DOCT. DAN. BOETHIO, GENUINO RELIGIONiS CUM PHILOSOPHIA. NEXU MEDiTATIONES ABRAHAMUS NENSEN PR^ESIDE VENIA AMPLISS. FAC. PHILOS. UPSAL.

Transcript

1 GENUINO RELIGIONiS CUM PHILOSOPHIA NEXU MEDiTATIONES QUARUM PARTEM PRIMAM VENIA AMPLISS. FAC. PHILOS. UPSAL. PR^ESIDE DOCT. DAN. BOETHIO, ΕΤΗ. ET POLIT. PROF. REG. ET ORD. PRO GRADU PHILOSOPHICO PUBLIC. CENSUR SUBMITTIT ABRAHAMUS NENSEN BOTHNIENSrS IN AUDIT, GUSTAVIANO D. XII JUNII MDCCCIX. H. S. UPSALI TYPIS EDMAN NI ANIS

2

3 i ur SACRAM REGIAM MAJESTATEM MAGNJE FIDEI VIRO COLLEGII METALLICI CONSILIARIO REG» ACAD» SCIENTIAR. HOLMIENS. MEMBRO NOBILISSIMO ET GENEROSlSSlMO DOMINO LIBERO BARONI Ut Γη ter laetissimav quse fortura nmquam in me contulit, referam, quod Tuis auspiciis gratissimo monere iireat fungi,quote adeundi atque venerardi uberior mihi copia contingitr, suadet comitate condita illa gråvitas, qua omniuro, quotquot oculos Tuos-

4 dlssuaviantüf, anitnos concillas ei: exhifaras, monei: eximium hoc atque singulare studium, quo litteras litterarumque amantes foves et amplexaris. Quid? quod civera oportet unumquemque, sibi de Te gratulari pietatis in patriam laude clarissimo, qui, cum omni virtutis genere flores, de re non erudita soluro, verum et publica optime mereris; qua duplicata gloria tantum et inter nostrates et inter exteros emines ac excelüs, quantum vix unus aut alter, non enim rtie sinit verecundia Tua dicere, quantum nemo, Equidem, si virum antiquae fidei honoratissimaeque imaginis ambire honores decet, at aeternos sibi parere juvat, et optimus quisque posteritati maxime servit, nescio utrura iüius sit laus illustrior, qui fluxam sevi au&oritatem spernit, an eetatis ignomi- 4 nia major, quse debita meritis praemia invidet. Quod ex immutata patriae facie capio, utinam tue non faliat augurium, fore, ut immortalia illa, quibus famam Tuam extendisti pariter ac natale solnm devinxisti, bene fa ta veris tandem sestiment pretiis cives, et honorem praemiumque, quod judicio ad Te dudum detulerunt, id studio quoque Tibi decernant, ut oblivione perpetua tempora ea ingrata obruantur, quibus aliquando bonum probitatis suae poenituit. ncn TUI NOMINIS tu!tor (Jevotisiintus ÄBRAHAMUS KENSeN.

5 D GENUINO RELIGIONIS CUM PHILOSOPHIA NEXU Μ EDITATIONES., PARS PRIMA Mui antiquitus percrebuit, etiam nunc apud plerosque valet mos, ut Philofophiam, tamquam caecutientis animi humani imaginein deprimant, Theologiam vero, ut ab ipfo veritatis fonte manantein fcientiam, extollant. Etenim alii, Philofophiam haud aliter atque crambem recoéfcam faftidientes, experientia dofti, eo numquam perventuram fore putant illam, ut certo priucipio gaudeat, quo icientia fit, cum fyftemata viderint occidisfe tot tantaque, quanta confummatisfima mirati fint: pofthabitd alii omni pudore, venatores aurae popularis, Philofophis vitio vertunt, quod fupra vulgus fe fapere palam profiteantur, illorum non tam esfe de rebus divinis qu^erere, fcientiam hominis femper fugituris, quam certis fenfuum indiciis comperta dijudicare et in ordinem quasque fuum feienter redigere, animseque varias ex vario, rerurn commutationibus refpondente, habitu aftetfb'ones percontari, exiftimantes: alii dogmata Religionis examinare, et rationem tamquam obrusfam adhibere A fu m-

6 fummum nefas ducunt, cui opinioni, tamquam fcopulo adfixi, ita adhaerent, ufc fummam fe iibi atque hurnanl tati honeftisfimam vindicare credant dignitatem, illam quando fententiarn afferant, ut principaturo, quem inter animantia homo tenet, non niii in artificiofiori fcentis elangue- animi otio ponere videantur; lemne quibus omnibus fo- eft, defidis fenfus communis favori velificari et Philofophiam rerum novarum molitionis criminari, vitse forte utile opus, famae vero non item. Hinc illae lacrymae, hinc querelae illae, quas de Philofophiae pravitate noftra inprimis aetas protulit; neque vero esfe eft pot- non femifopitum hoc jurgium, etil Philofophia jarn eo perdudta fit, ut feientiam unicuique, qui vel a limine hane falutavit, appareat* totius, de qua hoc tempo re quaerimus, cognitionis fundamentum et ambitum com. prehendisle, quoniam illa meliorem vis, quam ad habitum aevi reddendum, animumque excolendum habet, major eft, quam ut eam laudi feientise hujus obftrepentes animo capere queant, et effedtus, quos in omni cultus ratione prodit, admirandos non patitur idea mi norem, qui illorum cogitationem conficit, orbem circurnferibere. At enim vero praejudicata haec opinio animos ferme omnium occupavit, qui odio habenfc quaeftiones fubtiliores, ut Philofophia, praefertim recentior, religioni magis officeret, quam prodesfet, cum nonnulla aut rejiceret prorfus, aut in dubium vocaret reeeptae fidei dogmata, cum contra, ii verum quaererent, ut aequos rei aeftimatores decet, faterentur, necesfe eft, fandtisfimam hnjus gravitatem eo minus infringere conari illam, quo certius conftat, eam firma tandem, mentem e ftina pri- fervitute in libertatem vindicando, et Religionis et morum difeiplinae prineipia ftatuisfe. Ceterum cum philofo-

7 lofbphia in eo tota fit, ut aenigmata illa, iive problema«ta, quse mortalium nemini non fua confcientia parit, fojvere nitatur, gratiam apud religionem hoc majorem inire debet, quod, mentis rationes expltcando, falfaque a veris difcernendo, opiniones huic nocituras tollat, et animum, prseceptis divinis imbuendum, errorum immu nem reddat; quamdiu enim de fummo bono quserat, tamdiu ad religionis confinium proxime certe accedat, in eruendo autem ultimo cognitionis omnis principio cum verfatur, non fpernere Philofophia quidem, at deferere forte videatur, quae fe pasfibus jamjam haud sequis fequitur, comitem religionem; verum disjun<5tionein hane, ab ipfa intelledtus humani indole oriundam, utpote cui, in fui ipfius fcrutatione, in primis opus eft inter diverfas fuas adtiones, icenas et ilationes bene diil in xis fe, hoc ineptius föret aeternam habere atque esfentialem, quo facilius psteat, reliqua ut omittam, nul luni intercedere nifi relativum, inter theoreticam et praifticam rationis indolem, discrimen. Deum igitur esfe, qui perfuaderi fibi non opinione felum, fed ad veritatem plane velit, ille certe Philofophiam non habeat bullatas nugas, quibus virum dedeceat diftineri; etil enim, quam Religioni,tamquam ancillulam pedisfequamque, adjungere voluerunt, illam aperte numquam magiftram falutaverint Theologi, fatis tamen certe fcimus, ii Philofophia facem non prsetulisfet, nullum conficere illos potuisfe Religio nis fyftema. Cum autem jam genuirium, philofophiam inter et Religionem nexum inveftigare conemur, fperamus fore, ut, quam a Ledluris exilis haec atque jejuna fcriptio impetrare nequeat, materia nobis conciliet be nevolentiam. Cum

8 .A-y^Mv Cum naturam noftram intuemur, illam facile rimus ita esfe repe- comparatam, ut primitivas quasdam, ab ipfa humanse fortis conditione oriundas, notiones; funt animis fuggerat enim adeo mortalium ingetiio prorlus innatae, ut, tacito judieio, cum omnibus hominibus communes fint perfuafiones: rerum,quae fenfibus, ceu quinque mentis nuntiis, fefe offerunt, esfe veram atque necesfitate quadam lua connexam compagem: esfe animam, illamque liberam ac immortalem: esfe cum necesfitatis denique, iliius, tum libertatis hujus divinum quoddam atque fummum Numen. Harum quidem nionum, quas opi. vidimus in fenfu hominum communi impresfas et indelebiles latere, varias, patet, pro vario cujusvis gentis et aetatis cultu, formas induisfe, duas illas de Deo atque animse immortalitate, quas fovisfe, ex certis indiciis conftat, remotisfimam quoque a memoria noftra antiquitatem. Quemadmodum enim nemo rit fue- umquam adeo immanis, quin aliqua certe teneretur opinione jufti et bonefti; ita etiam manfit mortalium unicuique iemper, licet lrand quidem inconcusfa quam natura mentibus noftris dubiis, live informavit, de Numine fufpicio five cognitio, et cum diverfas, ut fortuna plerumque fuit, haud quidem praeclaras prae fe tulit religiofa illa notitia fpecies, ea tarnen conftantia vicisfitudines fuas omnes confecit,ut seternum divinioris praebere videatur noflrae naturse meå exemplar; et fane hoc aliud, quidem fententia, neque invenire gravius certius defiderare, neque potueris,ex quo animam esfe talem immor judices, argumentum, cum videris illius fibi fem per indolem divinis conftitisfe, illamque hane ipfam de rebus fententiam, etfi erroribus, quos varia intulit ingenii

9 ' SVNH 5 genii humani flu&uatio innumeros, fuerit obnoxia, in tota ferme ratione mortalium utramque pagi&am effecisfe. Etenim, ut primum, mentis fuae compos, naturam circumipicere atqne contemplari didicit, Numina venere tur, necesfe eft, pro fuo quisque cuitu, ii ve humana fragilitate fubiimiores magnificentioresque, cum utiles fibi, tum nocivas, illius vires et effvdtus, five auguftioris cujuscumquemodi virtutis fymbola, imaginandi arte, veritatem imitata, effidta. Verum praeterquam quod, in civitate, legibus conftrifta, acriores in dies ftimuli ad cogitandum animum incitarent, in id quoque mentem, fidelibus Numinis deiideriis iftam, optimus quisque civis intenderet, ut imperium, religione Deorum immortaliüm, quodammodo muniret, vinculo liquidem eo firmiori focietas vifa fit contineri, quo praefentiori Dei cujusdam tuteiae res committeretur publica. Cum vero rudis ille ac jngi impatiens homo, fi aurem culturae mitem commodabit, oraculis, de quorum veritate ambigere nequeat, opus habeat; more ingenii humani, defidiae cupidi, faftnm intelligimus, ut laberetur potius, quam perficeretur, faeculis non ita fane paucis, Dei opinio, quoniam illi ipfi, quorum interfuit didta adytis reportata populo interpretari, aut norr potuerint, rerum infciir aut eruditiores adeo vulgus oderint profanum, ut royfteria, facra nnbe obvoluta* et, ex illorum opinione, in latebris agenda, plebi repandere noluerint, invidia anxii, Deorum antiftites. Qiian.obrem annalium memoriam replicanti tempora vix ant ne vix quidem occurrant virtutum fteriliora ulla his, quibus incoeperunt, fe tripodas fentire, magno ore profesii, ludribrio habere humanita-

10 6 nitatem, neque vero non potuit setas, moribus horrida, et a litteris ferme muta, opiniones fovere nifi infanas; et vicem illam generis humani doleamus licet, nefcio tarnen, utrum, indolem cultus omnis, lentis folum pasfibus gradum qnemcumque confecuturi, repntantes, ru- ignosca- dioribus mortalium aetatulae animi experimentis mus potius. atque auil infelicis veniam illi, virtutis tirocinia fuae prima depofiturse, concedamus, an infulatos illos, qui, uc ad genium aliis multum, ita certe fibimetipfis re<fta fapere funt viii, facra, veluti pecuniam in thefauris repofitam, fervantes, impudentiae nimise atque pise fraudis inagnopere incufemus. Scilicet rerum divinarum humanarumque nexum et causiäs cognofcere difficillimum eft, et liquido patet,non niii fenfim pedetentimque fieri posfe, ut al t um fpiret, atque cernat homa, qusenam fint honeftisfimse ingenii exercitationes, qusenam tnente dignisfima curricula; neque igitur, ut nos quidem opinamur, convenit admodum mirari, male fanam iüatn in religione rationem diu viguisfe, veritatesque prifci sevi facras parum decorum habitum in du is fe, nam majore honore in omnibus artibus, quam in foac una naturam re rum inveftigandi, vidimus verfatam fuisfe antiquitatem. Ad ultimam igitur faeculorum memoriam acie mentis converfa, veftigia licet naturse noftrse divinioris, viin fuam numquam non quodammodo exferentis, inveniamus, hoc obfcuriora fane, quo fint a noftra setate remotiora, at talia vero, ut animo illa relegisfe, cujus interfitviam, qua humanum ingenium, veritatem anquirens, femper progresfum eft, cognofcere, poeniceat neminem; a Phi lofophia tamen illa tempora vidimus ferme prorfus abhorruisfe; etenim bene vivendi rationem etil forte tenuerint et perfecuti fint antiquisfimi quoque sevi homines, quse

11 -t* -HK,,? quse tarnen [Horum fuit animi tenuitas, refta difcendi non admoduui eapax, rerum divinarum et humanarum vim ac naturam cognofcendi ftudium ampleéfci nequivit Religione itaque, in principio, fapientia fuit omnis recondita, cum fibimetipfi plane diffideret, libera mentis fuse indole nondum evoluta, homo, neque niß rebus externis, aut etiam Superiori cuidam praepotenti acceptum referret quodcumque, a fua tarnen natura profeåum; cum vero in confcientiam fui vivam, labente»vo, forti illa infita vi fenfim impelleretur, antiqua fide non fatis contentus, optimus quisque rerum fcire fategit rationes, et quserere, num quis fit, et quinam, hujus, quam ocuiis cernimus, compagis cum cogitante nexus coepit, atque philofophari. Quoniam autem nihil efi fimul i η ven tum et perfeélum; a perfeétione fatis diu philofophia quoque abfuit. Exiguis ab initiis profefta., longis finuofisque anfra&ibus dubia omnia atque opinionum commenta, quae fibi um quam occurrerunt, perfecuta hasc difciplina eil, antequam ad illam, quam vult, verifcatem pervenire potuit; neque enim illius fcientiae atque alius cujusvis fimilem esfe rationem putabis, fi primurn materiam, in qua verfatur, intentius confideraveris, vix animi furnma contentione amplexandam, fi deinde, quibus hominis ingenium, rerum natürae, quam fui ferme femper fagacius, ut in fe defeendat, opus ha bet, ftimulos cogitaveris, fi denique apud animum pro* pofueris, quot funfc hac in arte inprimis errores, irre* meabiles paene, exfolvendi, quantaqne, in afperrimis falebrofisfiinisque viis, Philofophise fyftema condituris pericula facienda. Verum enim cum non fine jure quo* dam dicere nobis videmur posfe, Philofophiam quamvis femper illius, qua floruit, aetatis cultus fuminam efifeeisfe,

12 8 vtsmt ^HS. ΛΛ., cisfe, et in univerforum animos influxisfe, ita, ufc, quos tulit aevnm quod'ibet de iliis rebus, quae in omni cultura caput conftituunfc, opinionum compages illius fuerit nexibus fuperitruéfca; Religionen], prius videlicet, quam adeo ardbs fidei vinculis confiridfc* fuerit humana mens, ut, de ejus ratione fentire, coeptum fit nefas haberi, Philofophise habitum retulisfe, hoc certius aifirmare audemus, quo magis conftat intelleftus cultum, moralis omnis atque religiofi cum incipiendi rationem, tum increicendi modum definire. Neque Religioni ille mihi videtur facrilegas adrnovere manus, qui dubitare audeat verum esfe, quod dicunt, Revelationem homini fuae falutis anxio fatisfacere, pofthabita ratione; nam prseterquam quod, qnotnodo aut qua arte fit orta laudata haec ReveJatio, nifi ra tionem in confiliurn adhibeat, nemo intelligere queat; ne nomen quidem, quo vera cuiquam veniat, neque illa vis, qua falforum receptam perfuafionem animis revellat, pofthabito illi omni judicio, cogitari poteft. Patet etenim Religionen) omnem, quae mortalibus disquirendi Übertäte interdicit, in Superftitionem mox esfe abituram ; neque, quam per ejusmodi fervitium, viam, ad barbariem, cito dixerim aliam breviorem. Nos vero hoc non in eam fententiam disputamus, ut ad hominis cultum momenti plane nullius Revelationem esfe putemus, quin potius, necesfariam illain fuisfe, nobis perftiadeamus; id unuin intelligi volumus, quod nemo fanus infitias eat, nihil neque reveiari, neque revelatum pro vero haberi posfe, nifi fit a ratione profe&um, fcilicet, ab altera parte oraculorum origine confiderata, quam

13 M-rä 9 quam Uli generis humani aetati deberi, ex Hiftoria confiat, cujus non tanti fcire atque intelligere, quanti fei«feitari atque credere interfuit, nuliam huic vocabulo aliam, fi verum quaerimus, notionem efc vim fubjicere posfumus, nifi hane, ut indigitet Cognitionen! eximiam, quam, quia iilius fontem, ea edofti veritatem, detegere nequiverint, humanae menti imperviam vifatn, venerabundi obilupefeentes, divino cuidam afflatui aeeeptam retulerunt; ab altera vero parte, rationis indole aequa lance penfitata, praefagitioni huic religiofae, in animis intrinfecus inje&ae atque inclufae divinitus, futnma fides habita, non aliam atque illam, quse intelleftus ratiocinantis exeogitationi patet, ad perennem et fanftisfimam veritatum featuriginem, viam ducere evincit, fi quidem, praeterquam quod nemo fit adeo aequi devius et natura controverfus, ut ve'ra perfpiciendi ac eruendi facultatem menti plane abjudicet, ne fingi quidem poteft ulla, five libera perfvafio, five caeca fufpicio, nifi ab interna animi vi oriunda. Quod fi vero illorum jam pridem explofa fententia fit, qui hominem, haud aliter ac mobile nervis alienis lignum, divini Numinis arbitrio ita obno- Xium esfe fomniarunt, ut, non dicam reéta fapere, fed ne digitum quidem porrigere illum potuisfe, nifi Dei, quem, non ita fane multum mortalibus abfimilem, Do minum praepotentem imaginati funt, praefenti ope atque confilio adjutum, putaverint; fi rationi, omnium, quibus eil ornata natura humana, facultatum, facile fummae, fua numquam deefl in animo vis atque efficacia, et haec ipfa vis homini nondum iibi fatis bene confcio, quamquam animae intima fit, tarnen eil externa habenda; aut valde fallimur, aut illa funt, quae diximus, facra praeiagia B ne-

14 ΙΟ neque adeo explicatu difficilia, ut illorum cogitatione ingenii acies, viam, qua fe expediaf, fi uftra meditata, prorfus hebefcat, neque, nifi sevi cujusdam, bonarum artium rudioris, labe mendofa aliquando, talia, ut a tione fibimetipfse relifta, fuoque Marte cum erroribus, quos cum lade nutricis fuximus, depugnatma, abhorrere videanfcur. Quae cum ita iint, fontem videre nobis videmur, quo enata efl: inter Theologiam et Philoiophiam nobilisfima disfentio, qua, ab altera parte, illam huic nimium quantum antecellere, et palmam praeripere, magni nominis viri putarunt, qui Religionis aliud, aliud esfe Philofophiae principium judicarunt; ab altera parte Philofophi, dominii illius impatientes, excellentiam hanc, qua altera alteri praeftaret, in dubium vocarunt, non nifi unam, videlicet finceram, veritatis originern, rationem aeftimantes. Quod quidem divortium ac disiidium, etfi propter innumera illa, quibus humanitatem affecit, mala, cordatior quisque acerbisfime ferat, necesfe fit, in naturam tarnen, cum Religionis, ad uniuscujusque captum conformandae, exotericam, tum Philo fophiae, fontes rerum vifurae, non rivnlos folum confeftaturae, efotericam intuens, vereor ne ad ir.-itum cadat omnis, illas in gratiam reeonciliandi fpes et conaraen, quamdiu integra fit, quo loco diftent inter fe, et quo conveniant, quaefiio. Illum certe, qui humanitati favet et bene cupit, laboris, in tricis harum rerum explicandis, collocati, non poeniteat, cum reputet, multum interesfe, virtutis praecepta, tamquam imperiofi diftatoris cujasdam decreta, fequaris, an, ut in tuo ipfius finu coorta, in tuamque te poteftatem fummam vindicatura, quod pe&ore inclufum geftas, tribunalis jusfa ra-

15 nm Γ it V^l.n TS ί>τηγ II jusfa fufpicias ac venereris. Ut autem appareat, causfam, quae Religionem inter et Philoiophiam pugnain niovit fpeciofam magis, quam veram esfe, e re duximus capita utriusque fufius exponere. Abfoluti idea, veluti cardine fuo, vertitur omnis cum Philoiophia, turn Religio; neque vero eft, quod dicant, Religionem voluntatis, honefta fecutae, quippe quse, futuri anxia, fupremam inter humanse iortis fragilitatem et legem illam aeternam, cui nullo umquarn tempore debita perfolvere natura noftra poteft, harmoniam defiderat, nifu, uno atque certo inniti fundamento ; nam praeter quod oppido pateat, longe plures, quam qui virtuti ftudent, Dei opinione gaudere; illam de fumitio Numine ideam cur immediatis aliis non annumerem animi perfuafionibus, certe non video. Scilicet Abfolutum, in quo Philoiophia verfatur, triplici fpecie, confcientiae iiftit, Religionis, Honefti et Pulcrl ideam, quae, etfi facie veniat intelledtui intuenti, pro diverfo contemplandi loco, diverfa, una tarnen eft, ut' poteaeterna; ii enim confideraveris, iive infiniti cum finito luftam, ex qua, inquietatus infinitae finitionis fenfu, animus in Numine fupremo refugium anquirit, iive fummum bonum, metam illam nulla umquarn humana contentione plane collineandam, quam proponit mortalibus lex moralis, iive denique formas, quarum venuftas oculos noftros pafcit, cum ab ingenio humano rebus impresias, tum ad hujus exeirsplum et normam in na tura repertas atque magni seftimatas; admireris, necesie eft, seterni, intelle&ui non niii ftatis vicibus emetiendi, angu"

16 auguftisfimam fimplicitatem. ieterni defiderio i ta et virtufce fua involuta mens, rerum* humanarum pertaefa, Abfoluti fruitur intuitione. Quid autem erit intelledua- Iis hic intuitus, niii cum realitate congrua idealitas, ieu, quod eodem recidit, Abfoluto conformis idea? Punctum igitur dari, in quo cum Abfoluto coalefcit ipfa Abfoluti cognitio, certo conftat; formam ii fpedaveris, ae«terni ambifcum habeas, veluti fibimetipfi reclufum, materiam ii cogitaveris, cum finiti, tum infinit! immemor, realitatem cernas permanentem, in cujus profundo finu amica latet necesfitudine jundum utrumque. A quo principio profeftis, cum quomodo Philofophia, omnia, quse fua funt enucleando, promisfa perficiat, tum quo pafto Religio illi cohaereat, olim pro virili disquirere, in animo eft.