Μλο. 'DAN. BOÉTHIUS, RELIGIONIS CHRISTIANE IN ETHICA NOVI TESTAMENTI ELUCENTE, VERITATE. Joh ann. Edman. UPSALi^, DISSERTATIO CRITICO - THEOLOGiCA,

Transcript

1 D. Ό. DISSERTATIO CRITICO - THEOLOGiCA, DE - VERITATE RELIGIONIS CHRISTIANE IN ETHICA NOVI TESTAMENTI ELUCENTE, quam SACR/E REGIM MAJESTATIS GRATIA AD PR. MAX. REF. FAC. THEOL. PUBLIC CENSUR SUBMITTIT Μλο. 'DAN. BOÉTHIUS, ετη, et. polit. prof. reg. et ord. design. past. in danemark. JACOBO Respondente BORELIO, STIP. REG. WESTMANN O. D. XXIV APRIL MDCCLXC. IN A UD. GUS T. MAJ. Η. A. M. S. UPSALi^, typis direct. Joh ann. Edman. ^ -.«r-vnt

2

3 DE VERITATE RELIGIONIS CHRISTIANE IN ETHICA NOV. TESTAMENT, ELUCENTE.. I, Quitemur, pio & laudabili Religionis confilio rationes Sanftisfimae, exponere quam adnituntur, prof!- ut tam credentium tuanquillitati profpeftum eant, quam, quos inxeandem infideles faepius intentarunt, impetus propulfenr, argumenta armaque vel ab interna Religionis Chriftianae indole, evidentia & probabilitate, vel ab externis, Divinam illius originem teftantibus, & hiftorice probandis, rebus colligunt. lila, five ab interna Religionis indole defumta argumenta, praeparantia refte habueris; quippe quae de gravitate rei, de qua agitur, monent, praejudicatas contra eandem opiniones removent, animum» audientiam paratum amicumque in reliqua, quae Religionis veritatem extra dubium ponunt, argumenta reddunt. Quando vero de interna Religionis indole quaeritur, id preecipue agendum eft, ut oilendatur, doftri» que ad nam, quam continet, Summo fuo Auftori dignam esfe; adeoque indubiis, quas ratio humana non poteft non agnoicere, veritatibus non contrariari, fed cum iisdem, quantum limites, qui humanam circumcludunt fcientiam, judicare permittunt, amice confpirare. Continet vero & praefcribit Religio & credenda & agenda, A unde dup-

4 2 De Veritate Religionis Cbrißiana dupplex, internam Religionis indolem refpiciens, oritur argumenrum: alterum quod credendorum, alterum quod agendorum, dignitarem & veriratem monftrat. Prius praejudicatas contra San&isfimae Religionis dogmata tollit opiniones Sc removente potisfimum vi gaudet; pofterius vero pofitivum quoque robur fecum ferre vi letur, adeo ut ipfa pmeceptorum Ethicorum, e libris Novi Teftamenti eliciendorum, veritas ianctitasque, teftimonium de divina dogmatum, qtiibuscum conjun la funt, origine & auctoritate ferant. In hoc argumenro adornando nöitram qualemcimque ponere conllituimus curam. Cum vero res ipfa a fummis peitpicacisiimisque Viris roties pertra Iata fuerit, ut no vi quid iilorum laboribus addere non valeamus, id noftrnra tantummodo esfe judicavimus, ut, qua fieri potefl: brevitate, formam argumenti, ab illis allati, ita iniirueremus, ut uno quaii obtuitu fumma illius capita Sc ad perfuadendum Sc probandum vis Lefturis ferner offerant, iisque circumclufa fe commendent cautionibus, ut in abufum trahi nequeant. Hoc enim argumentum a nonnuilis adhibitum fuisfe deprehendimus, ut puritate praeceptorum moralium, quae fe inculcare perhibent, fomniis, Religionis nomine a fe venditatis, au loritatem Sc fupra«naturalem originem vindicarenr* Nemo unquam prsfidia Sc fulcra felicitatis humanse debita examinavit attentione, qui non iimul fasfus fue rit, agnitionem Summi Numinis, fapientisfimique Illius in res crearas imperii, ar lisfimo nexu cum morali hominum natura copulatam esfe, adeo ut haec fine illa efficacia fere omni privaretur, illa vero, hac fublata, probata Sc indubia haberi nequear. Argumentorum enim vis, quibus fides, qua Religionem naturalem ample&itur hu mana 2.

5 in Ethica Nov. Teßament. elucente, 3 mana mens, inniti.tur, ultimum a moralitate, five, ut loquitur Celeb. Κλντ, a) qui hane rem non contemnenda colluftravit luce, a ratione pra&ica, pondus habere, extra dubium pofitum esfe arbitramur. Quando igitur ad Re ligionen!, quam fingulari Dei beneficio, ad defe&us natu ralis de Deo cognitiohis tollendos, revelatam nobis venerari licet, firma perfvafione ample&endam, Sc a dubiis, quibus pasfim vexata fuit, liberandam animum convertimus, ipfa rei indoles poftulat, ut illius praeeepta, cum pra licis rationis prineipiis, urut ultirnis in natura huma na verae omnis Religionis fundamentis, rite conferantur, ut, quid ab iisdem fulcri Sc commendationis habeant, appareat. Nec plus, quam par eft, juris rationi huma na: per hoc Religionis examen tribui, quis fufpicari poreft, niii fimul profligatum jamdudum reftaurare voluerit errorem, qui inter Scholafticos olim vulgatus, in favorem papifticae tyrannidis defenfitabatur: fcilicet, ut loqui illis mos erat, moralia non cadere fub demonftrationem. Ut vero licitum hoc examen vite inftituatur, quasrendum, quas fint prineipia rationis pra&icte, ad quorum normam praeeepta morum, cujuscunque fuerinr originis, exigi debentj Sc deinde certa via, eadem ad hanc normam exigendi, ffatuenda. Rationis ideoque poteftas, cum omnis in eo confiflat, ut datas Tibi res & cun tam idearum materiam colligat Sc conne&at & in iisdem fyntheticam unitatem producat Sc reqwirat, haec ipfa facul tas, circa agenda occupata, Sc regulis vitarn fubjiciens, ab iisdem requirit, ut idoneae haberi queanr, quae in univerfales naturae leges transformentur. Mac vero in re conüftere putamus univerfalem formam generaleque illud rationis prineipium, ad cujus normam dijudicanda funt iingula praeeepta ethica, iive eadem invenerit hurnana A 2 ina) Kritik der praciifchen vernuft.

6 De Veritate Reiigionis Chviftiana induftria, ßve fuperne data nobis commendentur. Ne vero erretur in adplicatione hujus principii ad regulas vitas rnoribusque datas, eadem ratio jubet, ut in ipfo a- gendi & praccipiendi principio, qtiod folum ad univerfa«]itatera> in qua nihil deiideratur, afcendere poteft, primura hane fbrmarn quasrat, & deinde in partieulari il~ lius ad datas agendi occafiones adplicatione, five iingu- Iis praeeeptis, eorundem cum generali agendi principio convenientiam & ab illo du tam originem videat. f. 3. Iudicata iic necesfaria Sc generali norma, ad quam rationi prseeepta ethica dijudicandi poteflas concesfa eft, videndum quid vitas rnoribusque praeiertimne facri Növi Teftamenti libri; quod niii a prasjudicatis opinionibus libero animo, <& ad juftas verasque Herrneneutices regu- Jas erutum fuerir, folido omni noilra de praseeptorum Reiigionis redtitudine Sc dignitate judicia carebunr fundamento. Quod ad vitae normam fancitum reis εννόμου ι Cor. 9: 21. voluit Sancdisfimus Reiigionis no ilra Au&or vel praseeptis, in Libris Ν. T. coniignatis, conrinemr, vel a vitas Salvatoris fanftisfimo exemplo hauriri debet j oportet enim nos έτως πεξίποιτέϊν KctSws εκείνος- 7ΐεξΐε7ΐάτψε ι Job. 2: ν. β. 8l ipfe de Te teftatur, fe non venisfe κατοολυσαι rov νόμον^ αλλα τίχησωσαι. Math. 5: ν 37 quod dotlrina Sc vita ilabilire legem verumque illius fenfura monilrare interpretandum esie exiftimo. b). Quod ad b) Hane vocabulo ττληξωσΰίί inesfe vim & totius orationis a Salvafcove in monte habits contextns δζ pracipue verfus 19. monfh-at, ubi voci Åvsiv, ejusdem act KOilc&Åvstv fignificationis, opponitur 7ίο\ειν }{ομ ^ασκειν. Gonfer. SAM. FRED. NATH. MORI Tbeol. Lipf. CeJeb». Disfetf. Thenl. & Philolog, SecundanK dt difcrimitic' finfus k? ßgnificatio> nfa m interpretanda*^

7 in Ethica Nov. Teßament. eluceiite. J ad ea, quae Sacra? Litterae dire te tradunt, erhica praecepta primum attiner,. five firnilitudinibus, narrationibus Sc parabohs continenrur, v ide η d tim, ne vocabulorum interpretarione quid peccetur, quo in officio non omnes femper fatis caute verfatos fuisfe arbitramur; ut e. g. quando φοβον c) per timorern ubique explicarunt, cum po tius per reverentiam interpretari debuisfent. άοίκλειτιταε i Thesf. 5: v. 17. per conrinue precari, cum perfeverantiam in precando, quam vis preces noftras non ilatim. exauditas comperierimus, innuat. Cavendum quoque, ne, quaa figurate di la funt, ad verbum, ut ajunt, explieentur: ut Math» 5: v. 29. Sc Math. 19: 12. Co). s: v* 5, hac enim in re graviter errasfe Sc Patres nonnullos antiqua: Ecclefice, & pofteriorum temporum fanaticos conftat, dum evangelica prsecepta, figuris invoiuta, ad litteram explicantes varia opinionum monftra formarunr. In explicandis porro Sc eruendis e facro Ν. T. codice proeceptis moralibus obfervandum probe monet fana omnis Hermeneutices ars, ut, qua occafione praeceptum aliquod datum fuerit, quid perfonarum rerumque cireumftantium fpecialis conditio requiiierir, videamus. Hase enim ii debita cautione confiderata non fuerint, verus prseipientis Sc admonentis fcopus apparere nequit, nec generale praeeipiendi prineipium, a quo di tandas omnes ratio jubet leges, e praeeeptis datis erui poteft* fed particularia praseepta facile cum generalioribus cornmutantur Sc contra» Litteras iic Sacras *volventi, facile ap- A 3 pare» c) Vocabula φόβος Ιξόμος conjunch Phil. 2: v» 12» eadem ratione, ac Hebraeorum Μ NT & nijh, vid. Pf. 2t ν. II. eum indicant a- rrimi hahitum, quo erga iuperiores fummosque Imperantes affe&um esfe decer. Hinc fenfus dicti Paulini eft: Operam date vtfira Jalati, cum debi ta Suttimo falutk veftra Auciori reverentia. Causfas reverentis verfus infequens adferr»

8 tf Be Veritate Ueltgionls Chrißiatta parebit, quasdam ita Apoftolis di ba esfe, ut non ad reliquos Evangelii Do&ores, nedum ad fingulos Chriftianos, transferri debeant. Exemplo fit Math. 10. Quasdam a confuetudine & moribus locorum & temporum omnino pendent ut ι Cor. 11: v Multa ad infantiam Reipublicce Chriflianae tantummodo pertinent, ad adultiorem illius ietarem non extendenda e. g. coniilium Pauli de ccelibatu, 1 Cor- 7. Qiiod deinde ad regulas vitce, exemplo Saivaroris nobis propofitas, attinet, non minori cura obiervandum esfe arbitramur, quid, in Hiftoria fan&isfimte vitee occurrens, ad negotia publica Illique propria, quid ad privata & communia referri debeat, ut in illis elucefcat, quam dignum Se gesferit gravisfimo Sibi demandaro munere, Patrisque voluntatem fapientia & pietate impleverit: In his vero, qua moderatione vixerit, qualis inter homines, inter familiäres, in otio denique Sc folitudine fuerit Sc ποίσοιν ώκοίίοσυνψ impleverit dr Vi enirn fic omni privarentur impia eorum confilia, qui argumenta undique conquirentes, quibus veritatem Religionis fufpe&am reddere queant, nonnulla in ipfa Chrifti vita, ut humanitatis regulis contra ria interpretantur e). 4 Praecepta ethica e facris Novi Teftamenti libris, hac cura eruta, quis unquam examinavit Sc communera, quam fpe&ant, metam animo praefentem habuit, qui non abund) Confer. DOEDERLEIN Opuicnl, Theo!, i:mam De Htßoria tenenda tradendaque necesfitate ac modo. e) T/ εμοι y&j σοι Joh. 2: v. 4. perverfe hac ratione interpretatum, di&io eil proverbialis, diverfi, pro varia morum & locorum conftitutione, fenfus; nec aliud innuit, quam permitte, ut tneo utar judicio in i\s} qua muneris, mihi a Patrc demandati, propria funt.

9 in Ethica Nov. Teßament. eine eilte. 7 abundantiam χάξιϊοε qgj «AjjS&W, in qua di&ata fuere, mirarus iit? qui non eodem πνζυμοιίι datas regulas folas quae in univerfales naturae leges transmutentur, dignas esfe agnoverit? viamque faluris, naturae entis, ratione praediti, convenientem his unice contineri fasfus fuerit? Qi.ii infelici praejudiciorum nube occoecari, veritatem dogmatum fantisfimae Religionis agnofeere noluerunt, praeftantiam tarnen Ethicae Chriftianae venerari coati funt /). Nec dubito, quin dubia, quae ad illius autori tärem diminuendam adferre pasfim folent Religionis inimici, corruerent,, ii verae interpretandi regulae minus negle&ae fuisfenr. Exemplis plurimis hanc noftram pro bare fententiam posfumus, Ted pauca tantum adferamus. Vitio Ethicae Chriiiianae faepe verfum fuit, quod in illa multa defiderentur, praeeipue fi eas fpetaveris regulas, quibus communis hominum in focietate viventium falus contineri debet. Sed ut taceam, hac argumenrandi ratio ne commisfum esfe errorem, ignorantiam in ipfa philofophia prodentem, haud facile exeufandam, Ethices Poliiicesque officium confundendo, & quae omnium tempol'um öl locorum esfe debent, cum iis commifcendo, quae pro diverfa rerum externarum conftitutione apud unamquamque gentem variabilia funt; ipfa, quae in NoviTeiiamenti libris proponuntur, praeeepta monftrant, alienos Sc Chriftum öl Illius Apofiolos fuisfe a legibus civilibusferendis, id enim folum fpetant, ut vero Dei et humani generis amore praeparent homines, qui, in quacunque collocati fuerint virae conditione, concesfas fibi animi corporisque vires ad id, quod Deo gratum, focietati öl hominibus iingulis falutare fuerit, inveüigandum öl iincero f) Vide, qua in honorem Ethica Chriilian«attulit ROUSSEAU Eviile Tom. II»

10 g Ds Veritate Religioms Cbrißiathss cero ftudio promovendum. Neminem itaque, nid de vero Religionis fenfu ignoranrem, negare posie exiitimamus, mencem iincero Evangelii Spiricu agiracam, iive in legibus ferendis, iive in iisdem obfervandis occupata fuerit, fiimmo ad munus fibi demandatum rite obeundum ferri ftudio, Gravisiime prasterea peccatum femper fuisfe arbitramur, quando praecepta Religionis, quae tota animi eft, eoque fpeéfat, ut amoris vi omnes a&iones fubigat Sc dirigat, te rn e re in politicas & for.enfes regulas convertere volu= erunt. Multa enim, ut Salvator ipfe fatetur. Marc, ίο ι v. $. 7ΐξοζ την σκληξοκο&ξ$ιο&ν hominum permittere ut majora evitentur mala, praecipere coguntur leges ci viles, qute ab interna perfe&ionis lege condemnantur, & quce vir probus & bonus fibi ipfi non permittit. Sic prseceptum Chrifti Math. 5: v non fucatum veracitatis ftudium commendans, & om ne jusjurandum, privatim faftum, perfeftioni Chriiliante contrarium esie innuens, perperam & fanatico errore ad necesfarium jurisjurandi in Toro civili ufum reprobandum adhibitum fuit. Sic quoque, quae de causfis divortii traduntur Math, 5: v non eo fenfu prtecepta fuisfe, ut necesfa«rio legis civilis autoritäre fancirentur, facile videbunt, qui miminerint, divortium apud Judeos non inter causfas forenfes relatum, fed difciplinae fuisfe domeiticae g ), more apud plures antiquas gentes ufitato h), A perverfa vel parum cauta prseceptorum Evangelicorum-interpretatione örtum esfe arbitramür, quod aucloritati illorum ge nerali quid de&ra&um iri autumarunt nonnulli, quibus quaedam Religionis mandata cum focietatum humanarum, civig) Conf. DOEDERLEIN Opufc. Theo!. III. De Cbrißo a Legibus civilibus ferendis nlieno. h) Vid, Tacitus de moribus Germanorum.

11 in Etlica Nov. Teflament. einteilte. civilium prsecipue, fröre minus congruere vifa fuere; Hujus funr indoiis Baylii de robore iocietatum Chriftianarum dubia, impiumque Mandevilli commentum de viciis privatis, falutis publicae fulcris. Plura enim facrai Scripturse loca ejusdem fenius ac di tum μν\ άντκ&ψαΐ rea τίονεξω Math. $ * ν. 39» 41. i), inde a Juliani tem pore in rei Chriilianse iudibriuni faepius allatum, a vera fignificatione detorta, in contumeliam Religionis vertere haud erubuerunt. Optandum föret, ut bonse causfae defenfores ab his in interpretando erroribus immunes fuisfent, melius enim fic & Religioni & fibi confuluisfent; nec ultro rem, per fe planam Sc perfpicuam, difficultatibus implicuisfent, quae ut folverent, ad ibphifticas haud raro argumentandi rationes confugere coaéti funt. Sic Jennyns k)9 inter recentiores Religionis propugnatores, alias non fua laude defraudandus, hujus fe reum facere videtur erroris; virturem enim ibcietatibus htimanis proficuam Sc necesfariam cum virtute Chriftiana pugnare, hancque illam omnino interdum excludere B far) Haud abfonum nobis videtur, contendere, Chriftum in prteceptis, toti generi humano falutaribus, tradendis ipecialem iimul haud raro habuisfe refpeöum ad ea tempora illumque rerum ftatom, in quibus vixeruttt Apoftoli primique Chriftiona? fidei confesiores. Hinc Loc. cif. fincerum pacis ftudium menremque ab omni vindiflae cupidine alienam generaliter cotnmendante, fpecialiter omnia privat» hominis contra iniqua quoque Mngiftra- Uts Civilis decreta violenta remedia prohibita voluisfe, verborum, quibus uticiåyova collatum cutn Eur, vis indicare nobis videtur ; Nam ξαπιζειv lov Math. 26: v. 67. λαβείν lov -χϊΐωνα confequens Iis Kg&tjvat 8ζ αγγαςευειν, haud incommode per coa&ionem ad fervitia publica interpretandum, allufionem heic failam esfe ad confuetudines Judeorum foreni'es, innuunt. ) Α View of tbe internal evidcnce of tbe Cbriflian Religion Ed. fc. p. 9}. 6c Sequ.

12 De Peritate Religionis Cbrißiatics fatetur» quamvis inde quoque, ut novum pro prsftam tia Ethics Chriftians argumentum exfurgat, follicitus videatur. Quamvis vero fic haud metuendum fit, ne in Ethieis Religionis Chriftians prsceptis aliquid pra&icis Rationis humanas principiis contrarii in veniatur; fed e con trario fatendum, iingula cum iis, quac ratio univerfaliter bona habere poteft, optime confpirare; moveri tarnen forfan poteft «Sc fspenumero mota eft qusftio: annon dogmata, qus credenda Religio cum agendi praeceptis conjunxit, ab horum vi Sc au loritate, quam necesfariam ratio alias agnoiceret, quid detrahatj quod, Ii debita inter utraque harmonia deiideraretur, hsc ad illorum commendarionem tanto minus valerent, quanto majori jure a Religione requiratur, ut mor um emendationem Sc vi ts fan&itatem tota quanta ipe&et. Qu i vers? virtutis incitamenta Sc fulcra, eorumque ad vires humans mentis habitum, ea, qua par eft, attentione perfcrutati fuere, dubitare nequeunt, quin ftudium virtutis non fucatum languefcat Sc fenfim depereat, nifi adfint certa de hu mans naturs dignitate Sc excellentia perfuafio, ahioresque, quam qus fluxa hsc Sc peritura rerum fcena continentur, fpes. Neque posiunt quin fateantur, ab indole motivorum, quibus ad virtutem colendam alliciuntur humans mentes, plurimum pendere ipfam prsceptorum, virtutis causfa obfervandorum, puritatem. Jure quoque requirunt, ut propofita Sc ad prsceptorum, amorem Sc benevolentiam unice fpirantium, commendationem data dogmata animi vim non deprimant, fed erigant. Poftulant denique, ut, qui ad falutis viam mon- Itrandani Sc commendandam traduntur, fidei arriculi ni hil

13 in Et hiva Nov. Teftnment. ehtcenie. ii bil contineant, quod perverfa mortalium ingenia nitro ailicir, ut iisdem in perniciem humanae focietatis aburanrur. Ad has prsecipuas poflulationes examini fubjici non recufat San&isfima noitra Religio, & eo majori fplendefcit praeiknria, quo accuratius examinata fuerir.. 6. Cum praeceptis, quorum fan&itatem dudum agnitam habemus, amice confpirant Religionis Chriftianae dogmata. Quid enirn ad ideas, de praeftantia Sc dignitate hu manae naturae, alendas fovendasque aptius unquam mente concipi poteft, quam ea do&rina, quae non fpecialem modo hominum Sc prsecipue proborum Deum agere curam affirmat? Ted quae tora in eo occupatur, ut doceat, Deum ita dilexisfe humanuni genus, Sc ejusdem lapii & in perverfa ruentis miferarum fuisfe, ut in ejus falutem FiIi um Suum Unigenitum tradiderit? Joh. 3: v. 16. Ipfeque errantibus falutis viam fpeciali revelatione monilrari curaverit? Quid ad fpes laetiores virtutique amicas animo fovendas convenientius? quam Divina au&oritas tollens vacillantis humani ingenii, iib ipfi reli ti, dubia, de futura, poft mortalem hane rerum fcenam, vita? Quid ad virtutem efficacius»? quid fublimius? quam do h*ina tota eo fpedlans, ut praefentem ftaturn non alio coniideremus oculo, quam ut praeparationem ad meliorem & perfediorem conditionem, cujus potiundi fpes confcientia fidei Sc caritatis, hoc eft, officiorum, quae praefens poftulat conditio, non intermisfi ftudii, tota quanta innititur? Si itaque pura ea ad agendum motiva fola haberi posfunt, in quibus ratio, perfe&ionis regulis fe fubjiciens, nihil defiderat, ea, quae Chriftianis propofita fünf, obedientiam ex amore in Deum non fucato expoftulan* tia, utique purisfima funt. Quae enim in proemiorum pollicitatione non elucet fapientia? α οφθαλμός «'κ «Je, Β 2 8Κ

14 12 De Ρ7evitate Religionis Cbrißiavd ύ'λ tfx8g é', καιi ότζΐ ν,αξόίαν άν^ξωττα ύκ οίνεβ-ή-, cl ητοΐμοίσεν ο Ssoe reis ccyu7!oovw άντον. ι Cor» 21 9 i dum ialfae Religiones alia, quam quae perfe&ioni contrariis favent affeftibuss ne in futuro.quidem ilatu, fuis asfeclis polliceri valent praemiä. Hsc vero ftngula, quam vis Jlaera, virtutique a- mica 5 fpe animum non posiint non erigere viresque ad bona quaevis incitare, vulgata ramen eil contra Etbicam Chriilianam objeclio, quod dyra feveraque nimium fit, iisque tantum condirionibus falutis fpem permittat, quae animi fpiritus, ad bona tendentes, metu potius deprimanr, quam fpe alant & foveanr. Sed, ίι quid nobis videre liceat, totam hanc obje lionem animum, non vero per~ feclionis fludio incitatum, fed inordinatis tacite velihcaturum affe libus prödere, cantendimus» Ipfa enini ra tio, in idea virtutis formanda, perfeflionis protorypon, ad cujus normam verum fuurn hominumque prerium unice dijudicandum esfe agnofeit, ita non poteü non a- dornare, ut, eundem animo vitaque exprimere, fe imparem esfe fateatur, quamvis iludio fatigari nefcio & con,- rinue progrediendo eidem adpropinquandi fpes reli&a fit. Nemo igitur, nifi a cceco affefluum impetu, non vero a ratione, normam vitae petierit, San&isfimam Religionem, inculcantem οοχμσμόν, ύ χωξϊε a^eis ''ο-ψεταα τον- Κύξίον. Ebr. 12: ν. ΐ4 nimiae feveritatis arguere poteft. Eam vero eo plus beneficii in fe continere videmus, quo laetiores fecum adferat, de fuperno in boni (tudio auxilio, promisiiones, medelamque infirmitatis humanae in praeftita a Chrifto iarisfa&ione quaerendam. iccvrts άμοίξτη, ποοξάκλητον εχομεν τΐξθ τον ττχτεξοο Iij<rSv Χξίςον ϋίκοαον. ι Job. 2: ν. ι. In fe denique nihil continent Religionis dogmata, fi eadem rite nobis cognita redd ideri mus,, quod in perniciem humanae focietatis verti poteil. Salvator aperte docendo. Joh. 18: v. 36. η ßocaiÄiicc vj εμη ån het, εκ ris κόσμα réjn omnem praecidit fpem, alias Religionis vi adqu i-

15 in Ethica Nov. Teßament. clucente. /3 adquirendi vires, quam qua valimratis mor um que emeadatione ferne t produnr. Facile hinc colligitur, quantum abfit Chrifli doctrina, a fanatico illorum errore, qui per jpiatonicum, nefcio quod, cum ccelo commercium fubliirien quandam, rerum quoque naturaliurn feie ηtiam, ab» fconditarum Si futurarum cognitionem, menribus infundendam, fibi promitrunt, Sc fic falfa fpe re lum virium> homini naturalium, ufnm pervertunr, viamque aperiunt perverfis ingeniis, qua omnia felicitati's humanse moralis» que ordinis fulcra vaciliantia reddere posfunt. Innocuam fic non tantummodo habemus Religionen^ fed quae ad veram quamcunque virtu-tem colendam inci» i-amenta adfert aptisilma, optima. Et hac prsecipue in re praeilantiam Ethicae Chriftianae confpicuam esfe arbitramur; quod facile evinci poreft, illam cum mor um dodrinis, quce ante Chriflum notae & inculcarse fuerunr, comparando. Quae enim poft Religionis Cbriftianse publica» tionem vel Religionis vel Fhilofophite habku induise ap~ paruerunt ethica fcripraj purkatem, qua femet commen«dare videntur, aut dire&e aut indirekte a facra hac dodrina mutuasfe, haud difficile demonftraru erir. Teilatur Hiiioria & confiteri etiam coguntur Religionis adverfarii ab aera Chrifliana morum dodrinam raeliorem & puriorem induere cepisfe faciem. Nec amici in falutem focietatis humane, ex hoc fönte derivandi, effedus attentum converiionum humanarum fpedatorem fugere posfunt m) Gentium antiquorum, atque ut de fapientia 8c fcienriis iniirudisfimis tanrum loquar, Grsecorum Rom an o rum que Ethicam maximo laborasfe defedu, sequi rerum aeftimato» B 3 res 7») Egregie hanc rem illuftravir. Tyge Rothe; Om Cbrißend, virk ning paa Fulkßagems titißmd i Europa,

16 14 De Veritnte Religion is Chrißianß res Facile nobis concedent, quum confideraverint, eam perpetuo quafi divorrio a Religione Feparatam FuisFe. Cuirus Deorum, Sacerdotum curae reli tus, alia femper requirebat officia, alia vero morum praecepta, a Philofophis inculcata, «Sc ii haec Sc illa quodam aliquando jüngerentur nexu, arbitrarius hic omnino erat, politicaeque arxi originem debuit, quae Fuperilitionibus Fua firmare decreta optavir. Neque illi, qui populäres Fuperflitiones Fpernere, Sc, five per traditionem, quod veroiirnilius nobis videtur, iive propria meditatione eruditi, ad unum Deurn mente concipiendum tandern afcendere coeperunt nj, il~ lius a'u boritace officiorum necesßtatem firmare unquam re&e calluerunr. San&isFimus Religionis noft-rae A'u&or Folus aerernum necesfariumque nexum inrer Divini Numinis cultum «Sc veram virtutem ita docuit, ut ejus veritatem percipiant rüdes quoque animi, agnofcat vero Sc veneretur quisque, quo magis Fcientia inftrüäus fuerir. A Socrate, Piatone, Stotels que u Fitatis ad virtutis eommendationern For mulis, quas veras fubiimesque agnofcimus, realem «Sc ple num Fubjicere FenFum Religio Chrifliana prima Folaque do cuir, cujus Fi tolleres do&rinam, Formas quidem virtutis, Ted vac-uas Fere, vita Faltern omni &efficacia privatas, tantum haberes. 8. Agnita hac Erhicte Chriftianse praeflantia, ita Religio nis Fan&isEmae caufam aftam esfe apparet, ut probabilitate, haud Facile refraganda, Femet commendet. Inta&am omnino otiofam relinquimus qnaeilionem, quae ad hunc locum moveri ForFan potuisfet, Fcilicet: an ingenio humano, Fibi ipfi reli lo, omnino impervia eil via, Religio nen! cum veris morum praeceptis conjungendi, in cellentiam qua ex- praecipue confpicuam ethicaechriftianae, confen- Fu η) Conf. Mbiners Tfifloris Docjtrinee de vero Deo & Jerusalem Betracht. Τ» II. Betracht. I.

17 in Etbica Νου, 7eftament. elucente. 'f fu fummorum, tam fcientia quam pietate confpicuorum virorum, pofuimus; Ted unicuique judicandum proponimus : an ad fidem pronius haberi poteft, Chriftum Apoftolosque Illius, inter inhmse fortis homines natcs Sc educatos, nuljis humanarum fcientiarum praefidiis munitos, eas maxime falntares proprio marte invenisfe Sc fummo cum fuceesfu docuisfe fublimes veritates, circa quas furnmi η o mi nis Philofophi, inter gentes fcientiarum ctiltura nobiüsfimas, fapientiae & eruditionis opes, ab omnibus orbis tum cogniti partibus anxie conquirentes, errarunt Sc vacillantes quasdam vix adferre potuerunt conje&uras? quam confiteri eos Divino fpiritu aclos fuisfe atque eam ob causfam totam, quam tradiderunt Religionem ut veram Sc a Summo Numine datam venerari? Veneratione Sc fiducia, du» bitare nefcia, illam certe profequuntur illi, qui de vera falute fua anxii ad eandem rite confugere, ab illa dulcia vitas folatia haurire novaque indies ad virtutis Radium currendum robora petere didicerunt; veram enim lic Evangelii vim experti, ipiius Spiritus Sa.n dt i tedlimonio munita habebunt pe&ora. Quamvis vero experiri recufan tibus iirmam fuam dare nequeant perfvaiionem,, vi&rix tarnen eorum erit causfa, dubitantibus enim monftrare posfunt, temere rem, antequam eam expertam habuerinr, rejici, praecipue cum de fan litate & veritate doftrinas in iis, de quibus rationi judicandi poteftas pe^misia eü, dubitandi non adfit locus \ Sc experientia doceat, nulla, ut tarditati Sc perverfitati humanae efficax medela paretur, rejicienda esfe remedia. Quod, fi eadem in Chriftiana Religione rite quserere difcerent homines, veroque illius fpiritu animerentur, novum rerum ordinem, Deo gratum hominibusque falutarem, nafci videremus. o) Lockium nobiscum coufentienrem nominasle fuficiat, vid.. Reafim*- åhnes of Chnfiinnity*.

18 .. v -' * -. v '