MATRE, IIΝ G VA LATINA. Mag. Ρ B T R I L1NGVARÜM EKERMAN, SAMUEL PETRI BOGMAN,' CU LJIOKUM EUROPA. lo/ Eloquent. PROFESS. Reg. & Ord.

Transcript

1 lo/ β; Β. V. EXERCITIUM ACADEMICUM De IIΝ G VA LATINA CU LJIOKUM EUROPA L1NGVARÜM MATRE, QuÖrf, Venia Ampltfjimi Senat. PhiL ZJpfalienßs, V1RI SUR MODE RAMI NE CELEBER R IMl Mag. Ρ B T R I EKERMAN, Eloquent. PROFESS. Reg. & Ord. Publico Fxamim ofert SAMUEL PETRI BOGMAN,' OSTRO-GOTHUS, in Äudit. Carol. Maj. ad diem XVIII Dec» A. MDCCLI. Η. A. ΜS. UPSALI/E.

2 vi ro nomltssimo Ί):ηο J Ο Η ια NN 1 BO G M AN, Ad primariam legionem MAGISTRO j EQUITUM Strenuiffirno, P/1 TR UO HONORA TISS1M0 Ne mireris humillimus oro & obteftor, Patrut Honoratiffimey quod, cum perquam in fe levidenfe hoc Academici laboris mei fpecimen eifern editurus, illud Tuo Nomini confecrare prseoptaverirn. Contigit enim id mihi felicitatis, utme, Tibi neceilitudine quam ardiiüma conjunétum, gratia & favore Tuo au&umcumuiatumque vpluerisj prsecipue autem ab eo tempore, quo Mufarum confortio mihi heic perfrui ücuit, tot lu<e inme bonitatis & amoris extitere documenta, ut beneficiorum rite prsedicandorum prorfus obruar copia. Benigne itaque, ut foles, accipias hoc niese in Te pietatis certiffimum pignus, cui vota, qualia mea eife debent, calidiffima toto peélore adjungo, velit fummum Nurnen Te, jamdhi tot annorum iaborurnque prseelare exantlatorum ferie fra&um, in dies confirmare inque Ίαοrum, inter quos mihi eile gratulor, folatium quam diutiffime incolumem prseftare. Permanfurus, dum anima fpirabo mea, PATRUI HONORATISSIMI tnltor humillimus SAMUEL PETR. BOGMÄN

3 VIRO Aämoclum Rtverenåo atque Clarifftmo 7J:o Ψ ETRO EOGMÖTN, PASTORI in Öflra Skruckeby Meritiilirno, PARENTI OPTIMO. Si fiores, ad graturn qui animum, nobis bene iis fignificandum, cupiunt, egofumuspropen- vei roaxime Tibi,PaterIndulgentiffime, permulta debeo^ cui vitam& onmia mea pcnitus accepta refero. Etenim meoe fortunx atque felicitati ut paterne femper confultum voluifti; ita nullam omnino prtetermifiili occafionem, qua Tuum in me amorem omnibus faceres, mihi autem prsecipue, te- $atum, & quodammodo admirabilem. Enumerare au tem jam non fingula vacat, nec unquam mearum erit virium tot curas, tot fumtus pro me femper fufceptos, digne exponere. Quid igitur rependam, nifi pro me, Tibi obserato, qualiscunque gratiffimi anirni valeat teftiltcatio. Opellam hane, utpote Tua in filium liberaiitate jamluci cornmiltam, Tibi, quadecet pietate, dum offero, tantum abeft, ut aliquid retribuifte mihi videar, ut licet, quod poilim, maximum fit, mihi tarnen viliifimum videatur. Attamen, quo potes indicio, meniem habeto meam, Pater Amantiffime, & infuper, quod toto pedore voveo femperque vovebo, diu ieiiciffimus age, ut, qui hucusque tot Tibi faufta & felicia debemus, etjam poiih«c Tute feneéiutis frudtus atque folatium longe exoptatiffimum percipiamus. PARENT1S INDULGENTISSIMP filius ohfequentijlimur SAMUEL PETE, BOGMAN.

4 Amicissimo Domino AUCTORI. id Latkim rnernorarevetuslingtiamq;lacinara Pergis, Amice, rogo? 1\Tüh labor hic noftro nuncconvenit amplius xvo, Nee place* illud opus. Gallica, Romano qus non volt cedere, Lingua Raras fermonis Pluribus una nitet» Cbarites crepat Icalus ore Deiiciasque iiii. Linguam quisque fuam ja tat. Se Cantaber urgei Coeliea verba loqui. Sic penitus natse, q ose func in honore, triumphaat, Mater ac ipfä jacet. Dum tarnen hoc (criptum loci committitur,ilia Surgere viia mihi ed;. Q ni videt hasc geniij fblicra pignora, laudes ieftimet inde Tuas. Frasmia, tam pulcris eonatibus, atqua merenti Phcebtis & ipfe dabit. SAMUEL M$.

5 . I. Uantom bonitas & fapientia Divina.in omnium rerum creatione & fuftentatione elucet; tantum etjam fummam ejus poten * tiam in rerum, omnium ac fingularum, mutatione fas eil admiremur. Sciiicet exilat lex, quae jubet eunéla & nafci & mu ri. Naturae rerum inimica quies eä: motu excitantur atque fervantur j nihilque in iis fere fixum manet atque ilabile. Pars illa, quoe cum anima hominem conflituit, &, propter fimiiitudinem cum mundo, Micro«cofmus dici fölet, quamdiu vita hac fruitur variasque percurrit States, nunquam non fuis laborat vicifficudinibus. Habet id ipfum una cum reliquis animantibus, ut nafci, crefcere, & deaafci neeeiie fit. In eo vero qvum beiliis prgecellat, quod animi fui fenfa verbis exprimere curnque aliis communicare poffit, etjam divina illa facultas legi mortaliuni exernta effe viderefurj nifi quotidiana convinceret experientia, linguis fua effe fata, & tempora, fuasque pati mutationes. Nemo non videt, quantum generi humano inde adflueret commodi, ii unica eilet lingua, nec tot labores in linguis gentium? quarum commercio vel literario vel civili A in-

6 1 ( &g? ) o ( indigemus, addifcendis devorare cogereinur a). Sed manebit haec res inträ vota & pia defideria. Etenim, ut ex facris edocemur pandedis, D. O. M. temerario Babelitarum aufo» excelfam turrim, ad memöriam eorum perpetuandam, cujus apex ecelum adtingeret, exftruere volentium offenfus, fermonem illorum, qui tunc u- nus in terris erat, ita eonfudit, ut alter alterum non intelligeret. Hi iidem, mutata lingua, conblium etjam mutare coadi funt: quippe ab opere, qtipd inceperanf, defiftendo, in regiones orbis varias difcesferunt, adeoque varias longe laieque propagarunt iinguas. a) Cfr. Stollii hiß. Iit. p. loj. & prccfat h. w. Arehiep, Up/. E. Renzelii in Lexicon Angl. Svtth. Er. jf. Sereuii.. II. Inter eruditos de linguarum ifia confudone, ma gno animorum motu, pailivn difputata ut adferamus, hae non capiunt paginoi, nec noitri id eil inititut;; iuificiat indica/te, quid de rnultitudine linguarum, ad Bajbelim exortarum, nonnulli eorum fentiant. S> nt, quibus ea arridet fententia, ex una lingua primaeva, tunc per univerfum terrarum orbem, vernacula, hos inter Babelis itrudores, novas tot genio varias, tot numero multas, quot poft ea tempora pafiim Iocorum cardinales deprehenduntur, fimul atque femel, ortas fuiffe Iinguas. Etenim Linkerus: immißa, inquit, linguarum in fingulis familiis tonfuftone, nohiliores & cordinales fuerunt Greeca, Latina, Germanica, Chaldaica, Selavonica9 Tartarica» Arabien a). Sic Clemens Alcxandrinus, Arnobius, Epiphanius, Hieronymus, Auguitinus,. ad urbis Babylonicae aedificarionem, Iinguas LXXII diverfis populis datas efte voluerunr. Robur diceadis ut concilient, ad Genef. X» provocanf, ubi ca pita

7 ms) ) o c ms) i pita familiarum ex pofteritaie Note recenientur, & quibus variae, in orbem terrarum difperfse, gentes originem fuam debuerunt. Sed rnittamus hsecce & alia, fabulis haud diflimilia, fiquidem in citato capite ne verbum quidem de Unguis recens natis offendere licet. Majoris certe momenti quseftio effe videtur, quae diu Philologos inter & Theologos fuit: numne lingua, diviaitus confufa, non tam verborum & vernaculac, quam fenfus, voluntatis, adfedlus atque obfequii denegationem atque difcordiam hgnificet? Qiii huic adhacrent opinioni, prseter argumenta aliunde petita, adducwnt Pfalm. LV. 10. ubi iisdera fere verbis utitur Sp- S., quibus confuiionem illam linguarum commemorat. Etjam cum his facit celeb. Funccius: Neque ad miracida, inquit, deveniendum, ubi verum certa difpofitio & Jen}iiy verborum rebus, non modo fpeciem, jed ipjam veritatem pr fe ferunt. Ut adeo Dens Japerbi vindex & uhor, inter BabeIis arcbite81os, magis difcor diam, quam Joni vavietatem, atque vocis externam effecerit discrepantiam. Jflboc facillimum ff commune, quod nos bomines faepenumero ferit. Ecquid convmientius rei, aut faciliusy quam ut tantum, a tot diverβ tieneris ac temperamenti auboribus [ufceptum, opus de finieretur, fabionibus [ubortis, mortales a ccepto defißenres, in regimes orhis varias abducerenturl Quod non tarn facile fieri potuijfet, unanimes β nihil defiderajfent, quam vocem deperditam, & vernaculam in aliis atque aliis fortuito cafu variatam eomprehendifent. Ma jor inde mijericordia quam indignatio exfpebanda: ut arbiori vinculo & amore fe complebi, certisque fignis, ad opus illud aufpieato peragendum, uti potuißent. Nec tam lubito mortales videntur dijcefßffe, ad unum o mnibus, fen/u integro & voluntate perpetua ad iäem opus moliendum, conjpirantibus. Νam quod in proverbio va- A 2 Ut

8 4 ) o C <S5^ let, concordifi res parva cre/eunt, difcordia maxima dilabuntur b). Nos vero, licet hane controverfiam noftram non faciamus, a nobis tarnen nuiio modo impetrare poffumus, ut a Script, S.> quos totidem verbis in» dicat linguarum, non vero animorum, confuiioncm extitifte, diibedamus. ConcefTa vero Ünguarum confuiione, prout in ipfis verbis Gen. XJ habetur, inde tarnen non fequi omnes ibidem exortas fuiite linguas, qirotquot Tunt vel fuere, nemo non videt. Primaev a enim in diverfas vel linguas, vel dialedos mutata, mulfie acceiterunt cauffae 5 quae, fucceffu temporis, diveriitatem linguarum peperere. a) Theatr Hiß. Polit. jol. 1, b) In 'Iraclat. ds erigine & pueritia L. Latin. p III. lempus, diuturnitate fua, aliam atque aliam Un guis fabricari forma-m, diverfamque adftngere faciem, is certe non ndrabitur, qui in mutationes illarum patilo adcuratius introfpexerit. Quod ad ipfam loquendi confvetudinem adtinet; nse ifta mulfum confert ad lin guarum mutarionem; alii enim fubmiila, alii duriori quadam voce loqvuntur, alii citius, alii tardius, ma gis alii obfervantur eife gutturales, magis alii labiales, alii palatini, linguales alii, nonnulü dentales & na» rini j qui adeo, pro diverfa organorum ratione, literis primum, quadam velut adfinitate, fono magis congruenti, pronunciatis uti, & cum his tan dem integras voces atque fententias pauliatim commutare inilituunt. Accedit, quod aéris, cibi, potusque & climatum viciffitudines organa loquelse pervarie adficiant3 ac difponant. Multas etjam voces fecundum fonos rerum, inter quas vivitur, mutaias & formatas e/te baud obfeurum elt. Sic apud Latinos halare, bombus, elangere, eorviis j cuculus, apud Svecos larma, fimpa, fra-

9 <S*3> ) o ( y fr a/% 8cc. mellorern derivationcm adrmttere non vielen«tur, quam quee ab ipfis rebus, quas figbificanf, ducitur. Qui majorem hac in re exemploruin copiam deiiderat, adeat Borriehium in dift. de eauilis div. LL. & diip. perelegantem Cl. Mag. Dan. Herveghr de Gene- C L. Svec* hab. Upf Edueatio & confvetudo matrum, nutricum, aliorumque tenera: oetatis informatorum: inconilantia moruni, orta ex inconilante hominum voluntate, novitatisque fludiofa: commercia, venditore emptoris & hoe ipfiusfe fermonifacile adcommodante: connubia, marifo ad uxoris, & hac ad mariti lingvam fefe componente: varia: migrationes, fermonem confiantes: converfationes vicinarum gentium, amico amici, inferiore fuperiorls voces imitante: bella & viéloriae quantum heic valeanf, longa non opus e/t demonftratione. Hiice enim omnibus, nova inferuntur rerum vocabula, vetera mutan tur, inculta ma gis ad uniuscujusque ingenium perpoliuntur: usque dum dialedlus, ab una alterave longius progre/ia, & in aliam plane degenerans lingvam, diverfaque induta facie, tandem adpareat. Etjamii jucunda iimul ac perutilis fit illa in iinguarum origines & mutationes invefhgatio 5 fateri tarnen neceite habemus, haud minimarn partcm eorum, quse de iis apud erudiios diiputantur, meri.s niti conje&uris. Nec mirum: res eil enim ple na difficulfatis, & plus quam Cimmeriis, quod sjunt, tenebris involuta, gentium migrationes & commercia, quse olim fuere, explorare; de quibus certe minus? quam ad tantam rem illuflrandam opus eil, apud fcriptores conilat. Linguis vero variis inter fe collatis, ultro patet, quasdam ejusmodi habere fimiütudinem, & cognationem, ut, quin eandem agnofeant originem, ve], uti quibusdam eruditorum dicere placuit, rnatrem, dubitare quis neu posfit 3 cui etjam rd fidem faeiet

10 6 ) o ( hiftoria, teilis illa temporurn & lux veritatis. Linguas matrices, inquit J. Sealigerus, vocare poflumusy ex quibus mult dia le cli, tanquam propagines, deducht funt. Ρ ropa^ines quidem unius matricis Ungut interfe differunt, certo tarnen modo conjimclt funt: matricum vero inter (e nulla c ognatio cfl, ;>z verbis,»fgwi du analogin. Et paulo polt: Badem verba faciunt unam linguam videri: {ed eorundem verborum trajeclio, immittatio, inflexio, öte aiiam propaginem facit. Natn /- talicam, Hijpanicam, Gallicam, Latinam vocamus verbum pro- Latinum, quamquam varie immutatum in Ulis tribus. Gener Latinum, Italis Genero, Hifpanis Yerno, Gallis Gendre Latina funt, β originem fpecies, fin dfiortionem, umqueeque natio harum tri um illud vindicat fibi a). Nobis aliquid, fpeciminis A- cademici loco, edituris, in elegantiorum Europa lingvarum origine, ex lingua Latina deducenda, occupari viium fuit. Hase ut eo felicior fuccedat opera, tuurn Cl. L. nobis expetimus favorern mitioremque cenfurarrq tu vero, - - Si quid novißi re&ius ißis, Candidus imperti. a) In Eprßola ad Paul Merulam, quee exflat in eius Cojmograph. Ρ. Ii. L. t. e. VIIL. IV. Lingvam Latinam, lingvarum matrem, adumbraturi, neceite eil omnium primo in ipfius natales paueis inquiramus, de quibus, doéliilimi viri diverfo do mo judicarunt, ita quidem, ut nee etjamnum compoiita Iis videatur. Inter eos, qui commenta de Unguis Lat. ortu tradiderunt, propemodum ridenda, er-ninet Melchior Inchofer c Societate Jefu; is in libro fuo, quem Hiftoriam Latinitatis iacram & humanam inferibit, Noachum ipfum in Italiain adveniite, ibique re-

11 ) o ( 1 ligionis nen tantum, f d & linguae Latinse fundamenta jeeiße, quin & fcholas inilituiife contendit a). Pro Germanica, tanquam linguae Latins origine & matre, multi ejus gentis eruditi laborarunt. Horum in numero eft Jo. Lud. Prafchius, qui binas edidit diflertationes de crigine Germanica Latinse lingvse, u- bi fände teftatur fe nulluni adhuc vocabulum Latinum tentaviite, quin radice Tevtonica oriundum repererit b). Urgent alii ex lingva Celtica natales linguae Lar. eite repetendos, etfi inter illos non convenif, cuinam genti lingua i ila propria fuerit. Przronius, Abbas Gal lus, nimio gentis fuae an ore du&us, contendit illam non nin antiqusm Gallicam fuifle & Celtarum nomi ne Gallos folos jure infigniri c). Funccius vero, licet pariter cum C'uverio, Celtarum regionem eoruir que Jingvam ampliorem longe faciat, quiequid terrarum I!- lyrlco, Germania, Gallia. Hifpaniä, Britanniis, & fejitentrionalibus iniulis, vel peninfulis conüneatur, Celtis adnumerans d) i oftendere tarnen voluit Germa nise originem debuiffe colonos Celtas, qui primum I- taliarn occuparint, & ab iis lingvam Latinam ortum Cuum ducere e), unde judicium iuum bis quidem verbis aperit: aviam lingv<c Latina imertam ftaiuo, matrem Cclticam, magtßrem (Srtecamf). Sed nihil forfan refert hifee & aliis immorari conjeéluris, Non dubiis \rero rationibus adducin ur, ut cum iis fentiamus, qui ex variarum linguarum, antiquifiimo tempo re, diverbs Italise populis familiarium, permixtione il lam enatam ebfé dicunt. Quod eo majorem meretur iidem, quo certius eil, aperto Ron se Afylo, illuc ex Omnibus Italise partibus hemines difpari genere, diffirr ilique bngua confluxibfe, qui ficuti in unam gentem coaluerunt, ita etjam iacile fa&um eft, ut varise & diverfac illse Jirgute 3 inter fe commiilse, unam illam pepererint.

12 s ) o ( *2? rerint, quse Romana ab urbis, Latina a regionis nomi ne adpellata eil. q) Permuléum etjam litaguam Latinam Greese Iingus debere, plurima, qu in Latino fermone reperiuntur, Grieeitatis veftigh fatis convincunt: ρand enim (unt, fcribit Felegantiorum iilud licterarum lumen.jo. Laur. Mosheirnius, qui negent hudie, ex lingun Grtca maximam Latini (ermonis partem ortam ejje b). Qooeirca redhffime Quintilianus: btec mea divißo, ad Grtecum fermonem prtecipue pcrtinet: nam ma xima ex parte., Komanus inde converfus eß i). Unde, tempore ortus fui, Ilngua Latina Graccse difcipula, non semula, contenta fuit dici. a) Lib I. c. β. b) Acla erudit. Lipf. i^6-p 3^S* c) Leihm eollecl. Etym. part. 2. p 6p. d) Cluv. Germ. antiqu. lib. 1. c. 4. j. 14. cfr. Geoqr. lib.ß. c.β.β. I. e) De orig. & puerit. L. Lat. c. VL jf. f) CAt /. c. /. β. XIV. g 5 Facciolati Comment. inter (er, mije. p cfr. CJo. Georg. Walchii biß. crit. L. Ungute c. t. IV. V. b) In notis ad lib. Morhof. de dictione pura c. IL jf. III. Ut. / p. 13. i) L C*J. V. Quemadmodum nemo hominum, vir rcbuflusi ied primum infans, nafcitur, nuliumque inventum, iimul perfedum reperire licet; iic nec linguse, eodern tem pore, originem & perfedionem fuam adtingere poffunt. Ut enim in fantes in fuo balbutiunt ortu,'cuitudeinde &r artis difciplina fenbm adolefcunt, eundem ad modum fe habuit quoque lingua Latina; quo fa&um eil, ut quibusdam placuerit ei varios gradus, humana setati fimiles, adfignare,' infantiam nimirum,pueritiam,adolefcentiam, virilem cetatem, & denigue fene&utem. Étjam ab aliis aliter difpeici fölet. Quse ceperit incremeata, quce decrementa lingua Latina ^ fub diverfis hifce cetati-

13 ) O ( 9 tibus, perampte demonftratum eil, a vins Cl. Vebe ro, Funccio-, Cellario, Ifidoro, ceteris^ ut nobis liccat heic effe otioiis. Romanis etfi arma inferendi finiti mis magna cura fult, non tam en mores, facra, lin guam 5 quin contra allquamdiu arcuiile ifta videntur, nec cominunicaile cum aliis. Certe, ut beneficium tandem id indulferunt, quod ad eam rem opus venia fuit ac permiitu, ut ex Livio de Cumariis conftat //). Quod, ut fub Λ. julxxiii ab U. C. narratur, vide tur etjam bnibus vaide auiiis, baud late difperfam fuiffe linguam. At mox immenfas peragravit terras, & diu cosrcita, velut rupto obice, fe effudit occaiione quidem & cauita duplici: mijju prirnum toloniarum, deinde comnnmione civitatis. Nam cum coloniis, qvum Romani eas fpargerent, firmaturi imperium, per omnes gentes, etjam lingua fpargebatur; numerohs i- ftis colonis, vel cequanribus pierumque, vel fuperantibus civium veterum par tern Ita fi commercia, aut colloquia inter eosfutura, alteros in aiterorum linguam migrare paulatim erat ne c eile, & quos potius, quam qui vidi. H«c ratio incredibile quam cito, quamve late, difiermnaverii Romanum hunc fermonem, Quod ad civitatis communionem : donati namque civitatis jure, boneiie eo frui non poterant, fine cogniiione ilnguoe: Quin nefciffe id non turpe folum, fed periculo junåuai, quemadmodum exftant ob noxam hane unicam exempla ademtze civitatis b). Jamque Romani hono rem fuum agi palam cenfebant in pretio fuae llnguse ftat υ endo. Ita, ne legatis quidem gentium exterarum licuit, in curia, nifli per Interpretern loqui: iisque Latine femper refporda funt data. idque (ervatum non in jirbß Tantum noftra, ait Valerius Maximus, Jed et' jam in Gratia & Aßα, quo Latincc vocis bonos per omnes gentes venerabiiior difunderetur e), Sic im pe il.rium

14 10 ) o ( rium Romanurn quam plurimos populos non modo ad fcnbendum, fed etjani ad loquendum hac ipfa lingua impulit, ut non modo plurimse Europas gentes, fed in Africa, & Afia, Latino fermone vtiigo uterentur, id quod vel ex Plutarchi graviffimo feftimonio paret: ως ϋοχει μα τΐεξί ξ :ομαιών λ εγειν ων μεν Koyoo νυν cματι πάν τες αν$ξωπα χξχντοα. u e. Quod mihi in meinem ve nit de fermone Romano dicere, quo hee tempore omnes mortales utuntur du Pafet etjam praeclarum hoc dif«fundendi ftudium ex fcholis publicis & ludis Ütferariis, quos in Provinciis paihin iniiituere Romani, in quibus fcorise iitterce, qua; tunc temporis fioruere, juventuti Latine docebantur Prudentifiimis. hifee Romanorum conitüis & inftitutis, iilam tandern gloriam coniecuta eil iingua Launa, ut pro reliquarum linguarum quafi domina, mnibusque populis valde famiiiari, immo vero neeeffaria & patne univerfaü confveverit haberi, a) Lib. XL. b) Seet. vit. Claud. c. XVI. c) Lib, IL c. XL d) In quxfl. ρ lat. Tom. I. ρ. pifi.. Vf. Sed in memoriam recurrit omnium rerum humaiiarum conditio, quod in eodem non diu hicreant veftlgio, Etenim ad faftigium aliquod & iummum nituntur, & licet ijlud vel maxims adtingant, in perfe&o tarnen åtfficilis efi mora, naturaliterqite, quod procedere non potefl, recedit a). Non itaque mirum eil linguas motu fecifim labefacbari > ac vel interire penitus, vel faliem novam induere formam. Habuit lingua Laiina cum imperio Romano idem iere fafum. Poftquam enim barbari non provmcias tantum Romanorurn riitioni fubjeétas, fed & ipfam fedem, Italiam & Romarn, armis fubegiffent, inque fpem perpetuas poflhfionis occupaitent 5 jam non fenfim & modieis pailibus deciinavit, fed, ceieri veluti curfu 6c ruina,ad interitum is-

15 ) o c II fe prfeeipitavit lingua Romana. Quemadmodum h?ec inopinata celeritate incrementa funifit 5 ita polt invaiionem tot barbararum gentium, fermonis etjam barbariei apertte funt patentiilimfe föres, usque adeo, ut tandem ex commixtione barbarte vocis in alias ae pla ne diverias linguas, quae etjaninum vigent & imaginem haud obfcuram matris fua* referunt, converteretur. Sic defiit lingua, quce ceterarum quafi imperium habuit, viva, uti dicitur, eite, &, ni valde fällor, penitus fuiifet extin&a, ni(i jam dudum eruditorum tamiliaris & vernacula eite confveviitet; quornm nume rus ut, illis temporibus, fere ultra gregem monachorum non extendebatur; ita etjam cum eis obfcuris inclufa eit monafterns, turpiflimo omnino veftitu inrluta. A t, licet perdiu fepultat jacuerint bonse litera?, 8z memoria caftse Lntinitatis 5 tarnen, literarum luce xedeunte, eirca medium fere fecuü XIV, etjam in e- ruditorum ore, revivilcere ccepit lingva Quiritum, adeo ut domi ex piraverit, in Ubris viva b). a) Veliejus Fat. Hb, I. c. VI, b) Borrich. de Cattfl., Div. L, Lat.. VII. Ordo, nobis prsefmitus, poitulat, ut, quam huö usque levi penicillo depinximus matrem, cujusque obiter tantummodo notavimus fata,ejus jam fdias propius intueamur. Prima harurn, & quafi natu maxima, in theatrum prodibit lingua Italien, Ut fere omnia, quce ad antlquiora tempora fpedant, multis involuta funt tenebris, ita etjarn de antiquiffimis in Italia lin.- gvis nihil certi confht. Id vero dubitatione caret o mniillas, quotquot demum fuere, ita ab lingua Latina absorptas fuiffe, ut haec totius Italiae vernacuu juré me* ritoque haberetuf# Ad primordia corruptionis in lingua Lat. non regrediemur, liquidem ejus mentionem antea fecimus. Id tarnen cum Inchofero noiamus4. Vtχ B ι O-

16 11 ) o ( Ciceronem loqni defiiße> cum os eloquenti# tteufum5 neun jwvam tmvere Latine loquendi viam, in qua primum fuit a Cicerone, tum genere dicendi, tum ver bis ihjfentire. Ar ut in rebus eurioßs eße folet, habuere temtinuo fuos imitatöres a). Quicquid eit L. Latin» corruptionem ab irruptionibus gentium peregrimrum, qu ieculo V;to extiterunr, Gothorum, Hunnorum, Vandalorum, Longobardorum, arceitendam eile ducimus. Tantum vero abeft, ut nos cum quibusdam Gothos conuptionis L. Latin ineufernus, perinde ac ii tam immanis fuiflent barbariei, ut, & humanitatis & an oris literarum cm a gloriaque poilhahita, omnem feritatem induiit nt, ut potius plus quam luculenter adpareat, Gothos eorumque reges literarum & cum illis eloquentice Latin amatores» on modo > fed & Tuto res fuilte. Cujus rei tefhmonia fuppetunt in Caffiodoro non pauca; ita enim feripferat Athalarictis, Rex Veftro Goth'orum Senatui urbiuue Romanz : fiquidem togmvimus doctores eloquent/# Roman# laboris (iituta jui conpreemia non habere; ideo cum mmijeßum ßt pr#mium ortes nutrire, nefas juäicrvimus doctoribus adolefeentum aliquid fubtrabi c). Neque aliter Theodatus Rex: Roma tradit eloquinm, quo fvavius tiil efl auditum, Wide eloquens perpetua fruitur laude, meruit ubique laudari d). Uteunque, aif Borrichius, peßea Gotbici generis reges inflaurare caßimomam lingu# La tin# conati (unt e). Quod vero ad ufum vulgarem priltinarnque elegantiam illam revocare non pötuerint, inconftantise animorum horninum, qui nova femper vel adfeciant, vel deteriora mordicus tenent, adferibendum erit. Nec diffitemur manironem & hibitationem Goihorurn in Italia haud parum difficultatis ad ll guarn Latinam inftaurandam contuliite. Inde enim eveneraf, ut tarn viftores, quam iubacti, quo fefs inteiligerent, de lingua fua aliquid eoncederent, utqj Gothicus & Roi-nanui

17 SÄS/ ) o ( «S2> '3 nus fermo commixtus> in hodiernum Italicum abiret. In hujus rei fidem varia Gothica vocabula civitate Latina donata adduci poitunt. ut Alberto, Herberge, Banca, Bank, Bojco, Bufka, Fino Fin, Gatt o, Katt, ιsperoni, Sporrar & fexcenca aiia. Adlumtis iic peregrinis ejusmödi vocabulis, ad genium fuse lingul licet formatis, propriis alio atque alio modo mflexis, exfurgit tandem, quam habemus, lingua Italien, tantillum a Latina riiiians, ut corruptam & depravatam Laclnam potius, quam aliam a Latina, iilam dicendam eile quidam baud immerito cen(eant, & quod loquendi forrnis & terminationibus cafuum magis, quam vo cabulis plerumque iisdem, du hce lingme inter fe differant/)* Modum mutationis vocum Latinarum in I- talicas qui obfervare vult, attendat oportet, quomodo in utraque lingua fonet eadern vox, & quorno ίο diverfa evadat, iitterae, vel fyllabse additione; nunc initio ut Gionco juncus, Giöven tu Juventus; nunc fini: Offo os, laoßaccio myftax; vel demtione, Rena, arena, Sparnyo, afparagus, Gitta, civitas, Dito riigltus- vel trajeilione una litera älrerius occupänte iocum, uc fempre, venire, femper, venter ßec,; vel commutationey litera pro litera pobta, ut A/Jtutio abfinthium, Dojfo, dorfum, Grofjo craffus, Tavola tabula, Hoygi hodie, Sapierrza fapientia, Hujus vero ut aliarum linguarum nec femper eadern fuit facies; qua: enirrt, primis fernporibus, turbi da valde fuit & fcabra, iilam poiteriora fecula magno ftudio iic expolivere, ut nunc caput altius extulerit, &, non paucas defpiciendo, rnsximopere commendari mereatur. Huc fpecdant labores, quos in lingua Irabca perpolienda collocant Crufcantes Academici, feu uti vocantur Furfurarii, Florentiie'fedeni fixam habentes, quorutn opera vocabula-ium Icalicum prodiit primum Venetiis i,9i fol. Laudatur prcecipue fua-

18 ϊ4 ) ο ( ivavitas lingvié Italicse, quam etil ei prorfus non denegemus, novimus tarnen Italorum piurimos majori, quam par eil, in linguam iuam itudio capto? nimium heic itatuere, eique palmam^ pree reliquis Omnibus, adfignare. Quis eriim vel Latinus, vel Grsecus, vel Gallus, vel bvecus &c Italum hunc in modum gioriabundum fufferre pofilt? Itala htc lim?va nofira, ea re baud dnbie ceteris lingvis pr<tflat, in qua prima efl lingvß commendatio, hoc eß fvavitate. Quec vir tus humanitatis propria ae minime cum belluis communis detlarut lingvam hane noflram humamtati, quam ceterat propierem, hormmbusque proinde magis eonvenientern 5 quippe qua ab eo fbno> quem horridum trucem atque immunem edunt helhat, fit magis, quam cetera, remota, qutque majori cum jvuvitate m animos inßuat, emniqite carens afperitate aures jucundiore lenfu pervi uheat. Et paulo poit: Viruni qnendam apprimc do* Bum dicere Jolitim accepi, β cceleßibns Ulis mentihiis tillits ejjit fermonis itfus aliquis exiis, quibus mortfd.es iituntur, efßt ajeifeendus, Italum hunc noflrum ex ce teris omnibus illos fuiße delechiros g). De variis in iingua Italica dialedtis feitatur nonnemo, earum tantam efte diferepantiam & multitudinem» ut,qui Italiam pererraverit, fmgulis diebus novain fere obfervaturus fit diaiedluin. Anirmis quidem nobis fuit exemplis quatnplurimis convementiam L. Italic«ceterarumque, quas e- andern habent cum Lathia originem oiiendere; fed qvum certis, quos nobis propofuimus, limiribus contineri nequeant, Ledtori coplam eorurn facere non licet. De cerero libros hifce Jingvis confcriptos evou venti nitro feie offerunf, qnot verba, tot fere exeropla. a) hichof. lab. 2 c.2. b) Lib.9.p.m c) P.m. 6g"]' d) In cog. de ting. Lat. ρ. ig. e) Ubert. Folieta de ρ χβ L. Lat.p, uz. 99. ξ. VIII, g)ρ,

19 ü» } φ ( CS» 5. VIII. Devolvirnur jam ad Ungvam Gullicam, in qua clariora lingvk Laünse adparent veftigia, quam ut in dufolum revocari poilit,' quin ejus vera fit progenies. Non operofe in veteri Gaiiorum lingva elaborabimus, quk omnibus non una fuit, fecundum Julium Qefarem: Gaüia eft ornats dreija in partes tres, quarum unam ineolunt Belga, aiiam Aquitani, tertiam, qu<z ipforum lingva Celta, noilva Gal!i appcllcmtur, Ηi omnes lin gvi7, irißt*utis, legibus, /«rcr je dijffenmt a); nam in re tarn obfeura? tamque ab sevo noib.ro remota, quis cerfum quid & exploratum ftatuat? Quales & quoecunque demum fuerint iftte lingvas, quse, Juiii Ca^faris tempore, tribus Galiiis in ufu fuere, patef incolas earum in provinciam ab Romanis redactos proprias coados füiffe dedifcére Hngvas Romaneque loqui 1 pobtis i- bidem paffirn Romanis, non folum legibus, verum etjam iegionibus Forum autem Romanum, militiaque Romara, veterum Gaiiorum lingvas non aboleverunt quidero, fed multo angoftioribus coégerunt limitibus» nee impedire potuerurit, quominus cum lingva Romana fefe mifeuerint, ex qua miftione delnde nata & formata eft lingva, quam hodie Galliram voeamus. Afperam vero & incultam hane initio fuifle docent monumenta; ex quihus adferre lubet jusjurandum, ab Ludovico Rege,»1 prseftitum Carolo fratri fuo. Verba Nithardi Tie habent: Quuntque Karolus qusedam Romana lingva peroraitet,4c Ludovicus quoniam major natu etat, prior hsec dein-" de fe fervaturum teftatus eft 1" pro dm amur Pf pro Cbrißian poblo Pf noßro commun fahament d ß di en α νmit in quant des favir Pf podir me dunat β falvarat eo eift mon fradre Kark Pf in adjudha Pf in cadkina coja β cum om per dreit jon frädra filvar diß ino quid il mi ehre, qui meon vo eifi, nwn frkdre Kark in damno fit.

20 ι5 ÜJ& ) o ( SitS» Qiise Latine reddita apud eundem Nithardunns italegun tur: Pro Dei amore pro Ckriflimo populo 3 pf ncflro conmuni juhamento inantea, in quemtum Dens japire Pf po[fe mihi deder it, falvaho hunc mrum fratrem Kat dum Pf in auχιiio pf in nnaquaque cau[fit, ut horno per dri* Bum juum Jratrem jalvare debet, ro q nod t He mihi alter jaceret Pf cum Lotharico nulluni placitum nnquam caρ iam quod mea v 0Umtäte buic meo fratri Karolo in da * mno fit b). Plurima heic oceurrunt vocahu'a mere Latina, ad Gallicam vero formam inflexa, & quo:, licet paulum imutata, adhuc in ufu bunt eandemque rotinent?)gnificationeni, ut poblo peuple, amur amour, Chmfliati Chrefien, noflro norre, in quantum en quant, /?/- vir favoir, podir pouvoir & reliqua. Sed, vel nobis non monentibus, patet hujus afperitatis in lingva Gallica nihil fuperefte, quippe quae omnium in Europa pro cultiflima nuidiflimaque jam diu habetur. Etenim tarn pura, terfaque eft, tantumque, proximis hiiee fem ror i- bus, ab ingeniorum variorum prseeipue Academice Gallicce l Academie Franqoije cura 8c induftria cultum crnatumque induit, nemo ut politioris vei eruditi nemen fine ejus notitia ie tueri pöble exiftimet. Graviflimura antea laudati Io«Laur. Mosheimii eftaitim adpenam: de Galits nihil dico. Eo enim deventum eil, ut duabus res eruditorum linqvis utmitiir, Latina nimirwn Pf C Uica9 nec~ ullus hodie, nji Ga Iiieis tin&ns fit literis, loeum prope quendam in eruditis teuere poteft r). Nec adeo a rr:atre degeneravit filia h&c$ preeterquam enim quod vocabulorum, verborum, con/tru&ionum» cum Latlna baud exiguam fervat fimilitudinem, quod eorum probari poteft teftimonio, qui, lingva Latina detfti, Gal licam addifeere cupiunt, nunquam tam celeres progrcitus faéturi, nifi notida lingvos Latinos imbuti fuifientj etjam ex illa 110η paueos, quibus fuperbit quibus-

21 ) o ( «7 busque abundat, flofculos & veneres collegit, 8t quos exoiculantur jaro fere omnes, quo tandem ad illud pervenit culmen & fadigium, ut quidam, fed malefano in vernaculam fuacn Audio, exiftimartnt illam lingvse La tin«pr«ferendam eile, & monimenta publica, quce in «terna rn virtutis heroic«gloriam ponuntur, Gallice efle infcribenda; qu«vero, magno argumentorum pondere, t viris eruöitis dudum reiutata funt d). Quicquid vero eft, abundat certe Gailia fummis oratoribus, & ornafe loquendi peritiffimis, quorum Angularis cloquentioe hus elucet ex fcriptis piurimis, lingvagallica editis, ob dignitatem rerum non minus, quam ftili elegantiam,le&u utiq; digniilimis. Variantin Gailia, ut in ceteris, regionibus, diale&i pro fingulis fere provinciis, qu«vero a ceteris maxime aliena habetur, eft C'afco* nifmus, inter Garumnam, Pyrenseos Oceanum A- quitanicum, ufu receptus. ldem etjam valet de Valönifmo, quem adhibent Belg«omnes, qui, ut voce utar fat frequentata, non tevtoniffant, hodie adpellari fvevit le Flamandy cujus fere eadem cum Gallica verba funt, ied inflexio alia & pronunciatio. Immo in i- pfa urbe regni primaria duplex fere increbuit dlaleélus; altera, qua aulici & literati utuntur, altera, qu«in ore inferioris fortis homlnum verfatur. a) Lib. I. b) Hiß. de dißenfi fil. Lud. pii lib. III. e) In proef. ad Uh. Folietam p. 44. d) Videfis Diβ. CL Mag, Dan. ßrewillu de Controverfia Perraltina hab, UpfaL IX. Galiicam lingvarn excipit Hifpanica, cujus vocabuh, foni & conitrudliones facile produnt, quod cum Gallica & Jtaliea eommunem habeat matrem Latinam. Antiqvum Hifpanorum idioma, quod ad turrim Babelicam natum efte non pauci defendunt, adhuc in quibus* C dam

22 y (» dam locis Hifpaniae, licet non omnina incorrupcum, tarnen fibi quodammodo fimile & ab hodierno diverfum effe, teftantur, qui exquifitam Hifpanicse lingvse notitiam fibi vindicant. In illis vero regnis & principatibus, quorum aditus non adeo difficius eft7 nec exceliis & afperis illis montibus prsecluditur, cum per variorurn populorum commercia, tum per Carthaginenr fium, prsecipue vero Romanorum, & irruptiones & vi» étorias Hifpani linguam antiquam non muranmt folum, fed & plane rejecerunt, inque locurn ejus Latinam viclorum fuorum lingvam fuftecerunt. Ea> dem vero cauiee, quas in VII enumeravimus mutationis fermonis Romani, in Hifpania obtinueruntj ineurfiones loquor Gothorum Maurorumque, quorum etjam qui exaclam ejus habent notitisun utrcrumque innumeras voces in Hifpanica lingva reperiri ccntendunt 5 coalefcente ita Latina cum peregrinis hifce lingvis, non potuit non corrumpi varieque infledt!, quo tandem emanavit, quae nunc in ufu eil, Hifprnita t & qui busdam Ejpanwllamultis efjam Caftellana nuncupatur j vulgaris quidem & Hifpana, qucd per totam xere Hifpaniam intelligitur, fedem nihüominus propriam habens in regnis Arragonise, Andaluiise, Ca? Itilise veteris & nova?? Legionis, Inque pieraque Portugallia: Cailellana vero, ab Caftilia, cujus incolse lingvam hsnc purifiime loqui perhibentur. Non caret dignitate fua hsec lingva y quippe qu& a viris, ingenio pr&clariffimis egregie exculta, hodie non infimum inter lingvas fibi expoicit locum; immo non defueruni, qui lllam tantce majcfbtis plenam eite nobis perfvadere conati funt, ut cum Deo, non nifi Hifpanice loquem dum eite crediderint: fed hane & reliquas, quae lin gvas inter inftituuntur, comparationes odiofas nuliiusque momenti raerito adpellat Thomafius a) Quam la-

23 5 o ( *9 lata fit regio Hifpanica variasque habeat provincias, fam etjampingva, uifieri folet, varias paiitur dialetftos, quarum puriftima, uti nuper diélum, Caftellana fertur efie, qua quicquid aeiernitatem meretur, quicquid me moria dignum, hodie tnferibitur: eam eniia volunt proxime ad Latinam aecedere, Sunt eruditorum nonnulii, qui, ut quam prope abeitet a matrice fua hcec propago, qualisque ante foediorem fuerit depravationem, monftrarent, dexteritate quadam fcriptis epiftolis & Laiine & Hifpamce loquerenfur eadetnque aziimi fenfa'expliearent, ita quidem, ut Latinis Latini» Hifpanis Hifpaoi efient, fervaca paffim utriusque 1 ingvse vi, na tura 8t proprietate, at exempla adferre non vacat, quss tarnen apud Paulüm Merulam videri poftunt^) Ex hiftoria conftat Portugailiam olim pariem Hifpanias conilituiffe, eandemque cum iila habuiite fortunam. Sic ex coguatione, cjuse inter lingvam Hifpanlcam & Portugailicaoi deprehenditur, colligi poteit Portugailiam Ro mano iermoni ita adfvevifte, ur, qute hodie in Ifta regio ns frequentatur lingva, vera Latins babenda fit proles. a) In cautel. circa Jurispr. c. VJI. jf. XX VIIIL h) In Cofmograph. p. IL L. II. ρ. 66. f X. Expofitis Iis, quse ad bngvas propäus, utpote fiiias ad Latinam matrem accedentes, pertinent, non quidem injucundum eilet, quantum cetera, quotquot vivarum, vel faltem, politiorum nomine infigniuntur, lingue, ex Latina lucratae fint, oilendere; permult«enim voees Latinse Angiis, Germanis, Hoiiandis, ita Svecis perplacuere, ut non amplius pro peregrinis, (ecl vernaculis fint habend«: fed qvum hasc majorem requirant o- peram, quam exlgusc ingenil vires temporisque anguftia permittunt, a propofito defiftere cogimur» Priusvea:o notare licet, quo in loco inter cetera«linguas poni me» rea-

24 20 nm ) o( reatur ae etjamnum pofita fit L. L. Nos non pratens multa hac de re, magno aiiimorum diitenfuqinter varios difpiitata eile, dignftaiemqoe linguse Latiails contra ofores ejusdem, muitis aditrui argumenta, quse tamen ornnia ejusdem non fönt ponderis. Aln Linguam Latinam «täte praecipü'e com rrrndabilem, rehquisque praererendam eilecontendunt; a- iii majeifatem ejus fiunmislaudibusextolluntj irnmotaubmanus Latin potiffimum Hngv beneficio falutern imperii Romano-Germanici contineri graviter urget b). Sed fubtilior ejusmodi argurnentandi ratio videtur, quam ut omnes iiiam capiant. Nobis, brevitati ftudentibui, fatis videtur ho norem & pradlantiam iingva? Latin vei ideo commendare, quod inter eruditos, qui pecuiiari & propria quadam lingva carere non poflunt, vernacula & fckntiarum quaii vehicuium fifj ac eatenus reliquis preeferri debeat, quoad ipfa dbélrinaantecedatignoranti : nee ulla lingvarum, qu hodie viget, in hunc ufum, absque maximo rei litterarisc & ci vilis incommcdo, förf an recipi poifit. Hinc, quousque fefe diffuderit bonarum litterarum cultura & itudium, eo usque etjam patet Iingv Latin ufus, quod haud obicure innuit Celeb. Facciolatus in oratione ad JurisPrudéntiam, cujus verba digna funf^ quibus qualemcunque opellam concludamus: Lcitina linqva Romarns fatis quodammodo prcedita, adbuc toto orbi diffufa e(l, omnesqae ventes ^ humanhate altqua imbuttf, Latine difeunt: quafi demum tacito confeniu convenerintjut intens illud damnum hac una reparent,quod ex eorum fuperbiatulerunt, qui, Habelicam turrim auüore Nembrotbo tdificantes, in varios fermones diflracti Junt;eamq; vivendi communionem diffolvere coacli, quam, fublato eolloquendi u{u, diutius fervare non poterant. d) Diff* del Lat. p. 19* TANTUM.