ΔΝΓΗΑΗΣΖΜΑΣΑ ΣΖ ΟΡΝΗΘΟΠΑΝΗΓΑ ΣΖΝ ΦΔΤΓΑΛΠΗΚΖ ΕΧΝΖ ΣΟΤ ΟΡΟΤ ΟΗΣΖ

Transcript

1 ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΗΓΑΗΟΤ ΥΟΛΖ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ ΣΜΖΜΑ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ ΠΜ ΓΔΧΡΓΗΑ ΚΑΗ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ ΔΝΓΗΑΗΣΖΜΑΣΑ ΣΖ ΟΡΝΗΘΟΠΑΝΗΓΑ ΣΖΝ ΦΔΤΓΑΛΠΗΚΖ ΕΧΝΖ ΣΟΤ ΟΡΟΤ ΟΗΣΖ ΑΠΟΣΟΛΟ ΥΡΗΣΟΠΟΤΛΟ ΑΜ (145/200930) ΤΠΔΤΘΤΝΟ ΚΑΘΖΓΖΣΖ ΣΡΗΑΝΣΑΦΤΛΛΟ ΑΚΡΗΧΣΖ, Δπίθνπξνο Καζεγεηήο Σκήκαηνο Πεξηβάιινληνο Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ Μπηηιήλε Οθηώβξηνο 2010

2 ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΗΓΑΗΟΤ ΥΟΛΖ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ ΣΜΖΜΑ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ ΠΜ ΓΔΧΡΓΗΑ ΚΑΗ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ ΔΝΓΗΑΗΣΖΜΑΣΑ ΣΖ ΟΡΝΗΘΟΠΑΝΗΓΑ ΣΖΝ ΦΔΤΓΑΛΠΗΚΖ ΕΧΝΖ ΣΟΤ ΟΡΟΤ ΟΗΣΖ ΥΡΗΣΟΠΟΤΛΟ ΑΠΟΣΟΛΟ ΑΜ (145/200930) ΤΠΔΤΘΤΝΟ ΚΑΘΖΓΖΣΖ ΣΡΗΑΝΣΑΦΤΛΛΟ ΑΚΡΗΧΣΖ, Δπίθνπξνο Καζεγεηήο Σκήκαηνο Πεξηβάιινληνο Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ Μπηηιήλε Οθηώβξηνο

3 ηοσς γονείς μοσ, Νικολέηηα & Δσθύμιο ε όζοσς έτοσν αζτοληθεί με ηην οικολογική μελέηη ηων βοσνών ηης Ρούμελης -3-

4 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ...ειίδα 4 Α. ΔΗΑΓΧΓΖ 9 Β. ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΖ ΑΝΑΚΟΠΖΖ.11 Β.1. ΛΗΒΑΓΗΑ ΚΑΗ ΟΡΝΗΘΟΠΑΝΗΓΑ..11 Β.1.1. ΣΑ ΛΗΒΑΓΗΑ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ...11 Β.1.2. ΟΡΝΗΘΟΠΑΝΗΓΑ ΛΗΒΑΓΗΧΝ 12 Β.1.3. ΘΑΜΝΟΛΗΒΑΓΑ, ΓΑΟΛΗΒΑΓΑ ΚΑΗ ΟΡΝΗΘΟΠΑΝΗΓΑ...13 Β.2. ΒΟΚΖΖ, ΛΗΒΑΓΗΑ ΚΑΗ ΟΡΝΗΘΟΠΑΝΗΓΑ.13 Β.2.1. ΒΟΚΖΖ ΚΑΗ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΤΠΑΛΠΗΚΧΝ ΚΑΗ ΑΛΠΗΚΧΝ ΛΗΒΑΓΗΧΝ..13 Β.2.2. ΠΑΡΑΓΟΗΑΚΖ ΚΣΖΝΟΣΡΟΦΗΑ ΚΑΗ ΔΠΗΓΡΑΔΗ ΣΖΝ ΟΡΝΗΘΟΠΑΝΗΓΑ...17 Β.3. ΛΗΒΑΓΗΑ ΣΟΤ ΑΛΠΗΚΟΤ ΚΑΗ ΤΠΑΛΠΗΚΟΤ ΥΖΜΑΣΗΜΟΤ ΣΟΤ ΓΗΚΣΤΟΤ «NATURA 2000» 20 Β.4. ΒΛΑΣΖΖ ΣΧΝ ΑΝΧΣΔΡΧΝ ΟΡΔΗΝΧΝ ΚΑΗ ΤΠΟΑΛΠΗΚΧΝ ΛΗΒΑΓΗΧΝ..21 Β.5. ΟΡΝΗΘΟΠΑΝΗΓΑ ΣΖ ΤΠΑΛΠΗΚΖ ΚΑΗ ΑΛΠΗΚΖ ΕΧΝΖ...24 Β.6. ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΑ ΚΑΗ ΑΠΔΗΛΔ ΣΧΝ ΠΟΤΛΗΧΝ ΣΖ ΤΠΑΛΠΗΚΖ ΚΑΗ ΑΛΠΗΚΖ ΕΧΝΖ Β.7. ΈΡΔΤΝΔ ΓΗΑ ΣΖΝ ΟΡΝΗΘΟΠΑΝΗΓΑ ΣΖ ΟΗΣΖ..35 Γ. ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ ΠΔΡΗΟΥΖ ΔΡΔΤΝΑ 36 Γ.1. ΓΔΝΗΚΖ ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ ΣΟΤ ΟΡΟΤ ΟΗΣΖ...38 Γ.2. ΓΔΧΜΟΡΦΟΛΟΓΗΑ ΓΔΧΛΟΓΗΑ 39 Γ.3. ΤΓΡΟΛΟΓΗΑ 40 Γ.4. ΚΛΗΜΑ.41 Γ.4.1. ΘΔΡΜΟΚΡΑΗΑ...42 Γ.4.2. ΚΑΣΑΚΡΖΜΝΗΜΑΣΑ...42 Γ ΒΡΟΥΟΠΣΧΔΗ..42 Γ ΥΗΟΝΟΠΣΧΔΗ...43 Γ.4.3. ΆΝΔΜΟΗ 44 Γ.5. ΥΛΧΡΗΓΑ ΚΑΗ ΒΛΑΣΖΖ

5 Γ.6. ΥΡΖΔΗ ΓΖ ΣΖΝ ΟΗΣΖ 49 Γ.7. ΑΝΘΡΧΠΟΓΔΝΔΗ ΔΠΗΓΡΑΔΗ.49 Γ.8. ΣΤΠΟΗ ΟΗΚΟΣΟΠΧΝ NATURA 2000 ΣΖΝ ΟΗΣΖ 50 Γ.8.1. ΟΗΚΟΣΟΠΟΗ NATURA 2000 ΣΖΝ ΟΗΣΖ 50 Γ.8.2. ΟΗΚΟΣΟΠΟΗ NATURA 2000 ΣΖΝ ΠΔΡΗΟΥΖ ΜΔΛΔΣΖ 51 Γ.9. ΣΟ ΤΠΑΛΠΗΚΟ ΚΑΗ ΑΛΠΗΚΟ ΣΟΠΗΟ ΣΖ ΟΗΣΖ...52 Γ.10. ΠΑΝΗΓΑ.53 Γ. ΤΛΗΚΑ ΚΑΗ ΜΔΘΟΓΟΗ...55 Γ.1. ΥΡΟΝΟ ΓΗΔΞΑΓΧΓΖ ΔΡΓΑΗΑ ΠΔΓΗΟΤ.55 Γ.2. ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΠΟΤ ΑΚΟΛΟΤΘΖΘΖΚΔ ΓΗΑ ΣΖΝ ΚΑΣΑΓΡΑΦΖ ΣΖ ΟΡΝΗΘΟΠΑΝΗΓΑ.55 Γ.3. ΠΡΟΑΡΜΟΓΖ ΥΔΓΗΑΜΟΤ ΚΑΗ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ...59 Γ.4. ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ ΔΝΓΗΑΗΣΖΜΑΣΟ..61 Γ.4.1. ΣΤΠΟ ΒΛΑΣΖΖ.61 Γ.4.2. ΤΦΟΜΔΣΡΟ.63 Γ.4.3. ΚΛΗΖ ΔΓΑΦΟΤ...63 Γ.4.4. ΈΚΘΔΖ ΔΓΑΦΟΤ...64 Γ.4.5. ΠΑΡΟΤΗΑ ΝΔΡΟΤ.64 Γ.4.6. ΔΘΝΗΚΟ ΓΡΤΜΟ 64 Γ.5. ΠΡΧΣΟΚΟΛΛΟ ΚΑΣΑΓΡΑΦΖ ΓΔΓΟΜΔΝΧΝ...65 Γ.6. ΤΛΗΚΑ ΠΟΤ ΥΡΖΗΜΟΠΟΗΖΘΖΚΑΝ 65 Γ.7. ΓΖΜΗΟΤΡΓΗΑ ΥΑΡΣΧΝ 66 Γ.7.1. ΔΠΔΞΔΡΓΑΗΑ ΓΔΓΟΜΔΝΧΝ ΜΔ ΛΟΓΗΜΗΚΟ.Γ.Π.66 Γ.7.2. ΑΝΑΛΟΓΗΚΟΗ ΥΑΡΣΔ ΠΟΤ ΥΡΖΗΜΟΠΟΗΖΘΖΚΑΝ.66 Γ.7.3. ΦΖΦΗΟΠΟΗΖΖ...67 Δ. ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ 68 Δ.1. ΤΝΟΛΟ ΟΡΝΗΘΟΠΑΝΗΓΑ 68 Δ.2. ΟΡΝΗΘΟΠΑΝΗΓΑ ΔΝΣΟ ΓΡΑΜΜΗΚΧΝ ΓΗΑΓΡΟΜΧΝ...70 Δ ΔΝΓΗΑΗΣΖΜΑΣΑ ΑΝΑΠΑΡΑΓΟΜΔΝΧΝ ΣΡΟΤΘΗΟΜΟΡΦΧΝ ΔΗΓΧΝ PASSERIFORMES ΣΑ ΦΔΤΓΑΛΠΗΚΑ ΛΗΒΑΓΗΑ ΣΖ ΤΠΑΛΠΗΚΖ ΚΑΗ ΑΛΠΗΚΖ ΕΧΝΖ ΣΖ ΟΗΣΖ 71 Δ ΚΛΗΖ ΔΓΑΦΟΤ 88 Δ ΤΦΟΜΔΣΡΟ..93 Δ ΝΔΡΟ

6 Δ ΈΚΘΔΖ 96 Δ ΔΘΝΗΚΟ ΓΡΤΜΟ Δ.2.2. ΆΛΛΑ ΑΝΑΠΑΡΑΓΟΜΔΝΑ ΔΗΓΖ ΣΑ ΦΔΤΓΑΛΠΗΚΑ ΛΗΒΑΓΗΑ 104 Δ.2.3. ΑΝΑΠΑΡΑΓΟΜΔΝΑ ΔΗΓΖ Δ ΤΣΑΓΔ ΔΛΑΣΧΝ ΓΤΡΧ ΑΠΟ ΣΑ ΦΔΤΓΑΛΠΗΚΑ ΛΗΒΑΓΗΑ 104 Δ.2.4. ΠΔΡΑΣΗΚΑ ΚΑΗ ΣΡΔΦΟΜΔΝΑ ΔΗΓΖ ΣΑ ΦΔΤΓΑΛΠΗΚΑ ΛΗΒΑΓΗΑ.106 Δ.3. ΔΗΓΖ ΔΚΣΟ ΓΡΑΜΜΗΚΧΝ ΓΗΑΓΡΟΜΧΝ (LINE TRANSECTS)..108 Δ.3.1. ΠΑΡΑΣΖΡΖΘΔΝΣΑ ΔΗΓΖ ΑΠΟΚΛΔΗΣΗΚΑ ΔΚΣΟ ΓΡΑΜΜΗΚΧΝ ΓΗΑΓΡΟΜΧΝ 109 Δ.3.2. ΠΡΟΘΔΣΔ ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ ΔΗΓΧΝ ΔΚΣΟ ΣΧΝ ΓΡΑΜΜΗΚΧΝ ΓΗΑΓΡΟΜΧΝ ΠΟΤ ΠΑΡΑΣΖΡΖΘΖΚΑΝ ΚΑΗ ΔΝΣΟ ΑΤΣΧΝ 110 Δ.4. ΚΑΘΔΣΧ ΠΡΟΣΑΗΑ..113 Σ. ΤΕΖΣΖΖ 116 Σ.1. ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ ΔΠΗ ΣΧΝ ΓΔΧΜΟΡΦΟΛΟΓΗΚΧΝ ΣΟΗΥΔΗΧΝ (ΤΦΟΜΔΣΡΟ, ΚΛΗΖ, ΔΚΘΔΖ) Σ.2. ΠΑΡΟΤΗΑ ΝΔΡΟΤ Σ.3. ΔΠΗΓΡΑΖ ΒΟΚΖΖ 121 Σ.4. ΖΜΑΝΣΗΚΑ ΔΗΓΖ ΓΗΑΣΖΡΖΖ ΚΑΗ ΠΡΟΣΑΗΑ 125 Σ.5. ΟΗΣΖ ΚΑΗ ΓΚΗΧΝΑ 128 Σ.6. ΝΔΑ ΓΔΓΟΜΔΝΑ ΓΔΧΓΡΑΦΗΚΖ ΚΑΣΑΝΟΜΖ ΓΗΑ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ.129 ΠΔΡΗΛΖΦΖ ABSTRACT ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΑΝΑΦΟΡΔ..135 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ..150 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Η ΠΗΝΑΚΔ..151 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ ΗΗ ΦΧΣΟΓΡΑΦΗΚΟ ΤΛΗΚΟ

7 ηελ εθπφλεζε ηεο εξγαζίαο απηήο παξνπζηάζηεθαλ θάπνηα πξνβιήκαηα θαη νξηζκέλεο δπζθνιίεο, ηφζν σο πξνο ηελ εξγαζία πεδίνπ, φζν θαη θαηά ηελ ζπγγξαθή ηεο, σζηφζν νινθιεξψζεθε επηηπρψο. Σν φιν εγρείξεκα είρε θάπνηα απξφνπηα, αξθεηέο ηδέεο θαη εθαξκνγέο, δχζθνια λα ηηο ζθεθηεί θαη λα ηηο εθαξκφζεη θαλείο κφλνο ηνπ, κεξηθέο θνπηαζηηθέο δηαδξνκέο ζηηο ςειφηεξεο θνξπθέο ηνπ βνπλνχ θαη πάξα πνιιέο ψξεο δηαβάζκαηνο, απφδνζεο, εξκελείαο θαη ζπγγξαθήο ησλ δεδνκέλσλ θαη απνηειεζκάησλ. ηελ πξνζπάζεηα απηή, επηπρψο, δελ βξέζεθα κφλνο. Με ηελ ζπκβνιή θαη βνήζεηα θάπνησλ αλζξψπσλ φιεο νη δπζθνιίεο μεπεξάζηεθαλ θαη αηζίσο θηάζακε ζην ηέινο. Απφ ηελ ζέζε απηή ληψζσ ηελ αλάγθε λα επραξηζηήζσ εθ βάζνπο θαξδίαο απηά ηα άηνκα. Δλ πξψηεο, ζεξκέο επραξηζηίεο νθείισ ζηνλ θαζεγεηή κνπ, θ. Σξηαληάθπιιν Αθξηψηε, επίθνπξν θαζεγεηή ηνπ ηκήκαηνο Πεξηβάιινληνο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αηγαίνπ, γηα ηελ εκπηζηνζχλε πνπ έδεημε ζην πξφζσπφ κνπ ψζηε λα κνπ αλαζέζεη απηφ ην ζέκα θαη ηδίσο γηα ηελ ζπλερή θαη ππνκνλεηηθή επίβιεςή ηνπ, θαζψο θαη ηηο πνιχηηκεο ζπκβνπιέο θαη δηνξζψζεηο ηνπ, απφ ην αξρηθφ έσο ην ηειηθφ ζηάδην. Ζ ζπλερήο θαζνδήγεζή ηνπ ζηελ πνξεία ηεο κειέηεο κνπ θαη επηπιένλ ε ζπκπαξάζηαζή ηνπ ζηάζεθαλ αλεθηίκεηα θαη θαζνξηζηηθά γηα ηελ επίηεπμε ηεο εξγαζίαο απηήο. Δπίζεο, επραξηζηψ ηα κέιε ηνπ Φνξέα Γηαρείξηζεο Δζληθνχ Γξπκνχ Οίηεο, γηα ηελ έκπξαθηε ζπκπαξάζηαζή ηνπο θαη εηδηθά ηελ πξφεδξν θ. Αλησλία Γαιαλάθε, Dr. Biology, θαζψο θαη ηνπο θχιαθεο ηνπ Γξπκνχ Βαγγέιε Βιάρν θαη Βηβή Σζηάκε, γηα ηελ ακέξηζηε βνήζεηά ηνπο ζηηο κεηαθηλήζεηο κνπ ζηελ πεξηνρή κειέηεο πξνο ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ. Δπραξηζηψ ηνλ θ. Παλαγηψηε Γεκεηξαθφπνπιν, επίθνπξν θαζεγεηή ηνπ ηκήκαηνο Πεξηβάιινληνο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αηγαίνπ θαη ηνλ θ. Διεπζέξην Καθαιή, ππνςήθην δηδάθηνξα ηνπ σο άλσ παλεπηζηεκίνπ, γηα ηελ παξαρψξεζε ηνπ GPS θαη ηελ ζπκβνιή ζηελ δηαρείξηζή ηνπ αληηζηνίρσο. -7-

8 Οθείισ λα αλαθεξζψ θαη λα επραξηζηήζσ ηνλ αδειθφ κνπ Ζλίνρν Υξηζηφπνπιν, απφθνηην ηκήκαηνο Γεσγξαθίαο, δηα ηνλ θφπν πνπ θαηέβαιε ζηελ παξαγσγή ησλ ραξηψλ θαη ηελ πξνζθνξά αληηζηνίρνπ πιηθνχ. Δλ ζπλερεία, ζα ήζεια λα εθθξάζσ ηδηαηηέξσο ηηο επραξηζηίεο κνπ ζηνπο θίινπο Θεφδσξν Κνκελφ, Εσνιφγν/ MSc Conservation Biology/ ππνςήθην δηδάθηνξα ηνπ Βηνινγηθνχ ηκήκαηνο ηνπ Καπνδηζηξηαθνχ παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ, Ρήγα Σζηαθίξε, Γαζνιφγν, PhD, MSc Οηθνινγίαο, Σάζν Μπνχλα, θνηηεηή ηνπ Βηνινγηθνχ ηκήκαηνο ηνπ Αξηζηνηειείνπ παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο θαη Μίιην Γθιέηζν, Ζιεθηξνιφγν Μεραληθφ/ MSc Environmental Decision Making, γηα ηηο ζπδεηήζεηο επί ηνπ ζέκαηνο ηεο εξγαζίαο, γηα ηελ εκπηζηνζχλε θαη παξαρψξεζε πνιχηηκνπ βηβιηνγξαθηθνχ πιηθνχ θαη πξνζσπηθψλ παξαηεξήζεσλ θαη γεληθφηεξα γηα ηελ άκεζε βνήζεηά ηνπο ψζηε λα θέξσ εηο πέξαο ην ειάρηζην απηφ πφλεκα. Δπηζπκψ επίζεο λα εθθξάζσ ηηο ζεξκέο κνπ επραξηζηίεο ζηνλ θ. Κσλζηαληίλν Θενδψξνπ, επίθνπξν θαζεγεηή ηνπ ηκήκαηνο Πεξηβάιινληνο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αηγαίνπ θαη γηα αθφκε κία θνξά ζηνλ θ. Παλαγηψηε Γεκεηξαθφπνπιν, γηα ηελ ηηκή πνπ κνπ έθαλαλ κε ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζηελ εμεηαζηηθή επηηξνπή ηεο παξνχζαο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο Αθφκε επραξηζηψ, ηνλ πνιχ θαιφ θίιν Γεψξγην αηάζε, ηερλνιφγν αθηηλνιφγν, γηα ηελ παξέα θαη ηελ ζπκκεηνρή ηνπ ζε θάπνηεο απφ ηηο πνξείεο, θαζψο θαη γηα ηελ ζπκβνιή ηνπ ζε θάπνηα ηερληθά δεηήκαηα, φπσο επίζεο φζνπο κνπ ζπκπαξαζηάζεθαλ θαη κε ζηήξημαλ ζηνλ ςπρνινγηθφ ηνκέα θαη ηδίσο ηνπο γνλείο κνπ θαη ηνπο ζπκθνηηεηέο θαη πνιχ θαινχο θίινπο Υαξάιακπν Παιαηνιφγν, Κπξηαθή Παληειή θαη Μαξία Φελέξε. Δλ ηέιεη, λα επραξηζηήζσ ηνπο Παλνζηνινγησηάηνπο Αξρηκαλδξίηεο θαη ζεβαζηνχο κνπ Παηέξεο, θ. Ηγλάηην σηεξηάδε, ζχκβνπιν ηεο αληηπξνζσπείαο ηεο Δθθιεζίαο ηεο Διιάδνο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, θ. Ακθηιφρην Παπαλδξένπ, ηεξνθήξπθα ηεο Ηεξάο Μεηξνπφιεσο Θεζζαιηψηηδνο θαη Φαλαξηνθαξζάισλ θαη θ. Λεφληην Σζηθξηηζάθε, εγνχκελν ηεο ηζηνξηθήο Ηεξάο Μνλήο Μεηακνξθψζεσο ηνπ σηήξνο Βξαγγηαλψλ Αγξάθσλ, γηα ηελ πλεπκαηηθή ηνπο θαζνδήγεζε θαη εζηθή ζπκπαξάζηαζή ηνπο. -8-

9 Α. ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ πξνηίκεζε ηνπ κηθξνελδηαηηήκαηνο δεθαηεζζάξσλ εηδψλ ηξνπζηφκνξθσλ πηελψλ Passeriformes ζηα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα ηεο ππαιπηθήο θαη αιπηθήο δψλεο ηνπ φξνπο Οίηε, θαζψο θαη ε θαηαγξαθή ηεο νξληζνπαλίδαο ζηηο ίδηεο πςνκεηξηθέο δψλεο, είλαη ην ζέκα κε ην νπνίν αζρνιείηαη ε παξνχζα κειέηε, ε νπνία δηεμήρζε ζηα πιαίζηα ηεο εξγαζίαο γηα ηελ απφθηεζε κεηαπηπρηαθνχ δηπιψκαηνο. Ζ νξληζνπαλίδα ησλ ιηβαδηψλ πςειψλ πςνκέηξσλ ηεο Διιάδαο είλαη ε ιηγφηεξν κειεηεκέλε απ φηη άιιεο νκάδεο πνπιηψλ ρακειφηεξσλ πςνκέηξσλ. Οη ειάρηζηεο έξεπλεο πνπ έρνπλ δηεμαρζεί απνθιεηζηηθά ζηα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα ησλ ππαιπηθψλ θαη αιπηθψλ πεξηνρψλ ηεο ρψξαο, αθνξνχλ ηελ δηεξεχλεζε ηεο ρξήζεο ησλ ιηβαδηψλ απηψλ απφ ηα πνπιηά θαηά ηελ αλαπαξαγσγηθή θαη κεηαλαζηεπηηθή πεξίνδν, θαζψο θαη ηελ αμηνιφγεζε απνηειεζκάησλ νξηζκέλσλ δξάζεσλ πξνζηαζίαο γηα ηελ δηαηήξεζή ηνπο (θπξίσο πησκαηνθάγσλ αξπαθηηθψλ). Με άιια ιφγηα, πξφθεηηαη δειαδή γηα έξεπλεο κε θχξην ζθνπφ ηελ αμηνιφγεζε γηα δηαηήξεζε θαη πξνζηαζία. Ζ κνλαδηθή πξψηε πξνζπάζεηα ζηελ Διιάδα, ζπζηεκαηηθήο ζπιινγήο δεδνκέλσλ γηα ηα πηελά ησλ ιηβαδηψλ ησλ κεγάισλ πςνκέηξσλ είλαη ε έξεπλα ησλ Bouna and Tsiakiri (2009), ησλ νπνίσλ ζθνπφο ήηαλ ν πξνζδηνξηζκφο ηεο θαηάζηαζεο ησλ πιεζπζκψλ ησλ εηδψλ ζε απηέο ηηο πεξηνρέο. Απνθιεηζηηθά έξεπλεο γηα ηελ πξνηίκεζε κηθξνελδηαηηεκάησλ ησλ πνπιηψλ πνπ δνπλ ζε ηέηνηεο πεξηνρέο δελ έρεη γίλεη ζηελ ρψξα καο, θπξίσο γηα ιφγνπο δχζθνιεο πξφζβαζεο ή ιφγσ ηεο άπνςεο πσο ηα είδε απηά δελ έρνπλ πξνβιήκαηα ιφγσ ηεο κεγάιεο απνκφλσζήο ηνπο. Ζ παξνχζα έξεπλα απνηειεί ηελ πξψηε απηνχ ηνπ είδνπο ζηελ ρψξα. θνπφο ηεο εξγαζίαο ήηαλ ε θαηαγξαθή ησλ κηθξνελδηαηηεκάησλ ησλ ηξνπζηφκνξθσλ εηδψλ ζηα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα ηεο ππαιπηθήο θαη αιπηθήο δψλεο ηεο Οίηεο κε ζηφρν ηελ ζπιινγή ζηνηρείσλ, ψζηε ζην κέιινλ λα γίλεη θάπνηα πηζαλή κειέηε γηα ην πφζν επεξεάδνληαη απηά ηα είδε ησλ πηελψλ απφ ηελ θιηκαηηθή αιιαγή. Δπίζεο κηα θαηαγξαθή φισλ ησλ εηδψλ πνπ δνπλ ζηελ ππαιπηθή θαη αιπηθή δψλε ηνπ βνπλνχ, αλεμάξηεηα απφ ηνλ βηφηνπν. Δπηιέρζεθε ε νξληζνπαλίδα ησλ κεγάισλ πςνκέηξσλ γηα ηξεηο θπξίσο ιφγνπο. Ο πξψηνο γηαηί ε νκάδα απηψλ ησλ εηδψλ απνηειεί ηελ ιηγφηεξν κειεηεκέλε ζηελ ρψξα καο θαη ππάξρνπλ ειάρηζηα δεδνκέλα θαη πιεξνθνξίεο γηα ηα ελδηαηηήκαηα, ηελ -9-

10 βηνινγία, ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπο, αιιά ησλ πξνβιεκάησλ πνπ αληηκεησπίδνπλ. Ο δεχηεξνο είλαη πσο ηα πνπιηά απηά απνηεινχλ κία επαίζζεηε νκάδα σο πξνο ηηο θιηκαηηθέο αιιαγέο ηνπ πιαλήηε δηφηη δνπλ ζε αθξαίεο ζπλζήθεο θαη έρνπλ αλαπηχμεη εηδηθέο πξνζαξκνζηηθέο δνκέο θαη ιεηηνπξγίεο. Καη ηέινο, ηξίηνλ, γηαηί ζηελ Οίηε έρνπλ γίλεη γεληθά ειάρηζηεο έξεπλεο γηα ηελ νξληζνπαλίδα θαη ε παξνχζα ζα ζπκβάιιεη ζηελ γλψζε γηα ην βνπλφ, αιιά θαη γεληθφηεξα ηεο Διιάδαο. Με ηελ ζπκβνιή ηεο γλψζεο ζα κπνξνχλ λα πξνηαζνχλ θαη λέα δεδνκέλα γηα ηελ πξνζηαζία θαη ηελ δηαηήξεζε ησλ ςεπδαιπηθψλ ιηβαδηψλ ηνπ βνπλνχ. -10-

11 Β. ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΖ ΑΝΑΚΟΠΖΖ Β.1. Ληβάδηα θαη νξληζνπαλίδα Β.1.1. Σα ιηβάδηα ζηελ Διιάδα Σα ιηβάδηα είλαη ν κεγαιχηεξνο ζε έθηαζε ρεξζαίνο θπζηθφο πφξνο ηεο γεο κε πνιιαπιέο ρξήζεηο θαη πξνζθνξέο. ηελ Διιάδα είλαη έλαο απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο ηχπνπο βιάζηεζεο πνπ απαληνχλ. Ληβάδη είλαη πνψδεο ή μπιψδεο ή θαη κηθηή θπηνθνηλσλία πνπ αλαπηχζζεηαη θπζηθψο πάλσ ζε κία επηθάλεηα (Αζαλαζηάδεο, 1986). Ζ πνηθηιία ησλ θιηκαηεδαθηθψλ ζπλζεθψλ αιιά θαη ε ηζηνξηθή ρξήζε ησλ ιηβαδηψλ έρεη ζπληειέζεη ζηελ χπαξμε πνηθηιίαο ιηβαδηθψλ ηχπσλ θαη ππνηχπσλ. Γεληθά, ηα ειιεληθά ιηβάδηα ππάγνληαη ζε ηέζζεξηο γεληθνχο ιηβαδηθνχο ηχπνπο: ζε πννιίβαδα, θξπγαλνιίβαδα, ζακλνιίβαδα θαη δαζνιίβαδα (κεξηθψο δαζνζθεπή θαη βνζθφκελα αξαηά δάζε). ηελ Διιάδα ε επηθάλεηα πνπ θαηαιακβάλνπλ ηα πννιίβαδα αλέξρεηαη ζε 17 εθαηνκκχξηα ζηξέκκαηα πνπ αληηζηνηρνχλ ζην 33% ηεο ζπλνιηθήο επηθάλεηαο ησλ ιηβαδηψλ ηεο ρψξαο. ηελ ςεπδαιπηθή δψλε εληνπίδνληαη πεξίπνπ 4 εθαηνκκχξηα ζηξέκκαηα. Σα θξπγαλνιίβαδα αλέξρνληαη ζε 2,2 εθαηνκκχξηα ζηξέκκαηα (θαη αλαιφγσο ηνπ νξηζκνχ ησλ θξπγάλσλ αλέξρνληαη ζε 10 εθαηνκκχξηα ζηξέκκαηα). Σα ζακλνιίβαδα αλέξρνληαη ζε 7,75 εθαηνκκχξηα ζηξέκκαηα κε ην 60% απηψλ λα απνηεινχλ ζακλνιίβαδα αείθπιισλ πιαηχθπιισλ εηδψλ. Σέινο, ηα δαζνιίβαδα ππνινγίδνληαη ζε 25 εθαηνκκχξηα ζηξέκκαηα. Δηδηθέο θαηεγνξίεο ιηβαδηψλ απνηεινχλ νη εγθαηαιεηκκέλνη αγξνί, ηα βνζθνχκελα δάζε θαη ηα αγξνιηβαδηθά ζπζηήκαηα. Ζ πνηθηιία ιηβαδηθψλ ηχπσλ ζπλδέεηαη θαη κε ηελ απμεκέλε βηνπνηθηιφηεηα πνπ παξνπζηάδνπλ ηα Διιεληθά ιηβάδηα έλαληη, ηνπιάρηζηνλ, ησλ θεληξν- θαη βνξεην- Δπξσπατθψλ ρσξψλ. Ζ θπηνπνηθηιφηεηα ησλ Διιεληθψλ ιηβαδηψλ απνδίδεηαη ηφζν ζηελ πνηθηιία κηθξνπεξηβαιιφλησλ, φζν θαη ζηε ρξήζε ησλ ιηβαδηψλ. Παξάιιεια κε ηε θπηνπνηθηιφηεηα απμεκέλε είλαη θαη ε δσνπνηθηιφηεηα, θαζψο πιήζνο κεγάισλ θαη κηθξψλ δσηθψλ νξγαληζκψλ ρξεζηκνπνηνχλ ηνπο ιηβαδηθνχο πφξνπο. Δπίζεο, ην πνζνζηφ ελδεκηζκνχ ησλ ρισξηδηθψλ ζηνηρείσλ ησλ ιηβαδηψλ είλαη πνιχ πςειφ, θαη -11-

12 γεληθά απμάλεηαη θαζψο κεηαβαίλνπκε απφ ηε βφξεηα ζηε λφηηα Διιάδα (Βξαρλάθεο, 2010). Β.1.2. Οξληζνπαλίδα ιηβαδηώλ Σα ιηβάδηα απνηεινχλ έλα απφ ηα 8 ζπνπδαηφηεξα ελδηαηηήκαηα γηα ηελ άγξηα νξληζνπαλίδα ζηελ Δπξψπε θαη θαίλεηαη φηη εηδηθά γηα ηελ Διιάδα έρνπλ ηδηαίηεξε αμία (Tucker and Evans, 1997). Ζ παξνπζία αλνηρηψλ ιηβαδηθψλ εθηάζεσλ εμαζθαιίδεη ελδηαηηήκαηα γηα ζεκαληηθά είδε ηεο Μεζνγεηαθήο Δπξσπατθήο νξληζνπαλίδαο (ηάεο θαη Ππξνβέηζε, 2006). Αλαιφγσο ην πςφκεηξν θαη ηνλ ηχπν ηνπο, ηα ιηβάδηα απνηεινχλ ην ελδηαίηεκα θσιενπνίεζεο θαη δηαηξνθήο πνιιψλ εηδψλ ηεο άγξηαο νξληζνπαλίδαο, φπσο ησλ θνξπδαιφκνξθσλ Alaudidae, ηεο Πεηξνπέξδηθαο Alectoris graeca, ηνπ Οξηπθηνχ Coturnix coturnix, ηνπ Πειαξγνχ Ciconia ciconia, ηνπ Ληβαδφθηξθνπ Circus pygargus, ηνπ Μαπξνιαίκε Saxicola torquata, ηεο Χρξνθειάδαο Anthus campestris, ηνπ Πεηξνθφηζπθα Monticola saxatilis, ηνπ Βιάρνπ Emberiza hortulana, ηνπ Φαλέηνπ Carduelis cannabina, θ.ιπ. Δπίζεο έρνπλ κεγάιε ζεκαζία γηα αξπαθηηθά φπσο ν Φηδαεηφο Circaetus gallicus, ην Κηξθηλέδη Falco naumanni, ην Βξαρνθηξθίλεδν Falco tinnunculus, θ.α., ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχλ ηηο ιηβαδηθέο εθηάζεηο δηα ηελ εχξεζε ηεο ηξνθήο ηνπο (Handrinos and Akriotis, 1997, Pain and Pienkowski, 1997). Ζ παγθφζκηα κείσζε ηεο δηαζεζηκφηεηαο ησλ ρνξηνιηβαδηθψλ αζπφλδπισλ ιφγσ ηεο εληαηηθνπνίεζεο ησλ αγξνηηθψλ πξαθηηθψλ, έρεη κεηψζεη ηα εληνκνθάγα πνπιηά ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ θαη ησλ ιηβαδηψλ πνπ ππάξρνπλ ζε απηέο. ε έξεπλα βξέζεθε πσο απηφ πνπ κφιηο πξναλαθέξζεθε επεξεάδεη ηελ γνληθή απνδνηηθφηεηα θαη αλαπαξαγσγηθή επηηπρία ηνπ είδνπο Saxicola rubetra θαη επηπιένλ ζηελ κείσζε ηνπ πιεζπζκνχ ηνπ έρεη ζπκβάιεη ν πξψηκνο θαη ζπρλφηεξνο ζεξηζκφο ησλ ιηβαδηψλ κε απψιεηεο θσιηψλ (Britschgi, et al., 2006). Καηά ηελ εηδηθή πεξηβαιινληηθή κειέηε ζρέδην δηαρείξηζεο κε ζθνπφ ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηεο άγξηαο νξληζνπαλίδαο ζην Μαπξνβνχλη ηεο Θεζζαιίαο αλαδείρζεθε ε ζεκαζία ησλ ιηβαδηψλ ζηε δηαηήξεζε ηεο νξληζνπαλίδαο. Λφγσ κεγάιεο ζπκβνιήο ησλ ιηβαδηψλ ζηελ νξληζνπαλίδα, πξνηάζεθαλ θαη θάπνηα έξγα γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο ησλ ιηβαδηψλ φπσο, ε ειεγρφκελε βφζθεζε, ε θαηαπνιέκεζε αλεπηζχκεησλ θπηψλ, ε δηαηήξεζε θαη ελίζρπζε θπηνθξαθηψλ, θ.α. (Σζηφληζεο, θ.α., 2004). Γεληθά, ε δηαηήξεζε ηνπ κσζατθνχ ησλ ελδηαηηεκάησλ είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ ζηνηρείν γηα -12-

13 ηε κεζνγεηαθή νξληζνπαλίδα θαη ζπγθεθξηκέλα γηα είδε ηα νπνία ρξεηάδνληαη αλνηρηέο εθηάζεηο. Δάλ «θιείζνπλ» ηα ιηβαδηθά αλνίγκαηα ζα επλνεζνχλ νξηζκέλα δαζηθά είδε, ηα νπνία ζε αξθεηέο πεξηνρέο είλαη πην θνηλά θαη ηα ιηβαδηθά είδε, ηα νπνία αληηκεησπίδνπλ πνιιά πξνβιήκαηα θαη είλαη πην πεξηνξηζκέλα θαη ζπάληα ζα επεξεαζηνχλ αξλεηηθά (Preis, et al., 1997). Β.1.3. Θακλνιίβαδα, δαζνιίβαδα θαη νξληζνπαλίδα Πέξαλ ησλ απνθιεηζηηθά πννιηβαδηθψλ εθηάζεσλ, ππάξρνπλ θαη εθηάζεηο κε αξαηνχο ζάκλνπο ή (θαη) δέληξα, φπσο αλαθέξζεθε θαη πην πάλσ. Οη πεξηνρέο απηέο νλνκάδνληαη αληίζηνηρα ζακλνιίβαδα θαη δαζνιίβαδα. Κχξηα ρξήζε απηψλ ησλ εθηάζεσλ είλαη ε βφζθεζε. Σα ζακλνιίβαδα απνηεινχλ έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα ελδηαηηήκαηα ησλ ζηξνπζηφκνξθσλ Passeriformes εηδψλ (Παπνχιηα, θ.α., 2003). ε έξεπλεο πνπ έρνπλ δηεμαρζεί ζε ιηβάδηα ηέηνηνπ ηχπνπ θαη ζε πννιίβαδα, ηα απνηειέζκαηα έδεημαλ πσο κεγαιχηεξε πνηθηιφηεηα νξληζνπαλίδαο ζπλαληάηε ζηα ζακλνιίβαδα (Παπνχιηα, θ.α., 2004, Merken, θ.α., 2004) θαη γεληθά ζε πεξηνρέο κε κεκνλσκέλα δέληξα ή ζάκλνπο θαη δηάθνξνπο ηχπνπο θπηνθξαθηψλ (θνπγγάξεο θαη Σζηιηγηάλλεο, 2004, Σζηαθίξεο θαη ηάξα, 2004, Kati V. and Sekercioglu C., 2006) ή ζε ιηβαδηθέο εθηάζεηο πνπ γεηηληάδνπλ κε δαζηθέο, φπσο ν νηθνηφλνο, ηα κεγάια δηάθελα ησλ δαζψλ, θ.α. (ηάεο θαη Ππξνβέηζε, 2004α, Πιεμίδα θαη θνπγγάξεο, 2008, θνπγγάξεο θαη Σζηιηγηάλλεο, 2004, Σζηφληζεο, θ.α., 2004). πκπεξαζκαηηθά απφ ηηο παξαπάλσ έξεπλεο θάλεθε πσο ηα πηελά δελ ρξεζηκνπνηνχλ ζρεδφλ πνηέ ακηγήο αγξνηηθέο ή ιηβαδηθέο εθηάζεηο, παξά κφλν φηαλ απηέο γεηηληάδνπλ κε ιηβαδηθέο ή δαζηθέο, θαζψο επίζεο θαη πσο ζπγθξηηηθά ηα δαζηθά είδε δελ επεξεάδνληαη ηφζν απφ ηα ιηβάδηα, φζν ηα ιηβαδηθά είδε απφ ηα δάζε. Ζ βηνπνηθηιφηεηα θαίλεηαη λα επλνείηαη απφ ηελ εηεξνγέλεηα ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, ηελ νπνία δεκηνπξγεί ε παξαδνζηαθή γεσξγία. Β.2. Βόζθεζε, ιηβάδηα θαη νξληζνπαλίδα Β.2.1. Βόζθεζε θαη δηαρείξηζε ππαιπηθώλ θαη αιπηθώλ ιηβαδηώλ Άκεζα ζπλδεδεκέλε κε ηα ιηβάδηα είλαη ε βφζθεζε, ε νπνία κε ηε ζεηξά ηεο ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ παξαδνζηαθή γεσξγία. Ζ λνκαδηθή θηελνηξνθία ππήξμε επί -13-

14 αηψλεο κία απφ ηηο θπξηφηεξεο δξαζηεξηφηεηεο ησλ θαηνίθσλ ζηελ Διιάδα, ζηελά ζπλπθαζκέλε κε ηνλ ηξφπν δσήο, ηε ζξεζθεία, ηα ήζε θαη ηα έζηκα ηνπ ιανχ καο. Σα πννιίβαδα ηεο ρψξαο καο απνηεινχλ δσηηθνχο ρψξνπο γηα ηελ θηελνηξνθία εμαζθαιίδνληαο πνιχηηκε βνζθήζηκε χιε ζε δηάθνξεο επνρέο ηνπ έηνο. Ζ βνζθήζηκε χιε ησλ πννιίβαδσλ ηεο ρακειήο θαη κεζαίαο πςνκεηξηθήο δψλεο μεξαίλεηαη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ θαινθαηξηνχ θαη είλαη ρακειήο πεξηεθηηθφηεηαο ζε νιηθέο πξσηεΐλεο, κε απνηέιεζκα λα κελ θαιχπηεη νχηε ηηο αλάγθεο ζπληήξεζεο ησλ δψσλ. Αληίζεηα, ε βνζθήζηκε χιε ησλ ςεπδαιπηθψλ πννιίβαδσλ θαιχπηεη ηηο αληίζηνηρεο αλάγθεο ησλ δψσλ γηα ηελ ίδηα πεξίνδν (Πιαηήο, θ.α., 2003α). Δθηφο ηεο κεγάιεο ζεκαζίαο ηνπο γηα ηελ θηελνηξνθία, ηα πννιίβαδα απηά θαη πνιιά άιια αγαζά θαη ππεξεζίεο φπσο, παξαγσγή λεξνχ, ζεκαληηθά ελδηαηηήκαηα γηα ηελ άγξηα παλίδα, αλαςπρή, απνζέκαηα ζπάλησλ εηδψλ ρισξίδαο θαη παλίδαο, θ.ιπ. (Πιαηήο, θ.α., 2003β). Οη θνξπθέο ησλ πςειψλ νξέσλ έρνπλ δηεζλψο αλαγλσξηζζεί σο επαίζζεηα νηθνζπζηήκαηα πνπ ρξήδνπλ εηδηθήο δηαρείξηζεο γηα ηε δηαηήξεζε ησλ ηδηαίηεξσλ ζηνηρείσλ ηεο θχζεο πνπ απαληνχλ ζε απηά. Σα ππαιπηθά ιηβάδηα ηεο ρψξα καο απνηεινχλ αληηπξνζσπεπηηθά παξαδείγκαηα ηέηνησλ νηθνζπζηεκάησλ. Σα ςεπδαιπηθά ή ππαιπηθά ιηβάδηα είλαη ηα «γλεζηφηεξα» πννιίβαδα ηεο ρψξαο καο, κηάο θαη θαιχπηνληαη απφ πνψδε θπηά, ζε πνζνζηφ θάιπςεο ηνπ εδάθνπο κεγαιχηεξν απφ 85%. Φεπδαιπηθά ραξαθηεξίδνληαη ηα ιηβάδηα, πνπ απαληνχλ ζηελ ππαιπηθή ή ςεπδαιπηθή δψλε. Χο ςεπδαιπηθή ή ππαιπηθή δψλε ραξαθηεξίδεηαη ε δψλε εθείλε ησλ νξέσλ, ε νπνία εθηείλεηαη πάλσ απφ ηα φξηα ηνπ δάζνπο, ζε πςφκεηξα κέηξα απφ ηε ζάιαζζα. Ζ νλνκαζία ηεο απηή έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη δελ είλαη πξαγκαηηθή αιπηθή δψλε, αιιά κηα δψλε βιάζηεζεο πνπ δεκηνπξγήζεθε εμαηηίαο αλζξσπνγελψλ επηδξάζεσλ (π.ρ. ιαζξνυινηνκίεο, ππξθαγηέο, βφζθεζε, θ.ν.θ.), νη νπνίεο ζπλέβαιαλ ζηελ απνδάζσζε ησλ θνξθψλ ησλ πςειψλ νξέσλ θαη θαηά ζπλέπεηα ζηελ θάζνδν ησλ δαζννξίσλ (Παπαλαζηάζεο, 2003, Rackham and Grove, 2001, Rackham and Moody, 1998). Οη Αζαλαζηάδεο, θ.α. (2001), νη νπνίνη νλνκάδνπλ ηε δψλε απηή αλσδαζηθή, ηνπνζεηνχλ ηα δαζνφξηα ζηα ειιεληθά βνπλά ζηα κέηξα. ε πνιιά φκσο βνπλά ηεο ρψξαο καο, ηδηαίηεξα ηεο Βφξεηαο Διιάδαο, ηα δαζνφξηα βξίζθνληαη ζε πνιχ κηθξφηεξα ππεξζαιάζζηα χςε. Αλεμάξηεηα αλ ε θάζνδνο απηή πξνθιήζεθε απφ θπζηθά ή αλζξσπνγελή αίηηα, ηα ιηβάδηα κέρξη ηνπ ππεξζαιαζζίνπ χςνπο ησλ 1200 κέηξσλ ζρεηίδνληαη νηθνινγηθά θαη δηαρεηξηζηηθά κε ηε ςεπδαιπηθά δψλε θαη σο εθ ηνχηνπ ζα πξέπεη λα ππαρζνχλ ζηα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα (Παπαλαζηάζεο, 2003). Δμαίξεζε -14-

15 απνηειεί ν ιπκπνο, φπνπ ην δαζνφξην εκθαλίδεηαη ζηα 2200 κέηξα πεξίπνπ (Γξίβαο θ.α., 2002). Ζ έθηαζε ησλ ςεπδαιπηθψλ ιηβαδηψλ δελ είλαη αθξηβψο γλσζηή. Μηα απνγξαθή πνπ έγηλε ζηε 10εηία ηνπ 1960 απφ ην Τπνπξγείν Γεσξγίαο ηα ππνιφγηζε ζε ζηξέκκαηα (Παπαλαζηάζεο θαη Πήηηαο, 1984). Νεφηεξεο απνγξαθέο δελ έρνπλ γίλεη. Σα ππαιπηθά θαη αιπηθά ιηβάδηα ηεο ρψξαο καο είλαη γλσζηά θαη σο ζεξηλά ιηβάδηα, βνζθέο ή καδάξεο (ζηελ Κξήηε), ιφγσ ηεο ρξήζεο ηνπο θαηά ηε ζεξηλή πεξίνδν σο ηφπνη βφζθεζεο απφ ηα αγξνηηθά δψα ησλ λνκάδσλ αξαθαηζάλσλ, Βιάρσλ θ.ιπ. θηελνηξφθσλ, νη νπνίνη θηλνχληαη κεηαμχ ρεηκεξηλψλ θαη ζεξηλψλ βνζθνηφπσλ αθνινπζψληαο ηελ αιιαγή ησλ επνρψλ (Ηζπηθνχδεο θαη ηδεξνπνχινπ, 2006, Rackham and Moody, 1998). Οη λνκάδεο κεηαθηλνχηαλ θαη δηέκελαλ ζηα ζεξηλά ιηβάδηα, φπνπ ππήξρε άθζνλε ηξνθή γηα ηα δψα ηνπο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζεξηλήο πεξηφδνπ (Απξίιην - επηέκβξην) θαη επέζηξεθαλ ζηα ρεηκεξηλά ιηβάδηα (ρεηκαδηά) ζηα κέζα ηνπ θζηλνπψξνπ (Οθηψβξην - Ννέκβξην), εμαζθαιίδνληαο κε ηνλ ηξφπν απηφ κηα πεξίνδν βφζθεζεο ηεζζάξσλ πεξίπνπ κελψλ εηεζίσο. Ο θχξηνο ιφγνο πνπ θαζηεξψζεθε παξαδνζηαθά απηή ε κεηαθίλεζε ησλ δψσλ, ήηαλ ε εμαζθάιηζε θαηάιιειεο ηξνθήο γηα απηά. Σα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα κπνξνχλ λα εμαζθαιίζνπλ ηελ αλαγθαία πνζφηεηα βνζθήζηκεο χιεο κε ηελ ειάρηζηε πεπηή πξσηεΐλε γηα εγθπκνζχλε κέρξη ην ηέινο Ηνπιίνπ, ελψ γηα ζπληήξεζε κπνξνχλ λα βνζθεζνχλ κέρξη θαη ην ηέινο ηεο ζεξηλήο πεξηφδνπ, ζε αληίζεζε κε ηα πννιίβαδα ηεο κεζαίαο θαη ηεο ρακειήο δψλεο, ηα νπνία δελ κπνξνχλ λα εμαζθαιίζνπλ ζηα δψα θαηάιιειε ηξνθή νχηε γηα ζπληήξεζε θαηά ηελ ζεξηλή πεξίνδν (Παπαλαζηάζεο, 1982). Οη βνζθέο πξφθεηηαη γηα κε θαιιηεξγήζηκεο εθηάζεηο πνπ θαιχπηνληαη απφ θπζηθή βιάζηεζε (Heady, 1975) θαη έρνπλ δερζεί καθξνρξφληα θαη έληνλε βφζθεζε απφ δηαθνξεηηθά είδε δψσλ κε ζεκαληηθέο επηδξάζεηο ζηελ πνηθηιφηεηά ηνπο θαη ζηελ δηάβξσζε. ζνλ αθνξά ηελ δηάβξσζε βιέπνπκε πσο ζηα ςειά βνπλά ηεο Αξγεληηλήο, ηα κεγάια ηζαγελή θπηνθάγα αληηθαηαζηάζεθαλ πιήξσο απφ αγξνηηθά δψα (αγειάδεο, πξφβαηα θ.ιπ.), ησλ νπνίσλ ηα ηειεπηαία ρξφληα ε παξνπζία ηνπο εθεί απαγνξεχηεθε. Ο ιφγνο είλαη πσο έπξεπε λα κεησζνχλ ηα ζεκαληηθά πνζνζηά δηάβξσζεο ηνπ εδάθνπο πνπ νδεγνχζαλ ζε κία αθχζηθε θαηάζηαζε (Garcia, et al., 2008). χκθσλα κε ηνπο Chapin and Korner (1994) ε πνηθηιφηεηα έρεη πξσηαξρηθή ζεκαζία γηα ην νηθνζχζηεκα κηαο θαη ζπκβάιεη ζηε ζηαζεξφηεηά ηνπ. ρεηηθά πεξηνξηζκέλεο είλαη νη πιεξνθνξίεο πνπ ππάξρνπλ γηα ηηο επηδξάζεηο ηεο βφζθεζεο ησλ αγξνηηθψλ δψσλ ζηα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα, θαζψο θαη ν ξφινο ηεο ζηε δηαηήξεζε -15-

16 ηεο πνηθηιφηεηαο ησλ ιηβαδηψλ απηψλ. Απφ ηηο ιίγεο έξεπλεο πνπ έρνπλ γίλεη ζηε ρψξα καο δηαπηζηψζεθε, φηη ην πνζνζηφ βφζθεζεο πνπ εθαξκφδεηαη ζηα ιηβάδηα απηά είλαη πνιχ πςειφ (70-80%). Σν κεγάιν απηφ πνζνζηφ έρεη σο ζπλέπεηα ηεο θπηνπνηθηιφηεηαο, ηδηαίηεξα ζε φηη αθνξά ηηο πιαηχθπιιεο πφεο θαη ηα ςπραλζή θαη ηελ αχμεζε ηνπ γπκλνχ εδάθνπο (Πιαηήο, θ.α., 2000, Papanastasis, et al., 2002). Απνηέιεζκα απηήο ηεο ππεξβφζθεζεο είλαη ε ελίζρπζε ησλ εηήζησλ αγξσζησδψλ θαη πνιιψλ αλεπηζχκεησλ εηδψλ πιαηχθπιισλ πνψλ, φπσο είλαη ηα δηάθνξα γατδνπξάγθαζα θαη δειεηεξηψδε θπηά ή εκίζακλσλ φπσο ηα Astragalus spp., θ.α. (Παπαλαζηάζεο, 2003). ε ζρεηηθή έξεπλα βξέζεθε πσο ε κέηξηαο έληαζεο βφζθεζε πνπ ζπληειείηαη απφ ηξία δηαθνξεηηθά είδε δψσλ ζπκβάιεη ζηελ αχμεζε ηεο πνηθηιφηεηαο ησλ πννιίβαδσλ θαη εηδηθφηεξα ζηελ αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ πνιπεηψλ αγξσζησδψλ θαη πιαηχθπιισλ εηδψλ (Θενδσξίδεο θαη Κνχθνπξα, 2006). Ζ απμεκέλε παξνπζία ησλ πνιπεηψλ θπηηθψλ εηδψλ πνπ θαηά θαλφλα παξαηεξείηαη ζηηο εθηάζεηο απηέο αηηηνινγείηαη απφ ην πςφκεηξν ησλ νηθνηφπσλ, θαζψο είλαη γλσζηφ φηη φζν ην πςφκεηξν απμάλεηαη ηα εηήζηα είδε αληηθαζίζηαληαη απφ πνιπεηή (Παπαλαζηάζεο θαη Νντηζάθεο, 1992). Δίλαη φκσο θαη απνηέιεζκα ηεο καθξφρξνλεο εθαξκνγήο ηνπ παξαδνζηαθνχ λνκαδηθνχ ζπζηήκαηνο βφζθεζεο, κε ηελ επηιεθηηθή θαηαλάισζε απφ ηα αγξνηηθά δψα ησλ εηήζησλ εηδψλ, σο πεξηζζφηεξν επηζπκεηά. Κάηη πνπ επίζεο έρεη ζπληειέζεη ζηελ ρισξηδηθή πνηθηιία είλαη θαη νη ππξθαγηέο, ηηο νπνίεο πξνθαινχζαλ νη θηελνηξφθνη κε ζθνπφ ηελ θαηαζηξνθή ησλ ζθιεξψλ αγξσζησδψλ θαη ησλ δηδαλίσλ θαη ηελ αχμεζε ηεο βνζθήζηκεο χιεο θαηά ηελ επφκελε πεξίνδν κεηαθίλεζήο ηνπο (Μαξθάιαο θαη Παληειήο, 1994). Απηφ γηλφηαλ ην θζηλφπσξν, ακέζσο κεηά ηελ αλαρψξεζή ηνπο γηα ηα ρεηκαδηά. Ζ παξαθκή ηνπ λνκαδηθνχ ηξφπνπ δσήο άξρηζε ακέζσο κεηά ηελ απειεπζέξσζε ηεο Διιάδαο απφ ηνλ Οζσκαληθφ δπγφ, φηαλ νη λνκάδεο ήξζαλ αληηκέησπνη κε ζεκαληηθέο θνηλσληθννηθνλνκηθέο θαη πνιηηηθέο αιιαγέο, θηάλνληαο κέρξη θαη ηηο κέξεο καο πνπ πιένλ ν λνκαδηζκφο έρεη ζρεδφλ εθιείςεη. Οη πεξηνρέο ησλ ζεξηλψλ ιηβαδηψλ ζηελ Διιάδα, φπσο πξναλαθέξζεθε, απαληνχλ ζε πςφκεηξα απφ κέηξα θαη ζπκπίπηνπλ κε ηνπο αιπηθνχο θαη ππαιπηθνχο ζρεκαηηζκνχο ηνπ Γηθηχνπ «NATURA 2000». ηηο πεξηνρέο απηέο παξνπζηάδεηαη κία πνηθηιία ελδηαηηεκάησλ πνπ νθείιεηαη ζηελ πνηθηινκνξθία ησλ νηθνινγηθψλ ζπλζεθψλ, ην γεσινγηθφ απφζεκα θαη ηελ θηελνηξνθία, κε απνηέιεζκα ηελ εκθάληζε ηδηαίηεξσλ ηχπσλ νηθνηφπσλ, κε ηνπο νπνίνπο ζπλδένληαη άκεζα ζπάληα θαη ελδεκηθά είδε ρισξίδαο θαη παλίδαο. Μέζα απφ απηφ ζπκπεξαίλνπκε πσο ν πνιπιεηηνπξγηθφο ξφινο, ηα νθέιε θαη νη ππεξεζίεο -16-

17 πνπ απνξξένπλ απφ ηα αιπηθά ηνπία επηβάιινπλ έλαλ νξζνινγηθφ θαη αεηθφξν ηξφπν δηαρείξηζεο, κε αξρέο πνιιαπιήο ρξήζεο (Γθαλάηζνπ, θ.α., 2008). Δμάιινπ θαη ε επηθξαηνχζα αληίιεςε γηα ηε ρξήζε ησλ ιηβαδηψλ είλαη φηη απηά αμηνπνηνχληαη κφλν κε ηε βφζθεζε αγξνηηθψλ δψσλ (πξφβαηα, αίγεο θαη βννεηδή). Ζ ζηελή εμάξηεζε ηεο θηελνηξνθίαο απφ ηα ιηβάδηα έρεη σο απνηέιεζκα ηελ απμεκέλε πίεζε βφζθεζεο πνπ νδεγεί ζηελ ππνβάζκηζε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο, ελψ ε βφζθεζε κέηξηαο ή ειαθξηάο έληαζεο επηδξά επλντθά ζηελ αχμεζε θαη δηαηήξεζε ηεο πνηθηιφηεηαο ησλ ιηβαδηθψλ θπηψλ (Παπαλαζηάζεο θαη Νντηζάθεο, 1992). Κξίζηκε πεξίνδνο γηα ηελ θαηάζηαζε ησλ ςεπδαιπηθψλ ιηβαδηψλ απνηειεί ε έλαξμε ηεο απμεηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ηελ άλνημε. Δθαξκνγή βφζθεζεο θαηά ηελ πεξίνδν απηή πνπ ηα θπηά αθφκε βξίζθνληαη ζην πξψηκν βιαζηηθφ ζηάδην θαη ην έδαθνο είλαη πγξφ κπνξεί λα πξνθαιέζεη αλεπαλφξζσηεο δεκηέο ζηελ παξαγσγηθφηεηα ησλ ιηβαδηψλ (Παπαλαζηάζεο, 2003). Δίλαη θνηλά απνδεθηφ φηη ε παξνπζία ησλ βνζθφλησλ δψσλ ζηα κεζνγεηαθά νηθνζπζηήκαηα, επνκέλσο θαη ζηα αιπηθά θαη ππαιπηθά ιηβάδηα ηεο ρψξαο καο, έρεη ζπληειέζεη ζηελ εμέιημή ηνπο, κε ηελ επίδξαζε ηεο βφζθεζεο θπξίσο ζην θπζηθφ ηνπίν, ηε θπηνθάιπςε θαη ηελ πνηθηιφηεηα ησλ θπηηθψλ εηδψλ, ην έδαθνο θαη ηελ νξληζνπαλίδα (Γθαλάηζνπ, θ.α., 2008). Θα πξέπεη επίζεο λα ζεκεησζεί φηη δπζκελείο επηπηψζεηο ζηε βηνπνηθηιφηεηα έρεη θαη ε ππνβφζθεζε, ε νπνία παξαηεξείηαη ζε αξθεηά ςεπδαιπηθά ιηβάδηα ηα ηειεπηαία έηε ιφγσ κείσζεο ηεο λνκαδηθήο θηελνηξνθίαο. Οη επηπηψζεηο απηέο φκσο δελ έρνπλ πιήξσο κειεηεζεί (Παπαλαζηάζεο, 2003). Έλα ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα επίπησζεο ηεο κείσζεο ηνπ δσηθνχ θεθαιαίνπ έρεη εληνπηζηεί ζην νξεηλφ ηφμν Βφξα Σδέλαο Πηλφβνπ. Ζ κείσζε ησλ θηελνηξνθηθψλ δψσλ είρε σο απνηέιεζκα ηελ απνθαηάζηαζε ησλ δαζηθψλ νηθνζπζηεκάησλ (Πιαηήο, θ.α., 2003β). Β.2.2. Παξαδνζηαθή θηελνηξνθία θαη επηδξάζεηο ζηελ νξληζνπαλίδα Γηα ηνπο παξαπάλσ ιφγνπο έρνπλ γίλεη δηάθνξεο έξεπλεο ζηελ ρψξα καο πξνζδηνξηζκνχ ζρέζεσλ θαη επηδξάζεσλ ηεο βφζθεζεο ησλ ιηβαδηψλ απφ αγξνηηθά δψα ζηελ επηβίσζε ζπαλίσλ ή απεηινχκελσλ εηδψλ άγξηαο νξληζνπαλίδαο. Γηα παξάδεηγκα έρεη βξεζεί πσο ε εγθαηάιεηςε ησλ παξαδνζηαθψλ ρξήζεσλ γεο πξνθαιεί απνδηνξγάλσζε ή θαη εμαθάληζε ησλ ιηβαδηθψλ ηνπίσλ, νπφηε θαη ηα είδε νξληζνπαλίδαο ηα νπνία δηαβηνχλ εθεί επεξεάδνληαη αλαιφγσο (Ηζπηθνχδεο, 2004). Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα είλαη ην απνηέιεζκα ηεο κείσζεο ησλ αγξνηηθψλ δψσλ -17-

18 ζηηο ελ ιφγσ πεξηνρέο (π.ρ. ζηελ επξχηεξε πεξηνρή Σδέλαο Πηλφβνπ απφ δψα θαηά ηελ δεθαεηία ηνπ 1950 κεηψζεθαλ ζε θαηά ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990), θπξίσο εμαηηίαο ηεο ζηαδηαθήο εγθαηάιεηςεο ησλ θηελνηξνθηθψλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ παξαηεξείηαη ζηηο κέξεο καο, ην νπνίν είλαη ν ηαπηφρξνλνο πεξηνξηζκφο θπξίσο ησλ πησκαηνθάγσλ αξπαθηηθψλ (Γππαεηφο Gypaetus barbatus, ξλην Gyps fulvus, Αζπξνπάξεο Neophron percnopterus, θ.α.) σο ζπλέπεηα ηεο ειάηησζεο ηεο δηαζέζηκεο γηα απηά ηξνθήο (Καδαληδίδεο θ.α., 2003). πγθξηηηθά κε πεξηνρέο φπνπ ε θηελνηξνθία ιείπεη ή είλαη πνιχ πεξηνξηζκέλε (π.ρ. ιπκπνο, Γξάκκνο, Σχκθε), νη πεξηνρέο ζηηο νπνίεο ζπλερίδεηαη ε άζθεζε ηεο θηελνηξνθίαο (π.ρ. Σδέλα - Πίλνβν) παξνπζηάδνπλ κεγαιχηεξε πνηθηιία εηδψλ θαη ηδηαίηεξα αξπαθηηθψλ (Παπαλαζηάζεο, θ.α., 2001). Αλάινγα κε ην πνπ αζθείηαη ή δελ αζθείηαη δηακνξθψλεη ζέζεηο εγθαηάζηαζεο ή απνθπγήο γηα ζπγθεθξηκέλεο νκάδεο πνπιηψλ. Απφ ζρεηηθή έξεπλα επ απηνχ, αιιά θαη κε παξάγνληα ην πςφκεηξν, κηα αξρηθή εηθφλα θαηέδεημε ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηελ ζχλζεζε ηεο νξληζνπαλίδαο ζε ζρέζε κε ην πςφκεηξν θαη ιηγφηεξν ζεκαληηθέο, πνηνηηθά, ζε ζρέζε κε ηελ πίεζε απφ ηελ βφζθεζε (ηάεο θαη Ππξνβέηζε, 2004β). Δπίζεο ν ηχπνο ηνπ ζακλνιίβαδνπ πνπ θαζνξίδεηαη θπξίσο απφ ηελ έληαζε ηεο βφζθεζεο, θαίλεηαη φηη επεξεάδεη ηελ θαηαλνκή θαη ηε ζχλζεζε ησλ εηδψλ ηεο νξληζνπαλίδαο. Γηα παξάδεηγκα, ε κεγαιχηεξε πνηθηιφηεηα πηελψλ, ζε έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζε πννιίβαδα, ζακλνιίβαδα θαη δξπνδάζε ζηνλ λνκφ Θεζζαινλίθεο, θαηαγξάθεθε ζηα αξαηά ζακλνιίβαδα (Παπνχιηα, 2004). ηνλ Δζληθφ Γξπκφ Βίθνπ Αψνπ βξέζεθε φηη ηα είδε πξνηεξαηφηεηαο πξνηηκνχλ θπξίσο αλνηρηέο ιηβαδηθέο εθηάζεηο πνπ βφζθνληαη θαη πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ ηελ χπαξμε δέληξσλ ή ζάκλσλ, θ.ιπ. θαη ζαλ ζπκπέξαζκα απφ ηνπο ζπλνιηθνχο ηχπνπο ελδηαηηεκάησλ εθεί, δηαπηζηψζεθε φηη νη παξαδνζηαθέο δξαζηεξηφηεηεο φπσο ε εθηαηηθή θηελνηξνθία είλαη πνιχ ζεκαληηθέο γηα ηελ δηαηήξεζε ηνπ κσζατθνχ ησλ κηθξνελδηαηηεκάησλ ζηα πνηθηιφκνξθα αγξνθηελνηξνθηθά ηνπία ηνπ νξεηλνχ ρψξνπ (Σζηαθίξεο θαη ηάξα, 2004). Ζ εγθαηάιεηςε ηεο βφζθεζεο νδεγεί ζε κηα ζπλνιηθή αχμεζε ηεο νξληζνπνηθηιφηεηαο, αιιά ηα πεξηζζφηεξα είδε απ απηά πνπ «εηζέξρνληαη» ζε εγθαηαιειεηκκέλνπο βνζθνηφπνπο, είλαη ήδε θνηλά, ελψ θάπνηα είδε πνπιηψλ πνπ πξνηηκνχλ ηα βνζθνιίβαδα, βξίζθνληαη ζε κε-επλντθφ θαζεζηψο δηαηήξεζεο (Laiolo, et al., 2004). Ζ βφζθεζε απνηειεί παξάγνληα δηαρείξηζεο θαη ζεκαληηθφ έκκεζν ξπζκηζηή ηεο άγξηαο νξληζνπαλίδαο ζε θπζηθά νηθνζπζηήκαηα. Σα αγξνηηθά θαη άγξηα δψα επηδξνχλ κε δηάθνξνπο ηξφπνπο ζην νηθνζχζηεκα θαη ζηηο δνκηθέο κνλάδεο κε ηελ -18-

19 έληαζε θαη ηε ζπρλφηεηα βφζθεζεο, ηελ επνρή θαη ην είδνο δψνπ. Δηδηθφηεξα ζηε δηαηήξεζε ηεο άγξηαο νξληζνπαλίδαο νη επηδξάζεηο είλαη άκεζεο θαη έκκεζεο. Οη ηειεπηαίεο επεξεάδνπλ ηνπο πιεζπζκνχο ησλ πνπιηψλ, θπξίσο κέζσ ηεο επίδξαζεο ησλ αγξνηηθψλ δψσλ ζηε βιάζηεζε θαη δηαζεζηκφηεηα ηεο ηξνθήο ηνπο (Πιαηήο, θ.α., 2004). Μεγάιε ζεκαζία έρεη ε δηαηήξεζε θαη βειηίσζε ηεο πνψδνπο βιάζηεζεο ησλ ρέξζσλ θαη γεσξγηθψλ εθηάζεσλ γηα ηελ επηβίσζε ησλ εδαθφβησλ πηελψλ, φπσο απέδεημε έξεπλα ζρεηηθά κε ηελ ζπκβνιή ηεο πνψδνπο βιάζηεζεο ζην δηαηηνιφγην ησλ εδαθφβησλ πηελψλ (Σζαραιίδεο, 2004). ην παξειζφλ, έβνζθε ζε απηέο ηηο εθηάζεηο κηα πνηθηιία αγξνηηθψλ δψσλ, ε νπνία πεξηειάκβαλε φρη κφλν κηθξά κεξπθαζηηθά δψα (αηγνπξφβαηα) αιιά θαη κεγάια (βννεηδή) θαζψο θαη κνλνγαζηξηθά, ηδηαίηεξα ηππνεηδή. Έηζη ππήξμε κία ηζνξξνπία ηεο ιηβαδηθήο βιάζηεζεο θαη ηνπ νηθνζπζηήκαηνο γεληθφηεξα. ήκεξα, ηα κεγάια δψα θαη ηδηαίηεξα ηα ηππνεηδή, ηα νπνία ζε κεγάιν βαζκφ θαηαλαιψλνπλ ηα ζθιεξά αγξσζηψδε, έρνπλ πεξηνξηζηεί ή εθιείςεη κε απνηέιεζκα λα έρεη ρεηξνηεξεχζεη ε ιηβαδηθή θαηάζηαζε θαη θαη απηφ ηνλ ηξφπν λα κεησζεί ε βνζθντθαλφηεηά ηνπο. Ζ θπξηαξρία ζε πνιιά ςεπδαιπηθά ιηβάδηα ζθιεξψλ αγξσζησδψλ, φπσο είλαη ε Nardus stricta, ε Festuca varia θαη ε Sesleria coerulans, εκπνδίδεη ηελ αλάπηπμε ησλ «καιαθφηεξσλ» αγξσζησδψλ θαη άιισλ πιαηχθπιισλ πνψλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ ςπραλζψλ, ηα νπνία απνηεινχλ ηελ πιένλ θαηάιιειε ηξνθή γηα ηα κηθξά κεξπθαζηηθά θαη ηδηαίηεξα ηα πξφβαηα. Ζ ρεηξνηέξεπζε απηή έρεη επεξεάζεη θαη ηα άγξηα δψα θαη ηδηαίηεξα ηελ Πεηξνπέξδηθα Alectoris graeca, ε νπνία ηξέθεηαη κε ζπφξνπο πιαηχθπιισλ πνψλ, ηδηαίηεξα ςπραλζψλ (Μάληνο, 2002). Ο ηχπνο θαη ε δνκή ηεο βιάζηεζεο επεξεάδνπλ ηελ ηξνθνιεςία πνιιψλ εηδψλ, θαζνξίδνληαο ην είδνο, ην ρξφλν εκθάληζεο θαη ηελ αθζνλία ηεο ηξνθήο. Απηφ γίλεηαη άκεζα κε ηελ έθπηπμε ησλ θχιισλ, ηελ αλζνθνξία θαη ηελ θαξπνθνξία. Δπίζεο ην είδνο ηεο βιάζηεζεο δεκηνπξγεί ην θαηάιιειν κηθξνθιίκα θαη θαιχπηεη θαη άιιεο αλάγθεο ησλ πνπιηψλ, φπσο θψιηαζκα θαη εθθφιαςε. Απφ απηφ γίλεηαη θαλεξή ε ζπνπδαηφηεηα, φρη κφλν ηεο δηαηήξεζεο ησλ ελδηαηηεκάησλ σο έρνπλ, αιιά θαη ηεο βειηίσζεο ηεο πνηφηεηάο ηνπο. ε έξεπλεο πνπ έρνπλ δηεμαρζεί ζε ρψξεο ηνπ εμσηεξηθνχ έρεη βξεζεί πσο ε έιιεηςε βφζθεζεο απφ κεγάια θπηνθάγα πξνθαιεί ζεκαληηθέο κεηψζεηο ζηελ ππθλφηεηα θαη ηελ πνηθηιία πνπιηψλ θαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθέο δηαθνξέο παξαηεξνχληαη ζηελ πνηθηιία ησλ εληνκνθάγσλ θαη ζπνξνθάγσλ εηδψλ (Garcia, 2008). Απηφ ζπκθσλεί θαη κε ηνπο Loe, et al. (2006), νη νπνίνη βξήθαλ, ζηελ -19-

20 Ννξβεγία, πσο ε ππθλφηεηα ησλ πνπιηψλ ήηαλ πςειφηεξε φηαλ ε ππθλφηεηα ησλ πξνβάησλ ήηαλ πςειή, ζπγθξηηηθά κε ηελ πεξίπησζε πνπ ε ππθλφηεηα ησλ πξνβάησλ ήηαλ ρακειή ή ηα πξφβαηα ήηαλ απφληα πνπ δελ ππήξρε μεθάζαξε επηξξνή ζηελ πνηθηιφηεηα ησλ πνπιηψλ. Παξφιν πνπ ηα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα απνηεινχλ πνιπηηκφηαηα θπζηθά νηθνζπζηήκαηα γηα ηελ θηελνηξνθία, ην πεξηβάιινλ θαη ηελ αλάπηπμε γεληθά ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ ηεο ρψξαο καο, ελ ηνχηνηο είλαη ηα ιηγφηεξν κειεηεκέλα θπζηθά νηθνζπζηήκαηα (Γθαλάηζνπ, θ.α., 2008). Ζ αγξνηηθή παξάδνζε θαη ε πνιηηηθή ρξήζεο γεο πνπ θαζνξίδνπλ ηελ ππθλφηεηα ησλ αγξνηηθψλ δψσλ, κπνξεί λα κεηαβάιινπλ ηελ ππθλφηεηα ηεο νξληζνπαλίδαο είηε ζεηηθά είηε αξλεηηθά (Loe, et al., 2006). Δίλαη ζαθέο φηη γηα λα ζπλππάξμεη ε θηελνηξνθία κε ην θπζηθφ πεξηβάιινλ απαηηεί νξζνινγηθή δηαρείξηζε ησλ ιηβαδηψλ, άξα θαη εθηεηακέλε κειέηε απηψλ ησλ νηθνζπζηεκάησλ (Tucker, et al., 1995). Β.3. Ληβάδηα ζηνπο αιπηθνύο θαη ππαιπηθνύο ζρεκαηηζκνύο ηνπ Γηθηύνπ «NATURA 2000» πσο αλαθέξζεθε πην πάλσ, ηα ζεξηλά ιηβάδηα ζηελ Διιάδα απαληνχλ ζε κεγάια πςφκεηξα θαη ζπκπίπηνπλ κε ηνπο αιπηθνχο θαη ππαιπηθνχο ζρεκαηηζκνχο ηνπ Γηθηχνπ «NATURA 2000». ηνπο αιπηθνχο θαη ππαιπηθνχο ζρεκαηηζκνχο πνπ πεξηιακβάλεη ε Οδεγία 92/43/EU εληάζζνληαη νη νηθφηνπνη: 6175 γηα ηα νξεηλά κεζνγεηαθά γπκλά ιηβάδηα (2 εγγξαθέο κε ζπλνιηθή έθηαζε 3808 ha), 6170 γηα ηνπο αζβεζηνχρνπο αιπηθνχο ιεηκψλεο (3 εγγξαθέο κε ζπλνιηθή έθηαζε 3458 ha), 4060 γηα ηα αιπηθά θαη ππαιπηθά ρέξζα εδάθε (6 εγγξαθέο κε ζπλνιηθή έθηαζε 4119 ha), 6173 γηα ηνπο ζηεπφκνξθνπο, βξαρψδεο, αλσδαζηθνχο ιεηκψλεο (35 εγγξαθέο κε ζπλνιηθή έθηαζε ha) θαη 4090 γηα ηα νξεηλά θαη κεζνγεηαθά ρέξζα εδάθε κε αθαλζψδεηο ζάκλνπο (41 εγγξαθέο κε ζπλνιηθή έθηαζε ha). Πξφθεηηαη γηα ηελ νκάδα νηθνηφπσλ 16, κε θσδηθνχο Οκάδαο , ε νπνία θαιχπηεη έθηαζε ha ηεο επηθάλεηαο ησλ πξνηεηλφκελσλ πεξηνρψλ ηνπ Γηθηχνπ «NATURA 2000» θαη παξνπζηάδεη ζηηο κέξεο καο κεγάιν ελδηαθέξνλ, απφ νηθνινγηθήο αιιά θαη αηζζεηηθήο άπνςεο, θπξίσο ιφγσ ηεο ρξήζεο ηεο θαηά ην παξειζφλ, σο ζεξηλά ιηβάδηα απφ ηα λνκαδηθά θχια ηεο ρψξαο καο. -20-

21 Β.4. Βιάζηεζε ησλ αλώηεξσλ νξεηλώλ θαη ππναιπηθώλ ιηβαδηώλ Έλα κεγάιν πνζνζηφ ηεο έθηαζεο ηεο ρψξαο καο, ηεο ηάμεσο ηνπ 40%, θαιχπηεηαη απφ ιηβάδηα, ηα νπνία ζπληζηνχλ ηελ θπξηφηεξε ρξήζε γεο. Χζηφζν, κφλν έλα κηθξφ πνζνζηφ απηψλ βξίζθνληαη ζηελ ππαιπηθή θαη αιπηθή δψλε, θαζνξίδνληαη απφ ην θιίκα θαη ζπλεπψο ζεσξνχληαη θιηκαηηθά (Γθαληάηζαο, 1964). Οη πιεξνθνξίεο γηα ηελ πνηθηιφηεηα ησλ εηδψλ ησλ αιπηθψλ θαη ςεπδαιπηθψλ πεξηνρψλ παξακέλνπλ κέρξη ζήκεξα πεξηνξηζκέλεο. Αλ θαη γεληθά θπξηαξρνχληαη απφ αγξσζηψδε Gramineae, δηαζέηνπλ κεγάιε θπηνπνηθηιφηεηα κε πνιιά είδε πνπ είλαη είηε ελδεκηθά ή θαη ζπάληα. Δμαηηίαο ησλ πνιχ δπζκελψλ θιηκαηηθψλ ζπλζεθψλ θαηά ηε ρεηκεξηλή πεξίνδν, ε απμεηηθή δξαζηεξηφηεηα ησλ θπηψλ αξρίδεη ηελ άλνημε, θνξπθψλεηαη ζηηο αξρέο κε κέζα ηνπ ζέξνπο θαη νινθιεξψλεηαη ην θζηλφπσξν. Ζ ιηβαδηθή παξαγσγηθφηεηα θπκαίλεηαη, απφ ιηγφηεξε ησλ 100 κέρξη θαη κεγαιχηεξε ησλ 400 ριγ/ζηξέκκα θαη θαίλεηαη πσο ηα φξηα απηά επεξεάδνληαη βαζηθά απφ ηελ θχζε ηνπ κεηξηθνχ πεηξψκαηνο θαη ηδηαίηεξα απφ ην βάζνο ηνπ εδάθνπο θαη θαηά δεχηεξν ιφγν απφ ηηο θιηκαηηθέο ζπλζήθεο, ηδηαίηεξα ηε βξνρφπησζε (Παπαλαζηάζεο, 2003). Λφγσ ηεο έληαζεο ησλ θαηξηθψλ θαηλνκέλσλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο κεγάιεο θιίζεηο, ην έδαθνο ππφθεηηαη ζε ζπλερή δηάβξσζε θαη είλαη γεληθά αβαζέο (Γξίβαο θ.α., 2002). ε ζχγθξηζε κε ηα πννιίβαδα ρακειφηεξσλ δσλψλ, ηα ςεπδαιπηθά θαίλεηαη φηη είλαη παξαγσγηθφηεξα, θπξίσο επεηδή ην χςνο ησλ θαηαθξεκληζκάησλ θαηά ηελ απμεηηθή πεξίνδν είλαη πςειφηεξν (Παπαλαζηάζεο, 1982). ζνλ αθνξά ηελ πνηθηιφηεηα ηψξα ησλ αιπηθψλ πεξηνρψλ, είλαη ζπγθξίζηκε κε ηελ αληίζηνηρε ησλ ρακειφηεξσλ πςνκέηξσλ, θαζψο δε θαίλεηαη λα ππάξρεη νπζηαζηηθή κείσζε ηεο πνηθηιφηεηαο ζε πςειφηεξα πςφκεηξα (Korner, 2002). Αληίζεηα νη Virtanen, et al. (2002) αλαθέξνπλ φηη ε πνηθηιφηεηα θπηηθψλ εηδψλ ζηα βνπλά κεηψλεηαη κε ηελ αχμεζε ηνπ πςνκέηξνπ ζε παγθφζκην επίπεδν, ελψ ζεσξνχλ φηη ζε ηνπηθφ επίπεδν ε πνηθηιφηεηα επεξεάδεηαη θαη απφ δηαηαξαρέο (π.ρ. βφζθεζε). Καζνξηζηηθνί παξάγνληεο θαίλεηαη επίζεο λα είλαη ην θιίκα θαη ην έδαθνο. Γηα παξάδεηγκα, ζεσξείηαη φηη εκθαλίδνληαη πεξηζζφηεξα είδε πάλσ ζε αζβεζηφιηζνπο, γεγνλφο πνπ θαηέγξαςε θαη ν Woblgemuth (2002) ζηηο Διβεηηθέο Άιπεηο. Σα αλψηεξα νξεηλά θαη ππναιπηθά ιηβάδηα, ηα νπνία αλαθέξνληαη ζηα ιηβάδηα πνπ απαληνχλ πάλσ απφ ηα δαζηθά φξηα, ζηελ Διιάδα κπνξνχλ λα δηαθξηζνχλ θπζηνγλσκηθά θαη θπηνθνηλσληνινγηθά ζε ηέζζεξηο κεγάιεο ελφηεηεο βιάζηεζεο: α) -21-

22 ζηα αλνηρηά, βξαρψδε, ζηεππψδε θαη ζηεθαλφκνξθα ιηβάδηα κε αθαλζψδεηο ζάκλνπο, β) ζηα ππθλά, θιεηζηά, ρηνλφθηια ιηβάδηα, γ) ζηα πγξά ιηβάδηα θαη θνηλσλίεο κε πςειέο πφεο, γξαζηδφκνξθεο θαη δ) ζηα αλνηρηά, ππθλά, πνιπεηή ζηεπηθά ιηβάδηα ηεο ΒΑ Διιάδαο (Dimopoulos, et. al, 1999). ια απηά ηα ιηβάδηα, έρνπλ ζηελ ζχλζεζή ηνπο πνψδε θαη μπιψδε θπηά, θαη φζνλ αθνξά ηα μπιψδε, απηά δηαθξίλνληαη ζε ιηβαδηθνχο ζάκλνπο θαη δέληξα. Σν πνζνζηφ ησλ μπισδψλ θπηψλ ζηα ιηβάδηα απηά πνηθίιεη. πλήζσο έρεη βξεζεί θαη αλαθέξεηαη φηη απαληά ζ απηά έλα πνζνζηφ ιηβαδηθψλ ζάκλσλ απφ 10-20% (Παπαδεκεηξίνπ, θ.α., 1997, Papanastasis, 1999). Ζ παξνπζία ηεο κηθξήο ζρεηηθά αλαινγίαο ησλ μπισδψλ εηδψλ ζηα ιηβάδηα απηά, πέξα απφ ην φηη εμππεξεηεί δηάθνξνπο ζθνπνχο (ζπκπιεξσκαηηθή ηξνθή γηα ηα δψα, ηδίσο θαηά ηελ επνρή πνπ ηα πνψδε θπηά μεξαίλνληαη, πξνζηαηεχνπλ απφ ηε βφζθεζε νξηζκέλα είδε θπηψλ, θαιπηεξεχνπλ ην κηθξνθιίκα, θ.ιπ.), ζπκβάιεη ζηε βηνπνηθηιφηεηα θαζψο θαη ζηελ αηζζεηηθή ησλ ηνπίσλ απηψλ. ηα αλψηεξα ππναιπηθά ιηβάδηα ηεο ΒΑ Διιάδαο, ηα νπνία αληηπξνζσπεχνπλ ηηο κεγαιχηεξεο θαη πινπζηφηεξεο ιηβαδηθέο πεξηνρέο ηεο, ηα μπιψδε θπηηθά είδε είλαη θπξίσο ζάκλνη θαη ν αξηζκφο απηψλ είλαη κεγαιχηεξνο ζηηο θνξπθέο θαη ηηο λφηηεο εθζέζεηο ησλ βξαρσδψλ πεξηνρψλ, κηθξφηεξνο ζηηο βφξεηεο εθζέζεηο θαη ζρεδφλ αλχπαξθηνο ζηηο θνηιάδεο απηψλ (Καξαγηαλλαθίδνπ θαη Παπαδεκεηξίνπ, 2001). Μάιηζηα ζε νξηζκέλα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα, ηα μπιψδε θπηά είλαη ηφζν άθζνλα πνπ κπνξνχλ λα θπξηαξρήζνπλ θαη λα δεκηνπξγήζνπλ ζακλνιίβαδα, φπσο ζπκβαίλεη γηα παξάδεηγκα κε ην Juniperus communis ssp. nana ζηα Πηέξηα (Ηψβε, 2001) θαη ζην Παγγαίν (Παπαδεκεηξίνπ θ.α., 1997). Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη φια ηα είδε ηεο ςεπδαιπηθήο δψλεο αλήθνπλ ζηελ θαηεγνξία ησλ C 3 θπηψλ ζε αληίζεζε κε ηηο ρακειφηεξεο δψλεο, φπνπ απαληνχλ επίζεο θαη C 4 θπηά (Papanastasis, 1981). Σελ πινχζηα ρισξίδα ησλ ςεπδαιπηθψλ ιηβαδηψλ απνηεινχλ θαηά θχξην ιφγν ηα πνιπεηή πνψδε θπηά. Αλ θαη νη πιαηχθπιιεο πφεο ππεξηεξνχλ ζε αξηζκφ, εληνχηνηο ηα είδε ηα νπνία ραξαθηεξίδνπλ απηά ηα ιηβάδηα είλαη ηα πνιπεηή αγξσζηψδε Gramineae. Σα είδε απηά είλαη θαηά θαλφλα ζπζαλσηά θαη δεκηνπξγνχλ ζπρλά ππθλνχο θαη ζπκπαγείο πννηάπεηεο (Παπαλαζηάζεο, 1982, 2003, Ηψβε, 2001, Παλαγησηίδεο, θ.α., 2008, Πιαηήο, θ.α., 2003β). Έηζη ηα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα είλαη ζηελ θπξηνιεμία πννιίβαδα αθνχ ην πνζνζηφ θάιπςήο ηνπο απφ πνψδε θπηά είλαη κεγαιχηεξν απφ 85%. Άιια πνψδε πνπ επηθξαηνχλ είλαη ηα Papilionaceae, ηα Asteraceae, θ.α. (Ηψβε, θ.α., 2003, Γξφζνο θαη Αζαλαζηάδεο, 1989, Πιαηήο, θ.α., 2003β). Δληνχηνηο φκσο ζπρλή είλαη θαη ε παξνπζία μπισδψλ εηδψλ, ηδηαίηεξα λαλφκνξθσλ ζάκλσλ ή -22-

23 εκίζακλσλ, κε πην ζπλεζηζκέλν είδνο ην Juniperus communis ssp. nana θαη αθνινπζνχλ πνιιά άιια φπσο ην Vaccinium myrtillus, Daphne oleoides, Astragalus spp., Rosa spp., θ.ιπ (Ηψβε, θ.α., 2003, Καξαγηαλλαθίδνπ θαη Παπαδεκεηξίνπ, 2001, Μέξνπ θαη Παπαλαζηάζεο, 2003, Παλαγησηίδεο, θ.α., 2008, Πιαηήο, θ.α., 2003β, Catsadorakis, 1997). ρεηηθή έξεπλα έδεημε πσο ζηα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα ησλ Πηεξίσλ νξέσλ, ηα πνζνζηά ησλ Gramineae θηάλνπλ ην 53,76% θαη ηνπ Juniperus communis ssp. nana 18,53% (Παλαγησηίδεο θ.α., 2008). ηα ιηβάδηα κε πςφκεηξν κεγαιχηεξν ησλ 1200 κέηξσλ ε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή αχμεζε ηεο θιίζεο ηνπ εδάθνπο επλνεί ηελ αχμεζε ηεο ζπκκεηνρήο ησλ πνιπεηψλ αγξσζησδψλ Graminae ζηε ζχλζεζε ηεο βιάζηεζεο, γηαηί ηα αγξσζηψδε έρνπλ ζπζαλψδεο ξηδηθφ ζχζηεκα πνπ αλαπηχζζεηαη θνληά ζηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο θη έηζη ηα είδε απηά κπνξνχλ λα αλαπηπρζνχλ θαιχηεξα ζε αβαζή εδάθε, ζε ζρέζε κε άιιεο θαηεγνξίεο θπηψλ (Korner, 2003). Τπνθαηεγνξία ησλ ζάκλσλ είλαη θαη νη εκίζακλνη. ε κεγάια πςφκεηξα θαη θνξπθνγξακκέο κε αζβεζηνιηζηθφ ππφζηξσκα, θπξηαξρνχλ είδε ηνπ γέλνπο Astragalus (Γεξαζηκίδεο θαη Κνξάθεο, 2004), έλα είδνο πξνζθεθαιηαίνπ εκίζακλνπ. ηελ παξάγξαθν απηή αμίδεη λα ζεκεησζεί θαη ε ζπκβνιή ηεο βφζθεζεο ζηελ βιάζηεζε ησλ ζεξηλψλ ιηβαδηψλ. Ζ εθαξκνγή ηνπ λνκαδηθνχ ζπζηήκαηνο βφζθεζεο, κε ηελ επνρηθή εθκεηάιιεπζε ησλ ιηβαδηψλ, πξνθάιεζε ηελ πνηθηινκνξθία θαη αλνκνηνγέλεηα ζηε βιάζηεζε. Χο άκεζν απνηέιεζκα ηεο βιάζηεζεο, κε ηελ αληηθαηάζηαζε ησλ πεξηζζφηεξν επηζπκεηψλ, γηα ηα δψα, θπηψλ (πιαηχθπιιεο πφεο θαη ςπραλζή) απφ ηα αλεπηζχκεηα γατδνπξάγθαζα, δειεηεξηψδε θαη άιια θπηά. Ζ εγθαηάιεηςε ησλ ιηβαδηψλ ή αθφκε θαη ν πεξηνξηζκφο ηεο δηάξθεηαο βφζθεζεο θαηά ηε ζεξηλή πεξίνδν πνπ παξαηεξνχληαη ηα ηειεπηαία ρξφληα, ζπληέιεζαλ ζηε δηαηάξαμε ηεο ηζνξξνπίαο ηεο ιηβαδηθήο βιάζηεζεο θαη ζηελ εμάπισζε ησλ ζάκλσλ θαη δέληξσλ εηο βάξνο ησλ αγξσζησδψλ, γεγνλφο πνπ αλαπφθεπθηα νδεγεί ζηε δάζσζε ηεο πεξηνρήο θαη ηε κείσζε ηεο πνηθηιφηεηαο κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ. ε απηφ ζπληέιεζε ζε κεγάιν βαζκφ θαη ν πεξηνξηζκφο ηεο ειεγρφκελεο θαχζεο πνπ θαηά ην παξειζφλ εθαξκνδφηαλ απφ ηνπο λνκάδεο θηελνηξφθνπο ιίγν πξηλ ηελ αλαρψξεζή ηνπο γηα ηα ρεηκαδηά, κε ζθνπφ ηελ θαηαζηξνθή ησλ δηδαλίσλ θαη ηελ παξαγσγή λέαο βνζθήζηκεο χιεο γηα ηελ εθκεηάιιεπζε ηεο επφκελεο ρξνληάο (Γθαλάηζνπ, θ.α., 2008). -23-

24 Β.5. Οξληζνπαλίδα ηεο ππαιπηθήο θαη αιπηθήο δώλεο ζν πην πςειφ είλαη ην πςφκεηξν ηνπ νξεηλνχ πεξηβάιινληνο, ηφζν ρακειφηεξνο είλαη ν αξηζκφο ησλ εηδψλ πνπιηψλ. Απηφ γεληθά απνδίδεηαη ζε κία πξννδεπηηθή αιιαγή απφ έλα δαζψδεο ζε έλα πνψδεο θη έπεηηα πεηξψδεο πεξηβάιινλ. Πξνζέγγηζε ε νπνία αληαπνθξίλεηαη πεξηζζφηεξν ζηελ ηδέα ηνπ ηνπίνπ (Lebreton and Revue, 2006). Οη Πιαηήο, θ.α. (2003β), αλαθέξνπλ πσο ηα ιηβάδηα ηεο ςεπδαιπηθήο δψλεο είλαη απφ ηα ιηγφηεξα κειεηεκέλα θπζηθά νηθνζπζηήκαηα, φζνλ αθνξά ηε ζπκβνιή ηνπο ζηε δηαηήξεζε ηεο άγξηαο παλίδαο. Ζ άπνςε απηή ζπκθσλεί κε ησλ Καδαληδίδε θ.α. (2003) νη νπνίνη λαη κελ αλαθέξνπλ πσο ηα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα είλαη ηα ιηγφηεξν κειεηεκέλα νηθνζπζηήκαηα ζηελ Διιάδα, αιιά αλαθέξνπλ εηδηθά φζνλ αθνξά ζηα πνπιηά. Κακία δεκνζίεπζε γηα ηελ νξληζνπαλίδα ζε ηέηνηνπ είδνπο ιηβάδηα δελ έρεη γίλεη κέρξη ζήκεξα ζηε ρψξα καο αλ θαη νξηζκέλεο κειέηεο νξεηλψλ νηθνζπζηεκάησλ πεξηιακβάλνπλ κεηαμχ ησλ άιισλ ζηνηρεία γηα ηελ νξληζνπαλίδα ζηα νξεηλά ιηβάδηα πνπ φκσο δε γίλεηαη ζαθήο δηαρσξηζκφο εηδηθά γηα ηα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα (Πιαηήο, θ.α., 1995, Σξαθφιεο, θ.α., 2000). Ο ιφγνο είλαη θπξίσο ε πεξηνξηζκέλε δπλαηφηεηα πξνζέγγηζεο πνιιψλ απφ απηά θαζψο θαη ε εθηίκεζε φηη ε απνκφλσζή ηνπο είλαη αξθεηή γηα ηε δηαηήξεζή ηνπο. ε άιιεο ρψξεο (Ζλσκέλεο Πνιηηείεο Ακεξηθήο, Ηηαιία, Απζηξία, Γαιιία) ε νξληζνπαλίδα ζηα αιπηθά ιηβάδηα θαίλεηαη φηη είλαη πνιχ θαιχηεξα κειεηεκέλε παξά ην γεγνλφο φηη θαη εθεί ππήξραλ παξφκνηνη πεξηνξηζκνί ή ζεσξήζεηο (Martin and Ogle, 1998), θάπνηεο κειέηεο κάιηζηα είλαη θαη αξθεηά καθξνρξφληεο (Svensson, et al., 1984, Hendricks, 2003). Οη αθξαίεο θαη επκεηάβιεηεο θαηξηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζηα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα θαζψο θαη ε επνρηθή δηαζεζηκφηεηα ηξνθήο γηα ηα πνπιηά έρεη σο απνηέιεζκα ηνλ επνηθηζκφ ηνπο απφ είδε πνπ έρνπλ αλαπηχμεη εηδηθέο δνκέο θαη πξνζαξκνγέο (θπζηνινγηθέο θαη κνξθνινγηθέο) γηα λα αληαπνθξίλνληαη θαη λα αληηκεησπίδνπλ κε επηηπρία ηηο ηδηαίηεξεο απηέο απαηηεηηθέο ζπλζήθεο. Οη εηδηθέο απηέο δνκέο ή πξνζαξκνζηηθέο ιεηηνπξγίεο είλαη ε κεγαιχηεξε ζσκαηηθή κάδα ζπγθξηηηθά κε άηνκα πνπ δνπλ ζε ρακειφηεξα πςφκεηξα, παρχηεξν θηέξσκα, ειαζηηθή αλαπαξαγσγηθή πεξίνδνο, θ.α. (Martin, 2001, Martin and Wiebe, 2004). ια δειαδή απηά ηα πνπιηά πνπ δνπλ εθεί παξνπζηάδνπλ βηνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά (κέγεζνο ζψκαηνο, δηαηξνθή, -24-

25 αλαπαξαγσγή, απνδεκία) ηα νπνία ζπκθσλνχλ κε ηηο πξνζθεξφκελεο ζπλζήθεο (επνρηαθέο ζεξκνθξαζίεο, δηαηξνθή θαη ελδηαηηήκαηα) (Lebreton and Revue, 2006). Οη αθξαίεο θαηξηθέο ζπλζήθεο πνπ αλαθέξακε, ραξαθηεξίδνπλ ηα ππαιπηθά θαη αιπηθά νηθνζπζηήκαηα, φπσο θαη νη γεσινγηθέο ζπλζήθεο. Καζψο αλεβαίλνπκε ζε έλα βνπλφ, ε ζεξκνθξαζία κεηψλεηαη θαηά 6 ν C γηα θάζε 1000 κέηξα αλάβαζεο. Αληίζεηα, ε πνζφηεηα ηνπ πεηνχ (βξνρή, ραιάδη, ρηφλη) θαη ε ηαρχηεηα ησλ αλέκσλ απμάλνπλ ζεκαληηθά κε ην πςφκεηξν. Οη ηζρπξνί άλεκνη θαη ην ρηφλη ζπκβάιινπλ ζεκαληηθά ζηελ άλνδν ηεο αηκνζθαηξηθήο μεξαζίαο. Ζ ειηαθή αθηηλνβνιία, ιφγσ ηεο αξαηήο αηκφζθαηξαο, είλαη πνιχ έληνλε (Γξίβαο θ.α., 2002). ια απηά ρξφλν κε ην ρξφλν είλαη επκεηάβιεηα κε ζπλήζε δηαθπκάλζεηο ζηηο εηήζηεο εαξηλέο ρηνλνπηψζεηο θαη ηελ ρξνληθή πεξίνδν ηήμεο ηνπ ρηνληνχ, πνπ κπνξεί λα πνηθίινπλ απφ κηθξά έσο πνιχ κεγάια ρξνληθά δηαζηήκαηα θαη ζηελ ζεξκνθξαζία πνπ κπνξεί λα έρεη ηηκέο ππφ ηνπ κεδελφο έσο θαη πάλσ απφ 45 ν C ζε αιπηθά θαη αξθηηθά ελδηαηηήκαηα (Martin and Wiebe, 2004). ε έξεπλα πνπ έγηλε ζην είδνο Lagopus mutus, βξέζεθε πσο ζε επκεηάβιεηεο, αιιά θπζηνινγηθέο θαηξηθέο ζπλζήθεο, ε ρξνληθή πεξίνδνο ηεο αλαπαξαγσγήο δελ επεξεαδφηαλ απφ ηελ ηήμε ηνπ ρηνληνχ, ην χςνο ηνπ ρηνληνχ ή ηηο εκεξήζηεο ζεξκνθξαζίεο ζηηο αιπηθέο πεξηνρέο, θαζψο ε αλαπαξαγσγή δελ άξρηδε κέρξη νη ζπλζήθεο λα γίλνπλ γεληθά επλντθέο. Σν είδνο δειαδή ηείλεη λα δηαθνξνπνηεί ηελ έλαξμε ηεο αλαπαξαγσγήο ζε ζρέζε κε ηηο εαξηλέο θαηξηθέο ζπλζήθεο. Παξά φκσο ηελ ηζρπξή πξνζαξκνζηηθφηεηα ηεο γνληκφηεηάο ηνπ, φηαλ ε ηήμε ηνπ ρηνληνχ θαζπζηεξεί ππεξβνιηθά, ε επηηπρήο αλαπαξαγσγή είλαη ζεκαληηθά κεησκέλε. Γεληθά, ηα πνπιηά ζηα αιπηθά θαη αξθηηθά ελδηαηηήκαηα πάζρνπλ απφ έλα επνρηαθφ αλαπαξαγσγηθφ κεηνλέθηεκα ζε ζρέζε κε ηα πνπιηά ησλ ρακειφηεξσλ γεσγξαθηθψλ πιαηψλ ή πςνκέηξσλ, γηαηί ε αλαπαξαγσγηθή ηνπο πεξίνδνο είλαη κηθξή θαη ηελ ζεκεξηλή επνρή, ε απνηπρία θσιηάζκαηνο, ίζσο λα είλαη πςειή κε κηθξή επθαηξία επαλαθσιηάζκαηνο (Martin and Wiebe, 2004). Ζ ζεκαληηθφηεηα ηεο παξαθνινχζεζεο ησλ «αιπηθψλ» απηψλ εηδψλ είλαη κεγάιε δηφηη ηα πεξηζζφηεξα απφ απηά είλαη ζπάληα, πνιχ εμεηδηθεπκέλα θαη έρνπλ αζηαζήο πιεζπζκνχο, έηζη ζα κπνξνχζαλ πνιχ εχθνια λα επεξεαζηνχλ απφ ηηο θιηκαηηθέο αιιαγέο, ηηο αιιαγέο ησλ παξαδνζηαθψλ ρξήζεσλ γεο θαη απφ ηηο κεηαβνιέο ησλ βηνηφπσλ ηνπο απφ ηηο ηνπξηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο (Bounas and Tsiakiris, 2009). Σα είδε απηά, φπσο πξναλαθέξακε ίζσο ζην κέιινλ αξρίδνπλ ζηγά ζηγά λα αληηκεησπίδνπλ έλα ζνβαξφ πξφβιεκα: ηελ άλνδν ηεο ζεξκνθξαζίαο, κηάο θαη είλαη -25-

26 αξθεηά επαίζζεηε νκάδα ιφγσ ηνπ πςνκέηξνπ πνπ δνπλ. Σα αιπηθά θαη αξθηηθά πνπιηά ζα δερζνχλ κεγαιχηεξε πξφθιεζε, θαζψο πξνζπαζνχλ λα αληηκεησπίζνπλ ηηο πξνβιεπφκελεο απμήζεηο ζηε ζπρλφηεηα θαη δξηκχηεηα ησλ θαηξηθψλ ζπλζεθψλ (θιηκαηηθή επκεηαβιεηφηεηα), θαζψο θαη ηελ γεληθή αχμεζε ηεο ζεξκνθξαζίαο ηνπ πιαλήηε (Martin and Wiebe, 2004). Ζ θιηκαηηθή αιιαγή, απνηειεί ζηηο κέξεο καο, έλα κεγάιν νηθνινγηθφ πξφβιεκα, ην νπνίν ζα επεξεάζεη ζεηηθά ή αξλεηηθά, πνιιέο κνξθέο δσήο ζηνλ πιαλήηε καο. Έξεπλεο γηα ην πφζν ε νξληζνπαλίδα επεξεάδεηαη έρνπλ γίλεη θαη ζπλερίδνπλ λα γίλνληαη ζε πνιιέο πεξηνρέο θαη δηάθνξα νηθνζπζηήκαηα ηεο γεο θαη έρνπλ βξεζεί επηπηψζεηο ζηελ κεηαλάζηεπζε, ζηελ πεξίνδν θσιηάζκαηνο, ζηνλ θαηλφηππν, ζηελ ηξνθηθή αιπζίδα, ζηελ θπζηθή επηινγή, θ.α. (Lehikoinen, et al., 2006, Pulido and Berthold, 2006, Ratcliffe, 1990, Visser, et al., 2006). ε έξεπλα πνπ έιαβε ρψξα ζηηο Ηηαιηθέο Άιπεηο (Popy, et al., 2010), εηδηθά γηα ηνλ έιεγρν επεξεαζκνχ ησλ πνπιηψλ απφ ηελ θιηκαηηθή αιιαγή, βξέζεθε πσο ππήξραλ πνιχ κηθξέο κεηαηνπίζεηο ησλ εηδψλ πξνο κεγαιχηεξα πςφκεηξα. Καηά ηελ δηάξθεηα απηήο ηεο έξεπλαο αληρλεχζεθε αχμεζε ηεο ζεξκνθξαζίαο θαηά 1 ν C πεξίπνπ θαη θπξηαξρία μπιψδνπο βιάζηεζεο. Δδψ φκσο κπνξνχκε λα ππνζέζνπκε πσο αλ ε βιάζηεζε επεξεάδεη πεξηζζφηεξν απ φηη ην θιίκα, ηφηε δελ ζα πεξηκέλακε ζνβαξέο κεηαβνιέο θαη απηφ γηαηί ε βιάζηεζε ζέιεη ρξφλν γηα λα αληαπνθξηζεί ζε κεηαβνιή ηνπ θιίκαηνο. Αληίζεηα, ζε έξεπλα πνπ έγηλε ζηηο Γαιιηθέο Άιπεηο (Archaux, 2004) ηα απνηειέζκαηα έδεημαλ πσο ε θαηαλνκή ησλ πνπιηψλ αλά πςνκεηξηθέο δψλεο (δειαδή απφ ρακειφηεξα πςφκεηξα λα αλέβνπλ ζε πςειφηεξα) δελ έρεη αθφκε επεξεαζηεί παξά ηελ αχμεζε ηεο ζεξκνθξαζίαο θαηά 2,3 ν C ζηελ πεξηνρή έξεπλαο θαηά ηελ άλνημε. Κάπνηεο ζπγθεθξηκέλεο πςνκεηξηθέο κεηαηνπίζεηο πνπ παξαηεξήζεθαλ πηζαλψο λα ζρεηίδνληαη κε παξάγνληεο πνπ έρνπλ λα θάλνπλ κε ηα ραξαθηεξηζηηθά κηάο ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρήο. ρεηηθή έξεπλα κε ηηο θιηκαηηθέο αιιαγέο θαη ηελ βηνινγία εηδψλ πνπ αλαπαξάγνληαη ζε κεγάια πςφκεηξα, είλαη απηή πνπ δηεμήρζε ζην Wyoming ησλ Ζ.Π.Α., κεηαμχ ησλ εηψλ 1963 θαη 1995 ζε έλαλ αιπηθφ πιεζπζκφ ηνπ είδνπο Anthus rubescens. Ζ έξεπλα έδεημε πσο κεηαμχ απηψλ ησλ εηψλ ε εκεξνκελία γέλλεζεο θαη ν αξηζκφο ησλ απγψλ δηέθεξαλ ζεκαληηθά. Απηφ γηαηί ν κέζνο αξηζκφο απγψλ είλαη ζπλδεδεκέλνο κε ηελ κέζε εκεξνκελία γέλλεζεο, ραξαθηεξηζηηθά ηα νπνία θαη ηα δχν ήηαλ ζπλδεδεκέλα κε ην ηζνδχλακν λεξφ ρηφλη ηελ 1 ε Μαΐνπ. Σν κεησκέλν απηφ ηζνδχλακν (θαηά 18% απφ ην 1961 έσο ην 2002) θαη κία πξφσξε εκεξνκελία ηήμεο ρηνληνχ θαηά επηά εκέξεο, νδήγεζε ζε πξφσξε έλαξμε ηεο σνηνθίαο θαη έκκεζα ζε απμεκέλν αξηζκφ απγψλ. Απηφ ην -26-

27 απνηέιεζκα ππνζηεξίδεη ην παγθφζκην κνηίβν πξφσξεο έλαξμεο θσιηάζκαηνο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ, γηα δηάθνξα είδε πνπιηψλ. Ζ εηήζηα εκεξνκελία σνηνθίαο θαη αξηζκνχ απγψλ ηνπ Anthus rubescens θαίλεηαη λα αληαπνθξίλεηαη πξνβιέςηκα ζε βξαρππξφζεζκεο (εηήζηεο) αιιαγέο ζηηο εαξηλέο ζπλζήθεο ρηνληνχ ζε απηή ηελ πεξηνρή πςεινχ πςνκέηξνπ θαη ίζσο απνδεηρζεί ρξήζηκε γηα ηελ αλάδεημε ηεο αλαπαξαγσγηθήο αληαπφθξηζεο ησλ αιπηθψλ πνπιηψλ ζηηο κεηαβνιηθέο ηάζεηο ηνπ θιίκαηνο (Hendricks, 2003, Hendricks and Norment, 1992). εκαληηθφ ξφιν ζηελ παξνπζία ζπγθεθξηκέλσλ εηδψλ ηεο νξληζνπαλίδαο ζηα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα έρνπλ παίμεη νη αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο θαη ηδηαίηεξα ε λνκαδηθή θηελνηξνθία θαζψο θαη ε γεηηλίαζή ηνπο κε θπζηνγλσκηθά φκνηεο εθηάζεηο φπσο ηα εκηνξεηλά ή πεδηλά ιηβάδηα. ια ζρεδφλ ηα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα ελδείθλπληαη γηα αμηνπνίεζε απφ ηελ θηελνηξνθία, σζηφζν, θαηά ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο παξαηεξείηαη κηα ζηαδηαθή εγθαηάιεηςε απηήο ηεο δξαζηεξηφηεηαο ελψ ηαπηφρξνλα δηαπηζηψλεηαη κηα ζηξνθή πξνο ηηο δξαζηεξηφηεηεο αλαςπρήο (Καδαληδίδεο, θ.α., 2003). Ζ θηελνηξνθία ζπκβάιιεη θαηά πνιχ ζηελ παξνπζία ησλ αξπαθηηθψλ εηδψλ ηφζν ζε είδε φζν θαη ζε αξηζκνχο θαη ηδηαίηεξα ησλ πησκαηνθάγσλ εηδψλ (Καδαληδίδεο, θ.α., 2003). Οη Καδαληδίδεο, θ.α. (2003), επίζεο, κεηά απφ έξεπλα, ζπκπέξαλαλ φηη ε κεγάιε πνηθηιία ζηξνπζηφκνξθσλ Passeriformes εηδψλ νθείιεηαη ζηελ πινχζηα εληνκνπαλίδα ησλ ςεπδαιπηθψλ ιηβαδηψλ πνπ απνηειεί ηελ θχξηα ή ηελ απνθιεηζηηθή ηνπο ηξνθή θαηά ηελ αλαπαξαγσγηθή πεξίνδν. Ζ παξνπζία πνιιψλ εηδψλ πνπ δε θσιηάδνπλ ζηα ιηβάδηα απηά αιιά ηα ρξεζηκνπνηνχλ σο πεξηνρή δηαηξνθήο θπξίσο ην θαινθαίξη θαη ην θζηλφπσξν νθείιεηαη ζηε κείσζε ηεο ηξνθήο ζηα ππφινηπα ελδηαηηήκαηα ηελ πεξίνδν πνπ απηή αθζνλεί ζηα ςεπδαιπηθά ή ζηελ αχμεζε ηνπ αληαγσληζκνχ ζηα ρακειφηεξα πςφκεηξα (εμαηηίαο ηεο έιιεηςεο ηξνθήο) πνπ σζεί πνιιά είδε πξνο ηα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα. Παξφκνηα είλαη ε θαηάζηαζε θαη ζε άιιεο πεξηνρέο κε παξφκνην ηχπν νηθνζπζηεκάησλ (Huto, 1985, Er, 2001). ηελ Διιάδα έξεπλεο απνθιεηζηηθά γηα ηελ νξληζνπαλίδα ησλ ςεπδαιπηθψλ ιηβαδηψλ έρνπλ γίλεη απφ ηνπο Καδαληδίδε, θ.α. (2003), Πιαηή, θ.α. (2003) θαη Bouna and Tsiakiri (2009), ελψ έξεπλεο πνπ πεξηειάκβαλαλ θαη ςεπδαιπηθά ιηβάδηα έρνπλ γίλεη απφ ηνπο ηάε θαη Ππξνβέηζε (2004α, 2004β θαη 2006) θαη Catsadoraki (1997). Ζ κειέηε ησλ Καδαληδίδε, θ.α. (2003) έιαβε ρψξα ζηα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα ηνπ νξεηλνχ ζπκπιέγκαηνο Σδέλαο Πηλφβνπ, ζε πςφκεηξν κέηξα. θνπφο -27-

28 απηήο ηεο έξεπλαο ήηαλ λα δηεξεπλεζεί ε ρξήζε ησλ ςεπδαιπηθψλ ιηβαδηψλ απφ ηελ νξληζνπαλίδα θπξίσο θαηά ηελ αλαπαξαγσγηθή πεξίνδν θαη ηελ πεξίνδν ηεο θζηλνπσξηλήο κεηαλάζηεπζεο, θαζψο θαη λα αμηνινγήζεη ηα απνηειέζκαηα νξηζκέλσλ δξάζεσλ πξνζηαζίαο εηδηθά γηα ηα πησκαηνθάγα αξπαθηηθά ηεο πεξηνρήο. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο έδεημαλ πσο ηα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα ρξεζηκνπνηνχληαλ απφ 56 είδε πνπιηψλ, εθ ησλ νπνίσλ ηα 17 ήηαλ αξπαθηηθά πνπιηά Accipitriformes θαη ηα ιηβάδηα απηά έρνπλ ηδηαίηεξε αμία, θπξίσο σο πεξηνρή δηαηξνθήο γηα ηελ νκάδα απηή θαη εηδηθά γηα ηα πησκαηνθάγα είδε πνπ ζπλδένληαη άκεζα κε ηελ θηελνηξνθία πνπ αζθείηαη εθεί. Σα ππφινηπα είδε ήηαλ ζηξνπζηφκνξθα Passeriformes, νξηζκέλα απφ ηα νπνία θσιηάδνπλ απνθιεηζηηθά ζε απηφ ην νηθνζχζηεκα (Υηνλάδα Eremophila alpestris, Νεξνθειάδα Anthus spinoletta, Πεηξνθφηζπθαο Monticola saxatilis). Απφ ηα 56 είδε, ηα 13 πεξηιακβάλνληαη ζην Κφθθηλν Βηβιίν (Υαλδξηλφο, 1992) θαη ηα 18 ζην Παξάξηεκα Η ηεο Οδεγίαο 79/409/ΔΟΚ. ηελ ίδηα πεξηνρή Σδέλαο Πηλφβνπ θαη επηπιένλ ηνλ Βφξα (Κατκάθηζαιαλ), έγηλε ε έξεπλα απφ ηνπο Πιαηή, θ.α. (2003) κε ζθνπφ ηελ κειέηε θαη αμηνιφγεζε ησλ ςεπδαιπηθψλ ιηβαδηψλ ηνπ νξεηλνχ απηνχ ηφμνπ ζηε δηαηήξεζε ηεο άγξηαο παλίδαο. Σα απνηειέζκαηα εηδηθά γηα ηελ νξληζνπαλίδα ήηαλ πσο ηα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα ηνπ Βφξα, ηα ρξεζηκνπνηνχλ 40 είδε πηελψλ (13 είδε 79/409/ΔΟΚ θαη 8 Κφθθηλν Βηβιίν) θαη ηεο Σδέλαο Πηλφβνπ 38 είδε (13 79/409/ΔΟΚ θαη 9 Κφθθηλν Βηβιίν), εθ ησλ νπνίσλ ηα 14 θσιηάδνπλ (απφ ηνπο Καδαληδίδε, θ.α. (2003) αλαθέξνληαη 56 είδε, κε 12 αλαπαξαγφκελα). ηηο παξαπάλσ πεξηνρέο ησλ ιηβαδηψλ ε βηνθνηλφηεηα ησλ πνπιηψλ είλαη απφ ηηο πινπζηφηεξεο ζηε ρψξα ζε αξηζκφ εηδψλ θαη αληηπξνζσπεπηηθφηεηα γηα απηφλ ηνλ ηχπν βηνηφπνπ. Δδψ δηαβηψλνπλ ηα πεξηζζφηεξα απφ ηα ζπάληα αξπαθηηθά Accipitriformes, φπσο ν Υξπζαεηφο Aquila chrysaetos, ν Φηδαεηφο Circaetus gallicus, ν Κξαπγαεηφο Aquila pomarina, ηα πησκαηνθάγα φπσο ν Γππαεηφο Gypaetus barbatus, ην ξλην Gyps fulvus θαη ν Αζπξνπάξεο Neophron percnopterus, αιιά θαη ν θεθηάξεο Pernis apivorus, ε Αεηνγεξαθίλα Buteo rufinus, ν Πεηξίηεο Falco peregrinus θαη ν Ληβαδφθηξθνο Circus pygargus, ελψ αλαπαξάγνληαη ν Υηνλνςάιηεο Prunella collaris, ε Υηνλάδα Eremophila alpestris, ε Αγξηφθνηα Bonasa bonasia θαη ε Πεηξνπέξδηθα Alectoris graeca (Πιαηήο θ.α., 1995, Σξαθφιεο θ.α., 1995, 2000). Ζ ηξίηε θαη πην πξφζθαηε έξεπλα ησλ Bouna and Tsiakiri (2009), απνηειεί κηα πξψηε πξνζπάζεηα ζηελ Διιάδα ζπζηεκαηηθήο ζπιινγήο δεδνκέλσλ γηα είδε πηελψλ πνπ δνπλ ζε ιηβάδηα κεγάισλ πςνκέηξσλ ζε γεηηνληθά βνπλά. θνπφο ηεο έξεπλαο ήηαλ ν -28-

29 πξνζδηνξηζκφο ηεο θαηάζηαζεο ησλ πιεζπζκψλ ησλ εηδψλ πνπ δνπλ πάλσ απφ ην δαζνφξην ζηα ππναιπηθά θαη αιπηθά ιηβάδηα ηεζζάξσλ βνπλψλ ηνπ Δζληθνχ Πάξθνπ Βφξεηαο Πίλδνπ, ζπγθεθξηκέλα, ηνπ κφιηθα, ηεο Σχκθεο, ηεο Βαζηιίηζαο θαη ηνπ Μηηζηθειίνπ. Αξθεηά απφ ηα είδε πνπ βξέζεθαλ είλαη είδε πξνηεξαηφηεηαο γηα δηαρείξηζε (SPEC) θαη απνηεινχλ θξηηήξηα γηα ηελ Ε.Δ.Π. ηνπ Δζληθνχ Πάξθνπ, επνκέλσο πξέπεη λα εθαξκνζηνχλ εηδηθά κέηξα δηαρείξηζεο γηα δηαηήξεζε θαη βειηίσζε ησλ βηνηφπσλ πνπ δνπλ. Σα πην θνηλά είδε ήηαλ ν ηαρηνπεηξφθιεο Oenanthe oenanthe, ν Καξβνπληάξεο Phoenicurus ochruros, ην Υξπζνηζίρινλν Emberiza citrinella θαη ην Φαλέην Carduelis cannabina, ελψ ζε ιηγφηεξε αθζνλία βξέζεθαλ ε Νεξνθειάδα Anthus spinoletta, ε Γελδξνζηαξήζξα Lullula arborea θαη ν Βιάρνο Emberiza hortulana. Οη έξεπλεο ησλ ηάε θαη Ππξνβέηζε (2004α, 2004β θαη 2006), νη νπνίεο δηεμήρζεζαλ ζην φξνο Μελνίθην αθνξνχλ ιηβάδηα ζε πςφκεηξα πνπ θπκαίλνληαη κεηαμχ κέηξα (2004α) θαη κέηξα (2004β θαη 2006), νπφηε δελ αθνξνχλ απνθιεηζηηθά ηα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα, παξά φιν ηνλ νξεηλφ φγθν. θνπφο ησλ κειεηψλ ήηαλ ε θαηαγξαθή θαη δηεξεχλεζε ησλ παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ θαηαλνκή ηεο νξληζνπαλίδαο ζε νξεηλά πννιίβαδα, φπσο ε γεηηλίαζε κε δαζηθέο εθηάζεηο, ε έθζεζε ζε δηαθνξεηηθνχο πξνζαλαηνιηζκνχο, ην πςφκεηξν θαη νη ρξήζεηο γεο (2004α, 2006). Δπίζεο ε δηεξεχλεζε ηεο πνηθηιφηεηαο, αθζνλίαο θαη θαηαλνκήο ηεο νξληζνπαλίδαο ζε κία ζεηξά ιηβαδηθψλ νηθνζπζηεκάησλ ζε ζρέζε κε ην πςφκεηξν, ηελ έθζεζε θαη ην κέγεζνο ησλ ελδηαηηεκάησλ θαη κε κεηαβιεηή ηε βφζθεζε ή κε βφζθεζή ηνπο (2004β). Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ πσο ε αθζνλία θαη ε πνηθηιφηεηα ηεο νξληζνπαλίδαο ζπζρεηίζζεθε ζεηηθά κε ηε δνκή ηεο βιάζηεζεο, κε ηε δηαρείξηζε θαη ηηο Ν. ΝΓ. εθζέζεηο, αξλεηηθά κε ηελ αχμεζε ηνπ πςνκέηξνπ, ελψ ε θιίζε ηνπ εδάθνπο δελ έδεημε λα επεξεάδεη ηδηαίηεξα ηελ θαηαλνκή ησλ εηδψλ. ζνλ αθνξά ηε βφζθεζε, βξέζεθε πσο νη κηθξνχ κεγέζνπο βνζθνχκελεο εθηάζεηο εκθάληζαλ ηε κέγηζηε αθζνλία πνπιηψλ, ελψ νη κεγάιεο ηε κέγηζηε πνηθηιφηεηα εηδψλ. Ζ βφζθεζε απνηειεί επίζεο θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ θαηαλνκή ησλ πνπιηψλ. ζνλ αθνξά ηελ κειέηε ηνπ Catsadoraki (1997), είρε σο πεξηνρή θάιπςεο ηνλ Δζληθφ Γξπκφ Πξεζπψλ. Ζ κειέηε αθνξνχζε ηελ αλαπαξαγφκελε νξληζνπαλίδα ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο ησλ Πξεζπψλ απφ ηνπο θαιακηψλεο έσο ηα αιπηθά ιηβάδηα. πλνιηθά νη κεηξήζεηο ησλ πηελψλ έγηλαλ ζε ελλέα δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο βηνηφπσλ, έλαο εθ ησλ νπνίσλ ηα ιηβάδηα πνπ βξίζθνληαη πάλσ απφ ην δαζνφξην ηνπ φξνπο Βαξλνχληαο, απφ ηα 1800 έσο ηα 2334 κέηξα. χκθσλα κε ηα είδε πνπ -29-

30 θαηεγξάθεζαλ ζηελ ππναιπηθή αιπηθή δψλε, απηή ρσξίζηεθε ζε ηξεηο ππνθαηεγνξίεο, ζην φξην ηνπ δάζνπο, ζηελ θαζαξά αιπηθή πεξηνρή, καθξηά απφ ηα δέληξα θαη επέθηαζε έσο ηα 2200 κέηξα θαη ζηελ πεξηνρή πάλσ απφ ηα 2200 κέηξα. ηελ πξψηε θαηεγνξία θπξίαξρα είδε ήηαλ ε Γεληξνθειάδα Anthus trivialis, ην Υξπζνηζίρινλν Emberiza citrinella θαη ν Βιάρνο Emberiza hortulana. ηελ δεχηεξε ε ηαξήζξα Alauda arvensis, ν Μαπξνιαίκεο Saxicola rubetra θαη ε Νεξνθειάδα Anthus spinoletta, ελψ θνηλά ήηαλ ε Χρξνθειάδα Anthus campestris, ν ηαρηνπεηξφθιεο Oenanthe oenanthe, ν Καξβνπληάξεο Phoenicurus ochruros, ν Πεηξνθφηζπθαο Monticola saxatilis θαη ε Πεηξνπέξδηθα Alectoris graeca. Σέινο, ζηελ ηξίηε ππνθαηεγνξία θπξίαξρα είδε ήηαλ ε Υηνλάδα Eremophila alpestris θαη ν Υηνλνςάιηεο Prunella collaris, είδε πνπ βξέζεθαλ θαη ζε ρακειφηεξα πςφκεηξα. Ζ νξληζνπαλίδα ηεο ππναιπηθήο αιπηθήο δψλεο ήηαλ αξθεηά δηαθνξεηηθή απφ ησλ ππνινίπσλ βηνηφπσλ, κηάο θαη ην 60% ησλ εηδψλ ηεο βξέζεθαλ κφλν εθεί. Μφλν έμη είδε ήηαλ θνηλά κε ηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο. Οη δχν απηέο πεξηνρέο είραλ απφζηαζε κεηαμχ ηνπο ζε επζεία 10 ρικ θαη πςνκεηξηθή δηαθνξά 1150 κέηξα. Απφ ηα έμη θνηλά είδε, κφλν ν πιεζπζκφο ηεο ηαξήζξαο Alauda arvensis ήηαλ πνιχ κεγαιχηεξνο ζηελ αιπηθή δψλε ζε ζχγθξηζε κε ηελ αγξνηηθή. Απηφ ίζσο νθείιεηε ζηηο αιιαγέο ησλ θαιιηεξγεηψλ θαη θπξίσο ζηελ κείσζε ησλ ζηηεξψλ, θάηη πνπ ίζσο ζεκαίλεη πσο είδε, πνπ είλαη ζπλδεδεκέλα κε ηα ζηηεξά, ζην κέιινλ ζα εληνπίδνληαη ζε ιηβάδηα πάλσ απφ ην δαζνφξην. Πξηλ θιείζνπκε απηφ ην θεθάιαην γηα ηα αιπηθά είδε, είλαη αμηνζεκείσην λα αλαθέξνπκε πσο θάπνηα απφ ηα είδε απηά απαληνχλ θαη ζε κεγάια λεζηά ηεο Μεζνγείνπ. Μάιηζηα έρεη κειεηεζεί ε πςνκεηξηθή θαηαλνκή επηθξαηεηψλ εδαθφβησλ πνπιηψλ ζε λεζί ηεο Μεζνγείνπ (Κνξζηθή) ζε ζχγθξηζε κε αληίζηνηρα είδε ζε επεηξσηηθή πεξηνρή παξφκνηνπ πςνκέηξνπ, γεσγξαθηθνχ πιάηνπο θαη θιίκαηνο (Αλαηνιηθά Ππξελαία) θαη έρεη βξεζεί ηάζε ζπξξίθλσζεο ησλ επηθξαηεηψλ ζην λεζί, παξά ηνλ κηθξφ αξηζκφ εηδψλ ζε ζρέζε κε ηελ επεηξσηηθή πεξηνρή. Δπίζεο ηα ελδεκηθά ππνείδε είλαη πην πηζαλφ λα επεθηείλνπλ ηελ επηθξάηεηά ηνπο ζε λεζηψηηθε γε. Ζ ζπρλφηεηά ηνπο βξέζεθε ζε κέζα πςφκεηξα, θπξίσο κεηαμχ κέηξα. Σα ελδεκηθά απηά ππνείδε πνπ ππάξρνπλ εθεί, είλαη απηά πνπ επηβηψζαλ απφ ηελ κεηαθίλεζε ησλ βηνθιηκαηηθψλ δσλψλ, ζηηο πεξηφδνπο ησλ παγεηψλσλ ηνπ Πιεηζηφθαηλνπ, κηάο θαη απηά ηνπ ρακειφηεξνπ ή κεγαιχηεξνπ πςνκέηξνπ εμαθαλίζηεθαλ. Ζ δψλε ηνπ κέζνπ πςνκέηξνπ ήηαλ απηή πνπ δηαηεξήζεθε θαηά ζην πέξαζκα ησλ εηψλ, φπνπ νη δηαδηθαζίεο δηαθνξνπνίεζεο είραλ επαξθή ρξφλν γηα λα -30-

31 νδεγήζνπλ ζε ελδεκηζκφ. Ζ απνκφλσζε απηψλ ησλ εηδψλ κε άιια ιφγηα επέηξεςε λα δεκηνπξγεζνχλ ηνπηθά ππνείδε εμαξρήο, ηα νπνία αξγφηεξα εμειίρζεθαλ αθφκε θαη ζε μερσξηζηά είδε. Έηζη, παξνπζηάζηεθε κηα επλντθή ηάζε πςνκεηξηθήο δηεχξπλζεο ησλ επηθξαηεηψλ ησλ πνπιηψλ θαη θάπνηα ππνείδε απαληνχλ ζε ζρεηηθά ρακειά πςφκεηξα (Prodon, et al., 2002, Blondel & Aronson, 1999). Μηα ηέηνηα πεξίπησζε ζηελ ρψξα καο γηα παξάδεηγκα, είλαη ην Prunella collaris, έλα είδνο πνπ γεληθά απαληά ζε αιπηθά πςφκεηξα, αιιά ζηελ Κξήηε θαη ζηελ ακνζξάθε απαληά απφ ηα 1400 κέηξα (Handrinos and Akriotis, 1997). Β.6. Πξνβιήκαηα θαη απεηιέο ησλ πνπιηώλ ηεο ππαιπηθήο θαη αιπηθήο δώλεο ην ππνθεθάιαην απηφ, αξρηθά ζα ζπλνςίζνπκε θάπνηα πξνβιήκαηα θαη απεηιέο ησλ πνπιηψλ ηα νπνία εηπψζεθαλ ζηα παξαπάλσ ππνθεθάιαηα, ψζηε λα κελ γίλεηαη επαλάιεςε ησλ δεδνκέλσλ. Γηαβάδνληαο ηα παξαπάλσ ππνθεθάιαηα, είδακε πσο ηα πνπιηά απηψλ ησλ πςνκεηξηθψλ δσλψλ έρνπλ θαη απηά πξνβιήκαηα ηα νπνία ηα επεξεάδνπλ αξθεηά, κηάο θαη απνηεινχλ κηα επαίζζεηε νκάδα, φπσο είπακε, ιφγσ ηεο εμεηδίθεπζήο ηνπο ζηηο αθξαίεο θαηξηθέο ζπλζήθεο, ηηο αζηάζεηαο ησλ πιεζπζκψλ ηνπο, ηεο απνκφλσζήο ηνπο, ηεο ζπαληφηεηάο ηνπο θ.ιπ. Σειηθά ε θξάζε «ε εθηίκεζε φηη ε απνκφλσζή ηνπο είλαη αξθεηή γηα ηελ δηαηήξεζή ηνπο» ίζσο θαη λα κελ ηζρχεη. Μπνξεί λα έρνπλ λα αληηκεησπίζνπλ πνιχ ιηγφηεξα πξνβιήκαηα απ ηα πνπιηά ησλ ρακειφηεξσλ δσλψλ (π.ρ. είδε αγξνηηθψλ πεξηνρψλ, πγξνηνπηθά είδε θ.ιπ.), δελ παχνπλ φκσο λα είλαη πξνβιήκαηα. Μάιηζηα ζηα πνπιηά απηά, ιφγσ ηεο κεγάιεο επαηζζεζίαο ηνπο, έζησ απηά ηα ιίγα απηά πξνβιήκαηα λα είλαη θαζνξηζηηθά γηα ην κέιινλ ηνπο. Ο Ratcliffe (1990), ζην βηβιίν ηνπ γηα ηα πνπιηά ησλ βνπλψλ θαη γεληθά ησλ κεγάισλ πςνκέηξσλ ηεο Βξεηαλίαο, αλαθέξεη πσο ε αλάθακςε ησλ νξεηλψλ εηδψλ θαίλεηαη λα είλαη έλα θιηκαηηθφ θαηλφκελν, ην νπνίν ζα κπνξνχζε λα αληηζηξαθεί, ηδίσο αλ ην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ δελ κεησζεί απφ παγθφζκηα δξάζε. πσο είδακε, έλα κεγάιν πξφβιεκα πνπ αληηκεησπίδνπλ αξθεηά είδε εληφο θαη εθηφο ηεο ρψξαο καο είλαη ε εγθαηάιεηςε ηεο βφζθεζεο ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ ε νπνία πξνθαιεί απνδηνξγάλσζε ή θαη εμαθάληζε ησλ ιηβαδηθψλ ηνπίσλ, νπφηε θαη ηα είδε νξληζνπαλίδαο ηα νπνία δηαβηνχλ εθεί επεξεάδνληαη αλαιφγσο. Δηδηθά ηα -31-

32 αξπαθηηθά πνπιηά θαη ηδίσο ηα πησκαηνθάγα αληηκεησπίζνπλ ην πξφβιεκα έιιεηςεο ηξνθήο, νπφηε θαη εμαθαλίδνληαη. Δθηφο ησλ αξπαθηηθψλ εηδψλ, επεξεάδνληαη αξθεηά θαη ηα ζπνξνθάγα πνπιηά θαη απηφ γηαηί ηα αγξνηηθά θαη άγξηα δψα επηδξνχλ κε δηάθνξνπο ηξφπνπο ζην νηθνζχζηεκα κε ηελ έληαζε, ηε ζπρλφηεηα βφζθεζεο, ηελ επνρή θαη ην είδνο δψνπ, νπφηε έκκεζα επεξεάδνληαη θαη νη πιεζπζκνί ησλ πνπιηψλ, θπξίσο κέζσ ηεο επίδξαζεο ησλ αγξνηηθψλ δψσλ ζηε βιάζηεζε θαη δηαζεζηκφηεηα ηεο ηξνθήο ηνπο. Πέξαλ ηεο δηαηξνθήο, πνιχ κεγάιν ξφιν παίδνπλ θαη ηα κηθξνελδηαηηήκαηα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηα πνπιηά γηα λα θσιηάζνπλ, γη απηφ θαη νη παξαδνζηαθέο δξαζηεξηφηεηεο φπσο ε εθηαηηθή θηελνηξνθία είλαη πνιχ ζεκαληηθέο γηα ηελ δηαηήξεζε ηνπ κσζατθνχ ησλ κηθξνελδηαηηεκάησλ ζηα πνηθηιφκνξθα αγξνθηελνηξνθηθά ηνπία ηνπ νξεηλνχ ρψξνπ. Με ηελ εγθαηάιεηςε ηεο θηελνηξνθίαο, ζηηο ιηβαδηθέο πεξηνρέο αξρίδεη ζηγά ζηγά λα εκθαλίδεηαη ην θαηλφκελν ηεο νηθνινγηθήο δηαδνρήο, δειαδή αξρίδεη λα θπξηαξρεί ε μπιψδε βιάζηεζε θαη ζηελ ζπλέρεηα δάζνο. Απνηέιεζκα απηνχ είλαη ε κείσζε θαη εμαθάληζε ησλ εηδψλ ησλ αλνηρηψλ πεξηνρψλ θαη ησλ ιηβαδηψλ. ε θάπνηεο πεξηπηψζεηο ε ζσζηή δηαρείξηζε ησλ αιπηθψλ ιηβαδηψλ ίζσο είλαη απαξαίηεηε γηα ηελ πξνζηαζία δηαηήξεζε θάπνησλ εηδψλ. Έλα ηέηνην παξάδεηγκα δηαρείξηζεο ζπλαληνχκε ζε έξεπλα πνπ δηεμήρζε ζηηο Γεξκαληθέο Άιπεηο γηα ην είδνο Tetrao tetrix (Zeitler, 2003). Έλα άιιν πξφβιεκα ζην νπνίν ζπκβάιιεη θαη ε θηελνηξνθία θαη γηα ηελ αθξίβεηα ε ππεξβφζθεζε, είλαη ε εξεκνπνίεζε, πνπ θαη απηή νδεγεί ζηελ εμαθάληζε ησλ ελδηαηηεκάησλ αξθεηψλ εηδψλ. Ο θαηαθεξκαηηζκφο ησλ ιηβαδηψλ είλαη έλα ηεξάζηην πξφβιεκα πνπ έρεη παξαηεξεζεί θπξίσο ζηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο Ακεξηθήο. Σν είδνο Eremophila alpestris strigata, ελψ άιινηε ήηαλ έλα απφ ηα πην ραξαθηεξηζηηθά θαη θνηλά είδε ζε θάπνηεο ρψξεο, ζήκεξα έρεη εμαθαληζηεί ή κεηψλεηαη ζπλερψο. Απηφ πξνθιήζεθε ιφγσ ηεο θαηαζηξνθήο έσο θαη 97% ησλ θπζηθψλ ιηβαδηθψλ εθηάζεσλ φπνπ δνχζε. Ζ κεγάιε απηή απεηιή γηα ηελ επηβίσζή, έρεη πξνθιεζεί απφ ηελ επέθηαζε ηεο αγξνηηθήο δξαζηεξηφηεηαο, ηελ ππεξβφζθεζε, ηηο ππξθαγηέο θ.ιπ. Σν ππνείδνο απηφ ηνπ Eremophila alpestris είλαη πιένλ έλα απεηινχκελν ππνείδνο, ζε αληίζεζε κε ηα ππφινηπα ππνείδε πνπ είλαη θάπσο πην αζθαιέο (Suckling, et al., 2002). Σα ηειεπηαία ρξφληα, ηα πνπιηά, αιιά θαη γεληθά ζρεδφλ φινη νη νξγαληζκνί ηνπ πιαλήηε, θαινχληαη λα αληηκεησπίζνπλ θαη έλα άιιν κεγάιν πξφβιεκα - πξφθιεζε, ηελ θιηκαηηθή αιιαγή. Σα πνπιηά πνπ δνπλ ζηα κεγάια πςφκεηξα έρνπλ αλαπηχμεη -32-

33 εηδηθέο δνκέο θαη πξνζαξκνζηηθέο ιεηηνπξγίεο ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο αθξαίεο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζηηο κεγάιεο πςνκεηξηθέο δψλεο θαη ζηα πςειά γεσγξαθηθά πιάηε. Έηζη, ζα δερζνχλ κηα κεγάιε πξφθιεζε, θαζψο πξνζπαζνχλ λα αληηκεησπίζνπλ ηηο πξνβιεπφκελεο απμήζεηο ζηε ζπρλφηεηα θαη δξηκχηεηα ησλ θαηξηθψλ ζπλζεθψλ, θαζψο θαη ηελ γεληθή αχμεζε ηεο ζεξκνθξαζίαο ηνπ πιαλήηε. Έλα ηειεπηαίν πξφβιεκα, ζην νπνίν δελ αλαθεξζήθακε θαζφινπ είλαη νη ηνπξηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη νη εγθαηαζηάζεηο αλαςπρήο ζε απηά ηα πςφκεηξα. Έλα κεγάιν πξφβιεκα ηέηνηνπ είδνπο ζηηο ππαιπηθέο θαη αιπηθέο δψλεο είλαη ε δεκηνπξγία θαη ιεηηνπξγία ρηνλνδξνκηθψλ θέληξσλ θαη ηδηαίηεξα νη πίζηεο ηνπ ζθη. ε έξεπλα πνπ δηεμήρζε ζε ιηβάδηα θαη πίζηεο ζθη ζηηο δπηηθέο Ηηαιηθέο Άιπεηο (Rolando, et al., 2007) δηαπηζηψζεθε πσο νη βηφηνπνη ησλ πςειψλ πςνκέηξσλ νινέλα επεξεάδνληαη θαη απεηινχληαη απφ ηελ αλάπηπμε ησλ νξεηλψλ ζέξεηξσλ ζθη θαη ζπγθεθξηκέλα απφ ηελ θαηαζθεπή θαη επέθηαζε ησλ πηζηψλ ζθη. Γηα ηελ εθηίκεζε θαη έθηαζε απηήο ηεο απεηιήο ζπγθξίζεθε ε πνηθηιία θαη ζχλζεζε ηεο νξληζνπαλίδαο ζε πίζηεο ζθη πξφζθαηεο θαηαζθεπήο, ιηβάδηα πνπ γεηηληάδνπλ κε πίζηεο θαη θπζηθά ιηβάδηα καθξηά απφ πίζηεο. Βξέζεθε πσο ηα ιηβάδηα καθξηά απφ ηηο πίζηεο είραλ ηελ κεγαιχηεξε πνηθηιία πνπιηψλ, θαζψο θαη ηε κεγαιχηεξε ππθλφηεηα ζε ιηβαδηθά είδε, ελψ πεξηνρέο πνπ βξηζθφηαλ εληφο πηζηψλ ζθη είραλ ηηο ρακειφηεξεο ηηκέο. Πεξηνρέο πνπ γεηηλίαδαλ κε πίζηεο ζθη, δελ παξνπζίαζαλ κηθξφηεξν αξηζκφ ζε είδε ζε ζρέζε κε ηηο θπζηθέο πεξηνρέο, αιιά παξνπζίαδαλ ζεκαληηθά ρακειή ππθλφηεηα ζε πνπιηά. Απηφ ππνδειψλεη φηη νη πίζηεο ηνπ ζθη, εθηφο απφ ην φηη αζθνχλ έκκεζα αξλεηηθή επηξξνή ζηε δνκή ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ πνπιηψλ, ίζσο επίζεο λα αζθνχλ κηα έκκεζα θαηαζηξνθηθή επηξξνή ζηελ ππθλφηεηα πνπιηψλ ησλ θνληηλψλ θπζηθψλ λεζίδσλ. Έλαο ιφγνο πνπ πηζαλφλ δελ ειθχεη ηα πνπιηά ζηηο πίζηεο ηνπ ζθη, είλαη πσο ε πνηθηιία θαη ε αθζνλία ησλ αξζξνπφδσλ ήηαλ πνιχ ρακειή ζηηο πεξηνρέο απηέο ζε ζρέζε κε ηνπο άιινπο ηχπνπο πεξηνρψλ. Γεδνκέλνπ φηη πνιιά αζπφλδπια απνηεινχζαλ ηελ ιεία ησλ πνπιηψλ, ε ρακειή δηαζεζηκφηεηα ηξνθήο ζηηο πίζηεο ζθη, είλαη έλαο απφ ηνπο παξάγνληεο πνπ κεηψλνπλ ηελ ειθπζηηθφηεηα απηψλ ησλ πεξηνρψλ πξνο ηα πνπιηά. Ο κηθξφο αξηζκφο ησλ αζπφλδπισλ (Negro, et al., 2009) ίζσο νθείιεηαη ζηελ θαηαζηξνθή ηεο βιάζηεζεο ζηηο πίζηεο ηνπ ζθη, ε νπνία δεκηψλεηαη ζεκαληηθά απφ ηελ πξνεηνηκαζία ησλ πηζηψλ ζθη απφ νρήκαηα. Γεληθψο ην ζέκα γηα ηηο επηπηψζεηο ηνπ ζθη ζηελ αιπηθή παλίδα είλαη θησρά κειεηεκέλν. Παξ φια απηά ζε θάπνηεο πξνεγνχκελεο έξεπλεο είρε βξεζεί πσο -33-

34 ζπλέπεηα ηεο αλάπηπμεο ηνπ ζθη, είλαη ε κείσζε ηεο αλαπαξαγσγηθήο επηηπρίαο ηνπ Lagopus mutus (Watson and Moss, 2004), ε πίεζε θαη αξλεηηθή επίδξαζε ζηελ ρξήζε ελδηαηηεκάησλ ηνπ Tetrao urogallus (Thiel, et al., 2008) θαη ε ειάηησζε ηεο ηνπηθήο θαηαλνκήο ηνπ Tetrao tetrix, θπξίσο ιφγσ ελφριεζεο θαη αξλεηηθήο επίπησζεο ζην ελδηαίηεκά ηνπ (Menoni and Magnani, 1998, Patthey, et al., 2008, Zeitler and Glanzer, 1998). Δπίζεο ζε έξεπλα ζηελ Βξεηαληθή Κνινχκπηα γηα ηηο επηπηψζεηο ηνπ ζθη ζηελ νξληζνπαλίδα, πξνηείλνληαη θαη ζρέδην δηαρείξηζεο γηα ην ρηνλνδξνκηθφ θέληξν θαη ηελ θαηαζθεπή πηζηψλ, ψζηε λα κεησζνχλ νη επηπηψζεηο ζηα πνπιηά (Camfield, 2008). Οπφηε γεληθά βιέπνπκε πσο ηα ρεηκεξηλά ζπνξ, εμαηηίαο ησλ αιιαγψλ πνπ πξνθαινχλ ζηα ελδηαηηήκαηα, αληηπξνζσπεχνπλ κηα δπλάκεη ζεκαληηθά απεηιή γηα ηελ δηαηήξεζε ηνπ ελδηαηηήκαηνο ηεο άγξηαο δσήο θαη εηδηθά ησλ πνπιηψλ. Τπάξρνπλ επίζεο αξθεηά αθφκε πξνβιήκαηα εθηφο ησλ παξαπάλσ, ίζσο ζε κηθξφηεξν βαζκφ, γη απηφ θαη ζα γίλεη κηα επηγξακκαηηθή αλαθνξά ηνπο. Σα παξάλνκα δειεηεξηαζκέλα δνιψκαηα, ηα νπνία είλαη άκεζα ζπλδεδεκέλα κε ηελ θηελνηξνθία γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ησλ ζεσξνχκελσλ επηβιαβψλ δψσλ είλαη κηα κεγάιε απεηιή γηα ηα αξπαθηηθά πνπιηά, ε νπνία ηα έρεη νδεγήζεη ζηνλ αθαληζκφ απφ πάξα πνιιέο πεξηνρέο. Σν θπλήγη απνηειεί έλα άιιν κεγάιν πξφβιεκα θαη θπξίσο ε ιαζξνζεξία πνπ έρεη επηπηψζεηο ζπλήζσο ζηα αξπαθηηθά είδε. Δπίζεο ε θαθή δηαρείξηζε ησλ πιεζπζκψλ ζεξακάησλ, ε κνιπβδίαζε θαη νη αθαηάιιειεο επαλεηζαγσγέο ζεξακάησλ απνηεινχλ πξνβιήκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ην θπλήγη (Γξίβαο θ.α., 2002). Αθφκε, ηα κεγάια ηερληθά έξγα πνπ εθηεινχληαη ζε νξεηλέο πεξηνρέο ζίγνπξα επηδξνχλ ζηα είδε, ε δηάλνημε δξφκσλ θάλεη πξνζβάζηκεο ηηο πεξηνρέο πνπ αλαπαξάγνληαη αξθεηά πνπιηά κε απνηέιεζκα ηελ φριεζή ηνπο, φπσο επίζεο θαη ηα ιαηνκεία ή άιινπ είδνπο έξγσλ δξαζηεξηφηεηεο. Σέινο, ε αλαςπρή ίζσο θαη απηή πξνθαιεί κεγάιε φριεζε, νη αγψλεο απηνθηλήησλ θαη κεραλψλ είλαη ην κεγαιχηεξν πξφβιεκα ζε αξθεηά ςεπδαιπηθά ιηβάδηα, πνδνπαηψληαο ηελ βιάζηεζε θαη θαηαζηξέθνληαο ηα ελδηαηηήκαηα αξθεηψλ εδαθφβησλ πηελψλ. Ζ πεδνπνξία, ε αλαξξίρεζε, ε πνδειαζία, αιιά θαη νη δηάθνξεο γηνξηέο (π.ρ. ηνπηθά παλεγχξηα, Πξσηνκαγηά θ.α.), πνιιέο θνξέο κπνξεί λα είλαη κνηξαία γηα πνιιά εδαθφβηα. ρεηηθά κε ηελ παξνπζία ηνπ αλζξψπνπ ζπλδέεηαη θαη ν ζθχινο, φπνπ αξθεηνί αθήλνπλ ειεχζεξα ηα θαηνηθίδηά ηνπο, είηε γηα ειάρηζην ρξνληθφ δηάζηεκα, είηε γηα κεγάιν πξνθαιψληαο θαη απηά φριεζε ζηα εδαθφβηα, θπξίσο θαηά ηελ πεξίνδν ηεο αλαπαξαγσγήο. Δίλαη γλσζηφ πσο αξθεηνί αθήλνπλ ηνπο ζθχινπο ηνπο γχξσ απφ ηα -34-

35 ρηνλνδξνκηθά θέληξα ειεχζεξνπο θαη ηα δψα εάλ επηδήζνπλ ζίγνπξα ζα πξνθαιέζνπλ δεκηά, φπσο δεκηά επίζεο πξνθαινχλ αξθεηνί θπλεγνί πνπ αλεβάδνπλ ηνπο θπλεγεηηθνχο ζθχινπο γηα εθπαίδεπζε ζηα κεγάια πςφκεηξα θαηά ηελ αλαπαξαγσγηθή πεξίνδν ησλ πνπιηψλ. Β.7. Έξεπλεο γηα ηελ νξληζνπαλίδα ηεο Οίηεο Έσο ηψξα γηα ηελ νξληζνπαλίδα ηεο Οίηεο δελ έρνπλ δηεμαρζεί πνηέ εηδηθέο κειέηεο γηα ζπγθεθξηκέλα είδε, γηα νκάδεο εηδψλ, γηα ηνπο βηνηφπνπο ηνπο, γηα επηπηψζεηο ζε απηά, θ.ιπ., νπφηε θαη δελ έρεη γίλεη κειέηε εηδηθά γηα ηελ νξληζνπαλίδα ησλ ςεπδαιπηθψλ ιηβαδηψλ ηεο. Οη έσο ηψξα έξεπλεο γηα ηελ νξληζνπαλίδα ηεο Οίηεο αθνξνχζαλ γεληθέο θαηαγξαθέο ζε φιε ηελ έθηαζε ηνπ νξεηλνχ φγθνπ θαη ηελ θαηαλνκή ηεο ζε βηνηφπνπο θαη είλαη ειάρηζηεο. θνπφο ησλ εξεπλψλ ήηαλ ε γλψζε δηά ηελ πνηθηιφηεηα ησλ πηελψλ ζηελ πεξηνρή, θαζψο θαη ε ζεκαζία ηεο γηα ηα πην ζπάληα θαη πξνζηαηεπφκελα είδε. Παιαηφηεξεο αλαθνξέο γηα ηελ νξληζνπαλίδα ηεο Οίηεο βξίζθνπκε ζε εξγαζίεο ησλ Reiser (1905) θαη Peus (1954 θαη 1957), ελψ πνιχ αξγφηεξα, θαηά ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980, γίλεηαη κηα πην νινθιεξσκέλε έξεπλα γηα ηελ παλίδα ηνπ βνπλνχ, απφ ηνλ Ben Hallmann γηα ράξε ηεο Γηεχζπλζεο Γαζψλ ηνπ Τπνπξγείνπ Γεσξγίαο (Hallmann, The fauna of mount Oiti National Park). Πην πξφζθαηα ζηνηρεία αθνξνχλ πξνζσπηθέο παξαηεξήζεηο ηνπ Υαηδεξβαζάλε Β., νη νπνίεο δεκνζηεχηεθαλ, αιιά θαη εληζρχζεθαλ απφ λεφηεξεο ζην ρέδην Γηαρείξηζεο Δζληθνχ Γξπκνχ Οίηεο (Καξέηζνο, θ.α., 1996), θαζψο θαη ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηελ επηθαηξνπνίεζε ησλ ζηνηρείσλ ηνπ φξνπο Οίηε - GR104 σο εκαληηθή Πεξηνρή γηα ηα Πνπιηά ζηελ Διιάδα (IBA) (Διιεληθή Οξληζνινγηθή Δηαηξεία, αδεκνζίεπηα δεδνκέλα). Γηα ηελ επηθαηξνπνίεζε επίζεο ησλ IBA ρξεζηκνπνηήζεθαλ θαη πξνζσπηθέο, αδεκνζίεπηεο παξαηεξήζεηο ηνπ Γθιέηζνπ Μ. (2001). Σέινο, ππάξρνπλ θαη πνιιέο πξνζσπηθέο παξαηεξήζεηο γηα ηελ νξληζνπαλίδα ηεο Οίηεο (Απ. Υξηζηφπνπινο, κε δεκνζηεπκέλα δεδνκέλα, ). ρεδφλ ζε φιεο ηηο παξαπάλσ έξεπλεο θαη παξαηεξήζεηο ππάξρνπλ θαη θαηαγξαθέο απφ ηελ ππναιπηθή θαη αιπηθή δψλε ηνπ νξεηλνχ φγθνπ, φρη φκσο θάηη νινθιεξσκέλν θαη εμεηδηθεπκέλν. -35-

36 Γ. ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ ΠΔΡΗΟΥΖ ΔΡΔΤΝΑ Ζ έξεπλα δηεμήρζε ζην φξνο Οίηε ηεο ηεξεάο Διιάδαο, ηνπ νπνίνπ ε αθξηβή γεσγξαθηθή ζέζε θαίλεηαη ζηνλ Χάρηη 1. Ζ Πεξηνρή Μειέηεο δελ αθνξνχζε φιν ηνλ νξεηλφ φγθν, αιιά πεξηνξίζηεθε κφλν ζηα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα ηεο ππαιπηθήο θαη αιπηθήο δψλεο ηνπ, δειαδή απφ ηα 1800 έσο ηα 2152 κέηξα. ηνλ Χάρηη 2 δίλεηαη ε πεξηνρή απηή κε έληνλα ζεκεησκέλε ηελ ηζνυςή ησλ 1800, ψζηε λα θαίλνληαη ηα αθξηβή φξηα ηεο Πεξηνρήο Μειέηεο, ε νπνία πεξηθιείεηαη εληφο απηήο ηεο ηζνυςίαο. Δπίζεο ζηνλ ίδην ράξηε ζεκεηψλνληαη θάπνηνη νηθηζκνί, νη θχξηεο θνξπθέο ηνπ βνπλνχ θαη ην φξην ηνπ ππξήλα ηνπ Δζληθνχ Γξπκνχ Οίηεο. Φάπηηρ 1. Γευγπαθική θέζη ηος όποςρ Οίηη -36-

37 Φάπηηρ 2. Πεπιοσή Μελέηηρ και πςπήναρ Δθνικού Γπςμού Οίηηρ -37-

38 Γ.1. Γεληθή πεξηγξαθή ηνπ όξνπο Οίηε Παξάδεηζνο ησλ βνηαληθψλ, ε Οίηε, είλαη ην πέκπην ςειφηεξν απφ ηα βνπλά ηνπ νξεηλνχ ζπκπιέγκαηνο ηεο Ρνχκειεο θαη ην εηθνζηφ παλειιαδηθά. Οξηνζεηείηε απφ ην ξέκα ηεο Βίζηξηδαο (δπηηθά), ηνλ πνηακφ πεξρεηφ (βφξεηα θαη ΒΑ), ηνλ Αζσπφ πνηακφ, ην ξέκα ηνπ Απνζηνιηά, ηνλ απρέλα Οίηεο Γθηψλαο θαη ηέινο ην Ρηθφξξεκα (λφηηα θαη ΝΑ). Σν κεγαιχηεξν ηκήκα ηεο Οίηεο αλήθεη ζηνλ λνκφ Φζηψηηδνο θαη ην ππφινηπν ζηνλ λνκφ Φσθίδνο, ην χςνο ηνπ θηάλεη ηα 2152 κέηξα (θνξπθή Πχξγνο) θαη απνηειεί έλαλ απφ ηνπο δέθα Δζληθνχο Γξπκνχο ηεο ρψξαο καο. Σν βνπλφ δεζπφδεη λφηηα ηεο Λακίαο θαη ζπλνξεχεη ή είλαη θνληά κε ηνπο ζεκαληηθνχο νξεηλνχο φγθνπο ηεο ηεξεάο πνπ είλαη ε Γθηψλα, ηα Βαξδνχζηα, ν Παξλαζζφο, ην Καιιίδξνκν, ε Ομπά θαη ν Σπκθξεζηφο (Βεινχρη). Ο Δζληθφο Γξπκφο Οίηεο ηδξχζεθε ην 1966, κε ην Β.Γ. 218/ (Φ.Δ.Κ. 56/ ) ζχκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ Α.Ν. 856/1937 «Πεξί Δζληθψλ Γξπκψλ» θαη είρε ζθνπφ ηε δηαηήξεζε ηεο ζπάληαο ρισξίδαο θαη παλίδαο, θαζψο θαη ησλ γεσκνξθνινγηθψλ ηνπ ραξαθηεξηζηηθψλ. Ζ ζπλνιηθή επηθάλεηα ηνπ δξπκνχ θαηά ηελ ίδξπζή ηνπ ήηαλ ζηξέκκαηα θαη εθηείλεηαη πςνκεηξηθά απφ ηελ ηζνυςή ησλ 400 κέηξσλ κέρξη ηελ θνξπθή Γξεβελφ (2116 κέηξα). Ο Δζληθφο Γξπκφο απνηειείηαη απφ 2 κέξε, ηνλ ππξήλα ηνπ δξπκνχ (33700 ζηξέκκαηα) θαη ηελ πεξηθεξεηαθή δψλε ή δψλε πξνζηαζίαο (36300 ζηξέκκαηα). Βξίζθεηαη ζην λνκφ Φζηψηηδνο, ΝΓ ηεο Λακίαο θαη δηνηθεηηθά ν ππξήλαο ηνπ ππάγεηαη ζηα δηνηθεηηθά φξηα, πεξηθέξεηεο ηνπ δήκνπ Τπάηεο θαη ησλ θνηλνηήησλ Καζηαληάο, Μεμηαηψλ, Κνκπνηάδσλ, Φξαληδή, Γχν Βνπλψλ θαη Αξγπξνρσξίνπ. Αξκφδηεο δαζηθέο ππεξεζίεο γηα ηελ δηνίθεζε θαη δηαρείξηζε ηεο πεξηνρήο είλαη ηα Γαζαξρεία Λακίαο θαη πεξρεηάδαο κε ηελ Γηεχζπλζε Γαζψλ Φζηψηηδαο γηα ηηο πεξηνρέο ηνπ λνκνχ Φζηψηηδνο θαη ην Γαζαξρείν Άκθηζζαο, κε ηελ Γηεχζπλζε Γαζψλ Φσθίδαο γηα ηηο πεξηνρέο ηνπ λνκνχ Φσθίδνο θαη ε Γηεχζπλζε Γαζψλ Πεξηθέξεηαο Κεληξηθήο Διιάδαο. Μεηά ηελ ςήθηζε ηνπ Ν. 3044/2002, (Φ.Δ.Κ. 197/Β/ ) θαη κε ην άξζξν 13 απηνχ ην νπνίν ηξνπνπνίεζε ην άξζξν 15 ηνπ Ν. 2742/1999 (Φ.Δ.Κ. 207 Α ) ε δηνίθεζε θαη δηαρείξηζε ηεο πεξηνρήο αλαηέζεθε ζηνλ Φνξέα Γηαρείξηζεο Δζληθνχ Γξπκνχ Οίηεο (Καξέηζνο θ.α., 1996, Υαηδεκαξθάθε, 2003). Δθηφο απφ Δζληθφο Γξπκφο, ην φξνο Οίηε, έρεη ραξαθηεξηζζεί θαη σο Εψλε Δηδηθήο Πξνζηαζίαο (GR Δζληθφο Γξπκφο Οίηεο Κνηιάδα Αζσπνχ, -38-

39 ζηξέκκαηα) κε ηελ ππ αξηζκφλ /85 ΚΤΑ (Φ.Δ.Κ. 757/Β/85), ζχκθσλα κε ηελ νπνία ζεζπίζηεθαλ, ζε ζπκκφξθσζε ηεο Κνηλνηηθήο Οδεγίαο 79/409, ηα αλαγθαία κέηξα γηα ηε δηαηήξεζε, πξνζηαζία θαη δηαρείξηζε ησλ εηδψλ άγξηαο νξληζνπαλίδαο. Σν πξψην ζηάδην γηα λα ραξαθηεξηζηεί κία πεξηνρή σο Ε.Δ.Π., είλαη ν ραξαθηεξηζκφο ηεο σο εκαληηθή Πεξηνρή γηα ηα Πνπιηά (νη.π.π. φκσο δελ έρνπλ θάπνηα λνκηθή ππφζηαζε). Ζ Οίηε αλαγλσξίζηεθε σο.π.π. απφ ηελ αξρηθή αμηνιφγεζε θαη απνγξαθή (Διιεληθή Οξληζνινγηθή Δηαηξεία, 1994). Σέινο ζηελ πεξηνρή ηεο Οίηεο πεξηιακβάλνληαη θαη 2 ηνπ δηθηχνπ «Natura 2000» (Δηδηθέο Εψλεο Γηαηήξεζεο), νη νπνίεο είλαη θαη Πεξηνρέο Κνηλνηηθνχ Δλδηαθέξνληνο (SCI), απηέο είλαη ν Δζληθφο Γξπκφο Οίηεο (GR ) θαη ην Φαξάγγη ηνπ Γνξγνπνηάκνπ (GR ). Οη πξνηεηλφκελεο γηα έληαμε πεξηνρέο ζην δίθηπν «Natura 2000» πξαγκαηνπνηήζεθε κέζσ ηνπ πξνγξάκκαηνο «Καηαγξαθή, Αλαγλψξηζε, Δθηίκεζε θαη Υαξηνγξάθεζε ησλ ηχπσλ νηθνηφπσλ θαη ησλ εηδψλ ρισξίδαο θαη παλίδαο ηεο Διιάδαο (Οδεγία 92/43)». Ζ Διιάδα ελαξκνλίζηεθε κε ηελ Οδεγία 92/43/ΔΔ κε ηελ έθδνζε ηεο ππ αξηζκ /3028/98 ΚΤΑ (Φ.Δ.Κ. 1289/Β/98). Γ.2. Γεσκνξθνινγία Γεσινγία Ζ πεξηνρή ηεο Οίηεο θαηαιακβάλεη δχν ηεθηνληθέο δψλεο: Α. Τπνπειαγσληθή δψλε. Κχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο δψλεο απηήο είλαη ε ελαιιαγή αξγηιηθψλ ζρηζηφιηζσλ κε ςακκίηεο, ξαδηνιαξίηεο θαη αζβεζηφιηζνπο κε δηείζδπζε νθηνιηζηθνχ κάγκαηνο. Β. Εψλε Παξλαζζνχ Γθηψλαο. Ζ δψλε απηή αληηπξνζσπεχεη ππνζαιάζζην χβσκα κε ζπλερή ηδεκαηνγέλεζε (Μαξάηνο, 1972). Σα πεηξψκαηα πνπ απαληψληαη είλαη θπξίσο ηδεκαηνγελή (θιχζρεο θαη ζθιεξνί αζβεζηφιηζνη) ελψ ζε κηθξή αλαινγία βξίζθεηαη θαη ην ππξηγελέο πέηξσκα πεξηδνηίηεο. ζνλ αθνξά ην αλάγιπθν, ην ΒΑ ηκήκα ηεο πεξηνρήο εκθαλίδεηαη κε επίπεδεο επηθάλεηεο εμαηηίαο ησλ αιινπβηαθψλ απνζέζεσλ ηνπ πνηακνχ πεξρεηνχ. Πξνρσξψληαο πξνο ην θέληξν φκσο, νη επίπεδεο εθζέζεηο δίλνπλ ζέζε ζηηο απφηνκεο θνξπθέο πνπ δεκηνπξγεί ην βνπλφ, κε ςειφηεξεο ηνλ Πχξγν (2152 κέηξα), ηελ Σζνπκαλφιαθθα (2120 κέηξα), ην Γξεβελφ (2116 κέηξα), ην έκπη (2091) θαη ηελ Αιχθαηλα (2058 κέηξα). Σν είδνο ηνπ πεηξψκαηνο θαζνξίδεη θαη ηελ κνξθή ηνπ -39-

40 αλάγιπθνπ ηνπ βνπλνχ. Οη ζθιεξνί αζβεζηφιηζνη δίλνπλ απφηνκεο θνξπθέο θαη απφηνκεο θιίζεηο, ελψ ν θιχζρεο απνζηξνγγπιεκέλεο θνξπθέο. Ζ κηθξή δψλε ηνπ αξγηιηθνχ θιχζρε ζην θέληξν θαη ζηνλ ππξήλα ηνπ δξπκνχ δίλεη απφηνκεο ραξαδξσηηθέο δηαβξψζεηο. Σηο κεγαιχηεξεο εθηάζεηο κεηξηθνχ πιηθνχ εδάθνπο ηεο Οίηεο θαηαιακβάλνπλ νη ζθιεξνί αζβεζηφιηζνη (βφξεην ηκήκα), ν κηθηφο θιχζρεο (λφηην ηκήκα) θαη ηα αιινχβηα (βφξεην θαη ΒΑ ηκήκα). Ζ πεξηνρή επίζεο δηαζρίδεηαη απφ κία δψλε ςακκηηηθνχ θιχζρε (θέληξν) θαη άιιε κία αξγηιηθνχ θιχζρε (λφηην ηκήκα). ε κηθξφηεξε αλαινγία εκθαλίδνληαη θαη άιια είδε πεηξσκάησλ, φπσο ν πεξηδνηίηεο θαη νη βσμίηεο. Οη αζβεζηφιηζνη, αλζεθηηθνί ζπλήζσο γεσινγηθνί ζρεκαηηζκνί ζηε δηάβξσζε, παξνπζηάδνπλ ρακειή αληίζηαζε ζηε ρεκηθή δηάιπζε πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ παξνπζία λεξνχ κε απνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία «θαξζηηθψλ» γεσκνξθψλ, φπσο θνηινηήησλ, ζπειαίσλ δηαθφξσλ κνξθψλ θαη δηαζηάζεσλ, δνιηλψλ, δαθηπινγιπθψλ θαξαγγηψλ αθφκε θαη ζηε δεκηνπξγία «θαηαβνζξψλ». Οη θαηαβφζξεο απηέο, πνπ απνηεινχλ γεσκνξθέο πνπ απαληψληαη αξθεηά ζπρλά ζηελ Οίηε, απνζηξαγγίδνπλ ηα επηθαλεηαθά λεξά θαη ηα νδεγνχλ κέζα απφ «δαηδαιψδεηο» ππφγεηεο δηαδξνκέο ζε ππφγεηνχο πδξνθφξνπο νξίδνληεο πνπ ζπρλά ηξνθνδνηνχλ πινχζηεο πεγέο. Ο θιχζρεο εκθαλίδεηαη επηθαζήκελνο ζην αζβεζηνιηζηθφ ππφβαζξν, αθφκε θαη ζηα κεγαιχηεξα πςφκεηξα. Δπεηδή εκθαλίδεη επηθαλεηαθή πδξνθνξία ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζζεί σο ην πιένλ εππαζέο πέηξσκα ζηηο δηαβξψζεηο αιιά ηαπηφρξνλα απνηειεί ην αίηην εκθάληζεο πνιιψλ πεγψλ θαη πδάησλ αθφκα θαη ζηα κεγαιχηεξα πςφκεηξα, πξνζδίδνληαο ηελ φςε ελφο πγξνχ βνξεηνειιαδίηηθνπ βνπλνχ (Καξέηζνο θ.α., 2009). Γ.3. Τδξνινγία Σν κεγαιχηεξν κέξνο ηεο Οίηεο απνξξέεη ζηελ πδξνινγηθή ιεθάλε ηνπ πνηακνχ πεξρεηνχ. Έλα ζεκαληηθφ επίζεο ηκήκα απνξξέεη ζην Μφξλν θαη έλα κηθξφ ηκήκα ζηνλ Βνησηηθφ Κεθηζφ. ηελ Οίηε ππάξρνπλ αξθεηά ξέκαηα ζπλερνχο ξνήο θαη κεγάινο αξηζκφο κηθξνξεκάησλ ηα νπνία ζπγθεληξψλνπλ ηηο επηθαλεηαθέο απνξξνέο θαηά ηνπο ρεηκεξηλνχο κήλεο. ιε ε πεξηνρή εκθαλίδεη πνιπζρηδέο θαη θπκαηνεηδέο αλάγιπθν θαη δηαζρίδεηαη απφ πνιπάξηζκα ξέκαηα ζπγθξνηψληαο πινχζην -40-

41 πδξνγξαθηθφ δίθηπν ζχλζεηεο παξάιιειεο θαη δελδξηηηθήο κνξθήο θαη ζρεκαηίδνληαο θαξάγγηα θαη βαζηέο ραξάδξεο. Σν κεγαιχηεξν θαξάγγη πνπ ζπλαληνχκε ζηελ Οίηε είλαη ην θαξάγγη ηνπ Γνξγνπνηάκνπ (αξραίνο Γχξαο), ελψ κηθξφηεξα θαη ζηελφηεξα θαξάγγηα είλαη ηνπ Γεξαθάξε, ηνπ Καθαβνξέκαηνο θαη ηνπ Κακαξηψηε. Γ.4. Κιίκα Σν θιίκα ηεο πεξηνρήο έρεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ Μεζνγεηαθνχ θιίκαηνο κε φιεο ηηο ελδηάκεζεο θιηκαηηθέο δηαθνξέο ηνπ ειιεληθνχ ρψξνπ. Μεγάιεο είλαη νη δηαθνξέο ηεο αηκνζθαηξηθήο θπθινθνξίαο ζε φιε ηελ πεξηνρή εμαηηίαο ηεο κνξθνινγίαο ηεο θαη θαλεξή είλαη ε άκεζε επίδξαζε ηεο ζάιαζζαο ηνπ Αηγαίνπ θαη ηνπ Δπβντθνχ θφιπνπ ζηε δηακφξθσζε ηνπ ηνπηθνχ θιίκαηνο. χκθσλα κε ην ζχζηεκα ηαμηλφκεζεο ηνπ Emberger ε πεξηνρή εληάζζεηαη ζηνλ χθπγξν βηνθιηκαηηθφ φξνθν κε ππφξνθν ρεηκψλα ήπην. Ζ Οίηε επίζεο βξίζθεηαη αλάκεζα ζηηο ηζφζεξκεο ησλ 17,5 θαη ησλ 18 ν C ζχκθσλα κε ηνλ ράξηε ησλ κέζσλ εηήζησλ ζεξκνθξαζηψλ ζην ρψξν ηεο Διιάδαο (Μαξηνιφπνπινο, 1982). ηελ πεξηνρή ηεο Οίηεο δελ ιεηηνπξγεί αληηπξνζσπεπηηθφο κεηεσξνινγηθφο ζηαζκφο. Γηα ηνπο ζθνπνχο ηεο παξνχζαο κειέηεο, ηα δεδνκέλα ιήθζεθαλ απ ην Γηαρεηξηζηηθφ ρέδην ηνπ Δζληθνχ Γξπκνχ Οίηεο (Καξέηζνο θ.α., 1996). ην ρέδην αλαθέξεηαη πσο ρξεζηκνπνηήζεθαλ κεηεσξνινγηθέο παξάκεηξνη πνπ πξνζδηνξίζηεθαλ απφ ηελ ζηαηηζηηθή επεμεξγαζία ησλ παξαηεξήζεσλ ησλ θιηκαηνινγηθψλ ζηνηρείσλ πνπ ειήθζεζαλ απφ ην Μεηεσξνινγηθφ ζηαζκφ ηεο Λακίαο (πνπ είλαη εγθαηεζηεκέλνο ζηα 17,4 κέηξα), γηα ηνλ νπνίν ππάξρεη ηθαλνπνηεηηθή θαηαγξαθή κεηεσξνινγηθψλ δεδνκέλσλ. εκεηψλεηαη επίζεο πσο ην πιήζνο ησλ ζηνηρείσλ κπνξεί λα ζεσξεζεί ηθαλνπνηεηηθφ ψζηε λα βγνπλ ζπκπεξάζκαηα γηα ηηο θιηκαηηθέο ζπλζήθεο ηεο πεξηνρήο. Δπίζεο ζα πξέπεη λα αλαθεξζεί πσο ν ζηαζκφο Λακίαο εθθξάδεη ζεξκνθξαζηαθέο ζπλζήθεο πνπ πξνζνκνηάδνπλ κε ηηο αληίζηνηρεο ησλ αλαηνιηθψλ ππσξεηψλ ηεο Οίηεο ησλ ηδίσλ πςνκέηξσλ, φρη φκσο ηεο θνηιάδαο ηνπ πεξρεηνχ. Δθηφο απφ ηνπο δχν πξναλαθεξφκελνπο πιήξεηο κεηεσξνινγηθνχο ζηαζκνχο ππάξρνπλ θαη ηξεηο βξνρνκεηξηθνί, νη νπνίνη είλαη ηεο Τπάηεο (286 κέηξα), ηνπ Μπξάινπ (600 κέηξα) -41-

42 θαη ηεο Καινζθνπήο (1000 κέηξα), δπζηπρψο νη δχν ηειεπηαίνη είλαη πεξηθεξεηαθνί, νπφηε θαη ε αληηθεηκεληθή εθηίκεζε ησλ ζπλζεθψλ πεξηνξίδεηαη. Ζ παξνχζα έξεπλα γηα ηελ νξληζνπαλίδα δηεμήρζε ζε πςφκεηξν απφ 1800 έσο 2150 κέηξα, νπφηε θαη ηα πεξηζζφηεξα ζηνηρεία γηα ην θιίκα εθεί είλαη ειιηπή, κηάο θαη φπσο αλαθέξζεθε παξαπάλσ, δελ ππάξρεη κεηεσξνινγηθφο ζηαζκφο ζηελ πεξηνρή ηεο Οίηεο θαη κάιηζηα ζε ηέηνηα πςφκεηξα. Μφλν γηα ηα θαηαθξεκλίζκαηα ππάξρεη αλαθνξά γηα ηηο ςειέο θνξπθέο ηνπ βνπλνχ, ε νπνία δίλεηαη πην θάησ. ηελ ζπλέρεηα αλαθέξνληαη πην αλαιπηηθά ζηνηρεία γηα ηελ ζεξκνθξαζία, ηα θαηαθξεκλίζκαηα θαη ηνπο αλέκνπο. Γ.4.1. Θεξκνθξαζία χκθσλα κε ηνλ δείθηε επεηξσηηθφηεηαο, ε πεξηνρή αλήθεη ζε κία δψλε επεηξσηηθφηεηαο πνπ θαηαιακβάλεη ηε Γπηηθή Διιάδα, ην ζχλνιν ζρεδφλ ηεο Πεινπνλλήζνπ, ηε λφηηα θαη αλαηνιηθή ηεξεά θαη ησλ ηξηψλ άθξσλ ηεο ρεξζνλήζνπ ηεο Υαιθηδηθήο. ε ζρέζε κε ηα δεδνκέλα ( ) ηνπ κεηεσξνινγηθνχ ζηαζκνχ Λακίαο, ν ζεξκφηεξνο κήλαο ζηελ πεξηνρή είλαη ν Ηνχιηνο κε κέζε ζεξκνθξαζία 26,9 ν C θαη αθνινπζεί ν Αχγνπζηνο κε 25,9 ν C, ελψ ν ςπρξφηεξνο κήλαο είλαη ν Ηαλνπάξηνο κε κέζε ζεξκνθξαζία 7,1 ν C θαη ν Φεβξνπάξηνο κε κέζε ζεξκνθξαζία 8,0 ν C. Σν κέζν εηήζην ζεξκνθξαζηαθφ εχξνο είλαη 23,6 ν C (Δ.Μ.Τ., 2010). Γηα ηα κεγαιχηεξα πςφκεηξα ηνπ βνπλνχ ε κέζε κεληαία ζεξκνθξαζία εθηηκάηαη απφ -3 ν C ηνλ ςπρξφηεξν κήλα σο 18 ν C ηνλ ζεξκφηεξν κήλα (Καξέηζνο θ.α., 2009). Γ.4.2. Καηαθξεκλίζκαηα Γ Βξνρνπηώζεηο χκθσλα κε ηα ζηνηρεία ( ) ηνπ κεηεσξνινγηθνχ ζηαζκνχ Λακίαο, ην κέζν εηήζην χςνο βξνρήο αλέξρεηαη ζε 570,60 mm ελψ ε κέγηζηε κέζε ηηκή παξαηεξείηαη θαηά ην κήλα Ννέκβξην θαη θζάλεη ηα 78,1 mm θαη ε ακέζσο κηθξφηεξε ηηκή ηνλ κήλα Γεθέκβξην κε 75,5 mm. Ο μεξφηεξνο κήλαο είλαη ν επηέκβξηνο κε 17,6 mm. Ζ αχμεζε ηνπ πςνκέηξνπ απμάλεη αλαινγηθά ηηο βξνρνπηψζεηο, αιιά θαηά ηε δηάξθεηα ηεο μεξήο πεξηφδνπ, ηζρπξφ ξφιν παίδεη ε γεσγξαθηθή ζέζε ηνπ κεηεσξνινγηθνχ ζηαζκνχ, ζε ζρέζε κε ηνπο βξνρνθφξνπο -42-

43 αλέκνπο. Αληίζεηα ηελ πγξή πεξίνδν, φηαλ νη θαηαζηάζεηο θαηξνχ είλαη γεληθεπκέλεο, ε γεσγξαθηθή ζέζε ηνπ ζηαζκνχ παίδεη ππνδεέζηεξν ξφιν. Οη πην ςειέο θνξπθέο ηεο Οίηεο δέρνληαη θαηαθξεκλίζκαηα πνπ εθηηκάηαη φηη αλέξρνληαη ζηα 1800 mm θαη ν θχξηνο νξεηλφο φγθνο πάλσ απφ ηα 1000 κέηξα, δέρεηαη βξνρέο πάλσ απφ 1200 mm. ζνλ αθνξά ηε γεσγξαθηθή θαηαλνκή ηεο βξνρήο, ζηε δηάξθεηα ηνπ έηνπο ε βφξεηα θαη δπηηθή πιεπξά, δέρεηαη πεξηζζφηεξεο βξνρνπηψζεηο θαηά 100 mm πεξίπνπ ζε ζρέζε κε ηε ΝΑ πιεπξά. Πηζαλφλ απηφ λα νθείιεηαη ζηελ πνξεία ησλ πθέζεσλ, πνπ αθνινπζνχλ θαηεχζπλζε απφ δπηηθά πξνο ηα αλαηνιηθά (Καξαπηπεξήο θαη Καηζνχιεο, 1969, Κνηίλε Εακπάθα, 1983). Μία δεχηεξε εξκελεία ηνπ θαηλνκέλνπ είλαη ην γεγνλφο ηνπ φηη ν πεξρεηφο, δεκηνπξγεί κηα καθξφζηελε θνηιάδα, πνπ θαίλεηαη φηη ιεηηνπξγεί ζαλ θπζηθή αχιαθα, πνπ θαηεπζχλεη ηελ θίλεζε ησλ βξνρνθφξσλ αεξίσλ καδψλ απφ ηα ΒΓ πξνο ηα ΝΑ. ηαλ ππάξρεη εμάιινπ θαη ζπλδπαζκφο θηλήζεσλ αεξίσλ καδψλ απφ ην Μαιηαθφ θφιπν, ηφηε εκθαλίδνληαη αλνδηθά ξεχκαηα πνπ απμάλνπλ ηηο βξνρνπηψζεηο αλάγιπθνπ. Σν πνζνζηφ ζρεηηθήο πγξαζίαο θπκαίλεηαη απφ 77,1% ην κήλα Γεθέκβξην σο 49,7% ηνλ Ηνχλην. Οη δπηηθέο πεξηνρέο ηνπ βνπλνχ είλαη πην πγξέο, φπσο αληίζηνηρα θαη ησλ κεγαιχηεξσλ πςνκέηξσλ, ελψ νη αλαηνιηθέο εκθαλίδνληαη μεξφηεξεο, δερφκελεο βέβαηα εληνλφηεξα ηε ζαιάζζηα επίδξαζε. Γ Υηνλνπηώζεηο χκθσλα κε ζηνηρεία ησλ κεηεσξνινγηθψλ ζηαζκψλ Καινζθνπήο, Μπξάινπ θαη Τπάηεο, ρηνλνπηψζεηο παξαηεξνχληαη κεηαμχ Οθησβξίνπ θαη Απξηιίνπ, κε πεξηζζφηεξεο εκέξεο ρηνλνζθεπνχο εδάθνπο ηνπο κήλεο Γεθέκβξην έσο Φεβξνπάξην. νβαξέο ρηνλνπηψζεηο εκθαλίδνληαη θαηά θαλφλα απφ ηνλ κήλα Γεθέκβξην θαη κεηά, κε κία ηάζε εμέιημεο ηνπ θαηλνκέλνπ πξνο ηελ άλνημε. Ζ αχμεζε ηνπ πςνκέηξνπ εληζρχεη ηηο ρηνλνπηψζεηο θαη αλαινγηθά ηελ ηάζε δηαηήξεζεο ηνπ ρηνληνχ επί ηνπ εδάθνπο. Σα ηειεπηαία ρηφληα δηαηεξνχληαη έσο ηηο αξρέο Ηνπλίνπ ζηηο ςειέο θνξπθέο ηνπ βνπλνχ θαη θαηά ζέζεηο πάλσ απφ ηα 1800 κέηξα. εκαζία έρεη θαη ην βάζνο ρηνληνχ, θαζψο κε κηα πνιχ αξαηή ρηνλφπησζε ηα πνπιηά κπνξεί λα ηξέθνληαη θάησ απφ ζακλάθηα, ελψ φηαλ ην ρηφλη είλαη πην ζαζχ, φρη. Χζηφζν, δελ ππάξρνπλ δεδνκέλα γηα ην βάζνο ρηνληνχ. -43-

44 Γ.4.3. Άλεκνη χκθσλα κε ηα δεδνκέλα ( ) απφ ηνλ κεηεσξνινγηθφ ζηαζκφ ηεο Λακίαο, νη άλεκνη πνπ είλαη εληάζεσο κεγαιχηεξεο ησλ 6 beaufort πλένπλ ην κέγηζην 1,3 κέξεο γηα ηνλ κήλα Απξίιην θαη αθνινπζεί ν κήλαο Ηνχληνο κε 0,9 κέξεο. Δπίζεο άλεκνη κεγαιχηεξνη ησλ 8 beaufort πλένπλ 0,1 κέξεο θαηά ηνλ κήλα Απξίιην θαη κφλν. Γεληθά ζηελ πεξηνρή θαίλεηαη φηη επηθξαηνχλ ήπηνη άλεκνη κε έληαζε κηθξφηεξε ησλ 4 beaufort. Οη επηθξαηέζηεξνη άλεκνη ζηελ πεξηνρή είλαη νη βνξεηνδπηηθνί (πγξή πεξίνδν Οθησβξίνπ Απξηιίνπ) θαη νη αλαηνιηθνί (μεξή πεξίνδν Μαΐνπ - επηεκβξίνπ) θαη ιηγφηεξν νη λνηηναλαηνιηθνί θαη νη βφξεηνη. Ζ άπλνηα ζπκκεηέρεη κε πςειά πνζνζηά (>85%), ελψ ν πιένλ λήλεκνο κήλαο εκθαλίδεηαη ν επηέκβξηνο θαη αθνινπζεί ν Οθηψβξηνο κε ηνλ Αχγνπζην. Γ.5. Υισξίδα θαη Βιάζηεζε ηελ επξχηεξε πεξηνρή ηεο Οίηεο παξαηεξείηαη κηα κεγάιε πνηθηιία δαζηθψλ θαη αλσδαζηθψλ ηχπσλ θπζηθψλ νηθνηφπσλ, πνπ ζπλδένληαη απφ πςειή ρισξηδηθή πνηθηιφηεηα θαη πινχην ζε ελδεκηζκνχο θαζψο θαη ζπκκεηνρή πνιιψλ πξνζηαηεπφκελσλ θπηηθψλ εηδψλ. Άμηα ινηπφλ απηή ε ηδηαηηεξφηεηα ηεο Οίηεο ηελ ραξαθηεξίδεη σο παξάδεηζνο ησλ βνηαληθψλ. Ζ θαησηέξσ πεξηγξαθή ηεο ρισξίδαο θαη βιάζηεζεο είλαη βαζηζκέλε θαηά θχξην ιφγν ζην Γηαρεηξηζηηθφ ρέδην Δζληθνχ Γξπκνχ Οίηεο (Καξέηζνο θ.α., 1996) θαζψο θαη ζην ρέδην Παξαθνινχζεζεο ηεο πεξηνρήο επζχλεο ηνπ Φνξέα Γηαρείξηζεο Δζληθνχ Γξπκνχ Οίηεο (Φνξέαο Γηαρείξηζεο Δ. Γ. Οίηεο, 2009). πλνιηθά έρνπλ θαηαγξαθεί 1149 είδε θαη ππνείδε θπηψλ. Απφ ηελ ρσξνινγηθή αλάιπζε ησλ ρισξηδηθψλ εηδψλ, αλαθέξεηαη φηη νη ρσξνινγηθέο ελφηεηεο πνπ κεηέρνπλ ζηε ρισξίδα ηνπ φξνπο είλαη: α. Δπξέσο εμαπισκέλα είδε (481), β. Μεζνγεηαθά είδε (434), γ. Βαιθαληθά είδε (157) θαη δ. Διιεληθά ελδεκηθά είδε (77). Σα πεξηζζφηεξα ελδεκηθά θπηά ηεο Οίηεο θχνληαη πάλσ απφ ηα 1400 κέηξα, ζηηο θνξπθέο θαη ηα νξνπέδηα, ιφγσ ηνπ κεγάινπ βαζκνχ απνκφλσζεο Ο ζπλνιηθφο αξηζκφο ησλ εηδψλ πνπ αμηνινγνχληαη ζεκαληηθά γηα ην φξνο Οίηε, κε βάζε ηελ έληαμε θαη πξνζηαζία ηνπο ζε εζληθνχο θαηαιφγνπο (Π.Γ. 67/81) θαη Red Data Book of Rare and Threatened Plants of Greece (1996) θαζψο θαη ζε -44-

45 Καηεγνξίεο Δπηθηλδπλφηεηαο ζχκθσλα κε Δπξσπατθνχο θαη Γηεζλείο Καηαιφγνπο, αλέξρεηαη ζε 99. Σν κνλαδηθφ ελδεκηθφ θπηφ ηεο Οίηεο είλαη ε Veronica oetaea, ην νπνίν εληνπίζηεθε γηα πξψηε θνξά απφ ηνλ Gustavsson (1978) θαη θχεηαη ζε ιηβάδηα πςνκέηξνπ 1800 κέηξσλ. χκθσλα κε ην κνληέιν Μεζνγεηαθήο νξφθσζεο (Ozenda, 1974, Μαπξνκκάηεο, 1980), ζην φξνο Οίηε παξαηεξνχληαη νη αθφινπζνη φξνθνη βιάζηεζεο κε ηα πξνζεγγηζηηθά πςνκεηξηθά ηνπο φξηα, φπσο πξνθχπηνπλ απφ ηελ εθαξκνγή καζεκαηηθψλ εμηζψζεσλ: Θεξκν-κεζνγεηαθφο φξνθνο βιάζηεζεο: κέηξα Μεζν-κεζνγεηαθφο φξνθνο βιάζηεζεο: κέηξα Τπεξ-κεζνγεηαθφο φξνθνο βιάζηεζεο: κέηξα Οξεηλφο-κεζνγεηαθφο φξνθνο βιάζηεζεο: κέηξα Οξν-κεζνγεηαθφο φξνθνο βιάζηεζεο: κέηξα ηε ζπλέρεηα αθνινπζεί ιεπηνκεξήο αλαθνξά γηα ηνπο δχν ηειεπηαίνπο νξφθνπο βιάζηεζεο ζηελ Οίηε, δηφηη καο ελδηαθέξνπλ άκεζα ιφγσ ηφπνπ δηεμαγσγήο ηεο παξνχζαο κειέηεο θαη ηδηαίηεξε ζεκαζία ζα δνζεί ζε πεξηνρέο πάλσ απφ ην φξην ηνπ δάζνπο (1700+ κέηξα), θαζψο ε Πεξηνρή Μειέηεο βξίζθεηαη εμ νινθιήξνπ πάλσ απφ ηα 1800 κέηξα πςφκεηξν. Οξεηλφο-κεζνγεηαθφο φξνθνο βιάζηεζεο ηα πιαίζηα ηνπ νξεηλνχ-κεζνγεηαθνχ νξφθνπ βιάζηεζεο ηεο Οίηεο εκθαλίδνληαη θπξίσο δάζε θεθαιιεληαθήο ειάηεο Abies cephalonica (ζε πςφκεηξα πνπ αλέξρνληαη γεληθά έσο ηα 1700 κέηξα, αλ θαη ζε νξηζκέλεο ζέζεηο, ζπζηάδεο ειάηεο παξαηεξνχληαη κέρξη ηα 1900 κέηξα), ελψ απφ ηα κεζαία ηκήκαηά ηνπ θπηνθνηλσλίεο αλσδαζηθήο βιάζηεζεο (νη ζπγγξαθείο απνθεχγνπλ ζπλεηδεηά ηνπο φξνπο ππαιπηθή θαη αιπηθή βιάζηεζε ιφγσ ηνπ ακηγνχο Μεζνγεηαθνχ ραξαθηήξα ηνπ φξνπο Οίηε) θάλνπλ ηελ εκθάληζή ηνπο θαη γηα ηηο νπνίεο ζα γίλεη εθηελέζηεξε αλαθνξά ζηελ παξάγξαθν γηα ηνλ νξν-κεζνγεηαθφ φξνθν βιάζηεζεο. Ζ θπξίαξρε θπηνθνηλσλία πνπ απαληάηαη φπσο κφιηο αλαθεξζήθακε, ζηνλ νξεηλφ φξνθν, είλαη ηα δάζε θεθαιιεληαθήο ειάηεο Abies cephalonica. Απηά θαηαιακβάλνπλ ηε κεγαιχηεξε επηθάλεηα δαζηθήο βιάζηεζεο ζην φξνο Οίηε. Σα πςνκεηξηθά ηνπο φξηα θαηαλνκήο θπκαίλνληαη απφ ηα 700 έσο ηα 1700 (-1900 κέηξα), εμαπιψλνληαη επνκέλσο απφ ηα κεζαία επίπεδα ηνπ κεζν-κεζνγεηαθνχ νξφθνπ βιάζηεζεο έσο ηα αλψηεξα φξηα ηνπ νξεηλνχ-κεζνγεηαθνχ νξφθνπ -45-

46 βιάζηεζεο. Σα δάζε ειάηεο κε αλνηρηή ή κέηξηα θιεηζηή δνκή θάλνπλ ηελ εκθάληζή ηνπο απφ ηα 700 κέηξα πςφκεηξν θαη ε παξνπζία θιεηζηψλ δαζνζπζηάδσλ αξρίδεη ζε πςφκεηξα κεγαιχηεξα ησλ κέηξσλ. Πάλσ απφ ηα 1700 κέηξα δελ παξαηεξνχληαη δάζε ειάηεο θιεηζηήο δνκήο, αιιά ε ζπλέρεηά ηνπο δηαζπάηαη θαη απαληψληαη κηθξέο (θαηέρνπλ κηθξή επηθάλεηα) δηαζπαζκέλεο δνκήο ζπζηάδεο θαη κεκνλσκέλα άηνκα ειάηεο, ηφζν ιφγσ ηεο επηθξάηεζεο ζε αλψηεξα πςφκεηξα αθξαίσλ βηνθιηκαηηθψλ ζπλζεθψλ, φζν θπξίσο αλζξσπνγελψλ παξαγφλησλ πνπ έρνπλ απφ ην παξειζφλ έσο ζήκεξα δξάζεη κε απνηέιεζκα ηελ αληηθαηάζηαζε ησλ θπζηθψλ δαζννξίσλ θαη ηνλ ππνβηβαζκφ ηνπο θαηά κέηξα πςνκεηξηθά. ε ζέζεηο βξαρψδεηο αζβεζηνιηζηθέο ζηα αλψηεξα δελδξνφξηα κε κεκνλσκέλα άηνκα θεθαιιεληαθήο ειάηεο επηθξαηνχλ πηεξηδψλεο κε θπξίαξρν είδνο ην Pteridium aquilium. Γελ ζα γίλεη πεξαηηέξσ αλαθνξά γηα ηα δάζε θεθαιιεληαθήο ειάηεο δηφηη δελ απνηεινχλ ηκήκα θαηαγξαθήο ηεο παξνχζαο έξεπλαο, αιιά θαη γηαηί ε θχξηα παξνπζία ηνπο είλαη θάησ απφ ηα 1700 κέηξα. Χζηφζν έγηλε απηή ε ζχληνκε αλαθνξά, πξψηνλ δηφηη θάπνηεο απφ ηηο γξακκηθέο δηαδξνκέο (line transects) έγηλαλ ζε ζρεηηθά θνληηλέο απνζηάζεηο απφ κεκνλσκέλα δέληξα ή ζπζηάδεο, νπφηε θαη επεξεαδφηαλ θαη θαηά δεχηεξνλ νη ζπζηάδεο θαη ηα κεκνλσκέλα έιαηα απνηεινχλ αλαπφζπαζην ζηνηρείν ηνπ ηνπίνπ θαη ηεο βιάζηεζεο ηεο ππαιπηθήο θαη αιπηθήο δψλεο ηεο Οίηεο θαη ίζσο θάπνηα είδε παλίδαο λα είλαη ζπλδεδεκέλν κε ην ζηνηρείν απηφ. Οξν-κεζνγεηαθφο φξνθνο βιάζηεζεο ε απηφ ηνλ φξνθν ζα γίλεη πην εθηελή αλαθνξά, δηφηη θαηαιακβάλεη φιε ηελ πεξηνρή θάιπςεο ηεο παξνχζαο έξεπλαο. ηε ζχλζεζε ηνπ κσζατθνχ ηεο αλσδαζηθήο βιάζηεζεο πνπ εκθαλίδεηαη κε ζπλέρεηα πάλσ απφ ηα 1700 κέηξα θαη σο κηθξέο θειίδεο εμσδαζηθήο βιάζηεζεο εληφο ησλ νξίσλ εμάπισζεο ηεο θιηκαηηθήο θιίκαμ δαζηθήο βιάζηεζεο ηνπ νξεηλνχκεζνγεηαθνχ νξφθνπ βιάζηεζεο ή θαη ησλ ζακλψλσλ απφ ππνβάζκηζε ζε θαηψηεξα πςφκεηξα (απφ ηα 1500 κέηξα) ζπκκεηέρνπλ νη ηέζζεξηο αθφινπζνη θπζηνγλσκηθνί ηχπνη βιάζηεζεο: Α. «ηεππφκνξθα» ιηβάδηα (pelouses ecorchees) ηνλ ηχπν απηφ έγηλαλ νη πεξηζζφηεξεο κεηξήζεηο ηεο παξνχζαο έξεπλαο. -46-

47 Σα ζηεππφκνξθα ιηβάδηα ραξαθηεξίδνληαη απφ ηελ θπξηαξρία αγθαζσηψλ ρακαίθπησλ ζε ζθαηξφκνξθεο ή πξνζθεθαινεηδείο απνηθίεο, απφ ηελ επξεία εκθάληζε γπκλνχ εδάθνπο αλάκεζα ζηνπο ζπζαλφκνξθνπο ζρεκαηηζκνχο κε αγξσζηψδε θαη απφ κέηξηα αζθνχκελε βφζθεζε ζηε δηάξθεηα ηνπ θαινθαηξηνχ. Πξφθεηηαη γηα ιηβάδηα πνπ εμαπιψλνληαη θαηά θαλφλα πάλσ απφ ηα δαζνφξηα θαη παξνπζηάδνπλ ηδηαίηεξα θπζηνγλσκηθά εδαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ζηελ πεξηνρή ηεο Μεζνγείνπ, γεγνλφο πνπ νδήγεζε ζηελ αλάγθε νκαδνπνίεζήο ηνπο κε ην θπζηνγλσκηθφ πνηνηηθφ ραξαθηεξηζκφ ησλ pelouses ecorchees ή «ζηεππφκνξθσλ ιηβαδηψλ» (φπσο ηνλ απνδίδεηαη ζηα ειιεληθά απφ ηνπο ζπγγξαθείο), φξνο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα πξψηε θνξά απφ ηνλ Maire (1924) θαη ηεθκεξηψζεθε ζηε ζπλέρεηα απφ ηνπο Quezel (1964), Barbero, Bonin and Quezel (1971, 1975), Γεκφπνπιν (1993), Georgiadis and Dimopoulos (1993). ηε δηακφξθσζε ηεο θπζηνγλσκίαο ησλ νξεηλψλ- θαη νξν-κεζνγεηαθψλ απηψλ ηνπίσλ ηνπ φξνπο Οίηε θπξίαξρν ξφιν παίδνπλ ηα πνιπεηή αγξσζηψδε (Festuca sp., Sesleria sp., Stipa sp. θ.α.) κε ηα ρακαίθπηα πξνζθεθαινεηδνχο αλάπηπμεο (Astragalus sp., Marrubium sp., Sideritis sp. θ.α.) θαζψο θαη δηάθνξα ρακειά λαλνθαλεξφθπηα (Juniperus sp., Daphne oleoides, Rosa sp., Berberis sp., Prunus sp. θ.α.). Σα «ζηεππφκνξθα ιηβάδηα» ηνπ φξνπο Οίηε πνπ θαηαιακβάλνπλ ηηο κεγαιχηεξεο επηθάλεηεο ηνπ κσζατθνχ ηεο αλσδαζηθήο βιάζηεζεο ηνπ φξνπο, εληάζζνληαη ζηελ θιάζε θαη ηάμε Daphno Festucetea (-etalia) θαη κπνξνχλ λα δηαθξηζνχλ νη θπηνθνηλσλίεο εληφο ηξηψλ δηαθνξεηηθψλ ζπλελψζεσλ: Stipo-Morinion, Eryngio- Bromion θαη Astragalo-Seslerion. Σα θπηηθά είδε πνπ πξνζδίδνπλ ηελ ηδηαίηεξε θπζηνγλσκία ησλ «ζηεππφκνξθσλ» ιηβαδηψλ ηνπ φξνπο Οίηε ζηηο επηκέξνπο ζπλελψζεηο είλαη ηα αθφινπζα: Daphne oleoides, Acantholimon echinus ssp. echinus, Astragalus thracicus ssp. parnassi, Astragalus sempervirens ssp. cephalonicus, Festuca alpina ssp. briquetii, Festuca jeanpertii, Festuca varia, Koeleria lobata, Geranium subcaulescens, Asyneuma limonifolium, Stipa pennata ssp. pulcherrima, Melica ciliata, Morina persica, Scutellaria rupestris ssp. adenotricha, Eryngium amethystinum, Bromus cappadocicus ssp. lacmonicus, Campanula spatulata ssp. spatulata, Cardus timoleus ssp. armatus, Sesleria tenerimma, Trinia frigida, Viola graeca, Veronica austriaca, Asperula boissieri, Veronica thymifolia, Draba lacaitae, Iberis sempervirens. -47-

48 Β. Βιάζηεζε Αζβεζηνιηζηθψλ βξάρσλ Αλαθεξφκελνη ζηνπο αζβεζηνιηζηθνχο βξάρνπο, ελλννχκε θπξίσο ηνπο θαηαθφξπθνπο βξάρνπο κε ηε κνξθή ηνηρψκαηνο ή βξαρψδνπο θαησθέξεηαο ηνπ φξνπο (απφηνκεο θιίζεηο ή απφθξεκλεο επηθάλεηεο), αιιά θαη ηνπο βξαρψδεηο βηφηνπνπο κε κέηξηεο έσο ηζρπξέο θιίζεηο. Οη θπηνθνηλσλίεο αζβεζηνιηζηθψλ βξάρσλ ηεο Οίηεο αλ θαη δελ είλαη κειεηεκέλεο θπηνθνηλσληνινγηθά, απνδίδνληαη ζε αλσηέξνπ επηπέδνπ syntaxa κε βάζε ηηο παξαηεξήζεηο ησλ ζπγγξαθέσλ. Οη βξαρφθηιεο θπηνθνηλσλίεο ηνπ νξεηλνχ- θαη νξν-κεζνγεηαθνχ νξφθνπ βιάζηεζεο εληάζζνληαη ζηελ ζπλέλσζε Silenion auriculatae, ηελ ηάμε Potentilletalia speciosae θαη ηελ θιάζε Asplenietea trichomanis. Οη βξαρφθηιεο θπηνθνηλσλίεο ραξαθηεξίδνληαη απφ ηε ζπκκεηνρή εηδψλ κε πςειφ βαζκφ βηνγεσγξαθηθνχ ελδηαθέξνληνο, θαζψο ν αξηζκφο ησλ ελδεκηθψλ ηνπο taxa είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο θαη ν βαζκφο θπηνθάιπςεο είλαη πάληα πνιχ αζζελήο. Δίδε πνπ ζπλαληψληαη ζηηο βξαρφθηιεο θπηνθνηλσλίεο ηνπ φξνπο Οίηε είλαη ηα αθφινπζα: Asplenium trichomanes, Pterocephalus perennis ssp. perennis, Cystopteris fragilis, Sedum dasyphyllum, Sedum magellelense, Sempervivum marmoreum, Inula candida, Campanula versicolor, Potentilla speciosa, Achillea holosericea, Achillea ageratifolia, Scrophularia heterophylla, Saxifraga sempervirum, Cerastium banaticum, Hieracium pannosum θ.α. Γ. Βιάζηεζε ζαξψλ ηε βιάζηεζε ησλ ζαξψλ ζπκκεηέρεη επίζεο ρακειφο αξηζκφο θπηηθψλ taxa κε πςειφ βηνγεσγξαθηθφ ελδηαθέξνλ, θαζψο ηα θπηά πνπ απνηθίδνπλ ηέηνηνπ είδνπο βηνηφπνπο ππφθεηληαη ζε ηδηαίηεξα δξηκείο νηθνινγηθέο ζπλζήθεο (κεραληθή δπζθνιία ζηήξημεο ζην έδαθνο, έιιεηςε λεξνχ, αθξαίεο κεηαβνιέο ηεο ζεξκνθξαζίαο). Οη αζβεζηνιηζηθέο ζάξεο δελ είλαη ηφζν ζπρλέο πάλσ ζην φξν Οίηε θαη απαληψληαη ζπλήζσο εληφο ηνπ νξεηλνχ- (ζηα αλψηεξα πςνκεηξηθά επίπεδα) θαη ηνπ νξνκεζνγεηαθνχ νξφθνπ βιάζηεζεο. ηε ζχλζεζε ησλ θπηνθνηλσληψλ ησλ ζαξψλ ηνπ φξνπο Οίηε ζπκκεηέρνπλ ηα αθφινπζα είδε ηεο ζπλέλσζεο Silenion caesiae, ηεο ηάμεο Drypetalia spinosae θαη ηεο θιάζεο Drypetea spinosae: Silene caesia, Euphorbia hemiariifolia, Euphorbia deflexa, Senecio thapsoides, Aethionema saxatile ssp. graecum, Ranunculus brevifolius, Silene multicanlis, Dianthus integer ssp. minutiflom θ.α. -48-

49 Γ. Βιάζηεζε «μπξηζκέλσλ» ή «απνςηισκέλσλ» ρηνλφθηισλ ιηβαδηψλ (pelouses rasees) Πξφθεηηαη γηα βηνηφπνπο πνπ απαληψληαη ζηα Μεζνγεηαθά φξε πνπ απνηθίδνληαη απφ ηδηφκνξθε θπηνθάιπςε θαη ραξαθηεξίδνληαη απφ ηα αθφινπζα γλσξίζκαηα: αβαζείο επηρσκαησκέλεο θνηιφηεηεο ζε νξηδφληηα ή πνιχ κηθξήο θιίζεο εδάθε, χπαξμε νξηζκέλνπ βαζκνχ εδαθνγέλεζεο, δηαηήξεζε ηεο ρηνλνθάιπςεο κέρξη πεξίπνπ ηα κέζα Ηνπλίνπ ή θαη Ηνπιίνπ, φςε ελφο ιείνπ θαη ππθλνχ ριννηάπεηα, πςειφ πνζνζηφ ζρεηηθήο πγξαζίαο ζηε δηάξθεηα ηνπ θαινθαηξηνχ πνπ ζπληεξείηαη απφ ηελ ηήμε ηνπ ρηνληνχ. Παξά ην γεγνλφο φηη νη θπηνθνηλσλίεο απηψλ ησλ ιηβαδηψλ δελ είλαη γλσζηέο απφ ηελ πξνο κειέηε πεξηνρή, ηα θπηά πνπ θαίλεηαη λα ζπκκεηέρνπλ ζηε ρισξηδηθή ηνπο ζχλζεζε είλαη ηα παξαθάησ: Alopecurus gerardii, Trifolium parnasii, Ranunculus sartorianatus, Herniaria parnassica, Hieracium hopeanum, Hieracium cymosum ssp. sabinun, Lotus corniculatus, Nardus stricta. Απφ ζπληαμηλνκηθή άπνςε ηα ιηβάδηα απηά κε ρηνλνζηξψζεηο εληάζζνληαη ζηε ζπλέλσζε Trifolium parnassi, ηελ ηάμε Trifolietalia parnassi θαη ηελ θιάζε Caricetea curvulae. Γ.6. Υξήζεηο γεο ζηελ Οίηε Βαζηθέο ρξήζεηο γεο ζην ζχλνιν ηνπ νξεηλνχ φγθνπ ηεο Οίηεο είλαη νη βνζθφηνπνη λνκαδηθήο θηελνηξνθίαο πνπ απνηεινχλ ην 35-40% ηεο ζπλνιηθήο έθηαζήο ηεο, ηα δάζε 25-34%, πνπ εληφο απηψλ αζθνχληαη νη ζεκαληηθφηεξεο νηθνλνκηθέο δαζηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη νη θαιιηεξγνχκελεο εθηάζεηο 19,6%. Ο ππξήλαο θαη ε πθηζηάκελε πεξηθεξεηαθή δψλε ηνπ Δζληθνχ Γξπκνχ θαηέρνπλ ην 15%. Σα κηθξφηεξα πνζνζηά θαηέρνπλ νη πδάηηλεο επηθάλεηεο, κε 2,5% θαη νη νηθηζκνί κε 2,7%. Γ.7. Αλζξσπνγελείο επηδξάζεηο ηελ Οίε, ε εμφξπμε ηνπ βσμίηε, ζηηο πεξηνρέο Γχν Βνπλά θαη Μεμηάηεο απνηέιεζαλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο δαζηθέο ππξθαγηέο, ηελ παξάλνκε πινηνκία θαη -49-

50 ζήξα, ηελ βφζθεζε θαη ηελ αλεμέιεγθηε δηάζεζε ησλ απνξξηκκάησλ, ηηο ζεκαληηθφηεξεο απφ ηηο πηέζεηο ζηα θπζηθά νηθνζπζηήκαηά ηεο. Ηδηαίηεξα, ε εθκεηάιιεπζε ησλ θνηηαζκάησλ βσμίηε, πινπνηήζεθε ζηηο πεξηζζφηεξεο ησλ πεξηπηψζεσλ, κε πιεκκειή ζρεδηαζκφ θαη πξνθάιεζε αιινηψζεηο ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ ηεο πεξηνρήο θπξίσο κε ηηο εθζθαθέο, ηα κέησπα ζεξάγγσλ (ζηνψλ) θαη ηηο εθηεηακέλεο ελαπνζέζεηο «ζηείξσλ» πιηθψλ θαη έρνπλ νδεγήζεη ζηελ θαηάιεςε ή ηελ απνςίισζε ηκεκάησλ δαζψλ θαη δαζηθψλ εθηάζεσλ, ζηε δηαθνπή ηεο θπζηθήο ζπλέρεηαο ηνπ γήηλνπ αλάγιπθνπ θαη ζηελ αιιαγή ησλ θπζηθψλ γεσκνξθνινγηθψλ δηεξγαζηψλ. ηηο αιινηψζεηο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο πξνζηίζεηαη θαη ην ππθλφ δίθηπν νδψλ πξνζπέιαζεο ησλ κεηαιιείσλ. Δμάιινπ, ν δηακπεξήο νδηθφο άμνλαο Καζηαληάο Παχιηαλεο, επηηξέπεη ηελ εχθνιε πξφζβαζε ζην ζχλνιν ησλ νξνπεδίσλ ηεο Οίηεο. Πξαθηηθά ε απνπζία ειέγρνπ θαη έιιεηςε ελεκέξσζεο ησλ επηζθεπηψλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ εθηφο δξφκνπ θίλεζε ησλ ηξνρνθφξσλ, απεηιεί κε θαηαζηξνθή ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ίζσο βηνηφπνπο ησλ ιηβαδηψλ (Καξέηζνο θ.α., 2009). Γ.8. Σύπνη Οηθνηόπσλ Natura 2000 ζηελ Οίηε Γ.8.1. Οηθόηνπνη Natura 2000 ζηελ Οίηε χκθσλα κε ηα ζηνηρεία ηεο εζληθήο βάζεο δεδνκέλσλ γηα ηνπο Σφπνπο Κνηλνηηθήο εκαζίαο ηνπ Γηθηχνπ NATURA 2000, ζηελ πεξηνρή NATURA GR ηεο Οίηεο έρνπλ αλαγλσξηζζεί 13 ηχπνη νηθνηφπσλ πνπ έρνπλ ζπκπεξηιεθζεί ζην παξάξηεκα Η ηεο Οδεγίαο 92/43/ΔΔ. Οη ηχπνη απηνί είλαη νη: 1. Αζβεζηνιηζηθά βξαρψδε πξαλή κε ραζκνθπηηθή βιάζηεζε (8216), 0,0003%. 2. Δλδεκηθά νξεηλά κεζνγεηαθά ρέξζα εδάθε κε αθαλζψδεηο ζάκλνπο (4090), 6,5%. 3. Μεζνγεηαθά επνρηαθά ηέικαηα, (3170*), 0,003%. 4. Πινχζηνη ζε είδε ιεηκψλεο κε Nardus, ζε ππξηηηθφ ππφζηξσκα ηεο νξεηλήο πεξηνρήο (θαη ππννξεηλήο πεξηνρήο, ζηελ επεηξσηηθή Δπξψπε) (6230), 7,6%. 5. Αιπηθά θαη ππαιπηθά ρέξζα εδάθε (4060), 3,5%. 6. Δλδεκηθά δάζε ηεο Μεζνγείνπ κε άξθεπζνπο (Juniperus spp.) (9563*), 1,4%. 7. Γάζε ειηάο θαη ραξνππηάο (9320), 4,7%. -50-

51 8. Γάζε αξηάο Quercus ilex (9340), 3,5%. 9. Γάζε αλαηνιηθήο πιαηάλνπ Platanus orientalis (92C0), 1,3%. 10. Δπηξνθηθέο πςειέο πφεο (6430), 0,3%. 11. Βαιθαληθνί ιηζψλεο (8140), 0,0006%. 12. Αζβεζηνιηζηθά βξαρψδε πξαλή κε ραζκνθπηηθή βιάζηεζε (8218), 0,4%. 13. Μεζνγεηαθά δάζε πεχθεο κε ελδεκηθά είδε καχξεο πεχθεο (9536*), 0,2%. Δπίζεο ζηελ Οίηε έρνπλ αλαγλσξηζζεί θαη 2 αθφκε ηχπνη νηθνηφπσλ πνπ δελ είλαη ηνπ Παξαξηήκαηνο Η ηεο Οδεγίαο 92/43. Απηνί είλαη νη: 1. Γάζε Διιεληθήο Διάηεο (Abies cephalonica) (951Β), 64,4%. 2. Θεξκφθηια δξπνδάζε ηεο Αλ. Μεζνγείνπ θαη ηεο Βαιθαληθήο (924Α), 0,1%. Γ.8.2. Οηθόηνπνη Natura 2000 ζηελ Πεξηνρή Μειέηεο ηελ Πεξηνρή Μειέηεο ηεο ππαιπηθήο θαη αιπηθήο δψλεο ( κέηξα) ηεο Οίηεο ζπλαληνχκε νθηψ απφ ηνπο παξαπάλσ ηχπνπο νηθνηφπσλ. Καη απφ ηνπο νθηψ, ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο έξεπλαο δηεμήρζε ζηνπο πέληε. ηελ Πεξηνρή Μειέηεο θπξηαξρνχλ ηα ελδεκηθά νξεηλά κεζνγεηαθά ρέξζα εδάθε κε αθαλζψδεηο ζάκλνπο, νη πινχζηνη ζε είδε ιεηκψλεο κε Nardus ζε ππξηηηθφ ππφζηξσκα ηεο νξεηλήο πεξηνρήο, ηα αιπηθά θαη ππναιπηθά ρέξζα εδάθε θαη ηα αζβεζηνιηζηθά βξαρψδε πξαλή κε ραζκνθπηηθή βιάζηεζε. Καηά ζέζεηο θαη ζε πνιχ κηθξά πνζνζηά ππάξρνπλ Μεζνγεηαθά επνρηαθά ηέικαηα, κεκνλσκέλνη ή ζε κηθξέο ζπζηάδεο ηεο Μεζνγείνπ άξθεπζνη (Juniperus spp.) θαη επηξνθηθέο πςειέο πφεο φπνπ ππάξρεη θαη παξνπζία λεξνχ (θπξίσο ξπάθηα). Σέινο, ε πεξηνρή κειέηεο πεξηθιείεηαη απφ δάζε ειάηεο (Abies cephalonica), ελψ αξθεηέο θαη δηάζπαξηεο είλαη νη δηαζπαζκέλεο δνκήο ζπζηάδεο εληφο ηεο πεξηνρήο. Ζ παξνπζία ηνπ βέβαηα απφ ηα κέηξα θαη κεηά αξρίδεη λα κεηψλεηαη αηζζεηά, σζηφζν φκσο κεκνλσκέλα ή πνιχ αξαηά δέληξα ζε δηάθνξα ζεκεία δίλνπλ ηελ παξνπζία ηνπο έσο θαη πςφκεηξν 1950 κέηξα πεξίπνπ. Ζ κείσζε απηή νθείιεηαη ζηελ επηθξάηεζε αθξαίσλ βηνθιηκαηηθψλ ζπλζεθψλ ζε απηά ηα πςφκεηξα, αιιά θπξίσο ζε αλζξσπνγελείο παξάγνληεο πνπ έρνπλ δξάζεη απφ ην παξειζφλ έσο ζήκεξα θαη ζα ηνπο αλαιχζνπκε ζηελ επφκελε παξάγξαθν. -51-

52 Γ.9. Σν ππαιπηθό θαη αιπηθό ηνπίν ηεο Οίηεο Ζ ππαιπηθή θαη αιπηθή δψλε ηεο Διιάδαο θαηαιακβάλεη ζηξέκκαηα, απφ απηά, ηα αλήθνπλ ζηελ Οίηε. Ζ Οίηε δειαδή εθπξνζσπεί ην 1,4% ησλ ππαιπηθψλ θαη αιπηθψλ δσλψλ ηεο ρψξαο. ηελ ππαιπηθή δψλε βξίζθεηαη ην φξην ηνπ δάζνπο ηνπ βνπλνχ κε αξθεηά επίπεδα ιηβάδηα θαη κηθξέο ιίκλεο, ελψ ζηελ αιπηθή δψλε θπξηαξρνχλ ηα ιηβάδηα θαη νη βξαρψδεηο εμάξζεηο. Ζ Πεξηνρή Μειέηεο ραξαθηεξίδεηαη γεληθά απφ ηελ έληνλε αλζξσπνγελή επίδξαζε. Απφ αξραηνηάησλ ρξφλσλ ε παξνπζία ηνπ αλζξψπνπ ζηελ πεξηνρή ππήξμε ζπλερήο θαη ε ζεκεξηλή φςε ηνπ ηνπίνπ πξνέθπςε κεηά απφ πινηνκίεο, ππξθαγηέο θαη βνζθή. Δάλ εμαηξέζνπκε ηηο θπζηθέο ππξθαγηέο πνπ νθείινληαη ζε θεξαπλνχο, ηα ππφινηπα αίηηα αιιαγήο ηνπ ηνπίνπ είλαη θαηά βάζε αλζξψπηλα, πνπ δεπηεξεπφλησο επέηξεςαλ ηελ εμέιημε ησλ θαηλνκέλσλ αιιαγήο. Έηζη ην ζχγρξνλν ηνπίν είλαη απνηέιεζκα ηνπ θχθινπ δξάζεο αηηίνπ απνηειέζκαηνο. Ζ ηζνξξνπία ησλ θπζηθψλ ζηνηρείσλ εθθξάδεηαη κε κία δπλακηθή πνπ απφ ην έλα κέξνο ε θπζηθή ηάζε δηαδνρήο νδεγεί ην νηθνζχζηεκα ζε ζχλζεηεο θαη πεξηζζφηεξν ζηαζεξέο κνξθέο δάζνπο θαη απφ ην άιιν ν αλζξψπηλνο παξάγνληαο νδεγεί ζηελ αληίζεηε θαηεχζπλζε ηεο απνδάζσζεο θαη ζε απινχζηεξεο θαη ιηγφηεξν ζηαζεξέο κνξθέο ιηβαδηψλ, ζακλψλσλ θαη θξπγάλσλ. Ζ χπαξμε κεκνλσκέλσλ αηφκσλ ειάηεο αθφκε θαη ζηα κεγαιχηεξα πςφκεηξα ηνπ φξνπο δειψλεη ηελ πξφηεξε παξνπζία δάζνπο (Καξέηζνο θ.α., 1996). Μία απφ ηηο πξναλαθεξζείζεο αλζξψπηλεο επεκβάζεηο θαη αξθεηά κεγάιεο ζεκαζίαο είλαη θαη ε βφζθεζε. Γξαζηεξηφηεηα πνπ πξέπεη λα αζθνχηαλ αελάσο απφ ηελ αξραηφηεηα έσο ζήκεξα. Ζ εηθφλα ησλ ςεπδαιπηθψλ θπξίσο ιηβαδηψλ ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηελ άζθεζε ηεο βφζθεζεο ζην ρψξν θαη ζην ρξφλν. Σα αλσδαζηθά πεξηβάιινληα κε ηηο γπκλέο θνξπθέο, ηα αξαηά ζακλνιίβαδα θαη ηα πννιίβαδα, είλαη απνηέιεζκα ζπλδπαζκνχ εθρεξζψζεσλ, ππξθαγηψλ θαη βνζθήο. Ζ έληαζε απηήο ηεο δξαζηεξηφηεηαο είρε ζαλ απνηέιεζκα ηελ ππνρψξεζε ησλ δαζψλ θαη αληηθαηάζηαζε ησλ θπζηθψλ δαζννξίσλ κε ππνβηβαζκφ ηνπο θαηά κέηξα πςνκεηξηθά, θαη ζε πεξηπηψζεηο ηζρπξφηεξσλ θιίζεσλ ζε ζπλεπηθνπξία κε ηε θχζε ηνπ κεηξηθνχ πεηξψκαηνο, ηελ δεκηνπξγία εθηεηακέλσλ δηαβξσζηγελψλ πεξηνρψλ (Καξέηζνο θ.α., 1996). Ζ θπζηθή ηάζε ζηα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα θαη δηάθελα είλαη ε απνθαηάζηαζε ηνπ δάζνπο θαη εθθξάδεηαη απφ ηελ δεηιή εκθάληζε αηφκσλ ειάηεο κέζα ζηνλ -52-

53 πξνζηαηεπηηθφ ζαιιφ ησλ Ναλφθεδξσλ Juniperus communis nana. Ζ δεκηνπξγία ησλ αξρηθψλ ζπζηάδσλ ζα παξείρε θπζηθά ην δαζνγελέο πξνζηαηεπηηθφ πεξηβάιινλ πνπ απαηηείηαη γηα ηελ ζηαζεξνπνίεζε θαη επέθηαζε ηνπ δάζνπο. Δίλαη βέβαην φηη έλα θαζεζηψο απφιπηεο πξνζηαζίαο ζα νδεγνχζε ζηε δηαδνρή ησλ ιηβαδηψλ απφ έλα δάζνο ειάηεο. Ζ δηαηήξεζε ή φρη ησλ ζεκεξηλψλ ςεπδαιπηθψλ ιηβαδηψλ είλαη έλα ζέκα πνπ ρξεηάδεηαη εηδηθνχο ρεηξηζκνχο δηφηη ε δάζσζή ηνπο ζα νδεγνχζε ζε αθαληζκφ άιισλ εηδψλ πνπ ελδεκνχλ ζηελ πεξηνρή (Καξέηζνο θ.α., 1996). Ο ηεθηνληζκφο ηεο πεξηνρήο «άπισζε» ην θιχζρε κεηαμχ ησλ αζβεζηνιηζηθψλ θνξπθψλ θαη δεκηνχξγεζε ηα νκαιά, ινθψδε νξνπέδηα. Σα ζεκαληηθφηεξα θαη πςειφηεξα είλαη ην νξνπέδην ηεο Σζνπκαλφιαθθαο, ηνπ Βιίηνπ θαη ησλ Ληβαδηψλ. Σν πξψην βξίζθεηαη θάησ απφ ηελ νκψλπκε θνξπθή, είλαη ην ςειφηεξν φισλ (2000 κέηξα) θαη έρεη κηθξή θαηαβφζξα απαγσγήο ησλ λεξψλ. Σν δεχηεξν βξίζθεηαη βνξεηνδπηηθά ηεο θνξπθήο Πχξγνο θαη κεηαμχ ησλ θνξπθψλ Βιηηνηζνχκαξν, Εακπηνηζνχκαξν θαη Αεηφ, γχξσ ζηα 1900 κέηξα. Σν νξνπέδην έρεη λεξά θαη αζθείηαη ζε απηφ ζεκαληηθή λνκαδηθή βνζθή, επίζεο ππάξρεη θαη κηθξή «δνιίλε». Σέινο, ην νξνπέδην ησλ Ληβαδηψλ βξίζθεηαη κεηαμχ ησλ θνξπθψλ Γξεβελνχ θαη Αιχθαηλαο, ζηα 1850 πεξίπνπ κέηξα, έρεη πνιιά λεξά θαη κηθξέο ιίκλεο. Φηινμελεί ζεκαληηθφ αξηζκφ ελδεκηθψλ θπηψλ θαη ην ελδεκηθφ Veronica oetaea. Δπίζεο ππάξρεη έλα άιιν πνιχ ζεκαληηθφ νξνπέδην ζηελ Οίηε, ην νπνίν φκσο βξίζθεηαη πην ρακειά, ζηα 1540 κέηξα, είλαη γλσζηφ κε ηελ νλνκαζία Καηαβφζξα, ιφγσ ηεο χπαξμεο θαηαβφζξαο θαη είλαη ζε έθηαζε ην κεγαιχηεξν φισλ ησλ πξνεγνχκελσλ. Απφ ην νξνπέδην απηφ πεγάδεη ν Γνξγνπφηακνο θαη ζηελ λφηηα είζνδφ ηνπ δεζπφδεη ν ιφθνο κε ηα εξείπηα ηνπ λανχ ηνπ Ζξαθιή, γλσζηφο σο «Ππξά Ζξαθιένπο» (Καξέηζνο θ.α., 2009). Γ.10. Παλίδα Ζ παλίδα ζπνλδπιφδσσλ ηεο Οίηεο ραξαθηεξίδεηαη θπξίσο απφ είδε πνπ ζπλδένληαη κε ηα εθηεηακέλα δάζε ηνπ βνπλνχ. Αλάκεζα ζε απηά μερσξίδνπλ ηα πνιιά είδε δξπνθνιαπηψλ Piciformes, ην Αγξηνγνχξνπλν Sus scrofa θαη ην Εαξθάδη Capreolus capreolus. Χζηφζν, άιινη νηθφηνπνη, πην πεξηνξηζκέλεο έθηαζεο θηινμελνχλ νξηζκέλα απφ ηα αμηνινγφηεξα είδε. ηηο απφθξεκλεο βφξεηεο θαη ΒΑ πιεπξέο ηνπ βνπλνχ ζπγθεληξψλνληαη ηα πεξηζζφηεξα ζπάληα είδε αξπαθηηθψλ -53-

54 πνπιηψλ (Υξπζαεηφο Aquila chrysaetos, Υξπζνγέξαθν Falco biarmicus θαη Πεηξίηεο Falco peregrinus), ν Μαπξνπειαξγφο Ciconia nigra θαη έλαο πιεζπζκφο Αγξηφγηδνπ Rupicapra rupicapra. ηα ππναιπηθά ιηβάδηα δνπλ ζπάληεο πεηαινχδεο θαζψο θαη ε Ορηά ησλ ιηβαδηψλ Vipera ursinii. Τπάξρεη έλαο ζρεηηθά κεγάινο πιεζπζκφο Αιπηθνχ ηξίησλα Triturus alpestris, ράξε ζηα άθζνλα επηθαλεηαθά λεξά πνπ εκθαλίδνληαη ζην θιχζρε, πιεζπζκφο ν νπνίνο είλαη πνιχ ζεκαληηθφο, ηνπιάρηζηνλ ζε ζχγθξηζε κε άιιεο νξνζεηξέο ηεο ηεξεάο Διιάδαο. Σν ζχλνιν ησλ παξαηεξεζέλησλ ζειαζηηθψλ ηεο πεξηνρήο αξηζκεί 61 είδε κε πνιχ ζεκαληηθφ αξηζκφ ρεηξνπηέξσλ, ηελ παξνπζία ηνπ Λχθνπ Canis lupus θαη ηεο Βίδξαο Lutra lutra, ελψ κέζα ζηελ ηειεπηαία 10εηία έρεη παξαηεξεζεί θαη ε Καθέ Αξθνχδα Ursus arctos. ζνλ αθνξά ηελ νξληζνπαλίδα, ζπλνιηθά έρνπλ παξαηεξεζεί 164 είδε πνπιηψλ, ηα 40 βξίζθνληαη ζην παξάξηεκα Η ηεο Κνηλνηηθήο Οδεγίαο 79/409/ΔΟΚ. Δθηφο ησλ πξναλαθεξζέλησλ εηδψλ, ε πεξηνρή είλαη ζεκαληηθή γηα ηα λπθηφβηα αξπαθηηθά (π.ρ. Μπνχθνο Bubo bubo), ηελ Πεηξνπέξδηθα Alectoris graeca θαη γηα πάξα πνιιά ζηξνπζηφκνξθα, θπξίσο δαζφβηα θαη ησλ ππναιπηθψλ ιηβαδηψλ. εκαληηθή ήηαλ θαη ε παξνπζία ησλ ξλησλ Gyps fulvus θαηά ην παξειζφλ θαη ηα νπνία δελ μαλαπαξαηεξήζεθαλ κεηά ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90. Σα είδε εξπεηψλ ηεο πεξηνρήο αλέξρνληαη ζε 31, ζπγθξνηψληαο κία πνιχ αμηφινγε πνηθηιία (ην ζπαληφηεξν θαη ζεκαληηθφηεξν γηα ηελ πεξηνρή είλαη ε Ορηά ησλ ιηβαδηψλ πνπ πξναλαθέξζεθε) θαη ηα είδε ακθηβίσλ αλέξρνληαη ζε 8. Απφ ηελ ηρζπνπαλίδα ζεκαληηθφηεξν είδνο είλαη ε Πέζηξνθα Salmo trutta. Σέινο, ε παλίδα ησλ αζπφλδπισλ πεξηιακβάλεη κεγάιε πνηθηιία απφ ιεπηδφπηεξα (πνιιά εθ ησλ νπνίσλ είλαη ζπάληα θαη πξνζηαηεπφκελα). Αλαθέξεηαη επίζεο ην ελδεκηθφ νξζφπηεξν Platycleis parnassica ελψ δελ ππάξρνπλ ζηνηρεία γηα πάξα πνιιέο άιιεο νηθνγέλεηεο. -54-

55 Γ. ΤΛΗΚΑ ΚΑΗ ΜΔΘΟΓΟΗ Γ.1. Υξόλνο δηεμαγσγήο εξγαζίαο πεδίνπ Ζ έξεπλα αθνξά ζηελ αλαπαξαγσγηθή πεξίνδν, άλνημεο θαινθαηξηνχ πγθεθξηκέλα ε εξγαζία πεδίνπ ζηελ πεξηνρή πξαγκαηνπνηήζεθε θαηά ηνπο κήλεο Μάην θαη Ηνχλην ηνπ έηνπο 2010, ζηηο Μαΐνπ θαη Ηνπλίνπ. Δπίζεο πξαγκαηνπνηήζεθε θαη κία ζπκπιεξσκαηηθή δεηγκαηνιεςία ζηηο 14 Ηνπιίνπ. Οη ψξεο θαηαγξαθήο ήηαλ πξσηλέο, ζπλήζσο απφ ηηο έσο πεξίπνπ Οη θαηξηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχζαλ θαηά ηελ ρξνληθή πεξίνδν ηεο έξεπλαο πεδίνπ ήηαλ επλντθέο, ε ειάρηζηε ζεξκνθξαζία πνπ ζεκεηψζεθε ήηαλ 10 ν C, ελψ ε κέγηζηε 22 ν C θαη νη κεηξήζεηο έγηλαλ κε απιφ ζεξκφκεηξν πδξαξγχξνπ. Οη άλεκνη γεληθά δελ ήηαλ ηζρπξνί, ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηνπο ήηαλ θάησ ηνπ κεηξίνπ, κε ηνλ ειάρηζην λα είλαη 1-2 Beaufort (ή άπλνηα) θαη ηνλ κέγηζην 5,5 Beaufort, ν νπνίνο ζεκεηψζεθε κία θνξά. Λφγσ ηνπ φηη δελ είρακε αλεκφκεηξν, ε εθηίκηζε ησλ ηηκψλ ηνπο έγηλε νπηηθά, κε βάζε ηα απνηειέζκαηα ηεο αλεκνκεηξηθήο θιίκαθαο Beaufort - Beaufort Wind Force Scale ( Σηο πεξηζζφηεξεο κέξεο επηθξαηνχζε ειηνθάλεηα θαη κφλν δχν κέξεο ζεκεηψζεθε κέηξηα έσο βαξηά ζπλλεθηά θαη έλα κφλν ςηιφβξνρν δηάξθεηαο πεξίπνπ ιεπηψλ. Γ.2. Μεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε γηα ηελ θαηαγξαθή ηεο νξληζνπαλίδαο Ζ κεζνδνινγία πνπ εθαξκφζηεθε γηα ηελ θαηαγξαθή ησλ εηδψλ νξληζνπαλίδαο ήηαλ ε δηάζρηζε ηεο πεξηνρήο κε γξακκηθέο δηαδξνκέο (line transect method) (Bibby, et al., 2000). Οη Bounas and Tsiakiris (2009) αλαθέξνπλ πσο θαιχηεξε θαη πην θαηάιιειε κέζνδνο παξαθνινχζεζεο εηδψλ ζε ιηβάδηα κεγάισλ πςνκέηξσλ ψζηε λα εθαξκφδνληαη ζσζηά δηαρεηξηζηηθά κέηξα είλαη ε κέζνδνο line transect, κηάο θαη κε ηελ κέζνδν point count βξέζεθαλ ιηγφηεξα είδε θαη ε κέζνδνο δελ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί ζην πεδίν ζηελ βξαρππξφζεζκε αλαπαξαγσγηθή πεξίνδν. πλνιηθά έγηλαλ έληεθα γξακκηθέο δηαδξνκέο ζηα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα ηνπ φξνπο. Οη γξακκηθέο δηαδξνκέο (line transects) είραλ ζπλνιηθφ κήθνο κέηξα, κε κέζν -55-

56 φξν κήθνπο δηαδξνκψλ κέηξα. Ζ κηθξφηεξε είρε κήθνο, κφιηο 474 θη απηφ δηφηη εκθαλίζηεθε πξφβιεκα πξφζβαζεο ζηελ ζπλέρεηα ηεο δηαδξνκήο, ελψ ε κεγαιχηεξε δηαδξνκή ήηαλ κέηξα. Σν πςφκεηξν ησλ δηαδξνκψλ θπκαηλφηαλ κεηαμχ 1806 θαη 2128 κέηξσλ θαη είραλ κέζν φξν 1984 κέηξα. Οη δηαδξνκέο είραλ δηάξθεηα πνπ θπκαηλφηαλ απφ 30 έσο 135 ιεπηά, ελψ ε ζπλνιηθή ηνπο δηάξθεηα ήηαλ 780 ιεπηά (ή 13 ψξεο). Ο κέζνο φξνο ησλ δηαδξνκψλ ήηαλ πεξίπνπ 71 ιεπηά (ή κία ψξα θαη κεξηθά ιεπηά). Οη ρξνληθέο δηαθπκάλζεηο νθείινληαη πξψηνλ ζηελ απφζηαζε ηεο δηαδξνκήο θαη δεχηεξνλ ζηνλ βαζκφ δπζθνιίαο θάζε κνλνπαηηνχ. ε θάπνηα ηκήκαηα ηνπ βνπλνχ ε αλάβαζε θπξίσο, ήηαλ αξθεηά επίπνλε ιφγσ πνιχ κεγάισλ θιίζεσλ ηνπ εδάθνπο θαη ηδίσο γχξσ απφ ηηο πςειέο θνξπθέο. ηνλ Χάρηη 3 δίλνληαη νη γξακκηθέο δηαδξνκέο (line transects) θαη ζηνλ Πίνακα 1 ηα ζεκεία αξρήο θαη ηέινπο πνπ ζεκεηψλνληαη ζηνλ ράξηε, ην κήθνο, ην κέγηζην θαη ειάρηζην πςφκεηξν, νη εκεξνκελίεο δηεμαγσγήο, νη ψξεο έλαξμεο θαη ιήμεο θαη ε ρξνληθή δηάξθεηα ηεο θάζε κίαο δηαδξνκήο. Δπίζεο δίλεηαη ην τέδιο 1, σο παξάδεηγκα δηεμαγσγήο ησλ δηαδξνκψλ θαη θαηαγξαθήο ηεο νξληζνπαλίδαο ζην πεδίν. Καηά ηελ δηάξθεηα ηεο δηαδξνκήο γηλφηαλ θαηαγξαθή φισλ ησλ εηδψλ νξληζνπαλίδαο πνπ παξαηεξνχηαλ, θαζψο θαη ε απφζηαζε απφ ην ζεκείν παξαηήξεζεο έσο ην πνπιί. Δπηπιένλ γηα ηα είδε πνπ απαληνχζαλ ζηα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα, γηλφηαλ παξαηήξεζε ζπκπεξηθνξάο γηα ην θάζε άηνκν, (ε νπνία θξαηήζεθε ζε ζεκεηψζεηο), ψζηε λα δνχκε ηνλ ιφγν πνπ ρξεζηκνπνηεί ηελ πεξηνρή. Οη δχν θχξηεο νκάδεο θαηεγνξηνπνίεζεο ρξήζεο ηεο πεξηνρήο ήηαλ γηα αλαπαξαγσγή θαη δηαηξνθή, θαη γηα ηξνθνιεςία. Σα αλαπαξαγφκελα είδε εληνπίζηεθαλ απφ ηελ αλαπαξαγσγηθή ζπκπεξηθνξά ηνπο, θπξίσο απφ ην θειάεδηζκα, είηε ζε επνπηηθέο ζέζεηο, είηε ζε πηήζε ζηνλ αέξα (fly-singing), απφ ηελ κεηαθνξά ηξνθήο (πηζαλψο ζηνπο ζηελ θσιηά), αιιά θαη απφ ηελ ππεξάζπηζε επηθξαηεηψλ απφ ηα αξζεληθά ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο. Διάρηζηεο ήηαλ νη παξαηεξήζεηο ηαΐζκαηνο ησλ ζειπθψλ απφ αξζεληθά θαη ε κεηαθνξά πιηθνχ θαηαζθεπήο ηεο θσιηάο. Ζ απφζηαζε απφ ην πνπιί θαη ε παξαηήξεζε ηεο ζπκπεξηθνξάο γηλφηαλ επηπιένλ ψζηε λα κελ έρνπκε πξφβιεκα κε ηηο δηπινκεηξήζεηο ησλ αηφκσλ. Δπίζεο έγηλε θαη κηα πην απιή θαηαγξαθή ησλ εηδψλ εθηφο γξακκηθψλ δηαδξνκψλ (line transect) γηα λα έρνπκε κία θαιχηεξε εηθφλα ηεο θαηαλνκήο θαη ησλ πιεζπζκψλ ηνπο ζηελ πεξηνρή. -56-

57 Γηα ηελ πξνηίκεζε ελδηαηηήκαηνο ηνπ θάζε πνπιηνχ έγηλε θαηαγξαθή νξηζκέλσλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ, ζε κία αθηίλα πεξίπνπ 20 κέηξσλ γχξσ απφ απηφ. Σα ραξαθηεξηζηηθά απηά είλαη ν ηχπνο βιάζηεζεο, ην πςφκεηξν, ε θιίζε θαη έθζεζε ηνπ εδάθνπο, ε παξνπζία λεξνχ θαη εάλ ην ζεκείν βξηζθφηαλ εληφο ή εθηφο ηνπ ππξήλα ηνπ Δζληθνχ Γξπκνχ. Φάπηηρ 3. Γπαμμικέρ διαδπομέρ (line transects) -57-

58 Πίνακαρ 1. Φαπακηηπιζηικά ηυν γπαμμικών διαδπομών (line transects) Γξακκηθέο Γηαδξνκέο Σεκείν αξρήο θαη ηέινπο Ηκεξνκελία δηεμαγσγήο Ώξα Υςόκεηξν δηαδξνκήο (ζε κέηξα) Μήθνο Γηαδξνκήο (ζε Έλαξμε Λήμε Γηάξθεηα δηαδξνκήο κέηξα) Διάρηζην Μέγηζην Line transect Μαΐνπ ώξεο Line transect Μαΐνπ ώξεο θαη 15 ιεπηά Line transect Μαΐνπ ώξα θαη 15 ιεπηά Line transect Μαΐνπ ώξα θαη 30 ιεπηά Line transect Ηνπλίνπ ώξα θαη 30 ιεπηά Line transect Ηνπλίνπ ιεπηά Line transect Ηνπλίνπ ώξα θαη 5 ιεπηά Line transect Ηνπλίνπ ~40 ιεπηά Line transect Ηνπλίνπ ιεπηά Line transect Ηνπλίνπ ιεπηά Line transect Ηνπιίνπ ιεπηά Σσέδιο 1. Παπάδειγμα γπαμμικών διαδπομών και καηαγπαθή ειδών ζηο πεδίο -58-

59 FRFG GFF G Γ.3. Πξνζαξκνγή ζρεδηαζκνύ θαη κεζνδνινγίαο Ζ αξρηθή ζθέςε ήηαλ λα γίλεη ε θαηαγξαθή ηνπ ελδηαηηήκαηνο έμη ιηβαδηθψλ αιπηθψλ εηδψλ ηξνπζηφκνξθσλ, ησλ Eremophila alpestris, Anthus campestris, Prunella collaris, Monticola saxatilis, Montifringilla nivalis θαη Emberiza hortulana. Καηά ηελ δηάξθεηα ηεο εξγαζίαο πεδίνπ φκσο ιήθζεθαλ ραξαθηεξηζηηθά θαη απφ άιια νθηψ επηπιένλ είδε ηξνπζηφκνξθσλ. Απηφ έγηλε θπξίσο γηα δχν ιφγνπο. Ο πξψηνο πσο θάπνηα απ απηά βξίζθνληαλ ζηελ πεξηνρή ζε πνιχ κηθξνχο αξηζκνχο θαη ηα ηειηθά ζηνηρεία ίζσο ήηαλ αλεπαξθή, νπφηε θαηεγξάθεζαλ φια ηα αλαπαξαγφκελα ηξνπζηφκνξθα ησλ ςεπδαιπηθψλ ιηβαδηψλ ηεο Πεξηνρήο Μειέηεο γηα λα έρνπκε κηα θαιχηεξε εηθφλα ηεο πνηφηεηαο ησλ ιηβαδηψλ, αιιά θαη ηεο πνηθηιίαο θαη αθζνλίαο ησλ πνπιηψλ. Ο δεχηεξνο ιφγνο ήηαλ πσο αξθεηά απφ ηα είδε πνπ δελ είρακε ζαλ ζηφρν, βξηζθφηαλ ζηελ πεξηνρή ζε θαινχο πιεζπζκνχο θαη κε επξχηεξε θαηαλνκή, νπφηε ε θαηαγξαθή ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ ελδηαηηήκαηφο ηνπο ζηα ππαιπηθά θαη αιπηθά ςεπδαιπηθά ιηβάδηα ζα καο έδηλε επηπιένλ ζεκαληηθέο πιεξνθνξίεο, αιιά θαη δεδνκέλα γηα ηνπο πιεζπζκνχο θαη ηελ θαηαλνκή ηνπο ζηελ Πεξηνρή Μειέηεο. Σα ζεκεία πνπ εηθνλίδνληαη ζηνλ Χάρηη 4 αθνξνχλ ηηο ζέζεηο πνπ θαηεγξάθεζαλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ελδηαηηεκάησλ κφλν ησλ έμη εηδψλ πνπ είρακε ζαλ αξρηθφ ζηφρν. Οη αθξηβείο ζέζεηο (γεσγξαθηθέο ζπληεηαγκέλεο) γηα ηα ππφινηπα είδε ζεκεηψζεθαλ κφλν ζην πξσηφθνιιν θαηαγξαθήο ησλ δεδνκέλσλ (Πίνακας 1 ηνπ Παξαξηήκαηνο Η), γη απηφ θαη δελ εκθαλίδνληαη ζηνλ ράξηε. -59-

60 Φάπηηρ 4. Σημεία καηαγπαθήρ ενδιαιηήμαηορ ζε έξι είδη Σηποςθιόμοπθυν (Antcam= Anthus campestris, Embhor= Emberiza hortulana, Erealp= Eremophila alpestris, Monniv= Montifringilla nivalis, Monsax= Monticola saxatilis, Prucol= Prunella collaris) πγθξίλνληαο ηνλ Χάρηη 2 κε ηνπο δχν πξνεγνχκελνο, παξαηεξνχκε πσο ζε θάπνηα ηκήκαηα δελ έρνπλ γίλεη γξακκηθέο δηαδξνκέο, θπξίσο γηαηί ηα ηκήκαηα απηά είραλ πην δαζηθφ ραξαθηήξα, νπφηε θαη θαηαγξαθέο ελδηαηηεκάησλ δελ πξαγκαηνπνηήζεθαλ. Παξ φια απηά, ζηηο ζέζεηο απηέο, έγηλε απιή θαηαγξαθή φισλ ησλ εηδψλ νξληζνπαλίδαο πνπ παξαηεξήζεθαλ θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο έξεπλαο. ε θάπνηα άιια ηκήκαηα δελ έγηλαλ θαηαγξαθέο γηα δηάθνξνπο άιινπο ιφγνπο, φπσο δπζθνιία πξφζβαζεο, θνληηλέο απνζηάζεηο κε ηηο ήδε ππάξρνπζεο δεηγκαηνιεπηηθέο δηαδξνκέο, έιιεηςεο ρξφλνπ θ.ιπ. Δμαίξεζε απνηειεί ε λνηηφηεξε ζέζε ηεο Πεξηνρήο Μειέηεο, ζηελ νπνία δελ έγηλαλ γξακκηθέο δηαδξνκέο θαη θαηαγξαθέο ιφγσ έιιεηςεο ρξφλνπ. Ζ ζέζε απηή νλνκάδεηαη Σζνπκαλφιαθθα θαη έρεη κέγηζην πςφκεηξν 2114 κέηξα. Δίλαη ίζσο ε κφλε θχξηα παξάβιεςε απφ ηελ Πεξηνρή Μειέηεο, κηάο θαη πξφθεηηαη γηα αμηφινγα ςεπδαιπηθά ιηβάδηα ζε έλα αιπηθφ νξνπέδην. Θεσξεηηθά -60-

61 ζηελ ζέζε απηή ίζσο ππάξρεη κεγάιν ελδηαθέξνλ σο πξνο ηα ιηβαδηθά θαη αιπηθά είδε νξληζνπαλίδαο. Γ.4. Υαξαθηεξηζηηθά ελδηαηηήκαηνο πσο κφιηο πξναλαθέξακε ζηα είδε πνπ κειεηήζεθαλ έγηλε αλαιπηηθή θαηαγξαθή ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ ελδηαηηήκαηφο ηνπο, κε πεξηγξαθή ηεο βιάζηεζεο, ηνπ πνζνζηνχ θάιπςεο ηνπ εδάθνπο απφ βιάζηεζε, ησλ θιίζεσλ, εθζέζεσλ θ.ιπ. ηα ραξαθηεξηζηηθά απηά γίλεηαη επεμήγεζε ζηελ ζπλέρεηα. Γ.4.1. Σύπνο βιάζηεζεο Οκαδνπνηήζακε ηα ελδηαηηήκαηα κε βάζε ην θπξίαξρν είδνο βιάζηεζεο θαη ην πνζνζηφ θάιπςεο ηνπ εδάθνπο απφ βιάζηεζε ζε ηέζζεξηο θαηεγνξίαο, κία εθ ησλ νπνίσλ απνηειεί ελδηάκεζε θαηεγνξία ηεο πξψηεο θαη ηεο ηξίηεο. Δπηπιένλ ζεκεηψζεθε θαη ε παξνπζία δέληξσλ θαη ηεο κνξθήο ζχζηαζήο ηνπο (δάζνο, ζπζηάδα, κεκνλσκέλα άηνκα), ζε απφζηαζε πέξαλ ησλ 20 κέηξσλ, έσο πεξίπνπ ηα ην πνιχ. ηελ ζπλέρεηα γίλεηαη ε πεξηγξαθή ησλ ηεζζάξσλ θαηεγνξηψλ βιάζηεζεο. Πννιίβαδν: Αθνξά πεξηνρέο πνπ ζην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηνπο (πάλσ απφ 80%) ππήξρε θάιπςε απφ πνψδε θπηά, θπξίσο δηάθνξα είδε αγξσζησδψλ Graminae, ςπραλζψλ Papilionaceae, θ.ιπ. Ζ ππθλφηεηα ησλ ιηβαδηψλ απηψλ ήηαλ απφ πνιχ κεγάιε, ζρεκαηίδνληαο θάπνηα ζεκεία κε ςειέο θαη ππθλέο πφεο, ζπλήζσο πνιχ θνληά ζε λεξφ (π.ρ. ξπάθηα), κέηξηα, κε ρακειά ρφξηα, έσο ζρεηηθά αξαηή, φπνπ θαη εκθάληδε θάπνηα κηθξά θελά βιάζηεζεο. ε θάπνηα πννιίβαδα έθαλαλ ηελ παξνπζία ηνπο άηνκα Juniperus communis nana, Astragalus sp. ή δηάθνξα άιια είδε πξνζθεθαιηαίσλ ζάκλσλ ζε πάξα πνιχ κηθξά πνζνζηά. Ίζσο ζε πην αξαηά πννιίβαδα λα ππήξρε κία κηθξή αχμεζε ησλ ζάκλσλ απηψλ, ζε θακία φκσο πεξίπησζε δελ μεπεξλνχζαλ ην 15-25% ηεο ζπλνιηθήο βιάζηεζεο πνπ θάιππηε ηελ πεξηνρή. Ζ θιίζε ησλ ιηβαδηψλ απηψλ ήηαλ ζπλήζσο απφ κεδεληθή, ειάρηζηε έσο κηθξή. -61-

62 Ληβάδη κε πφεο θαη λαλφκνξθνπο ζάκλνπο: Απηνχ ηνπ ηχπνπ βιάζηεζε, αθνξά πεξηνρέο πνπ ην πνζνζηφ πνψλ θαη ζάκλσλ είρε κέζν φξν Οη θπξίαξρεο πφεο ήηαλ ζπλήζσο δηάθνξα είδε αγξσζησδψλ Graminae, ςπραλζψλ Papilionaceae, θ.ιπ. Σα είδε λαλφκνξθσλ ζάκλσλ θαη ρακαίθπησλ πξνζθεθαινεηδνχο αλάπηπμεο πνπ παξαηεξήζεθαλ ήηαλ ην Juniperus communis nana θαη ηα Astragalus spp., φπνπ ήηαλ θαη ηα πην θνηλά θαη νη Rosa sp., ην Daphne oleoides, ηα Prunus spp., θ.ιπ., κε κηθξφηεξα πνζνζηά. Σα πνζνζηά πνψλ ζάκλσλ θαη αληίζεηα μεθηλνχζαλ απφ 25% θαη έθηαλαλ έσο 75%, πην ζπλεζηζκέλν ήηαλ ην πνζνζηφ ηηο πεξηζζφηεξεο ζέζεηο ε ππθλφηεηα ήηαλ κέηξηα κε θάπνηα θελά βιάζηεζεο. Τπήξραλ θαη πεξηπηψζεηο κε πην αξαηή ή πην ππθλή βιάζηεζε. Σν έδαθνο ήηαλ ζπλήζσο πεηξψδεο θαη ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο αξγηιψδεο. Ζ θιίζε ήηαλ απφ κηθξή έσο κέηξηα. Ληβάδη λαλφκνξθσλ ζάκλσλ: ηα ιηβάδηα απηνχ ηνπ ηχπνπ νη ζάκλνη μεπεξλνχζαλ ην 75% ηεο βιάζηεζεο. Οη θαηεγνξίεο ησλ ζάκλσλ ήηαλ λαλφκνξθνη ζάκλνη θαη ρακαίθπηα πξνζθεθαινεηδνχο αλάπηπμεο. Σα θπξίαξρα είδε ήηαλ ην Juniperus communis nana θαη Astragalus spp., ελψ δεπηεξεπφλησο ππήξραλ Rosa spp., Daphne oleoides, Prunus spp., θ.ιπ. ε θάπνηεο ζέζεηο έθαλαλ ηελ παξνπζία ηνπο θαη δηάθνξα πνψδε θπηά ζε πνζνζηφ ιηγφηεξν απφ 25%. Σν χςνο ησλ ζάκλσλ δελ μεπεξλνχζε ηα εθαηνζηά ελψ ην κέζν χςνο ήηαλ πεξίπνπ εθαηνζηά. ε αξθεηά ζεκεία ππήξραλ θαη θελά βιάζηεζεο, πνπ ζπλήζσο έθαλε ηελ παξνπζία ηνπ ην πεηξψδεο ή αξγηιψδεο έδαθνο. Ζ πην ζπλεζηζκέλε θιίζε εδάθνπο ήηαλ ε κέηξηα, ελψ ζε κηθξφηεξα πνζνζηά ππήξρε κηθξή ή κεγάιε θιίζε. Βξαρψδεο έδαθνο: ε απηφλ ηνλ ηχπν ελδηαηηήκαηνο ππήξρε κηθξφ πνζνζηφ θάιπςεο βιάζηεζεο, ε νπνία δελ μεπεξλνχζε ην 15-25%. πλεζηζκέλα είδε ήηαλ ηα Astragalus spp., Juniperus communis nana, Daphne oleoides, θάπνηα είδε Graminae, θ.ιπ., ηα νπνία έθαλαλ ηελ εκθάληζή ηνπο αλάκεζα ζηηο πέηξεο, ηα βξάρηα θαη ην γπκλφ έδαθνο. Σν θπξίαξρν ηνπίν εδψ είλαη νη βξαρψδεηο εμάξζεηο κηθξέο ή κεγάιεο (θαηαθφξπθνη βξάρνη κε ηε κνξθή ηνηρψκαηνο, απφθξεκλεο επηθάλεηεο, θ.α.), νη θιηηχεο κε δηάζπαξηνπο κηθξνχο -62-

63 βξάρνπο ή/θαη πέηξεο (απνηέιεζκα δηαβξσηηθψλ θπζηθψλ δηεξγαζηψλ), νη ζάξεο, νη ςειέο θνξπθέο ηνπ φξνπο κε δηάθνξνπο βξαρψδεηο ζρεκαηηζκνχο θαη φηη άιιν αθνξά ηελ παξνπζία κεηξηθνχ πιηθνχ εδάθνπο γπκλνχ ή απνζαζξσκέλνπ. Οη θιίζεηο εδψ είλαη απφ κέηξηεο έσο πνιχ ηζρπξέο, θπξίσο ζηηο απφηνκεο θνξπθέο. Σν αλάγιπθν απηφ είλαη απνηέιεζκα ηνπ θπξίαξρνπ είδνπο πεηξψκαηνο πνπ ζπλαληάηαη ζηα κεγάια πςφκεηξα ηεο Οίηεο, ην νπνίν είλαη ν αζβεζηφιηζνο. Γ.4.2. Τςόκεηξν Οη θαηαγξαθέο δηεμήρζεζαλ ζηηο δχν αλψηεξεο πςνκεηξηθέο δψλεο ηνπ βνπλνχ, ζηελ ππαιπηθή ( κέηξα) θαη ζηελ αιπηθή δψλε ( κέηξα). Γ.4.3. Κιίζε εδάθνπο ζνλ αθνξά ηελ θιίζε ηνπ εδάθνπο, ηελ δηαθξίλακε ζε πέληε θαηεγνξίεο: θαζφινπ (κεδεληθή), ειάρηζηε (έσο 10 ν πεξίπνπ), κηθξή (10-20 ν ), κέηξηα (20-45 ν ) θαη κεγάιε θιίζε (45 ν +). ην τέδιο 2, θαίλεηαη πεξίπνπ ην είδνο θάζε θιίζεο πνπ δηαθξίλακε. Οη κεδεληθέο θαη ειάρηζηεο θιίζεηο αθνξνχλ θπξίσο ηα επίπεδα νξνπέδηα ηεο πεξηνρήο θαη νη κηθξέο ηα ρακειά ζεκεία ησλ πιαγηψλ, κηθξψλ ξεκαηηψλ θαη δηαβξσκέλσλ ζεκείσλ θαηά ζέζεηο. ζνλ αθνξά ηηο κέηξηεο θαη κεγάιεο θιίζεηο, απηέο βξίζθνληαη θπξίσο γχξσ απφ ηηο θνξπθέο ηνπ βνπλνχ, δειαδή ζηηο πιαγηέο ησλ θνξπθψλ θαη ζηηο ζάξεο, θαζψο θαη ζε κεγάιεο ξεκαηηέο θαη βξαρψδεηο εμάξζεηο. Σσέδιο 2. Κλίζειρ εδάθοςρ -63-