Εεηήκαηα Ηζφηεηαο ζηε λνκνζεζία γηα ηελ Η.Τ.Α. Ι. Πρόιογος.

Transcript

1 Ι. Πρόιογος. Πνιιέο απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο αιιαγέο πνπ επέθεξε ε ζχγρξνλε επηζηήκε ζπληειέζηεθαλ αλαθνξηθά κε ηελ ηθαλφηεηά καο λα επεξεάδνπκε ηελ πνξεία ηεο αλζξψπηλεο αλάπηπμεο. Σν γεγνλφο απηφ πξνθάιεζε ην ελδηαθέξνλ ηεο θνηλήο γλψκεο γηα ηελ εκβξπνινγία θαη ηδηαίηεξα ηελ Ηαηξηθψο Τπνβνεζνχκελε Αλαπαξαγσγή (ΗΤΑ). Με ηνλ φξν απηφ λνείηαη θάζε πεξίπησζε θπνθνξίαο θαη ηεθλνπνίεζεο κε κεζφδνπο άιιεο πιελ ηεο θπζηνινγηθήο έλσζεο άλδξα θαη γπλαίθαο, νη νπνίεο εθαξκφδνληαη ζε εηδηθά νξγαλσκέλεο κνλάδεο ηαηξηθψο ππνβνεζνχκελεο αλαπαξαγσγήο 1. ηφρνο ησλ κεζφδσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη, ε ζπλεζέζηεξε εθ ησλ νπνίσλ είλαη ε εμσζσκαηηθή γνληκνπνίεζε 2 (In Vitro Fertilization- IVF) 3, είλαη ε θαηαπνιέκεζε ηεο ππνγνληκφηεηαο, ε νπνία εκθαλίδεηαη ζε έλα πνζνζηφ 15% ησλ δεπγψλ αλαπαξαγσγηθήο ειηθίαο 4. Πξνο επίηεπμε ηνπ παξαπάλσ ζηφρνπ αιιά θαη παξάιιεια κε απηφλ είλαη πιένλ εθηθηή ηφζν ε νκφινγε φζν θαη ε εηεξφινγε ηερλεηή γνληκνπνίεζε 5 αιιά θαη ε παξέλζεηε κεηξφηεηα, δειαδή ε θπνθνξία ηνπ γνληκνπνηεκέλνπ σαξίνπ απφ ηξίηε εθηφο ηνπ δεχγνπο γπλαίθα. Δμάιινπ, ράξε ζηε δπλαηφηεηα θξπνζπληήξεζεο ηφζν ηνπ ζπέξκαηνο φζν θαη ηνπ γνληκνπνηεκέλνπ σαξίνπ ην σάξην ηεο γπλαίθαο κπνξεί λα γνληκνπνηεζεί ή αλ είλαη ήδε γνληκνπνηεκέλν λα κεηαθεξζεί ζην ζψκα ηεο ζπδχγνπ ή ζπληξφθνπ ελφο άλδξα πνπ έρεη πεζάλεη (post mortem ηερλεηή γνληκνπνίεζε). Πέξα απφ ηηο παξαιιαγέο απηέο ηεο ΗΤΑ άκεζε ζπλέπεηα ηεο αικαηψδνπο πξνφδνπ πνπ έρεη ζπληειεζηεί ζην πεδίν ηεο είλαη ε δπλαηφηεηα επηινγήο ηνπ θχινπ αιιά θαη άιισλ βηνινγηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ 6 ησλ κειιφλησλ λα γελλεζνχλ ηέθλσλ κε ηελ εκθχηεπζε εθείλσλ ησλ εκβξχσλ πνπ αληαπνθξίλνληαη 1 Άξζξν 3 παξ.1 ηνπ λ. 3305/ Κοςνοςγέπη-Μανωλεδάκη Δ., «Σν Γίθαην σο εξγαιείν θνηλσληθνχ ειέγρνπ ηεο ππνβνεζνχκελεο αλαπαξαγσγήο», ίλδηθηνο, ηεχρνο 14 (2001), ζει Πξφθεηηαη γηα ηε δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία ην σάξην ηεο γπλαίθαο πνπ επηζπκεί λα απνθηήζεη ηέθλν ή θαη ηξίηεο πνπ πξνζθέξεη ηα σάξηα γνληκνπνηείηαη έμσ απφ ην γπλαηθείν ζψκα, ζε δνθηκαζηηθφ ζσιήλα ελψ θαηφπηλ ην γνληκνπνηεκέλν σάξην κεηαθέξεηαη ζην ζψκα ηεο γπλαίθαο θαη θπνθνξείηαη θαλνληθά απφ απηήλ. Παπασπίζηος Θ., Ζ ηερλεηή αλαπαξαγσγή ζηνλ Αζηηθφ Κψδηθα, άθθνπιαο, Αζήλα-Θεζζαινλίθε 2003, ζει Δηζεγεηηθή Έθζεζε ηνπ λ. 3305/2005, Γεληθέο παξαηεξήζεηο 5 Σν γελλεηηθφ πιηθφ, δειαδή ηα σάξηα, ηα ζπεξκαηνδσάξηα θαη ηα γνληκνπνηεκέλα σάξηα κπνξεί λα πξνέξρνληαη είηε απφ ηνπο ζπδχγνπο ή ζπληξφθνπο (νκφινγε ηερλεηή γνληκνπνίεζε) είηε απφ μέλνπο δφηεο (εηεξφινγε ηερλεηή γνληκνπνίεζε). Κοςνοςγέπη-Μανωλεδάκη Δ., Σερλεηή γνληκνπνίεζε θαη Οηθνγελεηαθφ δίθαην, άθθνπιαο, 2 ε έθδνζε Αζήλα- Θεζζαινλίθε 2005, ζει Σα πξνο εκθχηεπζε έκβξπα ειέγρνληαη γηα ηελ παξνπζία ή ηελ απνπζία ζπγθεθξηκέλσλ γνληδίσλ, ππεχζπλσλ γηα ζνβαξέο αζζέλεηεο, ηηο νπνίεο ην δεχγνο δελ επηζπκεί λα κεηαθεξζνχλ ζηα ηέθλα ηνπ. Gilbert F.S, Tyler L.A, Zackin J.E, Bioethics and the new embryology, Sinauer Associates Inc.,2005, ζει. vii 1

2 ζε ζπγθεθξηκέλεο πξνδηαγξαθέο, εθφζνλ πξνεγεζεί πξνεκθπηεπηηθή γελεηηθή δηάγλσζε (preimplantation genetic diagnosis-pgd). Μάιηζηα, δεδνκέλνπ φηη ήδε κπνξνχκε λα ζεξαπεχζνπκε αζζέλεηεο θαη λα βειηηψζνπκε ηηο ηθαλφηεηεο πνληηθψλ εηζάγνληαο εηδηθά γνλίδηα ζηα έκβξπά ηνπο θαη ε ζρεηηθή έξεπλα γηα ηελ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ ζηνπο αλζξψπνπο έρεη αξρίζεη, ε πξννπηηθή ηεο γνληδηαθήο ζεξαπείαο θαη ζηα αλζξψπηλα έκβξπα είλαη ήδε νξαηή. Σέινο, ζε ζρέζε κε ηελ πνιπζπδεηεκέλε κέζνδν ηεο θισλνπνίεζεο είκαζηε ήδε ζε ζέζε λα θισλνπνηήζνπκε αλζξψπηλα θχηηαξα γηα λα παξάγνπκε βιαζηνθχηηαξα πνπ είλαη γελεηηθά φκνηα κε ηνπο αζζελείο πνπ κπνξεί λα ηα ρξεηαζηνχλ. Ο Thomas Huxley, έλαο βηνιφγνο, εθπαηδεπηηθφο, θηιφζνθνο θαη κεηαξξπζκηζηήο ηνπ ζπζηήκαηνο πγείαο ηεο βηθηνξηαλήο επνρήο ππνζηήξηδε ην 1870 φηη πξέπεη λα καζαίλνπκε φ,ηη είλαη αιεζηλφ γηα λα πξάηηνπκε φ,ηη είλαη ζσζηφ 7. Πξάγκαηη, ε επηζηεκνληθή γλψζε είλαη απαξαίηεηε γηα ηε ιήςε ηεθκεξησκέλσλ απνθάζεσλ δεκφζηαο πνιηηηθήο. Ωζηφζν, εμίζνπ ζεκαληηθφο είλαη θαη ν ξφινο ηνπ δηθαίνπ, δεδνκέλνπ φηη κπνξεί λα γίλνληαη θαζεκεξηλά πξαγκαηηθφηεηα έλλνηεο πνπ παιαηφηεξα ππήξραλ κφλν ζηα έξγα επηζηεκνληθήο θαληαζίαο αιιά ηα θνηλσληθά, εζηθά θαη λνκηθά δεηήκαηα πνπ αλαθχνληαη είλαη πνιιά. πσο παξαηεξείηαη, ην κέιινλ ηεο αλζξσπφηεηαο είλαη ήδε εδψ, κφλν πνπ αθφκα δελ είλαη ηζνκεξψο θαηαλεκεκέλν 8. Σν δήηεκα ηεο ηζφηεηαο ζηηο ηερλνινγίεο ηεο ΗΤΑ είλαη θξίζηκν, θαζψο, δεδνκέλεο ηεο ζπλερνχο εμέιημεο ζην πεδίν απηφ πξέπεη λα εμεηάδεηαη ηφζν ε ηζφηεηα ελψπηνλ ηνπ λφκνπ φζν θαη ε ηζφηεηα εληφο ηνπ λφκνπ, δειαδή φρη κφλν ε ίζε γηα φινπο εθαξκνγή ηνπ αιιά θαη ε ίζε ξχζκηζε ηνπ λφκνπ απέλαληη ζηνπο πνιίηεο 9. Δπνκέλσο, ζηα δεηήκαηα ηεο ΗΤΑ, φπνπ ην δίθαην βξίζθεηαη ελ ηε γελέζεη ηνπ, φρη κφλν ε εθηειεζηηθή εμνπζία αιιά θαη-απηφ είλαη ην ζεκαληηθφηεξν-ν λνκνζέηεο δεζκεχεηαη 10 θαηά ην ειιεληθφ ζχληαγκα (άξζξν 4 παξ.1) λα ξπζκίδεη κε ίζν ηξφπν, ππάγνληαο ζε γεληθνχο θαη απξφζσπνπο θαλφλεο, ηηο φκνηεο θαηαζηάζεηο, ζρέζεηο ή θαηεγνξίεο πξνζψπσλ θαη λα εμαζθαιίδεη ίζε κεηαρείξηζε ζ φινπο φζνπο 7 Learn what is true in order to do what is right. Gilbert F.S, Tyler L.A, Zackin J.E, φ.π., ζει. viii 8 The future is already here. It s just not evenly distributed yet. William Gibson (1999), φ.π., ζει. ix 9 Μανιηάκηρ Α., «Ηζφηεηα σο ζπληαγκαηηθή αξρή», Ννκηθφ Δγθπθινπαηδηθφ Λεμηθφ, Αλη. Ν. άθθνπιαο 1998, ζει Παιαηφηεξα επηθξαηνχζε ε άπνςε φηη ε ζπληαγκαηηθή δηάηαμε γηα ηελ ηζφηεηα δέζκεπε κφλν ηελ εθηειεζηηθή εμνπζία φρη φκσο θαη ηε λνκνζεηηθή γηα ηελ νπνία απνηεινχζε απιή θαηεπζπληήξηα γξακκή ή πνιηηηθή ππφδεημε θαη ζπλεπψο ε εθαξκνγή ηεο δελ κπνξνχζε λα απνηειέζεη αληηθείκελν δηθαζηηθνχ ειέγρνπ. Μανιηάκηρ, φ.π. 2

3 βξίζθνληαη ζε φκνηα θαηάζηαζε θαη άληζε ζε φζνπο ηεινχλ ππφ δηαθνξεηηθέο ζπλζήθεο. Τπνζηεξίδεηαη δε φηη ε ηζφηεηα γεληθά θαηνρπξψλεηαη ζπληαγκαηηθά ηφζν σο αηνκηθφ δηθαίσκα φζν θαη σο γεληθή αξρή ηνπ δηθαίνπ. Θεσξείηαη δειαδή φηη ζπληζηά αληηθεηκεληθφ θαλφλα δηθαίνπ πνπ επηβάιιεη ζπγθεθξηκέλεο ππνρξεψζεηο ζηελ θξαηηθή εμνπζία, ν νπνίνο κεηαβάιιεηαη εθάζηνηε ζε ππνθεηκεληθφ δηθαίσκα, φηαλ ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε θξίλεηαη αλαγθαία ε εθαξκνγή ηνπ γηα ηελ πξνζηαζία αηνκηθψλ δηθαησκάησλ, πνπ θαηνρπξψλνληαη απφ άιινπο θαλφλεο δηθαίνπ 11. ηελ πεξίπησζε ηεο ΗΤΑ ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα πνπ εκπιέθνληαη είλαη ην δηθαίσκα ίδξπζεο νηθνγέλεηαο 12 θαη ην δηθαίσκα ζηελ αλαπαξαγσγή, ην νπνίν δελ ηαπηίδεηαη κε ην πξνεγνχκελν, ζεκειηψλεηαη ζηα άξζξα 5 παξ.1 γηα ηελ ειεχζεξε αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ή θαηά άιιε άπνςε ζην άξζξν 9 παξ.1 εδ.β πξνζηαζία ηεο ηδησηηθήο δσήο 13, θαη ζπλίζηαηαη ζηε δπλαηφηεηα απνηχπσζεο ελφο κέξνπο ηεο γελεηηθήο ηαπηφηεηαο ηνπ ππνθεηκέλνπ ζε έλα λέν νξγαληζκφ. Δηδηθφηεξν δηθαίσκα, είλαη ην δηθαίσκα απφθηεζεο ηέθλσλ, ην νπνίν επίζεο ζεκειηψλεηαη ζην άξζξν 5 παξ.1 θαη ζπλίζηαηαη ζηελ ειεπζεξία θάζε πξνζψπνπ λα απνθαζίδεη γηα ην αλ ζα απνθηήζεη παηδηά, πφηε ζα ηα απνθηήζεη, πφζα ζα απνθηήζεη θαη πσο ζα ηα απνθηήζεη 14 Μάιηζηα, εθφζνλ ν έιιελαο λνκνζέηεο αληηκεησπίδεη ηελ αδπλακία απφθηεζεο ηέθλσλ σο αζζέλεηα 15 ζεκαληηθφ δηθαίσκα ζε ζρέζε κε ηελ πξνζθπγή ζηηο ζρεηηθέο κεζφδνπο είλαη θαη ην δηθαίσκα ζηελ πγεία, ην νπνίν θαηνρπξψλεηαη ζην άξζξν 21 παξ.3 θαη απεπζχλεηαη ζην Κξάηνο ή άιινπο θνξείο δεκφζηαο δηνίθεζεο, ψζηε λα ιακβάλνπλ ηα θαηάιιεια κέηξα ή λα απέρνπλ απφ δξαζηεξηφηεηεο πξνο εμαζθάιηζε ηεο ζσκαηηθήο, ςπρηθήο θαη θνηλσληθήο επεμίαο ησλ αηφκσλ Ανηωνίος Γ.Θ., Ζ ηζφηεηα εληφο θαη δηα ηνπ λφκνπ, Αλη. Ν. άθθνπιαο, Αζήλα-Κνκνηελή 1998, ζει Σν δηθαίσκα απηφ δελ κλεκνλεχεηαη ξεηά ζην θείκελν ηνπ ειιεληθνχ πληάγκαηνο, φπσο ζπκβαίλεη ζε άιια πληάγκαηα θαη δηεζλή θείκελα, σζηφζν γίλεηαη δεθηφ φηη πξνζηαηεχεηαη θαη απφ ηνλ έιιελα ζπληαθηηθφ λνκνζέηε, ν νπνίνο πξνζηαηεχεη ξεηά ηελ ηδησηηθφηεηα ηεο «νηθνγελεηαθήο δσήο» θαη αλαγλσξίδεη ζηε δηάηαμε 21 παξ.1 ηελ νηθνγέλεηα «σο ζεκέιην ηεο ζπληήξεζεο θαη ηεο πξναγσγήο ηνπ Έζλνπο». Βιδάληρ Τ.Κ., «Σν πξφηαγκα ηεο νηθνγέλεηαο ηεο νηθνγέλεηαο: Ζ ζπληαγκαηηθφηεηα ηνπ λφκνπ γηα ηελ «ηαηξηθή ππνβνήζεζε ζηελ αλζξψπηλε αλαπαξαγσγή», ΝνΒ2003, Βιδάληρ Τ.Κ., Ζ δσή ρσξίο πξφζσπν, Αλη.Ν. άθθνπιαο, 2ε έθδνζε, Αζήλα-Κνκνηελή 2003, ζει Παπασπίζηος, φ.π., ζει Βιδάληο, φ.π., ζει. 100.Απφ ην άξζξν 1455 ΑΚ ζπλάγεηαη σο γεληθή πξνυπφζεζε πξνζθπγήο ζηηο κεζφδνπο ηεο ΗΤΑ ε ηαηξηθή αλαγθαηφηεηα. Παπασπίζηος, φ.π.,ζει. 29 θαη Κοςνοςγέπη-Μανωλεδάκη, φ.π.,ζει.9 16 Αλεξιάδηρ Α., Δηζαγσγή ζην δίθαην ηεο πγείαο, εθδ. Μ. Γεκφπνπινπ, Θεζ/θε 1999, ζει. 11 θαη 16 3

4 Δθφζνλ ίζε ξχζκηζε ζεκαίλεη φκνηα κεηαρείξηζε ησλ νκνίσλ θαη αλφκνηα (αλαινγηθή) κεηαρείξηζε ησλ αλνκνίσλ, γηα ηηο πεξηπηψζεηο πνπ ν λνκνζέηεο θαηά ηε ξχζκηζε νπζησδψο νκνίσλ ππνζέζεσλ ή θαηαζηάζεσλ δεκηνπξγεί εμαηξέζεηο ή δηαθξίζεηο, ε λνκνινγία απαηηεί νη ηειεπηαίεο λα δηθαηνινγνχληαη ζεηηθά θαη πξαγκαηηθά απφ ιφγνπο γεληθφηεξνπ δεκνζίνπ ή θνηλσληθνχ ζπκθέξνληνο, δηαθνξεηηθά πιήηηεηαη ε αξρή ηεο ηζφηεηαο 17. Δπνκέλσο, ε δηαθξίλνπζα κεηαρείξηζε, γεληθφηεξα αιιά θαη εηδηθά ζην πεδίν ηεο ΗΤΑ πνπ ζα καο απαζρνιήζεη εδψ, ζα κπνξνχζε λα ζεσξεζεί ζεκηηή κφλν αλ ππεξεηεί ην γεληθφηεξν δεκφζην ή θνηλσληθφ ζπκθέξνλ, ην νπνίν εκπεξηέρεη, κεηνπζησκέλα ζπκθέξνληα ή αγαζά ζπληαγκαηηθά πξνζηαηεπφκελα θαη άξα εθθξάδεη ην ίδην, κεηαθνξηθά, αξρέο ή αμίεο πνπ ζπλάγνληαη απφ ην χληαγκα θαη ζπγθεθξηκελνπνηνχληαη θάζε θνξά απφ ηνλ θνηλφ λνκνζέηε. ηελ πεξίπησζε ηεο ΗΤΑ σο ηέηνηεο αμίεο αλαθέξνληαη ηα δηθαηψκαηα ησλ άιισλ θαη ηδηαίηεξα ην ζπκθέξνλ ηνπ κέιινληνο λα γελλεζεί ηέθλνπ, ην νπνίν ζπλδέεηαη κε ην αίηεκα λα κελ γελληφληαη παηδηά κε εθ ησλ πξνηέξσλ ππνζεθεπκέλε ηελ πξαγκάησζε ηνπ δηθαηψκαηφο ηνπο γηα ειεχζεξε θαη ζσζηή αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο 18. Δπίζεο, ζρεηηθή αξρή ζπληζηνχλ ηα ρξεζηά ήζε, δειαδή νη επηθξαηνχζεο ζε θάζε επνρή θνηλσληθέο αληηιήςεηο γηα ηελ εζηθή θαη άιιεο ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο κε πξνεμάξρνπζα ηελ αλζξψπηλε αμηνπξέπεηα πνπ πξνζηαηεχεηαη ζην άξζξν 2 παξ Απφ ηελ άιιε πιεπξά, θαη νη πεξηνξηζκνί ζηελ ηζφηεηα πξέπεη λα ζπκκνξθψλνληαη κε ηελ αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο, ε νπνία θαηνρπξψλεηαη πιένλ θαη ζπληαγκαηηθά ζην άξζξν 25 παξ. 1 εδ.γ, δειαδή «λα είλαη νη αλαγθαίνη θαη λα ζπλάπηνληαη πξνο ηνλ ππφ ηνπ λφκνπ επηδησθφκελν ζθνπφλ» 20 θαη λα κελ ζίγνπλ ηνλ ππξήλα ηνπ δηθαηψκαηνο 21. Δμάιινπ, ε απαγφξεπζε ηεο θαηαρξεζηηθφηεηαο αθνξά ηφζν ηελ ίδηα ηελ αξρή ηεο ηζφηεηαο φζν θαη ηνπο πεξηνξηζκνχο ηεο. Πξέπεη, ηέινο, λα έρνπκε ππφςε καο φηη κνινλφηη νη ιχζεηο πνπ δίλνπλ νη δηάθνξεο λνκνζεζίεο ζηα δεηήκαηα ηζφηεηαο ηεο ΗΤΑ είλαη δηαθνξεηηθέο, ε ηππηθή ηζφηεηα δελ ηαπηίδεηαη κε ηελ νπζηαζηηθή. πσο παξαηεξείηαη, κπνξεί λα ππάξμεη απαίηεζε γηα ηζφηεηα ζηα δηθαηψκαηα θαη ζηηο ππνρξεψζεηο αιιά φρη γηα ηζφηεηα θνηλσληθψλ ζπλζεθψλ ή επθαηξηψλ. Έηζη, δπλάκεη ηεο αξρήο ηεο ηππηθήο ηζφηεηαο ν 17 Δλδεηθηηθά ΑΠ 197/1965 ΝνΒ 1965,951, ηδ 3337/1987 ΔιιΓλε 1988,214, ηδ 3553/1991 Σν Κοςνοςγέπη-Μανωλεδάκη Δ., Σν Γίθαην σο εξγαιείν.., φ.π., ζει Κοςνοςγέπη-Μανωλεδάκη Δ., φ.π., ζει. 148 θαη ηδ 2112/1984, Σν 1985,63 επ. 21 Χπςζόγονορ Κ.Χ, Αηνκηθά θαη Κνηλσληθά δηθαηψκαηα, Αλη.Ν. άθθνπιαο, Αζήλα-Κνκνηελή1998, ζει.91 4

5 λνκνζέηεο νθείιεη λα ζεζπίδεη ίζνπο, απξφζσπνπο θαη δίθαηνπο λφκνπο αιιά φρη λα θαηαπνιεκά ηελ θνηλσληθή αληζφηεηα νχηε λα παξακεξίδεη ηα νηθνλνκηθά ή θνηλσληθά εκπφδηα πνπ αληηκάρνληαη ηελ πξαγκάησζε ηεο θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο. Ωζηφζν, ζχκθσλα θαη κε ηα ζπκπεξάζκαηα ηνπ γεξκαληθνχ Οκνζπνλδηαθνχ πληαγκαηηθνχ Γηθαζηεξίνπ 22 ζηελ πξψηε ηνπ απφθαζε γηα ηελ άκβισζε, έλα ζέκα πνπ έρξεδε ηδηαίηεξεο πξνζνρήο απφ ην λνκνζέηε, φπσο ζήκεξα ε ΗΤΑ, ζεσξήζεθε φηη ε έλλνηα ησλ ππνρξεψζεσλ ηνπ θξάηνπο γηα πξνζηαζία ζπλδπάδεηαη θπξίσο κε ηελ έλλνηα ηεο πξαγκαηηθήο ηζφηεηαο. Ζ πξαγκαηηθή ηζφηεηα δηθαηνινγεί ηελ ππνρξέσζε ηνπ θξάηνπο πξνο ζεηηθή πξνζηαζία ζηελ πεξίπησζε ηφζν ησλ πξαγκαηηθψλ φζν θαη ησλ θεθαιπκκέλσλ δηαθξίζεσλ αιιά θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο αλάγθεο γηα θνηλσληθή εμίζσζε 23 απφ ηελ άπνςε ηεο εμαζθαιίζεσο ηεο ειάρηζησλ πξνυπνζέζεσλ γηα ηε ζπκκεηνρή ησλ αηφκσλ ζηηο κεζφδνπο ηεο ΗΤΑ. Αλαθνξηθά κε ηελ απφιαπζε ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ, ζηα νπνία ζπγθαηαιέγνληαη θαη ηα πξνεθηεζέληα, απφ δηάθνξεο θαηεγνξίεο αηφκσλ ν λνκνζέηεο έρεη επξεία επρέξεηα λα ζεζπίδεη δηαθξίζεηο θαη λα δηαθνξνπνηεί, αξθεί λα κελ ππεξβαίλεη ηα αθξφηαηα φξηα ηεο ειεπζεξίαο πνπ δηαζέηεη εηζάγνληαο «έθδειεο θαη αλεπίδεθηεο δηθαηνινγήζεσλ άληζεο κεηαρεηξίζεηο» ή θαζηεξψλνληαο αδηθαηνιφγεηεο δηαθξίζεηο θαη πξνλφκηα-θαηά ή ππέξ νκάδαο αηφκσλ-πνπ έξρνληαη ζε ζχγθξνπζε κε ην θνηλφ πεξί δηθαίνπ αίζζεκα ησλ πνιηηψλ 24.ηελ πεξίπησζε ηεο ΗΤΑ, ζε φ,ηη αθνξά ηφζν ηελ ελ δσή φζν θαη ηελ post mortem ηερλεηή γνληκνπνίεζε, νη εκπιεθφκελεο νκάδεο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ζα θαηαβιεζεί πξνζπάζεηα ζηελ παξνχζα εξγαζία λα δηεξεπλεζνχλ ηα δεηήκαηα ηζφηεηαο, είλαη ηα έγγακα δεχγε εηεξνθχισλ αθελφο, θαη ηα άγακα θαη κφλα άηνκα, γπλαίθεο θαη άλδξεο θαζψο θαη ηα άγακα δεχγε εηεξνθχισλ θαη νκνθχισλ αθεηέξνπ. Δπίζεο, νη θέξνπζεο θαη νη θνηλσληθέο κεηέξεο ζηελ πεξίπησζε ηεο παξέλζεηεο κεηξφηεηαο. Πέξα απφ ηα δεηήκαηα ηζφηεηαο ησλ δχν θχισλ θαη ηδηαίηεξα ηε ζέζε ηεο γπλαίθαο ζηελ ΗΤΑ, ζα ζηγνχλ θαη γεληθά δεηήκαηα ηζφηεηαο πνπ αθνξνχλ ηα φξηα ειηθίαο ησλ ζπκκεηερφλησλ ζηηο ζρεηηθέο κεζφδνπο, ηε ζέζε ησλ αζζελψλ κε AIDS θαη ησλ νηθνλνκηθά κε εχπνξσλ πνιηηψλ. Σέινο, ζα αζρνιεζνχκε θαη κε ηελ πξνβιεκαηηθή ηεο πξνεκθπηεπηηθήο δηάγλσζεο, ηεο επηινγήο θχινπ θαη άιισλ βηνινγηθψλ 22 BverfGE 39,1,42 23 Ανηωνίος, φ.π., ζει ηδ 1852/1977 Σν

6 ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ηεο γνληδηαθήο ζεξαπείαο, νη νπνίεο απνηεινχλ ζήκεξα ηνκείο δηαξθψο εμειηζζφκελνπο θαη πνιιά ππνζρφκελνπο γηα ην κέιινλ ΙΙ. Ιζόηεηα ηφλ θύιφλ: ηδηαίηερα ε ζέζε ηες γσλαίθας ζηελ ΙΥΑ. Γίλεηαη δεθηφ φηη γεληθά ε ηζφηεηα ησλ θχισλ, ε νπνία θαηνρπξψλεηαη ζην άξζξν 4 παξ.2 ηνπ ειιεληθνχ ζπληάγκαηνο, έρεη δηπιή ζεκαζία. Αξλεηηθά απαγνξεχεη ηε δεκηνπξγία άληζσλ θαηαζηάζεσλ θαη ηε δηαθνξνπνίεζε δηθαησκάησλ θαη ππνρξεψζεσλ ησλ πνιηηψλ, ηφζν κεηαμχ ηνπο φζν θαη έλαληη ηεο πνιηηείαο, κε βάζε ηε δηαθνξά ηνπ θχινπ. Καη ζεηηθά επηβάιιεη ηε ιήςε ζεηηθψλ κέηξσλ γηα ηελ παξνρή ίζσλ δπλαηνηήησλ θαη ζηα δχν θχια γηα ηελ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ηελ ειεχζεξε αηνκηθή θίλεζε ή δξάζε ή γεληθά ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζηελ θνηλσληθή δσή, φπσο πξνβιέπεη θαη ην άξζξν 116 παξ.2. Πάλησο, ε δηαθνξεηηθή κεηαρείξηζε ησλ θχισλ ζην πεδίν ηεο ΗΤΑ εκθαλίδεηαη πεξηζζφηεξν δηθαηνινγεκέλε, θαζψο ζπρλά ζηεξίδεηαη ζε απνρξψληεο ιφγνπο, αλαγφκελνπο θπξίσο ζε βηνινγηθέο δηαθνξέο πνπ επηβάιινπλ ηδηαίηεξεο ξπζκίζεηο ελφςεη ηνπ αληηθεηκέλνπ ηεο ππφ ξχζκηζε ζρέζεο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, εμεηάδνληαο ηε ζέζε ηεο γπλαίθαο ζηελ ΗΤΑ δηαπηζηψλνληαη ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζην θαζεζηψο ησλ δηθαησκάησλ ησλ γπλαηθψλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηελ παξέλζεηε κεηξφηεηα, νη νπνίεο δηθαηνινγνχληαη απφ ηελ αλάγθε πξνζηαζίαο ηεο κεηξφηεηαο, φρη κφλν ζηε θπζηθή αιιά θαη ζηελ θνηλσληθνζπλαηζζεκαηηθή ηεο κνξθή, ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηνπ ζπκθέξνληνο ηνπ κέιινληνο λα γελλεζεί ηέθλνπ. ε θάζε πεξίπησζε φκσο πξέπεη νη εμαηξέζεηο απφ ηελ αξρή ηεο ηζφηεηαο λα είλαη εηδηθέο, δειαδή φρη απιά λα πξνβιέπνληαη απφ ην λφκν αιιά λα είλαη θαη πεξηνξηζκέλεο έθηαζεο Άγακε θαη κόλε γσλαίθα. 1.1Σθοπηκόηεηα θαη έθηαζε ηες ζσκκεηοτής ζηελ ΙΥΑ. Ζ αλαγλψξηζε ζηελ άγακε θαη κφλε γπλαίθα ηνπ δηθαηψκαηνο ζπκκεηνρήο ζηελ ΗΤΑ ελφςεη ηεο παηδνθεληξηθφηεηαο φισλ ησλ ζχγρξνλσλ νηθνγελεηαθψλ 25 Χπςζόγονορ, φ.π., ζει.124.βι. θαη άξζξν 116 παξ.2 πξν ηεο αλαζεσξήζεσο ηνπ 2001.Μάιηζηα, κεηά ηε λέα δηαηχπσζε ηνπ άξζξνπ ππνζηεξίδεηαη φηη απνθιίζεηο απφ ηελ ηζφηεηα ησλ θχισλ δηθαηνινγνχληαη κφλν αλ ζεσξεζνχλ «ζεηηθά κέηξα» γηα ηελ θαηαπνιέκεζε πθηζηάκελσλ ζηελ πξάμε αληζνηήησλ. Χπςζόγονορ Χ.Κ, φ.π, 2 ε έθδνζε, εθδ.αλη.ν.άθθνπια 2002, ζει

7 δηθαίσλ εμαξηάηαη απφ ην επξχηεξν εξψηεκα, πσο εθηηκά ν θάζε λνκνζέηεο ηηο ελαιιαθηηθέο νηθνγελεηαθέο κνξθέο θαη εηδηθφηεξα ηηο κνλνγνλετθέο νηθνγέλεηεο σο ηφπνπο θαηάιιεινπο γηα ηελ αλαηξνθή ελφο παηδηνχ. Ζ πεξίπησζε ησλ ειεχζεξσλ εηεξφθπισλ ζπληξφθσλ ηπγράλεη απνδνρήο απφ αξθεηέο επξσπατθέο λνκνζεζίεο φπσο ηεο Αγγιίαο 26, ηεο Γαιιίαο 27, ηεο Διβεηίαο 28, ηεο Ηζπαλίαο θαη ηεο νπεδίαο 29, δελ ζπκβαίλεη φκσο ην ίδην θαη κε ηελ ππφ εμέηαζε πεξίπησζε. ε πνιιέο λνκνζεζίεο ζηηο νπνίεο ζπγθαηαιέγεηαη θαη ε γαιιηθή 30 δελ επηηξέπεηαη ε πξφζβαζε ηεο άγακεο κφλεο γπλαίθαο ζηηο κεζφδνπο ηηο ΗΤΑ κε βάζε ην ζπκθέξνλ ηνπ κέιινληνο λα γελλεζεί ηέθλνπ θαη ην δηθαίσκά ηνπ λα έρεη δχν γνλείο. Σν δηθαίσκα απηφ ζεσξείηαη φηη παξαβηάδεηαη κε ηε ζπλεηδεηή επηινγή λα έρεη ην παηδί έλα κφλν γνλέα, ηε κεηέξα ηνπ, γεγνλφο πνπ αληηβαίλεη ζηε ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία ηεο παηδηθήο ειηθίαο (άξζξν 21 παξ.1 ) θαη ζηελ Παγθφζκηα χκβαζε ηνπ ΟΖΔ γηα ηα δηθαηψκαηα ηνπ παηδηνχ 31. Ο έιιελαο λνκνζέηεο δελ αθνινχζεζε ηελ ηάζε απηή, αιιά θαηά ην αγγιηθφ πξφηππν 32 επέιεμε κηα επηηξεπηηθή ξχζκηζε γηα ηε κφλε γπλαίθα. Θεσξήζεθε πξνθαλψο φηη κηα απαγνξεπηηθή δηάηαμε δε ζα είρε λφεκα ζε έλα ζχγρξνλν λνκνζέηεκα, εθφζνλ ζα κπνξνχζε άλεηα λα παξαβηαζηεί ζηελ πξάμε θαη κάιηζηα ρσξίο ηε δπλαηφηεηα δηαθνξνπνίεζεο σο πξνο ηε λνκηθή θαηάζηαζε ηνπ παηδηνχ κε ή 26 Human Fertilization and Embryology Act 1990, article 28 (3) 27 Loi du 6 août 2004 relative à la bioéthique, article Θα πξέπεη φκσο θαηά ην άξζξν απηφ ην δεπγάξη πνπ δεη ζε ειεχζεξε έλσζε λα είλαη ζε ζέζε λα απνδείμεη θνηλή ζπκβίσζε ηνπιάρηζηνλ δχν εηψλ ( «en mesure d'apporter la preuve d'une vie commune d'au moins deux ans») 28 Ο Διβεηηθφο λφκνο πεξί ππνβνεζνχκελεο αλαπαξαγσγήο νξίδεη ζην άξζξν 3 παξ.2 θαη 3 φηη ε νκφινγε γνληκνπνίεζε επηηξέπεηαη ζε έγγακα θαη ζπκβηνχληα δεχγε, εθφζνλ απηά κε βάζε ηελ ειηθία ηνπο θαη ηελ πξνζσπηθή ηνπο θαηάζηαζε παξέρνπλ ηα ερέγγπα φηη είλαη ζε ζέζε λα αλαζξέςνπλ έλα παηδί κέρξη ηελ ελειηθίσζε. Κπιάπη-Καηπάνη Ι., Σν χληαγκα θαη ην ρέδην Νφκνπ ηεο Δηδηθήο Ννκνπαξαζθεπαζηηθήο Δπηηξνπήο ηνπ Τπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο «Ηαηξηθή ππνβνήζεζε ζηελ αλζξψπηλε αλαπαξαγσγή», ΥξΗΓ Β/2002, ζει Κοςνοςγέπη-Μανωλεδάκη Δ., Σερλεηή γνληκνπνίεζε θαη αζηηθφ δηθαην: Σν ρέδην Νφκνπ γηα ηελ «Ηαηξηθή Τπνβνήζεζε ζηελ αλζξψπηλε αλαπαξαγσγή» ζε Σερλεηή γνληκνπνίεζε θαη γελεηηθή ηερλνινγία: ε εζηθνλνκηθή δηάζηαζε (επηκ. Κνπλνπγέξε-Μαλσιεδάθε Δ.), Δηαηξεία Ννκηθψλ Βνξείνπ Διιάδνο, άθθνπιαο, Αζήλα-Θεζζαινλίθε, ζει Ζ απαγφξεπζε γηα ηε κφλε γπλαίθα ζπλάγεηαη απφ ην άξζξν 24 1 ηνπ λ φπνπ νξίδεηαη φηη ε ΗΤΑ πξννξίδεηαη λα αληαπνθξηζεί ζηηο γνληθή αλάγθε ελφο δεχγνπο (L'assistance médicale à la procréation est destinée à répondre à la demande parentale d'un couple) 31 ην άξζξν 7 παξ.1 ε ζχκβαζε απηή νξίδεη φηη ην παηδί έρεη ην δηθαίσκα λα γλσξίδεη «εθφζνλ απηφ είλαη δπλαηφ ηνπο γνλείο ηνπ θαη λα αλαηξέθεηαη απφ απηνχο». 32 Ζ ζεηηθή ζηάζε ηνπ άγγινπ λνκνζέηε ζπλάγεηαη απφ ην άξζξν 27 (1) θαη 28 ηεο Human Fertilization and Embryology Act 1990,ρσξίο φκσο λα είλαη ηφζν ζαθήο φζν ζηνλ ειιεληθφ λφκν. Δπίζεο αλαγλσξίδεηαη ζην άξζξν 13 παξ.5 ηνπ αγγιηθνχ λφκνπ φηη κηα γπλαίθα ππνβάιιεηαη ζε ζεξαπεία, αθνχ ιεθζεί ππφςε ε επεκεξία ησλ παηδηψλ πνπ κπνξεί λα γελλεζνχλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο αλάγθεο ησλ παηδηψλ γηα παηέξα θαη ε επεκεξία νπνηνπδήπνηε άιινπ παηδηνχ κπνξεί λα επεξεάδεηαη απφ ηε γέλλεζε. 7

8 ρσξίο ηελ απαγφξεπζε ή ηελ παξαβίαζή ηεο, εθφζνλ ην παηδί ζα παξέκελε εθηφο γάκνπ 33. Δμίζνπ, βιαπηηθή ζα ήηαλ θαη ε παξάιεηςε ηνπ λνκνζέηε λα ξπζκίζεη ηελ ππφ εμέηαζε πεξίπησζε, φπσο ζπκβαίλεη ζηηο Ζ.Π.Α., φπνπ ελφςεη ηεο παληεινχο απνπζίαο ξχζκηζεο, νη λφκνη ηεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο ππαγνξεχνπλ ad hoc ζηελ θάζε θιηληθή πνηνλ ζα δερηεί γηα ηελ εθαξκνγή ησλ ζρεηηθψλ κεζφδσλ. Παξαηεξήζεθε ζρεηηθά ζε κηα έξεπλα ηνπ 2005 φηη κία ζηηο πέληε ακεξηθαληθέο θιηληθέο δε δερφηαλ κφλεο γπλαίθεο αιιά έλα 5% δελ ξψηεζε θαλ γηα ηελ νηθνγελεηαθή ηνπο θαηάζηαζε 34! Δίλαη πξνθαλέο φηη θαη νη δχν ηαθηηθέο ζπκβάιινπλ ζηελ παξαβίαζε ηεο αξρήο ηεο ηζφηεηαο ζηελ πξάμε, εθ φζνλ δελ κπνξεί ζε θακία απφ απηέο λα επηηεπρζεί φκνηα κεηαρείξηζε ησλ νκνίσλ θαη αλφκνηα κεηαρείξηζε ησλ αλνκνίσλ. Σφζν ε θαηάζηαζε ηεο απφιπηεο απαγφξεπζεο φζν θαη απηή ηεο απηνξξχζκηζεο δεκηνπξγνχλ ηηο πξνυπνζέζεηο γηα αζπδνζία ησλ θιηληθψλ ΗΤΑ, δεδνκέλνπ φηη αθφκα θαη αλ κηα θιηληθή απνξξίςεη ην αίηεκα θάπνησλ αηφκσλ, ζα ππάξμεη κηα άιιε πνπ ζα ην δερηεί πηζαλφηαηα γηα κεγαιχηεξν ηίκεκα θαη ρσξίο ηελ εμέηαζε εθ ησλ πξνηέξσλ ζεζκνζεηεκέλσλ αληηθεηκεληθψλ θξηηεξίσλ. Δπίζεο, νπζηαζηηθνί ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο ζα κπνξνχζε λα θακθζεί ε αξρή ηεο ηζφηεηαο θαη λα κελ επηηξαπεί ζηε κφλε γπλαίθα φπσο ζηελ έγγακε ή κε ζχληξνθν γπλαίθα δε θαίλεηαη λα ππάξρνπλ. Σν ζπκθέξνλ ηνπ ηέθλνπ, ηνπ νπνίνπ έγηλε θαη πην πάλσ κλεία δε ζίγεηαη, φηαλ ην παηδί θαιείηαη λα δήζεη ζε έλα κνλνγνλετθφ πεξηβάιινλ, αθνχ θαη απηφ κπνξεί λα εμαζθαιίζεη ζην παηδί αγάπε θαη θξνληίδα 35. Παξάιιεια, ε δηαβίσζε ζε κηα ηέηνηα νηθνγέλεηα δε ζεσξείηαη πιένλ φηη ζηηγκαηίδεη ην παηδί, εθφζνλ κεγάιν κέξνο ηεο θνηλσλίαο καο αληηκεησπίδεη ζεηηθά ηηο κνλνγνλετθέο νηθνγέλεηεο, ελφςεη θαη ηεο αχμεζεο ηνπ αξηζκνχ ησλ δηαδπγίσλ θαη ηεο νινέλα θαη ζπρλφηεξεο γέλλεζεο παηδηψλ εθηφο γάκνπ. Οη θαηαζηάζεηο ζπρλά ζπλδένληαη θαη κε ηελ νηθνλνκηθή αλεμαξηεζία ησλ γπλαηθψλ σο ζπλέπεηα ηεο πξνψζεζεο ηεο ηζφηεηαο ησλ θχισλ ζε άιινπο ηνκείο θαη ηδίσο ζηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο. Δμάιινπ, ε κνλνγνλετθή νηθνγέλεηα θαηαθάζθεηαη ζε κεγάιν βαζκφ θαη ζε λνκηθφ επίπεδν, αθελφο κελ ζηελ θνηλή λνκνζεζία π.ρ. ηνπ νηθνγελεηαθνχ δηθαίνπ πνπ εμνκνηψλεη ηα ρσξίο γάκν κε ηα ζε γάκν γελλεκέλα παηδηά, αθεηέξνπ δε ζην χληαγκα, θαζψο ην άξζξν 21 παξ.1 εξκελεχεηαη πσο θαηνρπξψλεη θαη ηηο 33 Κοςνοςγέπη-Μανωλεδάκη Δ., φ.π., ζει Gilbert F.S, Tyler L.A, Zackin J.E, φ.π., ζει Κοςνοςγέπη-Μανωλεδάκη Δ., Σερλεηή Γνληκνπνίεζε θαη Οηθνγελεηαθφ δίθαην, φ.π., ζει. 3 8

9 νηθνγέλεηεο κε έλα γνλέα 36. Μάιηζηα, ε λνκηθή δπλαηφηεηα πνπ παξέρεηαη ζηε κφλε γπλαίθα (φπσο θαη ζην κφλν άλδξα) λα πηνζεηήζεη έλα παηδί 37 ζα θαζηζηνχζε ππνθξηηηθή ηελ απαγφξεπζε ηεο ίδηαο δπλαηφηεηαο ζηελ ΗΤΑ, αθνχ θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο επηιέγεηαη ελζπλείδεηα ην παηδί λα δήζεη κφλν κε ηνλ έλα γνλέα. Γίλεηαη δεθηφ βεβαίσο φηη ν λνκνζέηεο είλαη ειεχζεξνο λα ξπζκίζεη κε ζπγθεθξηκέλν ηξφπν ηελ άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ίδξπζεο νηθνγέλεηαο, πξνβιέπνληαο θαη πεξηνξηζκνχο, κε θξηηήξην ηδίσο ηα θνηλσληθά ήζε πνπ επηθξαηνχλ ζε κηα δεδνκέλε ζηηγκή. Απηφ φκσο δελ κπνξεί λα ηζρχζεη φηαλ νη απνδεθηνί ηξφπνη ίδξπζεο νηθνγέλεηαο πξνυπνζέηνπλ παξαίηεζε απφ ηελ άζθεζε θάπνηνπ άιινπ ζεκειηψδνπο δηθαηψκαηνο. ηα πιαίζηα ελφο θηιειεχζεξνπ πνιηηεχκαηνο ηα δηθαηψκαηα απηά κπνξνχλ λα αζθνχληαη κφλν κε ηελ ειεχζεξε βνχιεζε ηνπ ππνθεηκέλνπ ηνπο θαη φρη κε εμσηεξηθφ θαηαλαγθαζκφ 38, φπσο είλαη ε απαίηεζε παξαίηεζεο απφ ην δηθαίσκα κε ζχλαςεο γάκνπ ή κε ζπκκεηνρήο ζε ειεχζεξε ζπκβίσζε γηα ηελ αλαγλψξηζε ηνπ δηθαηψκαηνο ίδξπζεο νηθνγέλεηαο. Απηφ αληηιήθζεθε ν λνκνζέηεο ζηελ πεξίπησζε ηεο πηνζεζίαο θαη απέθπγε λα κεηαηξέςεη ηα δηθαηψκαηα ζχλαςεο γάκνπ θαη ειεχζεξεο ζπκβίσζεο ζε ππνρξεψζεηο-φξνπο γηα ηελ άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ίδξπζεο νηθνγέλεηαο θαη γη απηφ ε αξρή ηεο ηζφηεηαο επηβάιιεη ηελ ζέζπηζε ηεο ίδηαο ξχζκηζεο γηα ηελ άγακε κεηέξα (αιιά θαη γηα ηνλ άγακν άλδξα). Πξνθεηκέλνπ λα κελ ππάξρεη ε αληίδξαζε νξηζκέλσλ φηη ε ΗΤΑ πξνζβάιιεη ηα ρξεζηά ήζε, πξνβιέθζεθε ζηελ ειιεληθή λνκνζεζία θαη γηα ηε κφλε θαη άγακε γπλαίθα σο πξνυπφζεζε γηα ηε ζπκκεηνρή ζηελ ΗΤΑ ε ηαηξηθή αλαγθαηφηεηα, δειαδή θαηά ην άξζξν 1455 ΑΚ αδπλακία απφθηεζεο ηέθλσλ κε θπζηθφ ηξφπν, γεγνλφο βέβαηα πνπ πεξηνξίδεη ηνλ αξηζκφ ησλ κφλσλ γπλαηθψλ πνπ ζα κπνξνχλ λα επηιέμνπλ απηέο ηηο κεζφδνπο. Ζ sedes materiae ηνπ δηθαηψκαηνο ζπκκεηνρήο ηεο κφλεο γπλαίθαο είλαη φκσο ην άξζξν 1456 παξ.1 εδ.β ΑΚ, ην νπνίν απφ ηε δηαηχπσζή ηνπ 39 θαζηζηά ελδερφκελε θαη φρη αλαγθαία ηε ζπκβίσζε ηεο γπλαίθαο πνπ πξνζθεχγεη ζηελ ΗΤΑ. Δπίζεο, ζην άξζξν 1459 ΑΚ γηα ηελ ηχρε ηνπ πιενλάδνληνο γελλεηηθνχ πιηθνχ γίλεηαη ιφγνο γηα «ηα πξφζσπα πνπ πξνζθεχγνπλ ζε ηερλεηή γνληκνπνίεζε» 36 Κοςνοςγέπη-Μανωλεδάκη Δ., «Σν Γίθαην σο εξγαιείν», φ.π., ζει Παπασπίζηος, φ.π., ζει Βιδάληρ Τ.Κ., «Σν πξφηαγκα ηεο νηθνγέλεηαο ηεο νηθνγέλεηαο: Ζ ζπληαγκαηηθφηεηα ηνπ λφκνπ γηα ηελ «ηαηξηθή ππνβνήζεζε ζηελ αλζξψπηλε αλαπαξαγσγή», φ.π., ζει «Αλ ε ππνβνήζεζε αθνξά άγακε γπλαίθα, ε ζπλαίλεζε απηήο θαη, εθφζνλ ζπληξέρεη πεξίπησζε ειεχζεξεο έλσζεο, ηνπ άλδξα κε ηνλ νπνίν ζπδεί, παξέρεηαη κε ζπκβνιαηνγξαθηθφ έγγξαθν.» 9

10 θαη φρη γηα δεχγνο, φπσο ζπκβαίλεη ζε απαγνξεπηηθέο γηα ηε κφλε γπλαίθα λνκνζεζίεο 40, φπσο ε γαιιηθή πνπ είδακε παξαπάλσ 41. Ο λνκνζέηεο πξνβιέπεη σο φξν γηα ηελ λνκηκφηεηα ηεο ζπλαίλεζεο θαη θαη επέθηαζε ηεο ζπκκεηνρήο ζηελ ΗΤΑ ηεο κφλεο γπλαίθαο ηνλ ζπκβνιαηνγξαθηθφ ηχπν. Ζ εληζρπκέλε ηππηθφηεηα 42 θαίλεηαη λα νθείιεηαη ζε ιφγνπο νκνηνκνξθίαο θαη ίζεο κεηαρείξηζεο κε ηελ άγακε γπλαίθα πνπ ζπκβηψλεη κε κφληκν ζχληξνθν, ρσξίο φκσο εδψ λα ρξεζηκεχεη γηα ηελ ίδξπζε ηεο παηξφηεηαο ηνπ παηδηνχ 43. Δίλαη φκσο πνιχ πηζαλφ ην ζπκβνιαηνγξαθηθφ έγγξαθν λα θαζηεξψζεθε, γηαηί εμαζθαιίδεη πεξηζζφηεξν απφ ην απιφ ηε ζπλεηδεηή επηινγή ηεο κφλεο γπλαίθαο λα πξνρσξήζεη ζηελ ηεθλνπνηία 44. ηελ πεξίπησζε πάλησο πνπ πιεξνχληαη νη φξνη ηνπ λφκνπ, ζηελ Διιάδα ε κφλε γπλαίθα κπνξεί λα θαηαθχγεη ζε φινπο ηηο κεζφδνπο ηεο ΗΤΑ κεηαμχ ησλ νπνίσλ ζπγθαηαιέγεηαη θαη ε παξέλζεηε κεηξφηεηα, εθφζνλ εμαζθαιηζηεί ε πξνβιεπφκελε 45 δηθαζηηθή άδεηα 46. ηελ Αγγιία, ε κφλε γπλαίθα κπνξεί λα θαηαθχγεη ζε παξέλζεηε κεηξφηεηα, αιιά δελ κπνξεί λα εμαζθαιίζεη ηε δηθαζηηθή απνλνκή ηεο κεηξφηεηαο κε απνηέιεζκα λα κπνξεί λα ζεκειηψζεη ηε ζπγγέλεηά ηεο κε ην παηδί κφλν κε πηνζεζία, ε νπνία εμαξηάηαη απφ ηε βνχιεζε ηεο θπνθφξνπ 47 Δμαίξεζε απνηειεί ε κεηαζαλάηηα ηερλεηή γνληκνπνίεζε, ε νπνία πξνυπνζέηεη απφ ηε θχζε ηεο δεχγνο έγγακν ή άγακν, γη απηφ θαη ν ειιεληθφο λφκνο αλαθέξεηαη απνθιεηζηηθά ζηε ζχδπγν ή κφληκν ζχληξνθν ηνπ άλδξα πνπ πέζαλε. Δπίζεο, ε κφλε γπλαίθα δελ έρεη δηθαίσκα λα δεηήζεη λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηηο δηαδηθαζίεο ηεο ΗΤΑ ην γελλεηηθφ πιηθφ ζπγθεθξηκέλνπ άλδξα κε ηνλ νπνίν δελ 40 Παπασπίζηος, φ.π., ζει Βι. ππνζεκείσζε 30, ζει Ο ηχπνο είλαη θαηά ηε ζσζηφηεξε άπνςε ζπζηαηηθφο θαη απφ απηφλ εμαξηάηαη ην θχξνο ηεο ζπλαίλεζεο. Παπασπίζηος, φ.π., ζει. 41. Τπάξρεη φκσο θαη ε άπνςε ηνπ ππξηδάθε, θαηά ηνλ νπνίν ν ηχπνο ηεο ζπλαίλεζεο είλαη απνδεηθηηθφο θαη ηπρφλ έιιεηςή ηνπ δελ έρεη ζπλέπεηεο ζηε ζπλαίλεζε. Σπςπιδάκηρ Ι.Σ, Ζ λέα ξχζκηζε ηεο ηερλεηήο γνληκνπνίεζεο θαη ηεο ζπγγέλεηαο, Αλη. Ν. άθθνπιαο 2003, ζει Κοςνοςγέπη-Μανωλεδάκη Δ., Σερλεηή γνληκνπνίεζε θαη Οηθνγελεηαθφ Γίθαην, φ.π, ζει. 26. Ο λφκνο απαγνξεχεη ηε δηθαζηηθή αλαγλψξηζε απφ ηνλ ηξίην δφηε (1479 εδ.γ ΑΚ), φρη φκσο θαη ηελ εθνχζηα θαη ην ζρεηηθφ κε απηήλ άξζξν (1475 παξ.2 ΑΚ) θαίλεηαη λα κελ ηελ απνθιείεη, ζηελ πεξίπησζε πνπ ν ηξίηνο δφηεο, θαηαξρήλ αλψλπκνο, πιεξνθνξεζεί ηελ ηερλεηή γνληκνπνίεζε θαη ζειήζεη λα αλαγλσξίζεη ην παηδί. Καηά ζπζηαιηηθή φκσο εξκελεία ησλ δηαηάμεσλ ζα πξέπεη λα γίλεη δεθηφ φηη ε ζπκβνιαηνγξαθηθή ζπλαίλεζε ηεο γπλαίθαο ππέρεη ζέζε ζπλαίλεζεο ζε εθνχζηα αλαγλψξηζε κφλν ζε πεξίπησζε ειεχζεξεο έλσζεο. Παπασπίζηος, φ.π., ζει Κοςνοςγέπη-Μανωλεδάκη Δ.,φ.π., ζει εδ.β ΑΚ 46 Βαθπακοκοίληρ Β.Α.., Δξκελεία Αζηηθνχ Κψδηθα- Παξάξηεκα-Σξνπνπνηήζεηο Οηθνγελεηαθνχ Γηθαίνπ (κε ηνπο λ. 2915/01 θαη 3089/02), Αζήλα 2004, ζει Article 30 (1) Human Fertilization and Embryology Act The court may make an order providing for a child to be treated in law as the child of the parties to a marriage 10

11 θαίλεηαη λα ζπδεί. Σν δηθαίσκα απφθηεζεο ηέθλσλ κπνξεί λα ηεο δίλεη ηε δπλαηφηεηα λα επηιέμεη ηνλ ηξφπν απφθηεζεο ηέθλσλ, ππνρσξεί φκσο, αθελφο ζην δηθαίσκα ησλ ηξίησλ δνηψλ γηα κπζηηθφηεηα 48 θαη αθεηέξνπ ζην ζπκθέξνλ ηνπ ηέθλνπ, ην νπνίν κε ηνλ ηξφπν απηφ φηαλ ζα γελλεζεί δελ ζα έρεη απηφκαηα θαη λνκηθά παηέξα, φπσο ζπκβαίλεη φηαλ πξφθεηηαη γηα άγακν δεχγνο 49. Αθφκα θαη αλ ν ηξίηνο δφηεο επηζπκεί ηελ άξζε ηεο αλσλπκίαο ηνπ, νπφηε θαη δελ κπνξεί λα γίλεη ιφγνο γηα ηήξεζε εκπηζηεπηηθφηεηαο θαη πξνζηαζίαο ηεο ηδησηηθήο ηνπ δσήο θαη ησλ επαίζζεησλ πξνζσπηθψλ ηνπ δεδνκέλσλ 50, ε ιχζε πνπ δίλεη ν έιιελαο λνκνζέηεο είλαη ζπλεπήο κε ην ζπκθέξνλ ηνπ ηέθλνπ θαη κε ηε θηινζνθία πνπ δηαπλέεη νιφθιεξε ηε λνκνζεζία γηα ηελ ΗΤΑ, ε νπνία ζπλίζηαηαη ζηελ ππεξνρή ηεο θνηλσληθνζπλαηζζεκαηηθήο ζπγγέλεηαο έλαληη ηεο βηνινγηθήο αιήζεηαο. Απφ ηα πξνεθηεζέληα πξνθχπηεη φηη ε ΗΤΑ επηηξέπεηαη ζε απηνχο πνπ επηζπκνχλ ην παηδί, αιιά θαη κπνξνχλ λα ηνπ εμαζθαιίζνπλ έλα θαηάιιειν πεξηβάιινλ αλάπηπμεο. Γηα ηελ νηθνδφκεζε ηνπ πεξηβάιινληνο απηνχ, ζα πξέπεη ην δεχγνο πνπ επηζπκεί ην παηδί λα έρεη αλαπηχμεη θάπνηνπο ζηνηρεηψδεηο δεζκνχο, δειαδή λα δεη ηνπιάρηζηνλ ζε ειεχζεξε έλσζε, ηεο νπνίαο, κάιηζηα, ε δηάξθεηα δελ πξνζδηνξίδεηαη ζηνλ ειιεληθφ λφκν ζε αληίζεζε κε ην γαιιηθφ 51. Ίζσο βέβαηα ην γεγνλφο απηφ λα θαζηζηά δπλαηή θαη ηελ θαηαζηξαηήγεζε ηεο ξχζκηζεο κε ηελ παξνπζίαζε ηνπ ηξίηνπ δφηε σο κφληκνπ ζπληξφθνπ. Γεδνκέλνπ σζηφζν φηη κηα πνζνηηθνπνίεζε ηεο ζνβαξφηεηαο ηνπ δεζκνχ ησλ κφληκσλ ζπληξφθσλ κε βάζε ηε δηάξθεηα ηεο ζπκβίσζεο είλαη αξθεηά επηζθαιήο, κηα δηαθνξεηηθή ξχζκηζε γηα ην δήηεκα πνπ καο απαζρνιεί δελ θξίλεηαη απαξαίηεηε. 48 Σν άξζξν 1460 ΑΚ θαηνρπξψλεη ηελ αξρή ηεο αλσλπκίαο ησλ εκπιεθνκέλσλ ζηελ ΗΤΑ πξνζψπσλ. 49 Παπασπίζηος, φ.π., ζει. 39. Θα έπξέπε λα ππάξμεη αξγφηεξα εθνχζηα αλαγλψξηζε απφ ην ζπγθεθξηκέλν δφηε, απνθιεηνκέλεο ηεο δηθαζηηθήο, ζηελ νπνία ε κφλε γπλαίθα ζα έπξεπε λα δψζεη μερσξηζηή ζπλαίλεζε. Ζ δπλαηφηεηα απηή δελ απνθιείεηαη απφ ην λφκν, φκσο ν γηαηξφο ή ν ππεχζπλνο ηεο κνλάδαο ΗΤΑ ζα πξέπεη λα αξλεζεί ηε δηελέξγεηα ηεο ζρεηηθήο δηαδηθαζίαο κε γλσζηφ ηνλ ηξίην δφηε, επεηδή παξαβηάδεηαη ε αξρή ηεο κπζηηθφηεηαο. 50 Βιδάληρ Τ.Κ., Εσή ρσξίο πξφζσπν, φ.π., ζει ην άξζξν 24 1 ν γαιιηθφο λφκνο πξνβιέπεη φηη ην δεχγνο πξέπεη λα απνδείμεη ειεχζεξε ζπκβίσζε ηνπιάρηζηνλ δχν εηψλ. Βι. ππνζεκείσζε 26 πην πάλσ. Καηά ηελ άπνςε ηεο Κξηάξε-Καηξάλε ε ρξνληθή πξνυπφζεζε ζα έπξεπε λα πηνζεηεζεί θαη ζηελ Διιάδα θαζψο ε ΗΤΑ ζπλδέεηαη κε ζπλαηζζεκαηηθή έληαζε θαη νηθνλνκηθή αηκνξξαγία θαη δελ πξέπεη λα παξαθηλνχληαη ζ απηήλ άηνκα πνπ δελ έρνπλ απνθαζίζεη λα ππνβιεζνχλ νχηε θαλ ζηηο ζπλήζεηο εληάζεηο ηνπ γάκνπ. Κπιάπη- Καηπάνη Ι., φ.π., ζει

12 1.2 Άγακοη άλδρες θαη οκόθσια δεύγε. Ζ αλαγλψξηζε ηεο δπλαηφηεηαο θαηαθπγήο ζηελ ΗΤΑ ζηνπο άγακνπο άλδξεο θαη ζηα νκφθπια δεχγε έρεη λα θάλεη κε ηελ αμηνιφγεζε ηεο ηερλεηήο αλαπαξαγσγήο σο έλα είδνο ζεξαπείαο ηεο ζηεηξφηεηαο ή απιψο σο ελαιιαθηηθφ ηξφπν απφθηεζεο ηέθλσλ παξάιιεια κε ηνλ θπζηνινγηθφ. Ο έιιελαο λνκνζέηεο, φπσο πξναλαθέξζεθε, έρεη θαζηεξψζεη σο αλαγθαίν φξν ηελ αδπλακία απφθηεζεο ηέθλσλ κε θπζηθφ ηξφπν, δειαδή ηελ θαηαθπγή ζηηο κεζφδνπο ηεο ΗΤΑ «επεηδή δελ κπνξεί λα γίλεη αιιηψο», επεηδή ε θχζε έρεη παξεκβάιιεη θάπνην αμεπέξαζην εκπφδην ζηελ ηεθλνπνηία, ε νπνία θαλνληθά ζα ήηαλ εθηθηή, αλ δελ ππήξρε ε ζπγθεθξηκέλε κφληκε βιάβε ηεο πγείαο ηνπ πξνζψπνπ ή ησλ πξνζψπσλ 52. Έηζη, απνθιείεη ηφζν ηα νκνθπιφθηια δεχγε φζν θαη ηνπο άγακνπο άλδξεο απφ ηηο ζρεηηθέο δηαδηθαζίεο. Γηα ηελ πεξίπησζε ηνπ άγακνπ άλδξα φζν θαη ηνπ δεχγνπο αλδξψλ ε απφθηεζε ηέθλνπ κε ηερλεηφ ηξφπν εκθαλίδεηαη αδχλαηε, θαζψο πξνυπνζέηεη ηελ εθαξκνγή παξέλζεηεο κεηξφηεηαο κε ηε ζπλδξνκή δχν γπλαηθψλ, κηαο πνπ ζα πξνζθέξεη ην σάξην θαη κηαο άιιεο πνπ ζα ην θπνθνξήζεη. Ωζηφζν, ν λφκνο 53 επηηξέπεη ηε κέζνδν απηή κφλν κε δηθαζηηθή άδεηα πνπ παξέρεηαη χζηεξα απφ αίηεζε απνθιεηζηηθά θαη κφλν ηεο γπλαίθαο πνπ επηζπκεί παηδί θαη απνδεηθλχεηαη ηαηξηθψο αδχλαην λα θπνθνξήζεη. Ο λφκνο απνθιείεη επίζεο ηελ ηερλεηή γνληκνπνίεζε γπλαηθψλ πνπ ζπδνχλ θαη ζέινπλ λα απνθηήζνπλ παηδί κε ΗΤΑ, επηηξέπνληαο ξεηψο ηηο ζρεηηθέο κεζφδνπο κφλν ζε κφλε γπλαίθα ή ζε άγακε γπλαίθα πνπ ζπδεί ζε ειεχζεξε έλσζε κε άλδξα 54. Ωο πξνο ηα νκφθπια δεχγε ε πξνβιεκαηηθή πνπ εμεηάδεηαη έρεη βεβαίσο ζρέζε κε ηε ζεζκηθή ηνπο αλαγλψξίζε πνπ, ελψ απνπζηάδεη ζηελ Διιάδα, έρεη ήδε πάξεη δηάθνξεο κνξθέο ζην εμσηεξηθφ- π.ρ. ζηε Γαιιία, ηε Γεξκαλία θαη ηηο θαλδηλαβηθέο ρψξεο σο έλα κφξθσκα παξάιιειν ηνπ γάκνπ 55 ελψ ζην Βέιγην θαη ζηελ Οιιαλδία σο γάκνο 56. Ωζηφζν, ην δήηεκα έρεη λα θάλεη κε ηελ πξνβιεκαηηθή πνπ πξνεθηέζεθε γηα ηε κφλε γπλαίθα, δειαδή ηελ εμάξηεζε ηεο άζθεζεο ηνπ ζεκειηψδνπο δηθαηψκαηνο ίδξπζεο νηθνγέλεηαο απφ ηελ παξαίηεζε απφ άιια 52 Βιδάληρ, φ.π., ζει Άξζξν 1458 εδ.β ΑΚ 54 Άξζξν 1456 παξ.1 εδ.β ΑΚ 55 Πξφθεηηαη ζπλήζσο γηα ην θαζεζηψο ηεο registered partnership, πνπ ζπλίζηαηαη ζηελ επίζεκε θαηαρψξεζε ηεο ζπληξνθηθήο ζρέζεο ζηα δεκφζηα βηβιία κε ζηφρν θπξίσο ηελ νηθνλνκηθή θαηνρχξσζε ησλ ζπληξφθσλ ελφςεη ηεο ηδηαίηεξεο ζρέζεο ηνπο. Κοςνοςγέπη-Μανωλεδάκη Δ., Οηθνγελεηαθφ Γίθαην, άθθνπιαο, 3 ε έθδνζε, Αζήλα-Θεζζαινλίθε 2003, ηφκνο Η, ζει. 65, ππνζεκ Παπασπίζηος, φ.π, ζει

13 δηθαηψκαηα. Σφζν αλαθνξηθά κε ηα νκφθπια δεχγε φζν θαη αλαθνξηθά κε ηνπο άγακνπο άλδξεο ν πεξηνξηζκφο ηεο ζεκαζίαο ηεο ΗΤΑ σο κέζνπ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο ζηεηξφηεηαο δελ θαιχπηεη ην ελδερφκελν λα πξνζθχγεη ζηηο κεζφδνπο απηέο θάπνηνο πνπ ελψ είλαη ζε ζέζε λα ηεθλνπνηήζεη παξφια απηά δελ επηιέγεη γηα άιινπο ιφγνπο ηε θπζηθή αλαπαξαγσγή. Σέηνηνη ιφγνη είλαη ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ε επηινγή ηνπ κφλνπ άλδξα λα δεη ρσξίο ζχληξνθν θαη νη ζεμνπαιηθέο πξνηηκήζεηο ησλ νκνθπινθίισλ δεπγψλ. Οη επηινγέο απηέο θαίλεηαη λα ζηεξνχλ ηα ππνθείκελά ηνπο απφ ην δηθαίσκα απφθηεζεο ηέθλσλ κε απνηέιεζκα ηα πξφζσπα απηά λα σζνχληαη εκκέζσο ζηελ παξαίηεζε απφ απηέο πξνθεηκέλνπ λα απνιαχζνπλ ην δηθαίσκά ηνπο, δειαδή λα δήζνπλ ζε ειεχζεξε ζπκβίσζε θαη κάιηζηα κε εηεξφθπινπο ζπληξφθνπο 57. Δίλαη αιήζεηα φηη ιίγεο λνκνζεζίεο αλαγλσξίδνπλ ζηα νκνθπιφθηια δεχγε ην δηθαίσκα απφθηεζεο ηέθλσλ. Ο νιιαλδηθφο λφκνο είλαη ν κφλνο πνπ επηηξέπεη ηελ πηνζεζία απφ νκνθπιφθηιν δεχγνο, ελψ ζηηο ζθαλδηλαβηθέο ρψξεο επηηξέπεηαη ε πηνζεζία απφ ηνλ έλα ζχληξνθν ηνπ ηέθλνπ ηνπ άιινπ ζπληξφθνπ 58. Αληίζεηα, ζην κφλν άλδξα δίλεηαη ε δπλαηφηεηα θαη απφ ηελ ειιεληθή λνκνζεζία λα πηνζεηήζεη έλα παηδί. 59 Ωζηφζν, φζνλ αθνξά ηελ ηερλεηή γνληκνπνίεζε, ε γαιιηθή λνκνζεζία μεθάζαξα απνθιείεη θαη ηηο δχν πξναλαθεξφκελεο θαηεγνξίεο 60, ελψ ε αγγιηθή παξέρεη κελ απηή ηε δπλαηφηεηα ζηνπο κφλνπο άλδξεο κε ηελ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ ηεο παξέλζεηεο κεηξφηεηαο, αιιά πξνζθέξεη γη απηνχο σο κνλαδηθή δπλαηφηεηα ίδξπζεο ηεο ζπγγέλεηαο κε ην παηδί ηελ πηνζεζία, ε νπνία βεβαίσο εμαξηάηαη απφ ηε ζέιεζε ηεο παξέλζεηεο κεηέξαο, ε νπνία λνκηθά είλαη κεηέξα ηνπ παηδηνχ 61. Μφλν νη Ζ.Π.Α. κε ηελ εθαξκνγή ηεο νηθνλνκηθήο ειεπζεξίαο θαη ζην πεδίν ηεο ΗΤΑ, ελαπνζέηνπλ ζε θάζε θιηληθή ad hoc ηε δπλαηφηεηα λα απνθαζίζεη αλ ζα απνδερηεί 57 Βιδάληρ, φ.π. 58 Παπασπίζηος, φ.π., ζει Άξζξν 1543 θαη άξζξν 1545 ΑΚ 60 Άξζξν 24 1 ηνπ λ φπνπ νξίδεηαη φηη ε ΗΤΑ πξννξίδεηαη λα αληαπνθξηζεί ζηηο γνληθή αλάγθε ελφο εηεξφθπινπ δεχγνπο (L'assistance médicale à la procréation est destinée à répondre à la demande parentale d'un couple θαη πην θάησ L'homme et la femme formant le couple doivent être ) 61 Surrogacy Arrangements Act 1985, Article 1(2) φπνπ νξίδεηαη φηη ζηε ζπκθσλία κε ηελ παξέλζεηε κεηέξα πξέπεη λα πξνβιέπεηαη φηη ηα γνληθά δηθαηψκαηα ζα αζθεζνχλ απφ άιιν πξφζσπν ή πξφζσπα (δελ δηεπθξηλίδεηαη ην θχιν). ηε Human Fertilization and Embryology Act 1990 ζηα άξζξα 27 θαη 28 δίλνληαη νη νξηζκνί ηεο παηξφηεηαο θαη ηεο κεηξφηεηαο ζηελ ηερλεηή αλαπαξαγσγή, απνθιεηνκέλνπ ηνπ νκνθπιφθηινπ δεχγνπο. Δπίζεο, ζην άξζξν 30 νξίδεηαη φηη ε «γνληθή δηαηαγή» (parental order) απφ ην δηθαζηήξην πνπ ζεκειηψλεη ηε ζπγγέλεηα ηνπ παηδηνχ κε ηνπο θνηλσληθνχο ηνπ γνλείο ζε πεξίπησζε παξέλζεηεο κεηξφηεηαο πξνυπνζέηεη παληξεκέλν εηεξφθπιν δεχγνο. 13

14 ηελ αίηεζε ελφο νκνθπιφθηινπ δεχγνπο ή ελφο κφλν άλδξα γηα ζπκκεηνρή ζηηο ζρεηηθέο κεζφδνπο 62. Τπνζηεξίδεηαη ε άπνςε φηη ε ξχζκηζε ηνπ δηθαηψκαηνο απφθηεζεο ηέθλσλ γηα ηηο παξαπάλσ θαηεγνξίεο πξνζψπσλ πνπ έρεη επηιεγεί απφ ηνλ έιιελα λνκνζέηε δελ είλαη ζχκθσλε κε ην χληαγκα, εθφζνλ απηφ δελ κπνξεί λα αλερζεί ζπγθαιπκκέλνπο πεξηνξηζκνχο ηνπ απηνθαζνξηζκνχ, νη νπνίνη εμαξηνχλ ηελ απφιαπζε ελφο ζπληαγκαηηθνχ δηθαηψκαηνο απφ ηελ νπζηαζηηθή ζηέξεζε άιισλ δηθαησκάησλ, απφ ηε κεηαηξνπή δειαδή πεδίσλ απηνθαζνξηζκνχ ζε πεδία εηεξνθαζνξηζκνχ ηνπ ππνθεηκέλνπ 63. Έηζη, ππνζηεξίδεηαη θαη ζηελ Διιάδα ε άπνςε κε contra legem εξκελεία φηη θαη ν άγακνο κνλαρηθφο άλδξαο έρεη (θαη αλαινγία) ηελ επρέξεηα λα απνθηήζεη ηέθλν κε ηερλεηή γνληκνπνίεζε, αθφκε θαη ρσξίο ρξεζηκνπνίεζε ηνπ δηθνχ ηνπ γελλεηηθνχ πιηθνχ κε αλαγλψξηζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ λα θαηαθχγεη ζηε κέζνδν ηεο παξέλζεηεο κεηξφηεηαο 64. Δλφςεη φζσλ πξνεθηέζεθαλ, ζα κπνξνχζε λα εμαρζεί ην αθφινπζν ζπκπέξαζκα: Ζ αλαγλψξηζε ηνπ δηθαηψκαηνο πηνζεζίαο απφ ηνλ έιιελα λνκνζέηε θαη ζηνλ άγακν θαη κφλν άλδξα θαη επνκέλσο ηεο αλαγλψξηζεο θαη ζ απηφλ ηνπ δηθαηψκαηνο απφθηεζεο ηέθλσλ ηνπ παξέρεη ηε δπλαηφηεηα δεκηνπξγίαο κηαο ηερλεηήο κνξθήο νηθνγέλεηαο αιιά φρη θαη θπζηθήο, κνινλφηη ε ίδξπζε ηεο ηειεπηαίαο απνηειεί αλάγθε θαη δηθαίσκα ηφζν ηνπ άλδξα φζν θαη ηεο γπλαίθαο. Δμάιινπ, ε ζρεηηθή ξχζκηζε γηα ηελ πηνζεζία αλαηξεί ηπρφλ αληηξξήζεηο γηα ηε δηαζθάιηζε ηνπ ζπκθέξνληνο ηνπ ηέθλνπ, θαζψο θάηη ηέηνην ζα ζπληζηνχζε αλφκνηα κεηαρείξηζε νκνίσλ θαηαζηάζεσλ. Δπνκέλσο, σο πξνο απηή ηελ θαηεγνξία πξνζψπσλ ζα ήηαλ επηζπκεηή θαη ζπληαγκαηηθά ζεκηηή κηα ξχζκηζε γηα ηελ παξέλζεηε κεηξφηεηα πνπ ζα θαζηζηνχζε δπλαηή ηε ζπκκεηνρή ζηελ ΗΤΑ. Θα κπνξνχζε δε λα ππνζηεξηρζεί ζρεηηθά, αλ θαη κε ιηγφηεξε πεηζηηθφηεηα ιφγσ ηνπ ζηελνχ γξάκκαηνο ηνπ λφκνπ, θαη ε κέζνδνο ηεο επεθηαηηθήο εθαξκνγήο ηνπ λφκνπ, θαηά ηελ νπνία ε ηζφηεηα εθιακβάλεηαη σο δεκηνπξγηθή ηζφηεηα. Ζ πξνζέγγηζε απηή δελ ππνρξεψλεη απιψο ην λνκνζέηε ζηελ ίζε κεηαρείξηζε αλδξψλ θαη γπλαηθψλ αιιά δεκηνπξγεί ην δηθαίσκα ζηα πξφζσπα θάζε θχινπ λα αμηψζνπλ δηθαζηηθά ηελ 62 Μάιηζηα παξαηεξείηαη φηη ζηηο θιηληθέο ησλ Ζ.Π.Α έλα νηθνλνκηθά εχπνξν νκνθπιφθηιν δεχγνο έρεη ηηο ίδηεο πηζαλφηεηεο κε έλα εηεξφθπιν δεχγνο πνπ εμαξηάηαη απφ ηελ θνηλσληθή πξφλνηα λα απνξξηθζεί απφ κηα θιηληθή, ρσξίο φκσο λα απνθιεηζζεί ε πηζαλφηεηα λα γίλνπλ δεθηνί απφ κηα άιιε πνιχ θνληά. Gilbert, Tyler, Zackin, φ.π., ζει Βιδάληρ, φ.π.,ζει Σπςπιδάκηρ, φ.π., ζει. 29 θαη 33 14

15 επέθηαζε ηπρφλ αδηθαηνινγήησο επλντθψλ δηαηάμεσλ πνπ ηζρχνπλ γηα ην άιιν θχιν 65. Ωζηφζν, θαηά ηε γλψκε καο, γηα ηα νκφθπια δεχγε ε αιιαγή ηεο ππάξρνπζαο ξχζκηζεο ή ε επέθηαζή ηεο δελ δηθαηνινγείηαη, θαζψο ην δηθαίσκα ζηελ απφθηεζε ηέθλσλ ησλ αηφκσλ απηψλ δε κπνξεί λα ζίγεη ην ζπκθέξνλ ηνπ κέιινληνο λα γελλεζεί ηέθλνπ, ηνπ νπνίνπ ε ςπρνπλεπκαηηθή νινθιήξσζε θαη ελ γέλεη αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο είλαη αξθεηά ακθίβνιν αλ δηεπθνιχλεηαη ζε έλα πεξηβάιινλ, φπνπ νη ξφινη ηνπ παηέξα θαη ηεο κεηέξαο είλαη αλχπαξθηνη ή-ίζσο ρεηξφηεξα- ζπγρένληαη επηθίλδπλα κεηαμχ ηνπο. Τπνζηεξίδεηαη βέβαηα, φηη δελ είλαη δπλαηφλ λα πξνζδηνξηζηνχλ απφ λνκηθή άπνςε, αιιά κφλν κε βάζε ηα δεδνκέλα άιισλ επηζηεκψλ ηα θξηηήξηα θαηαιιειφηεηαο ηνπ νηθνγελεηαθνχ πεξηβάιινληνο ζην νπνίν ζα κεγαιψζεη έλα παηδί 66. Ωζηφζν, ε λνκηθή επηζηήκε ζηεξίδεηαη αλαγθαζηηθά ζε άιιεο επηζηήκεο ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο, φπσο ζηελ πεξίπησζε πξνζδηνξηζκνχ ηεο ρξνληθήο ζηηγκήο ηνπ ζαλάηνπ γηα ηελ νξηνζέηεζε ηνπ εγθιήκαηνο ηεο αλζξσπνθηνλίαο θαη κάιηζηα ελζσκαηψλεη ηα πνξίζκαηα ηνπο θαη ζηε λνκνζεζία, φπσο ζηελ πεξίπησζε ηνπ πξνζδηνξηζκνχ ηεο ρξνληθήο ζηηγκήο έλαξμεο ηεο δσήο Η γσλαίθα φς θέροσζα κεηέρα 2.1. Το δηθαίφκα ασηοθαζορηζκού ηες θέροσζας θαη ε έθηαζε ηφλ περηορηζκώλ. Ζ λνκνζεηηθή θαζηέξσζε ηνπ ζεζκνχ ηεο παξέλζεηεο κεηξφηεηαο ζπλάληεζε αξθεηέο αληηξξήζεηο ζε φιεο ηηο ρψξεο ηνπ θφζκνπ, νη νπνίεο επηθεληξψζεθαλ ζηελ πηζαλή πξνζβνιή κέζσ ηεο κεζφδνπ απηήο ηεο αλζξψπηλεο αμηνπξέπεηαο θαη ηνπ δηθαηψκαηνο απηνθαζνξηζκνχ ηεο θέξνπζαο κεηέξαο. Δίλαη αιήζεηα φηη ζηα πιαίζηα ηεο παξέλζεηεο κεηξφηεηαο ζίγνληαη δεηήκαηα νηθνλνκηθήο ηζφηεηαο, ηζφηεηαο ησλ θχισλ αιιά ηζφηεηαο κεηαμχ ησλ ίδησλ ησλ γπλαηθψλ πνπ κεηέρνπλ ζ απηή. Σα επηρεηξήκαηα πνπ πξνβιήζεθαλ, ηφληζαλ πεξηζζφηεξν ηελ πηζαλφηεηα κεηαηξνπήο ησλ γπλαηθψλ πνπ πξνζθέξνληαη λα θπνθνξήζνπλ ζε εθθνιαπηηθέο κεραλέο θαη αληηθείκελα εθκεηάιιεπζεο γηα ράξε άιισλ, πξνθαλψο πινπζηφηεξσλ γπλαηθψλ, θαη ηελ έιιεηςε ζεβαζκνχ ζηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπο κε ηελ έγθξηζε ηεο βίαηεο απνθνπήο ηνπο απφ ην ίδην ην ηέθλν πνπ έρνπλ θπνθνξήζεη. Έηζη, ε Γαιιία, ε 65 Ανηωνίος, φ.π., ζει Βιδάληρ, φ.π., ζει. ζει Άξζξν 1459 παξ.3 ΑΚ γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο ρξνληθήο δηάξθεηαο δηαηήξεζεο ησλ κε θξπνζπληεξεκέλσλ γνληκνπνηεκέλσλ σαξίσλ. 15

16 Γεξκαλία θαη ε Διβεηία 68 απαγνξεχνπλ ηελ θπνθνξία ηνπ εμσζσκαηηθά γνληκνπνηεκέλνπ σαξίνπ κηαο γπλαίθαο πνπ επηζπκεί έλα παηδί απφ κηα άιιε γπλαίθα, αθφκα θαη γηα ηαηξηθνχο ιφγνπο. Αληίζεηα, ν έιιελαο λνκνζέηεο αθνινχζεζε ζην δήηεκα απηφ ην παξάδεηγκα θπξίσο ηεο Αγγιίαο θαη ησλ Ζ.Π.Α θαη επέηξεςε κε απζηεξέο πάλησο πξνυπνζέζεηο ηελ παξέλζεηε κεηξφηεηα, ζεζπίδνληαο κέηξα γηα ηελ άξζε θάζε κνκθήο αλεζηθφηεηαο. Καηαξράο ζεσξήζεθε φηη ε πηζαλή απαγφξεπζε ζα ήηαλ αληίζεηε κε ηελ αξρή ηεο ηζφηεηαο, θαζψο ζα ελζάξξπλε ηελ αλάπηπμε ελφο «αλαπαξαγσγηθνχ ηνπξηζκνχ» ησλ εχπνξσλ γπλαηθψλ πξνο ηηο Ζ.Π.Α., φπνπ νη λφκνη ηεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο επηηξέπνπλ θαη ηε κέζνδν απηή κε ηελ θαηαβνιή θαηάιιειεο ακνηβήο 69. Ζ απαγφξεπζε νηθνλνκηθνχ αληαιιάγκαηνο, πνπ ζα αλαιπζεί εθηελέζηεξα πην θάησ, απνηξέπεη ην ραξαθηεξηζκφ ηεο ζπκθσλίαο κεηαμχ ησλ κεξψλ σο αηζρξνθεξδνχο 70. Παξάιιεια, ε αληδηνηειήο δηάζεζε ηεο θέξνπζαο πεξηθξνπξεί ηελ αμηνπξέπεηά ηεο θαη ζπκβάιιεη ζηε κε κεηαηξνπή ηεο ζε εξγαιείν αλαπαξαγσγήο. Εήηεκα αλεζηθφηεηαο ηεο ζρεηηθήο ζπκθσλίαο αλαθχεηαη θαη ζηελ πεξίπησζε ξεηξψλ πνπ πξνβιέπνπλ ππεξβνιηθέο πξνθπιάμεηο ζηε θέξνπζα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θπνθνξίαο, νη νπνίεο ζα κπνξνχζαλ λα ζπξξηθλψζνπλ ην δηθαίσκα απηνθαζνξηζκνχ ηεο. Οη πεξηνξηζκνί απηνί, πνπ ζπλήζσο ζρεηίδνληαη ηελ επηβνιή ελφο ζπγθεθξηκέλνπ ηξφπνπ δσήο ζηε θέξνπζα, φπσο ε απνθπγή ηαμηδηψλ, ε απνρή απφ ην αιθνφι ή ην θάπληζκα, ε δηαθνπή ηεο εξγαζίαο ηεο ή νη αιιαγή πεξηβάιινληνο θαη δηακνλήο, δελ πξνβιέπνληαη απφ ην λφκν 71 αιιά απφ ηδησηηθέο ζπκθσλίεο. Άπηνληαη έηζη άκεζα ηνπ δεηήκαηνο ηεο «ηξηηελέξγεηαο» ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ, δειαδή ηεο ζεσξίαο πνπ επεθηείλεη ηελ εκβέιεηα ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ απφ ηηο ζρέζεηο Κξάηνπο-πνιίηε ζηηο ζρέζεηο κεηαμχ ηδησηψλ 72. Πξάγκαηη, κέζσ ησλ ζπκθσληψλ απηψλ κπνξεί λα ζίγνληαη ζεκειηψδε δηθαηψκαηα ηεο θέξνπζαο, φπσο ην γεληθφ δηθαίσκα αλάπηπμεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο, ε ειεπζεξία ηεο θίλεζεο θαη ε ειεπζεξία ηεο εξγαζίαο. Σν ππέξκεηξν ησλ 68 ην άξζξν 16-7 ηνπ γαιιακ, ζην άξζξν 7 παξ.1 εδ. 1 ηνπ Embryonenschutzgesetz ηνπ 1001 θαη ζην άξζξν 31 ηνπ ειβεηηθνχ λφκνπ (loi fédérale sur la procréation médicalement assistée ηνπ 1998 Κοςνοςγέπη-Μανωλεδάκη, Σερλεηή γνληκνπνίεζε θαη Οηθνγελεηαθφ Γίθαην, φ.π., ζει Παπασπίζηος, φ.π., ζει Κοςνοςγέπη-Μανωλεδάκη, Σερλεηή γνληκνπνίεζε θα αζηηθφ δίθαην: Σν ρέδην Νφκνπ, φ.π., ζει Παπασπίζηος, φ.π., ζει Ηλιοπούλος-Σηπάγγα Τζ., Ζ ζεσξία ηεο ηξηηελέξγεηαο ησλ αηνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ, Φξνληηζηεξηαθφ βνήζεκα ζηηο Δθαξκνγέο Γεκνζίνπ δηθαίνπ, Θεξηλφ εμάκελν 2001, Ν.Ο.Π.Δ.- Σκήκα Ννκηθήο 16

17 πξνβιεπφκελσλ πεξηνξηζκψλ ζηα δηθαηψκαηα απηά κπνξεί φκσο λα θξηζεί αληηθεηκεληθά, ζηε βάζε ελφο minimum πξνθπιάμεσλ, ην νπνίν ζε θάζε θπνθνξία ζπληζηάηαη απφ ηελ ηαηξηθή επηζηήκε, σο sine qua non πξνυπφζεζε γηα ηελ νκαιή αλάπηπμε ηνπ θπνθνξνπκέλνπ 73. Οη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο νη πεξηνξηζκνί ζην δηθαίσκα απηνθαζνξηζκνχ ηεο παξέλζεηεο κεηέξαο, πξέπεη λα ππνβάιινληαη ζηνλ παξαπάλσ αληηθεηκεληθφ έιεγρν ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηελ αξρή ηεο ηζφηεηαο, ε νπνία αμηψλεη ε δηαθνξνπνηεηηθή ξχζκηζε γηα κηα ζπγθεθξηκέλε θαηεγνξία αηφκσλ λα βαζίδεηαη ζε αληηθεηκεληθά θαη ζηαζεξά θξηηήξηα, λα γίλεηαη δειαδή, θαηά ηξφπν απξφζσπν θαη γεληθφ θαη λα κε βαζίδεηαη ζε ηπραία, ζπκπησκαηηθά θαη ππνθεηκεληθά θξηηήξηα 74. Δπνκέλσο, ην γεγνλφο φηη νη ππφ ζπδήηεζε πεξηνξηζκνί ζεζπίδνληαη πξηλ απφ ηελ έλαξμε ηεο θπνθνξίαο δηθαηνινγεί ηελ πξφβιεςε κφλν ησλ ζπλεζηζκέλσλ πξνθπιάμεσλ θαη κφλν αλ απφ ηαηξηθή άπνςε είλαη πξνβιέςηκε ε πηζαλφηεηα εκθάληζεο επηπινθψλ επηηξέπεηαη λα ζπκθσλεζνχλ απζηεξφηεξνη φξνη. Δπηπιένλ, νη ππνθεηκεληθέο εθηηκήζεηο ηνπ αληηζπκβαιιφκελνπ δεχγνπο, θαη ηδηαίηεξα ηεο θνηλσληθήο κεηέξαο, θαηά ην κέηξν πνπ ππεξβαίλνπλ απηφ ην επηηξεπηφ minimum, πξέπεη λα ζεσξεζνχλ αδηάθνξεο. Απηφ ζπκβαίλεη αθφκα θαη ζηελ πεξίπησζε πνπ νη παξαπάλσ εθηηκήζεηο είλαη εηιηθξηλείο, δειαδή αλ ε θνηλσληθή κεηέξα ζα ππέβαιιε ε ίδηα ηνλ εαπηφ ηεο ζε απζηεξφηεξνπο πεξηνξηζκνχο, θαζψο αθφκα θαη έηζη νη ηειεπηαίνη δελ ζπλαξηψληαη κε πξνβιέςηκεο δπζθνιίεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο θπνθνξίαο. Άιισζηε, θάηη ηέηνην ζα ζπληζηνχζε παξαγθσληζκφ ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηεο θέξνπζαο θαη ζα ηελ κεηέηξεπε ζε «κεραλή αλαπαξαγσγήο», δειαδή ζε απηφ αθξηβψο πνπ θνβνχληαη νη επηθξηηέο ηνπ ζεζκνχ 75. πκπεξαζκαηηθά, νη πεξηνξηζκνί πνπ πεξηιακβάλνληαη ζηηο ζπκθσλίεο κεηαμχ θέξνπζαο θαη θνηλσληθψλ γνλέσλ, ζην βαζκφ πνπ πεξηνξίδνπλ ππέξκεηξα ηελ πξνζσπηθή ειεπζεξία ηεο, είλαη άθπξνη θαη ζα επεξεάζνπλ ην θχξνο νιφθιεξεο ηεο ζπκθσλίαο, αλ ζπλάγεηαη φηη ε ζπκθσλία απηή δε ζα είρε επηρεηξεζεί ρσξίο ην άθπξν κέξνο 76. Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ αλαθνξηθά κε ηε δηαθχιαμε ηνπ δηθαηψκαηνο απηνθαζνξηζκνχ ηεο θέξνπζαο γπλαίθαο παξνπζηάδεη ην δηθαίσκα ηεο λα πξνβεί ζε άκβισζε. Δίλαη πξνθαλέο φηη αλ ε ηειεπηαία ζηεξεζεί ηε δπλαηφηεηα λα ην αζθήζεη, πνιχ πεξηζζφηεξν φηαλ ε θπνθνξία απεηιεί ηελ πγεία ηεο, ηφηε θαη πάιη 73 Βιδάληρ, φ.π, ζει Μανιηάκηρ, φ.π., ζει Βιδάληρ, φ.π., ζει ΑΚ, Παπασπίζηος, φ.π., ζει

18 αληηκεησπίδεηαη απφ ηελ θνηλσλία σο έλα κέζνλ γηα ηελ επηδίσμε ελφο ζθνπνχ ρσξίο αλζξψπηλε αμηνπξέπεηα. Βέβαηα, είλαη δπλαηφ λα ππνζηεξηρζεί φηη ε άξλεζε δπλαηφηεηαο παξαίηεζεο απφ ην δηθαίσκα ηεο ακβιψζεσο κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ απνδνρή κηαο «παηεξλαιηζηηθήο» αληίιεςεο γηα ηνλ απηνθαζνξηζκφ, δειαδή ελφο είδνπο ππνρξεσηηθνχ απηνθαζνξηζκνχ, απφ ηελ άιιε πιεπξά φκσο θαη ε θαηάθαζε κηαο ηέηνηαο δπλαηφηεηαο ζα νδεγνχζε ζηελ εθνχζηα ππαγσγή ζηνλ εηεξνθαζνξηζκφ ρσξίο πεξηζψξηα ππαλαρψξεζεο 77. Ζ δπλαηφηεηα πξφβιεςεο ζηε ζρεηηθή ζχκβαζε φξνπ γηα ηελ παξαίηεζε ηεο παξέλζεηεο απφ ην δηθαίσκα ηεο άκβισζεο ζπλδέεηαη κε ηε γεληθφηεξε πξνβιεκαηηθή ηεο παξαίηεζεο απφ ζεκειηψδε δηθαηψκαηα. Γίλεηαη δεθηφ ζρεηηθά φηη ηα αηνκηθά δηθαηψκαηα ησλ ηδησηψλ θαη ε ππνρξέσζε ηνπ θξάηνπο λα ηα πξνζηαηεχεη δελ θαηαξγνχληαη κε ηελ απιή παξαίηεζε ηνπ δηθαηνχρνπ είηε απηή γίλεηαη κνλνκεξψο είηε ζην πιαίζην κηαο ζχκβαζεο. Αθφκα θαη ε ξεηή ζπλαίλεζε ηνπ δηθαηνχρνπ δελ αξθεί θαη αξρήλ γηα λα ηνπ ζηεξήζεη ην δηθαίσκά ηνπ, θαζψο ε αξρή volenti non fit inuria δελ ηζρχεη ζηα αηνκηθά δηθαηψκαηα. Ζ αλακθηζβήηεηε ζπλαίλεζε ηνπ παζφληνο αίξεη ηελ αληηζπληαγκαηηθφηεηα ηεο πξνζβνιήο ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο πγείαο θαη ηεο ζσκαηηθήο αθεξαηφηεηαο αιιά ε ζπλαίλεζε απηή πξνυπνζέηεη απφιπηε ειεπζεξία βνπιήζεσο, θάηη πνπ ζπρλά δελ ζπκβαίλεη ζηελ πεξίπησζε ηεο θέξνπζαο κεηέξαο ιφγσ ηεο νηθνλνκηθήο ή ςπρνινγηθήο αδπλακίαο 78. πλεπψο, ε θέξνπζα κεηέξα κπνξεί λα αζθήζεη ην δηθαίσκα ηεο άκβισζεο αλεμάξηεηα απφ ηηο πξνβιέςεηο ηεο ζχκβαζεο είηε θαηά ηνπο πξψηνπο κήλεο ηεο θπνθνξίαο είηε ζην δηάζηεκα ηεο βησζηκφηεηαο ηνπ εκβξχνπ, ππφ ηνπο φξνπο βέβαηα ηεο ζρεηηθήο λνκνζεζίαο 79. Ωζηφζν, κηα αδηθαηνιφγεηε (θαη παξάλνκε) άκβισζε εθ κέξνπο ηεο θπνθφξνπ γπλαίθαο δελ απνθιείεηαη λα ζηνηρεηνζεηεί ζπκβαηηθή παξάβαζε απέλαληη ζην δεχγνο πνπ επηζπκεί λα απνθηήζεη ηέθλν, εθφζνλ ε νθεηιφκελε ζ απηνχο παξνρή δελ κπνξεί λα θαηαβιεζεί εμαηηίαο ηεο αδηθαηνιφγεηεο ζπκπεξηθνξάο ηεο θπνθφξνπ Βιδάληρ, φ.π., ζει Γαγηόγλος Π.Γ., πληαγκαηηθφ Γίθαην-Αηνκηθά Γηθαηψκαηα, ηφκνο Α, Αλη. Ν. άθθνπιαο, Αζήλα- Κνκνηελή 1991, ζει Αθφκα θαη αλ δελ ππάξρεη νηθνλνκηθφ αληάιιαγκα ζηε ζχκβαζε, ε ππεξβνιηθή πξνζπκία πνπ δηαθξίλεη ζπρλά ηε θέξνπζα κεηέξα λα θέξεη ζηνλ θφζκν ην παηδί ηεο θνηλσληθήο, ηδηαίηεξα αλ ε ηειεπηαία είλαη ζπγγελήο ηεο, κπνξεί λα ηελ νδεγήζεη ζηελ απεξίζθεπηε παξαίηεζε απφ ην δηθαίσκα ηεο ακβιψζεσο. 79 Διεχζεξα θαηά ην πξψην ηξίκελν ηεο εγθπκνζχλεο θαη κφλν φηαλ θηλδπλεχεη ε δσή, ε πγεία ή ε ηηκή ηεο θαηά ην επφκελν δηάζηεκα. Άξζξν 304 παξ.4 εδ.γ θαη δ Π.Κ. 80 Παπασπίζηος, φ.π., ζει

19 ην πιαίζην ηνπ δεηήκαηνο ηεο άκβισζεο, ζεκαζία έρεη θαη ην εξψηεκα, αλ ε θπνθφξνο κπνξεί λα ππνρξεσζεί απφ ηε ζχκβαζε ζε άκβισζε φηαλ ζπληξέρνπλ ηαηξηθνί ιφγνη πνπ αθνξνχλ ην θπνθνξνχκελν. Ζ απάληεζε ζην εξψηεκα απηφ δε κπνξεί παξά λα είλαη αξλεηηθή, θαζψο ην δηθαίσκα γηα άκβισζε αλήθεη απνθιεηζηηθά ζηε γπλαίθα πνπ θπνθνξεί, έζησ θαη αλ ην έκβξπν πξνέξρεηαη απφ γνληκνπνηεκέλν σάξην μέλν πξνο απηή (φπσο επηηάζζεη ν ειιεληθφο λφκνο 81 ). Έηζη, ε θπνθφξνο δε κπνξεί λα ππνρξεσζεί ζε άκβισζε, αλ ην θχιν ηνπ εκβξχνπ δελ είλαη ην επηζπκεηφ ή αλ έρεη εθδεισζεί θάπνηα αζζέλεηα ζην έκβξπν, ρσξίο φκσο λα θηλδπλεχεη απφ ηελ εμαθνινχζεζε ηεο θπνθνξίαο θάπνην δηθφ ηεο έλλνκν αγαζφ, φπσο π.ρ. ε δσή ή ε πγεία ηεο. Ζ απνδνρή ηεο ππνρξέσζεο πξνο άκβισζε ζα ζηεξνχζε απφ ηε δηαδηθαζία απηή ην ραξαθηήξα ηεο σο δηθαηψκαηνο θαη ζα ζπλέβαιιε ζηελ εξγαιεηαθή κεηαρείξηζε ηεο θπνθφξνπ απφ ην αληηζπκβαιιφκελν κέξνο 82. Πέξα απφ φζα πξνεθηέζεθαλ, ππάξρνπλ θαη θάπνηα άιια δεηήκαηα, πνπ άπηνληαη ηνπ δηθαηψκαηνο απηνθαζνξηζκνχ ηεο γπλαίθαο σο θπνθφξνπ θαη ε ξχζκηζε ησλ νπνίσλ ζπρλά πξνθαιεί ζπγθξνχζεηο κεηαμχ ηεο παξέλζεηεο κεηέξαο θαη ησλ θνηλσληθψλ γνλέσλ. Πξφθεηηαη γηα ην είδνο θαη ηε ζπρλφηεηα ηεο ηαηξηθήο παξαθνινχζεζεο ηεο εγθχνπ θαη ηνπ παηδηνχ, ηελ επηινγή ηνπ είδνπο ηνπ ηνθεηνχ θαη ηεο αλαθνχθηζεο πφλνπ, ηεο παξνπζίαο ησλ θνηλσληθψλ γνλέσλ θαηά ηε δηάξθεηά ηνπ, ηεο κεζφδνπ δηαηξνθήο ηνπ κσξνχ θαη ηεο άκεζεο θξνληίδαο ηνπ παηδηνχ κεηά ηνλ ηνθεηφ. Δίλαη πξνηηκφηεξν θπζηθά λα ππάξρεη πξφβιεςε γηα φια απηά ηα ζέκαηα ζηε ζρεηηθή ζπκθσλία, ψζηε νη ζρεηηθέο απνθάζεηο λα έρνπλ ιεθζεί απφ θνηλνχ. Ωζηφζν, αλ ηέηνηα πξφβιεςε δελ ππάξρεη ή παξά ηελ χπαξμή ηεο ππάξρνπλ δηαθσλίεο, ζα πξέπεη λα γίλεη δεθηφ φηη ε ηειηθή απφθαζε είλαη ηεο θέξνπζαο κεηέξαο ζε ζπλεξγαζία κε ην ηαηξηθφ θαη καηεπηηθφ πξνζσπηθφ, θαζψο φ,ηη αλαθέξεηαη ζην δηάζηεκα ηεο εγθπκνζχλεο, ηνπ ηνθεηνχ αιιά θαη ηεο ινρίαο, ζρεηίδεηαη κε ηηο δηθέο ηεο βηνινγηθέο αλάγθεο, νη νπνίεο, φπσο πξναλαθέξζεθε, δελ 81 Άξζξν 1458 εδ. α ΑΚ 82 Βιδάληρ, φ.π.,ζει πλαθψο, ζα πξέπεη λα δνζεί θαηαθαηηθή απάληεζε θαη ζηε δπλαηφηεηα ηεο θπνθφξνπ γπλαίθαο λα αξλεζεί λα δερηεί ηαηξηθή επέκβαζε γηα ηελ πξφιεςε ή ηε ζεξαπεία θάπνηαο αζζέλεηαο ηνπ εκβξχνπ. Ζ αλαγθαζηηθή ππνβνιή ηνπ ζψκαηνο ηεο θέξνπζαο ζε νπνηαδήπνηε επέκβαζε ζα ζπλεπαγφηαλ ηε κεηαρείξηζε ηεο σο κέζνπ θαη ζα παξαβίαδε ηελ αμηνπξέπεηά ηεο. Ζ ηειεπηαία δελ κπνξεί λα παξακεξηζηεί νχηε γηα ράξε ηεο πγείαο ηνπ εκβξχνπ, ηδηαίηεξα θαηά ην πξψην ηξίκελν ηεο εγθπκνζχλεο, πνπ ε άκβισζε είλαη ειεπζέξσο επηηξεπηή. Καη κεηά ην πξψην ηξίκελν φκσο, ε βνχιεζε ηεο παξέλζεηεο παξακέλεη θαζνξηζηηθή, θαζψο ζε πεξίπησζε παζνγέλεηαο ηνπ εκβξχνπ ε παξέλζεηε κπνξεί λα επηιέμεη ηελ άκβισζε ή λα απνδερηεί ην παηδί παξά ηε κεηνλεμία ηνπ. Βιδάληρ, φ.π., ζει

20 πξέπεη λα παξαγλσξίδνληαη. Μάιηζηα, πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιηζηεί ε εκπηζηεπηηθφηεηα ππέξ ηεο θπνθφξνπ, ε ηειεπηαία ππνρξενχηαη λα ελεκεξψζεη κφλν ην απνιχησο ζρεηηθφ ηαηξηθφ πξνζσπηθφ γηα ηε ζρεηηθή ζπκθσλία, ελψ νπνηαδήπνηε αλαθνξά ζηα ηαηξηθά αξρεία γηα ηε ζπκθσλία απηή κπνξεί λα γίλεη κφλν χζηεξα απφ άδεηα ηεο θπνθφξνπ Εηδηθόηερα ηα δηθαηώκαηα ηες θέροσζας ζηελ ΙΥΑ Σα δηθαηψκαηα ηεο παξέλζεηεο κεηέξαο δελ είλαη ίδηα ζε φιεο ηηο λνκνζεζίεο πνπ επηηξέπνπλ ηε ζρεηηθή κέζνδν. Καηαξράο δηαθνξνπνηείηαη ε απαηηνχκελε νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ηεο θπνθφξνπ. Σφζν ζηελ αγγιηθή 84 φζν θαη ζηελ ειιεληθή λνκνζεζία 85 ε θπνθφξνο κπνξεί λα είλαη έγγακε, λα ζπκβηψλεη ζε ειεχζεξε έλσζε ή λα είλαη κφλε ηεο. Αληίζεηα ζην Ηζξαήι ε παξέλζεηε κεηέξα κπνξεί λα είλαη είηε κφλε θαη άγακε είηε δηαδεπγκέλε 86. Δπίζεο ζε πνιιέο κειέηεο ζπλίζηαηαη ε θέξνπζα λα έρεη ήδε παηδηά νχησο ψζηε λα έρεη θαιπθζεί ε αλάγθε ηεο γηα ηεθλνπνηία θαη λα απνθεπρζνχλ έληνλνη ζπλαηζζεκαηηθνί ζχλδεζκνη αιιά θαη γηα λα είλαη ζε ζέζε λα ππνινγίζεη εθ ησλ πξνηέξσλ ηηο αληηδξάζεηο ηεο θαη λα απνθαζίζεη αλαιφγσο 87. Δπίζεο ην status ηεο παξέλζεηεο κεηέξαο πνηθίιεη απφ ρψξα ζε ρψξα. ηελ πεξίπησζε ηεο αγγιηθήο λνκνζεζίαο ε παξέλζεηε κεηέξα είλαη λνκηθά ε κεηέξα ηνπ ηέθλνπ 88 θαη αλαθέξεηαη ζην πηζηνπνηεηηθφ γέλλεζεο ηνπ παηδηνχ 89, αλεμάξηεηα αλ πξφθεηηαη γηα πεξίπησζε νιηθήο ή κεξηθήο ππνθαηάζηαζεο 90. ην Ηζξαήι ε παξέλζεηε κεηξφηεηα επηηξέπεηαη κφλν ζε πεξίπησζε κεξηθήο ππνθαηάζηαζεο, ελψ 83 %20defining%20motherhood.doc acy_arrangements.pdf?phpsessid=6130dd3f56e0f5dbd1d0fcbad Άξζξν 1458 εδ.α ΑΚ Κπιάπη-Καηπάνη, φ.π., ζει Σν θξηηήξην απηφ πεξηιακβάλεηαη πξνθαλψο ζηελ ελδειερή ςπρνινγηθή αμηνιφγεζε πνπ απαηηεί ην άξζξν 13 παξ.2 ηνπ λ. 3305/2005 γηα ηελ ππνςήθηα θέξνπζα κεηέξα. 88 Article 27 Human Fertilization and Embryology Act Τπάξρεη δηάζηαζε γηα ην ηη λνείηαη σο νιηθή ή κεξηθή ππνθαηάζηαζε κεηαμχ ηεο αγγιηθήο θαη ηεο ειιεληθήο βηβιηνγξαθίαο. Καηά ηελ Κνπλνπγέξε-Μαλσιεδαθε, φ.π., ζει. 56 πεξίπησζε κεξηθήο ππνθαηάζηαζεο ππάξρεη φηαλ ε θνηλσληθή κεηέξα κπνξεί λα πξνζθέξεη δηθά ηεο σάξηα αιιά βξίζθεηαη ζε αδπλακία θπνθνξίαο ελψ πιήξεο ππνθαηάζηαζε ππάξρεη φηαλ ε παξέλζεηε πξνζθέξεη θαη ηα σάξηα. Με ηελ έλλνηα απηή ρξεζηκνπνηνχληαη νη φξνη θαη ζηελ παξνχζα εξγαζία. Αληίζεηα, γηα ηνπο άγγινπο κεξηθή ππνθαηάζηαζε ππάξρεη, φηαλ ε παξέλζεηε δίλεη δηθφ ηεο σάξην, ελψ πιήξεο φηαλ φιν ην γελλεηηθφ πιηθφ πξνέξρεηαη απφ ηνπο θνηλσληθνχο γνλείο. 20