πλήθος Υποκλάσεων 226 Στοιχεία Ιδιοτήτων Αντικειµένων Πλήθος Αντίστροφων Ιδιοτήτων Αντικειµένων 42 Πλήθος Μονοσήµαντων Ιδιοτήτων Αντικειµένων 4 Πλήθος Αντίστροφων Μονοσήµαντων Ιδιοτήτων Αντικειµένων 3 Πλήθος Κλάσεων που Συµµετέχουν σε Ιδιότητες Αντικειµένων 85 Στοιχεία Ιδιοτήτων εδοµένων Πλήθος Μονοσήµαντων Ιδιοτήτων εδοµένων 30 Πλήθος Κλάσεων που Συµµετέχουν σε Ιδιότητες Αντικειµένων 42 Στοιχεία Σχολίων Πλήθος Σχολίων 628 Πίνακας 4-3: Στατιστικά στοιχεία της Οντολογίας Υπενθυµίζεται ότι: Ιδιότητες Αντικειµένων είναι οι ιδιότητες µεταξύ των κλάσεων Ιδιότητες εδοµένων είναι δεδοµένες ιδιότητες µιας κλάσης Αντίστροφη Ιδιότητα Αντικειµένου είναι η ιδιότητα εκείνη που έχει την αντίστροφη λειτουργία από την αρχική Ιδιότητα Μονοσήµαντη Ιδιότητα ονοµάζεται εκείνη που µπορεί να οδηγήσει σε µία και µοναδική τιµή (π.χ. ένα άτοµο µπορέι να έχει µία και µόνο ηµεροµηνία γέννησης)

29 «Ταξονοµία της Αναµόρφωσης του Κράτους» Για την ανάπτυξη και αναπαράσταση της οντολογίας χρησιµοποιήθηκε το ανοικτό λογισµικό Protégé που έχει αναπτυχθεί από το πανεπιστήµιο του Stanford, ένα από τα πλέον διαδεδοµένα εργαλεία αναπαράστασης γνώσης (knowledge representation tool). Το αποτέλεσµα της εισαγωγής των κλάσεων της οντολογίας της ηµόσιας ιοίκησης στο λογισµικό φαίνεται στις παρακάτω εικόνες. Να σηµειωθεί ότι για λόγους ευαναγνωσίας του παρόντος εγγράφου, οι πληροφορίες από την ανάλυση της οντολογίας στο Protégé είναι ενδεικτικές. Ο Ανάδοχος έχει διαθέσει το εκτελέσιµο αρχείο του Protégé προς την Αναθέτουσα Αρχή, το οποίο αποτελεί αναπόσπαστο µέρος του παραδοτέου. Σχήµα 4-2: Οντολογία σε Αφαιρετικό Επίπεδο Άποψη από το εργαλείο οπτικοποίησης OntoGraf

30 Σχήµα 4-3: Οντολογία σε Αφαιρετικό Επίπεδο Άποψη από το Protégé Σηµειώνεται ότι στα παραπάνω σχήµατα για λόγους ευκρίνειας δεν έχουν αποτυπωθεί οι σχέσεις που αφορούν πολλές δενδρικές δοµές. Γενικά, η OWL παρέχει τρεις γλώσσες σχεδιασµένες για να χρησιµοποιούνται από εξειδικευµένες κοινότητες χρηστών, οι οποίες κατά σειρά αυξανόµενης εκφραστικότητας και πολυπλοκότητας είναι: OWL Lite προσφέρει ταξινοµικές ιεραρχίες και απλούς περιορισµούς. OWL DL υποστηρίζει τη µέγιστη δυνατή εκφραστικότητα σε συνδυασµό µε την υπολογιστική πληρότητα (completeness) και αποφασισιµότητα (decidability) (υπολογισµό όλων των δυνατών λύσεων σε πεπερασµένο χρόνο). Περιλαµβάνει όλα τα δοµικά στοιχεία της OWL, αλλά επιβάλλει Σελ. 30 / 333

31 συγκεκριµένους περιορισµούς στη χρήση τους. (π.χ. Μια κλάση µπορεί να είναι υποκλάση άλλων κλάσεων, όµως δεν µπορεί να είναι στιγµιότυπο άλλης κλάσης). OWL Full παρέχει τη µέγιστη εκφραστικότητα και τη συντακτική ελευθερία της RDF χωρίς όµως τις εγγυήσεις όσον αφορά τους υπολογισµούς. Κάθε υπογλώσσα επεκτείνει την προηγούµενη της από εκφραστική και από υπολογιστική άποψη. Η οντολογία του συµµορφώνεται στη σύνταξη της OWL-DL (Web Ontology Description Language Description Language), λόγω της δυνατότητας επαλήθευσης από reasoners. Για τη δηµιουργία της οντολογίας, τη σύνταξη και την επεξεργασία της, θα χρησιµοποιήθηκε το εργαλείο Protege που είναι ένα εργαλείο ανοικτού κώδικα, που προσφέρει ένα γραφικό περιβάλλον για τη δηµιουργία, σύνταξη και διαχείριση µίας οντολογίας. Μέσα από το γραφικό του περιβάλλον παρέχονται οι ακόλουθες δυνατότητες: υνατότητα πλοήγησης σε ολόκληρη την οντολογία. υνατότητα προσθήκης, διαγραφής και επεξεργασίας των επιµέρους στοιχείων της. υνατότητα αυτόµατης κατηγοριοποίησης των εννοιών της οντολογίας, καθώς και ανίχνευσης ασυνεχειών στην ταξινοµία τους (µε την προσθήκη κατάλληλων εργαλείων) Το σχήµα που ακολουθεί απεικονίζει ενδεικτικά την κλάση «Υπουργείο» (Ministry) όπως έχει αποτυπωθεί στο εργαλείο ιαχείρισης Οντολογικής Γνώσης Protégé. Σχήµα 4-6: Όψη της κλάσης «Υπουργείο» (Ministry) από το Protégé Σελ. 31 / 333

32 Σηµειώνεται ότι η οντολογία έχει επαληθευτεί µε την υποστήριξη εµπειρογνωµόνων, όπου έχει πραγµατοποιηθεί και ο εµπλουτισµός της µε δεδοµένα. Η υλοποίηση αφορά τις βασικές κλάσεις της Οντολογίας. Πέραν των βασικών κλάσεων, στις επόµενες ενότητες παρουσιάζεται η πλήρης οντολογία µε τις επιπρόσθετες κλάσεις, οι οποίες µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την επέκταση της Οντολογίας σε διάφορα θέµατα, εξειδικεύοντας τις σχετικές βασικές κλάσεις. 4.3 ΚΛΆΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΊΑΣ Στη συνέχεια παρατίθεται κάθε υπερκλάση ξεχωριστά σε πλήρη ανάπτυξη, παρουσιάζοντας την ιεραρχία των κλάσεων που περιλαµβάνει ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΕΡΑΡΧΙΑΣ ΚΛΑΣΕΩΝ Α/Α ΕΠΙΠΕ Ο 1 ΕΠΙΠΕ Ο 2 ΕΠΙΠΕ Ο 3 ΕΠΙΠΕ Ο 4 ΕΠΙΠΕ Ο 5 ΕΠΙΠΕ Ο 6 ΕΝΕΡΓΗΤΙΚ Ο Άυλο Στοιχείο Ενεργητικο ύ Έγγραφο Αίτηση Πιστοποιητικό ήλωση Τιµολόγιο Άδεια Ταυτότητα Απόδειξη Φόρµα Εισαγωγής Πρακτικά Οικονοµικό Στοιχείο Ενεργητικού Χρονοδιάγραµµ α Μετρητά Μετοχή Οµόλογο Εταιρικό Οµόλογο Κρατικό Οµόλογο Σελ. 32 / 333

33 1.2 Υλικό Στοιχείο Ενεργητικο ύ Κτίριο Εξοπλισµός Σύστηµα Συναγερµού Σύστηµα Καρτών Πληροφοριακό Σύστηµα Backoffice Οριζόντια Υποδοµή Μητρώο ιαδικτυακή Πύλη Υπηρεσίας Ηλεκτρονικό Πρωτόκολλο Εσωτερικό ίκτυο Σύστηµα Ροής Εργασίας Πύλη Αποκεντρωµένη ς ιοίκησης ηµοτική Πύλη Εθνική Πύλη Όχηµα Λεωφορείο Αυτοκίνητο Μοτοσυκλετ α Φορτηγό Αποκλειστικ ή Οικονοµική Ζώνη Φυσικοί Πόροι Υπέργειο Στοιχείο Ενεργητικού Λίµνη Ποτάµι Τεµάχιο Γης Πύλη Περιφέρειας άσος Άλσος Οικόπεδο Σελ. 33 / 333

34 Θάλασσα Υπόγειο Στοιχείο Ενεργητικού Χρυσός Λιγνίτης Φυσικό Αέριο Πετρέλαιο Υπερκλάση «Στοιχείο Ενεργητικού» σε πλήρη ανάπτυξη Α/Α ΕΠΙΠΕ Ο 1 ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΙΑΚΥΒΕ ΡΝΗΣΗΣ ΕΠΙΠΕ Ο 2 Βέλτιστη Πρακτική Στοιχείο Εγγράφου Νοµικό και Κανονιστι κό Στοιχείο ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΕΡΑΡΧΙΑΣ ΚΛΑΣΕΩΝ ΕΠΙΠΕ Ο 3 Μορφή Κειµένου Μορφή Εικόνας Μορφή Ήχου Μορφή Βίντεο Νοµικό Στοιχείο ΕΠΙΠΕ Ο 4 ΕΠΙΠΕ Ο 5 ΕΠΙΠΕ Ο 6 ΕΠΙΠΕ Ο 7 Ευρωπαϊκό Ανακοινωθέ ν Ευρωπαϊκή Οδηγία Υπουργική Απόφαση Νοµοσχέδιο Νόµος Κανονιστ ικό Στοιχείο Προεδρικό ιάταγµα Έκθεση ιαβούλευσ ης Έκθεση απάνης Γνωµοδότη ση Σελ. 34 / 333

35 Οργανωσι ακό Στοιχείο Πλαίσιο Αξιολόγη σης Οικονοµι κός Τοµέας Οικονοµικής και Κοινωνικής Επιτροπής Αιτιολογική Έκθεση Έκθεση Κανονιστικώ ν Επιπτώσεω ν Κάρτα Βαθµολογία ς Κοινό Πλαίσιο Αξιολόγηση ς είκτης Απόδοσης Ιδιωτικός Τοµέας Αεροδιαστηµική Αυτοκινητοβιοµ ηχανία Ιδιωτική Τραπεζική Ιδιωτική Άµυνα Ιατροί Ιδιωτική Παιδεία Ιδιωτική Ενέργεια Μηχανικοί Ιδιωτική Οικονοµία Ιδιωτική Υγεία ικηγόροι Άλλο Λιανική Μικροµεσαία Επιχείρηση Παροχή Υπηρεσιών Τηλεπικοινωνίες Ιδιωτικός Σελ. 35 / 333

36 7 Τουρισµός ηµόσιος Τοµέας Ιδιωτικές Μεταφορές Τραπεζική Κατασκευές Άµυνα Ενέργεια Οικονοµία Υγεία Ασφάλεια ικαιοσύνη Πολιτική Άλλο στοιχείο Χώρα Συνάλλα γµα Γλώσσα Τόπος Στοιχείο έργου Έργο RFI RFP Αγροτική Πολιτική Αµυντική Πολιτική Ψηφιακή Πολιτική Περιβαλλον τική Πολιτική Πολιτική Υγείας Προγράµµα τα Χρηµατοδότ ησης Πρωτοβουλί α Επιχειρησια κό Πρόγραµµα Χωροταξία και Περιβάλλον Τουρισµός Μεταφορές Παιδεία Σελ. 36 / 333

37 Πλαίσιο Παραδοτέο Αποτέλε σµα Οπτικοπ οίηση XML Σχήµα Χαρακτή ρας Μονάδα Μέτρηση ς Έγκληµα Ασθένεια Προϊόν Ατοµικό Στοιχείο Εργασια κό Στοιχείο Επίδοµα Τύπος Απασχόλησ ης Τιµή Κινητικότητ α Επαγγελµατ ική Ιεραρχία Παράβαση ηµοσίου Υπαλλήλου Ποινή ηµοσίου Υπαλλήλου Θέση ηµόσιου Τοµέα Αποδοχές Ευθύνη εξιότητα Επίπεδο εξιότητας Εκπαίδευση Έξοδος Εργασιακή Κατάσταση Αλλαγή Εργασιακής Εργαζόµενος Άνεργος Συνταξιούχος Σελ. 37 / 333

38 Φύλο Εθνικότη τα Θρήσκευ µα Επίπεδο Εκπαίδε υσης Στοιχείο ιαδικασί ας Κατηγορί α Υπηρεσί ας Τύπος Υπηρεσί ας Κατάστασης Αποζηµίωσ η Έκδοση Πιστοποιητι κού Πληρωµή ήλωση Αναφορά Γεγονός Επιχειρηµατ ικό Γεγονός Υποβιβασµός Απόσπαση Απόλυση Βαθµολογική Εξέλιξη Προαγωγή Πρόσληψη Μετάθεση Γεγονός Ζωής Υπερκλάση «Στοιχείο ιακυβέρνησης» σε πλήρη ανάπτυξη Σελ. 38 / 333

39 3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΕΡΑΡΧΙΑΣ ΚΛΑΣΕΩΝ Α/Α ΕΠΙΠΕ Ο 1 ΕΠΙΠΕ Ο 2 ΕΠΙΠΕ Ο 3 ΕΠΙΠΕ Ο 4 ΕΠΙΠΕ Ο 5 ΕΠΙΠΕ Ο ΟΡΓΑΝΩΣΙΑΚΗ ΟΜΗ 3.2 Τµήµα Αποκεντρωµένη ιοίκηση Τελωνείο 3.3 ιεύθυνση Εφορία 3.4 Επιχείρηση 3.5 ιεθνής Οργανισµός 3.6 Γενική ιεύθυνση 3.7 Γενική Γραµµατεία 3.8 Υπουργείο 3.9 ήµος Ανεξάρτητη Ρυθµιστική Αρχή Μη Κυβερνητικός Οργανισµός ηµόσιος Οργανισµός Πανεπιστήµιο 3.13 Περιφέρεια 3.14 Ειδική Γραµµατεία 3.15 Μονάδα Υπερκλάση «Οργανωσιακή οµή» σε πλήρη ανάπτυξη ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΕΡΑΡΧΙΑΣ ΚΛΑΣΕΩΝ Α/Α ΕΠΙΠΕ Ο 1 ΕΠΙΠΕ Ο 2 ΕΠΙΠΕ Ο 3 ΕΠΙΠΕ Ο 4 ΕΠΙΠΕ Ο 5 ΕΠΙΠΕ Ο 6 4 ΠΡΟΣΩΠΟ Ευρωπαίος Πολίτης Έλληνας Πολίτης Εκλεγµένος Αντιπρόσωπος Περιφερειάρχης ήµαρχος Μέλος ηµοτικού Συµβουλίου Σελ. 39 / 333

40 Βουλευτής Πολίτης Εκτός Ευρώπης Μετανάστης Υπερκλάση «Πρόσωπο» σε πλήρη ανάπτυξη Μέλος Περιφερειακού Συµβουλίου Πρόεδρος ηµοκρατίας ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΕΡΑΡΧΙΑΣ ΚΛΑΣΕΩΝ Α/Α ΕΠΙΠΕ Ο 1 ΕΠΙΠΕ Ο 2 ΕΠΙΠΕ Ο 3 ΕΠΙΠΕ Ο 4 ΕΠΙΠΕ Ο 5 ΕΠΙΠΕ Ο 6 5 ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ Εσωτερική ιεργασία 5.2 Υπηρεσία ιεργασία ιοίκησης ιεργασία Παρακολούθησης ιεργασία Σχεδιασµού Ψηφιακή Υπηρεσία Συµβατή Υπηρεσία Βασική Ψηφιακή Υπηρεσία Σύνθετη Υπηρεσία Κινητή Υπηρεσία ηµοτική Υπηρεσία Περιφερειακή Υπηρεσία Υπερκλάση «Υπηρεσία» σε πλήρη ανάπτυξη Στον πίνακα που ακολουθεί παρατίθενται οι συσχετίσεις µεταξύ των οντοτήτων. Σελ. 40 / 333

41 ΠΙΝΑΚΑΣ Ι ΙΟΤΗΤΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΤΑΞΟΝΟΜΙΑΣ Κλάση Α Ιδιότητα Κλάση Β Γεγονός Ζωής αναφέρεται σε Πρόσωπο Γλώσσα αναφέρεται σε Χώρα Γλώσσα οµιλείται από Πρόσωπο εξιότητα έχει Επίπεδο εξιότητας εξιότητα κατέχεται Πρόσωπο εξιότητα απαιτείται από Ευθύνη εξιότητα απαιτείται για Θέση ήµαρχος είναι επικεφαλής ήµος ήµος έχει επικεφαλή ήµαρχος ηµόσιος Οργανισµός σχετίζεται µε Οργανωτική Μονάδα ηµόσιος Οργανισµός αποτελείται Οργανωτική Μονάδα ηµόσιος Υπάλληλος είναι υπεύθυνος Υπηρεσία ηµόσιος Υπάλληλος απασχολείται/εργάζεται Οργανωτική Μονάδα Έγγραφο είναι παραδοτέο Στοιχείο Έργου Έγγραφο εκδίδεται σε Γλώσσα Έγγραφο Έγγραφο δηµιουργείται από δηµοσιοποιείται/εκδίδεται Έγγραφο είναι δεδοµένο εισόδου Υπηρεσία Έγγραφο περιλαµβάνεται Υπηρεσία Έγγραφο είναι προϊόν/αποτέλεσµα Υπηρεσία Έγγραφο έχει αντικαταστήσει Έγγραφο Έγγραφο έχει αντικατασταθεί από Έγγραφο Εθνικότητα αναφέρεται σε Πρόσωπο Οργανωτική Μονάδα ή ηµόσιος Υπάλληλος Οργανωτική Μονάδα ή ηµόσιος Υπάλληλος Ενεργητικό κατέχεται από Οργανωτική Μονάδα Επίπεδο εξιότητας αναφέρεται σε εξιότητα Έργο έχει υπεύθυνο Οργανωτική Μονάδα Έργο περιέχεται σε πρόγραµµα Πρόγραµµα Ευθύνη απαιτεί εξιότητα Ευθύνη κατέχεται από Πρόσωπο Σελ. 41 / 333

42 Θέση κατέχεται από Πρόσωπο Θέση απαιτεί εξιότητα Θρήσκευµα είναι επίσηµο θρήσκευµα Χώρα Κτίριο ή Οικόπεδο κατέχεται από Οργανωτική Μονάδα ή Πρόσωπο Μητρώο κρατείται από Οργανωτική Μονάδα Μετανάστης προέρχεται από Χώρα Νοµικό Στοιχείο αναφέρεται σε ηµόσιο Τοµέα Οργανωτική οµή ακολουθεί Πολιτική Οργανωτική οµή εµπλέκεται Νοµικό και Κανονιστικό Στοιχείο Οργανωτική οµή έχει επικεφαλή Πρόεδρος ηµοκρατίας Οργανωτική οµή έχει Πληροφοριακό Σύστηµα Οργανωτική οµή περιλαµβάνει Υπηρεσία Οργανωτική οµή σχετίζεται µε ηµόσιος Οργανισµός Οργανωτική οµή είναι µέρος/περιλαµβάνεται ηµόσιος Οργανισµός Οργανωτική οµή έχει ηµόσιος Υπάλληλος Οργανωτική οµή διαχειρίζεται Έργο Οργανωτική οµή έχει επόπτη/ανώτερο Οργανωτική Μονάδα Οργανωτική οµή είναι επόπτης/ανώτερη Οργανωτική Μονάδα Οργανωτική οµή κρατά Μητρώο Οργανωτική οµή κατέχει Ενεργητικό Οργανωτική οµή ή ηµόσιος Υπάλληλος Οργανωτική οµή ή ηµόσιος Υπάλληλος δηµιουργεί δηµοσιοποιεί/εκδίδει Έγγραφο Έγγραφο Οργανωτική οµή ή ιαδικασία αξιολογείται από Πλαίσιο Αξιολόγησης Οργανωτική οµή ή Πρόσωπο κατέχει Κτίριο ή Οικόπεδο Περιφέρεια έχει επικεφαλή Περιφερειάρχης Περιφερειάρχης είναι επικεφαλής Περιφέρεια Πλαίσιο Αξιολόγησης Πληροφοριακό Σύστηµα χρησιµοποιείται για να αξιολογήσει επικοινωνεί/διασυνδέεται µε άλλο Οργανωτική Μονάδα ή ιαδικασία Πληροφοριακό Σύστηµα Πληροφοριακό Σύστηµα κατέχεται Οργανωτική Μονάδα Πληροφοριακό Σύστηµα έχει υποσύστηµα Πληροφοριακό Σύστηµα Πληροφοριακό Σύστηµα είναι υποσύστηµα Πληροφοριακό Σύστηµα Σελ. 42 / 333

43 Πολιτική ακολουθείται από Οργανωτική Μονάδα Πρόγραµµα περιλαµβάνει Έργο Προεδρικό ιάταγµα εκδίδεται από Πρόεδρος ηµοκρατίας Πρόεδρος της ηµοκρατίας είναι επικεφαλής Οργανωτική Μονάδα Πρόεδρος της ηµοκρατίας εκδίδει Προεδρικό ιάταγµα Πρόσωπο είναι αποδέκτης Υπηρεσία Πρόσωπο έχει φύλο Φύλο Πρόσωπο έχει Γεγονός Ζωής Πρόσωπο έχει Εθνικότητα Πρόσωπο κατέχει Θέση Πρόσωπο έχει Ευθύνη Πρόσωπο έχει εξιότητα Πρόσωπο µιλάει Γλώσσα Στοιχείο Έργου έχει παραδοτέο Έγγραφο Υπηρεσία έχει αποδέκτη Πρόσωπο Υπηρεσία έχει δεδοµένα εισόδου Έγγραφο Υπηρεσία περιλαµβάνει Έγγραφο Υπηρεσία έχει προϊόν/αποτέλεσµα Έγγραφο Υπηρεσία έχει ως ανώτερη Υπηρεσία Υπηρεσία είναι ανώτερη Υπηρεσία Υπηρεσία περιλαµβάνεται Οργανωτική Μονάδα Υπηρεσία έχει υπεύθυνο ηµόσιος Υπάλληλος Φύλο είναι φύλου/αντιστοιχεί/αναφέρεται Πρόσωπο Φυσικοί Πόροι βρίσκονται Χώρα Χώρα έχει Γλώσσα Ψηφιακή Πύλη Υπηρεσίας αναφέρεται σε Ψηφιακή Υπηρεσία Ψηφιακή Υπηρεσία έχει Ψηφιακή Πύλη Υπηρεσίας Στον επόµενο πίνακα παρατίθενται οι ιδιότητες δεδοµένων των οντοτήτων. Σελ. 43 / 333

44 ΠΙΝΑΚΑΣ Ι ΙΟΤΗΤΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΤΑΞΟΝΟΜΙΑΣ Κλάση Ιδιότητα Τύπος εδοµένων Άλσος έχει έκταση real άσος έχει έκταση real ιαδικασία έχει περιγραφή string ιαδικτυακή Πύλη Υπηρεσίας έχει σύνδεσµο string Έγγραφο έχει κάλυψη string Έγγραφο έχει περιγραφή string Έγγραφο έχει κατάσταση εγγράφου string Έγγραφο έχει format string Ενεργητικό έχει περιγραφή string Έργο έχει ανάδοχο έργου string Έργο έχει πρόγραµµα Έργο έχει χρονοδιάγραµµα string Θάλασσα έχει έκταση real Ιδιωτική Επιχείρηση έχει ΑΦΜ int Κτίριο έχει διεύθυνση string Κτίριο έχει δοµηµένη καλωδίωση string Κτίριο έχει πρόσβαση για ΑΜΕΑ boolean Κτίριο έχει ταχυδροµικό κώδικα int Λίµνη έχει έκταση real Μητρώο έχει περιορισµούς απορρήτου string Οικόπεδο έχει έκταση real Οντολογία έχει αναγνωριστικό int Οντολογία έχει τίτλο string Οργανωτική Μονάδα έχει διεύθυνση string Οργανωτική Μονάδα έχει περιγραφή string Οργανωτική Μονάδα έχει διεύθυνση string Οργανωτική Μονάδα έχει νοµική υπόσταση string Οργανωτική Μονάδα έχει οργανόγραµµα Οργανωτική Μονάδα έχει ταχυδροµικό κώδικα int Σελ. 44 / 333

45 Οργανωτική Μονάδα έχει κατάσταση string Οργανωτική Μονάδα έχει τηλεφωνικό αριθµό int Πληροφοριακό Σύστηµα έχει κατάσταση string Πληροφοριακό Σύστηµα έχει τύπο string Πολίτης έχει ταυτότητα string Πολίτης έχει ΑΦΜ int Ποτάµι έχει έκταση real Πρόσωπο έχει διεύθυνση string Πρόσωπο έχει ηµεροµηνία γεννήσεως date Πρόσωπο έχει περιγραφή string Πρόσωπο έχει διεύθυνση string Πρόσωπο έχει όνοµα string Πρόσωπο έχει ταχυδροµικό κώδικα int Πρόσωπο έχει τηλεφωνικό αριθµό int Στοιχείο ιακυβέρνησης έχει περιγραφή string Υλικό Στοιχείο Ενεργητικού έχει χρηµατική αξία real Υπηρεσία έχει επιχειρηµατικό γεγονός string Υπηρεσία έχει συµβατική µέθοδο πιστοποίησης string Υπηρεσία έχει απαίτηση φυσικής παρουσίας κατά την αποδοχή boolean Υπηρεσία έχει απαίτηση φυσικής παρουσίας κατά την υποβολή boolean Υπηρεσία έχει µοντέλο διαδικασιών Υπηρεσία έχει συχνότητα int Υπηρεσία έχει τύπο string Υπηρεσία βασίζεται σε Ευρωπαϊκές Πολιτικές boolean Υπηρεσία είναι τελική υπηρεσία boolean Ψηφιακή Υπηρεσία έχει επίπεδο πιστοποίησης string Ψηφιακή Υπηρεσία έχει ψηφιακή µέθοδο πιστοποίησης string Ψηφιακή Υπηρεσία έχει επίπεδο ετοιµότητας string Ψηφιακή Υπηρεσία έχει πολυγλωσσικό περιεχόµενο boolean Ψηφιακή Υπηρεσία έχει λειτουργία εκτός δικτύου string Ψηφιακή Υπηρεσία έχει υποστήριξη παρακολούθησης έργου boolean Σελ. 45 / 333

46 Ψηφιακή Υπηρεσία έχει επίπεδο εγγραφής string Ψηφιακή Υπηρεσία έχει µηχανισµό πιστοποίησης της υπηρεσίας string Ψηφιακή Υπηρεσία έχει µέθοδο παράδοσης της υπηρεσίας string Ψηφιακή Υπηρεσία έχει επίπεδο εµπιστοσύνης string Ψηφιακή Υπηρεσία έχει XML αρχείο boolean Thing έχει ισχύ από date Thing έχει ισχύ έως date Σελ. 46 / 333

47 Σχήµα 4-3: Όψη cloud όλων των οντοτήτων της οντολογίας από το Protégé Σελ. 47 / 333

48 4.4 ΚΑΝΌΝΕΣ ΚΑΙ ΕΠΑΛΉΘΕΥΣΗ ΤΗΣ ΟΡΘΉΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΊΑΣ ΤΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΊΑΣ Όπως αναφέρθηκε και σε προηγούµενο Παραδοτέο του Έργου, το όνοµα της Οντολογίας είναι ταυτόσηµο µε τον τίτλο του έργου ( Taxonomia_tis_Anamorfwsis_tou_Kratous ), ενώ δόθηκε σε greeklish καθότι το πρόγραµµα δεν δέχεται Ελληνικά στον τίτλο της Οντολογίας. H ονοµατολογία των στοιχείων της Οντολογίας, βασίστηκε στους κανόνες που προτείνονται στους οδηγούς της Protégé, οι οποίοι είναι γενικά αποδεκτοί και χρησιµοποιούνται σχεδόν στο σύνολο των ταξονοµιών / οντολογιών. Κλάσεις Τα ονόµατα των κλάσεων δόθηκαν στα Αγγλικά. Σε επόµενο κεφάλαιο του τρέχοντος παραδοτέου παρατίθενται και οι αντίστοιχοι Ελληνικοί όροι. Όλα τα ονόµατα των κλάσεων ξεκινούν µε κεφαλαίο γράµµα, το οποίοι ακολουθείται από µικρά (π.χ. Organisation ). Σε περίπτωση που το όνοµα αποτελείται από περισσότερες της µίας λέξεις, το πρώτο γράµµα και της δεύτερης λέξης είναι κεφαλαίο και τα υπόλοιπα µικρά. Οι ξεχωριστές λέξεις ενώνονται µε κάτω παύλα ( _ ), για να αποφεύγεται η χρήση κενού και το όνοµα να καθίσταται ευανάγνωστο (π.χ. Organisational_Unit ). Σε όλες τις κλάσεις της ταξονοµίας δόθηκε συνοπτική περιγραφή. Η περιγραφή αυτή, καθαρά για λόγους συµβατότητας µε το πρόγραµµα, δόθηκε σε greeklish. Object Properties (Ιδιότητες Αντικειµένων) Τα ονόµατα των object properties (ιδιότητες αντικειµένων) δόθηκαν επίσης στα Αγγλικά, ενώ στο παραδοτέο βρίσκονται και οι αντίστοιχοι Ελληνικοί όροι. Σε αντίθεση µε τα ονόµατα των κλάσεων, εδώ τα ονόµατα ξεκινούν µε µικρό γράµµα. Κεφαλαίο γράµµα χρησιµοποιείται µόνο στην αρχή κάθε λέξης πέραν της πρώτης. Για τον διαχωρισµό τον επιπλέον λέξεων γίνεται και εδώ χρήση της κάτω παύλας ( _ ). Ενδεικτικά παραδείγµατα είναι: occupies, has_gender. Σε όλες τις ιδιότητες αντικειµένων της ταξονοµίας δόθηκε συνοπτική περιγραφή. Η περιγραφή αυτή, καθαρά για λόγους συµβατότητας µε το πρόγραµµα, δόθηκε σε greeklish. Data Properties (Ιδιότητες εδοµένων) Τα ονόµατα των data properties (ιδιότητες δεδοµένων) ακολουθούν πλήρως τη λογική των ονοµάτων των ιδιοτήτων αντικειµένων. Ενδεικτικά αναφέρονται: has_address, has_identifier. Όσον αφορά τη δοµή της οντολογίας / ταξονοµίας, έγινε προσπάθεια οι βασικές υπερ-κλάσεις να είναι λίγες στον αριθµό (5 βασικές υπερ-κλάσεις στη συγκεκριµένη περίπτωση) και να δοθεί έµφαση και λεπτοµέρεια στα διάφορα υπο-επίπεδα. Η λογική αυτή εξυπηρετεί στην πιο εύκολη κατανόηση και πλοήγηση της οντολογίας, όπως επίσης και σε πιο ικανοποιητικό οπτικό αποτέλεσµα. Επίσης, µια τέτοια λογική βοηθά και στην δηµιουργία και εφαρµογή γενικών Ιδιοτήτων (Αντικειµένων και εδοµένων) µε, σχεδόν, καθολική εφαρµογή. Επιπρόσθετα, όπως αναφέρθηκε και νωρίτερα στο παρόν παραδοτέο, το Protégé παρέχει µε τη βοήθεια κατάλληλων plug-ins που ονοµάζονται reasoners τη δυνατότητα ελέγχου της λογικής και Σελ. 48 / 333

49 της συνέπειας της οντολογίας, µε επισήµανση των όποιων ασυνεχειών / προβληµάτων προκύπτουν. Για παράδειγµα, αν µια κλάση ανήκει ταυτόχρονα σε δύο άλλες κλάσεις τις οποίες ο χρήστης έχει ορίσει ως ασυσχέτιστες, ο reasoner θα εντοπίσει και θα επισηµάνει το πρόβληµα. Για να ελέγξουµε τη λογική ορθότητα και τη συνέπεια της οντολογίας που αναπτύχθηκε, έγινε εκτέλεση και των δύο reasoners που διαθέτει η συγκεκριµένη έκδοση του Protégé: HermiT και Fact++. Το αποτέλεσµα και των δύο ελέγχων (οι οποίοι δεν εντόπισαν κανένα σφάλµα στην οντολογία), όπως προαναφέρθηκε, παρατίθεται στο παράρτηµα του παρόντος εγγράφου. 4.5 ΠΑΡΑ ΕΊΓΜΑΤΑ ΟΠΤΙΚΟΠΟΊΗΣΗΣ ΤΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Στην ενότητα αυτή παρατίθενται παραδείγµατα οπτικοποίησης της οντολογίας. Για τη λήψη των στιγµιότυπων έγινε χρήση του Protégé και πιο συγκεκριµένα του πρόσθετου OntoGraf (όπως άλλωστε έχει αναφερθεί και πρωτύτερα). Όψη των 5 υπερ-κλάσεων της Οντολογίας Σελ. 49 / 333

50 Η κλάση «Στοιχείο Ενεργητικού» σε µεγάλη ανάπτυξη Η κλάση «Στοιχείο ιακυβέρνησης» σε µεγάλη ανάπτυξη Ενδεικτική ανάπτυξη της κλάσης «Στοιχείο ιαδικασίας» Πλήρης Ανάπτυξη της Κλάσης «Οργανωτική οµή» Σελ. 50 / 333

51 Η κλάση «Πρόσωπο» σε µεγάλη ανάπτυξη Η κλάση «ιαδικασία» σε µεγάλη ανάπτυξη 4.6 ΠΑΡΑ ΕΊΓΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΉΣ ΤΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΊΑΣ Στην ενότητα αυτή παρουσιάζεται ένα πλήθος ενδεικτικών παραδειγµάτων εφαρµογής της οντολογίας. Τα παραδείγµατα αυτά πηγάζουν από τον πραγµατικό κόσµο και αποτυπώνονται στο πρόγραµµα Protégé ως Στιγµιότυπα (instances). Στα στιγµιότυπα αποτυπώνεται η ιεραρχία των επί µέρους κλάσεων που τα αφορά, ενώ βρίσκουν εφαρµογή και οι επί µέρους σχέσεις (αντικειµένων και δεδοµένων). Επιπρόσθετα, τα στιγµιότυπα λειτουργούν και ως ένα πρακτικό εργαλείο ορθότητας της οντολογίας που έχει αναπτυχθεί, καθώς κατά τη δηµιουργία και παραµετροποίηση τους µπορούν να εντοπιστούν λάθη και ελλείψεις. Σελ. 51 / 333

52 Οµόλογα ηµοσίου διαφόρων χωρών ιάφορες Μετοχές Σελ. 52 / 333