AL. PETRUSFROAIÉN, Ad Schol. Tri v. Ge v. Supr. Coli. Sc RECT. Vic.

Transcript

1 D. D. SPECJMEN ACADEMJCUU, PRINCIPIA ARTIS ORATORRE, STUDIOSI JUVENTUTI INSERV1TUR A, LEVIT ER AD UMBRANS, Qji o d Conf Ampi, Fac. Pbil. Reg. Acaå. Upfal. Publica Examini Submittunt PRESES AL. PETRUSFROAIÉN, Ad Schol. Tri v. Ge v. Supr. Coli. Sc RECT. Vic. A t que EESPONDENS JAG. JOH. ACHARIUS, GevnJia - Geßrieii. In Audit. Guft. Maj. D. XVI. Jun. A. MDCCLXXXIV. Horis A, M. Solitis. UPSALIAE, Apud JOHAN, EDMAN, Direct. & Reg. Acad. Typogr.

2

3 S:/e R:/e M:tis Μ A G.Ν ie FIDE I VIRO, PER NORRLANDIAM OCCIDENTALEM JUDICI PROVINCIALI NOBILISSIMO Do«JOE MAGNO NORDIN MAC EN ΑΤΙ OPT1MO; NEC NON VIRO CELEBERRIMO CONSULTISSIMOQUE O NICOLAO AMBERG AD CüRTAM GE VALIEN SEM MAJOREM SENATORI GRAVISSIMO, PATRONO INDULGENTISSIMO, b infignia in Dornum Maternam collata beneficia, halce

4 hafce pagellas in gratiilimi ånimi debitgeque obiervanti# tefferam cum ar^enti florentisfimae proiperitatis voto confecrare voluit cliens devotisfimus JAG. [jo H. ACHARIUS.

5 .. I. quantum Dum intencius omni aliquanto ftudiorum mihi genere perpendendum interfit, putavi, atene ris ad diclionis fcriptionisque perfpicu«, pur<r, &ubi opus fuerit, etiam ornat«& difert«facultntem in Schö lls Gymnafiisque rite eile formatum: dumque pariter mi hi probe conicius fum, in ea nos incidifle tempora, qua; novaai in corrupt«cauftas eloquenti«, qualem olim vel Quintilianus vel Tacitus inilituit, mereantur disquiiitionem : tacile, ut opinor, fi non probabitur, faltim condonabitur, illud qualecumque ftudium, quod in praefcnti bacce diflertatione, pofl tot aliorum magnique omnino nominis virorum tentamina, denuo in principia pracceptaque artis oratori«eidero fini magis accomrnodanda collocatum & juvenum ftudioforum uiibus confecratum cernitur. Etenim complures venditantur Inflitutiones Oratori«, quas iua alioqui non defraudamus laude; ied in iis tarnen haud raro defiderari videtur ordo, qui ab imis, qu«in omni oratione habentur, principiis fenfim & per gradus eundo tirones ad iublimiora manu quafi duceret, adeoque faciliora &, qu«potiilimum memoria; iunt mandanda atque infigenda, primum iubflerneret; tum dem um de difficiiioribus & in quibus aflequendis maturiori opus eil judicio, ita pr«ciperet, ut non puerilibus tantnm juveniiibusque fed & mafculae eloquenti«ufibus, non Scbola, fed vita, bac feje difcere ientirct oratori«diiciplinse adultior alumnus. A Hsec

6 Χ 2 )c # Haec efl inilituti noflri ratio, atque in hoc curfim peragrando fpatio noftra verfabitur induflria. Ejusmodi oranino, ii quid rite judicare poterim, iilhoc eil argu mentum, ut ponderari rede, planiusque exponi utique mereatur, ied vero demum ab illo, quantum fatis eil, enucleari poilit, cui fortuna fautrix, rneis majores, dilargita eil dotes. Proinde, Candide Le lor, aequi bonique coniulas, oro, mitiorique iubleves cenfura, quidquid in materie, haud exiguis lepta difficuitatibus, pro tenuitate virium, pr&ilare valuerim.. II. Tn pube icholailica rite inilituenda primum doftrrna de Periodo, mox cognitione Troporum & Figurarum, quse uti nihil aliud funt, quam periodorum ornate & lignificanter variandarum genera, ita tum facillime ajuvenibus capiuntur, quando vegeta maxime gaudent memoria, tandem vero componendarum ex paucis periodis fimplicisfimarum oratiuncularum, quas Cbrias vocant, fctciliorum que epißolarum exercitacionibus tiro imbuatur. ls ubi per haec omnra prove&us efl eousque, ut ad graviores merito fefe accingere occipiat orationes aliasvefcriptionesjaltioribus paullo jam de bivetitione, Difpoßtione, Elocutione, & A- üione Ovatoria pra?ceptis, théoretico, quem vocitant, mo do ita eil inilruendus, ut fimul probe intelligat, calleatque regulas de diverfis artis Oratorite ufibus hodiernis, quibus apud recentiores totam fere inßitutionem pra licam abfolvi cernimus. Hifce autem ea iubneilantur, o- portet, de quibus in iequentibus latior nobis patebit disferendi campus, quae tarnen in omnibus propemodum libellis oratoriis Chrifliana; juventuti inftruendae coniecratis defiderari iaepe dolenter tulimus, quum olim a prifeis artis oratoriac Magiflris a vero Summi Numinis cultu alieiiis, Tuüium loquor Fabiumque, 'maximo inculcata fuerint

7 «Χ 3 Χ $ fuerint opere, quaeque Oratorem non fapientia iolum & judicio munitum, Ted etiam tamquam virum honum flexaninoo ufurum fermone Tibi depoicanf. Scilicet, ex Qratoriis TnUii Scriptis & Quintiliani lnßitutiombus pleno, u- ti ajunt, alveo, deducere licet, qux ad Oratoris pros tatem judiciumque fingendum tendunt, raonita, hac in primis aetate vel maxime iniervicura, qua, fuae licet im mortalitati egregie velificaverint excellentiilimi au tores antiqui, apud juventutem tarnen penitus fere velut intermori coeperunt. In qua quidem re magnum opera; pretium nobis feciffe videbimur, fi vel hoc pa&o Chfftcorum praftantiavi Au&orum juvenibus experiundam propinaverimus, & hosipios, quos nemo iatis legere dicam, an admirari poterit, duos eloquentia;, immo omnis fa pientia antiquse magiflhros, pofiquam eos focors antiquitatis contemcus plus fatis juvenum excuifit manibus, iisdem denuo vel ex his lineis amabiles reddiderimus.. III. Artis oratorias initia ipfi natura accepfa referunt omnes populi a), qute affeaus illos docet, & obfervatio atque imitatio. Hinc multo magis, ut habitus omnes, qui in actione infunt, exercitatione difcitur, quam praceptis. Nec pracepta heic dari poflunt καθολικοί fatis, quum omnibus imperet hoc unicum, videndum ejfe^quid decent: illud autern ut poilis, nullis regulis obtineatur. A a Unde a) L' Eloquence eil née avanc les regles de Ia Rhetorique, comme les languesj fe fönt formées nvant Ia Grammaire. La nacure rend les hommes eloquens dans les grands interes, & dans les grands paflions, Quiconque eil viveinent emu, voit les chofes d' un autre oeil que les autres hommes. Tout efl pour kli ohjet de compnraifon rapide & de metaphore, fans qu' il y prenne garde il anime tour, & faxt pofler dons ceuk qui 1' ecoutenr, une porrie de fon enthoufiasme. Poltaire, Diction* Encyclop. art. eloqnence i I W r. f-' " - Λ \ ' "

8 Χ 4 Χ Φ Unde prseclare TnUius, Romana? ille facundia? parens, eß eloquentiß, inquit, ficut vcliquarurn revum, fundamentum Sapientia a), neque minus vere, & ad omnis ftili dignita tem apfe, dodor artis poética? acutiilimus jcvibe?idi recie fapere, pronunciat, ejfle principium? fontem. Quod Γι autem tantum poteft in eioquentia, tantum valet in fcri«bendo, fapientia, is vero, ficuc a dodiflimo quoque & graviilimo accepimus, fapit in primis, qui naturam non deferuerit ducem, efficitur profedo, ut nihilo deterior dicendi fcribt ndique, quam agendi, magiftra fit natura, a qua numquam recedamus, nifi ad rude infipientium vulgus noimet detrufos vciuerimus. Quare artem Oratoriam rede dixeris S?pientiam ornate ioquentem, cujus funt tres idea? ilngulatim notanda?: iapientia, ornatus, facultas loquendi. F.t certe Γι veri & honefti amorem dodrioaroque Tuo compleditur ambitu iapientia, utrumque vero Natura docet, in confeilo eft, ad natura? Judi cium, quam falfo pravoque deformatam nolimus, exigendam eile orationem b). Eaclem vero natura quum nobis oftendat alia, pro commodis, amplexanda, alia, pro incommodis, fubterfugienda, ex quibus vel inclinatio animi, vel alienatio, exiftat, illius quidem nutui tanto magis in fcribendo velificemur, oportet, quanto minori exfurget pulcritudine oratio, qua? illas natura? lacesfat aflediones. iccirco quoniam iapientia eil cognitio iolidis fulta principiis ac rationibus, excludit illa opiniones, ne nubem pro Junone, conjeduras pro maturis fcienti«robufla? fru&ibus venditet orator. Interim tarnen cafus Tubinde enaici folent, ubi, deficiente fcientia, in cognitione a) Partit. O rat. cfr. Joan. Quil. Berber um de naturali orauotiis pul. eritudine. b ) Le iouverain art de 1' eloquence cft de Ρ attacber fcrupuleurement åla nature, comme å fon veritable modele & å fon premier original. Κλ» pint Reflex, fur l' ekquence. XVII»

9 )( 5 )( cognitione iolum vero fimili, oportet, adquiefcamus. Quod plerumque fit, vel, quod plerique horoinum, ftve ex his iapientum credunt, id illi, cujus intereit, veri videtur fimile. Atque hujus quidem rei, ubi akior ad icientiam aditus non pr^betur atque adicenfus, ficuti in compluribus non praebetur humane vitae negotiis, tum maximus omnino eft ufus, qui cum fcientia pari ambulet paftu, Depi ehenduntur in haud paucis reruro humanarum negotiis, paftim obviis, tot tantsque complicata^ determinationes, tot ex improvifo enattc mutationes, ut a nulia, quantaliber illa fuerit, humana prtidenfia, iemper & ubique notiones convoluta? ad calculos diftinäe revocari, & ex rebus prcefentibus futurarum nexus & colligationes, explorato judicio, animo pr&cipi queanc, itauc plurimum rernaneat veri fimilitudinis, infinitis ptene gradibus, ab imo ad iummum difcernencia».. IV. Amor veri honeftique, quem fapientia. quoque contineri jam fupra indicavimus, tanto plus in oratore eniteat, quo certius eft, oronera in ifthac propaganda depra'dicandaque ipfi collocandam efte induftriam, adeo ut ex auditorum, qua; non nifi veritatis virtutisque ftudio promovetur, felicitate, iummam perfentifcat voluptarern, Atque hinc eft, quod, quae audientibus profutura, certa qua; & explorata, aut (altem probabiliora, quasdo«tibus corporis animique adaugendis defervitura cognofcuntur, ea dicendo coniequi adnitirur. Et quemadmodum non a veritatis tantum, Ted eriam ab honeftatis a- more iejunda efte nequit ars oratoria; ita quoque quilibet nullo deprehendet negotio, quidquid naturam amplificat humanam, quod in oratoriam cadit, mentem nerape fcientiarnm ornamentis excolendo, fermocinandi facultatem eximia perpoliendo venuftate pulcrisque veneribus, id non modo verum efte, iecl juftum quoque, ho- Λ 3 neilum,

10 )(*')( neftum, & natura confentaneum. Atque ex hoc veri honeftique amore fermonis vigorem, dicendi flumen, contentionis affectum, verborum copiam, pronunciationis fvavitatem, adionis leporem, & quidquid fandi quemlibet do liilimum commendaverit, enafci comperimus. Etenim quo magis oratio omnis ad fe η fus animorum ac motus excitandos collineat, & quo certius eit, non posfe hac in re quidquam valere quemquam fine diligentis«fima earum omnium rationum inveftigatione, qua; de natura raoribusque generis humani explicari folent; tanto folidius oratori, quas a Philofophis pariter ac Theolqgis de vita & moribus & affeflibus humanis expianatius tradi animadvertimus, funt perdiicenda. Quippefine qua Jcientia nihil de religione, nihil de caritate patnce, nihil de bovis rebus aut ma Iis, nihil de virtutihn s aiit vitii s, nihil de officio, de dolore, de voluptate, de morte, de perturbationibus animi, ηiß jejunius, numquam graviter, ample, copiofeque, uti decet, eß dibums a). Sive igitur f2cra,five alia qua deraum cumqne fuerit cauita,quam agat Orator, tum denique refle, fapienter atque erudite eam pertraflabit, quando audienti appareat, totam cogitando, quoad fleri potuir, ipium eile perlecutum, omnique animi contentione, diligentiaque eo pertigiite, ut eam exhauriat, totoque doceat fermone. Ita fit, ut res vi iua rapiant verba, cuivis fanioris guftus auditori fat ornata, dum ejusmodi funt, ut ea res ipfa percepta rite & meditata peperifle videatur b). Proinde fine iithac fapientia, quantumcumque fuerit orationis flumen, ventofa erit ioquacitas, non eloquentia, aut plane fine ideis, aut minimum cerre fine diftinflis clarisque notionibus, utpote quae verba, non res promit, ad docendum inepta, quarque a- deo non nifi aliquando forte ad conturbandos auf movendos a) Cic. Lib. 1. de Ornt. C. XIV, XV. i? in Omtore C» XXXIII. te) Cic. II. de Örat. C. XXIV, XXVf

11 Χ 7 )( vendos imprudentiores fic valitura, apud omnes vero lirnatioris judicii arbitros, vel obmuteicit plane, vel ferner ipfam turpi exhibet Judibrio. Atque heic id in primis monere fubit, ut ornnis doftrinarum affe&atio litterarunaque angve pejus fit vitanda, eoque doftior prudantiorque fit cenfendus, qui artem occultet fuam, ita ut in naturam transiiffe videatur. Secus autem qui fefe gefterint, ab eruditione ad Pedantismum declinant prolabunturque; quod vitte genus cuivis, naium habend, valde foetidum, ab omnibus irridetur cachinnisque exploditur.. V. Jam vero quum tanta fit fiudiorum diverfitas, ut nemo faciie una eademque opera, atque oratione faciat, quod fatis eft> omnibus, tantaque fubinde mentium varietas, an pugna, ut, quidquid huic arriferit, id illi displiceat; non igicur unum idemque cuivis ornatum videbitur, nec omnes una facundiam metientur decempeda. Qui autem, quid fit ornatus & in quo confiftat, jufta penfitaverint trutina, faciles concefiliros opinamur, orna tum, ficuti in re quacumque, ita in oratione etiam nil efle, niii fymmetriam cumtotius, ubi partes diverfasmutuo adeo funt conglutinatae nexu, ut nec magnitudine, nec qualitate quaequam excedat illam finem, quse ad rei totius optime confequendum eft relata, menfuram; etiam tum partium, ut, quidquid dicamus,in quacumque fermonis parte, rei, de qua potiffimum ibi agitur, venufte conveniat. Ornate igitur locuturus, in maxima ver borum ubertate fummam omnium, ad eundem comroovendorum finem animorum tendentem barmoniam, hoc eft, eandem orationis fymmetriam, oportet,conieftetur. Complura feie infinuant,eaqufe varia3qua; fandi perito intelliguntur propofita, qualia funt verba, argumenta rerum, u- trorumque modus & ratio, auditorum affe&us, oculi, aures $

12 )( 8 Χ aures, locus, tempus. Atque ha;c ipfa quo magis aptiusque, <3c quo piura eorum eloquentis dexteritas in u- num jabet confpirare finem, adeo uc in circumftantis Co rona; animos influere, eosdemque, quorfum voluerit, fiebere queat; eo ornatior eniteicit oratio. Prima vero orationis virtus, ex qua ornatus ieu placendi enafcitur ratio, cum iermocinandi fine, quem, iilhanc ingenerando faculratem, Creator O. M. intendit, maxime congruat, necefle eft. Peripicuitatem heic innuimus ftiii lirapidiifimam, quee exoritur, quando verba loquendi confenriunc fcopo, quem audientium captu metimur. Quod ii ierenum nemo non turbulento antepoiuerit coeium; quidni eiiam pellucidam orationis proprietatem quisque praeferat inanium verborum turbae, quam ex profeilb redarguic (Quintiiianus L. VIIΓ. Inßitut. Orat. Cap. 11. Quapropter limpida; aqure, cujus ad fundum usque oculis patet profpeftus, non lutulenta;, imaginem reterat oratio. Heic nobis fuccurrit, quod habet Statins: Oya fremunt undce, longusque e fontibus amnis Divipitur, modo lene virens Iff gurgite puro Perfpicuus: nunc fordet aquis egeßus ab imo Alveus*. inde tovos riparum proruta turbaut Gramina a). Sic ipfis dijudicandum oratoribus relinquimus, cujusnam amnis, diverfis temporibus aliter relucentis, faciei fimiliorem iuam praeoptent orationem. Id vero orator fibi injunilum eile purabit officii, ut monitis adnuat G- ceronis Lib. III. de Oratore, ubi omnes fere obfcuritatis fontes detegit, urgetque eile vitandos. Hinc quum oblcuritates verborum & tenebrae, quarum 1. c. mentionem injicit Tuüius, nemini arrideant, nec orationis turba at que a) Lib. IV. v. Sylv,

13 m χ 9 ){ que infolentia ullo dernulcere poffit oble&amento; fafeamur, neceiié eft, ea omniaabornatu iermonis abhorrere quamplurimum; nec nifi ilium ornate loquendi facultate eile inilructum, qui peripicue, qui verbis diiucidis, qui, oratione adtendenci facile intelligenda, effari, qus conilicueric, queat a).. VI. Ut vero & verba & argumentorum pondera tempori locoque rite aptentur, a iüa prudentia impetrabit orator. Scilicet, hodie non tantopere quemquam percellunt, quae in foro olim moverunt auditores -y qutrque Afia? pqpuiis placuit facundia, Europceorum pierumque offendit aures. Iliud cumuiata conftat experientia, hoc Cicero fiis evincitur teitimonio, aliud, inquientis, genus eil, non tam [ententiis fvequentntum, quam verbis volucre atque incitatum \ quali nunc eft Afia tota, nec flumine folum oratio- Iiis, [ed etiam exornato faceto genere verhorum, in quo fuit AEfchy/us cum reliquis. In iis erat admirabilis orationis c urfns, ornata fententiarum concinnitas non erat. Hcec autem, ut dixi, genera dicendi aptinra funt adolefcentibus b). Unde Atticas dictionis genus, quod in Europa tum viguit, ab Afiatico longe deflexifie patebit. Idem quoque hodierriorum ratio eennporuro commonilrat. Blandus Gallorum in dicendo iepos ac concinnkas, fententiarum apud Hifpanos gravltas; Germanorum inter utrosque ambigeorium mediocritas; perpulcr;r Italorum & in verbis vires & ar gumenta ingeniofa; Anglorum oratio perpetuis fere Phtloiophiae rationibus fecunda > nec leåu injucundiftima: non omnem eloquentiam omnibus familiärem, ideoque gratam j fat manifefto produnt indicio. Oratori igitur in- B cumbit, a) Vid. Im. J. Gerh, Schelleri Prccce ta ftih bene Intini, part. pofl,t ubi Iatius expofira deprebenduntur, qusc perfpicuitati orationis inferviunr. b) Cic. in Brut, feu de clnr Orator. Lege plura in Inftitut. Öret* Gerb. Job, fvoßii L, 6. c. 6.

14 )( ίο )( * cumbit, fufcepta prudenti locorum temporumque, quibus arte infervitfua, asftimadone, animo fecum volutare, quid cuique, quoquidvisloco, quoquidvis expediat tempore. Pro be enim ponderandum, quas terra, quas urbs,qui auditores, qui loci in univerfum mores, qui incolarum affe&us hujus fpeciatim urbis, qui denique oratorii pro figuranda voce fitus, quas opporrunicas? difcudendura etiam, quovivas feculo, quo anno, quo die? qui feculi mores, quas an-' ni fata, qui diei cafus? Proinde, quas oratori funt agen da, in ea omnia hitc feie diffundit prudentia, ut five, quid dicat, reperire, five reperta non ordine fohim, fed & momento quodam ac Judicio difpenfare ac difponere, five eadem veftire arque nitenti exornare cultu, five ad extremum cum digmtate ogere voiuerit, hac magi fira fit utendum.. VII. Verba autem quando rebus adasquantur, tum rurfus comperimus adhuc plura confpirare, unde nova exfurgic perfe&io, voluptas nempe audientis, ideoque diftinda e- loquentiae virtus, quam ßili decorum nuncupant Rhetores. Nec lasta trifti, nec triftia laeto, nec grandia tenui, nec tenuia grandi, nec quibus omnes commovebunfur, frigido, nec quotidiano, fed ardentifllmo dicendi genere, funt exprimenda. De ornatiitimis ornatifiime, de tenuibus tenuiter dicendum; unde Liierstins: Multa tarnen reflant, funt ovnanda politis Verßbus, ratio Superüm coeucjue tenenda, Sunt tempeflntes, & fulmina clara cavenda a). Idem pofeit Horatins, oratoribus non minus, quam Poetis obfervandumr Verfibus exponi tragicis res comicα ήοη viilt\ Indi gnatur item privatis, ac prope focco Dignis «) Lucret de rer. nat. L. 6» v. 8n fequ.

15 )(»«)( Dignis carminibus narrari cana TbyeftcQ. Sin gula quaque locum teneant, fortita decenter a % Duplex vero orationis potifiimum conftitui (ölet decorum. Momenta rerum alterum ponderat, temporis alte rum, quo exornari dicendo meréntur, curam gerit. Ad peius quod attinet, probe cavendum, ne ibidem peccetur, cujus exemplum rei nobis iubrainiftrat Dionyfius Lon* ginus ),qui inter alia cujusdam Leontini Gorgia; meminit, riium moventis, cum Xerxem Periarum vocat Jovem & vultures animata iepulcra. Quam inepte vero Jo«vi coniferatur Xerxes, quem Grasda pulfum turpi fe fu gas dediffe fcriptores tradunc c), nemo non videt. Plus utique decoris fuas Cafar. Auguflum inter & Jovem comparationi conciliat Maro, ita canens: NoSle pluit tota, redeunt fpeclacula måne χ Divifum imperium cum Jove Cafar habet. Ad pofterius autem ubi oculos animumque advertimus orationis decorum, quod in dicendo temporis rationem habet, ne de paucis non nifi nuda loquacitate multa? extrahantur horas, mentem meam fubit, quod habet Ρlu tarebus de Cephiiophonte quodam, qui in Vitium huic virtuti contrarium incurrerit: Cepbifopbontem, profijfum, de q navis re per integrum diem fe dicere pojfe, urbe ejecerunt, boni oratoris effe, orationem rebus äqualem habere putantes. Quare eos merito acri perilrinxeris fåle, qui, mifla tem poris ratione, frigidam lentamque orationem, quam fomni potius pulvinar, quam affe&uum excitandorum palasftram dixeris, multas per horas producunt, dicendifacultatem non tam prasftantia, quam temporis metientes diufurnitate. Hi autem, pofthabito iflhoc decoro, ficuti iuae orationi dignitatem conciliare nullam queunt, quum B 2 nulla π ) Hörnt, de arte Poetica v» 89. fequ. b) De fublimitate iech 3. c) Com, Nep. de Themift, c, 5.

16 é χ i2 χ β nulla fervctur temporis cum dicen Ii icopo fyrrmeiria, eamque ipiam ob cauitam nec ornatus, nec deledatio; ita mirari haud convenit, aut plane nuiios, aut fofum paucos ab iisdem tados ddcedere auditores. Vl11 De cetero ficut efrracia in excitandis affedibus, ita gråvitas, loquacitati oppoiifa, in foppeditandis rerum pondaribus argumentisque locum habet. Utraque Π adhiberi queat, nulla exfurgie pugna, nec ideo coniilio opus e- rit. Hoc vero ii minus licuerit, tum auditorum indoles rem decidaf, oportet. Cumiexu iequiore Γι verbis agendum fit, feu cum hominibus aniroi teneri, mollis, in o- mnem non difficulter iiexibilis partem ; omnis vis in cieridis affedibus erb. niatur, necefle eii. Non enim longa δζ exquifita demondrationum cohorte, Ted excitandi artificiis; non gravitate ientcntiarum, ied verbis volucribus & incifatis; noa acurnine, ied coloribus opus erit. Ve rum enim vero ad virorum, matura conipicuorum prudentia, animos longe alia incedendum efb via. Res illi jpfas ponderant, non fuperficiem extimam, verborum ρϊ duris iuperbientem; judicio mentis aguntur deliberato, non fubito animi motu ; inconcuffis argumentorum innituntur fulcris, non iubrico troporum figurarumque tantum lumina repercutiente fpeculo. Sicque ifthanc orationis efficaciam gravitatemque didionis lubfequitur nitor atque elegantia. Fit quam fsepsilime, ut oratio fit affeduum plena, Ted non admodum terfa ac nitida. Affeduum tarnen ciendorum eite fecundam, quam verborum Γο lum ac didionis venuftate excultam prteilat. Qui audientibus feie follertius adcommodaverir, ei cetera omnia non difficile erit judicatu, ut cum triitibus, oratione feria; cum lietis, comta & ivavi; cum principibus, dignitatis, prudentiae majeftatisque plena j cum hominibus medii ordinis, varia & multiplici 5 cum ambitiofis, modeftaj cum humanitatis amatoribus3 puriitima; cum liberis feculi

17 )( U Χ fe enl i prceientis imitatoribus, propna & non aflfeftata ; & ii hi om nes conglobati fueiint, pleroromque fen prrscipuorum ingenio 3ttempergca, Π bi agendum cenieat. Quum vero in attificio excitandorum afteduum oo cupetur efficacia eloquenti«, cui oratori divinicus id indultum eil, ut in animos influere, eosdemque iermonis iui venro, undarum inilar, movere queat, eum etiem voiuptatem auditoribus creare, adeoque vim omate loquentis ccnfequi, necefie eft. Rxcitandi autem funt afieftus Troporum Figurarumque fpiritn, qui quo menti adcommodatlus afharur, eo dulcior quoque animi coorifur motus. Et quandoquidem affe&us a tropis & figuris non iine quadam dele&atione gignuntur; tropos quoque & figuras quandam habere fymmetriam oportet, cui illa, quam pa nn η f, animi voluptas, originem debeat iuaro. Ubi autem figurasque non tam locum inveniunt, ibi patet, tropos anxie quatiitis verborum ornatibus, quam animi in dicente affedibus 'deberi. Qui ii adfuerint, terentur illi impetu iuo, orarionhque pulcritudinem, non tam cura decoiis adiument, quam vi rerum rapient. Ejus enim tum ponderis ipia, de qua agitur, res oratori erit, ut verba covgrnevtia, von oris eligantur indnftria, [cd pe&oris fequantur ardorem a). Regnat igitur heic illud ipium, quod noftro arvo in oraticne numeris folufa fanior guftus audit, mentis quasdam velut fpontanea vis ac virtus, verum, bonura, venuflum cito percipiendi, & a falio, malo,invenuilo, five illud inverbis, five in rebus, five denique in totius conflitutione latuerit, veluti momento difcernendi, ex qua deinde cum juhum atbitrium juilusque fele- &us, tum etiara in ipia exercitatione concinna profluic adplicatio. IX. Poftquara fic orationis ornatum variasque illius vir- B 3 tutes a) Augußitt% L, 4. De Doclr, Qhriih C. 20

18 * Χ Η )( tufes levi adumbravimus penicillo, cito jam pede in tramite procedimus, de facuitaee loquendi, qua fenia anirni noftri aliis aperiantur, pauciflimis a turi. Per longam jam ieculorum feriem lingvam Latialem tamquam fuam vernaculam & coromunera per Heliconias provincias Mercurium habuerunt colueruntqne eruditi; quem in finem eriam iftbic Quiritum fermo fixas diu multumque coliocavit fedes tuaque tabernacula per totum fere Europseum orbem ad Academias, Gymnafia & Scholas, ubi juvenes pleniorem ejusdem Cognitionen! haurire poilent. Abfit vero quam loogiilime triiliillmum illud omen, quod e circulo erudirorum viri haud infimi fubiellii attulerunt non pauci, inter quos nominaile fufficiat b. m. NobiliiT. Ihre. Hi conje tura haud faliaci ie augurari poile credidcre, Rempublicam Literariam ex fummo d'gnitatis culmine ad ruinam & interitum illico ie prscipitaturam, fimul atque h^c lingva deipicatui habeatur ilirpitusque aboleatur. Sed vero ad artem oratoriam jam revertamur, Quemadmodum lingva uti nulia licet ii ne regulis Grammatices, quibus continetur; ifa & haruro quoque habenda eil rado. Ne quis tamquam parva, Quintiliani utor ver bis, faftidiat Grammatices elementa, non quia magna fit opera, confonantes a vocalibus difeerner ipfasque eas in femivocalium mimerum mutarumque partiri; fed quia interiöra velut facri hujus adeuntibus apparebit muita verum fubtilitas, qua non modo neuere ingenia piierilia, fed exercere altifßmam quoque eruditionem ac fcientiam poffit a). Verum enim Vero praeter regulas Grammatices probe addifcendas quamvis infuper artis oratoriae iludioio nulla non danda fit o» pera, ne voces ambiguas, obicuras, fenfu vacuas, ejusdemque farinae phraies aut ftru&uras admittat; accidit ta rnen haud raro, ut in oratione locum fibi vindicent verba, a) Inftitur. L, I. C. 4.

19 )( I*. )( ba, quas tametfi determinata notionum diftinåarura non imt veftita (ignificatione, pro vocibus tamen nullius mo ment i haud reputentur; quippe quibus audiiis, affeftus faltem vividior in auditorum nafcitur animo. Qui enim percellendis motu (ludet animis, is affe lui magis, quam rigidee ceniur# indulgeat, oportet; unde etiann fi afledtus vehementior in univerfum ioquentium verba five curbavent, iive prorfus ftiterit > nemini mirum erit, eodem affe&u vocabula protrudi, quae plus ardoris, quam lucis contineant, raptumque quendam oratorium magis, quam adcuratam disquifitionem pbiloiophicam redoleanf. Hinc verba metiamur, oportet, non docendi tantum fcopo, verum etiam illo, quem in commovendis auditoribus fibi propofuit orator, fine, in primis quum multa acrius & vehementius fubinde dicenda intelligartuis, quam quas cxplicatioris dowlrinas rigorem, quo in docendo utimur, fubire poffint.. X. Ad ufuro vero feu praxin artis oratorise quod attinet, nocailé convenit, eloquentiam ad tria cauitaruro ge nera, Demonikativum, Deliberativum, &: Judiciale retuliflé Grjecos, horumque poftea aemulos Romanos. Ad ha?c autem tria in orationibus tum conficiendis, tum examinandis ubi advigiiare Jubent Rhetores antiqui, reipublicae, in qua vixere* ilaturo, eamque, quas iis (efe obtulit, oranai occaftonem, eosdem refpexifle facilis deprehendes. Quum vero n-oftrorum, ad qux vel maximc feie adcomnnodare debet orator, longe alia fit temporum Fa cies, h.?c, cujus memini, divifione utpote jam nullius fere frugis, facile carere poflimus a). Idem ipibm, fed potiori forfitan jure, de moleile feaula eorum opera, qui novum quoddam coxerunt dicendi genus, valebit. Seilicet, a ) Cfr, Im, Gerb, Scelleri üb. cit, pag, 806.

20 )( T <5 )( # licet, quum in Scbolis Ac3ciemiisque per iongum tem poris Ipatium noo nifi cenues eloquentiae Romanse iupereifent reliqui^e* declamaciones vero ill«umbraticae ad d; ta genera minus apte referri pofient: quarcum or a ti ö- nis genus cuderunt doftoies, quod, in docendo occupatum, Didaicalicum vocitarunt. Sed qui iercnone iuo docet tanturo, fuosque auditores vera rerum cognitione, fine ulla morus änimorum ciendi cura, imbuit, praeledionem ab oratione, leniu fumta Rhetorico, plane diverfam adliibet. L Eloquence, inquit Rapimis, qui ne touche que Γ efprit, & ne va jusques au coeur, η eil pas une veritahle eloquence a). In rebus vero, ad vitam humanam ipechntibus, late licet pateant oratoriae fines i illius t. - men ufum, habita noftri aevi ratione, vel Scholafticum, vel Policicum, vel Ecclefiafticum vel Communem haud incommode dixeris; de quibus fingulis ut ex profeilo paflim adum efle deprehendimus, ita hoc lubenter fuperfederous labore, content}, Γι modo ex iis, qu«molli jam attigirnus brachio, emolumenti quidpiam ceperint juvenes artis oratorias cultores. a ) Reflex, fur 1' eloquence p. 42,