BOBERG, ANDREA. 1ioTM2C. :no. Typis LAURENTII SALVIL. J~Örrja NOMINE DI VIΝ O SANCTISSIMO. Celeberrimo*, PR ALS IDE, DISSERTATIO PHILOLOGICA; DE

Transcript

1 J~Örrja DISSERTATIO PHILOLOGICA; DE NOMINE DI VIΝ O SANCTISSIMO CUJUS PARTEM POSTERIOREM, CONSENSU AMPLISS. FACÜLT. PHILOS. IN REGIA ACADEMIA UPSALIENSI, PR ALS IDE, Vi Rio Celeberrimo*, ANDREA :no BOBERG, L. L. O. O. PROFESSi. REG. & Ordin. PRO GRADU rublico ERUDITORUM EXAMINI SUBM1TTIT S. Reg. Maj. Stipendi ari us, CHRISTIANUS FORS NER, ANGERMANNUS. IN AUDITOR. CAROL. MAJORI, DIE III. JUNIJ, ANNI MJDCCXLVI. HORIS, ANTE MERIDIEM, SOLITIS. 1ioTM2C Typis LAURENTII SALVIL \

2 S:ffi Κ:ΛΕ Μ:TIS MAGN.fi FIDEI VIRO, Reverendißmo ΨATRI'DOMINO, MAG. OLAVO K10RNING, S. S. Theologie DOCTORI Celeberrimo, Norlandiarum Occidentalitim SUPERINTENDENT I Graviffimo, Ven. Confiß. Hernefand. PR/ESIDl JEquißmoy Rég. Gymnafii Scholarumque per Dioeceiliii EPHORO AdcuratiffimOj MJECENAT1 ΜΑΧΙΜΟ. Uti adventum Timm /ivter Hyperhoreos, Reverendißme exfpetfant, gratulabundaque Pater, quijam mente excipere geßiunt, refpice, humillime psto, me ^ e humili quidem atque agreßi prodeuntem cafa, nemini tarnen devoto cordis adfeäu cedentem. Equidem non aujus effem, de facte Tibi, Reverendißime Pater, ignotus, /?//// bandpolitum xvas-ov, crasfoque ehboratum tomo, #//$// /üwf omnia, of ferre5 nifi contineret duicijßmum hocce, ^ ätore Fönte hauflum, refrigertum % lgnofcas igitur, Reve rendißime Pater, pro viribus gratulabundum ac devotijfimum meum teßificaturus animum, dißerta-

3 tatiofiem hane qualemcunque Celeberrimo Nomint Tu9 jacram facere fußineam; quam β benigno ér ferette vultu exceperis, erit, de quo mihi in finu magnopere gratidari queam; utpote cum fpem faciat certijpmam in poßerum Patrocinio Tuo me Juffultum tri, Faxit DOMINUS DEus Exercituum ο ttuvjoκρβίαρ, qui Te Pr<eßulem Ecclefii<z Hyperbore<ε conßituit, ut quam diutijpme vivas^ vigeas, floreas; ßc Eccleßa Chrißi habebit Praßdium, Patria fulcrum, Familia Tua Nobili/ßma decus ér folatium atque e- go AUcenatem Maximum, Exoptatijßmum. REVERENDISSIMI NOMINIS IUI Cukor humillimus, GHRISTIANUS FORSNER,

4 VIRQ Admodum Referenda atque Praclariflimo, Mag. ~ LAURENT I O RAMSTR0M, S. S. Theologiae, in Reg. Gymnafio Hernofand. LECTORI Prim. Dexterrimo, Ven. Conilft. ADSES- SORI Graviffimo. PATRONO, omni honoris & reverentiae cultu profequcndo. Vrac/arrffmo VfJRO, Mag. [ A G O B O UNTO, In RegioGymnaiio Hirnoiänd, Grxcx Lingua LECTORI Dexterrimo, nec nonven. Confifforii ADSESSORI iequiffimo, PATRONO, quavis animi obfer* vantia profequendo. Multum Referenda atque Clariffwto D: no JONjE TÖRN STEN, COMMINISTRO in Nsetra Digniilimo, F A U T O RI, jugiter venerando. hane lucubrationem, Vobis, PATRONI pertenuem & FAUTORES Optimi,in perpetuse reverentiae & obférvantiie pignus, ob infignem fibi declaratam benevolentiam (Sr favorem, cum voto, pro perenni Vehra felicitate, ardentiffimo, offert facramque facit, ad cineres permaniurus, Admodum Reverend. & Prseclariffimorum, Multum Reverend, atque Clariflim. NOM1NUM VESTRORUM Cultor obfervantiffimus, CHRISTIANUS FORSNER.

5 De Nominibus A xcu il, CAPUT TERTIUM4 ΠΊίΤ conjunctim confiderads*. I, Xcellentiffimum iilud Dei Epithe ton, cujus cum Nomine San fciffimo jfift* propiorem medi tation em in Parte dijjertationis nofira Priori promifimus nos periecuturos, & nunc, Bono cum Deo9 adgredimur, tam miro diverioque modo reliqua Nomina Dei Auguftiffima, mite & poft illud (a.) in Sacro Codice locata, adornant atque magnificant, üt eorum variatio illuftris, ex Concordmjtiis Bibitortim eruta, commode ad ClaJJes ieu Titulos ialtem Undecim redigi poffit. Quibus, quum non fortuiti fint, nec caiu quodam in S. Literis additi, fed finguli haud dubie iapientiifimo A Dei (a.) Habet quidem XYI&OV plura Nomina Divina & E- pithetapo/i ié, quam «wir#*» & ultimum in Tabula Sequenti cxhibitum, ut, Zach. iz;u i Chr. 17:24,2, Sani>7;2^ * - it - ' *.'i* i.. ' *

6 " 34 DE JEHOVAH Dei confilio exprefii, noftra qualiacunque adponcremus ^ελετ^*?*, qua nempe occafione unusquisque eorum iecundum iiibilratam materiam a Viris & θ7τνΐνς οις adhibitus fit. Aft, cum huic noilro co* natui obilet Sc anguilia temporis Sc ingenii mei tenuitas, qiiominus eos omnes föllicite & iecundum eorum Emphafin inquirere atque enodare pofiimj Eos tantum in praeiens receniere volui, quum hune communiifimum moxrrilt maxime illuilrant, ue occafio aliis eruditione Sc ingenio prceflantioribus Fre- fuam in illis exercendi induilriam praebeatur. quentiifimus omnium eil Tit. I. ηκ» ίτπ» isam.i,3-zach. ι, 3. ter_ repet.&c. Sed minus frequentes Tit. II. πΐίοϊ Pial. LXXX, 8. Sc verc15. Tit. III. mxwrbx mrr 2 Sam. V, 10.1 Reg.XIX,10, Tit. IV. ryifrov crnstf mntfilxxx^.pfilxxxivjo, Tit. V. mos nirr»ntf Pf. LXIX, 7. Jefi III, 15. Tit. VI. rwsm mrr ητκπ Jefi III, 1. Cap. X, 33. Tit. VII. rrwpnii Jefi x, ks. Tit. VIEmottn rtasmrr Hofi XII, 6. Am, VI,, 14. Tit. IX. Arnos. IX, 5. Tit. X. ίτϊϊο Π'hVk Γ^Τ-ΠΝ Am. III, 13, Tit. XI. '.mmrirnwnft' Am, V, 16. $- II Jet. 44:7. Ff. wa Jef. 1-if. Sed quum haec in priwo finju characleriilice reflringi videantur ad popu*

7 ZEBAOTH. 35. II. Quum ex mira hac variatione Sc conilruqrione videamus Nomen mrr non femper hmnediate praponi voci /T&OY, ar&iffime tarnen cum hac per Accentus Conjunäivos cohserere (b;), & nos praeterea ex regulis Grammaticurum, imprimis ex Canombus Scriptum S. convicb iimus, venerandum illud Nomen numquam in Statu ConflruBo feu regimine collocari, vocemque iequencem mpy non commodius, quam in Cafu Seamdo feu. Genitive verti pofle, JEHÖFAH, vel Dominus Exercituum; Ideoque hic fhtuimus Ellipfin nominis TtSk (c.), innixi iequentibus rationibus. Nam (i.) Ipia Scriptura S. nobis non folum ilippeditat nomen visn A 2 (d) Ium Ifraeliticum, & illa, quae pracedunt max in hisce locis, conveniant cum aliquo ex τitulis adlatis, ea praetermiiimus, ut icopo noflro non adeo iniervientia. Alias numerarentur Tituli Oäodum, addito titulo illo magnifico ex Jel. 44:6. ^b.) Aug, Varemus in Decad. Mos. Paraich, rooc? p dicit: rrx?* licet non ieparetur a JEHOVA, tamen non regitur a τω nm< : nexus non eil Regminis; nec unius nominis. (C.) Solent nonnulli ulerenyml fententiam ita referre, ac fr pro nis«inter Nomina Divina rétulerit indeque eum reprehendunt, quia «nw ipium illud p'ntot eft, in Statu Regimims pontum. Sed id quidem Hieronymo in mentem vix venit, Ortus inde error eil, quod literis Lat. icripiérit ELOE, cum dicere vellet ELOAH, aeque ac νoach 6t Noe efferri iblet Sic Budd. in Ind. Theol. Dog. Lib. Ii, c. 1.,?

8 36 DE fehqpah (d.) commode fupplendum in Elliptica (e.) &; conciia ifta locutione, quoties nominat ilimmum Nu. men niioy 'rhx mit, ut videre licet in Tit. III. (f.); fed etjam eandem vocem iisdem fere phrafibus adhibet, quando vocat Deum iiipremnm»nsx ffijt öwn Jon. 1,9. wvük W?«nw 2 Chr. XX, 6. (2.) Haud infrequens eil ejusmodi Ellipßs in Lingua S. tum Veteris Teil, ut: Exod. VI, 25. rvdttw$r\ fubintelle8:o ex comm. 14. m capita patrum. cl. Pf. CXX, 7-tum Novi. Ex. gr. Matth. X, 2. Ιάκωβος o τχζέβε&ήχ feil. cf.vers.3. cum CCntum aliis in utraque (g). (3.) LXX. Interpretes haud obicure hane EWpfin innuunt, qui 1 Sam. 1, 11. (d.) N011 iölum totics nirrj ied etjam quoties τηκ & nyns* immediate conftruuntur cum τω mw, fubaudiendum νλ*. Cf. Danzit interp p. m. 52. & Hiller. Are. K. & K. p (e.) Ratio y tim efie poterit ipfe genius Linguae Hebr,cui iaepius brevitas eft conveniens, evitata verborum phraiiunique prolixitate; partim ipfa materia traeftatioms; quam ob cauitam in stik mere Mftowo frequentier eft hujus vocabuli Eltipßs, quam in Dogmatho & Trophetico, ( ) Lora, licet non omnia, qua? integram & maxime naturalem haue locutionem agnoicunt, collegeruiit Tamovius in Exercitat. Bibl pag Et GUjfius in Philolog. S. pag. 6g 1. cur tamfepe omittaturhoc nomeii»ns», par (g.) Vid. C. T. ipahhcr. Diflert de Ellipiibtis Hebräis* éc Lamk Bos de Ellipiibus Grafts;

9 ZEBAOTH. 37 I, ti. tranfluleruntnk3 rri!t κύρος eåm <ταβ*ωβ (*), & Sacer Scriptor Αττΰχχλυφε&ς cap. IV, 8- qui vertit illud ex Jei" VI, 3. Κυςιοςοθεος o παν]οχξάτωξ. (4.) Meritiffimi de Philologia Viri, Glajjius, Buxtorfius, Danzius, Stocklus, aliique hane fepe nominatam Ellipfin in iiiis Scriptis urgent ac aefendunt. (5.) Si rtinsii osd, exercituum, P LXVIII, 13. & nuq Ht?» Principes exercituum, 1 Reg. II, 5. re- te vertantur per Genitimm, cur non rfifcov in hoc facro nexu per eundem; quum idem iit vocabulum, licet generdliorem habeat fenjum, quod mox videbimus? (6.) Si denique per Adpoßtionem verteretur, ut GuJJetius vult, vel ut videtur Leusdeno, JEHOVAH Exercitus, vel Dominus Cohortes, vel Dens (qui eil) Exercitus plures, daret ieniiis redun- obfeurior, durior, & nimis remotus. Cui-" vis igitur, ad hacc sdtendenti, pateicit, quod fit non" melior, nec iimplicior, nec commodior träns- * ferendi ratio, quam quse fit per Cafum Secundum&u" Genitivum (h), hoc modo: JEHOVAH^ vel Dornt-" ms Dens Exercituumr." Α 3. ΠΙ ς*} Codidbus Grotius exiftimat in Annot. ad h. ί. plus fuifie in atiis; confentiente etjam, vel Lud. pnreunte capello in notis Criticis ad 1. cit. Ted ac perperaiir proinde nierito cailigatus a hie ad Cr/ov/o, confenium omnium provocante Codicum* Iuilr. vid. Bibi JU (h.) Vid. Hildebrand DiiTert, de imajrrm*. 2. ρ. zc*

10 3g DE JE HOVΑΠ. 1IL Hinc patet vocabulum nifcötf eile Suhßantivum Reifum Genitivi Cafus, quod a Noraine mir mediacc tantum, per fubintelle&um Conßruftum, regitur(i) Eumque Cafum hic denotare Objefium, optime ex Regula D. D. Danzii de Subflantivo Redo (k) colligimus. Quod non poteft eile aliquod Singula re, quoniam fcimus, praeter ea, quae in ilriöiori fenfuveniunt fub nomine totf vel riliojf (1), plures alios etiam exercitus Deum habere, licet fub aliis nominibus: ut Locuftam, melolantham, bruchum & erucam, quas DEus ipie Joel. II, 25. nominat exercitum fuum magnum: Σφήκας feu crabroms, qui vocantur Sap. XII, 8 00ff01 ^Pa' Ίο7Γί3χΘέχ, Prcecurfores exercitus Dei: <rpa)ivpctj& «Vä, exercitus fuos, per quos Matth. XXlI, 7. intelligit DEus (λ) copias Romanorum, & (#)famem, peftem ac ieditionem (m): Eledos, Vocatos & Fideles, qui dicuntur Apoc. XIX, 14. τα fpajenfielet 7Λ év τω xpam Cf. Jef XIII, 3,4. Denique Diabolum 7 KorpoKpå- 75 αιώνος τ*7*, cum multis iiiis Legionibus, ut fatentur ipii Marc. V, 9. & Luc. VIII, 30. (n) quique ad- (i) Adeo, inquit Aug, Farenius in Decad.Mof Parafch» FhtiW p. 108 datur ΠΊΠ* - - Re$or, & Γ»1ίΟ, quse reguntur, feu funtin regimine Dei. (k) Vid. Ejus Interp. Ebraeo Chald.cap p. m. 3 r; Conil. Glaft Phil. S.Lib. III.tr. 1 p.108 (I) De quibus egimus cap. II.. XII. (111) Vid. c. Stockii Novum Teil, ad h. I. (n) ExiftimatJ. U. Hildtbrand in Difl. de }BHQVAE Zebaoth»

11 ZEBAflTH. 39 adpellantur Exercitus inferndlis. Unde merito ex- Glamemus cum Proph.Joele,c.II,n. vnno "TKD Ma gnus valde (eft) Exercitus vel caftra Ipfius! Et qusramuscumbildadojob.xxv,3.v"ina mlsumeft numerus turmis Ejus? Ideoque Objeäum aliquod generale & tmiverfale in hac formula intelligi debet, circa qucd DEus, tamquam fummus Imperator, ratione providentiae fiias veriatur, cui omnes hi exer citus^ ccdefles < r terreftres^ militent. Sed generalkts tradi non poteft, quam quod habetur Gen. capjl, I. CttO* bl Cf.PPXXXIII,0. JeiiXLV, 12. Nam (i) manifeftum eft in 1. c. Sujftxum voc. (o) reipicere voces prsecedentes; DWH Caeltm, nempe Jidereum, & reliqua eo ipe&antia;atque ptfn terram feil globum terraqueum, qui ccelo contradiftinguitur. (2) Particulam Sn hic fumi, ut in quam pluribüs aliis fcri- " p.47. Satanam in iftislocis fubvoc. Aeyeuv fibifimile quid «jo* adfe<ftafle, adeoque mentitum efle,quo Chrifto hujus illuftriflimi tituli honorem derogaret, fibiquc magni dscmonum Principis gloriam vindicaret, Nam segre nbi perfuadere poteft,tot fuiffe in horiiine ifto miierrimo, quot 111 Legione (vid. stock, ad Matth, XXI, f 3. ) olim numerabantur. SedLucas 1. c.apcrte rationem hujus adpellationis addit, dicens: οτ^αιfiovia τγοτ&αεισ-ηλ^εν εις avjov, Quod in fententiic fua? fubiidium adducit ex Matth XII,4f. & Luc. XI, 26, fcieudum eft ibi per Synecdochen efle numru?» ctrtum pro incerto, ut: i, Sam. II, Ϊ. lo) Hoc voc. interpretantur LXX. Mo-pw, & iecundum

12 4o DE JEHOVAH icripmrae locis, univerfalltersc diflrihutive pro fingulis generum, nullo excepto, tam manifefta ex em pla in utroque Teft. probant, ut adfenfiim nullus facile negare pofiit. (3) Angelos etiam per omnem hunc exercitum intelligi ex Neh. IX, 6. conftat: exercitus coelorum Tibi. JEHOVAH) fe incurvant. Exercitus utique coeli Deo ie incurvans, alius eflenequit, quam Angelorum, qui & alibi (ρ) exer citus cpmmemorantur. Atque fic ex loco adlato intelligimus omnes exercitus Angelorum, ftellarum, quarumvis creaturarum, cum rationalium & irrationalium, tum animatarum & inanimacarum, Verbo : omnia, quae Deo in triplici Ejus regnopqtentids,gra* tia, & gloria fubje&afunt(*) iv. Quid Igitur conveiiientius, quam fhtuere primam hujus Divinae denominationis Qrigimm, ejusqüe illos Vulgatus omatum;fed huic veriioni repugnat E- tymologta & Analogia Grammatica; quia «dx habet «t non% in fine. Viå.clerfcus in h.l. ubi inconftantiam Grt Verfionis circa hoc vocab. arguit. (p)vid Cap IL$tXII. not. γ. Difiert, n. Prior. (*) Omnia, inquit F*gius ad 1. c. veniunt adpellatione Ixercirus'y eo quod DEus per illa fuain Divinam infinitamque potentiam, non aliter atqne Rex aliquis per copias fuas exferit, Hinc poftea in Divinis Litéris, rnaxime in Prophetis, nat* funt iilius modi Dei adpellationes, rmajj-nm, quod feil ipfe fit Dominui exercituumjttm cwleßium^ tum terreßtium, quo eospro

13 ZEUAOTH, $ que primarhtm rejpefium hocce ex infigni & umveriali Effefitt, jam ut Objedo confiderato, dedudhim eite?quippe (i)non folum ipfum eandem vocabulum (q) agnofcit radicem & eundem habet fignificatum;fed etiam fumitur colledive ut nwi- (2) Hocce vocabuio indicatur quidquid in ccelo & terra quod continetur, optime haud reiponaet adpellationi in Scriptura S. infrequenti, utpote cum fummum numen voceturpnn vtao awrr mrr JEHOVW^ Dens eceli,8cdeus terra,ge.η.xxiv, 3. Npw V,Π. Δεσ-ποίης των χξανων zcti της γης, κ]ιςης των βατίλευς xjlcrzåg er*., u tzjavy Judit. IX, 12.Cf. Gen. XIV, Deut. IV, 39. JoCII, u. Κυξζς τέ a^civis ζα) Matth. της γης, XI, 25. Luc. Χ, 21. Adb XVII, 24 Szc. TTcttfav. AdbX, κίξκς 36. Quo etiam reipexit fine dubio Divinus ψάλτης ΡΕ LXXXIX,9. Π» vs imtoh ΠΊΓΡ ΌΠ ^OyOjEHOVAH, DEus quisficut Tu fortis Zebaotb (Exercituum) JAH. Ubinon folum hanc Auguitamphraiinquoadejus figmficationem cum Deo tribuit explicarevidetur robur immenium -& fortitudinem inf* nitam; ied & innuere ipiiim r* primarium reipedhim, & unde origo hujus voc. fit derivanda, quando mox addit in comm ui[unt cosli^ pj* qs etiam ηκ ow Tua eß terra. (3) τω m&öx inter- Β dum -natu iuo agit, regit, & efficiunt. moderatur, fine quo nihil (q) Liceat, inquit Orufiut, in Annot.ad 14. exponere illud mir tm JofuamCap V, yj ut fit trincep Exercituum fing, pro Plura/i, Dmini,

14 42 DE JEHOVAH dum prxfigkur π (r), quod praeter Articulum (s) cor*, mode denotare poteft notam univerfalitatis (t), hoc feil fenfu JEHOPAH, DEus omnium Exercituum, qui ecelimi & terram implent. (4) fine dubio LXX Interpretes & Sacri Scriptores N, Ted. hoc generalisjimum Dei ObjeAum intellexere, qui transtulerunt Fflifcäf per voc. ttafjok^ujup, de quo deineeps a&uri erimiis, (5; Si conje&urae liceat indulgere, non ad«niodum improbabile videtur, Yet. Eccleiiam, audi ta exfrequenti Genefeosle&ione phrafion^ *73 non Folum ut excellentiffirnum Epitheton Deo tribuifte; fed etiam loco 72 Sd pofuifle hoc voc. in Humer0 flui rali ad omnem hunc exercitum, ieu multitudinem, iignificandum. (6) Viri eximiaseruditionis & acutiiümi jiidjcii farna celeberrimi, Lutberus, Calovius, Glas- Jus, Buxtorfius, Schmiäius, Coccejus, Drußus, G>zelius, Michaelis, Danzius, Stockius, & complures alii, inde enatam eile hanc adpellationem rviiotf con- ftan- (r) Vid. Tit. VIII. IX. & Xin Tabula, (s) Offendimus quoque Articulum π prarfixum τοπικοί in profano nexu, ut: 1Chr. 27:3.. maasr? n» So quae phrafis fua fignificatione videtur coineidere cum αυηπ n» Sa 2, Reg,atqueita habere notionem dißributham & ««iper/d/f^quum ejusdem fit forma atqueffliosr»,quas in Tabula noftra apparent; ied latius hoc voc. extendi non poteft, quam ad qmütbet exercicus, quorumprineipibus prafuit ihm mus Regis Davidis Dux Jaichobnam de filiis PerezL (t) Cf. i>. u.dmzü Iaterp. Ehr. Chakl, Cap, Ii,. 6σ, Ρ* /

15 ZEBÄOW. 43 former in fbis fcriptis innuunt, Quis ergo dubitet reeeptas fubicribere fententiie?. V.. Sed quam venerändum Nomen irij&nf in Sacro hocce nexu primum omnino occurrat i Sam. I, 3. alii huic voci anguitiores pofuere limites, ejusque ampliffimum ambitum coar&aruim Quprum in nurnero (1.) iunt Dofiores Judaofmn^ qui ajunt, Deum vocari Dominum. Exercituum re*. ipe&u rhyo ntögß?' Exercituum, quos habet in Superioribus, five ccelo, per quos haud dubie Ange* los intélligunt; & HDD ΓϊΐίΟϊ exercituum inferiorum, pne>, qui funt Ifraelitae, utpote nomine ηΐίτ tftkys denotati, Exod. XII, 41. (11). (2.) Priprem iententias illorum partem fequi videtur Camp. Vi* tringa (w.); qui, poftquam conceiiit, merito quidem Deum vocari n»g mn»> tum DominiiEjus ampliffimi refpe tu, cui Angeli, confiliorum Dei exfequendorum Miniitri, homines, Sc univerfa natur ia rerum eil fubje&a; tum ratione Providentia, cujus Legibus ordine, iis ab Imperatore pnfefcripto, parent; tmec iubjicit: nec tarnen mihi efl dubium\ quin in hac adpellatione primus & proprius fit refpeäus ad ANGELOS, Divina Providentia mi nijiros, Sc qime feqq, (3.) Poileriorern vero tueri B 2, vult (u,) Vid, Kimcbi comment. in Jeft cap. 1:9, (wvj In comment ad Je 1: 9.

16 44 VE JEHOVAH vult Joh, Spencertis (χ), quum monet, Deum Re~ gern etjam Militärem, inter liraelitas cli-m fuifle$ quia in exercitu Iiraelitico Deus ipie, fummi Ducis titulum gerens & munus obiens, voluit copias Ifraeliticas dici mrv nww, femet vero miotf mn\ Deinde addit: Deum hoc titulo toties inßgniri, quod in exercitu Ifraelitico fummi Ducis nomen & offi cium olim tenuiffet: quod probat ex Pil XXIV, 7. $. 9. Atque inde concludit; titulum illum Deo adhafjje, quod hello fotens ejjet, & potentia fua bellica tot gloriofa Jpecimina, in deferto cum primis, edidijjet. (4.) Job. U. Hildebrand (y.) autem credibile ducit, Deum hunc titulum accepiiie ex ma gna illa multitudine Iiraelitarum, quae, inftaringentis exercitus, quotannis Schiluntem confluxit, devotum fuum cultum Deo prseftandi eaufia, & E- jus praeiidium, in rebus iliis defendendis, contra hoflium vim & impetum implorandi. Quod prscipue probare vult ex Area foederis, quae 1 Sam. V vocatur Area Dei Ijraelis; Pofleriori ve ro Sam. VI, 2, Area 7* JEHOVAH Zebaoth. (5".) Alii (z) denique reftringunt hujus adpellationis primarium refpefium ad Ecclefiam militantem, in nuil- (x ) In DiiTert. de Theocratia Judaica, quse eft in Tradt ejus de Legibus Hebr. Ritual ρ 179. Et cum eo outlovm intracl. S, t. Jud. JEHOV7E Ze baoth pag. 17. feqq. (y) In DiiTert. de JEHOVAH Zebaoth. p f, 36, (z.) Ut. Gußetius in conimcnt. Ling. Hebr. pag. yoy. ubi Ratuit hane adpellationem primario tribui Ch*i-

17 ' ZEBAOTH. 45 mukös exercitus divifam, quibus, adverilis hoftes (ive Cärmks, iive bpirituales pugnäntibus, Deus adeft tamquam fummus Dux, eosque vel ducit, vel caftra metantes tuetur. Quam typice in mrr rvifcotf reprseientatam & adumbratam loca Prophetica de» monflrare, in primis Je IX, 6. contendunt.. VI. Pise quidem flint omnes hx fententise, quasrecenfuimus, nec fuo fundamentoinscriptura S. deftituividentur: immo plures aliae addi pofilint, quum, Deus ubique fuos habeat exercitus, qui pro Ejus, gloria & hominum piorum akterna falute militant,, Sed ab hoc vel illo Objeélo peculiari primam hujus. denominationis originem, primariumque reipeäum fuiile derivatum, id quidem a nobis impetrare non pofllimus, ut credamus. Quippe Γι.) nusquam invenimtis hunc titulum adeo Specialiter ad Angelos, licet fint ceteris creaturis dignitate excellentiores, Dei primarii miniftri, reftringi, ut reliqui B 3 Ejus ilo Filio Dei, hominum Mediatori; non quidem Ei competere credit ratione Perfon#, fed ratione Corpo ris Myflici, quod eil Ecclefia. Et Sam, Andre# in Disfert de Praßdio Ecclefi<e Militantis, ad Pii XLVI, i-8 qu C habetur in τhefauro Diip. Tbeol. Pbilol. p Hisce favere videtur c, Vitvinga 1. c, refpettu tamen ft* cundarto, hiec dicens: Senfη pvrikeajepca & fublimioy& tarnen veriffimo, Deus Abrahami adpellatur Dominus Exercituum, refpeclu Sanftorum, voluutati nutibusque Ejus, Angelorum Ctxkfiium inilar, parentium in his terris, qui Eccleßam faciunt»

18 - 46 DE JEHOVAH Ejus exercitm excludantur. Si ab his primario deicenderet haec adpellatio, potius fortade ex illu» ilri eorum adparitione in forma vifibili, Gen. XXXII, 3. G 2 Reg. VI, 17. Ρί. XXXIV, $ yfurparetur voc. ΓΉΠΟ. Quin Sc differentiam aliquam indicare videtur ipfum Femininum Genus vo* eis ninjefi cum de Angeiis, ubi dicuntur Exercitus Dei, occurrat in Mafculino wy y Pf CHI, 2:1 ρ & CXLVni, 2. (2.) Nec commode hoc Dei Epitheton unice refpieere poteft mm nteqfc exercitus Demini, qui ex /Egypro adicenderunt. Namque, ii ex hisee; fine dubio mentio illius im Libris Moßs, prsefertim IV. & V. ut & Joiuae & Judicum ßepius injefla fuiffet. Verofimilius u gitur videte, Ifraelitas ob ingentem fuam multitudinem hic & in aliis locis adiimilari numerofijß-. mo Dei exercitui, haud aliter ac Exercitus Daviclis, ι Chr. XII, 22. Cf. Deut. X, 22. ubi ejusmodi fit comparatio, Modirieatur quidem in nonnul- Ijs Jocis nomen rfifro^ adjefta aliqua limkatione, ad 7w SfrW feu populum Jfmeliticum reiph ciente; verum inde nihil aliud elici poteft, quam quod hunc populum peculiari feedere fibi Deus adjunxerit, voluntatem iuam eis manifeftarit, & Meifiam, Salvatorem generis humani, ex ipfis o- riundum promiierit (a): eamque ob eauflam Rex, Diix, Ρroteclor, Reäemtor, portis & SanÜus IJraelis ßepiilime in S. Cod. JEHOVAH Zebaoth nun- (a.) Vid. C. Stock. Nt Teil, ad Luc. 1, 6g. cu-

19 ΖΕΒΛΟΤΗ. mipemi*. (3 ) Nec faeile ex illa Ifraelitarum, Sehr* Imitem iter fäcientium, ibique Deum celebrantdiim, multitudine, hax adpellatio primario deduct poteft. Haee enim multicudo, numquam didtur circa ejusmodi Feftum vel in alia eoncione fed ßepe, ut: Job* XVIII, ι.ή fny omnis congregatio filiortim IJraelis. 2 Sam. VI, 19. pon Univerfus popidus, tota multitudo 2 IJraelis. Reg. XXIII, 21. omnis populus. 2 Chr. V, vir 3.Omnis Ijrael, &c. Pari etjam modo in aliis verborum formulis, ut: 1 Sam. IX. 16. Unges Saulem, ait JEHOVAH Samuel i, in Ducem fuper popidum rnetm Ifraelem. Sic 2 Sam. VI, 21. dicit David, eile ic Prineipem fuper populum 75 JEHOVAH, fuper Ifraelem. Ceterum hoc voc. ΠΚ2 5 hne hocce iäcro nexu, magis proprio deiignat exercitus militä res Ifraelitarum, quam univerjum populum, ut: 1 Reg. II,5.PfXX,i2.quialias vpeantur OHtüniOXrrSD, omnis exercitus fortium, 2 Sam. X,7. Argumentum vero ex collatione di&orum ante cit. haud tarlti eil: momenti; ut rem confieiat, quantumvis licet adornatuni hiftoria vo- ipecioie; nam Area Foederis in eadem catur & ßmpliciter ο*π^π pts*> Area Dei. 2 Sam, VI, 4. (4.) Ex ienfu ίίΐσ Myftico, etil SanAi & Fi* deles ßepe ob graviißmam fiiam luelam & tenta* tionem merito ferunt nomen Militis Spiritualis, & vere conflieuunt exercitum Dei viventis, in exercitu ; Ifraelitico Exod. XII, 41. & 1 Sam. XVII, 36. typice repraeientatum, atque habent Deum, Regem 47

20 g4 DE JE HO VAH Ducem, fummumque Imperatorem, cujus? voluntati nutibusque in bis terris pareant; eo minus ta rnen hsec primaria hujus Epitheti c/r/go haberi poteft, quo certius conftat, hunc exercitum militan tem plerumque, Proh dolor! eile CDjföD (b.)s reßduum ficut partim Je I, 9. Cf. Rom. IX, 29. et μ,ιχρον TToifAviov parvulum gregem Luc. XII, 32. Quid? quod tempore Elise ad tarn exiguam catervam reciaclum, ut conqueratur Vir Dei, ι Reg. XIX, 14, fe folum reliaum ejfe in hiice cailris; quem tarnen coniöletur Dens vers. ig. quöd interea Jiiperflites fibi fccißet in Jfraele feptem millia rniiitum, qui non rranfiverint in cailra Baalis. Quid vero eil tam exiguus numerus in relatione ad nu- 'meroiiilimum illum, qui habetur Gen. II, 1?. VII. Vidimus omnes craturas, quas continet cselum 8c tzmjngenere defignari per voc. niigtf nobis jam com iiderandum erit, an jepitheton iolius Dei 7retv]oKßoC]up{c\ quod (b.) Vocem bpdu tanqtum partim^ Jei. r, 9, pertinere ad antecedentem Tip rcliquiäs^ innuit Acceutus Major Atnacbus illi fubfcriptus. Vid. C. Vitringa. Ad h. l.p.44. (c) Rad. Cudwortus in Syft. Jntell. Univerfi cap. 1V.. XVIII. pag. 390 tradit: Horum Apollinem in HieYoglyphicis referre, quod /Egyptii naturam feu Deurn infinite potentem venerati fint, quiuniverium orbem & fecerit & moderetur, feu παν]οχξα)οςα, ferpentisqueimagine virtutes ejus oculis exhibuerint; Ted AcutiC Joan L. Moshemius in not. 97. rationibus haud contemnendis exifiimat, hunc 7ταν]οκξάΊοξα, apud Horm

21 ΖΕΕ Λ Ο ΤΗ. quod 3LXX Interp. frequentiffime, &S. Scripte* es Μ. Teil, decies ejus loco adhibuerunt, fit ei feil icquipollens 1 Sine dubio hi per vrdvjoxfctj^ gerieraliffiraam -7? fignificationem fiio sevo probatam exa&iffime exprefierunt. Nam vi vocis denotat rov * «7?f icil s'', qui owne robur, virn ac potentiam habet;; vel πάν. κξαίος ίις πάν]* εχοίΐα,, qui omne in ο- mnesresrobur Imperium habet (d) ; vél utiiiud explicant icriptores Grarci. Hefycbio eil παν]οκ^μξ ο eeog5 * omnipotens Dens, qui omnibus bnperat. Cyrulo Hiercjolymitam (e) c έξχσ-ιάζω^ qui omnibus imperat, qui omnibus dominatur: ma gis peripicue adhuc Pachymeri (f) λεγί]αι παν]ΰχ(>ά. 7a>e> 071 πάντων KPctj&ixai,e ya-ia et^ και εττλξχ&η e %<rta tzvj& τοις άιοικαμενοις&πα<η? dicitlir πα.ν]θκξάί&)ξ, ψιι Ortwibus imperat & dommatur, poteßas Ejus omnibus\ qui ab qfo gubernantur (g). Atque fic illis denotat Deum omnipotentem, cujus imperium exteridit. jfe ad omnes res in hoc univerio. Qua etiam ratione o- ptime convenit cum adpellationibus Dei in Vet. Teil, ut: (h), Dens omnipotensjfeu infinita poten- C tia fignificare hominem magna inilruclum potentia, & nulli legi lubjedlum. Nihil tarnen eerte deficit. (d) Mintert. Lex. Gr.N. Teil, dt «frwc Clav, N.Teil. (e) In Catech. IUuin. VIII.p. 74 (fjpag. 66γ, (g) Qui plurés huius voc. explicatimles defidcrat, adeai Théiaur. Ecclefift. Tom. II. p.^62. (h) A LXX. Interp. etiam reddiiur WJofc^^Job* * 37: λ3* Itß*ll ο τάΰταηα ποιηπας^ Job. VIII; 3 49

22 5ö DE JEHÖ VA Η tia valens, Gen. XVII,i. το,π Sx, abfolute w- lidm & prdpotem,ifcutx,i7. Sru?K, Dettsmagnus, cujus Majeftatem nullus finitus Angelorum vei homintim intdiechis adaeqtiate comprehendere poteft y multo minus ei refiftere, Deut. VII, 21.tDD 3111 ob. potentia XXXVI, & 5. robore Quse Hebraica eft maximus quoque & Dei validifjmus Epitheta videmus uiurpata efle ante receptam illam Dei denominationem Zebaoth; quod non partim fever iententiae noftra de generalio#i 75 riföqx fignificatu. Exquibusjam conftat, quod, quantum ad rei fignificatie veritatem, κυξίος παν]α{>)οα\ωξ 2 Cor.. VI, ig. vei magis emphatice okv^jcouo ψ^και ο ερχόμενος ο τταν]οκξΰί]άύξ ΑρΟ.Ι, g. idem fit ac Π)ίΟ ΓΠίΤ. Sic ο εος ο Travjczpct]^ Apoc» XVI, 14. cap. XIX, 15*. fit tyrhtt rmw. Et κίριος ο Θεος ο. TTuijoKpctj^ Apoc. IV, g. cap.xi, 17. cap» XV, 3. cap. XVI, 7. cap. XIX, 6. cap. XXI, 2a. fit idem ac nw 'nsx mn> (i)- f. VIII. Hiice ex Sacris Literis & reliqua antiquitate de ονοματολογία Nominis MW pramifiis ac intel* leöis, ipia ratio tra tandi, jure quafi a nobis efflagitare videtur, ut Sandiifimihujus nominis fenfwnfeu ßgnißeatimem tradamus. Sed in hac re exponenda veremur, ne Agurr qui, cum humant ingenii arrogantiam obtundere vellet, nobis & hoc, velut inexplicabile finitae natura viribus Problewa proponat lob ven- (i) C Aug, Vmnn Pec, ad Mol, Paraich. ww pag. iq&.

23 ΖΕΒΑΟΤΆ vendam: Quis flattut omnesfims term? qmd mmen Ejus? ér quod nomen flii Ejus? Prov. XXX, 4. Cf. Jud.XIII, r& Apoc,XIX,ig. Unde jure difcimus, quam curtam bolem eile humano intelleorui ad menmrandam Di vinte eilentiae Sc perfeclionum abyifum, &, quidquid de hoc Sc reliquis Dei nominibus iciendum eil-, rationem fibi reliclam penetrarc pofle: attamen prteeunte Divino Spiritu, diqualem Ejus cognidonem homini, debitis icratinii fubfidiis rede utenti, haud denegandam putamus. Ideoque Sc nos, priusquam hane rem maximi momenti adgrédimur, nonnullos Dei titulos ex Sacro God pröferre volumus, quibtis Yiri so$ryeurot iuoimum Nunien diftinxerunt a diis fi&itiis ieu Pi.XCVi, illos 5 ; prtefertim, qui cum hoc Augiiftiffinio videntur habere aliquam convenientiam. Antiquiffimus Scriptor omnium Mofes Déut.X,l7,adpellat Deum: JEHOVAH - - qui ipfe eftdtikil TM οτΐτκπ Dens deor um,& Dominus dommorum, Dens magnus,pa téns Ér formidabilis. Cf. 1 Chr.XXIX, Neh. /, 5. Et Paulus in Priori Epift. ad Timoth.VI, 15:16. vocat Eurn: ö μακάριος και μόνος Δυνατής, οβατιλευς των βα<τιλευον]ων9 και Κύριος των κυριευόν]ων, κ. τ, Λ. Cf. Apoc. XVII, 14. Sc XIX, 16. Quibus locis videmus DEum vocari fupremum Dominum ac Regem, cui in univerfum o- mnes dii, omniumque gentium ac populorum domini Sc reges i unacum quibusviscreaturis fubjehi fnnt,&: in quibus ille fumma Majeftate & potentia. fe pol len tem oikndit. Saltem ex hifce prceraiflis facile Ca con-

24 52 DE JE HOVAH concludere licebit, nomen San&iifimum fi ΓΠίΤ* ü ilri&e iiimatur haec Augufta phrafis, in genuina ilia iignificatione, denotare: Ens aterηum, α quo ο-, mnes creatur# caießes ér terreßres dependent atque regunturv vel latius, rette etiamiignificare: Supremum atqae unkum Dominum Monarcharn, qui omnibus in hoc unherfo creaturisfapientijßme pr<eeft, illisque, pro nutufuo, in F.ccleßce &fidelium in primis proteflu miemy atque maiormn vindiäamy πανίοκξ*)οξμως u- titur.. IX. Ex hifce haoenus adlatis facile cuivis patet,ve~ nerandum hoc Nomen rrootf HW effe Soli Deo pro prium y St nulli creatura commtmicabile. Nam non Ιοίum EcciefTa priica Tudseorum Deo hoc nomen unice irihuit, i Sam, XVII,45. Pil LXXXIX.9. fed etiam Dens ipie i'ibi ioli hunc Titulum vindicat Jer. XLVI, 18. Am. V, 27. Atque iic tot! Sacro-iantlas Trinitati haud dubie competrt; quod Sc Canticum Seraphimicum comprobat,je VI,3. rmw nur &Τψ &Τψ OTp Sunflusy Sanflus\ Sanft us, Dommus (DLus) Exerek tuum, Ubi manifefte apparet, iermonem eile de trihus realiter dißinftis* neque enimtrina vocis ejusdem repetitio trahi poteft vel debet ad Superlatfyi notationem, aut ad affeäus vehementiam (k) defignandam; ied (fe) I ra vifumfuit Job. Bnxtorfio Νep. in Cstalcffis Saerkj cap. LXX. qui docet, ejusmodi rcpetitiones nihil aliudinnre re y ['rater eximiam rst, de qua sigxtur^ pr<efiantiamy autafftclus ychzmentitm addudis, m iententiac iiiac fubfidium, Iocis jer. 7:4. &1 Sam. 19; 1. Hoc ditlum poflerius affeitm

25 zebaoth: jféd non iblum hoc loco Jeiajano fit firrnum rte&itur ar gumentum pro Trinitate perfönarum probanda adveriiisjudseos vel Judaizantes,rite explicatis locis Jer.VII,, 4, cap. XXII, 29. Ez. XXI, 27; quaepariter triptkitatem cum imitate con/un&aib habent (1); verum etiam difertis verbis innu i tur, hane denominationem niicbf rhn»; per hoc ter ingeminatum p conpctere & Patri, & Filio, & SpirituiSanflo.Poflet id ipium ultra dementen eundo per loca S. Codieisy hunc Divinas Majeftatis Titulum exhibentia, excharaqbribus hypoftaticis diftinguenda & dijudicanda, cuinam potiilimum Periomc hic & ifthic proxime conveniant; ceterum hxc meditatio cum a noilro inftifuto, forraflis & iphaera ardiori, paullo fic remotior, aliis reötius curam hane C 3 fubvehementiam i»mere f largimuff led hic elte, Ut ill illo & intheii adlatis, trinam imme&ate repetitionem, nega mus ex interpofito oft»*» Illud vero Jer,. 7:4 cum duobus reliquis (1) Optitne & erudite ex fcriptfs Joiephi & Rabbrnorum explicatdanzius in Interp, Hebr. Chald. cap; I, ξ, 14. n. 3. p» ni. i 6. & feqq. Templum f innuit, tangitur j nu mera quidem tmkumyféå tribus conitans partibus: quarum cuiqfue nomen etiam apud Joiephum competit Un de R. Joieph Kimchi, ex ailegatione filii,. com men i. in K c; fdeo, art, tribus vicibus repeti it rrrrvyn lemplum Domimquia hx tres partes,. leih Vefiibulum, Templum, acpdntm'y id,quod TempFum dr eit ur, conflituebant. Didum jer. XX ii: 29. ubi px ter repetitur, ex R. Sal. Jarchi verbis i ta vindfcat. Nomi ne terra ifraeih tres comprehendebantur terrse: Traftus träns Jordanm, (Sf GaliUat» Qu&m etiam filllili

26 S4 DEJEHOVAH fublimörem relinquendam cenierous. Nonxinila hutc ipe&antia fuppeditat jo. Ulr. Hildebrand (m).. X. Hiec jam iunt, quas η ob is de Sanfliflitno Noml ΓΠίΎ ex occailone dicenda videbantur. Hoc fortaifis adhuc monendum fupered, ut, quumcoil ftet, hoc maxime venerandum Nomen ehe folius Dei proprium, quod non iine profundiffinja animi vedo dividi, ex Cod. ScheYüth c. 9. d. 2. probat: Locum denique Ez. 21:27. ubimp ter ed repetitum cx Abarbanelis conienfu, F, i8f, c. 4,1, 2 feq. illudrat. Cum inquit: Sub^erfionem, Stib\erfionem, Sub\>erßontm poiiam eam (Coronam, veri. prarced), reipicit eo ipfo ad tres Reges idos, quos removit Nebucadnezar ab imperio Judar, feil, Jojtcbim^ &Zedscbiam, &C. Qüibus haud diflimilia tradunt in fuis commentariiskimchi & Rafchii, qua: brevitatis cauita praferimus, Locis hiice ita explicatis, quse alias ad lenium hujus didli jeiajani infringendum ab harreticis adduci iolent, non videmus, ut icribit egregie C, vitrmga in h. 1. quare trina haec repctuio abiis laltem, qui hoc Myfierir\um in Deo agnoicunt, illuc non referatur. Q>uod etiam ed Judicium Seb. SchmiAii, prardantifiirni interpretis. Ja vero magnopere dolendum, ipiis Chridianis vileicere atque cnervari argumenta, qusacerrimi S. Triados adveriarii Judiri, licet impradentes &aliud agentes, corroborata dederunt Prseterea etiam i/w digito quafi mondrant & reipiciunt verba v4 8, Ouh ibit tiobis* & Scriptores Ν. Teil. in τω "'π1 vident P/ttrem, Frlium & Spiritum. (m) In Didert. ikpius laud. Cap. II, membr. III,,4,

27 ΖΕΒΛΟΤΗ. 5S veneratione cqgitari debet, nobis non ioliim caveamus, ne i nie ευλaßsta & q uadam animi re verentia illucl pronunciemos, illoque m rebus vanis atque ludicris abutamur : fed etiam, quuni fciamus, nobis iemper difficillimam lubam & graviffimam tentatioη era effe, cum nobjsmet ipiis & mundo, tum πξος τ&ς κοα-μοζραιορας.ίχ am o g τά% (η\ qui numquam non excubant & vigilant in noftram perniciem, qui- (jue eminils, πcitri rev βελεα-ι 'Jotg πεπυρωραενοις (ο), Co lli! HUS Tuig ριεβομαις dvjcav (ρ.) nos iemper adpetunt; τω nirt* Π1ΓΡ jugiter adhaereamus, cui Sacramento nos, obftrinximus, καλχς?ρατια]ας (q.) futuros. Cujus gratiam & auxilium ß 3toi πάσ-ης προrsv%tjg και ό'εητεως impioreillus εν παν]ί καίξω ev πευ/αα]ί (r.), non deerit nobis ο Βυρεος της πίτεας (s.) συν πανοπλία τα Θεα (t,). Å οπλα ^g ς parεtag (u.) εν^υσά/αεvet (χ.) και evjvvaptxptsvoi εν τω κρατεί Tyg ισχύος τα Κυρία (y.) Σαβαωβ- τα παν]οκρα]ορος, tamquam exercitus bene diipoiitus, magna animi alacritate 8c eoneitato fpiritu, hofces iftos infeftiilimos debellabimus, do nec (11) Eph. Vi, 12* (0) Vers. 16. (p) Vers ir. (q) 2 Timothy IF, 3». (r) Eph. VI, 18 (s) Eph. VI, (1) Vers.»i. (u) 2 Cor. X, 4» (χ) Eph VI, 14, (y; Vers,

28 φ JEHOVAH ΖΕΒΛΟΤΗ. tiec tandem cum ro t? &ξγ)φκάι πλί&ει ς-ξλτιάς xpav'a(ζ), fummo Duci gloriarn cribuentes, in omnem aeterni-, tatem Triumphali cantico acclamemus: #np i^np tmix mn» trnp Αγιος ^ άγιος, άγιος, Κύριος ο Θεός ο τταήο Κξά]<ύξ) 0 qvj κλί ο αν κάϊ ο' 'sξχο'μένος..ivd5^3 (ζ) Luc» II, \