Effect the exercise program on neuropathic pain intensity in patients with paraplegia Spinal Cord Injury

Transcript

1 Medical - Surgical Nursing Journal, 2015; 4(3): Effect the exercise program on neuropathic pain intensity in patients with paraplegia Spinal Cord Injury Naser Sedghi Goyaghaj 1, Masoud Fallahi Khoshknab 2, Hamid Reza Khankeh 2, Mohammad Ali Hoseini 2, Pourya Rezasoltani 3 1. MSc in Nursing, University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences, Tehran, Iran 2. Associate Professor, Department of Nursing, University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences, Tehran, Iran 3. PhD student, Department of Biostatistics, University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences, Tehran, Iran Original Article Medical - Surgical Nursing Journal, 2015; 4(3): ABSTRACT Correspondence: Masoud fallahi khoshknab University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences fallahi@uswr.ac.ir Received: 05/07/2015 Accepted: 19/09/2015 Background and Objective: Patients with spinal cord injury suffer from continuous and persistent neuropathic pain that has a destructive impact on their quality of life. Exercise therapy is one of the non-pharmacological interventions that is recommended to control chronic pain, This study aimed to determine the effect of exercise program on neuropathic pain intensity in patients with paraplegia Spinal Cord Injury. Materials and Method: This study is a clinical trial.that population was the all of the patients with spinal cord injury, who referred to one of the educational hospitals in Tehran in 2014, 40 patient were selected based on purposive sampling and were randomly allocated into two groups of experimental and control. Exercise program for paraplegia spinal cord injury was implemented in experimental group during twelve 45-60minutes sessions, twice a week. Data collection was done before and one week after the intervention through using personal information form and, The International Spinal Cord Injury Pain Basic Data Set. Data were analyzed with statistical software SPSS19 and Fisher's exact test, Independent samples T-test Paired T-test and Chi square. Results: The mean score of neuropathic pain intensity before the intervention was 8.05 ± 1.51 in intervention group and 7.57 ± 1.21 in the control group. These amounts after the intervention were 5.55 ± 1.61 and 7.37 ± 1.05 respectively (p < 0.001). Conclusion: Results showed that the regular exercise program can reduce neuropathic pain severity in patients with spinal cord injuries and it can be recommended as a nonpharmacological method of pain control in these patients. Keywords: Exercise program, Neuropathic pain, Spinal Cord Injury Please cite this article as: Sedghi Goyaghaj N, Fallahi Khoshknab M, Khankeh HR, Hoseini MA, Rezasoltani P. Effect the exercise program on neuropathic pain intensity in patients with paraplegia Spinal Cord Injury. Medical - Surgical Nursing Journal 2015; 4(3):

2 تاثیر ورزش بر شدت درد نوروپاتیک تاثیر برنامهي ورزشی بر شدت درد نوروپاتیک بیماران مبتلا به ضایعات نخاعی پاراپلژي ناصر صدقی گوي آقاج 1 مسعود فلاحی خشکناب 2 حمیدرضا خانکه 2 محمدعلی حسینی 2 پوریا رضا سلطانی 3 کارشناس ارشد پرستاري دانشگاه علوم بهزیس یت دانشیار گروه پرستاري دانشگاه علوم بهزیس یت و توانبخشی تهران ایران و توانبخشی تهران ایران دانشجوي دکتراي تخصصی گروه آمار زیستی دانشگاه علوم بهزیس یت و توانبخشی تهران ایران مقاله پژوهشی فصلنامه پرستاري داخلی - جراحی سال چهارم شماره 3 پاییز 1394 صفحات چکیده زمینه و هدف: بیماران مبتلا به ضایعات نخاعی از درد نوروپاتیک مداوم و شدید رنج میبرند که تاثیر مخربی بر کیفیت زندگی آنها دارد. از آنجایی که یکی از مداخلات غیردارویی جهت کنترل دردهاي مزمن ورزش درمانی است مطالعه حاضر با هدف تعی نی مواد و روشها: مطالعهي حاضر تاثیر برنامهي ورزشی بر شدت درد نوروپاتیک بیماران مبتلا به ضایعات نخاعی پاراپلژي انجام شد. پاراپلژي مراجعهکننده به یکی از بیمارستانه يا یک کارآزمایی بالینی میباشد که جامعه آماري آنرا بیماران مبتلا به ضایعات نخاعی خصوصی شهر تهران در سال 1393 تشکیل دادند. 40 بیمار به روش مبتنی بر هدف انتخاب و بهصورت تصادفی در دو گروه مداخله وکنترل قرار گرفتند. برنامه ورزشی مخصوص بیماران مبتلا به ضایعات نخاعی پاراپلژي طی 12 جلسه دقیقهاي بهمدت دو روز در هفته براي گروه مداخله انجام شد. دادهها با استفاده از فرم ویژگیهاي فردي و ابزار بینالمللی مجموعه اطلاعات پایهي درد در صدمات طناب نخاعی قبل و یک هفته بعد از مداخله جمعآوري شدند. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده ازآزمونهاي آماري فیشر تیمستقل تیزوج و کاياسکوي ر تحت نرم افزار آماري SPSS 19 انجام شد. یافتهها: میانگین نمرات شدت درد نوروپاتیک قبل از مداخله در گروههاي مداخله و کنترل بهترتیب 1/51 ± 8/05 و 7/57 ± 1/21 بود که بعد از مداخله به ± 1/61 5/55 در گروه مداخله و ± 1/05 7/37 در گروه کنترل رسید.(P <0/001) نویسنده مسوول: مسعود فلاحی خشکناب دانشگاه علوم بهزیس یت و توانبخشی تهران پست الکترونیک: fallahi@uswr.ac.ir تاریخ دریافت: 94/04/14 تاریخ پذیرش: 94/06/28 نتیجهگیري: یافتهها نشان داد انجام منظم برنامهي ورزشی باعث کاهش شدت درد نوروپاتیک در بیماران مبتلا به ضایعات نخاعی میگردد و میتوان آنرا بهعنوان یک روش غیردارویی در کنترل درد این بیماران پیشنهاد نمود. کلیدواژهها: برنامهي ورزشی درد نوروپاتیک ضایعات نخاعی مقدمه آسیب طناب نخاعی یک ی از وخیمترین بیماريهاي سیستم اعصاب مرکزي و از بزرگترین مشکلات اصلی مرتبط با سلامتی افراد میباشد. 1 2 شیوع این عارضه بهطور متوسط در جهان بین 20 تا 50 نفر در یک میلیون نفر جمعیت در س لا ولی است 3 این آمار در ایران حدود 40 تا 50 نفر در هر یک میلیون نفر است و سالانه بیش از 3 هزار نفر در کشور دچار ضایعات نخاعی میشوند 4 که میزان وقوع آن در مردان بیش از زنان است و سالانه نیم ی موارد جدید به افراد جوان 15 تا 30 سال اختصاص دارد. 1 2 از این آسیب علل مختلفی از جمله جنگ تصادف با وسایل نقلیه سقوط کار غیر ایمن صدمات ورزشی زخم با وسایل تیز و برنده روند بیماري و نقصه يا مادرزادي را در بردارد 5 6 و سبب شدهاند تا ا ی ن بیماري جزو پر هزینهترین بیماريها رتبهبندي شود. چراکه مبتلایان به آن علاوه بر مشکلات حسی و حرکتی ناشی از ضایعه در طول زندگی با سندرمهاي متعددي روبرو 7 یک ی میشوند و این خود موجب افزایش میزان ناتوانی آنها میگردد. 8 از این موارد درد است که بهعنوان بدترین و ناتوان کنندهت رین م شکل د ر بین این گروه از بیماران مطرح است. 8 مطالعات گزارش کرده اند که بیش از 80 درصد افراد مبتلا به ضایعات نخاعی از درد بعد از ضایعه رنج میب رند 11- و 9 بنابراین بهدنبال درد حدود یک سوم بیماران درد شدید را تجربه میکنند. 12 انجام مراقبته يا شخصی حرکت با ویلچر و جا به جا شدن بیمار با ا ختلال مو ا جه شده و همچنین موجب اختلال در خواب و زندگی روزمره آنان درد در بیماران مبتلا به ضایعه نخاعی سب ب میشود تا آنها میشود. 13 اضطراب و افسردگی بیشتري را تجربه کنند و کیفی ت بیمارانی که درد ندارند پای نی خوابشان نسبت به تر باشد. 14 نتایج مطالعات مختلف نشان میدهن د که افراد مبتلا به ضایعات نخاعی ممکن است یک یا چند نوع درد را بهطو ر ه م زمان تجربه کنند. ا ی ن میرسد امر گاهی ب ه گستردگی 7 نوع درد مختلف 53

3 تاثیر ورزش بر شدت درد نوروپاتیک یکی از انواع درد که شایعترین نوع دردها در این بیماران است دردهاي مزمن نوروپاتیک میباشد که معمولا درسطح ضایعه یا پای نی تر از آن احساس میشوند و ممکن است بهصورت خود بهخودي یا ناشی از فشار گرما و سرما باشد. این درد مختص ضایعات نخاعی بوده و گاهی سندرم درد ناحیهاي ه م نامیده میشود. 7 م ی درد نوروپاتیک بهصورت سوختن شوك دردناك سرد شدن و یا ب ر ق گرفتگی شرح داده شده و ممکن است با سوزش سوزن سوزن شدن با توجه به نتایج حاصل از مطالعات انجام بیحسی یا خارش همراه باشد. 17 شده شیوع درد نوروپاتیک در بیماران ضایعات نخاعی حداقل 40 درصد باشد. Vuckovic 9 18 و همکاران (2015) نیز ب ی ان کردند حدود 40 درصد از بیماران مبتلا به ضایعهي نخاعی پاراپلژي این درد مزمن را تج ربه میکنند که اکثرا در قسمتهاي پای نی منفی شدیدي بر روي کیفیت زندگی آنها دارد. 19 تر از ضایعه احساس شده و اثرات با توجه به عوارض ذکر شده درد بر زندگی این بیماران انواع روشهاي دارویی و غیر دارویی براي پیشگیري ت سکین و تخفیف درد مزمن پیشنهاد از شده است که بهکارگیري هر یک از این روشها محاسن و معایبی دارد. 20 طرفی فقدان درمان قطعی بالا بودن هزینهها و عوارض جانبی داروهاي خوراکی باعث روي آوردن به روشهاي غیردارویی میشود که میتواند اثربخشی مناسبی داشته باشد. این روشها توسط پرستاران بهکار گرفته شده و بهراحتی توسط اکثر بیماران مورد قبول واقع میگردند. 21 درد نوروپاتیک مزمنی که بعد از ضایعه نخاعی ایجاد میشود ب ر اي ه ر مراقبی که همواره بر بالین بیمار حضور دارد یک چالش محسوب می شو د. 14 بنابراین ضروري است تا جهت تسکین درد مزمن بیمار با انواع روشهاي تسکین دهندهي درد بهویژه روشهاي غیردارو ی ی آشنایی داشته باشد و درمواقع ضروري از آن استفاده نماید. 22 ورزش بهعنوان یکی از مداخلات پرستاري ا غل ب جه ت بیماران مبتلا به درد مزمن توصیه شده است. Norbrink 23 و همکاران (2012) در مطالعهي خود انجام ورزشه يا ایروبیک و قدرتی را در کاهش درد ضایعات همچنین Galea و همکاران (2013) ورزش درمانی نخاعی موثر میداند. 24 بعد از بروز ضایعات نخاعی را براي کاهش مشکلات عصبی ا ی ن بیماران Groover و همکاران (2013) در مطالعهاي که بر روي پیشنهاد کردهاند. 25 موشه يا دیابتی انجام دادند اعلام کردند که انجام حرکات ورزشی در کاهش دردهاي نوروپاتیک دیابت موثر است. 26 با توجه به اهمیت تسکین درد در بیماران مبتلا به ضایعات نخاعی شکست در درك و درمان درد میتواند به ناامی دي ب ر اي ارایه مراقبتهاي ز یرا درد نوروپاتیک اختصاصا بهداشتی و عدم اعتماد بیمار منج ر شو د 27 مقاوم به دارو میباشد. مطالعات نشان دادهاند که از هر سه نفر تنها ی ک ن ف ر پژوهش حاضر با حدود 50 درصد دردش با دارو تسکین مییابد. 29 هدف تعی نی تاثیر برنامهي ورزشی بر شدت درد نوروپاتیک بیماران مبتلا به ضایعات نخاعی پاراپلژي انجام شد. مواد و روشها ناصر صدقی گوي آقاج و همکاران مطالعه حاضر بهصورت کارآزمایی بالینی تصادفی انجام شد. جامعه پژوهش را کلیهي بیماران مبتلا به ضایعات نخاعی مراجعهکننده به یکی از بیمارستانه يا خصوصی شهر تهران در نیمهي دوم سال 1393 تشکیل دادندکه بر اساس پروندهي پزشکی و اسناد موجود 700 نفر برآورد شدند. از این میان 245 بیمار براي ورود به مطالعه مورد بررسی قرار گرفتند. ρ = 0/8) حجم نمونه با توجه به مطالعه مظلوم و همکاران (1392) β =0/8 Ζ 1-β=0/84 Ζ 1-α/2 = 1/96 δ 1 =1/3 δ 2 =1/4 σ=0/9 0/05 = α) 30 نفر محاسبه گردید. در نهایت با در نظر گرفتن احتمال ریزش 40 نفر تعی نی شد. بیماران با استفاده از روش نمونهگیري مبتنی بر هدف انتخاب شدند و با استفاده از روش تخصیص تصادفی در دو گروه 20 نفره مداخله و کنترل قرار گرفتند. جهت تخصیص تصادفی گروهها به تمامی مشارکتکنندگان از 1 تا 40 کد داده شد. کدهاي فرد در گروه مداخله و کدهاي زوج در گروه کنترل قرار گرفتند. معیارهاي ورود به مطالعه شامل عدم مشارکت در برنامهه يا ورزشی در سه ماه اخیر سابقه ابتلا به ضایعهي نخاعی بهمدت 6 ماه و بیشتر نداشتن بیماريه يا دیسک مزمن دیگر مانند فشارخون بالا و صرع نداشتن بیرونزدگی مهرهها نداشتن تاریخچه تروماي شدید عدم مصرف الکل و اعتیاد به مواد مخدر ابتلا به ضایعهي نخاعی در سطح سینهاي کمري و یا خاجی (پاراپلژیک بودن) حامله نبودن (براي خانمها) و کسب نمره 4 و یا بالاتر در مقیاس اندازهگیري شدت درد بود. معیارهاي خروج از مطالعه نیز شامل عدم انجام تمرینات ورزشی بیش از سه جلسه شدید اختلالات نخاعی بروز نقصه يا اجراي مداخله بود. در این پژوهش از فرم ویژگیه يا شدن علایم بیماري عصبی و اختلالات قلبی عروقی در حین فردي و ابزار بینالمللی مجموعه اطلاعات پایهي درد در صدمات طناب نخاعی استفاده شد. فرم ویژگیه يا فردي شامل مشخصاتی نظیر سن جنس وضعیت تاهل میزان تحصیلات شغل قومیت علت ضایعه سطح ضایعه و تعداد مهره آسیب دیده بود. ابزار بینالمللی مجموعه اطلاعات پایهي درد در صدمات طناب نخاعی ISCIPDS, The International Spinal Cord Injury Pain ) (Basic Data Set توسط گروهی از متخصصان درد ضایعات نخاعی نظیر روانپزشک روانشناس اپیدمیولوژیست نماینده یک و از طرف انجمن بینالمللی ضایعات نخاعی زیر نظر چهار سازمان معتبر شامل انجمن بینالمللی طناب نخاعی انجمن ضایعه نخاعی آمریکا انجمن درد آمریکا و انجمن بینالمللی مطالعات درد طراحی شده است. اولین نسخه این مقیاس در سال 2006 در کپنهاگ دانمارك طراحی شد و سپس توسط Jensen در سال 2010 به شیو يه خودگزارشی تدوین گردید. این ابزار 15 سوال دارد که 13 سوال آن براي هر یک از دردها با مشخصهي ویژه تکرار میشود. در این ابزار انواع درد محله يا بخشهاي جداگانهاي تعی نی 31 درد شدت درد الگوي زمانی و اثرات درد در میشوند. 32 لازم بهذکر است که از بخش 53

4 یک( تاثیر ورزش بر شدت درد نوروپاتیک بررسی شدت درد این پرسشنامه جهت ورود بیماران با شدت درد بالاتر از 4 به مطالعه بهطور جداگانه استفاده شد. بخش بررسی انواع درد این پرسشنامه شامل 3 سوال است. یک سوال آن داشتن یا نداشتن درد را میسنجد که با بله و خیر پاسخ داده میشود. سوال دیگر نوع درد با مشخصات خاص تا پنج نوع و بیشتر را تعی نی میکند. و دیگري نوع درد غیرعصبی عصبی و ناشناخته را مشخص میکند. بخش بررسی محلهاي درد وجود درد در قسمته يا مختلف بدن را نشان میدهد سوال). بخش مربوط به بررسی شدت درد طی 1 سوال شدت درد را بهصورت صفر تا ده مشخص میکند. در انتها نمره صفر تا 3 بهعنوان درد خفیف 7-4 درد متوسط و 10-8 بهعنوان درد شدید در نظر گرفته میشود. در بخش مربوط به بررسی الگوي زمانی درد از بیمار سوال میشود در کدام روزهاي هفته براي چه مدت زمانی احساس درد داشته است. اثرات درد نیز شامل 6 سوال 7 گزینهاي در رابطه با کیفیت خواب لذت از زندگی رضایتمندي تفریح توانایی انجام فعالیته يا روزمرهي زندگی و انجام کار میباشد که اثرات درد بر زندگی بیمار را از حداقل نمره صفر تا حداکثر نمره 6 نشان میدهد و یک سوال هم استفاده یا عدم استفاده از درمان براي کاهش درد را تعی نی جهت تعی نی ناصر صدقی گوي آقاج و همکاران میکند. 33 روایی پرسشنامه پس از کسب اجازه از طراحان پرسشنامه ابتدا به زبان فارسی سپس به زبان انگلیسی و مجددا به فارسی برگردانده شد و پس از آن در اختیار 15 بیمار مبتلا به ضایعهي نخاعی و 10 تن از متخصصین (پرستاري علوم پایه روانپزشکی روانشناسی فیزیوتراپی کاردرمانی گفتاردرمانی و سالمندي) قرار گرفت که نظرات خود را در رابطه با ترجمه و روایی صوري و محتوایی اعلام کنند. سپس اصلاحات لازم انجام و روایی آن مورد تای دی جهت تعی نی قرار گرفت. پایایی از روش آزمون مجدد استفاده گردید. ابتدا 120 بیمار ضایعهي نخاعی پرسشنامه مذکور را تکمیل کردند و پس از دو هفته مجددا به همان روش پرسشنامهها براي دومین بار توسط بیماران تکمیل شد. میزان همبستگی درون طبقهاي براي کل پرسشنامه 0/88 بهدست آمد و سطح معنیداري < 0/01 P در نظر گرفته شد. آلفاي کرونباخ محاسبه شده براي میزان تداخل سه نوع درد مختلف 0/93 محاسبه گردید و ضریب همبستگی بهدست آمده براي احشایی بهترتیب 84/ 0/89 و 0 شدت انواع درد نوروپاتیک 0/92 محاسبه شد. اسکلتی و عضلانی قبل از آغاز مطالعه و در روز اول پذیرش هر بیمار مبتلا به ضایعات نخاعی پاراپلژي در بخش ضایعات نخاعی و کلینیک ضایعات نخاعی ابتدا بیماران مبتلا به ضایعات نخاعی پاراپلژي که از دردهاي نوروپاتیک رنج میبردند با کمک گرفتن از خود بیمار پروندهي پزشکی متخصص درد و متخصص ضایعات نخاعی شناسایی شدند و از نظر معیارهاي ورود مورد بررسی قرار گرفتند. سپس با استفاده از بخش بررسی شدت درد پرسشنامه بینالمللی دردهاي پایهاي در صدمات طناب نخاعی شدت درد بیماران مورد بررسی قرار گرفت و بیمارانی که نمره درد بالاتر از 4 را گزارش کرده بودند وارد مطالعه شدند. اهداف پژوهش بهصورت فردي براي هر بیمار مشارکتکننده در پژوهش توضیح داده شد. علاوه بر این به آنان اطمینان داده شد که شرکت در پژوهش کاملا اختیاري است و هیچ تاثیري بر روند درمان ندارد. همچنین پژوهشگر در تمام طول پژوهش در دسترس بوده و به سوالات پیش آمده پاسخ ا میدد. از تمامی مشارکتکنندگان رضایت آگاهانه و کتبی براي شرکت در مطالعه اخذگردید. سپس در همان روز پژوهشگر براي بیماران گروه مداخله آموزش برنامه ورزشی را آغاز نمود. این برنامه که توسط مرکز ضایعات نخاعی کانادا و بیمارستان کاساکولین يا به بالا تنه و پای نی استرالیا طراحی شده است شامل 30 حرکت مربوط تنه میباشد که بهصورت 3 مجموعه 10-8 تایی انجام میشود و شامل گرم کردن تمرینات استقامتی و کششی بالا تنه تمرینات مقاومتی حرکات کششی پای نی میباشد تنه و حرکات کششی براي سرد کردن پژوهشگر با حضور بر بالین بیمار برنامه ورزشی مخصوص بیماران مبتلا به ضایعات نخاعی پاراپلژي را به روش چهره به چهره و انفرادي حضور خانواده آموزش داد. به این صورت که بعد از توضیحات به بیمار در جامع حرکات به بیمار و آمادگی او ابتدا یک بار خود حرکات ورزشی را انجام داده و بار دوم از بیمار درخواست میکرد تا حرکات آموزش داده شده را انجام دهد و اشکالات موجود توسط محقق برطرف میگردید. براي برخی از بیماران که در اجراي حرکات مشکل داشتند دوباره آن حرکات تمرین شد. از بیماران خواسته شد تا جلسات بعدي تمرین را در منزل بهمدت 6 هفته هر هفته دو جلسه و هر جلسه دقیقه انجام دهند. در کل بیماران گروه مداخله تحت 12 جلسه ورزشی قرار گرفتند. کلیه حرکات ورزشی تمرین شده در قالب یک کتابچه با عنوان راهنماي انجام برنامهي ورزشی در منزل و برگهي علامتگذاري تعداد جلسات تمرین شده در اختیار بیماران قرار گرفت تا هر روز پس از اجراي تمرینات آن را علامت بزنند. شماره تلفن و ایمیل محقق براي پاسخگویی به سوالات احتمالی در طول جلسات انجام مداخله در اختیار بیماران قرار گرفت. با توجه به این که مداخلات غیر دارویی بهصورت مکمل با روشه يا دارویی استفاده میشود لذا در برنامه دارویی بیماران تغییري ایجاد نشد و در صورت تجویز و استفاده از مسکن قبل از مداخله در دفعات مصرف و دوز آن تغییري ایجاد نشد. یک هفته پس از اتمام مداخله (که بر اساس هماهنگی قبلی زمانی بود که بیماران براي معاینات دورهاي به پزشک مراجعه میکردند) برگههایی که تعداد جلسات اجراي تمرینات ورزشی در آن علامت زده شده بود از بیماران اخذ گردید و مجددا پرسشنامه بینالمللی دردهاي پایهاي در صدمات طناب نخاعی توسط هر دو گروه تکمیل گردید. لازم بهذکر است که بیماران گروه کنترل تحت هیچگونه برنامه آموزش خاصی قرار نگرفتند اما پس از 55

5 ج( فصلنامه پرستاري داخلی - جراحی دوره 4 شماره 3 پایان پژوهش کتابچه راهنماي انجام برنامهي ورزشی در منزل در اختیار آنها قرار گرفت و آموزشهاي لازم را دریافت کردند. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و آزمونهاي دقیق فیشر(جهت مقایسه دو گروه از نظر جنس) تیمستقل (براي مقایسه شدت درد و مقایسه اختلاف سن بین دو گروه) تیزوج (جهت مقایسه شدت درد هر گروه قبل و بعد از مداخله) و کاياسکوي ر (جهت مقایسه دو گروه از نظر تاهل تحصیلات شغل قومیت علت ضایعه سطح ضایعه و تعداد مهره آسیب دیده) تحت نرم افزار آماري SPSS 19 انجام شد. یافتهها در این مطالعه یک نفر از گروه کنترل بهعلت فوت و دو نفر از گروه مداخله بهعلت عدم اجراي برنامه ورزشی از مطالعه خارج شدند و در نهایت مطالعه با 37 بیمار با میانگین س ین ویژگیه يا 38/05 ± 8/84 سال انجام شد. سایر فردي شرکت کنندگان در جدول 1 نشان داده شده است. بر اساس این جدول قبل از مداخله تفاوت آماري معنیداري بین متغیرها در دو گروه مداخله و کنترل مشاهده نشد. در گروه مداخله بر اساس آزمون آماري تیزوج شدت درد (0/001 p) و اثرات درد بر زندگی بیمار (0/001 p) پس از مداخله کاهش معنیداري پیدا کرد اما این تفاوت پس از مداخله بین گروهه يا مداخله و کنترل تنها در شدت درد طول مدت تجربه درد و اثرات درد بر زندگی معنیدار بود (0/001 p). دول 2) * P * 1 ** 0/56 ** 0/46 ** 0/81 ** 0/57 ** 1 متغیر جنس وضعیت تاهل میزان تحصیلات شغل قومیت علت ضایعه جدول 1: ویژگیهاي فردي مشارکتکنندگان کنترل مداخله گروه تعداد (درصد) تعداد (درصد) 15(78/9) 14(77/8) مرد 4(21/1) زن 6(31/6) 3(16/7) مجرد 13(68/4) 15(83/3) متاهل 7(36/9) 3(16/7) زیر دیپلم 6(31/6) 6(33/3) دیپلم کاردانی 3(16/7) کارشناسی (11/1)2 کارشناس ارشد به بالا 3(16/6) ازکارافتاده 6(31/6) 6(33/3) جانباز 1(5/2) 2(11/1) بازنشته 4(21/1) کارمند 3(15/8) خانهدار 3(15/8) آزاد 0(0) محصل 10(52/7) 12(66/6) فارس 5(26/3) 3(16/7) ترك 2(11/1) کرد سایر 10(52/7) 10(55/6) جنگ 5(26/3) تصادف 3(15/8) سقوط 1(5/2) 0(0) تومور ** 0/08 14(73/7) 14(77/8) سینهاي 5(26/3) سطح ضایعه کمري ** 1 12(63/2) 13(72/2) یک 5(26/3) تعداد مهره آسیب دیده دو سه *** 0/7 38/47 ± 8/82 37/61 ± 9/1 سن میانگین ± انحراف معیار ئ *آزمون دقیق فیشر **آزمون کاي اسکوي ر ***آزمون تیمستقل 56

6 تاثیر ورزش بر شدت درد نوروپاتیک ناصر صدقی گوي آقاج و همکاران گروه جدول 2: مقایسه میانگین شدت تعداد روزهاي تجربه طول مدت تجربه و اثرات درد نوروپاتیک قبل و بعد از مداخله در دو گروه متغیرهاي درد نوروپاتیک مداخله میانگین ± انحراف معیار کنترل میانگین ± انحراف معیار * P 0/29 0/12 0/91 0/17 0/84 7/57 ± 1/21 7/37 ± 1/05 0/13 1/11 ± 1/4 5/15 ± 1/21 0/84 21/26 ± 1/6 23 ± 1/5 0/41 15/73 ± 2/99 15/57 ± 2/34 0/56 شدت درد روزهاي تجربه درد طول مدت تجربه (ساعت) اثرات قبل از مداخله بعد از مداخله 8/05 ± 1/51 5/55 ± 1/61 ** P قبل از مداخله بعد از مداخله 5/83 ± 2/1 5/1 ± 1/59 0/04 ** P قبل از مداخله بعد از مداخله 16/61 ± 1/2 14/78 ± 1/08 0/02 ** P قبل از مداخله بعد از مداخله 15/94 ± 3/43 10/61 ± 1/19 ** P *آزمون آماري تیمستقل **آزمون آماري تیزوج بحث براساس نتایج حاصل از این مطالعه میتوان گفت که انجام برنامهي ورزشی منظم نه تنها میتواند بر شدت درد نوروپاتیک در بیماران مبتلا به ضایعات نخاعی پاراپلژي موثر باشد بلکه میتواند سبب کاهش طول مد ت تجربه درد و اثرات آن شود. در مطالعهي Galea و همکاران (2013) انجام 12 هفته برنامهي ورزشی مخصوص بیماران مبتلا به ضایعه نخاعی بعد از ابتلا به ضایعه تاثیر زیادي در بهبود مشکلات عصبی این بیماران از جمله دردهاي نوروپاتیک داشته است 25 که همسو با نتایج مطالعه حاضر بود با این تفاوت که در مطالعه Galea و همکاران تمرینات ورزشی نیاز به تجهیزات پیشرفته و پ ر هزینهاي داشته است در حالی که مطالعهي حاضر ساده ایمن و ارزان بوده و به تنهایی توسط بیمار قابل اجرا بود. از دلایل شباهت نتایج دو مطالعه میتوان به یکسان بودن بیماري مورد بررسی و طول مدت برنامه ورزشی اشاره کرد. Groover و همکاران (2013) در مطالعهاي با هدف تاثیر ورزش بر درد نوروپاتیک موشها بیان کردند بعد از انجام حرکات ورزشی درد نوروپاتیک ناشی نتایج از دیابت بهصورت معنیداري کاهش یافته ا س ت. 26 این مطالعه در راستاي نتایج مطالعه حاضر بود با این تفاوت که این مطالعه بر روي موشها انجام گرفته است و نمیتوان نتایج آن را کاملا به انسان تعمیم داد. شاید بتوان تنها وجه مشترك این نتایج را به تاثیرات فیزیولوژیکی ورزش نسبت داد. Norbrink و همکاران (2012) تاثیر برنامهي ورزشی قدرتی را بر درد بیماران ضایعات نخاعی مورد بررسی قرار دادند. آنها دریافتند که پس از این یافته با نتایج اجراي ورزش درد نوروپاتیک بیماران کاهش مییابد. 24 مطالعه حاضر مطابقت دارد با ا ی ن تفاوت که تعداد مشارکتکنندگان در مطالعه Norbrink و همکاران کمتر بود و از ورزش بدنسازي جهت مداخله ورزشی استفاده کرده بودند اما جامعهي مورد پژوهش و بررسی نوع درد نوروپاتیک از شرایط مشابهی است که میتواند نتایج یکسان دو مطالعه را توجیه نماید. همچنین Chen و همکاران (2012) با مطالعه بر روي موشها نشان دادند که آموزش ورزشه يا پیشرفته بهصورت معنیداري در کاهش نتایج این مطالعه نیز در راستاي نتایج درد نوروپاتیک محیطی موثر است. 36 مطالعه حاضر میباشد اما درد نوروپاتیکی که در ا ی ن مطالعه مطرح بود بهخاطر فشار بر روي ع ص ب سیاتیک بوده و صرفا ضایعهي نخاعی نبوده است. مکانیسم درد که مربوط به سی ست م عصبی ا س ت و جه اشتراك دو مطالعه میباشد. Tawashi و همکاران (2009) تاثیر فعالیت بدنی را بر درد خستگی و افسردگی بیماران ضایعات نخاعی مورد بررسی قرار دادند و طبق یافتهها درد نتیجه این در این بیماران بعد از اجراي منظم فعالیتهاي بدنی کاهش یافت. 37 مطالعه همراستا با نتایج مطالعه حاضر است اما در این مطالعه درد کلی اعم از سردرد درد اسکلتی عضلانی و احشایی مطرح بوده و اختصاصا نمیتو ا ن گفت که کدام نوع درد با ورزش کاهش مییابد هر چند در هر دو مطالعه بیماران دچار ضایعهي نخاعی بودند. باسره و همکاران (1393) تاثیر تمرین ورزشی و ویتامین E را بر آستانهي درد موشه يا داد که تمرین منظم ورزشی به عنو ا ن ی ک مبتلا به دیابت نوع یک بررسی نمو دند. نتایج نشان آنتی ا ک سیدان در کاهش درد نوروپاتیک موثر است 38 که با بخشی از نتایج مطالعه حاضر همخوان است با این تفاوت که در مطالعه حاضر درد نوروپاتیک حاصل از ضایعه نخاعی بوده 57

7 فصلنامه پرستاري داخلی - جراحی دوره 4 شماره 3 است. مکانیسم اثرات مثبت ورزش درمانی م ی نتایج دو مطالعه باشد. 39 تواند از دلا ی ل ه م سو بو د ن تمامی این مطالعات اگرچه بر روي جوامع مختلف و با تمرینات متفاوت ورزشی انجام گرفتهاند اما از اث ربخ ش ی ورزش برکاهش درد نوروپاتیک بیماران حمایت میکنند. از محدودیته يا این مطالعه میتوان به تعداد اندك زنان مشارکت کننده اشاره نمود. ذهنی بودن درك درد و پیگیري تلفنی انجام برنامههاي ورزشی میتواند نتایج حاصله را تحت تاثیر قرار دهد. همچنین این مطالعه تنها در یک بیمارستان و با حجم نمونهي محدود انجام گرفته است بنابراین تعمیمپذیري نتایج بایستی با احتیاط صورت گیرد. نتیجهگیري بر اساس یافتهه يا پژوهش حاضر برنامهي ورزشی مخصوص ضایعات نخاعی موجب کاهش شدت درد نوروپاتیک بیماران ضایعات نخاعی گردید. علاوه بر این طول مدت تجربه درد و اثرات آن را نیز کاهش داد. لذا توصیه میگردد تا مراقبان بهداشتی جهت کاهش درد بیماران از آموزش این روش غیر تهاجمی آسان و ارزان استفاده نمایند. همچنین پیشنهاد میشود این پژوهش در جامعهاي بزرگتر و با پیگیريهاي حضوري و مکرر انجام گردد. تعارض منافع هیچگونه تعارض منافع از سوي نویسندگان بیان نشده است. سهم نویسندگان مقاله ناصر صدقی گوي آقاج: طراحی اجراي پژوهش و تدوین مقاله مسعود فلاحی خشکناب: طراحی پژوهش و تای دی نهایی مقاله حمیدرضا خانکه: مشارکت در طراحی پژوهش و ویراستاري علمی مقاله محمدع یل حسینی: مشارکت در طراحی پژوهش و ویراستاري علمی پوریا رضاسلطانی: مشاور آمار و مشارکت در تدوین مقاله. سپاسگزاري این مطالعه بخشی از پایان نامه کارشناسی ارشد مصوب در تاریخ 93/15/04 در دانشگاه علوم بهزیس یت و توانبخشی تهران و مصوب در مرکز کارآزمایی بالینی ایران با کد IRCT N1 میباشد. از تحصیلات تکمیلی دانشگاه و همکاري صمیمانهي مدیریت بیمارستان و مدیر محترم پرستاري و بیماران محترم که بدون همکاري آنها انجام ا ی ن ممکن نبود نهایت سپاسگزاري بهعمل میآید. تحقی ق References 1. Babamohammadi H, Negarandeh R, Dehghan Nayeri N. Important coping strategies used by individuals with spinal cord injury: A qualitative study. Journal of Qualitative Research in Health Sciences 2013; 2(1): [Persian] 2. Abdullahi M. The assessment of rate of utilizing rehabilitation services among spinal cord injured cases of bam earthquake. Journal of Qualitative Research in Health Sciences 2011; 11(1-2): 1-6. [Persian] 3. Wyndaele M, Wyndaele JJ. Incidence, prevalence and epidemiology of spinal cord injury: what learns a worldwide literature survey? Spinal cord 2006; 44(9): Hasanzadeh Pashang S, Zare H, Alipor A. The efficacy of stress inculation training (SIT) on resilience, anxiety depression and stress among spinal cord injury (SCI) patients. Journal of Jahrom University of Medical Sciences 2012; 10(3): Fatehi F, Kamli M. Perceived experiences of unemployed people with spinal cord injury in the process of returning to work. Journal of Research in Rehabilitation Sciences 2012; 8(2): [Persian] 6. Moghaddam M, Habibi R, Davatgaran K, Nazmdeh K. Comprehensive rehabilitation in spinal cord injury. Tehran: Welfare Organization Publication; [Persian] 7. Shojaei H, Jafari A, Valaei SH. Frequency of phantom pain among patients with spinal cord injury. Iranian Journal of War and Public Health 2009; 1(3): Budh CN, Lund I, Hultling C, Levi R, Werhagen L, Ertzgaard P, et al. Gender related differences in pain in spinal cord injured individuals. Spinal Cord 2003; 41(2): Calmels P, Mick G, Perrouin-Verbe B, Ventura M. Neuropathic pain in spinal cord injury: identification, classification, evaluation. Annals of Physical and Rehabilitation Medicine 2009; 52(2): Finnerup NB, Jensen T. Spinal cord injury pain mechanisms and treatment. European Journal of Neurology 2004; 11(2): Finnerup NB. Pain in patients with spinal cord injury. Pain 2013; 154(1): Jensen MP, Hoffman AJ, Cardenas DD. Chronic pain in individuals with spinal cord injury: A survey and longitudinal study. Spinal cord 2005; 43(12): Saeidian SR, Alizadeh K. Evaluation of lack activity consequences in spinal cord injured war volunteers at Khoozestan province. Journal of Military Medicine 2003; 5(1): 1-5. [Persian] 14. Norrbrink BC, Kowalski J, Lundeberg T. A comprehensive pain management programme comprising educational, cognitive and behavioural interventions for neuropathic pain following spinal cord injury. Journal of Rehabilitation Medicine 2006; 38(3): Widerström-Noga EG, Turk DC. Types and effectiveness of treatments used by people with chronic pain associated with spinal cord injuries: Influence of pain and psychosocial characteristics. Spinal Cord 2003; 41(11): Votrubec M, Thong I. Neuropathic pain: A management update. Australian Family Physician 2013; 42(3):

8 تاثیر ورزش بر شدت درد نوروپاتیک ناصر صدقی گوي آقاج و همکاران 17. Cardenas DD, Nieshoff EC, Suda K, Goto SI, Sanin L, Kaneko T, et al. A randomized trial of pregabalin in patients with neuropathic pain due to spinal cord injury. Neurology 2013; 80(6): Gorp S, Kessels A, Joosten E, Kleef M, Patijn J. Pain prevalence and its determinants after spinal cord injury: A systematic review. European Journal of Pain 2015; 19(1): Vuckovic A, Hasan M, Osuagwu B, Fraser M, Allan D, Conway B, et al. The influence of central neuropathic pain in paraplegic patients on performance of a motor imagery based brain computer interface. Clinical Neurophysiology Available.frome: Siddall PJ, Yezierski RP, Loeser JD. Pain following spinal cord injury: clinical features, prevalence and taxonomy. Revista-Sociedad Espanola Del Dolor 2001; 8(4): Werhagen L. Analysis of neuropathic pain after spinal cord injury. [Thesis PhD]. Stockholm, Sweden: Karoliska instiutet 2008; Zargarzadeh M, Memarian R. Assesing barriers for using of complementary medicine in relieving pain in patients by nurses. Iranain Journal of Nursing Vision 2013; 1(4): [Persian] 23. Kuphal KE, Fibuch EE, Taylor BK. Extended swimming exercise reduces inflammatory and peripheral neuropathic pain in rodents. The Journal of Pain 2007; 8(12): Norrbrink C, Lindberg T, Wahman K, Bjerkefors A. Effects of an exercise programme on musculoskeletal and neuropathic pain after spinal cord injury results from a seated double-poling ergometer study. Spinal cord 2012; 50(6): Galea MP, Dunlop SA, Davis GM, Nunn A, Geraghty T, Hsueh Y-SA, et al. Intensive exercise program after spinal cord injury (Full-On): study protocol for a randomized controlled trial. Trials 2013; 14(1): Groover AL, Ryals JM, Guilford BL, Wilson NM, Christianson JA, Wright DE. Exercise-mediated improvements in painful neuropathy associated with prediabetes in mice. Pain 2013; 154(12): Bergman S. Management of musculoskeletal pain. Best Practice & Research Clinical Rheumatology 2007; 21(1): Smeal WL, Yezierski RP, Wrigley PJ, Siddall PJ, Jensen MP, Ehde DM. Spinal cord injury. Pain 2006; 7(12): Siddall P. Management of neuropathic pain following spinal cord injury: Now and in the future. Spinal Cord 2009; 47(5): Mazloum V, Khayambash KH, Rahnama N. Comparing the effects of therapeutic exercise and hydrotherapy on pain severity and knee range of motion in patients with hemophilia. Armaghane Danesh Yasuj University of Medical Sciences Journal 2013; 18(6): [Persian] 31. Widerström-Noga E, Biering-Sørensen F, Bryce T, Cardenas DD, Finnerup NB, Jensen MP, et al. The international spinal cord injury pain basic data set. Spinal Cord 2008; 46(12): Jensen MP, Widerström-Noga E, Richards JS, Finnerup NB, Biering-Sørensen F, Cardenas DD. Reliability and validity of the international spinal cord injury basic pain data set items as self-report measures. Spinal Cord 2010; 48(3): Biering-Sørensen F, Bryden A, Curt A, Friden J, Harvey L, Mulcahey M, et al. International spinal cord injury upper extremity basic data set. Spinal cord 2014; 52(1): Ghomshi F. Learning to live after spinal cord injury. Tehran: Ajmand Publication; [Persian] 35. SCI Action Canada Team. Active Homes Home Strength Training Guide for Paraplegia [Serial on the Internet] Available.from: Chen YW, Li YT, Chen YC, Li ZY, Hung CH. Exercise training attenuates neuropathic pain and cytokine expression after chronic constriction injury of rat sciatic nerve. Anesthesia & Analgesia 2012; 114(6): Tawashi A, Eng J, Lin K, Tang P, Hung C. Physical activity is related to lower levels of pain, fatigue and depression in individuals with spinal-cord injury: A correlational study. Spinal Cord 2009; 47(4): Basereh M, Heidarianpour A. Effect of exercise and vitamin E on pain threshold in type I diabetic rats. Physiology and Pharmacology 2014; 18(1): [Persian] 39. Mohammadzadeh S. Effects of exercise in water (hydrotherpy) on pain relief and extended range of motion in rheumatoid arthritis patients. Medical Sciences 2007; 17 (3) : [Persian] 59