ORATORLB, Mag. Ρ Ε T R I EKERMAN, Ex Jujfragio Amplifftmi Senat. Pbi/oß In Ittvtfiri ad SaUm Acadewia y. Sub. PRjESIDIO lim CRLtlinRlUMl,

Transcript

1 a F. SPECIMINE S. ACADEMICO F. ORATORLB, LEVITER ADUMBRATA; ΡΑΕΊ EM POSTERIOREM, Ex Jujfragio Amplifftmi Senat. Pbi/oß In Ittvtfiri ad SaUm Acadewia y Sub PRjESIDIO lim CRLtlinRlUMl, Mag. Ρ Ε T R I EKERMAN, Eloquentiie PRQEESSGRIS Seg. & Ordin. PRO G RA D U, Publico eruditorum examini modefte fubmittk < Aeumnus Zedritziänus, MAGNUS LEVER1N, Mansson. UPLAND US. In Auditor. Carol. Major, ad diem xxvin. Maii. Ann i MD C,C XLIIL Horis, ante meriäiem, folitis. UP SA L UE iinprefla.

2 Siae R:se Mrtis MAXIME FIDEI VIRO, AiiL Regiae CANCELLARIO, ILLUSTRISSIMO COMITI ac DOMINO, Dn carolo friderico piper, MiECENATI GRATIOSISSIMCX OVert ignoti Tibi, IfluitrMTme Domine C O MES, auboris, non alio7 quam folo materias fretio, tommendabili7 ut infimnm hcumgratiae Tuje, ad quam omnes^ quofquot fro~ fenfijjtmae TüJE tlientelae additti fumus, devotißima te* kbrandam mentejiiaviter togimur, concedas? humiuime Merare audeo. Rio buk wnamini ftimulum addidit frofior

3 gi'or iüejü'mad tares tuos aditus\ ψιί nugwrimt mihi contigi't, tum feitχ admoverer dirigendis fludiis Fjus, quem fanguinis claritate ΤIBI arcle groginqvum voluit jufijtque natura. Ut itaque venerabundjgratijjjmique a tiimi, novam fuam ogiimefentlentisfelicitattm, qua ful tanto aujgicio vivere mihi Iimit, quoddäm exftaret iotu~ mentum, fimulque kvijfmi nominis ignorantite, qua a~ gud Te laboravi, quodammodo occurrcrem, hot, qukquid efl ogellte, Celfiffirno Nomini Tuo infcribendwk gutavi. Plus quidem jufto fibi vinditare videtur auda«tia mea, quod munufculum, ingenio minusfelici, fkteque tennitatis ogtime confcio, adornatum, oculis Tuis, nil nifi limatum ö* vette dobrime comitatu ftigatmn defi«derantibns, tum Ipse, non ßhm fiimma generis nobi* litatis, fed etiam literarum gloria inter lumina Patrite noftrte grxclare eminens, offerte geftiat > verum offne remern, toitfiliifiii fit fere imgatientern, mirifice erigit mdlaglane verborum goingafatgrxditanda gratia Tuä, qua erroremforte, ex gttecigiti erga Te gite voltintatrs affebu natum, benigniffime tollt, fge ducot tertiffima. Hänt eandern intomgarabilis favoris auram, cujus duk tiffhna grimordiajamjam gerfentifcete mihi videor, ut in gofterum exgeriri mihi germittas, humiüimis contetida grecibus. Sufgiria ego, quod unicum gotero, (S vota, gro gerenni Tuö, iuufltijfmteque ξ5fglendidijfimte Tu/B Famiiite flore feliciffimo, nulfonon temgore, effundam 9 germanfurns, dum viχerο, llluftriilimi Nominis TÜ1 > flätor tf dietts äevitiffimtis MAGNUS LEVER1N.

4 Oariffme Oömme CANÜIDATE1 TEnero '& vacillanti calamo, plus Clariflime Domine Candidate, amoris, erga Te, quam eruditionis adhue oftentanti, audaciara innoxiam facilis, credo, condonabis, ii jüftiffimara.mihi laetandi, fimulque labores tuos Academicos, mox ad finem perdueendos, lauroque promeritx jamjam vicinos, Tibi pongratulandi materieoi arripuerit. Hane autem cupiditatem valde inflammavlt fvaviilimus Literarii nos inter commercli ienius atque recordatio, quo, licet perbrevi,huc usque mihi Jrui contigerit,iiihilo tamen minus minutulum huac operae Tuas,quam mihi, in.literis,&: in primis eloquen-..tise elementis erudiendo, infumiifti, fru him, hac potiffimum o.ccafione,tibi offerendumexiftimavlin laudibus quidem Tuis extollendis jam aliquantifper commorarer, nid earundem immaturus eilem interpres, & Tua modeftia me ab hoc conatu deterreret, i- piiimque deniq: peregregium Tuum opus, biiiis jam partibus nobiscum communicatum, easdem fine a- liunde affiimto colore prsedicaret -Potior! itaque iure ad vota confugio, velit iiipremum Numen ita honeiliffimis Tuis favere conatibus, ut ea demum aflequafis prsemia, qux indufhiam Tuam, Mularum & in primis Suadae itudiis dicatam, propemo fåum zqmre poflxnt Vale. ;0ab Stromftad.Pridie CalencSar, w MDxtiu. Gabriel Sture.

5 A «5 & $. IX. Oft leviter indicatam, in priö* ri diitertationis noßra? parte* pervetuftam Artis Öratoriae originem, ejusque, apud Gras cos prascipue & Romanos, infequentes lastas,aut triftes, quibuscum lu&ata eft^ vicis fitudines, quas eftecerunt, ut, diuturna acerrimorum ingeniorum induftria atque cura multiplici, infignem perte&ionem confecuta, fatorum dein injuria, priftinum fplendorem fuum vel penitus amiferit, vel pauca ejus veftigia retinueriti pariterque poft allata quasdam ofiiciorum ejus gene ra, virtutes & vitia, quibus partim Fungi, par tim exornari aut obfufcarr folet facunde dicendi follertia; jarn in eo verfabitur prasfens nofter cona tus, ut oftendamus, quam efficax & falutare in vita hominum communi fit artis nofiras imperium, F vis

6 3» W 1o( Hl visafqueutilifas. Ab ufu itidern ejus infigni,qur, ii re&e eadem adhibeatur, uberrimus eft, abu fum ejus, quo non raro eam adeo inquinari & a deftmaro fcopo detorqueri videmus, ut quidara non folura eam nulio amore dignam, ied deteftabilem & maxime pernicioiam judicent, quoties id permiferit occafio inilitutique noftri ratio, diligenter diftinguere ftudebimus. Inde futurum auguramur, ut genuina, & flaxanima haec ceterarum artium domina, armis innoxiis & legitimis animos noftros in fui obfequium trahens, fplendidiflimum, qui fummo jure ei debetur, nito rem retineat, & ab omni viticrum forde, qua eam türpiter obducere non verentur homines ma.levoli & impudentes, qui rebus prceclaris fua (latuere pretia nefciunt, immunis reddatur. Quoniam autem, ut diximus, omnis noflra difputa tio eo pertinebit, ut commonftremus, quantum lucis atque emoiumenti digniflimum eloquendi fludium omni vi^as noftri conciliet* primo nobis examinandum eft, quaenam & quotuplex fit vita? noftras ratio & divifio, quasnamque ejus genera Vaftiffimam & ionge lateque feié diffundentem hujus amplitudinem inträ tres potiflimum clafles five ordines, (ornnia nim perfequi non posfumus, cum innumeri fere, a fe invicem magnopere difcrepantes, occurrant vivendi modi) Sacrum nimirum five Ecdefiaftjcum, Literarium & Civilem, coaréhbimus, Omnis enim vita noftravd facris impenditur curis ac vigiliis, pro a> terna

7 «SMS ) o C 39 terna animarurn falute, poft finita hujus tempo ris fpatia, obtinenda, fufcipiendis; vel fuavilfimis mufarum ftudiis do&isque laboribus, quibus Reipublicas & ornamentum & utiiitatem afferimus, atteritur; vei denique quibusvis civilibus negotiis, ex quorum diligenti exercitio commu nis civium falus atque feiicitas otnnes quaii fuos ducit fpiritus perpetuoque fuftentacur, detinetur. Nec nobis, varia & diveria vivendi genera coniiderantibus, ullum occurrit, quod commode ad claffem hane tripertitam reduci non poteft. Hane igitur ob cauiam officio noftro fatis nos fa&uros, &Le6ioris, cujus perbenevolo favori iterum exiguas ingenii vires majorem in modum commendamus, defiderio optime obtemperaturos, fperamus, fi eloquentiae uium in triplici, quam ex trimembri adhibira divifione nobis efformamus, re-< publica, Sacra» Literaria & Civili, oftenderimus. Hinc, ut opinamur, facillimum eil judicatu, qua in re dulciffimus iuadae eultus ceteris ftudiis, qui bus fapientias alumni gloriam eruditionis fibi comparare fatagunt, ancecellat: dum enim ha»c fere anguftioribus circumfcripta atque inclufafuntcancellis, fuisque* quas finu fuo fovent, rebus contenta, aliarum plerumque fcientiarum cornmerciai non tam anxie expetunt; haec ars noftra q?quo ac iooffenfo, ut dicitur, pede omnia pervagatur doörinarum genera, ex quibus fecundum argumentandirobur, vario rerum pondére munitum, fibt acquirit^ fmequibus> ut isepius monuimus, eio- F ζ quen-

8 40 4M ) Ρ C Μ* quentia, verborum pompa tantumrnodo fuperbiens, puerilis plane, languida, exianguis, ne dicam inutilis & faftidii plena eilet, 5. X. Quemadmodum fan&iilima rerum Divinarum noticia, quam DeusT. O. M, nobiscum be# nignifiime communicavit, omnibus iis ftudiis 5c artibus > quae, ab humana induftria profeéfce, ad faujus vitae vel utilitatem, vel elegantiam, pertinent, longe anteponenda eft ; Ita iis, qui eloquentias ftudio fe totos dare > atque inde verum iibi decus comparare cupiunt, primo loco ean dem commendamus. Quod ne temere dixiile vi deamur, rationem CQtifilii noftri plenius indica* bimus. Eft nimirum nobiliftima eloquendi fa«cultas, ut cetera nobis divinitus collata munera, in falutem atque felicitatem noftram data. Ad hane igitur promovendam & obtinendam, quicquid in feopis habet, conferre debet. Cum ve» ro in fluxa & caduca hac vita perfe&a felicitas locum noninveniat, quin, fi quasdam nominan* da fit, lubrica profe&o, inconftans, innumerisque illa expofita fit serumnis; feliciiéme veriabi* tur prudens eloquendi vehementia in impellen* dis nominum animis, ad omni, quo fieri poterit, ftqdio & impetu affequendum fummam illam beatitudinem, pils olim poft hafce, quibus ineludimur, vivendi angüftias, in ccelis exfpeftandam. Et hac dicendi materia Oratori nihil poteft excögitari nobilius, fecundius* dulcius atque utili-

9 -m ) o ( **». 4, tis. Unde etiam fuafit effecitque fumma ejusdem majeftas, drgnftas & utiiitas, ut effulgente, fingulari Dei beneficio, e priftina fpiilaque caliginé, nitidiftima Evangelii luce, in roftris Ecclefiafticis dicendi confuetudo maxime nobis coeperit effe familiaris ac frequens, ceterisque dicendi modis* palmam pr^ripuerit. Sicut autem facrum hoc dicendi vrunus omni tun eft graviflimum & multis propterea obieptum difficultatibus, ita nec temere a quovis erit adeundum. Conabimur ita que, pro modulo virium, exprimere imagieem bo η i concionatoris, ut appareat, quibus ille, tam natura?, quam artis & do<ftrina? pra?fidiis inftru- <ftus, ad dicendum accedere debeat. In hoc Igitur merito deftderamus, ut in aiiis pra?claris oratoribus, qui profanam profitentur facundiam, o innia ea dona, quorum prodiga eft benignior na tura, ingenium nempe felix, mernoriam firmant, fuavemque vocis & oris commendationem &c. Cum hifce docibus fi conjun&a fuerit innata cpia?- dam vis atque vehementia, qua fe ad divinum hoc munus ferri trahique fentrt, adfunt profeéio in eo certiflima facrae eloquentia? praefagia. Ar tis prasceptis, cum profanis dicendi artificibus, utitur nofter fere iisdern, quamvis aliquanto parcius & fine ullo artificium oftentandi pruritu: quapropter ea denuo afferre, eftet propemodum aåum agere«fini autem, quem pra?co Ecclefiafticus fua oratione intendere debet, minime fufficit ingenita haecad ornate loquendum proni- F 3 tas,

10 4* 4W )o( Bi tas, prasceptorumque, quibus illa regitur pérfi cicurque, iupellex, nifi illis afliduiflirnum facra Tum literarum ftudium, divino quodam inflamrmtum fervore, mature acceiterit. Habet enim facer dicendi magifter hoc cum ceteris fua? artis cultoribus commune, ut non folum audientibus oble&amento eile, motus de ilimulos in mentl bus eorum excicare, fed etiam, quod in quovis dicente praeftantifiurum ducitur, inter deleäaadum, docere ei injun&um fit. Sunt namque il- 1 as arbores ncbis grata? fimul de utiles, quas de foliorum amcenitas de fru&uum ubertas amabiles reddic. H&c vero docendi gravitas, nifi e verbi divini fontibus haufia fuerit, nihil fane au&oritatis de iidei habebit. Hinc etiam citius de divina quadam vehementia movemur de convincimur eorum fermonibus, quibus apte addu&a Scriptu rs S» teftimonia robur de fuccum conciliant. Posfunt alii oratores fua quique lingua prodeile de laudabiles eile ; Oratori autem Ecclefiaftico, ii muneri fuo ianftiflimo quodammodo par effe vo* luerit, minime fufficit unius alteriusve lingual cognitio; fed vel maxime ab eo requiritur, ut ii bi familiariflimas habeat eas iinguas, quibus ipfe Deus in fandtiflima voluntate fua, nobis aperienda, Hebrsea nimirum de Graeca, ufus eft. Exaöa harum notitia inftru&us, verfiones quaslibet, tanquam rivulos, impuras fa?pius aquas trahentes,deab ipfo fönte longius interdum aberrances, minoris faciet. Pr^terea, ut fortius corroboret facram

11 4& ) o ( Η* 43 facram & fublimem hane doftrinam OratorS.fum* morurn Theologorum fententias confulere novit, eorumque prseceptis ita fe tiadere,ut non tanturrt 4 vero cceleftis fapienti feniu penitus imbuatur, fed iniuper eam fciencer a temerariis ha=retico rum litibus, quibus in devios errores fa?penumero miierrime abripitur, liberare poifit. Et facris hifce ftudiis il comitem adjunxerit Philoiophiarn facer nofter eloquens, multum in dicendo juva-* bitur, cum illa pra?beat uberrimam, licet minus perfeftam, de Deo refte & verecunde cogitandi materiam, nullo etiam accedente revelationis ad^ niiniculo. Ex unico hoc fonte faniorum gentilium, a revelata divini eultus notitia renaotiftimorum, prasclaras de Deo fententias & admiranda plane~ judida profluxide patet. Cum tot tantisque doftrinas munimentis, quibus nititur facra eloquendi ars, unde etiam eruitur omnis inveniendi dc inventa apte difponendi copia, non fine maximo fruftu conjungitur purum, perfpicuum & ornatum dicendi genus. Quid enim, quagfo, a?quius & convenientius eile poteft, quam in tradenda fcientia omnium puriflima & fpirituali quodam nitore fulgentifllma, fermone puro & evidenti uti? Hujusmodi autem diftionis evidentiam hic inculcaipus, qu$ unicuique pari celeritate iefe offerat, cum multa a dofto & perito oratore dici ac proppni poilint, quorum intelleftus doftas quidem aures fugere non poteft, plerumque ve ro irnperitas & agreft^s, An refte & fine metti ieme?

12 44 ^ > o_ ( temeritatis, cujus nos forte arguent a nobis hac in re diflidentes, varia illa dicendi ornamenta & lumina, quorum Iargam fuggerit ars Oratoria copiam, facras orationi inferenda fint, de eo exorta & mota fuere multa & pergravia multorum certamina. Contendunt hi, quibus ha? deliciae difplicent, & quidem non fineratione, veritates cceleftes tanta? efie virtutis & efficacia?, ut nihil eis afferri poflit roboris ex anxie quasiitis borum ver- phaieris & blandimentis, tantamque eis Ineile dicunt docendi atque convincendi vim, ut, omni oratorio arrificio fublato * mentibus noftris mox frena injiciant. Ad horum fententiam iubentes nos aggregaremus, fi facile nobis perfuaderi poflet, res quasdam, eam ob caufam, quod tantam nafta? fuerinc perfeftionem, tantique fint pretii, ut nullus iuperfit acceflioni locus, omnem ornatum refpuere : verum ex con trario non fine caufa arbitramur, lilas 9 quam vis nullorum ornamentorum per fe indigas, his ta rnen, fi commode adhibeantur, nulla ratione, non iolum qua pretii fui magnitudinem minui, fed potius ita illuftrari, ut non pollint non vehementius nos afficere, haud aliter ac adamas, nobiliorum lapidum praeftantiflimus, a follerti arti fice expolitus, & munimentis ex auro ornate & decenter fabricatis inclufus, nobis majora vibrare videtur lumina, quam fi fplendido hoc ornatu deftitutus, nudus & impolitus appareret. Hoc idem admiccere fublimiorem illam myfteriorum falu.

13 -m yo( s» 45 falutis doftrinam, qua nihil perfeftius & fvavius in hac vita efie poteft, omnes experiuntur ii, qui in cathedris facris fuam exercere folent operam. Nec expers eft ipfa fcriptura divina memorati hujus arrificii, occurrunt enim ibi paffim pluri mas fententiarum verborumque emphafes, in quibus furnma & omaes humanas dicendi vires fuperans majeftas & (piendor eminet. Et cum hinc certo conftet, ipfösqratores ΰεοπνευςζς hasce fermonis delicias non prorfus afpernacos fuis fe; nos jure etjam tantorum Oratorum veftigia & exempla fequimur. A polito & jucundo hoc dicendi genere non aiieni fuerunr primi Sc antiqui illi Evangelici prascones, quorum facunde confefta volumina abunde teftantur, eorum quosdam ranta fere eloquenti«laude fua 'illuftraite tempora, quanta olim iummi iili eloquentias pro ceres Arhenas, vel Romarn nobilirarunt fuam. Paucos illorum heic memoraite fufficiat, Ambrofium nimirum, Mediolanenfium Epifcopurn facundiffimum, cui Auguftinus, haerecicis adhuc indulgens erroribus, poftea vero ab iisdem liberatus, non tam ex propofito haurienda? verita tis, quam ex admiratione eloquentias, qua itidem excellebat Ambrofius, aures dociles accommodaviile fertur: Auguftinum, diicipulum nullo modo tanti doftoris degenerem» exirnia ingenii fubrilirare copiofaque difputandi iollertia prasditum: Chryloftomum, nomen 3b aureo fermone, quo in depingendis & forcnandis vircutum pr««g ceptis,

14 0 4N )»r» ceptfe, vere Chriftiano dignis, ufus eft, fortitum: Tertullianum celebrem iuae Ecclefi# doörorem, & La&antrum, qui ob fummam dicendi vim atcfi laudem, qua Ciceroni, confummatifiimo hujus artis parenti, non multo cefllfle quibusdam vi detur, Cicero Chriftianus di&us fuit. Cetera Ecclefiae lurnina, eadem arte corufcantia, bre* vitatis caufa, heic prastermittimus, In hoc certe plerique amice confpiraite cenfendi funt* quod flilus purus, planus & ad vetuftam illam eloquen» tiarn quam proxime accedens, femper fuerit idoneum adminiculum propagandi Sc a barbaris fu perftitionibus vindicandi vera? religionis puritatern. Praeterea,fi quodammodo obtemperandum fit communi horninum genio & aefiderio, non plane damnando, quo vehementifiime ad ea am ple&enda «Sc diligenda feruntur, quae r ornatu quodam decenti veftita, oculis auribusve objiciuntur, fequitur, vel ideo modicum ornamento- rum ufum Oratori S. non prorius negligendum eite. Hifce diutius manenc auditores attenti. Sic enim, nefcio quo vitio, animati fumus, utficca veritatis diuturnitas, quam nulla? comitantur di&ionis veneres, quibus fubinde intermixtis mens noftra novas accipit attendendi vires,tx~ dio non raro nos afficiat, eodem fere modo, quo novimus,folida Sc dura ciborum genera plus fatietatis afferre, quam molhores eos, qui diu tius absque faftidio fapori indulgent. A contiauis verumtamen hujusmodi blanditiis, quibus,

15 4H ) o ( Hl 41 ab altera parte, non minorem parit audientibus nauieam imprudens orator, diligentiflime abftinendum eft. Putreicunt enim citrus ea poma, qua? nihil, präster dulcedinis & coioris venuftatem, habent, Ingenti denique cum fru&u ab O ratore S. adhibetur prasftantiflima commovendi ars, qua opegeftuum, rebus conformandorum, animorum tempeftates in audientibus vel excitandse, vel excitata? fedanda? funt. Sice. g. ma nu veluti ducit orator auditorem in igneas & ealamitofas damnatorum latebras, ubi omnia asternis gemitibus ejulatibusque hominum miferrimorum ftrepere attonico vultu indicat, fimul que voce, inter lacrimas erumpente, fignificat, cosdem lu&us atrociiiimos omnibus, qui vel tan tillum a lege Divina, exaåiffimam, tam internam > quam externam ianåimoniam exigente, recedunt, ex juftiflima Dei vindi&a certo demum imminere. Hoc modo perterrefa&um audito rem, cum in viribus ejus, naturalt labe inquinatis, minime fitum fit tanto dulciffima legislatori placere, evangelii voce, lcetiflimam pra? fe ferens tum Orator fpeciem, a limine mortis revocat, proponendo ei inexhauftam meriti Chrifti tnagnitudinem, legis minas pleniffirne tollentem. Prona heic feie offert, ut in aliis do&rina? falu> tifera? articulis exponendis, dicenti oecafio exourrendi in vaftum artis Oratoria? campum,utendique variis,explicandi, illuftrandi & exaggerandi artificiis, quibus multum conducunt orationi G 2 pas-

16 43 4M )σ( Hl paflim inte^tas επίζενζιςτ άατυπωσις, ειχών * χ# ξά^ειγμα, επιφώνημα,, πζοσαποποίια, επανοξΰ σις, άναφοξάγ χλίμαζ,. παξάλειφις, παρρησία &c. Haud incommode di&ioni etiam facras obrepunt tria illa in fcholis Rhetoricis diu percele* brata caufarum genera, Demonftrativum, Deliberativum & Juridieialer cum heic fit copiofus Iaudandi vel vituperandi, fuadendi vel diiiuä dendi, accufandi vel defendendi locus. Pietati enim, princip i & alma? ceterarum virtutum genitrlci > null# dignas Faudes, nee vituperia im pie tati, deteftandas peccatorum quorumvis nutrici, effingi poifunr, In illa aflidue expetenda, in hac ferio exftirpanda ornnis defudabit oratorius fuadtndi vel diiluadendi impetusr Pios, fummo* nifu Deo placere ftudentes, contra quosvis ho ftium fpiritualium tumuftus defendet, impiorum vero, perpetuis flagitiis vitam fuam contaminantium, vehementirtlmus erit coram tribunal! dr vino accufator«. Hifee adjumenfis, quas jam breviter attulimus, optime inftru&um eloquentem facrum, adnuniftratorem reipublicas Ecclefiafticas dignifll mum, pariterque efficaciilimum inftrumentumr illuftrandi gloriam divin am, in diesque äugend! numerum eorum, qui ßdei finem, falutem nernpe animarum, reportaturi funt, futurum exifti«mamus. Si ad hasc vftae eum commendaverit m- tegritas & omnibus amica rr orum dulcedo, tan tum concionandi magiilrum collaudabunt juvemsy

17 «}0( ι» 0 nes,admirabuntur fenes, in ejusque confpeélum, quafi ad ialotem fanitatemque, prorepenr asgri, negle<9o medentium imperio. A nobis autem quam longiffime abiit, ur credamus f verbo di* vino, modo iine errore ex genuinis fuis princi- piis tradrfum fuerir, quicquam virtutis & efficaciae ex dicentrs moribus, velredis, vel cum venerabili ejus officio minus congruentibus, aut accedere, aut decedere. In adverfam tarnen o- pinionem plurimi facillimo negotio abducuntur, cum videant, quorundam vivendi rationem a do- Örina, quam in cathedra Eccleiiaftica tantopere inculcanty diverfiltimam eite. Optime vero tolli hic error poteft iirnili, fumto a ftatua mercu^ rmltf proficifcentibus accurata itineris fpatia indicante, modo juftis pofita fuerit Ibcis. Äb ufu iniigni 8c peramplov quem artern Orat, in facrcr dicendi genere prsefrare diximus, valde abhorret indignus atque deform is ejus abufus. Hac utuntur prave facundi homines, tanquam decipiendi artificio, ad concirandas adverfus veram religio«nem graviflimas rixas éfc controverfias, quibus molles & fluxi animi a veritate 8c puritate coele-* fiis doårin«abducantur. Quorum errores, fu co dicendr obduåi, tanto facilius aliis imponere podunt, quanto plerique natura prpniores funtad ailentiendum illis, qui, fuaviter biandiendo &adulando, eos in fuas trahunt partes. Hinc nom raro evenire fölet, ut eioquentia a quibusdain a- Μ ftamna* feditionum & error um vocitata fuerit.. Q % pep

18 5 ΊΚ )«f W perniciofiffimis au tern ejusmodi homfnibus, quibus nihil perfuadere difficile eft, & quibus difpu tantibus, quid verum fit, non dijudicari quivit, Collicite abftinendum eile, omnes, qui in cce:a & praecipitia judicia deferri nolunt, profitebuntur.. XI. Oftenfo, quanturn opis & utilitatis pr^clara i& juftis fuis circumfepta limitibus eloquendi virtus civitati facra? afferat; progredimur jam ad dulce 8c amicum ejus cum profanis fcientiis con- Jbrtium. Injuftas eorum criminationes heic nul lo modo attendimus, qui eam e feholis eruditorum prorfus eliminandam judicant, arroganter & fernere contendentes, difertis hominibus con, venientifiimum eile, mentiri, decipere, circumvenire, prasftigias ac laqueos verborum ne&ere, rerumque naturam, in quam Jibuerit faciern vel habitum viribus eloquenria? deformare, ideoque nullam huic cum Philofopho, cuius omnis cura in cognofcenda & aliis demonftranda vericate, defudat,affinitaiem concedunt. Similitudine pla ne incongruenti garrulam fuam fententiam firmare conantur molefti tantae artis irrifores* a probis 8c formofis virginibus petita, quarum omnetti a natura datam venuftatem colore fa&icio & medicaro ornandi artificio corrumpi di&itant, Iti iniquiflimis autem horum deliriis deftruendis hoc erimus breviores, quo certius conftat, enormia ifthxc eloquendi vitia importunis tanturnmodo blateronibus, qui turbinibus inter eruditos moe yen?

19 SW ) O c Hft- ven dis Sc excifandis alendisve nati veluti fullt fa* <ftique, familiaria efte; a cordatis vero & reéfce änimaris Oratoribus, quorum omnis dicendi fervor in i is, qua vere bona, jufta & honefta funt, confumitur, lon ge abhorrenria» Hinc etiam Ci cero, fummus alias eloquentia? patronus* indi - fertam maluit prudentiam, quam ftulram iöqua* citatern. Nec nirniam eorum morofitatem asquo animo perferendam efte arbitramur, qui, quam* vis eloquentiam conviciis non profcindant, & per" fe laudandam cenfeanr, e Philoiophorum tamett coronis eam prorfus expellere volunt, exiftimantes, omnem fermonis άπά$ειαν fapientes maxime: decere, foiaque veritatum arduarum ac fublimiorummyfteria, ftne ulia cura verborum, eos deleftare. Sed licet patiamur, ad tsediumusque,fe-/ veros hos Catönes fuo, hac in re, abundare fen-' fu; at nulli tarnen dubitamus, philoföphandi rationem, modico eloquendi ornatu politam, pleris-* que vehementer placere. Ex conjun&o enitff re-* rum Se verborum fplendore majus öriri lumen neceite eft. Hac quoque ratioue animus difcentis: jucunde alitur duplici cum ipiius do&rinas, tum rnodi eam tradfondi dulcedine. Et cum faspius* occurrant apud Philofophos furornas rerum aufteritates & fubtilitates, quibus omnis veluti languefcit noftra difcendi cupido, has apto & eleganti di cendi genere quodammodo mollienda? funt. Nanr laudabile nobis ducitur, mufas non folum in ani^ mo,, fed etiam in labris habere, cum aliis non? minus, >

20 $2 HHH ) o ( I minus, quam nobis ipfis fapere debeamus. Feliciifimum autem adminiculum» quo mentes noftra? harum delictis locupletanrur, eft profe&o cafla & decenter facunda dicendi ars. Neque hac quicquam aptiusdari credimus, quo ad intima fapientia? penetralia, ejosque a vulgi noticia remotifii mos receous pervenire poflimus, Abunde hoc intellexerunt antiqua?, tum Attica?, tum Romana? fapientia? dodores, quorum eloquenciflima fcripta indicant, eos cum philofophia, amiciffimo veluti connubio, copulaffe eloquentiam. Ex con trario recenrior nos edocuit experientia, muitum amifiite luminis & honoris arnpliflimum philofo phia? ftudium, quamprimum negledadc male habita fuerit eloquentia vera dt genuina» eique, inyidia temporum, fuccererit adulterina. Sordidam denique dt iniquam eorum fententiam noftram nonfacimus, qui, omnera plane fermonis eleganciam Philofopho adimentes» barbarifmis Iniuper dt lafcivia? verborum patrocinantur. Exi* ftimant bi lingua? Latins, qua commodiffime (cientia? traduntur & addifcuntur, tantam eile penuriam, ut, nulla ratione, novis in re literaria iqventis, qua? recentioris a?vi follertia detexit,absque nova vocum acceflione iufficiat. Sub bis larvis horrida dc teterrima fermonis flagitia, di&ionis caftitatem, fände eruditis cuftodiendam, val de deformantia, proiata fuerunt. His fcetetfcholafticorum quorundam incultus dt ipio pene fono iimendus ftilus. Nec facile quispiara, horum dodri-

21 ) ο ( m*?3 do&nnis alfquantifper immoratus, fatebitur, veteribus eos Philofophis fuiiie mulro fagaciores Sc graviores in inquirendis&iuo ingenio locupletandis & iiluftrandis difciplinis, quart vis cura pur^ diftionis eis nuili fuerit impedimenfo. In hoc vero maxicne eminet peccati eorum atrocitas, quod cumuiis vocabulorum, ex arbitrio effi&is, non contenti, ita a genio Sc nativa linguae ftrudtura recedant, uc nihil fere, präster literarum pi&uram, remanear. Latinitatis, priica fua munditie fic fpoliatas, Sc barbaro infuper fqualore inundatas, veteres profe&o rnaximi nominis Oratores, II in vitam aliquanrisper eis redire concederetur, tam vehementer miierefceret, ut la crimis pene conficerentur, pervidentes omne linguae fuas decus adeo turpicer defioruiiie. Et multis interpretibus opus illi haberent, fi linguam iiiam, nihil präster latinum nomen retinentem, reéte intelligerent. Hanc linguas impuritatem qui cum philofophia conjun&am amanf, ejusdem ferme faporis cum iis erunt, quibus o- ptirase dapes, negligenter parata? Sc pateris, vulnerum forde inquinatis, ailatae perplacent. Né^ autem videamur a fcriptis Philofopborum omnia plane vocäbula, quorum nefcia eft aurea Orato rum Latinorum aetas importune rejicere, rationemjudicii noftri explicabimus. Philofopho fuo quodam jure admittendas funt ea? voces, quas parce Sc commode effinxerunt acutiffima maturiorum temporum ingenia, quibus in eruditis Η arti

22 54 4M )?(»» artibus vel emendandis, vel augendis, fenfum cogitationum brevius & plenius iine ambage exprimere poilent. His ob ingentem concinnitatem & commoditatem, quam mediocriter adhibita? afferunt, cornmuni docentium confenfu f fua aflignata eft tutela & au<ftoritas. Eft omnino quarundam artium ea natura, ea indoles, ut quaeque fuas pofcant proprias loquendi formu las, quibus diuturnior itidern ufus jamdudum veniam concefiif. Verum fpuria eorum conamina merito improbamus, qui, prava duåi ambitione, linguam forte aptioribus vocibus locupletandi, vel penuriam ejus, qua foli iiii laborant, refarciendi, in his, iine ulla neceflitate, dum commodiores fuppetunt, accumulandis, fummam po^ nunt voluptatem. Nobiscum hac in re confentit celeberrimus J. Laur. Moshemius in praef. ad Cud- Worti Syftem. Intelleéh cujus pra?clarum eapropter judicium in auxilium fententiae noftrs heic Inferendum exiftimavimus. Falli, (ait) eos, qui fibi perfuadent, barbare atque ex praefcripto do étorurn illorum, quos icholafticos nominant, fcri bendum efte ilii, qui fublimioris philofophiai pra?cepta & fcita fermone Latino compleåi vult, Parum quidetn intereft veritatis, quibus formu Iis & dicendi modis jura ejus exponantur, modo perfpicue & plane tradantur: nec ego tam amens & expers ratiotiis fum, ut judicem, neminem apte, fcienter ac digne de rebus facris & Philofbphicis dirputare poi!e> niii orationem ad normam

23 4M ) β ( Hfc *55 mam Ciceronis eomponat, &, ipfa péfte, ut ita dicam, cautius vocabula fugiat Latinis auribus inrueta. Hoc tarnen libere confirmo, non tan» tam eile norainum inopiam apudlatinos, quibus res fenfus fugientes defignare licet, quantam fibi fingunt multi, eosque, qui modicam in legendis antiquis fcriptoribus diligentiam pofuerunt, fa tis inventuros efle verborum, quibus animi fui cogitata, utut fubtilifiima funt, commode ac ner vofe explicent. At nos plerumque ex tenui illa Latini fermonis fcientia, quam juvenes in flholis confequimur, opes ejus metimur, quod non fme vitio fit, raroque ad ipfos fontes, nifi fumma for, te neceifitas poftulet» accedimus. Quoniam autem eloquendi virtus nulli aefati eft inimica, quin potius tam juvenili, quam ma turiori & fenili muitum adjumenti, utilitatis, oble&amenti & ornamenti affert; ideoque primum videbimus, quantum valeat dicendi peritia in iis artibus, quibus puerilis intelle&us eft nutriendus, 5c deinceps qualitercunque oftendemus, hanc eandem aptam comitem eile fublimiorurn philofophiae partium, quae, tenera vel tardiora ingenia fugientes, prove&ioribus tantummodo in literis animis fcitu dignae habentur. Hinc commoda nobis exoritur divido eloquentia? in puerilem (ive Scholafticam, 5c virilem five Academicam. In fcholis,cum publicis, tum privatis, ubi pueruli literis primum tinguntur, adque majora olirn ftudia capeilenda praeparantur, eruditionis femi- H * na

24 56 4M )»( MF na fdicius facunda magiftrorum opera, quam ab rupte & nervofe eorundem docendi confuetudine imprimi, ipfa loquicur experientia. Ade e- nim mollis <5c imbecillis eft adhuc eorum intelligendi vis, ut ne primis quidem eruditionis elementis curn fru<ftu arripiendis fufificiat, nig eä ipfa a docente dilucide & admixcis Ioquendi blandimentis, quibus tener difcendi eorum ardor val de augetur & excitatur, exponantur atque illu ftrentur, &, quum res id exegerit, apte ad eorum captum arnplificencur. Ε contrario citius ille defervefcit, nullo accedente in informando dicendi ärtificio. Et tam imprudens fuique commodi nefcia eft haec a?tas, ut fe interdum ad difeendum allici pr«egeftiaü. Habet vero infantilis hfc error, vel eo nomine, aliquid in fe excufationis, quod initia do&rin cuivis, etiam maruriori, ingrata ήοη raro <3c difficilia videantur, & non nigferam pariant jucunditatem. Uude proverbia: Omnia conando docilis folertia vincic; Gutta cavat lapidem, non vi, fed fa?pe cadendo; radices do<ftrina? amarae funt, fru<ftus vero dulcesj&c. Posfet heic forte quisquam contendere, non id opis iitum effe in diferti praeceptoris poteftate, ut non eo faeile carere poftent a vida? difcendi mentes; ex hoc vero fequeretur, pueris facillimum efte, ex folis libris, Gne vivis pr^ceptis Sc incitamentis, fapere, quod tamen nullo, cum docentium, tum difcentium, teftimonio firmari multis poteft, perfuadebimur, Nec quin cyedaaius, facultatem

25 ) ö c m* st tem diceadi principem Tibi vindicare locum inter cetera docendi dona, quae probum arque do» élum prasceptorem comcnendant. Cum itaque diuturna non minus, quam laudabili confuetudine conftitutum fit, ut prima irnpendatur docentium cura deducendis difcipulis ad veram eam, qua eruditi maximeutuntur, Latinam nempe eioquentiam, cui olim obtinend# grammatices affiduum» que au&ores probatiores legendi imitandique flu» dium infervit; quid magis convenit, quam in di cendi arte, coram aliis exponenda, ipfum docen» tem peritiffimum eile.? Quo enim confummatior eft ipie artifex, eo nobilius quoque habebitur e- jus opus» Ne vero folo verborum ornatu fuperbire doceantur juvenes, in veilibula difciplina^ rum, quarum capaces funt tenelli eorum animi, fine ulla rnora, immittendi iunt. Ideoque novit fidelis magiftsr, qui fecundum & cbpioium na» aus eft ingenium, fumma & palmaria fidei Chri«flianae capita, qua absque ja&ura faiutis akterna? ignorari non poitunt, decenti perfuadendi & ex plicandi ambage tfronum mentibus ita infinüare, ut fimul cum do&rina, quam appreheodunt, fenfu quodam amoris 5c timoris Divini fenfim pauilatimque afficiantur. Hadem utitur docendi fa cultate, cum ad ea, in quibus utendum eil ratio* nis minifterio, tradenda perventum fuerit, blan de & apte oilendendo, quomodo ex igniculis vir«tutum, in nobis, ipfius natura? beneficio, laten«tium, majus earundem lumen accendatur, quo Η 3 omnss

26 * «II )o( ommis noßra vita mirum in modurn collußratur, ejusdemque honeßati & felicitati optime confulitur; qua?nam affe&uum inordinatorum 5c viriorum frena 5c remedia, 5c qua»nam s&iones nos ut mere homines, gentes, cives, fuperiores vel inferiores, parentes, Iiberos, dominos, fervos, &c.confideratos, deceant; quas omnia,facundum juris naturalis Interpretern ii fuftuleris, minora profe&o difcentihus afferrent emolumenta. Nec pueris magnorum do&orum fcita memoriter recenfere prodeilet, niii acceflerit ßudium, fe 5c vifam fuam ad eorum du&um componendi. Non enim haec addifci debent in folam fcientiae often tationem, fed potiffimum eum in finem, ut inde proficiat 5c emendetur tenera eorum voiuntas,in errores tunc maxime pra?ceps atque prona, quod fine eloquentiae adjumento vix ac ne vix quidern efficitur. Quemvis, puerili in literis educationi aiiuetum, fugere non potefl, plerosque, quam* primum aliquanto reöius ientire didicerint, credibiii in quodam veri inquirendi, 5c ex paucitate veriratum illarum, quarum certitudinem teneri jamdudum aflecuti funt, plurium copiam iibi ao quirendi defiderio trahi ; hane itaque cupiditatem fcienter inflammabit prudens magifter, 5c, ne in judicando fuos transgrediatur limites, jußis,quas Logica fuppeditat, regulis eam coercebit. Nec iolent honefte ambitioii juvenes acquieicere in ίοla eorum, quae oculis obverfantur, cognirione; fed juxta feruntur multa cupidine res prasteriras 5c ante

27 )or s ante fua tempora geftas, mence curiofa affequendi, cumnefcire, quidantea, quam nati funt, acciderit, perpetuam fapere pueritiam intelligant; haec igitur litis ut reftinguatur, adhibenda eft Hlflorhy eventuurn exemplorumque, quibus prsci* pue ofteoditur, virtutem femper fua naétam fu iffe praemia & immortales apud pofteros hono res> vitia vero infecutas elte vel poenas juftiflx mas, vel asternas ignominias, abundantiffima, un* de non poflunt non juvenes ad virrutis ftudium & amorem vehementer incitari. Multum juvatur traéfcatio hujus ftudii ornato fermone, & in hoc fere dominatur ars Oratoria. Cito enim e memoria effluunt ea, qua* parfimonia quadam fermonis narrantur; diutius vero & firmius in härent manentque, qua? ab hiftorico dilucida Sc commoda verborum copia adducuntur* Hoc diligenter obfervarunt antrquae hiftorias fcriptores, Herodotus, Thucydides, Livius, Salluftius, J. Caeiar, Cornelius Nep., Svetonius, Tacitus, alii que, qui facunda Vena res adeo vivide & felici ter exprellerunt, ut, dum eas fcriptas legimus, non videamur illas legere, fed ocuiis prope afpicere. Et cum fecunda rerum varierate, cujus? hiftoria ditiffima eft, aridum & exfangue fcribendi eamque explicandi genus non faciie fociari de bet, liquidem, hoc modo, magnopere Icedererur pretium ejus, quod in eo confiftit,ut fimul prolk & deleået, Eft enim id huic cum aliis rebus commune, ut, praeter utilitatem, quam prseftat, :, in

28 6g m ) o ( in ea etiam aliquid defideretur voluptatis. Créd;mus quoque hane, seque ac*ceteras, artern initio, necefiitatis quadamlege, expetitas acque.excoli cceptas eile; poftea vero, quamprimum hoic fhfficere vifum fuit, rnox de iis expoiiendis & a rr.cenioribus reddendis cogitacum fuir. Loquun tur hoc ipfum quotidiana teftimonia. Sunt hasc fere ftudia, in quibus confumi fö let immaturior artas noftra, & memoria?, qua ni hil in illa firmius & maturius eft, convenientisfima. Hic, ut alibi, vehementer abufum artis noftra? deteftamur; eft in pra?cipiendo peftis ejus tanto periculofior judicanda, quanto avidiores fumus in his annis, dum adhuc mens noftra, ut dicitur, in herba eft, & rebus dijudicandis impar, fine difcrimine arripiendi ea, qua? a magir ftro traduntur. Nam Quo femel eft imbuta recens, fervabit odorem lefta diu. 5. XII. Poftulat ordinis ratio, ut oftendamus, fublimioris philofophia? dogmata, qua? in Acaderoicorum confeffibus obvia, virile & maturum po-^ fcunt acumen, multum lucis atque emolumentf ex eloquentia? minifterio, difpari licet gradu, cum qu^darn magis, qua?dam minus illa indige ant, accipere. Unico 5c perbrevi argumento numerofum hujus rei probanda? officium abfolvere conabimur. Comple&itur nimirum philofo* phia, vaftiffimo fuo ambitu, inexhauftam omni* um

29 mt )o( * uni reriim varietarem & multitudinem, quarum humana capax eft mens; hasc, quamprimum ml rabili mduftria adeo accrevit, ut el plene addifcendas nulla dein fufficere potuerit alicujus aetas, in plura fcientiarum genera fecari ccepit,ut perfeftam quarundam, ii non omnium, notitiam con* fequerentur homines, cujus diftributionis origt nem fine dubio peperit ipfa illa rerum diflimilitudo, qua ipfae (ponte veluti in diverfas partes abierunt, fuosque pofuerunt fines, inträ quos quaslibet continerentur. Jam autem abunde a nobis commonftratum eft, eloquentiam fine re«rum commercio ventofam eile Sc canoram loquacitatem, omniumque opinione mutilam & ciau dam,fi Harum penuria laborarit, fiquidem ejus fit de omnibus rebus apte, eleganter & copio«fe dicere: cum itaque omninumero perfe&a elos quentia itidem majeftate Sc pondere rerum, per omnes fcientias, circa quas etiam occupatur philofophia, diffufarum, nitatur; hinc efficitur, has amice inter fe confpirare. Exempli loco quasdam recenfebimus. Theologiam naturalem, difcipli narn materias dignitate commendabilem, nunc non moramur, cum jamdudum probaverimus, veram illam Sc falutarem, ab ipfo Deo incunabula fua ducentem, nequaquam eloquendi artificium abnuere. et Legum 5t juris fcientiam hac arte noftra magnopere olim politäm & excultam futs* fe, teftantur antiqua Romanorum roftraförenfia^ quas, fub imperio eoruro confulari, perpetua Sc 1 Jau*

30 Υ*'(<**> Jaudabili dicendi vehemencia perfonuere* Et quam* vis hasc eadem ars in noftris tribunalibus hodie non tantopere expetatur; non fua ramen illa cayent dicendi tirtuce, cum improborurn hominurn malitia nullam concedat vel accufandi, vel defendendi quietem, fuamque quisque caufam judici commendare ftudeat, quod absque dicendi folier» tia commode fieri non poteft. Plena funt nofo^ comia teftimoniorum, difertos medicos, quibus, präster medendi artem, contigit fuavis atque felix linguas dexceritas,gratia fermonis medicamentorum amarulenciam mitigaite,morborumque vekernen tiam, ii mox non penitus abftuliile, quodammodo tarnen faspius leniiite. Philofophiam moralem, non vulgarem illam & puerili captuå infervientem, eloquentias viribus muniendam es«fe, & antiquitus munitam fuiile, documento fune aurea veterum hac de re feripta. Exigit utiliflima hasc difciplina, quas prima ponit fundamenta, quibus noftra vivendi felicitas fuperftruitur, fibi eon veniens tra&andi genus, hoc vero optimum fuppeditat apta atque elegans oratio. Vaftum Hi- Jloriae fludium fine ditäionis dulcedine amarum plerumque & cuique horridum videri, ex nuper diétis luculenter pateicit. In regno naturs, admirandorum fapientiffimicreatoris operum refertiffimo, multum prasftare ufum & officio reginae veluti fungi eloquentiam, idoneumque eile gloriae divinas manifeftanda? adminiculum, nullus dubitabit* Scieiuiam earmina conficiendi artemque

31 4M ) o C $ φ que Oratoriam fororio vincuio conglutinata efte, nec ulla alfa re, quam fola pedum & menfurarum axflßhqt, qua una altera aliquanto adflri&ior eftt differre, quivis in triviis Rhetoricis aliquantum verfatus* facile perfpicit, Et adeo vic^na eftora# toria? Poética, ut huic, quam phiioiophia?, propior cenfenda fit. Forte videbrtur iis, qui agreßem & incultam di&ionern eruditis concedendam opinantur, Metaphyficam certe, & fpirituum do ftrinam, difciplinasque Mathematicas, utpote Geometriam, Arithmeticam, Gnomonicam,Muficam, Aftronomiam,&c# ornnem repudiare ilili curam atque nitorem, harumque arcana fineadfcititio verborum lumine inveftigari pofie. His quidem ambabus largimur manibus, exquifitifiiinum eloquendi artificium ab illxs artibus merito exuiare, idque ob materia?, quam tra&ant,indolein, ornatuum dicendi plerumque impatientem, fimplicique proponendi fua dogmata ratione con* tentam; nihilo tarnen minus verborum puritatem & perfpicuitatem, virtutes eloquii primas & pra?- ßantifiimas, ab his nullo modo fejungendas exi«ßimamus. Reddunc namque verba nariva, uiltata & evidentia, viam illam planam atque facilern, qua aditus ad omnium rerum, ad quarum cognitionem adfpirare poteft mens humana, intelügentiamdatur» Hancdenique fidiffimam effe fententiae alicujus, vel defendenda?, vel infringenda?, prout juftitia caufa? poftuiat, rhiniftram atque ancil» Jam, optime norunt ii> qui itveathedris Academi- I ζ eis,

32 <54 4M ) o f»» eis, vel alifs doélisconventibus, ubi veritaris fus cipitur patrocinium, iuas exercere ingen» vires; folent. Heic autem ejus abufura, exicioiam o- mnium rerum peiiem, ab iis, qui vel minus do &i, iramatura quadarn oftentanda? dodrinae cupi «dine, vel errorum contumaciam quibus morofa veritati infertur vis, ducuntur, profe&um, veramque& germanam philofophandi rationem ma- -gnopere corrumpentem, follicite evitandum eile,, vel folum taciturnitatis noftra? argumentum fatis probabif. Et quis ta=dio vel dolore fe abftinebit, cum viderit plures interdum criumphos fola lin gual volubilitate calamique uberrate, quam vert täte ipfa, hoc comiratu fpoliata, parari? $. XIII- Breviter itaque perfpe&o ingenti eloquentiai ufu in re publica Sacra & Literaria, jam commoda le fru&us, quos ex ea percipit Resp u bl rea Cjvi Iis, confiderabimus- Sunt hujus flatus duo: unus, In quo, neminem timentes, fuavi fruimur paeis o- tio, & togatus; alter, dum om nia bellonse ftrepi tu & furore horrent, fagatusque appellatur. In utroque multum valet bene dicendi facultas,quam ob rem merito etiam voeatur paris ornamentum artnorumque fubfidium, Fuic hxc virtus prima ea radix multarum civitatum confticuendarum, rundemque unica & pra?potens faftigii, prae ceteris, ampliflimi origo 8c caufa. Hac enim * ur Ci cero art, homines in agris diiperfi, & in tedis ifilveftribus abditi, In unum locum compulfi funt & con-

33 m ) < $# # & congregati, &, orationem ftudiofius amftenres?,, ex feris & immanibus mitesfaäi funt & martfuecfj Nec tacka quadam & inopi dicendi fapientia hoc perfici potuifie videtur > ut homines a diuturna* coniiietudine ad diverias vita? rationes ineundai tradu&i, fimulque fidem colere & juftitiam retinere didicerint, & aliis parere fua voluntate con fueverint, ac non modo laboresexcipiendos,com* nounis commodi caufa, fed etiam vitara amitten dam efie exifiimaverint, nifi ea, quae ratione in * venta eftent, gravi ac fuavr eloquentia iis perfuaw fa fuerint. Prudenti hujus auxilio regna & im«peria,in ignobili nuper delitefcentia cafigine, bre* vi adeo exfplenduerunt, ut in fummo honore 8c timore apud finieimos & ceteros orbis ineolas eile cceperint. Probant h#c pervetufta Romanorum 8c Gra?corum monumenta, quorum potentia e par* vis admodum initiis, ope difertorum hominum, mirabiliter furrexir. Prydare fapieuti ejusdem duöu & aufpicio adminiftrantur Respublic#, geruntur magifiratus, exercentur judicia, unde et iam Philippus, Macedonum Rex, Solon, Lycurgus, Pericles, &c, qur fummas imperii apudgra?«eos tenuerunt; Confules Romani & pofl hos Caefares i pil ob fummam eloquenciam, hujusque prasfidio partam im perii amplitudinem & gloria m, a pud nos immortali gloria fuperßites funr. Nec diet poteft, quanta in Themidos facris quondamv & noftris adhuc teroporibus, fit auäoritas ejus* Kae circumfepti jurisconlulci ipartam iuamin bonot um

34 φ *m ) o( s# norum omnium laudem & levameti, iti maleve- Jorum conrumeliam & pcbtiam,ex asquiflima legum fententia, decenter & ex voto ornant. Hac adjuvante conduntur & fervantur leges, in qua«rum inccrrupto obfequio pofitutn eft prascfpuutn civitatis fulcrüm«in comitiis, ubi fumma & graviffima reipublica? negotia peraguntur, & in qui bus faluberrimis confiliis univerfa? civium felicitati fubveniendum eft, multum virium affert vi* &rix plerumque &fapiens dicendi fagacitas, eaque e o forti us eos munitos eite decet, quibus ex cujuslibet ordinis fuffragio injunöum eft pro foeils verba faciendi munus, quo felicius plurium voiuntates in juftifiimas fuas partes trahere, coneordiam aiere atque iirmare, noxios vero feditio# num turbines comprimere cupiverinf» Eioquendi beneficio regna inter & civitates,externs propulfanda? violentias aiiorumque reipublics com modorum gratia, firmiftima? ineuntur iocietaces, & foedera conjunéfiffirna, quo ipfo patet, Legato rum munera, quibus tanca rerum cura demandari fölet, eloquentia minime carere poffe. Hacfuavker impelluntur cives ad varia artium & operarum genera excolenda, ut funt mercatura?, qua?- libet hominum operariorum artificia, agricultura? &c. quarum vel diligenti cultura tam publica?, quam privata? opes indies magnopere crefcunt, vel fordida negligentia citius enervantur & abfumuntur; hinc apparet, ipfas cpificum officinas, uberrimos communis opulentia? fontes, fua quadaro,

35 mz )o c k cfam, vulgari licet 8c minus polita dicéncfi arte η orz deftitutas efie, vehernentiusque iß bis vigere tironum fludia praseeptorum blandimentis, quam verberum duritie, quibus fegnius plerumque pro» ficitur. Suavi denique hujus nutu multa ex par te regitur triplex illa Oeconomica focietas, Conjugalis, Parerna Sc Heriiis Prseter fanéfiilimas enim amicidas, quibus homines hominibus con ciliat, aråiora ne&it amantium vincula, bus ex qui legitimas dein&honeiliffima? oriuntur nuptias Has fequuntur paterna in liberos ittiperia, irf qui bus educandis vix exprimi potefl verbis,qua.ntum morbenti afterat prudens fermonis cukus. ratione inter ipia Hac materna alimenta non folum hauriunt tenerrimas mentes prima facundias femi^ na, fed eriam ardentiori incemduncur defiderio, plura ex xis, quae a peritis nutricibus blande 5c feite proponuntur,in dies addifcendi. Fuit öptiitius hic mos Romanis ufitatiffimus, etiam quapropter ipfas corutii cunas eloquentia quadam inclaruifte, Sc admiranda ejusdern prasfagia jamdudum' in pueris eorum animadverfa fuiife, comperimus* Praeclara quoque hac virtuté mifcentur in fervos dominorum jura; häc heris, präster obfequii glo* riam, tantum coneiliatur amoris ac venerationis, quantum decedit iis, qui, Laconico more, fuper bis 5c abruptis jubendi modis in fubje&os imperia exercent. Heic non multi erimus in excutiendo eloquentias abufb, quo per difertiflxmos homines, prave animatos^ plurima incommodorum genera

36 m < «3 o (» in civitates invefta funt, cum certo certius coti«het, hane aeque ac alias res in falutem hominurn datas, quando ad re&os ufus applicata fuerit, uti- Jiifimam 8c nullo modo contemnendam eite. Sic arma 8c varia illa dimicandi inftrumenta, quibus hofti nocemus, non eapropter damnanda fönt, quod iisdem vita etiam noftra nobis adimi poflit; nec ignis Sc aqua, unde fatpenumero maxima e- manant difpendia, ideo e medio tollenda?. Intelleftu facillimum eft, bonas res malas non eile,mo do Iis rede utamur. $. XIV. In bellis denique, dum patriae fufeipitur tutela, feliciter 8c ex voto gerendis,quantum eloquenfix iniic virium, paucis quidem fignificari non pptefl Hac armati ftrenuiflimi copiarum duces milites, invi&a Sc gloriofa vincendi cupiditateflagrantes, in medias hoftium turmas,inter borren» da ignium arrnorumque tonitrua Sc mil le mortes, forrifhrne fecum educunt. Hac mitigantfuneilisfimas illas ealamitates, quse bella plerumque co~ mitantur, famem, iitim, frigöra, morborum vulnerumque dolores ; hace commilitonum animis quorumvis periculorum & moriendi metum quodammodo expellunt, generofe 8c facunde iiiadendo» nutiura mortis genus eo, quod pro Re gis, patrise, (ålute & pro immortali nominis me raaria, quam nulla obicuratura eft temporum oblivio, intrepide aditur, gloriofius eile. Hane artem optime calluiite veceres eosdemque feliciifimos

37 )o( sm, % mos Martis alumnos, utpote PhiHppüm, ejusqué fijium Alexandrum Magnura, cujus vi&oriis rotus orbis im par pene vifus eft; illuftriffimosgraeciae m peratores, Miliciadem,Themiftoclem, &c; qui copiis admodurn exiguis exercirus, numero & aipe&u horrendos, faepe profligarunt; inviftis fimosque Romanorum duces, Scipionem Africanum, Julium Caefarem, ut alios taceamus, cujus armis omnia, quae petierant, iuccubuere: teftan*. tur ingentia Hiftoricorum voluroina, incredibill rerum in fago ab his gtftarom laude pleniflima. Quod enim hi cum fcientia militari dicendi vim copulaverint, vel ex natali eorum folo intelligf poteft, ingeniorum facundiflimorum tunc tempo ris feracioimo, ubi rnox a pueritia ull funt pr«- ceptoribus, facundiae farna per totum orbem cla riifimis. Sed quid opus eft peregrinis hujus rei exemplis, cum recentior memoria doraefticoruna quoque ilt valde ferax? Brevitatis ftudio du&i, lionfine venerabundo ftuporememoramus incomparabilem Heroa, Regem noftrum gloriofiit. memor Carolum Xlljmuro, cujus vi&orias & tri-, ümphos univerius miratus eft, & perperuo mirabitur orbis. Is enim animis militum, nulla ar morum vi expugnandis, fic imperavit, ut fine tanto Rege vivere fere repudiarint. Sive domi manendum, five hoftibus obviam eundum eflet, jußa ejus, fcmulantium more, exfequebantur. Admirandum hoc imperium na&us eft femperque retinuic, tum virtutibus aliis, ftftigio fuo dignis,

38 7ö 4 * } o ( St* tum prsecipue etiam mirabili dicetidi comitate ac dulcedine, qua omnes in obfequium & amorem fui mox attrahebat. Cujus rei veritartem non Γο ι lum confcia fama & hominum adhuc vivorurn vgces, Ted hiftoricorum quoque monumenta ple* niffime teitentur«paucis hifce, qua? jam in digniflimam eloquentiae laudem actulimus, content!, cymbam no ftram, infirmis atque imperiris agitatam remis f in portum \χύ reducimus. Quod fupereft, fummis expetimus votis, ut imbecilles, quibuscorrupta heic confidic lingua, dicendi vires, demum in ccelis excipiac perfeeiffima & angelicis eloquiis refertiitima ORATORIZE dignitas, cujus deinceps nuilus eric F 1 Ν I S, S. D. G.