Αγγεινπνχινπ Γήκεηξα

Transcript

1 ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΠΑΣΡΧΝ ΣΜΖΜΑ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΧΝ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΓΗΓΑΚΣΟΡΗΚΖ ΓΗΑΣΡΗΒΖ «Η θηώσεια και η ανιζόηηηα ζηην Δλλάδα: Μέηπηζη, ζενάπια αναδιανομήρ, διεθνείρ ζςγκπίζειρ και η ηεσνική bootstrap» Αγγεινπνχινπ Γήκεηξα Σξηκειήο Δπηηξνπή: χςαο Παλαγηψηεο Εεξβνγηάλλε Αζελά Εσγξαθάθεο ηαχξνο ΠΑΣΡΑ 2011

2

3 ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ Οθείισ έλα κεγάιν επραξηζηψ ζηα κέιε ηεο ηξηκεινχο επηηξνπήο παξαθνινχζεζεο ηεο δηδαθηνξηθήο δηαηξηβήο, θαζψο κνπ έδσζαλ ηελ επθαηξία λα ηελ πξαγκαηνπνηήζσ θαη κε εκπηζηεχηεθαλ ζε έλα λέν, γηα κέλα, επηζηεκνληθφ πεδίν αιιά θαη γηα ηελ ππνζηήξημε θαη θαζνδήγεζή ηνπο θαζφιε ηε δηάξθεηα ηεο εθπφλεζεο ηεο δηαηξηβήο. Δπραξηζηψ ηδηαίηεξα ηελ αλαπιεξψηξηα θαζεγήηξηα Αζελά Εεξβνγηάλλε γηα ηα εχζηνρα ζρφιηά ηεο θαη ηελ πεξαηηέξσ δηεχξπλζε ηεο έξεπλάο κνπ ζε καθξννηθνλνκηθφ επίπεδν, ηνλ επίθνπξν θαζεγεηή ηαχξν Εσγξαθάθε γηα ηηο δεκηνπξγηθέο ηνπ ηδέεο θαη ηα ιεπηνκεξή θαη ηδηαηηέξσο επεμεγεκαηηθά ζρφιηά ηνπ θαη ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή Παλαγηψηε χςα ηνπ νπνίνπ ε ζηήξημε θαη ε εθηίκεζε είλαη απφ ηα κεγαιχηεξα θέξδε απηήο ηεο δηαηξηβήο. Πεξηζζφηεξν απφ φινπο, φκσο, επραξηζηψ ηνπο γνλείο κνπ, Θαλάζε θαη Διέλε, πνπ κε ζηήξημαλ κε πνιχ αγάπε θαη ππνκνλή θαη, ην θπξηφηεξν, γηαηί είλαη ηα ζηνηρεία ηνπ ραξαθηήξα ηνπο πνπ ππάξρνπλ ζε κέλα, ε ινγηθή, ε ππνκνλή θαη ε επηκνλή, θαη θπξίσο ε αγάπε πξνο ηε κάζεζε πνπ κνπ κεηέδσζαλ, ζηνηρεία πνπ κε νδήγεζαλ ζε απηφ πνπ είκαη ζήκεξα.

4 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ Πεξίιεςε I Abstract II Δηζαγσγή 1 1. Αλαζθφπεζε βηβιηνγξαθίαο Μέηξεζε θαη Γηάζπαζε ηεο Αληζφηεηαο Κακπχιεο Lorenz Οη δείθηεο αληζφηεηαο Απινί ζεηηθνί δείθηεο αληζφηεηαο Καλνληζηηθνί δείθηεο αληζφηεηαο Γηάζπαζε ηεο αληζφηεηαο θαηά πιεζπζκηαθή νκάδα Δπηινγή δεηθηψλ κέηξεζεο ηεο αληζφηεηαο Μέηξεζε ηεο θνηλσληθήο επεκεξίαο Μέηξεζε θαη Γηάζπαζε ηεο Φηψρεηαο Οη δείθηεο θηψρεηαο Δπηινγή δεηθηψλ κέηξεζεο ηεο θηψρεηαο Οη πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο ηεο θηψρεηαο ηαηηζηηθφ πιηθφ, Οξηζκνί θαη Μεζνδνινγηθά πξνβιήκαηα Πεξηγξαθή ησλ ΔΟΠ Πεξηγξαθή ηεο EU-SILC Οξηζκνί Μεζνδνινγηθά Πξνβιήκαηα Πξνζαξκνγέο ζηνηρείσλ Με πνηα κεηαβιεηή κεηξηέηαη ε αληζφηεηα; Δπηινγή επηπέδνπ αλάιπζεο θαη νηθνλνκίεο θιίκαθαο θάικαηα δεδνκέλσλ Γηεζλείο ζπγθξίζεηο Μειέηε θηψρεηαο θαη αληζφηεηαο ζηελ Διιάδα κεηαμχ 1998 θαη Αιιαγέο ζηνλ πιεζπζκφ θαη ηε δνκή ηεο Διιεληθήο θνηλσλίαο ρέζε ηεθκαξηψλ εηζνδεκάησλ θαη θαηαλαισηηθήο δαπάλεο κε ην ζπλνιηθφ δηαζέζηκν εηζφδεκα ζηελ Διιάδα Κακπχιεο Lorenz 152

5 5.4. Μέηξεζε ηεο αληζφηεηαο ζηελ Διιάδα Γηάζπαζε ηεο αληζφηεηαο αλά πεξηθέξεηα Γηάζπαζε ηεο αληζφηεηαο αλά ραξαθηεξηζηηθά αξρεγνχ Μέηξεζε ηεο θηψρεηαο ζηελ Διιάδα Γηάζπαζε ηεο θηψρεηαο αλά πεξηθέξεηα Γνκή ηεο θηψρεηαο ζηελ Διιάδα Δπίπησζε ηεο αχμεζεο ησλ ηηκψλ ηεο ελέξγεηαο ζηνπο δείθηεο θηψρεηαο θαη αληζφηεηαο ζηελ Διιάδα Καηαλνκέο ησλ δεηθηψλ θηψρεηαο θαη αληζφηεηαο γηα θνηλσληθέο νκάδεο ζηελ Διιάδα, ρξεζηκνπνηψληαο ηελ ηερληθή bootstrap ελάξηα αλαδηαλνκήο: πνηεο νη επηπηψζεηο ελφο επηδφκαηνο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο ζηε θηψρεηα θαη ηελ αληζφηεηα ζηελ Διιάδα; Γηεζλείο ζπγθξίζεηο πκπεξάζκαηα Βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο 282

6 ΠΔΡΙΛΗΨΗ Ζ παξνχζα δηαηξηβή κειεηά ιεπηνκεξψο, γηα ην δηάζηεκα , ηα επίπεδα θαη ηε δηαρξνληθή εμέιημε ηεο θηψρεηαο θαη ηεο αληζφηεηαο ζηελ Διιάδα, ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν βηψλνπλ αιιά θαη ζπκκεηέρνπλ ζηε ζπλνιηθή αληζφηεηα νη δηάθνξεο πιεζπζκηαθέο νκάδεο, αιιά θαη ηε ζρεηηθή ζέζε ηεο Διιάδαο ζηα πιαίζηα ηεο ΔΔ. Σα απνηειέζκαηα ηεο δηαηξηβήο πξνέθπςαλ απφ ηελ επεμεξγαζία ησλ ζηνηρείσλ ησλ Δξεπλψλ Οηθνγελεηαθψλ Πξνυπνινγηζκψλ (ΔΟΠ) ηνπ 1998/99 θαη 2004/05 ηεο ΔΤΔ θαη ησλ ζηνηρείσλ ησλ Δξεπλψλ Δηζνδήκαηνο θαη πλζεθψλ Γηαβίσζεο (EU SILC) ησλ εηψλ ηεο EUROSTAT. ηελ παξνχζα δηαηξηβή, κνλάδα αλάιπζεο είλαη ην κέινο ηνπ πιεζπζκνχ ελψ νη θαηαλνκέο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη, ηεο ηζνδχλακεο ζπλνιηθήο δαπάλεο θαη ηζνδχλακνπ ζπλνιηθνχ εηζνδήκαηνο θαηά θεθαιή, ιακβάλνπλ ππφςε ηνπο ην κέγεζνο θαη ηε ζχλζεζε ηνπ λνηθνθπξηνχ, ρξεζηκνπνηψληαο θιίκαθεο ηζνδπλακίαο πνπ ππνζέηνπλ κέηξηεο νηθνλνκίεο θιίκαθαο ζηελ θαηαλάισζε. Σν πξψην ζπκπέξαζκα ηεο δηαηξηβήο είλαη φηη ε θηψρεηα θαη αληζφηεηα κεηψζεθε δξακαηηθά κεηαμχ 1998 θαη 2004, φπνπ ε Διιεληθή θνηλσλία βίσλε φιν θαη θαιχηεξεο κέξεο απμάλνληαο ηελ επεκεξία ησλ κειψλ ηεο, ηδίσο απηψλ πνπ βξηζθφληνπζαλ ζην θάησ άθξν ηεο θαηαλνκήο ηνπ εηζνδήκαηνο (ή/θαη ηεο δαπάλεο). Ζ παξαπάλσ αλάιπζε ππνδεηθλχεη φηη ε είζνδνο ηεο Διιάδαο ζην εληαίν λφκηζκα, ην επξψ, πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζε απηφ ην ρξνληθφ δηάζηεκα, σθέιεζε θαηά πνιχ ηελ Διιεληθή νηθνλνκία θαη ην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ. Σν δηάζηεκα ε θαηάζηαζε θαίλεηαη λα ρεηξνηεξεχεη ειαθξά, φπνπ νη κηθξέο απμήζεηο πνπ θαηαγξάθνληαη απνηεινχλ ηα πξψηα ζεκάδηα ηεο επεξρφκελεο νηθνλνκηθήο θξίζεο πνπ αθνινχζεζε κεηά ην ηέινο ηεο εμεηαδφκελεο πεξηφδνπ φπνπ είρακε ζηνηρεία. Ηδηαίηεξα αλεζπρεηηθφ είλαη, δε, φηη ε Διιάδα βξίζθεηαη ζπλέρεηα ζηηο ρεηξφηεξεο πέληε ζέζεηο ηεο θαηάηαμεο ησλ Δπξσπατθψλ ρσξψλ, ηφζν σο πξνο ηα επίπεδα θηψρεηαο φζν θαη σο πξνο ηα επίπεδα αληζφηεηαο ελψ, δηαρξνληθά ρεηξνηεξεχεη ε ζέζε ηεο ζηε ζπλνιηθή θαηάηαμε. Σα απνηειέζκαηα ηεο δηαηξηβήο επηβεβαηψλνπλ απνηειέζκαηα πξνεγνχκελσλ κειεηψλ φηη ε αληζφηεηα ζηελ Διιάδα πεγάδεη θπξίσο απφ ηηο δηαθνξέο πεξηζζφηεξν εληός παξά αλάκεζα ζηηο πιεζπζκηαθέο νκάδεο. Απηφ νδεγεί ζηε δηακφξθσζε πνιηηηθψλ πνπ ζηφρν έρνπλ ηε κείσζε ηεο εζσηεξηθήο αληζφηεηαο ζηηο δηάθνξεο I

7 πιεζπζκηαθέο νκάδεο, μεθηλψληαο απφ απηέο είηε κε ηε κεγαιχηεξε αληζφηεηα είηε απφ απηέο πνπ ζπλεηζθέξνπλ ζεκαληηθά ζηε ζπλνιηθή αληζφηεηα. Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηε κειέηε ηεο θηψρεηαο θαη ηεο αληζφηεηαο πξνθαιεί ε ρξήζε ηεο ηερληθήο bootstrap θαη ν ζηαηηζηηθφο έιεγρνο ησλ δηαζηεκάησλ εκπηζηνζχλεο ησλ κέζσλ φξσλ πνπ ρξεζηκνπνηεί ε παξνχζα δηαηξηβή γηα ηελ επηβεβαίσζε ηεο ζεκαληηθφηεηαο ησλ κεηψζεσλ πνπ παξαηεξήζεθαλ ζηνπο δείθηεο θηψρεηαο θαη αληζφηεηαο κεηαμχ 1998 θαη 2004, ηνπιάρηζηνλ γηα ηξεηο πιεζπζκηαθέο νκάδεο, ζηηο νηθνγέλεηεο κε αξρεγφ ζπληαμηνχρν ηνπ ΟΓΑ, ζηηο νηθνγέλεηεο κε κέιε ζηνλ αγξνηηθφ ηνκέα θαη ζηηο νηθνγέλεηεο κε ηξία ή πεξηζζφηεξα παηδηά. Ζ πξνζνκνίσζε ζελαξίσλ αχμεζεο ησλ ελεξγεηαθψλ ηηκψλ ππέδεημαλ ηε ζπνπδαηφηεηα ειέγρνπ ησλ ελεξγεηαθψλ ηηκψλ, ηδηαίηεξα ζηα θαχζηκα θίλεζεο θαη ζέξκαλζεο, θαζψο αθφκα θαη κηθξέο απμήζεηο ηεο ηάμεο ηνπ 10% πξνθαινχλ κεγάιε δπζρέξεηα ζε αξθεηά άηνκα κε εηζνδήκαηα γχξσ απφ ηε γξακκή θηψρεηαο, ελψ νη πξαγκαηηθέο απμήζεηο είλαη ζε αξθεηέο πεξηφδνπο πνιχ κεγαιχηεξεο. Ζ πξνζνκνίσζε ζελαξίσλ αλαδηαλνκήο, αληίζηνηρα, ππέδεημε φηη ππάξρνπλ ζελάξηα αλαδηαλνκήο κε κεδεληθφ δεκνζηνλνκηθφ θφζηνο πνπ δελ πξνβιέπεηαη λα πξνθαιέζνπλ ηδηαίηεξεο θνηλσληθέο αλαηαξαρέο θαη βειηηψλνπλ ηελ ππάξρνπζα θαηάζηαζε ηεο θηψρεηαο θαη ηεο αληζφηεηαο. Καζψο, ε πξνζνκνίσζε ησλ αιιαγψλ πνπ κπνξνχλ λα επηθέξνπλ νπνηεζδήπνηε πνιηηηθέο είλαη θαιχηεξν λα πξνυπάξρνπλ ηεο εθαξκνγήο ηνπο, νη πξνζνκνηψζεηο δηαθνξεηηθψλ ζελαξίσλ απνηεινχλ θχξηεο ζπλεηζθνξέο ηεο παξνχζαο δηαηξηβήο ζηε ζρεηηθή επηζηεκνληθή ζπδήηεζε. II

8 ABSTRACT This doctoral dissertation explores in detail, for the years , the levels and the evolution over time of poverty and inequality in Greece, the way different population groups experience and contribute to overall poverty and inequality and the relative position of Greece inside EE. The results of this dissertation are based on household income and expenditure data from the last two Household Budget Surveys (HBS) conducted in 1998/99 and 2004/05 by the National Statistical Service of Greece (NSSG) and on household income data from Community Statistics on Income and Living Conditions (EU SILC) survey for the years conducted by EUROSTAT. In regard of the methodological issues, the individual is the unit of analysis and the distributions of total equivalence expenditure and total equivalence income per capita, take into account the size and the composition of the households using family equivalence scales that assume moderate scale economies in expenditure. This dissertation concludes that poverty and inequality reduced dramatically between 1998 and 2004, where Greek society and especially Greek people in the lower edge of the distribution of income (or/and expenditure) experienced an increased prosperity. This analysis indicates that the entry in Eurozone, that took place during this period, benefited well Greek economy and the entire population. Between the years 2004 and 2007, the situation seems to have worsened a little, where the small increments that are reported can be the first signs of the oncoming economic crisis that followed the end of this period. In general, Greece is constantly in the last five places of the ranking of European countries, in terms both of poverty and inequality levels, while its position worsened during that period. The dissertation results confirm results from previous studies indicating that inequality in Greece rise mainly from inequalities within population subgroups rather than inequalities between population subgroups. This leads to form politics targeting the elimination of inequality within population subgroups, starting from the groups with greater internal inequality or from the groups that contribute the most in overall inequality. III

9 Of great interest in the study of poverty and inequality is the use of bootstrap technique and the statistical test of confidence intervals of means that this dissertation uses for the verification of the significance of the decrements observed in poverty and inequality indices between 1998 and 2004, at least for three population groups, the households that have at least one member with income from agricultural occupation, the households with three or more children, and the households whose head gets a pension from the Agricultural Insurance Organisation (OGA). The simulation of scenarios of increased energy prices indicates the importance of controlling energy prices, especially for gasoline and heating oil, since even small increments of 10% of their prices cause great difficulties in people with incomes around poverty line, whilst actual increments in energy prices are much larger in several periods of time. The simulation of different scenarios of income redistribution indicates, respectively, that there are redistribution scenarios with zero fiscal cost, well targeted and not expected to cause considerable social unrest. Since the simulations of changes induced by any politics are better to preexist their implementation, the simulations of different scenarios constitute main contributions of this dissertation in relative scientific discussion. IV

10 Εισαγωγή Σν πξφβιεκα ηεο δηαλνκήο ηνπ εηζνδήκαηνο θαη ηνπ πινχηνπ κεηαμχ ησλ κειψλ κηαο θνηλσλίαο παίδεη θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηε δηαηήξεζε ηεο θνηλσληθήο ηζνξξνπίαο θαη ζπλνρήο, θαη θαη επέθηαζε, ηεο νηθνλνκηθήο ζηαζεξφηεηαο θαη αλάπηπμεο. ην πιαίζην απηφ, ηα πξνβιήκαηα ηεο θηψρεηαο θαη ηεο αληζφηεηαο βξίζθνληαη πάληα ζην επίθεληξν ηνπ πνιηηηθνχ δηαιφγνπ. Ο φξνο αληζόηεηα ππνδεηθλχεη θάζε απνκάθξπλζε απφ ηελ ηδεαηή θαηάζηαζε ηεο ηζφηεηαο, φπνπ ην θάζε κέινο ελφο πιεζπζκνχ ιακβάλεη ίζα κεξίδηα απφ απηφ πνπ πξφθεηηαη λα θαηαλεκεζεί, π.ρ. εηζφδεκα, πινχηνο, θ.α. θαη κε ηελ έλλνηα απηή, έρνπλ αλαπηπρζεί ζηε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία δηάθνξεο ηερληθέο εθηίκεζεο ηνπ επηπέδνπ αληζφηεηαο κηαο θνηλσληθήο νκάδαο. Αληίζηνηρα, έλα κέινο ηνπ πιεζπζκνχ ραξαθηεξίδεηαη θηωτό είηε φηαλ δελ έρεη ηα απαξαίηεηα γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο θπζηθήο ηνπ ηθαλφηεηαο (απφιπηε θηψρεηα) είηε φηαλ δελ έρεη ηα αλαγθαία, απφ ηα έζηκα θαη ηνλ πνιηηηζκφ ηεο ζπγθεθξηκέλεο θνηλσλίαο, γηα κηα αλεθηή δσή (ζρεηηθή θηψρεηα). Γηα νηθνλνκίεο, φπσο θαη ε Διιάδα, φπνπ νη επξείεο νκάδεο ηνπ πιεζπζκνχ έρνπλ εμαζθαιίζεη ηα αλαγθαία πξνο δηαηήξεζε θαη θπζηθή αλαπαξαγσγή ηνπ αλζξψπνπ, ε ζρεηηθή πξνζέγγηζε ηεο θηψρεηαο θξίλεηαη πην ιεηηνπξγηθή. ηελ νηθνλνκηθή ζεσξία είλαη επξέσο απνδεθηφ φηη νη νηθνλνκηθέο αληζφηεηεο είλαη απνηέιεζκα ηεο ηαπηφρξνλεο επίδξαζεο πνιιψλ ζπζηεκαηηθψλ αιιά θαη ηπραίσλ παξαγφλησλ πνπ ν θαζέλαο έρεη ηε δηθή ηνπ επίδξαζε ζηε δηακφξθσζε ησλ παξαηεξνχκελσλ δηαθνξψλ. Παξφια απηά, δελ ππάξρεη κηα νινθιεξσκέλε ζεσξία γηα ηελ πξνζσπηθή δηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο, θαη νη δηάθνξεο ζεσξίεο επηθεληξψλνληαη ζε έλαλ πεξηνξηζκέλν αξηζκφ πξνζδηνξηζηηθψλ παξαγφλησλ. χκθσλα κε ηνλ Sahota (1978), ζε γεληθέο γξακκέο ππάξρνπλ δπν νκάδεο ζεσξηψλ πξνζσπηθήο δηαλνκήο ηνπ εηζνδήκαηνο. Ζ πξψηε νκάδα βαζίδεηαη ζηελ αληίιεςε φηη ηα άηνκα θηηάρλνπλ ηε δηθή ηνπο κνίξα θαη νη θνηλσλίεο κπνξνχλ λα θαζνξίζνπλ ηε ζρεηηθή εηζνδεκαηηθή ζέζε ησλ κειψλ ηνπο κέζσ αιιαγψλ ηεο θνηλσληθήο ηάμεο. ηε δεχηεξε νκάδα ζεσξηψλ, πνπ πεξηιακβάλεη ηξεηο ζρνιέο ζθέςεηο, ε αληζφηεηα είλαη γεληθά πξνθαζνξηζκέλε θαη α) νη ηθαλφηεηεο, πνπ πξνζδηνξίδνπλ θπξίσο ηηο δηαθνξέο ζην εηζφδεκα, είλαη γελεηηθά πξνζδηνξηζκέλεο, β) νη αληζφηεηεο νθείινληαη ζε κεγάιν βαζκφ ζε απξφζκελεο επθαηξίεο, ζε θαζαξή ηχρε θαη ζε ζηνραζηηθνχο παξάγνληεο, ή γ) ζχκθσλα κε ηηο ζεσξίεο ηνπ θχθινπ δσήο, έλα κεγάιν κέξνο ηεο εηζνδεκαηηθήο αληζφηεηαο νθείιεηαη ζηηο δεμηφηεηεο πνπ απνθηά θαλείο κε ηελ 1

11 ειηθία, φπσο θη αλ απηέο πξνζδηνξίδνληαη. χκθσλα κε ηε δεχηεξε απηή ζρνιή θάζε απηφλνκε κείσζε ηεο αληζφηεηαο ζα είλαη ζχληνκεο ρξνληθήο δηάξθεηαο. Έηζη, αλεμάξηεηα απφ ηε ζεσξία πνπ ζα εκπηζηεπηεί θαλείο, ε εκπεηξηθή δηεξεχλεζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο αληζφηεηαο εμαθνινπζεί λα παξακέλεη επίθαηξε θαη ελδηαθέξνπζα. Οη ζεκαληηθνί παξάγνληεο ηεο αληζφηεηαο κπνξνχλ λα θαλεξσζνχλ αλ αμηνπνηεζνχλ νη εκπεηξίεο απφ ην παξειζφλ είηε αλ ζπγθξηζνχλ εκπεηξίεο δηαθνξεηηθψλ ρσξψλ νπφηε ζα μερσξίζνπλ νη ηάζεηο πνπ είλαη θαζνιηθέο, απφ απηέο πνπ επεξεάδνπλ νηθνλνκίεο νξηζκέλνπ κφλν ηχπνπ, θαη απφ απηέο πνπ ραξαθηεξίδνπλ ζπγθεθξηκέλεο ρψξεο, πηζαλψο αληηθαηνπηξίδνληαο ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθέο επηινγέο. Σηο δπν ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, πιεζαίλνπλ νη αλεζπρίεο γηα ηελ αχμεζε ηεο αληζφηεηαο ελψ ηε ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή ζηηγκή, κεηά ηελ ηειεπηαία νηθνλνκηθή θξίζε, ππάξρεη κεγάιε έληαζε ζηηο ζπδεηήζεηο γηα ηα επίπεδα αληζφηεηαο παγθνζκίσο. Σν βαζηθφ ζπκπέξαζκα απφ εκπεηξηθέο εζληθέο κειέηεο ζηηο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ είλαη φηη ε αληζφηεηα ήηαλ ζηαζεξή ηε δεθαεηία ηνπ 1970 θαη απμήζεθε απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1980 θαη κεηά. Σν πξφβιεκα είλαη φηη, ζε απηέο ηηο κειέηεο, ρξεζηκνπνηνχληαη δηαθνξεηηθνί νξηζκνί ηνπ εηζνδήκαηνο θαη ηεο αληζφηεηαο, θάηη πνπ δπζρεξαίλεη ηε ζχγθξηζε ησλ απνηειεζκάησλ ηνπο. Γη απηφ, νη ζπγθξηηηθέο κειέηεο ρσξψλ κε αληίζηνηρα ζηνηρεία θαη κεζνδνινγία είλαη πνιχ ζεκαληηθέο αθνχ δείρλνπλ ηηο ζχγρξνλεο ηάζεηο ηεο αληζφηεηαο θαη ηεο θηψρεηαο. Σν ελδηαθέξνλ ηέηνησλ κειεηψλ επηθεληξψλεηαη ηφζν ζηα πιαίζηα ηεο Δπξψπεο 1 θαη ζηε ζχγθξηζε κεηαμχ Δπξψπεο θαη Ακεξηθήο 2 αιιά θαη ζηε ζχγθξηζε ηνπ ζπλφινπ ησλ ρσξψλ 3 ή ζε ηδηαίηεξεο νκάδεο ρσξψλ (π.ρ. ηηο αλαπηπγκέλεο νηθνλνκηθά ρψξεο 4 ή ηηο βηνκεραληθέο ρψξεο 5 ). Ζ πξψηε κέξηκλα ησλ εξεπλεηψλ ήηαλ ε δηεξεχλεζε ηεο δηαρξνληθήο εμέιημεο ηεο θηψρεηαο θαη ηεο αληζφηεηαο. Οη Bourguignon θαη Morrisson (2002) κειεηψληαο ηελ παγθφζκηα αληζφηεηα απφ ην 1820 κέρξη ην 1992 βξήθαλ φηη ε παγθφζκηα αληζφηεηα απμάλεη ζρεδφλ αζηακάηεηα απφ ηελ αξρή ηεο βηνκεραληθήο επαλάζηαζεο κέρξη ηνλ Πξψην Παγθφζκην Πφιεκν. ε απηήλ ηελ πεξίνδν, ν δείθηεο Gini 1 Van Praag et al. (1982), Bishop et al. (1991), Zaidi θαη de Vos (2001), Garcia-Penalosa (2007), Atkinson (2007) 2 Atkinson (1995), Jenkins and Van Kerm (2006), Gordon (2007) 3 Atkinson (2003), Lovell (1996), Bourguignon θαη Morrisson (2002), Heshmati (2004), Forster θαη Vleminckx (2004), Alderson et al. (2005), Deaton (2008), Ferreira θαη Ravallion (2008) 4 Castelló-Climent (2007) 5 Gottschalk and Smeeding (2000) 2

12 απμήζεθε απφ 0.50 ζε Παξφιν πνπ ε αληζφηεηα αχμαλε εληφο ησλ πεξηζζνηέξσλ ρσξψλ, ε πξαγκαηηθή θηλεηήξηα δχλακε ηεο αχμεζεο ηεο παγθφζκηαο αλνκνηφηεηαο ήηαλ ε αληζφηεηα κεηαμχ ησλ ρσξψλ, δειαδή ε δηεζλήο αληζφηεηα. Μεηαμχ ησλ δπν Παγθνζκίσλ Πνιέκσλ θαη κέρξη πεξίπνπ ην 1950, παξαηεξήζεθε κηα κείσζε ηεο εζσηεξηθήο αληζφηεηαο ησλ ρσξψλ, αιιά ε αχμεζε ηεο κεηαμχ ησλ ρσξψλ αληζφηεηαο ζπλέρηζε κε γνξγφ ξπζκφ θαη ν δείθηεο Gini απμήζεθε ζε Απφ ηα κέζα ηνπ 20 νπ αηψλα θαη κεηά, ε αχμεζε ηεο παγθφζκηαο αληζφηεηαο κεηψζεθε θαζψο ε Ηαπσλία θαη ε Αλαηνιηθή Αζία αλαπηχζζνληαλ πην γξήγνξα απφ ηελ Δπξψπε θαη ηε Νφηην Ακεξηθή. Απηφ έγηλε πην θαλεξφ φηαλ άξρηζε ε γξήγνξε αλάπηπμε ηεο Κίλαο ηε δεθαεηία ηνπ Γεληθά, νη αιιαγέο ζηελ παγθφζκηα αληζφηεηα ην δεχηεξν κηζφ ηνπ 20 νπ αηψλα είλαη πνιχ ιηγφηεξν ζεκαληηθέο απφ απηέο ησλ πξνεγνχκελσλ 130 ρξφλσλ: ζίγνπξα ππήξμε κείσζε ηνπ ξπζκνχ αλάπηπμεο ηεο αληζφηεηαο θαη πξνο ην ηέινο ηεο πεξηφδνπ πνπ κειέηεζαλ άξρηζε λα κεηψλεηαη. Γεληθά, νη Bourguignon θαη Morrisson ζπκπεξαίλνπλ φηη ε εηζνδεκαηηθή αληζφηεηα ρεηξνηέξεπζε δξακαηηθά ηνπο ηειεπηαίνπο δπν αηψλεο ζε φιν ηνλ θφζκν 6. Ο ζπληειεζηήο Gini απμήζεθε 30% ελψ ν δείθηεο Theil 60% κεηαμχ 1820 θαη Ζ εμέιημε απηή νθείιεηαη θπξίσο ζηε δξακαηηθή αχμεζε ηεο αληζφηεηαο κεηαμχ ρσξψλ ή επξχηεξσλ πεξηνρψλ. Ζ αληίζηνηρε ζπλεηζθνξά ηεο αληζφηεηαο «κεηαμχ» ησλ ρσξψλ απμήζεθε γηα ηνλ δείθηε Theil απφ 0.06 ην 1820 ζε 0.50 ην Οη αιιαγέο ζηελ αληζφηεηα ήηαλ ζεκαληηθέο ζε θάπνηεο πεξηφδνπο θπξίσο θαηά ηε κείσζε ηεο αληζφηεηαο ζηηο Δπξσπατθέο ρψξεο θαη ηα παξαθιάδηα ηνπο ζηελ Ακεξηθή θαη ηνλ Δηξεληθφ θαηά ην πξψην κηζφ ηνπ 20 νπ αηψλα. ε φιε ηε ρξνληθή δηάξθεηα, φκσο, ε αχμεζε ηεο αληζφηεηαο κεηαμχ ησλ ρσξψλ ήηαλ ν θπξίαξρνο παξάγνληαο ζηελ εμέιημε ηεο θαηαλνκήο ηνπ εηζνδήκαηνο παγθνζκίσο, ελψ θαίλεηαη φηη ην μέζπαζκα ηεο παγθφζκηαο αληζφηεηαο έρεη ηειεηψζεη. πγθξηηηθά, νη εξεπλεηέο θαηέιεμαλ φηη ππάξρεη κηθξή δηαθνξά ζηελ παγθφζκηα θαηαλνκή ηνπ 1992 θαη ηνπ 1950 ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη φηη ππάξρεη ζηαζεξφηεηα ή φηη ε ζχγθιηζε ησλ Δπξσπατθψλ ρσξψλ ησλ 6 Δλδηαθέξνπζα είλαη θαη ε έξεπλα ηνπ Deaton (2008) πνπ εμεηάδεη ηε ζρέζε κεηαμχ ηεο ηθαλνπνίεζεο πνπ ληψζεη θάπνηνο απφ ηε δσή θαη ηελ πγεία ηνπ ζε ζρέζε κε ην εηζφδεκα. Βξήθε φηη ε πνιχ θαιή παγθφζκηα ζρέζε ηνπ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ θαη ηεο ηθαλνπνίεζεο απφ ηε δσή ζεκαίλεη πσο, θαηά κέζν φξν, νη άλζξσπνη έρνπλ κηα θαιή ηδέα ζην θαηά πφζν επεξεάδεη ηε δσή ηνπο ε χπαξμε ή κε ηνπ εηζνδήκαηνο. Γελ είλαη θαζαξά θαλεξφ γηαηί ηα εξσηήκαηα πάλσ ζηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηε δσή είλαη ηφζν ζηελά ζπλδεδεκέλα κε ηα εζληθά εηζνδήκαηα. Κπξίσο γηαηί ε βηβιηνγξαθία εζηηάδεη ζηε ζρεηηθή θχζε ηέηνησλ απαληήζεσλ, δειαδή φηαλ νη άλζξσπνη απαληνχλ ζε ηέηνηνπ είδνπο εξσηήζεηο ζπγθξίλνπλ ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηε δηθή ηνπο δσή κε θάπνην φξην, είηε ηελ δηθή ηνπο δσή ζην παξειζφλ είηε ηηο δσέο άιισλ πνπ δνπλ γχξσ ηνπο. 3

13 αξρψλ ηνπ 20 νπ αηψλα αξρίδεη λα πξαγκαηνπνηείηαη ζε παγθφζκην επίπεδν, αιιά φηη πξνβιεκαηίδεη πνιχ ε απμαλφκελε ζπγθέληξσζε ηεο αληζφηεηαο ζε θάπνηεο πεξηνρέο ηνπ θφζκνπ. Καηά ηε δηάξθεηα ησλ 172 ρξφλσλ πνπ κειέηεζαλ νη Bourguignon and Morrisson (2002), ην κέζν εηζφδεκα ηνπ θάηνηθνπ ηνπ θφζκνπ πνι/ζηεθε θαηά έλα παξάγνληα 7.6 ελψ ην κέζν εηζφδεκα ηνπ ρακειφηεξνπ 20% ηεο θαηαλνκήο θαηά έλα παξάγνληα ιίγν πάλσ απφ 3, ηνπ ρακειφηεξνπ 60% πεξίπνπ 4 θαη ην πινπζηφηεξν δεθαηεκφξην θαηά 10 ζρεδφλ. Σαπηφρξνλα, φκσο, ην πνζνζηφ αθξαίαο θηψρεηαο κεηψζεθε απφ ην 84% ηνπ παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ ην 1820 ζην 24% ην Αλ θαη ην πνζνζηά θηψρεηαο ηνπ πιεζπζκνχ κεηψζεθαλ, ν αξηζκφο ησλ θησρψλ απμήζεθε. Οη δηαθνξέο ζηνπο ξπζκνχο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ησλ ρσξψλ πξαθηηθά εμεγνχλ φιε ηελ αχμεζε ζηελ παγθφζκηα αληζφηεηα θαη ηνλ αξηζκφ ησλ θησρψλ. Οη δπλάκεηο πνπ νδήγεζαλ ζε αχμεζε ηελ αληζφηεηα θαηά ηνλ 19 ν θαη ηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα ήηαλ ν ζρεηηθά ρακειφο ξπζκφο αλάπηπμεο πεξηνρψλ ηεο Αζίαο, πνπ είλαη ν πην ππθλνθαηνηθεκέλε πεξηνρή ηνπ θφζκνπ, θαη ν γξήγνξνο εκπινπηηζκφο ηνπ πιεζπζκνχ ηεο Δπξψπεο. Αληίζηνηρα, δπλάκεηο πνπ πξνσζνχλ ηελ παγθφζκηα ηζφηεηα ππήξμε ε αλάπηπμε ηεο νηθνλνκίαο ηεο Αζίαο θαη ε κείσζε ηεο αληζφηεηαο ζηε Γπηηθή Δπξψπε ην πξψην κηζφ ηνπ 20 νπ αηψλα. Ζ κείσζε ηεο αληζφηεηαο ζηε Γπηηθή Δπξψπε απνδίδεηαη ζηελ αλαδηαλνκή πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο πεξηζζφηεξεο αλεπηπγκέλεο ρψξεο κεηαμχ ησλ δπν Παγθνζκίσλ Πνιέκσλ αιιά θαη ζηε ζχγθιηζε ησλ κέζσλ εηζνδεκάησλ ησλ Δπξσπατθψλ ρσξψλ ηνλ 20 ν αηψλα. Οη Bourguignon θαη Morrisson ζπκπέξαλαλ φηη ε απμαλφκελε αλσηεξφηεηα ηεο Δπξψπεο απφ ην 1820 κέρξη ην 1950 ζπγθξαηήζεθε απφ ηελ νηθνλνκηθή άλνδν ησλ Αζηαηηθψλ δξάθσλ (Ηαπσλία, Κνξέα θαη Σαηβάλ) θαη ηε ζρεηηθή κείσζε ηνπ πιεζπζκνχ ηεο Δπξψπεο. Δπίζεο, φζνλ αθνξά ηε θηψρεηα, θπξίαξρε αιιαγή ππήξμε ε ζπλερψο απμαλφκελε θπξηαξρία ηεο Αθξηθήο ζηνλ θησρφ πιεζπζκφ πνπ επηηαρχλζεθε απφηνκα ηνλ 20 ν αηψλα. Άιινο παξάγνληαο, πνπ έραζε ζην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ ηε ζεκαζία ηνπ πάλσ ζηελ παγθφζκηα αληζφηεηα, είλαη ν αλακελφκελνο ρξφλνο δσήο πνπ ππεξδηπιαζηάζηεθε παγθνζκίσο, μεθηλψληαο απφ 26 ρξφληα ην 1820 θαη θηάλνληαο ζε 60 ρξφληα ην Ζ πξνζδνθία κεγαιχηεξεο δηάξθεηαο δσήο ζίγνπξα ππνθηλεί ηνπο αλζξψπνπο λα θαηαθέξνπλ πεξηζζφηεξα ζηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπο θαη είλαη ζίγνπξα ν θαιχηεξνο απιφο δείθηεο ηεο πγείαο ηνπ πιεζπζκνχ. Παξφια απηά, δεδνκέλνπ ηνπ εηζνδήκαηνο, ε πξνζδνθία κεγαιχηεξεο δηάξθεηαο δσήο δελ 4

14 Ο Atkinson (2007) παξαηεξεί φηη ππήξμε κηα U- ζηξνθή ζηε ζπλνιηθή εηζνδεκαηηθή αληζφηεηα, πνπ είλαη εκθαλήο ζηηο Αγγιν-αμσληθέο ρψξεο θαη ηε Φηιαλδία θαη νπεδία (ηδηαίηεξα γηα ηα πςειά εηζνδήκαηα) αιιά ιηγφηεξν πξνθαλήο ζηελ Ζπεηξσηηθή Δπξψπε θαη θαζφινπ εκθαλήο ζηε Γαιιία. ηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο, ν Atkinson ζπκπεξαίλεη φηη ε πξφζθαηε αχμεζε ηεο αληζφηεηαο πνπ κειέηεζε θαίλεηαη λα είλαη έλα πεξηνξηζκέλν επεηζφδην παξά κηα ζπλερήο ηάζε αχμεζεο. Γηα ην πξνζσπηθφ εηζφδεκα, πην θαηάιιεινο ραξαθηεξηζκφο ηεο δηαρξνληθήο ηνπ ηάζεο είλαη ην γξάκκα W. Δπίζεο, γηα ηα ηξία πξψηα ηέηαξηα ηνπ 20 νπ αηψλα, ε κείσζε ηεο ζπγθέληξσζεο πινχηνπ αθνινχζεζε παξφκνην κνλνπάηη κε απηφ ηεο ζπλνιηθήο αληζφηεηαο θαη εηδηθφηεξα ηνπ πςειφηεξνπ εηζνδεκαηηθνχ κεξηδίνπ. Ζ κείσζε ηεο ζπγθέληξσζεο πινχηνπ αληηθαηνπηξίδεη ηε ζεηηθή δχλακε ηεο απφθηεζεο ιατθνχ πινχηνπ απφ ην ρακειφηεξν 99% ηεο θαηαλνκήο θαη ηελ αξλεηηθή επίδξαζε ηεο πξννδεπηηθήο θνξνινγίαο ηνπ εηζνδήκαηνο θαη ηεο ηδηνθηεζίαο. Αληίζηνηρα, νη Förster θαη Pearson (2002) παξαηήξεζαλ φηη δελ ππήξμε γεληθή ηάζε ζηελ θαηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 1970 αιιά απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 κέρξη ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 θαη κεηά, απμήζεθε ε αληζφηεηα ηνπιάρηζηνλ ζηηο κηζέο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ πνπ εμέηαζαλ, θαη ζηηο ππφινηπεο δελ παξαηεξήζεθε θάπνηα αλακθίβνιε κείσζε ηεο αληζφηεηαο. Παξφια απηά, ην κέζν εηζφδεκα ζε θάζε δεθαηεκφξην έρεη απμεζεί κέζα ζηε δεθαεηία, δειαδή ην 10% ησλ ρακειφηεξσλ εηζνδεκάησλ ζηε δεθαεηία ηνπ 90 είλαη θαιχηεξα απφ ην 10% ησλ ρακειφηεξσλ εηζνδεκάησλ ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 θαη, ηαπηφρξνλα, ε γεληθή ηάζε ήηαλ πσο ηα θαηψηεξα ηξία δεθαηεκφξηα δελ κνηξάζηεθαλ ηελ ζπλνιηθή αλάπηπμε ζηνλ ίδην βαζκφ κε ηα πςειφηεξα δεθαηεκφξηα. Οη εξεπλεηέο παξαηήξεζαλ αθφκα φηη κφλν ζε ιίγεο ρψξεο θέξδηζαλ νη ρακειφηεξεο θαη πςειφηεξεο εηζνδεκαηηθά νκάδεο ζε βάξνο ηεο κεζαίαο ηάμεο, θάηη πνπ απνξξίπηεη ηνλ ηζρπξηζκφ φηη ε θαηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο «πιαηηάδεη» ( hollowing out ) ζε βάξνο ηεο κεζαίαο εηζνδεκαηηθήο ηάμεο. Παξφια απηά, ηα απνηειέζκαηα ηεο κειέηεο έρεη θαηλνκεληθά θακία επίδξαζε ζηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηε δσή. Αληίζεηα, νη αιιαγέο ζηνλ πξνζδνθφκελν ρξφλν δσήο θαίλεηαη λα επεξεάδνπλ ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηε δσή. Οχηε ε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ πγεία ζρεηίδεηαη κε ηελ πξνζδνθία δηάξθεηαο δσήο. Παξφιε ηε ζεηηθή ζρέζε κεηαμχ ηθαλνπνίεζεο απφ ηε δσή θαη ην εζληθφ εηζφδεκα, παξφιε ηελ αιεζνθάλεηα ηεο δπζαξέζθεηαο κε ηε δσή θαη ηελ πγεία ησλ ρσξψλ ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο, νχηε ε ηθαλνπνίεζε απφ ηε δσή νχηε ε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ πγεία κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ αμηφπηζηνη δείθηεο ηεο επεκεξίαο ηνπ πιεζπζκνχ γηαηί δελ αληαλαθινχλ αληηθεηκεληθέο ζπλζήθεο πγείαο. [Deaton (2008)] 5

15 ηνπο έδεημαλ φηη ππήξμε δηεχξπλζε ηεο θαηαλνκήο θπξίσο γηαηί ππάξρεη ε ηάζε ησλ πςειφηεξσλ εηζνδεκαηηθψλ θιηκάθησλ λα ιακβάλνπλ κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηνπ εηζνδήκαηνο ησλ λνηθνθπξηψλ 8. Όζνλ αθνξά ηα πνζνζηά θηψρεηαο, απηά παξέκεηλαλ ζρεηηθά ζηαζεξά, αλ θαη, ζεσξψληαο ζηαζεξέο γξακκέο θηψρεηαο, ηα πνζνζηά θηψρεηαο κεηψζεθαλ ζρεδφλ ζε φιεο ηηο ρψξεο φπνπ ην πξαγκαηηθφ εηζφδεκα απμήζεθε. Δπηπιένλ, νη Forster θαη Vleminckx (2004) πνπ παξνπζηάδνπλ ζπγθεληξσκέλα απνηειέζκαηα απφ φιεο ηηο κειέηεο πνπ ζηεξίδνληαη ζηε ρξήζε ησλ ζηνηρείσλ ηεο βάζεο δεδνκέλσλ LIS (Luxembourg Income Study) κε δεδνκέλα εηζνδήκαηνο (ρσξίο λα ιακβάλνληαη ππφςε ηα ηεθκαξηά εηζνδήκαηα) θαη δνπιεχνληαο κε ην ζπληειεζηή Gini θαη ηα δεθαηεκφξηα, βξίζθνπλ φηη ηα επίπεδα θηψρεηαο θαη αληζφηεηαο έρνπλ πςειή ζπζρέηηζε γχξσ ζην 1995 (ζπληειεζηήο ζπζρέηηζεο 0.935) αιιά νη ηάζεηο ζηελ αληζφηεηα θαη ηε θηψρεηα είλαη ιηγφηεξν επζπγξακκηζκέλεο. Γεληθά, ε θηψρεηα θαη ε αληζφηεηα θηλνχληαη πξνο ηελ ίδηα θαηεχζπλζε αιιά φρη θαηά ην ίδην πνζφ. Υξεζηκνπνηψληαο ηα ίδηα ζηνηρεία γηα ηηο αξρέο θαη κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980, ν Jantti (1997) θαηέιεμε φηη ε αχμεζε ηεο αληζφηεηαο πνπ παξαηεξήζεθε ζηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο νθείιεηαη ζηελ απμεκέλε αληζφηεηα ησλ εηζνδεκάησλ ησλ αξρεγψλ ηνπ λνηθνθπξηνχ αιιά θαη ζην απμεκέλν κεξίδην ηνπ εηζνδήκαηνο ηεο ζπδχγνπ ζην νηθνγελεηαθφ εηζφδεκα. Δπίζεο, θαηέιεμε ζην φηη ν Γεκφζηνο Σνκέαο επέδξαζε κέηξηα ζηηο αιιαγέο ηεο αληζφηεηαο θαη φηη νη δεκνγξαθηθέο αιιαγέο (ειηθία αξρεγνχ, κέγεζνο νηθνγελείαο, πιήζνο εξγαδνκέλσλ) δελ έπαημαλ κεγάιν ξφιν ζηελ αχμεζε ηεο αληζφηεηαο. Όζνλ αθνξά ηε ζρεηηθή ζέζε ησλ δηαθφξσλ θνηλσληθψλ νκάδσλ, νη Förster θαη Pearson (2002) βξήθαλ φηη ε αχμεζε ηεο αληζφηεηαο παξαηεξήζεθε θπξίσο ζηνλ πιεζπζκφ ζε παξαγσγηθή ειηθία θαη ιηγφηεξν ζε αιιαγέο ηνπ ζπληαμηνδνηνχκελνπ πιεζπζκνχ θη φηη νη αιιαγέο ζηελ θαηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο πξνηίκεζαλ ηνπο πνιχ λένπο θαη ηνπο ειηθησκέλνπο. Οη λένη ζε ειηθία, θπξίσο απηνί κεηαμχ 18 θαη 25, έραζαλ ζε εηζφδεκα, αληηθαηνπηξίδνληαο ηελ θαζπζηεξεκέλε έληαμή ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, θάηη πνπ νδήγεζε ζε αχμεζε ησλ πνζνζηψλ θηψρεηαο ησλ λέσλ. 8 Δπηπιένλ, νη Alderson et al. (2005) έδεημαλ φηη ε αχμεζε ηεο αληζφηεηαο ζπλδέεηαη κε ηελ πφισζε ηεο θαηαλνκήο, δειαδή κεηαθίλεζε ησλ λνηθνθπξηψλ πξνο ηα άθξα ηεο θαηαλνκήο θαη θπξίσο πξνο ην θάησ άθξν ηεο θαηαλνκήο. Αληίζηνηρα, κείσζε ηεο αληζφηεηαο είλαη απνηέιεζκα ζχγθιηζεο ησλ εηζνδεκάησλ πξνο ην θέληξν ηεο θαηαλνκήο, φπνπ ην κέγεζνο ηεο κεηαθίλεζεο απφ ην θάησ άθξν πξνο ηε κέζε ππεξβαίλεη απηφ ηεο κεηαθίλεζεο απφ ην πάλσ άθξν πξνο ην θέληξν ηεο θαηαλνκήο. 6

16 Αληίζεηα, ηα πνζνζηά θηψρεηαο ησλ ζπληαμηνχρσλ κεηψζεθαλ. Παξαηεξήζεθε, επίζεο, κηθξή αχμεζε ηεο παηδηθήο θηψρεηαο ζε θάπνηεο ρψξεο. Θα πεξίκελε θαλείο κεγαιχηεξεο αιιαγέο ζηα πνζνζηά θηψρεηαο, αιιά ηαπηφρξνλα κε ηε κείσζε ηνπ εηζνδήκαηνο ησλ λεφηεξσλ, κεηψζεθε θαη ν πιεζπζκφο ζηηο λεφηεξεο ειηθηαθέο νκάδεο ελψ απμήζεθε αληίζηνηρα ζηηο γεξαηφηεξεο θη έηζη, ζπλνιηθά, δελ θαίλεηαη κεγάιε δηαθνξά ζηα πνζνζηά θηψρεηαο. Δπίζεο, κεγαιχηεξν πξφβιεκα δείρλνπλ λα αληηκεησπίδνπλ ηα κνλνγνλετθά θαη άλεξγα λνηθνθπξηά φπνπ ηα επίπεδα εηζνδήκαηνο ήηαλ πνιχ ρακειά θαη κεηψζεθαλ αθφκα πεξηζζφηεξν ζε αξθεηέο ρψξεο. Οη κνλνγνλετθέο νηθνγέλεηεο έρνπλ ρακειφηεξα ζρεηηθά εηζνδήκαηα θαη έρνπλ ηξεηο θνξέο κεγαιχηεξε πηζαλφηεηα λα ραξαθηεξηζηνχλ θησρά απφ ην ζχλνιν ηνπ εξγαδφκελνπ πιεζπζκνχ. Θα πξέπεη, πάλησο λα παξαηεξήζνπκε φηη ππάξρνπλ πνιιέο δηαθνξέο αλάκεζα ζηηο ρψξεο φζνλ αθνξά ην κεξίδην ηνπ πιεζπζκνχ πνπ είλαη κνλνγνλετθέο νηθνγέλεηεο. 9 Όζνλ αθνξά ηνλ πιεζπζκφ ειηθίαο θαηάιιειεο γηα εξγαζία (working age population), νη Förster θαη Pearson θαηέιεμαλ ζην φηη ε αληζφηεηα ζηελ αγνξά εηζνδήκαηνο δηεπξχλζεθε ζε φιεο ηηο νηθνλνκίεο, θπξίσο ιφγσ ηεο κεγάιεο δηαζπνξάο ησλ αθαζάξηζησλ κηζζψλ. ε φιεο ηηο ρψξεο, απμήζεθαλ ηα κεξίδηα ηνπ πιεζπζκνχ πνπ δηακέλνπλ ζε λνηθνθπξηά πνπ εξγάδνληαη είηε φινη είηε θαλέλαο απφ ηνπο ελήιηθεο θαη κεηψζεθε ην πνζνζηφ απηψλ πνπ κέλνπλ ζε λνηθνθπξηά πνπ δνπιεχνπλ θάπνηνη απφ ηνπο ελήιηθεο, κε εμαηξέζεηο ηηο Ννξβεγηθέο ρψξεο, ηελ Διιάδα θαη ηηο ΖΠΑ. Απηφ νλνκάζηεθε απφ ηνπο Gregg θαη Wadsworth (1996) employment polarization ή έληαζε εργαζίας θαη εθθξάδεη ην γεγνλφο φηη ε εξγαζία είλαη πην έληνλε ζε θάπνηα λνηθνθπξηά. ηε ζπδήηεζε γχξσ απφ ηε δηεχξπλζε ηεο θαηαλνκήο ηεο αγνξάο εηζνδήκαηνο ζα πξέπεη λα ιάβνπκε ππφςε φηη, γεληθά, απμήζεθε ε αλεξγία ην αιιά απμήζεθε θαη ην πνζνζηφ γπλαηθψλ πνπ εξγάδνληαη, άξα θαη ην πιήζνο ησλ εξγαδνκέλσλ. Παξφια απηά, θχξηα αηηία ηεο θηψρεηαο είλαη ε αλεξγία Τπάξρνπλ αξθεηέο δεκνγξαθηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ ρσξψλ. Γηα παξάδεηγκα, ηα παηδηά είλαη ην 20% ηνπ πιεζπζκνχ ζηηο Ννξβεγηθέο ρψξεο θαη ζηελ Δπξψπε, ελψ ζην Μεμηθφ θαη ηελ Σνπξθία ην 40% ηνπ πιεζπζκνχ. Αληίζηνηρα, ε αλαινγία ησλ κνλνγνλετθψλ νηθνγελεηψλ απμάλεη ζπλερψο (10-20% ζε Αγγινζαμσληθέο θαη Ννξβεγηθέο ρψξεο, ελψ Σνπξθία, Μεμηθφ θαη Νφηηα Δπξψπε θάησ ηνπ 5%). Γεληθή ηάζε, πάλησο, είλαη ε ζπλερήο κείσζε ηνπ κεγέζνπο ηνπ λνηθνθπξηνχ αιιά θαη ε κείσζε ησλ πνζνζηψλ ησλ λέσλ (18-25) θαη αληίζηνηρε αχμεζε ησλ πνζνζηψλ ησλ γεξαηνηέξσλ (>65). 10 Γηα λα εμεγεζνχλ αιιαγέο ζηελ θαηαλνκή ησλ κηζζψλ, ζα πξέπεη λα ιεθζεί ππφςε ην επίπεδν ησλ κηζζψλ ησλ εξγαδνκέλσλ. Γεληθά, ρακειήο εμεηδίθεπζεο (ρακεινχ κηζζνχ) εξγαδφκελνη είλαη πην πηζαλφ λα κείλνπλ άλεξγνη απφ ηνπο πςειά εμεηδηθεπκέλνπο (πςειά ακεηβφκελνπο). Άιια 7

17 Όζνλ αθνξά ηηο επηδξάζεηο ησλ κεηαβηβάζεσλ θαη θφξσλ, αλ θαη νη δηάθνξεο θπβεξλήζεηο πξνζεγγίδνπλ κε δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο ηελ αλαδηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο, γεληθή δηαπίζησζε ησλ Förster θαη Pearson (2002) είλαη, ηειηθά, φηη ηα δηάθνξα επηδφκαηα αλαδηαλέκνπλ ην εηζφδεκα, φρη φκσο απφ ηνπο πινχζηνπο ζηνπο θησρνχο αιιά πεξηζζφηεξν απφ ηνπο εξγαδφκελνπο ζηνπο κε εξγαδφκελνπο, απφ ηνπο λένπο ζηνπο γεξαηφηεξνπο απφ ηηο άηεθλεο νηθνγέλεηεο ζε απηέο κε παηδηά. Με ηνλ Zantti (1997) ζπκθσλνχλ θαη νη Gottschalk θαη Smeeding (1997) πνπ ρξεζηκνπνηνχλ εθηφο ηεο LIS θαη άιιεο εζληθέο δεηγκαηνιεπηηθέο έξεπλεο ζπγθξίλνληαο ηελ θαηάζηαζε ηεο ΖΠΑ κε άιιεο πςειά αλεπηπγκέλεο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ. Έηζη, ελψ ν Γεκφζηνο Σνκέαο θαη νη δεκνγξαθηθέο αιιαγέο δελ παίδνπλ ηδηαίηεξν ξφιν ζηελ αχμεζε ηεο αληζφηεηαο, νη εξεπλεηέο αλαγλσξίδνπλ, επηπιένλ, φηη αλέβεθαλ νη απνδφζεηο ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο πξνεγνχκελεο εκπεηξίαο θαη ζπγθεληξψλνπλ ηηο πηζαλέο εμεγήζεηο ζηηο αιιαγέο ζηε βηνκεραληθή δνκή, ην απμεκέλν εκπφξην κε μέλεο ρψξεο, ηελ ηερλνινγηθή εμεηδίθεπζε θαη ηελ θαηάξγεζε ζεζκψλ (π.ρ. ζηηο ΖΠΑ ε θαηάξγεζε ηνπ ειάρηζηνπ κηζζνχ). Με ηνλ ηξφπν απηφ, αξρίδεη λα δίλεηαη κεγάιε ζεκαζία ζηε ζρέζε αλάπηπμεο θαη αληζφηεηαο ζε πην πξφζθαηεο έξεπλεο. Οη Jenkins θαη Van Kerm (2006) κειεηνχλ πνηεο αιιαγέο ζηελ εηζνδεκαηηθή αληζφηεηα ζπλδένληαη κε ηελ αλάπηπμε ηεο νηθνλνκίαο θαη ηελ αλαθαηάηαμε ησλ αηφκσλ ζηελ εηζνδεκαηηθή ηεξαξρία. Ζ βαζηθή ηνπο παξαηήξεζε είλαη φηη ηα ρξεζηκνπνηνχκελα ζηνηρεία παξαθνινπζνχλ εηζνδεκαηηθέο νκάδεο ησλ νπνίσλ ε ζχλζεζε κπνξεί λα αιιάδεη θαη δελ επηθεληξψλνληαη ζε ζπγθεθξηκέλα άηνκα δηαρξνληθά, γη απηφ, ελψ ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαηαπνιεκά ηε θηψρεηα, θαίλεηαη ηαπηφρξνλα φηη νη θησρνί ηα θαηαθέξλνπλ ρεηξφηεξα ζρεηηθά κε ηνπο πινπζίνπο. Ο Castelló-Climent (2007) αλαιχεη ηελ επίδξαζε ηεο αληζφηεηαο, ηφζν ζην εηζφδεκα φζν θαη ζην αλζξψπηλν θεθάιαην θαη ζηελ αλάπηπμε, θαη βξίζθεη φηη, ζηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο ηνπ θφζκνπ, ε αληζφηεηα ζην αλζξψπηλν θεθάιαην είλαη απηή πνπ απνζαξξχλεη ηελ αλάπηπμε ηεο νηθνλνκίαο ελψ ε αληζφηεηα ηνπ εηζνδήκαηνο επεξεάδεη δηαθνξεηηθά ηελ αλάπηπμε, αλάινγα κε ην επίπεδν αλάπηπμεο ηεο ρψξαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε αληζφηεηα ηνπ εηζνδήκαηνο επεξεάδεη αξλεηηθά ηελ αλάπηπμε κηαο ρψξαο ζε ρακειφηεξν επίπεδν αλάπηπμεο ελψ επεξεάδεη ζεηηθά νηθνλνκίεο κε ραξαθηεξηζηηθά ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 ήηαλ νη πςειέο απνδφζεηο θεθαιαίνπ θαη νη θαιχηεξνη κηζζνί ησλ εμεηδηθεπκέλσλ πξνζφλησλ 8

18 πςειφηεξν εηζφδεκα. ην ίδην, πξαθηηθά, ζπκπέξαζκα θαηαιήγνπλ νη Ferreira θαη Ravallion (2008), πνπ βξίζθνπλ φηη φζν πςειφηεξν ην αξρηθφ επίπεδν αληζφηεηαο ζε κηα ρψξα ή φζν κεγαιχηεξε ε αχμεζε ζηελ αληζφηεηα θαηά ηελ πεξίνδν ηεο αλάπηπμεο, ηφζν πςειφηεξνο ν ξπζκφο αλάπηπμεο πνπ απαηηείηαη γηα λα επηηεπρζεί νπνηνζδήπνηε (αλαινγηθφο) ξπζκφο κείσζεο ηεο θηψρεηαο. Αλ φια ηα άιια κείλνπλ ζηαζεξά, έλα εθαηνζηηαίν πνζνζηφ αλάπηπμεο νδεγεί ζε κηθξφηεξε κείσζε ηεο θηψρεηαο ζε κηα πνιχ άληζε ρψξα απ φηη ζε κηα ιηγφηεξν άληζε. Καη αλ ε αληζφηεηα απμάλεη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο, ηα πξάγκαηα γίλνληαη αθφκα ρεηξφηεξα. Δπηπιένλ, νη Ferreira θαη Ravallion, θνηηάδνληαο ηνλ θφζκν ζαλ ζχλνιν, βξίζθνπλ φηη ππάξρεη θαζαξή αξλεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ησλ κέζσλ επηπέδσλ αληζφηεηαο θαη ηνπ επηπέδνπ αλάπηπμεο. Δπίζεο, ππάξρεη αξλεηηθή θαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ αληζφηεηαο θαη κέζσλ εηζνδεκάησλ κεηξεκέλσλ απφ ην θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ (ζπληειεζηήο ζπζρέηηζεο -0.44). Οη εξεπλεηέο βξίζθνπλ φηη ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε έρεη αδηάθνξε ζρέζε κε ηελ θαηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο, κε ηελ έλλνηα φηη ε αληζφηεηα απμάλεη ζε ηφζεο πεξηπηψζεηο φζεο κεηψλεηαη ζηηο αλαπηπζζφκελεο νηθνλνκίεο θαη φηη νη δείθηεο απφιπηεο θηψρεηαο ηείλνπλ λα κεηψλνληαη κε ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Παξφια απηά, ππάξρεη κηα κηθξή ζπζζσξεπηηθή ηάζε κείσζεο ηεο αληζφηεηαο κε ηελ αλάπηπμε ζε αλαπηπζζφκελεο ρψξεο. Οη Ferreira θαη Ravallion, παξαηεξνχλ φηη, εθηφο απφ ηε γεληθή αίζζεζε, φηη ε αληζφηεηα είλαη εζηθά απαξάδεθηε, ππάξρεη ε πηζαλφηεηα λα δεκηνπξγεί αλεπάξθεηεο πνπ κπνξνχλ λα κεηψζνπλ ηνλ κειινληηθφ ξπζκφ νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη γη απηφ πξέπεη ε αλάπηπμε λα νξγαλψλεηαη κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα κελ νδεγεί ζε κεγάιε αληζφηεηα. ε απηφ ζπκθσλεί θαη ε Garcia-Penalosa (2007) πνπ παξαηεξεί φηη, αληίζεηα απφ ηελ θακπχιε Kuznet, δελ κπνξνχκε λα πεξηκέλνπκε απφ ηε δηαδηθαζία ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο λα επηδξάζεη απηφλνκα ζε κείσζε ηεο αληζφηεηαο θη έηζη ε αλαδηαλνκή παξακέλεη ζην ελδηαθέξνλ ηεο πνιηηηθήο αθφκα θαη ζε πινχζηεο θνηλσλίεο. Έλα αθφκα δηεζλέο πεδίν έξεπλαο είλαη ε ζχγθξηζε Δπξψπεο θαη Ακεξηθήο. Γεληθά, ε Δπξψπε ζρεδφλ έθηαζε ηελ Ακεξηθή ζε παξαγσγηθφηεηα ην 1995 θαη κεηά έκεηλε αξθεηά πίζσ. Ο ιφγνο θαίλεηαη λα είλαη ε κείσζε ζηηο ψξεο εξγαζίαο αλά άηνκν ζηελ Δπξψπε, θάηη πνπ αληαλαθιά ηηο κεγάιεο δηαθνπέο, ηελ πςειή αλεξγία θαη ηε κηθξή 9

19 ζπκκεηνρή ζηελ εξγαζία ζηελ Δπξψπε. Ο Gordon (2007), αλαιχνληαο ηελ αλεξγία θαη ηελ πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε ζαλ βαζηθνχο παξάγνληεο ηεο δηαθνξάο κεηαμχ Δπξψπεο θαη Ακεξηθήο, ζπκπεξαίλεη φηη ην θφζηνο επεκεξίαο ηνπ ρξφλνπ πνπ κεηαθέξεηαη απφ εξγαζία ζε αλεξγία ή πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε είλαη πνιχ ρακειφ θαη νη ιηγφηεξεο ψξεο εξγαζίαο ησλ γπλαηθψλ ζηελ Δπξψπε αληηζηαζκίδνληαη πιήξσο απφ πεξηζζφηεξεο ψξεο εξγαζίαο-παξαγσγήο ζην ζπίηη. Άξα νη Δπξσπαίνη δελ απνιακβάλνπλ πεξηζζφηεξν ειεχζεξν ρξφλν απφ ηνπο Ακεξηθάλνπο, παξφιε ηελ γεληθή αληίζεηε εληχπσζε. Γεληθά ζπκπεξαίλεη, φηη ην ράζκα επεκεξίαο κεηαμχ Δπξψπεο θαη Ακεξηθήο ην 2004 ήηαλ πεξίπνπ ην 69% ηνπ εηζνδεκαηηθνχ ράζκαηνο, δειαδή ε επεκεξία ηεο Δπξψπεο ήηαλ πεξίπνπ ην 79% απηήο ηεο Ακεξηθήο ζε αληίζεζε κε ην 69% ηνπ εηζνδήκαηνο θαηά θεθαιή. Δπηπιένλ, ν Atkinson (1995) βξίζθεη φηη ην ρακειφηεξν δεθαηεκφξην ζηηο ΖΠΑ βξίζθεηαη ζε πνιχ ρεηξφηεξε θαηάζηαζε απφ ην αληίζηνηρν ζηελ Δπξψπε 11, ελψ κέζα ζηελ Δπξψπε, ζηε ρεηξφηεξε θαηάζηαζε βξίζθνληαη νη λνηηφηεξεο ρψξεο (πνιχ ρακειά ηα θαηψηεξα εηζνδήκαηα θαη πην ςειά ηα πςειφηεξα εηζνδήκαηα). Ο Atkinson, θάλνληαο κηα πξψηε πξνζπάζεηα λα ππνινγίζεη ηελ αληζφηεηα ζηελ Δπξψπε ζαλ ζχλνιν (κηα ρψξα), θαηαιήγεη θαη πάιη ζην φηη ε θαηαλνκή ηεο Δπξψπεο είλαη ιηγφηεξν άληζε απφ απηήλ ησλ ΖΠΑ. Ο Atkinson (2003) εμήγεζε θαη ηε δηαθνξά ζηελ αληζφηεηα κεηαμχ Δπξψπεο θαη ΖΠΑ ζαλ απνηέιεζκα ηεο παγθνζκηνπνίεζεο θαη ησλ ηερλνινγηθψλ αιιαγψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε παγθνζκηνπνίεζε θαη νη ηερλνινγηθέο αιιαγέο νδήγεζαλ ζε κείσζε ηε δήηεζε αλεηδίθεπηεο εξγαζίαο. Οη πεξαηηέξσ ζπλέπεηεο εμαξηψληαη απφ ηε κνξθή ηνπ θξάηνπο επεκεξίαο: φπνπ νη κηζζνί είλαη εχθακπηνη, ηφηε ε αιιαγή ζηε δήηεζε πξνθαιεί κεγαιχηεξε δηαζπνξά ζηνπο κηζζνχο (ΖΠΑ) ελψ, φπνπ ην θξάηνο επεκεξίαο νξίδεη θαηψηεξν φξην κηζζψλ, ηφηε ην απνηέιεζκα είλαη κεγαιχηεξε αλεξγία ζηνπο αλεηδίθεπηνπο εξγάηεο (Δπξψπε). Ο Gordon (2007) θαηέιεμε φηη, γεληθά, ε αχμεζε ηεο αληζφηεηαο ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο δελ νθείιεηαη ζηνπο παξαδνζηαθνχο παξάγνληεο πνπ απμάλνπλ ηελ αληζφηεηα, δειαδή ζηε κεγάιε ζπγθέληξσζε ηδηφθηεηεο γεο, ζηελ αζηηθνπνίεζε, θαη ηελ αληζφηεηα ζηελ εθπαίδεπζε. Έηζη, πνιινί ζηξάθεθαλ ζηε ζρέζε αληζφηεηαο θαη παγθνζκηνπνίεζεο. Οη Lindert and Williamson (2003) ηαμηλφκεζαλ ηελ επηξξνή ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ζηελ αληζφηεηα ζε πέληε ζπκπέξαζκα: Πξψηνλ, ην 11 Καη νη Gottschalk θαη Smeeding (2000) θαηαιήγνπλ φηη νη ρακειφηεξεο εηζνδεκαηηθέο ηάμεηο θαίλεηαη λα απέρνπλ πεξηζζφηεξν απφ ηε δηάκεζν ηεο θαηαλνκήο ζηηο ΖΠΑ απ φηη ζε άιιεο ρψξεο. 10

20 εηζνδεκαηηθφ ράζκα κεηαμχ ρσξψλ πνπ ελνπνηνχληαη ζηελ παγθφζκηα νηθνλνκία πηζαλφηαηα κεηψζεθε. Γεχηεξνλ, ζηηο ρψξεο κε άθζνλε εξγαζία, ε κεηαλάζηεπζε θαη ην άλνηγκα ησλ νηθνλνκηψλ ζην δηεζλέο εκπφξην πξηλ ην 1914 κείσζε ηελ αληζφηεηα. Σξίην, ζηηο ρψξεο κε αλεπαξθή δήηεζε γηα εξγαζία, ε κεηαλάζηεπζε θαη ην άλνηγκα ησλ νηθνλνκηψλ ζην δηεζλέο εκπφξην πξηλ ην 1914 αχμεζε ηελ αληζφηεηα. Σέηαξην, πξνζκεηξψληαο φιεο ηηο δηεζλείο θαη εζσηεξηθέο ζηηο ρψξεο επηδξάζεηο, ε κεγαιχηεξε παγθνζκηνπνίεζε κείσζε ηελ αληζφηεηα. Πέκπην, ε αληζφηεηα είλαη ρακειφηεξε ζε ρψξεο θαη νηθνλνκίεο ελνπνηεκέλεο απφ φηη μερσξηζηέο. 12 Ο Agénor (2003) εμέηαζε θαηά πφζν ε παγθνζκηνπνίεζε επεξεάδεη ηνπο θησρνχο ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο. Σα απνηειέζκαηά ηνπ δείρλνπλ φηη ππάξρεη ζρέζε κνξθήο αληεζηξακκέλνπ U κεηαμχ παγθνζκηνπνίεζεο θαη θηψρεηαο, ππνδεηθλχνληαο φηη ε παγθνζκηνπνίεζε ζε ρακειά (πςειά) επίπεδα ηείλεη λα απμήζεη (κεηψζεη) ηελ θηψρεηα. Σειηθά, ρακειά επίπεδα παγθνζκηνπνίεζεο βιάπηνπλ ηνπο θησρνχο ελψ πςειφηεξα επίπεδα κεηψλνπλ ηελ θηψρεηα ελψ ε παγθνζκηνπνίεζε εμεγεί κφλν ην 11% ηεο δηαθχκαλζεο ηεο εηζνδεκαηηθήο αληζφηεηαο ζηηο 60 ρψξεο πνπ εμεηάδεη. Με απηφ ην ζπκπέξαζκα ζπκθσλεί θαη ν Heshmati (2004) πνπ δηεξεπλά ηε ζρέζε κεηαμχ αληζφηεηαο, θηψρεηαο θαη παγθνζκηνπνίεζεο. Σα απνηειέζκαηά ηνπ δείρλνπλ φηη νη δείθηεο παγθνζκηνπνίεζεο εμεγνχλ κφλν ην 7 11% ηεο δηαθχκαλζεο ηεο εηζνδεκαηηθήο αληζφηεηαο θαη ην 9% ηεο θηψρεηαο κεηαμχ ησλ ρσξψλ. Ο Heshmati δηάζπαζε ηνπο αζξνηζηηθνχο δείθηεο παγθνζκηνπνίεζεο ζε ηέζζεξηο θχξηνπο παξάγνληεο: νηθνλνκηθή ζπλέλσζε, πξνζσπηθέο επαθέο, ηερλνινγία θαη πνιηηηθέο ππνζρέζεηο. Βξήθε φηη νη πξνζσπηθέο επαθέο θαη νη ηερλνινγηθέο κεηαβηβάζεηο κεηψλνπλ ηελ αληζφηεηα, ελψ ε νηθνλνκηθή ζπλέλσζε απμάλεη ηελ αληζφηεηα θαη νη πνιηηηθέο ππνζρέζεηο δείρλνπλ λα κελ έρνπλ ζεκαληηθή επίδξαζε ζηελ εηζνδεκαηηθή αληζφηεηα. Ο παξάγνληαο νηθνλνκηθήο παγθνζκηνπνίεζεο απμάλεη ηε θηψρεηα ελψ νη πξνζσπηθέο επαθέο κεηψλνπλ ηε θηψρεηα. Διέγρνληαο ηελ εηεξνγέλεηα ησλ πεξηνρψλ, θαηέιεμε φηη ν ηνπηθφο παξάγνληαο παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ εμήγεζε ηεο δηαθχκαλζεο ηεο αληζφηεηαο θαη ηεο θηψρεηαο, θάηη πνπ θάλεη ην δείθηε παγθνζκηνπνίεζεο κε ζεκαληηθφ. 12 ε απηφ ζπκθσλεί θαη ν Mahler (2001) πνπ ρξεζηκνπνίεζε ηα ζηνηρεία ηεο LIS βάζεο δεδνκέλσλ θαη βξήθε φηη ε νηθνλνκηθή ελνπνίεζε δελ νδεγεί ζπζηεκαηηθά ζε αχμεζε ηεο εηζνδεκαηηθήο αληζφηεηαο. 11

21 Ο Heshmati βξίζθεη φηη ν ζπληειεζηήο Gini είλαη αξλεηηθά ζπζρεηηζκέλνο κε πξνζσπηθνχο, ηερλνινγηθνχο θαη πνιηηηθνχο παξάγνληεο αιιά αζπζρέηηζηνο κε νηθνλνκηθνχο παξάγνληεο. Ζ ίδηα αξλεηηθή ζρέζε ηζρχεη κεηαμχ εηζνδεκαηηθήο αληζφηεηαο θαη αζξνηζηηθνχο δείθηεο παγθνζκηνπνίεζεο. Γελ βξίζθεη ζπζρέηηζε κεηαμχ ηνπ κεξηδίνπ ησλ θησρψλ θαη ηεο αληζφηεηαο, αιιά ην εηζνδεκαηηθφ κεξίδηφ ηνπο ζπλδέεηαη αξλεηηθά κε ηελ εηζνδεκαηηθή αληζφηεηα. Απηφ κεηαθξάδεηαη ζην φηη ε απμεκέλε αληζφηεηα είλαη πην κεηνλεθηηθή ζην θησρφ πιεζπζκφ. Όζνλ αθνξά ηε ζρέζε ηεο θηψρεηαο κε ηνπο δείθηεο παγθνζκηνπνίεζεο, ηα απνηειέζκαηα δείρλνπλ φηη ε παγθνζκηνπνίεζε κεηψλεη ηε θηψρεηα θαη απμάλεη ην θησρφηεξν κεξίδην ηνπ εηζνδήκαηνο, άξα κεηψλεη ηελ αληζφηεηα. Ζ κείσζε ηεο θηψρεηαο απνδίδεηαη πεξηζζφηεξν ζηνπο ηερλνινγηθνχο παξάγνληεο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο. Απφ φιεο ηηο παξαπάλσ κειέηεο δηαθαίλνληαη ηα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θηψρεηαο θαη ηεο αληζφηεηαο ηφζν ζε εζληθφ φζν θαη ζε παγθφζκην επίπεδν. Ζ πξφζθαηε νηθνλνκηθή θξίζε απιά ελέηεηλε ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο γχξσ απφ ηελ θηψρεηα θαη ηελ αληζφηεηα. Σν ελδηαθέξνλ καο, φκσο, επηθεληξψλεηαη ζηελ Διιάδα θαη ηε ζρέζε ηεο κε ηελ Δπξψπε. κοπόρ ηηρ παπούζαρ διαηπιβήρ είλαη λα εμεηάζεη ηηο πνζνηηθέο δηαζηάζεηο, ηε δνκή θαη ηε κεηαβνιή ησλ νηθνλνκηθψλ αληζνηήησλ, ησλ αληζνηήησλ ζηηο ζπλζήθεο δηαβίσζεο, ηεο θηψρεηαο θαη ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ ζηελ Διιάδα πξηλ θαη κεηά ηελ έληαμε ηνπ εληαίνπ επξσπατθνχ λνκίζκαηνο ζηε δσή καο. Ζ αλάιπζε θαιχπηεη ηε ρξνληθή πεξίνδν 1998/99 κέρξη θαη ην 2007 ρξεζηκνπνηψληαο ηα ζηνηρεία ησλ ΔΟΠ ηνπ 1998/99 θαη 2004/05 θαζψο θαη ηα ζηνηρεία ηεο EUROSILC απφ ην 2004 κέρξη θαη ην Απφ ηα ηειεπηαία απηά ζηνηρεία εθηηκάηαη θαη ε ζρεηηθή ζέζε ηεο Διιάδαο κε ηηο ππφινηπεο ρψξεο ηεο Δπξψπεο γηα ην δηάζηεκα απφ ην 2004 κέρξη ην ηα πιαίζηα ηεο δηαηξηβήο, επηρεηξείηαη αθφκα ε ζχγθξηζε ησλ επηπέδσλ θαη ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο αληζφηεηαο κεηά απφ έλα ζελάξην αλαδηαλνκήο κε κεδεληθφ δεκνζηνλνκηθφ θφζηνο αιιά θαη θάησ απφ δπν ελαιιαθηηθά ζελάξηα αχμεζεο ησλ ηηκψλ ηεο ελέξγεηαο. Δπίζεο, ρξεζηκνπνηείηαη ε ηερληθή bootstrap γηα ηελ παξαηήξεζε ησλ θαηαλνκψλ ησλ δηαθφξσλ δεηθηψλ θηψρεηαο θαη αληζφηεηαο αιιά θαη γηα ηνλ ζηαηηζηηθφ έιεγρν ηεο δηαθνξάο ησλ δεηθηψλ κεηαμχ δπν ρξνληθψλ πεξηφδσλ (πξηλ θαη κεηά ηε ρξήζε ηνπ επξψ) γηα ζπγθεθξηκέλεο θνηλσληθέο νκάδεο. Πην αλαιπηηθά, ε παξνχζα δηαηξηβή απνηειείηαη απφ επηά θεθάιαηα, φπσο απηά παξνπζηάδνληαη κε ζπληνκία ζηε ζπλέρεηα. 12

22 ην ππώηο κεθάλαιο γίλεηαη κηα ζχληνκε επηζθφπεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο γηα ηηο νηθνλνκηθέο αληζφηεηεο ζηελ Διιάδα. Ζ ζπζηεκαηηθή εκπεηξηθή δηεξεχλεζε ηνπ θαηλνκέλνπ ησλ νηθνλνκηθψλ αληζνηήησλ ζηε ρψξα καο είλαη ζρεηηθά πξφζθαηε. Απηφ γεληθά νθείιεηαη ζην φηη ηα απαηηνχκελα ζηνηρεία γηα αληίζηνηρεο κειέηεο ήηαλ ηδηαίηεξα πεξηνξηζκέλα ή φρη απφιπηα αμηφπηζηα. Άιισζηε, ζπδεηήζεηο γηα ηελ θηψρεηα θαη ηελ αληζφηεηα άξρηζαλ λα γίλνληαη πην ζπρλέο θαη πην έληνλεο απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980, νπφηε ε Διιεληθή νηθνλνκία πεξηήιζε ζε θαηάζηαζε ζηαζηκφηεηαο πνπ αθνινπζήζεθε απφ παξαηεηακέλεο πεξηφδνπο ζηαζεξνπνηεηηθψλ πξνγξακκάησλ. Οη κειέηεο παξνπζηάδνληαη αλάινγα κε ηε ρξνληθή πεξίνδν πνπ κειεηνχλ, ην ρξεζηκνπνηνχκελν ζηαηηζηηθφ πιηθφ θαη ηηο κεζνδνινγηθέο πξνζεγγίζεηο ησλ εξεπλεηψλ. Οη δηαθνξέο κεηαμχ ησλ απνηειεζκάησλ ησλ δηαθφξσλ κειεηψλ κπνξνχλ λα απνδνζνχλ ηφζν ζην δηαθνξεηηθφ ζηαηηζηηθφ πιηθφ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη επηκέξνπο κειέηεο φζν θαη ζε ζπγθεθξηκέλεο επηινγέο ησλ εξεπλεηψλ. ην δεύηεπο κεθάλαιο ηεο δηαηξηβήο, παξνπζηάδνληαη θαη αμηνινγνχληαη νη δπν επξέσο ρξεζηκνπνηνχκελεο πξνζεγγίζεηο εθηίκεζεο ηνπ πεδίνπ αληζφηεηαο κηαο θαηαλνκήο νη θακπχιεο Lorenz θαη νη δείθηεο αληζφηεηαο θαζψο θαη νη επηζπκεηέο ηδηφηεηεο (αμηψκαηα) πνπ, φπσο γεληθά γίλεηαη απνδεθηφ, πξέπεη λα ηθαλνπνηνχλ νη δηάθνξνη ζηαηηζηηθνί δείθηεο κέηξεζεο ηεο αληζφηεηαο. Δμεγείηαη, επίζεο, ε επηινγή ησλ ζπγθεθξηκέλσλ δεηθηψλ πνπ ρξεζηκνπνηεί ε παξνχζα δηαηξηβή θαη γίλεηαη ηδηαίηεξε αλαθνξά ζηνπο αζξνηζηηθά δηαρσξίζηκνπο δείθηεο θαη ζηελ δηάζπαζε ηεο αληζφηεηαο ζε αληζφηεηα κεηαμχ θαη εληφο ησλ δηαθφξσλ νκάδσλ ηνπ πιεζπζκνχ. ην ηπίηο κεθάλαιο παξνπζηάδεηαη, αληίζηνηρα, ε κεζνδνινγία κέηξεζεο ηεο θηψρεηαο, νη ηδηφηεηεο ησλ δεηθηψλ θηψρεηαο, ε δηάζπαζε ηεο θηψρεηαο αλά πιεζπζκηαθή νκάδα θαη πξνζδηνξίδνληαη νη δείθηεο πνπ ρξεζηκνπνηεί ε παξνχζα δηαηξηβή. Δπηπιένλ, παξνπζηάδεηαη ε κεζνδνινγία γηα ηε δηεξεχλεζε ηεο δνκήο ηεο θηψρεηαο φπνπ κέζσ ππνδεηγκάησλ Logit πξνζδηνξίδεηαη ε πηζαλφηεηα λα είλαη θάπνην άηνκν θησρφ αλάινγα κε δηάθνξα θνηλσληθά, νηθνλνκηθά ή δεκνγξαθηθά ηνπ ραξαθηεξηζηηθά. ην ηέηαπηο κεθάλαιο παξνπζηάδεηαη ην ζηαηηζηηθφ πιηθφ θαη νη νξηζκνί ησλ κεηαβιεηψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχκε γηα ηελ δηεξεχλεζε ηεο θηψρεηαο θαη ηεο αληζφηεηαο. Σν ζηαηηζηηθφ πιηθφ πνπ ρξεζηκνπνηνχκε γηα ηελ αλάιπζε ηεο αληζφηεηαο θαη ηεο επεκεξίαο είλαη ηα ζηνηρεία ησλ Δξεπλψλ Οηθνγελεηαθψλ 13

23 Πξνυπνινγηζκψλ (ΔΟΠ) πνπ ζπγθεληξψλνληαη απφ ηελ ΔΤΔ. Οη ΔΟΠ παξέρνπλ ηδηαίηεξα αλαιπηηθέο θαη αμηφπηζηεο πιεξνθνξίεο θαηαλαισηηθψλ δαπαλψλ αιιά θαη εηζνδεκάησλ ησλ λνηθνθπξηψλ θαη θαιχπηνπλ κάιηζηα φρη κφλν ηηο αγνξέο αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ αιιά θαη ηηο ηεθκαξηέο απνιαβέο θαη ηηο παξνρέο ζε είδνο. ηελ παξνχζα δηαηξηβή ρξεζηκνπνηνχληαη ηα ζηνηρεία ησλ δπν ηειεπηαίσλ ΔΟΠ ( , ). Δπίζεο, γηα ηε ζχγθξηζε ησλ επηπέδσλ αληζφηεηαο ηεο Διιάδαο κε ηηο άιιεο ρψξεο ηεο Δπξψπεο, ρξεζηκνπνηνχκε θαη ην πξσηνγελέο αλαιπηηθφ πιηθφ ηεο έξεπλαο Δηζνδήκαηνο θαη πλζεθψλ Γηαβίσζεο ησλ λνηθνθπξηψλ (EU SILC) γηα ηα έηε ην θεθάιαην απηφ, αλαθέξνπκε επίζεο ηηο δηαθνξέο ζηε ρξήζε ηεο θαηαλάισζεο θαη ηνπ εηζνδήκαηνο σο ρξεζηκνπνηνχκελεο κεηαβιεηέο γηα ηε δηεξεχλεζε ηεο αληζφηεηαο θαη παξνπζηάδνληαη ηα κεζνδνινγηθά πξνβιήκαηα πνπ ζπλαληά έλαο εξεπλεηήο ζηε δηεξεχλεζε ησλ θαηλφκελσλ αληζφηεηαο (πξνζαξκνγέο ζηνηρείσλ, επηινγή θαηάιιειεο κεηαβιεηήο, επηινγή επηπέδνπ αλάιπζεο θαη νηθνλνκίεο θιίκαθαο) θαζψο θαη πνηεο είλαη νη επηινγέο πνπ αθνινπζνχληαη ζηε δηαηξηβή απηή. Δπίζεο, παξνπζηάδεηαη ε κεζνδνινγία εθηίκεζεο ησλ ζθαικάησλ ησλ δεηθηψλ κε ηε κέζνδν bootstrap αιιά θαη ε κεζνδνινγία πνπ αθνινπζείηαη ζηηο δηεζλείο ζπγθξίζεηο ηεο θηψρεηαο θαη ηεο αληζφηεηαο. ην πέμπηο κεθάλαιο, παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα απηήο ηεο δηαηξηβήο. Δθηηκψληαη νη ζπληεηαγκέλεο ησλ θακππιψλ Lorenz θαη επξέσο ρξεζηκνπνηνχκελνη δείθηεο αληζφηεηαο θαη θηψρεηαο, κε βάζε ηα ζηνηρεία ησλ Δξεπλψλ Οηθνγελεηαθψλ Πξνυπνινγηζκψλ ηνπ 1998/99 θαη ηνπ 2004/05. Δπίζεο, κε ηε ρξήζε ηεο ηερληθήο bootstrap, ππνινγίδνληαη θαη παξνπζηάδνληαη ηα ηππηθά ζθάικαηα ησλ δεηθηψλ αληζφηεηαο. Με ππνδείγκαηα Logit εθηηκάηαη ε δνκή ηεο θηψρεηαο, ή αιιηψο νη πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο ηεο θηψρεηαο (δειαδή πφζν απμάλεη ε πηζαλφηεηα λα ραξαθηεξηζηεί θάπνηνο θησρφο αλ έρεη θάπνηα θνηλσληθά ραξαθηεξηζηηθά). Παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο δηάζπαζεο ηεο αληζφηεηαο θαη ηεο θηψρεηαο αλά πεξηθέξεηα αιιά θαη αλά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αξρεγνχ ηνπ λνηθνθπξηνχ, φπνπ δηαθαίλεηαη φηη ε αληζφηεηα «εληφο» ησλ νκάδσλ είλαη απηή πνπ δηακνξθψλεη θαη ηελ ζπλνιηθή αληζφηεηα. Σέινο παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο αλάιπζεο ζε ζρέζε κε ηε δηαρξνληθή εμέιημε ηεο αληζφηεηαο ζηελ εμεηαδφκελε πεξίνδν θαη δηαηππψλνληαη νξηζκέλα ζπκπεξάζκαηα. 14

24 ην θεθάιαην απηφ παξνπζηάδεηαη, επίζεο, ε επίδξαζε ησλ ελεξγεηαθψλ ηηκψλ ζηε θηψρεηα θαη ηελ αληζφηεηα, ηφζν γηα κηα ζεσξεηηθή άλνδν 10% ζηηο ηηκέο ηεο ελέξγεηαο, φζν θαη γηα ηηο παξαηεξεζείζεο απμήζεηο ησλ ηηκψλ ηε ρξνληά Δπηρεηξείηαη αθφκα ε ζχγθξηζε ησλ επηπέδσλ θαη ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο αληζφηεηαο κεηά απφ έλα ζελάξην αλαδηαλνκήο κε κεδεληθφ δεκνζηνλνκηθφ θφζηνο 14. Δπηπιένλ, ρξεζηκνπνηείηαη ε ηερληθή bootstrap γηα ηελ παξαηήξεζε ησλ θαηαλνκψλ ησλ δηαθφξσλ δεηθηψλ θηψρεηαο θαη αληζφηεηαο αιιά θαη γηα ηνλ ζηαηηζηηθφ έιεγρν ηεο δηαθνξάο ησλ δεηθηψλ κεηαμχ δπν ρξνληθψλ πεξηφδσλ (πξηλ θαη κεηά ηε ρξήζε ηνπ επξψ) γηα ζπγθεθξηκέλεο θνηλσληθέο νκάδεο πνπ είλαη γλσζηφ φηη έρνπλ κεγάιε ζπκβνιή ζηε ζπλνιηθή θηψρεηα θαη αληζφηεηα 15. ην έκηο κεθάλαιο, παξνπζηάδεηαη ε ζρεηηθή ζέζε ηεο Διιάδαο κέζα ζηελ Δπξψπε, ρξεζηκνπνηψληαο ηα ζηνηρεία ηεο EUSILC. Σέινο, ε παξνχζα δηαηξηβή νινθιεξψλεηαη κε γεληθά ζπκπεξάζκαηα θαη κε ζχληνκε αλάπηπμε ησλ κειινληηθψλ ζεκάησλ πξνο εμεξεχλεζε, ζην έβδομο κεθάλαιο. 13 Γεκνζίεπζε ζην πεξηνδηθφ «Κνηλσληθή πλνρή θαη Αλάπηπμε», 2010, (5),1,ζει Τπφ θξίζε ζην πεξηνδηθφ «Journal of Business and Economics» 15 Τπφ Γεκνζίεπζε ζην πεξηνδηθφ «International Journal of Economic Sciences and Applied Research» 15

25 1. Αναζκόπηζη Βιβλιογπαθίαρ Αξθεηνί είλαη νη εξεπλεηέο πνπ κειέηεζαλ ηηο νηθνλνκηθέο αληζφηεηεο ζηελ Διιάδα, θπξίσο ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. Ζ έιιεηςε πεξηζζφηεξσλ θαη παιαηφηεξσλ κειεηψλ κπνξεί λα απνδνζεί ζε ηέζζεξηο παξάγνληεο (Tsakloglou, 2000): Πρώηολ, κεηαμχ ησλ αξρψλ ηνπ 1950 θαη ηα κέζα ηνπ 1970, ε Διιεληθή νηθνλνκία αλαπηπζζφηαλ κε γνξγνχο ξπζκνχο θαη ηελ πεξίνδν κέρξη θαη ην 1974 επηθξάηεζαλ δηαλεκεηηθέο ζπλζήθεο ηδηαίηεξα επλντθέο γηα ηε ζπζζψξεπζε θεθαιαίνπ θαη ηελ αλάπηπμε. Σα πεξηζζφηεξν δξαζηήξηα θαη επηρεηξεκαηηθά κέιε ηεο θνηλσλίαο θαη νη εππνξφηεξνη εμαζθάιηδαλ απμεκέλα κεξίδηα ηεο δηαλνκήο ηνπ παξαγφκελνπ πξντφληνο, ηα νπνία απνηεινχζαλ θίλεηξν γηα πεξαηηέξσ επελδχζεηο θαη ήηαλ ε πεγή ηεο ρξεκαηνδφηεζήο ηνπο. Οη δηαλεκεηηθέο απηέο ζπλζήθεο, φκσο, δελ ήηαλ πξντφλ ζπλαίλεζεο ησλ αζζελέζηεξσλ νηθνλνκηθά πιεζπζκψλ αιιά επηβνιήο ησλ πην δπλαηψλ νηθνλνκηθά νκάδσλ. Παξφια απηά, επεηδή ε αλάπηπμε νδεγεί ζε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ δηαβίσζεο, αθφκα θαη γηα ηνπο θησρφηεξνπο, δελ γηλφηαλ ηδηαίηεξε ζπδήηεζε πάλσ ζηελ αχμεζε ηεο θηψρεηαο θαη ηεο αληζφηεηαο. Δεύηερολ, νη νηθνγελεηαθνί δεζκνί ήηαλ πνιχ ηζρπξνί θαη, πνιιέο θνξέο, ε νηθνγέλεηα αληηθαζηζηνχζε ηε ζηνηρεηψδε θνηλσληθή πξφλνηα, εκπνδίδνληαο αθξαίεο θαηαζηάζεηο έιιεηςεο αγαζψλ. Σρίηο, αθφκα θαη πξηλ ην 1967 αιιά θαη, ηδηαίηεξα, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δηθηαηνξίαο, ην πιαίζην δξάζεο νξγαληζκψλ, θπξίσο ζπλδηθάησλ, πνπ εγείξνπλ εξσηήκαηα αλαδηαλνκήο ήηαλ πνιχ πεξηνξηζκέλν. Σέηαρηο, ππήξμε πεξηνξηζκέλε δηαζεζηκφηεηα ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ γηα εκπεηξηθέο κειέηεο, νπφηε κέρξη ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 ππήξμε πεξηνξηζκέλν ελδηαθέξνλ γηα ηέηνηεο κειέηεο. Ζ θαηάζηαζε άιιαμε δξακαηηθά κε ηε πηψζε ηεο δηθηαηνξίαο θαη ηδηαίηεξα ηε δεθαεηία ηνπ 1980, φπνπ ε Διιεληθή νηθνλνκία πεξηήιζε ζε θαηάζηαζε ζηαζηκφηεηαο πνπ αθνινπζήζεθε απφ παξαηεηακέλεο πεξηφδνπο ζηαζεξνπνηεηηθψλ πξνγξακκάησλ. Μεηά ην 1974, ηα ζηξψκαηα ηνπ πιεζπζκνχ πνπ κέρξη ηφηε δελ είραλ ηελ πνιηηηθή δχλακε λα επηβάινπλ ηηο δηεθδηθήζεηο ηνπο, ήηαλ πιένλ ζε ζέζε λα αζθήζνπλ πηέζεηο κε πην απνηειεζκαηηθφ ηξφπν γηα ηε κεηαβνιή ησλ δηαλεκεηηθψλ θαη αλαδηαλεκεηηθψλ ζπλζεθψλ πξνο φθειφο ηνπο. Ζ ηάζε απηή εληζρχζεθε ην 1981 κε ηελ άλνδν ζηελ εμνπζία πνιηηηθψλ δπλάκεσλ πνπ είραλ σο βαζηθφ ζηφρν ηελ βαζηά κεηαβνιή ησλ δηαλεκεηηθψλ θαη αλαδηαλεκεηηθψλ ζπλζεθψλ. Οη εμειίμεηο απηέο ζπλδέζεθαλ κε ηελ επηβξάδπλζε ηεο νηθνλνκηθήο αλφδνπ ζηελ πεξίνδν

26 θαη ζηε ζπλέρεηα κε ηελ νηθνλνκηθή ζηαζηκφηεηα, αθνχ ε κείσζε ησλ θεξδψλ θαη ησλ πξνζφδσλ απφ πεξηνπζία εμαζζέληζε ηα θίλεηξα γηα επελδχζεηο θαη πεξηφξηζε ηηο πεγέο ρξεκαηνδφηεζήο ηνπο. Δξσηήκαηα ζρεηηθά κε ηελ θνηλσληθή δηθαηνζχλε, ηελ αληζφηεηα θαη ηε θηψρεηα αιιά θαη ηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ άξρηζαλ λα ζπδεηνχληαη, ελψ ηαπηφρξνλα ε δηαζεζηκφηεηα λέσλ ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ επέηξεςαλ ηε ζε βάζνο αλάιπζε ηεο θηψρεηαο θαη ηεο αληζφηεηαο. Έηζη, μεθίλεζαλ θαη νη πξψηεο ζπζηεκαηηθέο πξνζπάζεηεο γηα ηελ εγθαηάζηαζε ελφο κνληέξλνπ θξάηνπο θνηλσληθήο πξφλνηαο. Γεληθά, δηαλεκεηηθή έληαζε ζε κηθξφηεξν ή κεγαιχηεξν βαζκφ παξαηεξείηαη ζε πνιιέο θνηλσλίεο θαη ζρεδφλ πνηέ δελ εθιείπεη εληειψο. ε αξθεηέο φκσο πεξηπηψζεηο, θαη ηδηαίηεξα ζε πνιιέο απφ ηηο αλαπηπγκέλεο δπηηθέο ρψξεο, έρεη θαηαζηεί δπλαηφ ε έληαζε απηή λα ζπγθξαηεζεί ζε επίπεδα πνπ λα κελ νδεγνχλ ζε αλαθνπή ηεο νηθνλνκηθήο αλφδνπ. Ζ νηθνλνκηθή ζηαζηκφηεηα πνπ παξαηεξήζεθε ζηελ Διιάδα, κπνξεί λα δερζεί κφλν δπν εξκελείεο: είηε ε αληζφηεηα ζηε δηαλνκή ήηαλ ηφζν κεγάιε ψζηε νη δηεθδηθήζεηο ησλ δηαθφξσλ νκάδσλ ήηαλ ηφζν έληνλεο ψζηε λα εθκεδελίζνπλ, ηνπιάρηζηνλ γηα θάπνηα ρξνληθή πεξίνδν, ηα θίλεηξα γηα επελδχζεηο είηε ε ηδηνζπγθξαζία θαη ε θνπιηνχξα ηνπ Διιεληθνχ ιανχ λα απνηξέπνπλ έλαλ απαξαίηεην ζπκβηβαζκφ κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ νκάδσλ ψζηε λα επηηεπρζεί θαη θαιχηεξε αλαδηαλνκή θαη αλάπηπμε. Γηα λα εμαθξηβψζεη θαλείο πνην απφ ηα δχν ζπκβαίλεη, νπφηε θαη λα αλαδεηήζεη ηελ θαηάιιειε ιχζε, ζα πξέπεη λα κεηξεζνχλ νη νηθνλνκηθέο αληζφηεηεο ζηελ Διιάδα θαη λα ζπγθξηζνχλ κε απηέο άιισλ ρσξψλ, θπξίσο ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο. Σν εγρείξεκα απηφ είλαη πξαθηηθά αλέθηθην ιφγσ ηεο έιιεηςεο βάζηκσλ θαη επαξθψλ πνζνηηθψλ δεδνκέλσλ θη έηζη θαηαιήγνπκε ζε απνζπαζκαηηθή εμέηαζε ηνπ θαηλνκέλνπ (Αζαλαζίνπ 1991). Σα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη ππάξρνπζεο εκπεηξηθέο κειέηεο γηα ηελ αληζφηεηα ζηελ Διιάδα είλαη αξθεηά δηαθνξεηηθά. Υξεζηκνπνηνχληαη ηα δεκνζηεπκέλα θαη νκαδνπνηεκέλα ζηοητεία ηες θοροιογίας αηοκηθού εηζοδήκαηος 16, αιιά θαη ηα δεκνζηνπνηεκέλα ζε νκαδνπνηεκέλε κνξθή ζηνηρεία 17 ή πξσηνγελή θαη αλαιπηηθά κηθξνζηνηρεία 18 ηωλ Ερεσλώλ Οηθογελεηαθώλ Προϋποιογηζκώλ (ΕΟΠ). 16 φπσο Γεξσλπκάθεο 1970, Lianos and Prodromidis 1974, Σζψξεο 1975, Mourgos 1980, Bakarezos 1981, 1984, Loizides 1986, 1988, Livada 1988, 1991,Dimelis and Livada 1994, Γξεηηάθεο φπσο Karageorgas 1973, 1977, Germidis and Negreponti-Delivanis 1975, Carantinos 1981, Paschardes 1979, 1980, Καξάγησξγαο θαη Πάθνο Αζαλαζίνπ 1984, Καλειιφπνπινο 1986, Tsakloglou 1988, 1992, 1993, 1997, αξξήο θαη Εσγξαθάθεο 1993,