Σύστημα υπολογισμού πιθανότητας πτώχευσης εταιριών Βασίλειος Γιαγλόγλου ΑΕΜ:1961 Τμήμα Βιομηχανικής Πληροφορικής ΤΕΙ Καβάλας

Transcript

1 Σύστημα υπολογισμού πιθανότητας πτώχευσης εταιριών Βασίλειος Γιαγλόγλου ΑΕΜ:1961 Τμήμα Βιομηχανικής Πληροφορικής ΤΕΙ Καβάλας ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Δρ Καμπουρλάζος Βασίλειος Καβάλα 2012

2 Περίληψη This thesis will analyze the method of linear model Z score. The financial assets of companies with a view to finding a correlation between financial assets and the dynamics of companies in bankruptcy. Also proposes data envelopment analysis (DEA) as a quick-and-easy tool for assessing corporate bankruptcy. Στην παρούσα πτυχιακή θα αναλυθούν, με την μέθοδο του γραμμικού μοντέλου Z score, τα χρηματοοικονομικά στοιχεία των εταιριών με απώτερο σκοπό να βρεθεί η συσχέτιση μεταξύ των χρηματοοικονομικών στοιχείων και της δυναμικής που υπάρχει σε εταιρίες για πτώχευση. Επίσης το μοντέλο DEA ως ένα γρήγορο και εύκολο εργαλείο, προτείνει την ανάλυση των δεδομένων για την αξιολόγηση των εταιρικών πτωχεύσεων. i

3 Πίνακας Περιεχομένων Περίληψη... i Πίνακας Περιεχομένων... ii Πίνακας Σχημάτων... v Πίνακας πινάκων... vi Πρόλογος... vii ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γενικά... 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΠΤΩΧΕΥΣΗ ΕΤΑΙΡΙΩΝ Νομική διάσταση Ισχύον Δίκαιο Προϊσχύον Δίκαιο Κυριότεροι παράγοντες εταιρικής αποτυχίας Αδυναμία Κάλυψης Βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων Αναποτελεσματική διοίκηση Πτωχεύσεις Χρεοκοπία εταιριών στην Ελλάδα και στην Ευρώπη 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΜΕΘΟΔΟ ALTMAN Συνοπτική αναφορά μελετών Πολυμεταβλητή ανάλυση διαχωρισμού (MDA) Υπόδειγμα πρόβλεψης ALTMAN Ζ-SCORE (1968) Υπόδειγμα ΖΕΤΑ Σύγκριση ΖΕΤΑ Ζ- SCORE (ALTMAN 1968) ii

4 3.5. Πλεονεκτήματα της MDA ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ Γενικά περί αριθμοδεικτών Χρησιμότητα των αριθμοδεικτών στα πλαίσια του ΓΛΣ Κατηγορίες αριθμοδεικτών Εννοιολογικό περιεχόμενο των όρων των αριθμοδεικτών Δείκτες Ρευστότητας Δείκτες Δραστηριότητας Δείκτες Αποδοτικότητας Χρηματοοικονομική μόχλευση Δείκτες δαπανών λειτουργίας Δείκτες Κεφαλαιακής Διάρθρωσης Δείκτες αποτίμησης επενδυτικοί ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΠΡΟΒΛΕΨΗΣ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ Ανάλυση με αριθμοδείκτες Δείκτες ρευστότητας Δείκτες δραστηριότητας Δείκτες αποδοτικότητας Δείκτες κεφαλαιακής διάρθρωσης Ανάλυση με το γραμμικό μοντέλο Altman ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΜΕΘΟΔΟ DEA Τροποποιημένο μοντέλο DEA Μεταβλητές μοντέλου DEA και δεδομένα Μεταβλητές εισόδου για το μοντέλο πτώχευσης εταιριών ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΠΤΩΧΕΥΣΗΣ (DEA: ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΟ ΜΟΝΤΕΛΟ) iii

5 7.1. Το μοντέλο DEA και η χρήση του για την αξιολόγηση της πιθανότητας πτώχευσης μίας εταιρίας Επιλογή μεταβλητών εισόδου- εξόδου Τα σύνορα του επίπεδου πτώχευσης και ο υπολογισμός των πιθανοτήτων Τα σύνορα της πτώχευσης Υπολογισμός πιθανοτήτων για τις προεπιλεγμένες και μη προεπιλεγμένες εταιρίες Εκπαίδευση, επικύρωση δείγματος και δημιουργία τεστ Μεταβλητές εξόδου Μεταβλητές εισόδου Σχολιασμός σχετικά με την επιλογή της μεταβλητής CATA Το μοντέλο της λογιστικής παλινδρόμησης Μεταβλητές τροποποιημένου μοντέλου DEA και δεδομένα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Παρουσίαση αποτελεσμάτων του τροποποιημένου μοντέλου DEA και του μοντέλου IR Σύγκριση του τροποποιημένου μοντέλου DEA και του LR Αποτελέσματα του μοντέλου του ALTMAN ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ iv

6 Πίνακας Σχημάτων ΣΧΗΜΑ 6.1: ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΣΥΝΟΡΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ DEA Α) ΧΕΙΡΟΤΕΡΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ (ΑΡΙΣΤΕΡΑ) ΚΑΙ ΤΗΝ Β) ΚΑΝΟΝΙΚΗΣ DEA (ΔΕΞΙΑ) ΣΧΗΜΑ 7.1:ΤΟ ΣΥΝΟΡΟ ΠΤΩΧΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΕΝ ΔΥΝΑΜΕΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΓΙΑ ΠΤΩΧΕΥΣΗ v

7 Πίνακας πινάκων ΠΙΝΑΚΑΣ 2.1: ΠΤΩΧΕΥΣΕΙΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ ( )... 7 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.2: ΔΕΙΚΤΗΣ ΠΤΩΧΕΥΣΕΩΝ ΑΝΑ ΧΩΡΑ... 8 ΠΙΝΑΚΑΣ 5.1: ΓΕΝΙΚΗ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.2: ΆΜΕΣΗ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.3: ΤΑΜΕΙΑΚΗ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.4: ΑΜΥΝΤΙΚΟΥ ΧΡΟΝΙΚΟΥ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.5: ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.6: ΜΕΣΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.7: ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.8: ΜΕΣΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΕΙΣΠΡΑΞΗΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.9: ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΩΝ. ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.10: ΜΕΣΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΕΞΟΦΛΗΣΗΣ ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΩΝ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.11: ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΚΑΘΑΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΚΙΝΗΣΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.12: ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΙΔΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.13: ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΠΑΓΙΟΥ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.14: ΔΕΙΚΤΗΣ ΜΙΚΤΟΥ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.15: ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΩΝ ΠΩΛΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΠΩΛΗΘΕΝΤΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.16: ΔΕΙΚΤΗΣ ΚΑΘΑΡΟΥ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.17: ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΕΞΟΔΩΝ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.18: ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΥΝΟΛΙΚΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.19: ΜΕΣΟ ΕΠΙΤΟΚΙΟ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.20: ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ ΙΔΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.21: ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.22: ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΜΟΧΛΕΥΣΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.23: ΔΕΙΚΤΗΣ ΚΑΛΥΨΗΣ ΤΟΚΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.24: ΔΑΝΕΙΑΚΗΣ ΚΑΛΥΨΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.25: ΔΑΝΕΙΑΚΗΣ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.26: ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑ ΔΑΝΕΙΑΚΗ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.27: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.28: ΠΑΓΙΟΠΟΙΗΣΗ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 5.29: Z SCORE ΠΙΝΑΚΑΣ 8.1: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ DEA ΓΙΑ ΤΙΣ 50 ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ ΠΤΩΧΕΥΣΕΙΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 8.2: ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΤΩΧΕΥΣΗ ΕΤΑΙΡΙΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 8.3: ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΠΤΩΧΕΥΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΛΙΝΔΡΟΜΗΣΗΣ vi

8 Πρόλογος Σε αυτή τη κρίση που διέρχεται το σύστημα είναι ενδιαφέρον να μελετηθεί σε βάθος, η πτώχευση των εταιριών. Στην παρούσα πτυχιακή έχει γίνει μια πολύ μικρή προσπάθεια να κατανοηθεί η πτώχευση των εταιριών χρησιμοποιώντας πληροφόρηση που μπορούμε να έχουμε όλοι μας. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους γονείς μου για την υπομονή τους και όλους όσους συνέβαλαν στην επιτυχή εκπόνηση αυτής της πτυχιακής. vii

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Γενικά Στην παρούσα πτυχιακή, θα αναλυθούν με την μέθοδο του γραμμικού μοντέλου Zscore τα χρηματοοικονομικά στοιχεία των εταιριών με απώτερο σκοπό να βρεθεί η συσχέτιση μεταξύ των χρηματοοικονομικών στοιχείων και της δυναμικής που υπάρχει σε εταιρίες για πτώχευση. Μετά θα γίνει μια παρουσίαση της μεθόδου DEA (data envelopment analysis) Ohlson, (1980); και Keasey and Watson, (1991), σαν ένα εύκολο και γρήγορο εργαλείο για την αξιολόγηση της δυνατότητας πτώχευσης των εταιριών. Στο παρελθόν οι διαχειριστές χαρτοφυλακίων χρησιμοποιούσαν συχνά την μέθοδο της παλινδρόμησης (LR) για την αξιολόγηση της πιθανότητας πτώχευσης μίας εταιρίας. Με βάση το παραπάνω, πρέπει να γίνει σύγκριση της DEA και της LR. Η DEA είναι μία μη παραμετρική μέθοδος για την ανάλυση επιδόσεων. Σε αυτή την εργασία αντικαθιστάται η ανάλυση επιδόσεων με την αξιολόγηση της πτώχευσης. Η αξιολόγηση (πιθανότητα πτώχευσης) είναι πολύ σημαντική διότι η επιβεβαίωση της δημιουργεί άμεσες και έμμεσες δαπάνες στους μετόχους και όχι μόνο. Από τα υφιστάμενα στοιχεία μπορεί να πει κανείς ότι οι άμεσες δαπάνες μπορεί να είναι γύρω στο 5% Warner, (1977) (δικαστικά έξοδα, δικηγόροι, αμοιβές προς λογιστές, κτλ.) ή να φτάσει μέχρι και το 28% του συνολικού κόστους της πτώχευσης. Το υπόλοιπο είναι οι έμμεσες δαπάνες όπως, απώλεια πωλήσεων, διαφυγόντα κέρδη, υψηλό κόστος πίστωσης, αδυναμία εκδόσεως νέων τίτλων και χαμένες ευκαιρίες επενδύσεων. Έτσι η ανάγκη για την έγκαιρη ανίχνευση για ενδεχόμενη κατάσταση αφερεγγυότητας είναι πολύ σημαντική για τους ιδιοκτήτες της εταιρίας και για τους επενδυτές που λαμβάνουν αποφάσεις. 1

10 Σε μία περιεκτική επισκόπηση της βιβλιογραφίας Azizand Dar (2006), σχετικά με την πιθανότητα πτώχευσης Altman (1968)., παρατηρείται να υπερισχύουν οι στατιστικές μέθοδοι ανάλυσης και η παλινδρόμηση Collinsand Green (1982), σαν μία οικονομετρική προσέγγιση. Πολλοί συγγραφείς ανακαλύπτουν σοβαρές ανεπάρκειες στην στατιστική ανάλυση Eisenbeis, (1977); και Grice and Ingram, (2001). Στην παρούσα πτυχιακή, με την χρήση της DEA θα επιδιωχθεί η αναδιάρθρωση της, έτσι ώστε να είναι κατάλληλη για τον υπολογισμό της πιθανότητας πτώχευσης των εταιριών. Επίσης θα εξεταστεί η χρήση της DEA σαν ένα γρήγορο και εύκολο εργαλείο για την αξιολόγηση της πιθανότητας πτώχευσης της εταιρίας. Σκοπός είναι να αναδειχθεί η πρακτική αξία για τους επενδυτές και για πολλά άτομα που ενδιαφέρονται για τον υπολογισμό της πιθανότητας πτώχευσης μίας εταιρίας. Η πτυχιακή θα οργανωθεί με τον εξής τρόπο. Στο πρώτο κεφάλαιο θα γίνει μία εισαγωγή η οποία θα περιλαμβάνει τις βασικές κατευθύνσεις και τους σκοπούς της πτυχιακής. Στο δεύτερο κεφάλαιο θα παρουσιαστεί η νομική διάσταση της πτώχευσης των εταιριών. Στο τρίτο κεφάλαιο θα γίνει μια αναλυτική ανάλυση της πτώχευσης με την μέθοδο του ALTMAN. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι αριθμοδείκτες και το πώς υπολογίζονται ενώ στο πέμπτο παρουσιάζεται μια πρόβλεψη εταιρικής αποτυχίας. Στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η μέθοδος DEA. Στο έβδομο, τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν για την αξιολόγηση του μοντέλου, στο επόμενο κεφάλαιο ένα τροποποιημένο μοντέλο της μεθόδου DEA. Τέλος στο ένατο παρουσιάζετε μια σύγκριση μεταξύ των μοντέλων DEA και του LR. 2

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΠΤΩΧΕΥΣΗ ΕΤΑΙΡΙΩΝ 2.1. Νομική διάσταση «Η πτώχευση-χρεοκοπία αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα κανόνων δικαίου με σκοπό τη σύμμετρη ικανοποίηση των δανειστών του οφειλέτη σύμφωνα με την αρχή της ισότητας». Αναλυτικότερα η πτώχευση-χρεοκοπία αποτελεί μια νομική πράξη, η οποία κατοχυρώνεται με την έκδοση δικαστικής απόφασης και αφορά στην περίπτωση εταιρείας, η οποία σταματά τις πληρωμές της για την κάλυψη ληξιπρόθεσμων υποχρεώσεων κατά τρόπο γενικό και μόνιμο. Διακρίνεται σε αναγκαστική και εθελοντική Ισχύον Δίκαιο Ο Ν. 3588/ με τον οποίο κυρώθηκε ο Πτωχευτικός κώδικας, ισχύει για τις πτωχεύσεις που κηρύσσονται μετά την 16 η Σεπτεμβρίου Περιγράφει και καθορίζει με λεπτομέρεια τα στάδια της διαδικασίας της πτώχευσης τόσο των νομικών όσο και των φυσικών προσώπων. Η ανάγκη εκσυγχρονισμού των διαδικασιών που διέπουν την πτώχευση οδήγησε στην κατάρτιση του Νέου Πτωχευτικού Κώδικα. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι γίνεται ειδική αναφορά στην επιδίωξη της «διάσωσης της επιχείρησης και την αποφυγή της πτώχευσης» μέσω του σχεδίου αναδιοργάνωσης. Βασικοί άξονες του Νέου Πτωχευτικού Κώδικα αποτελούν: Η αναβάθμιση του ρόλου των πτωχευτικών πιστωτών 1 ΝΟΜΟΣ 3588/2007 ΦΕΚ 153/Α /

12 Η «Σύμμετρη ικανοποίηση πιστωτών μέσω είτε του σχεδίου αναδιοργάνωσης είτε της πτωχευτικής περιουσίας». Η επιτάχυνση των διαδικασιών ρευστοποίησης και διανομής της πτωχευτικής περιουσίας με την άμεση έναρξη της εκκαθάρισης μόλις ολοκληρωθεί ο έλεγχος των πιστώσεων. Ειδικότερα, σκοπός της πτώχευσης όπως περιγράφεται στο άρθρο 1 «είναι η συλλογική ικανοποίηση των πιστωτών του οφειλέτη με τη ρευστοποίηση της περιουσίας του ή με άλλο τρόπο που προβλέπεται από σχέδιο αναδιοργάνωσης και ιδίως με τη διατήρηση της επιχείρησής του 1» Προϊσχύον Δίκαιο Ν. ΨΛΣΤ της 13/12/1878 «Περί πτωχεύσεως και Χρεοκοπίας» άρθρα 525- ΕΝ Ν.Γ.Φ.ΟΔ της 22/24/02/1910 Α.Ν. 635/1937 και Ν. 2479/1997 για την επιχείρηση της πτωχευτικής διαδικασίας. Ν. 1386/1983 για τις προβληματικές επιχειρήσεις, Ν. 1892/1990, άρθρα για την εξυγίανση και ειδική εκκαθάριση των προβληματικών επιχειρήσεων Κυριότεροι παράγοντες εταιρικής αποτυχίας Η επιχειρηματική αποτυχία (business failure) και γενικότερα η πτώχευση (bankruptcy), αποτελεί το αποτέλεσμα ενός περίπλοκου συνδυασμού αναποτελεσματικής διοίκησης η οποία δεν έλαβε τις σωστές αποφάσεις, μιας γενικότερης αρνητικής οικονομικής συγκυρίας όπως η ύφεση, αλλά και γεγονότων που μπορούν να επηρεάσουν την πορεία ενός κλάδου. Προκειμένου να εντοπισθούν οι πιθανές παράμετροι που οδηγούν μια εταιρία στην πτώχευση θα πρέπει να αναλυθούν διεξοδικά και συνδυαστικά μια σειρά μικροοικονομικών μεταβλητών όπως χρηματοοικονομικοί αριθμοδείκτες, λογιστικά μεγέθη, τιμές μετοχών για εισηγμένες εταιρίες. 4

13 Αδυναμία Κάλυψης Βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων Τα πρώτα συμπτώματα (red flags) επιδείνωσης της οικονομικής θέσεως μιας εταιρίας είναι η σταδιακή αποδυνάμωση της ταμειακής της θέσης και ειδικότερα η επιδείνωση τις σχέσεως ανάμεσα στις ταμειακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες και τις εκροές κεφαλαίων. Για την κάλυψη της διαφοράς ανάμεσα στις εισροές και στις εκροές (Cash flow Inflow) η επιχείρηση καλείται να καταφύγει στο βραχυπρόθεσμο δανεισμό, με όλο και πιο επαχθείς, με βάση και την γενικότερη επιδείνωση της κατάστασής της, όρους. Η κάλυψη του ανωτέρω «κενού» ταμειακών ροών με βραχυπρόθεσμα δανειακά κεφάλαια τα οποία απαιτούν όλο και μεγαλύτερα ποσά για την κάλυψη των χρηματοοικονομικών εξόδων αποτελεί και την κυριότερη αιτία πτώχευσης των επιχειρήσεων. Αν και η εταιρία μπορεί να παρουσιάζει αυξημένους κύκλους εργασιών για μια περίοδο, ακριβώς αυτή η ανεπάρκεια του Κυκλοφορούντος ενεργητικού να παράγει τα απαραίτητα μετρητά («οξυγόνο») προκειμένου να καλύψει τις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις και να δώσει επαρκή κεφάλαια κίνησης, μπορεί όχι μόνο να εξανεμίσει, αλλά και να «δηλητηριάσει» την περαιτέρω πορεία οδηγώντας ακόμη και στην πτώχευση. Η εκτεταμένη χρήση μεταχρονολογημένων επιταγών και συναλλαγματικών είναι σύνηθες φαινόμενο στην ελληνική αγορά, όπως σύνηθες είναι πλέον και η κατάπτωση αυτών, με αλυσιδωτές αντιδράσεις για τη ρευστότητα του συνόλου της αγοράς (φαινόμενο του Ντόμινο). Πολλές εταιρίες εμπορίας αναγκάζονται να πωλούν επί πιστώσει με αποτέλεσμα να επιβαρύνουν τον δείκτη κυκλοφορικής ταχύτητας εισπράξεων των απαιτήσεων και ακολούθως την ικανότητά τους να ικανοποιήσουν τους πιστωτές τους Αναποτελεσματική διοίκηση Προκειμένου μια εταιρία να αντιμετωπίσει τα προβλήματα ρευστότητας θα πρέπει να λάβει μια σειρά μέτρων όπως: 5

14 εκποίηση στοιχείων του πάγιου ενεργητικού που δεν είναι απολύτως απαραίτητα για την απρόσκοπτη συνέχιση των δραστηριοτήτων της, πώληση και επανεμίσθωση παγίων (sale and leaseback) σε μία προσπάθεια ενίσχυσης της ρευστότητας προσπάθεια τιθάσευσης των λειτουργικών δαπανών, προσπάθεια αντικατάστασης βραχυπρόθεσμου με μακροπρόθεσμο χρέος, αύξηση μετοχικού κεφαλαίου, από κοινού συνεννόηση με τους πιστωτές για παράταση λήξης των χρεών, καθώς η προσωρινή επιβάρυνση των πιστωτών είναι προσωρινά προτιμότερη (αποφυγή δικαστικών εξόδων) από την χρεοκοπία και ρευστοποίηση της εταιρίας. Η αδυναμία έγκαιρου εντοπισμού και αποτελεσματικής αντιμετώπισης των προβλημάτων με την μη λήψη μέτρων όπως αναλύθηκε προηγουμένως οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην χρηματοοικονομική ασφυξία και τελικά στην Πτώχευση. Παράλληλα η διάπραξη αδικημάτων από την πλευρά της διοίκησης όπως η εσκεμμένη παύση πληρωμών (ή «με δόλια μέσα παύση πληρωμών») προκειμένου να τερματιστούν οι εμπορικές δραστηριότητες αυτής χωρίς να υπάρχει σοβαρό χρηματοοικονομικό πρόβλημα και εσκεμμένη μεταφορά δραστηριοτήτων για παράδειγμα στο εξωτερικό, έχει αρνητικό αντίκτυπο στην πορεία μια εταιρίας. Αξίζει να αναφερθεί ότι η δόλια πρακτική της άντλησης κεφαλαίων μέσω αύξησης μετοχικού κεφαλαίου από την χρηματιστηριακή αγορά και η χρησιμοποίηση των σε δραστηριότητες διαφορετικές των δηλωθέντων οδηγεί μια μετοχή στην επιτήρηση, στον κλονισμό της εμπιστοσύνης του επενδυτικού κοινού και τελικά στην πτώχευση Πτωχεύσεις Χρεοκοπία εταιριών στην Ελλάδα και στην Ευρώπη Ο Πίνακας 2.1 παρουσιάζει τις πτωχεύσεις των εταιριών στην Ευρώπη των 15 με την προσθήκη της Νορβηγίας και της Ελβετίας. Από το 2003 έως

15 υπάρχει μια σαφής ένδειξη μείωσης του συνολικού αριθμού των παρατηρούμενων πτωχεύσεων. Το 2008 υπάρχει αντιστροφή της τάσης. Ειδικότερα χιλιάδες εταιρίες κατέθεσαν αίτηση πτώχευσης, αριθμός αυξημένος κατά 10,90% σε σύγκριση με το Πίνακας 2.1: Πτωχεύσεις Εταιρειών στη Δυτική Ευρώπη ( ) Πτωχεύσεις Εταιρειών στη Δυτική Ευρώπη Χώρες Ποσοστιαία Μεταβολή % 2007/2008 Γαλλία ,44% Γερμανία ,23% Μεγάλη Βρετανία ,41% Βέλγιο ,12% Ιταλία ,21% Ολλανδία ,25% Αυστρία ,17% Σουηδία ,79% Ελβετία ,18% Δανία ,52% Νορβηγία ,94% Πορτογαλία ,48% Φινλανδία ,65% Ισπανία ,64% Ιρλανδία ,82% Λουξεμβούργο ,24% Ελλάδα ,92% ΣΥΝΟΛΑ ,90% (πηγή: Eurostat) Από τον Σφάλμα! Το αρχείο προέλευσης της αναφοράς δεν βρέθηκε.2. που ακολουθεί, συμπεραίνεται ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε πολύ καλύτερη θέση, με βάση τον δείκτη πτωχεύσεων ανά εταιρίες, από ότι άλλες αναπτυγμένες οικονομίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι Μεσογειακές χώρες κρατούν τον δείκτη Πτωχεύσεων σε χαμηλά επίπεδα, παρόλα αυτά πολλές φορές τα στατιστικά στοιχεία θα πρέπει να 7

16 αντιμετωπίζονται με μια σχετική επιφυλακτικότητα καθώς δύναται ο τρόπος υπολογισμού τους να μην είναι απόλυτα συγκρίσιμος από χώρα σε χώρα. Πίνακας 2.2: Δείκτης Πτωχεύσεων Ανά Χώρα Πτωχεύσεων στη Δυτική Ευρώπη Χώρες Αριθμός πτωχεύσεων ανά επιχειρήσεις Ελλάδα 6 Ισπανία 7 Ιταλία 18 Πορτογαλία 40 Μεγάλη Βρετανία 76 Ιρλανδία 82 Γερμανία 96 Ολλανδία 103 Φινλανδία 107 Σουηδία 108 Ελβετία 113 Βέλγιο 115 Νορβηγία 142 Δανία 149 Γαλλία 215 Αυστρία 224 Λουξεμβούργο 233 Μέσος Όρος 108 (πηγή: Eurostat) 8

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΜΕΘΟΔΟ ALTMAN Τα τελευταία 40 χρόνια η πρόβλεψη της εταιρικής αποτυχίας (πτώχευσης) απασχόλησε ιδιαίτερα την ακαδημαϊκή κοινότητα και εξελίχθηκε σταδιακά σε σημαντικό ερευνητικό πεδίο της χρηματοοικονομικής επιστήμης. Δεκάδες έρευνες εκπονήθηκαν και επιστημονικά άρθρα δημοσιεύτηκαν προκειμένου να αναζητηθούν, ή και να τελειοποιηθούν, μοντέλα πρόβλεψης. Η πτυχιακή αυτή θα ασχοληθεί για την πρόβλεψη χρεοκοπίας με την χρήση αριθμοδεικτών και γραμμικού μοντέλου ALTMAN Συνοπτική αναφορά μελετών Το 1966 ο Beaver παρουσίασε την πρώτη ουσιαστικά προσπάθεια πρόβλεψης της εταιρικής αποτυχίας με την χρήση αριθμοδεικτών. Το μοντέλο μονομεταβλητής ανάλυσης περιλάμβανε αριθμοδείκτες επιλεγμένους με βάση ένα τεστ διχοτομικής ταξινόμησης. Ο Beaver κατέληξε στο ότι ο αριθμοδείκτης ταμειακές ροές προς υποχρεώσεις, παρουσίαζε την μεγαλύτερη προβλεπτική ικανότητα της αποτυχίας με ποσοστό (87%). Την ίδια χρονιά (1966) ο Tamari αλλά και οι Moses και Liao (1987) χρησιμοποίησαν μοντέλα βασιζόμενα σε διερευνητικούς αριθμοδείκτες του κινδύνου της εταιρικής αποτυχίας (risk index models), τα οποία ήταν σαφώς ευκολότερα στην χρήση. Το 1968 ο Altman εισήγαγε τη μέθοδο της πολυμεταβλητής διαχωριστικής ανάλυσης (MDA Multivariate Discriminant Analysis) στη μελέτη της πρόγνωσης της εταιρικής αποτυχίας, εκτιμώντας μέσω αριθμοδεικτών ένα σταθμισμένο δείκτη Z score-, το οποίο ανάλογα με το υπολογιζόμενο σκορ, κατέτασσε μια εταιρία σε αποτυχημένη ή μη. Το μοντέλο του Altman αποτέλεσε βάση για πολλές 9

18 μετέπειτα εργασίες αλλά οι συνεχόμενες μεταβολές στα πρότυπα χρηματοοικονομικής πληροφόρησης (FinancialReportingSystems - FRS) και στις γενικά αποδεκτές λογιστικές πρακτικές (Generally Accepted Accounting Practices - GAAP) μείωσαν την προβλεπτική του ικανότητα. Ο Altman το αναπροσάρμοσε προκειμένου να αυξηθεί η ακρίβειά του και το 1977 παρουσίασε το Zeta model. Η MDA κυριάρχησε έως την δεκαετία του 80. Οι πιο συνηθισμένες της μορφές είναι η γραμμική (linear MDA) και η δευτεροβάθμια (quadratic MDA) Πολυμεταβλητή ανάλυση διαχωρισμού (MDA) Η MDA αποτελεί μια στατιστική τεχνική η οποία ήταν ευρέως διαδεδομένη ήδη από το Ο Altman (1968) ουσιαστικά εισήγαγε την μέθοδο αυτή στην πρόβλεψη της εταιρικής αποτυχίας μέσω της χρήσης αριθμοδεικτών. Από την πρωτοποριακή για την εποχή εργασία του Altman, έχουν δημοσιευτεί δεκάδες έρευνες των Deakin (1972), Edmister (1972), Libby (1975), Altmanetal (1977), Dambolena and Khoury (1980), Ooghe and Verbaere (1985), Γκλούμπος και Γραμματικός (1988), Laitinen (1992), Altmanetal (1995). Η MDA αποτελεί στατιστική τεχνική η οποία χρησιμοποιείται για να κατηγοριοποιήσει μια παρατήρηση ανάμεσα σε 2 ή περισσότερες ομάδες οι οποίες έχουν εκ των προτέρων οριστεί με βάση κοινά χαρακτηριστικά (appriorigrouping). Χρησιμοποιείται κυρίως για να ταξινομήσεις ποιοτικής μορφής εξαρτημένες μεταβλητές σε δυο κατηγορίες (πτωχευμένες- υγιείς). Αποτελεί ένα γραμμικό συνδυασμό μεταβλητών οι οποίες παρέχουν την καλύτερη δυνατή διάκριση ανάμεσα σε δυο ομάδες Altman, E.I. (1968). Η τεχνική βασίζεται σε 4 αυστηρές υποθέσεις Balcaen, S(2006) Η κατανομή των τιμών των ανεξαρτήτων μεταβλητών σε κάθε ομάδα ακολουθεί την πολυμεταβλητή κανονική κατανομή. Με διαφορετικούς μέσους αλλά με ίσους πίνακες διασποράς. (dispersionmatrices) ανάμεσα στις δύο ομάδες. «Στόχος της μεθόδου είναι ο γραμμικός συνδυασμός των ανεξάρτητων μεταβλητών με τέτοιο τρόπο ώστε να μεγιστοποιείται η διακύμανση ανάμεσα στις δυο ομάδες 10

19 και να ελαχιστοποιείται η διακύμανση εντός των ίδιων των ομάδων.» Dimitras, A. I. και άλλοι (1996), Προσδιορισμός προγενέστερης πιθανότητας αποτυχίας και κόστους λαθών ταξινόμησης του τύπου Ι και ΙΙ. Απουσία πολυσυγγραμικότητας (multicollinearity) ανάμεσα στις ανεξάρτητες μεταβλητές. Παρόλα αυτά πολλοί μελετητές οι οποίοι εφάρμοσαν την MDA δεν έλεγξαν αν τα δεδομένα τα οποία ανέλυαν ικανοποιούσαν ή όχι, αυτές τις αυστηρές υποθέσεις με άμεση συνέπεια την εξαγωγή μεροληπτικών αποτελεσμάτων, ή περιορισμένης προβλεπτικής εφαρμογής και ικανότητας μοντέλα. Η γραμμική MDA είναι με διαφορά η πιο δημοφιλής μέθοδος πολυμεταβλητής διαχωριστικής ανάλυσης και λαμβάνει τη μορφή: Ζ i = α 0 +α 1 Χ i1 α 2 Χ i2 +α 3 Χ ι3 +...α n Χ in Όπου Ζ i : το συνολικό σκορ διαχωρισμού (ή συντελεστής στάθμισης) για την επιχείρηση i, X i1, X i2,..x in : οι ανεξάρτητες μεταβλητές για την εν λόγω επιχείρηση i (predictors), α 1, α 2,..α n : οι γραμμικοί συντελεστές διαχωρισμού. Μέσω της MDA μπορούν να εξεταστούν δεκάδες χαρακτηριστικά μιας εταιρίας και να συνοψιστούν σε ένα μοναδικό πολυμεταβλητό σκορ διαφοροποίησης Ζ i το οποίο λαμβάνει τιμές από έως +. Ανάλογα με το σκορ διαφοροποίησης και το καθορισμένο σκορ πρόκρισης- απόρριψης (cut of point), η εταιρία ταξινομείται στην μια ή στην άλλη ομάδα Υπόδειγμα πρόβλεψης ALTMAN Ζ-SCORE (1968) Ο Altman (1968) ήταν ο πρώτος που πρότεινε την MDA επιχειρώντας την ταξινόμηση των εταιριών σε πτωχευμένες και μη, με βάση τον διαδοχικό υπολογισμό και συνδυασμό περισσοτέρων του ενός αριθμοδεικτών σε ένα συνδυασμό Ζ score. Το αρχικό δείγμα αποτελούσαν 66 εταιρίες. Την ομάδα των πτωχευμένων αποτελούσαν 33 εταιρίες οι οποίες πτώχευσαν την περίοδο με μέσο επίπεδο ενεργητικού τα 6.4 εκ.$ (0.7 εκ 25,9 εκ $). Με αυτή την ομάδα αντιστοιχίστηκε και η ομάδα των μη αποτυχημένων (33) εταιριών με κριτήριο στρωματοποίησης το μέγεθος του ενεργητικού ( 1-11

20 25 εκ $) αλλά και τον βιομηχανικό κλάδο. Για την συλλογή των χρηματοοικονομικών καταστάσεων χρησιμοποίησε το εγχειρίδιο των Moodys και όρισε ως έτος προ της πτώχευσης, το έτος δημοσίευσης του τελευταίου ισολογισμού προ της πτώχευσης, με χρονικό περιορισμό τους 7,5 μήνες από το γεγονός της Πτώχευσης. Η επιλογή των αριθμοδεικτών που θα αποτελούσαν τις ανεξάρτητες μεταβλητές του υποδείγματος προήλθε από την εφαρμογή της MDA σε μια αρχική λίστα 22 δεικτών ομαδοποιημένων σε 5 κατηγορίες. Η αρχική λίστα καταρτίστηκε με κριτήριο α) την συχνότητα παρουσίας στην βιβλιογραφία, β) τη δυνητική σχετικότητα με την εκπονούμενη μελέτη, γ) καθώς και μερικούς «νέους» δείκτες τους οποίους προέκρινε εμπειρικά ο Altman. Τις κατηγορίες ομαδοποίησης των δεικτών αποτελούσαν: Ρευστότητας (Liquidity) Αποδοτικότητας (Profitability) Μόχλευσης (Leverage) Δραστηριότητας (Activity) Από την λίστα με τους 22 δείκτες επιλέχθηκαν 5, ο συνδυασμός των οποίων μεγιστοποιούσε την προβλεπτική ικανότητα του υποδείγματος. Προκειμένου όμως να καταλήξει στη διαμόρφωση του τελικού υποδείγματος με βάση τους 5 προκρινόμενους, εργάστηκε με βάση την ακόλουθη διαδικασία: Παρατηρούσε την στατιστική σημαντικότητα διαφόρων εναλλακτικών συναρτήσεων λαμβάνοντας πάντα υπόψη την σχετική συνεισφορά της κάθε ανεξάρτητης μεταβλητής Αξιολογούσε την συσχέτιση (Intercor relation) μεταξύ των μεταβλητών Παρατηρούσε την προβλεπτική ακρίβεια των διαφόρων συναρτήσεων Βασιζόμενος στην κρίση του. Η τελική συνάρτηση διαφοροποίησης είχε την ακόλουθη μορφή Altman (1968) η οποία περιγράφετε στο άρθρο του τόσο οι συντελεστές και το μοντέλο έχει δημιουργηθεί με την μέθοδο της παλινδρόμησης: Ζ= 0,021Χ 1 +0,014Χ 2 +0,033Χ 3 +0,006Χ 4 +0,999Χ 5 (2.1) Όπου: Χ 1 = Κεφάλαιο κίνησης/ Σύνολο ενεργητικού (Working Capital/ Total Assets) 12

21 X 2 = Παρακρατηθέντα κέρδη/ Σύνολο ενεργητικού(retaining Earnings/ Total Assets) Χ 3 = Κέρδη προ τόκων και φόρων/ Σύνολο ενεργητικού (Earnings before interest and Taxes/ Total Assets) X 4 = Τρέχουσα αξία μετοχών/ Λογιστική αξία Συνολικών Υποχρεώσεων (Market Value Equity/ Total Debt) X 5 = Πωλήσεις/ Σύνολο ενεργητικού(sales/ Total Assets) Z= Συνδυαστικός δείκτης (Score) Το υπόδειγμα Ζ score αποτελεί προϊόν γραμμικής ανάλυσης στην οποία 5 δείκτες σταθμίζονται σε ένα συνολικό σκορ το οποίο αποτελεί και την βάση για την ταξινόμηση των εταιριών σε αποτυχημένες και μη. Στόχος του Altman μέσω της MDA ήταν η αναζήτηση ανεξάρτητων μεταβλητών οι οποίες θα συνεισέφεραν από κοινού τα μέγιστα στην προβλεπτική ικανότητα του μοντέλου, χωρίς απαραίτητα να παρουσιάζουν και την μεγαλύτερη στατιστική σημαντικότητα όταν εξετάζονταν ξεχωριστά (π.χ. όπως στα πλαίσια την μονομεταβλητής ανάλυσης). Αντικειμενική επιδίωξη συνεπώς του Altman (1968) ήταν η αναζήτηση και χρησιμοποίηση εκείνων των αριθμοδεικτών οι οποίοι θα προσέφεραν την μεγαλύτερη δυνατή ανομοιογένεια μεταξύ των δύο ομάδων, αλλά παράλληλα και τη μεγαλύτερη ομοιογένεια εντός της ομάδας των πτωχευμένων ή μη ξεχωριστά. Χρησιμοποίησε διαφορετικά δείγματα και τεστ σημαντικότητας (Fvalue, T- test) προκειμένου να επαληθεύσει την σημαντικότητα των μεταβλητών μειώνοντας παράλληλα και τα ποσοστά των λαθών ταξινόμησης με ανάλογα εντυπωσιακά αποτελέσματα: Κατάφερε να ταξινομήσει σωστά το 95% των εταιριών του αρχικού δείγματος με ελαχιστοποίηση των σφαλμάτων τύπου Ι (6%) και τύπου ΙΙ (3%). Εταιρίες με Ζ score (σκορ πρόκρισης- απόρριψης Cut off point) o Z> 2.67 δεν κινδυνεύουν άμεσα (εντός του έτους) με αποτυχία. o Ζ< 1,81 οδηγείται σε αποτυχία εντός του τρέχοντος έτους o 1,81 < Ζ< 2,67 δεν μπορεί να γίνει ασφαλής ταξινόμηση (grey area). 13

22 Ασφαλής πρόβλεψη μπορεί να γίνει έως 2 έτη προ της αποτυχίας με την πιθανότητα λάθους ταξινόμησης να αυξάνεται ραγδαία μετά τα 2 έτη (έως και τα 5 έτη). Το υπόδειγμα του Altman(1968) αποτέλεσε την αφετηρία για την χρησιμοποίηση της MDA στην μελέτη πρόβλεψης της πτώχευσης. Η στατιστική μεθοδολογία που εφάρμοσε δέχτηκε ποικίλα επικριτικά σχόλια. Ο Moyer (1977) αμφισβητούσε την προβλεπτική ικανότητα του μοντέλου και ο Deakin (1976) στάθηκε στην υπόθεση της πολυμεταβλητής κανονικότητας η οποία συνήθως παραβιαζόταν, με αποτέλεσμα μεροληπτικά τεστ σημαντικότητας και εκτιμήσεις λαθών. Παρόλα αυτά δεν αμφισβητήθηκε το θεωρητικό της πλαίσιο για αυτό και αποτέλεσε την βάση πολλών ανάλογων μελετών κυριαρχώντας μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 80. Αξίζει να αναφερθεί ότι το υπόδειγμα Ζ score χρησιμοποιήθηκε συμπληρωματικά (σαν ανεξάρτητη μεταβλητή) και σε έρευνες με διαφορετικό (της πρόγνωσης πτώχευσης) κυρίως θεματικό περιεχόμενο, όπως η διάγνωση των παραποιημένων Χρηματοοικονομικών καταστάσεων (Falsified Financial Statements) Spathis (2002). O Altman το 2000 σε μια επισκόπηση των μοντέλων Ζ score και ΖΕΤΑ (το τελευταίο αναλύεται παρακάτω) ενσωματώνοντας τα σχόλια διαφόρων ερευνητών, παρουσιάζει την τελική μορφή του μοντέλου Ζ score ως εξής Altman, E.I., (2000): Ζ= 1.2Χ Χ Χ Χ Χ 5 (2.2) Προκειμένου όμως το μοντέλο να είναι εφαρμόσιμο και σε εταιρίες του ιδιωτικού τομέα των οποίων οι μετοχές δεν διαπραγματεύονται σε κάποιο χρηματιστήριο, ο Altman επανεκτίμησε όλους τους συντελεστές στάθμισης του υποδείγματος αντικαθιστώντας παράλληλα την τρέχουσα αξία των ιδίων κεφαλαίων στην μεταβλητή Χ 4, με την λογιστική αξία (Book value). Στην αναθεωρημένη του μορφή το υπόδειγμα είχε την ακόλουθη μορφή: Ζ score=0,717(x 1 )+0,847(X 2 )+3,107(X 3 )+0,420(X 4 )+0,998(X 5 ). (2.3) Η μεταβλητή Χ 4 (Λογιστική αξία Ιδίων Κεφαλαίων/ Συνολικές υποχρεώσεις), εκτιμώμενη βάση της λογιστικής αξίας των ιδίων κεφαλαίων, παρουσίαζε μειωμένη σημαντικότητα σε σχέση με το αρχικό υπόδειγμα, παρόλα αυτά εξακολουθούσε να αποτελεί την τρίτη σημαντικότερη μεταβλητή 14

23 του Ζ- score. Το διάστημα για το οποίο δεν δύναται να γίνει ασφαλής πρόβλεψη (gray area) είναι τώρα ευρύτερο (1,23-2,90). Προκειμένου το υπόδειγμα να μην επηρεάζεται από το μέγεθος του κάθε κλάδου (Industry effect) αφαιρέθηκε η μεταβλητή Χ 1 (Πωλήσεις/ Σύνολο ενεργητικού). Το νέο υπόδειγμα Ζ - Score το οποίο απαρτιζόταν από 4 μεταβλητές είχε την παρακάτω μορφή, με ταυτόχρονη επανεκτίμηση των σκορ πρόκρισης- απόρριψης (Cut off Point).: Ζ - Score= 6,56(Χ 1 ) + 3,26(Χ 2 ) + 6,72(Χ 3 ) + 1,05(Χ 4 ) (2.4) 3.3. Υπόδειγμα ΖΕΤΑ Το 1977 οι Altman, Haldeman, Narayanan(1977) παρουσίασαν μια αναθεωρημένη μορφή του υποδείγματος πολυμεταβλητής ανάλυσης Ζ score με την ονομασία Ζeta. Οι λόγοι που τους οδήγησαν στο αναθεωρημένο μοντέλο ήταν κυρίως οι εξής: Η αλλαγή του χρηματοοικονομικού προφίλ των πτωχευμένων εταιριών καθώς το μέσο μέγεθος του ενεργητικού τους είχε αυξηθεί σημαντικά. Η χρησιμοποίηση όσο το δυνατόν πιο πρόσφατων πρωτογενών δεδομένων (χρηματοοικονομικές καταστάσεις την τελευταία επταετία) Εφαρμογή του μοντέλου και σε κλάδους εκτός της βιομηχανίας (Λιανεμπόριο) Αναπροσαρμογές των δεδομένων ώστε να ικανοποιούν τις αλλαγές στα πρότυπα χρηματοοικονομικής πληροφόρησης (FRS, GAAP) με απώτερο στόχο την επέκταση του χρονικού ορίζοντα εφαρμογής του μοντέλου (κεφαλαιοποίηση των εκμισθώσεων, αποθεματικά, δικαιώματα μειοψηφίας, Goodwill,: Δαπάνες έρευνας και ανάπτυξης, αναβαλλόμενες χρεώσεις). Ενσωμάτωση των παρατηρήσεων άλλων μελετητών για την βελτίωση των αδύνατων σημείων της στατιστικής τεχνικής (MDA). Το νέο μοντέλο βασίστηκε σε ένα δείγμα 53 εταιριών οι οποίες πτώχευσαν την περίοδο Κατόπιν έγινε η επιλογή των 58 (53+5 λόγω ανεπαρκών δεδομένων) εταιριών που θα αποτελούσαν το αντίστοιχο δείγμα των μη 15

24 πτωχευμένων με βάση τον κλάδο και το μέγεθος ενεργητικού. Οι εταιρίες που επιλέχθηκαν αντιπροσώπευαν ανάλογα την βιομηχανία και το λιανεμπόριο. Οι 27 μεταβλητές που χρησιμοποιήθηκαν κατηγοριοποιήθηκαν σε 7 ομάδες (Αποδοτικότητας, Μόχλευσης, Ρευστοποίησης, Κεφαλαιοποίησης, Μεταβλητότητας Κερδών και μια ομάδα με ποικίλους δείκτες). Οι Altman, Haldeman, Narayanan χρησιμοποίησαν λογαριθμικούς μετασχηματισμούς των μεταβλητών προκειμένου να βελτιώσουν την κανονικότητά τους. Προκειμένου να αντιμετωπίσουν την αυστηρή υπόθεση της DA και των ίσων πινάκων διασποράς (dispersionmatrices) χρησιμοποίησαν την δευτεροβάθμια ανάλυση διαχωρισμού (Quadratic), αντί της γραμμικής (Linear). Οι 7 μεταβλητές με την μεγαλύτερη σημαντικότητα ήταν Altman (2000): Χ 1 : Κέρδη προ φόρων και τόκων/ Σύνολο ενεργητικούreturn on Assets: EBIT/ Total Assets Σύμφωνα με προηγούμενες μελέτες ο δείκτης αυτός ήταν εξαιρετικά χρήσιμος στην αξιολόγηση της αποδοτικότητας μιας εταιρίας Altman(1968), Beaver (1967). Στο συγκεκριμένο υπόδειγμα αν και παρουσιάζει την μικρότερη σημαντικότητα από τις μεταβλητές οι οποίες το απαρτίζουν εξακολουθεί και αποτελεί σημαντικό παράγοντα διαχωρισμού. X 2 : Σταθερότητα κερδών (Stability of earnings) Με βάση τις διακυμάνσεις του δείκτη Χ1 για μια περίοδο 10 ετών, καθώς ο επιχειρηματικός κίνδυνος μπορεί να εκφραστεί και με όρους μεταβολής των κερδών. Ο συγκεκριμένος δείκτης κατατάσσεται δεύτερος σε σημαντικότητα μετά τον Χ4 ο οποίος παραθέτεται στη συνέχεια. Χ 3 : Κέρδη προ τόκων και φόρων/ Χρηματοοικονομικά έξοδα(ebit/ Total Interest payments) Ο συγκεκριμένος δείκτης είχε υποστεί λογαριθμικό μετασχηματισμό προκειμένου να βελτιωθεί η κανονικότητά του. Χ 4 : Παρακρατηθέντα κέρδη/ Σύνολο ενεργητικού (Retaining earnings/ total Assets) Σύμφωνα με τους Altman, Haldeman, Narayanan (2000) η παραπάνω μεταβλητή αποτέλεσε αναμφισβήτητα τον πιο σημαντικό δείκτη τόσο σε 16

25 μονομεταβλητό, όσο και σε πολυμεταβλητό επίπεδο, καθώς συνεισέφερε κατά 25% στη συνολική ικανότητα διαφοροποίησης. Χ 5 : Κυκλοφορούν ενεργητικό/ Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις (Current Assets/ Current Liabilities) Σε αντίθεση με προηγούμενες μελέτες, ο δείκτης γενικής ρευστότητας θεωρήθηκε ελαφρώς μεγαλύτερης σημαντικότητας από τους υπόλοιπους δείκτες ρευστότητας (από ότι για παράδειγμα ο δείκτης Κεφάλαιο κίνησης/ Σύνολο ενεργητικού). Χ 6 : Τρέχουσα αξία Ιδίων Κεφαλαίων/ Συνολικά Κεφάλαια (Market Value equity/ Total Capital) Ο αριθμητής περιλαμβάνει τον μέσο όρο της τρέχουσας αξίας των ιδίων κεφαλαίων για χρονική περίοδο 5 ετών, προκειμένου να εξομαλυνθούν πιθανές έντονες διακυμάνσεις των αγορών. Χ 7 : Μεταβολή Ενεργητικού (Μέγεθος (Total Assets (Size)) Και αυτός ο δείκτης υπέστη λογαριθμικό μετασχηματισμό προκειμένου να ενισχυθεί η κανονικότητα μετά από κατάλληλες αναπροσαρμογές λόγω FRS (GAAP). Η προβλεπτική ακρίβεια του μοντέλου ξεπερνούσε το 96% για περίοδο ενός έτους προ της εταιρικής αποτυχίας και το 70% έως και 5 έτη προ της πτώχευσης Σύγκριση ΖΕΤΑ Ζ- SCORE (ALTMAN 1968) Συγκρινόμενο με το αρχικό μοντέλο Altman Zscore (1968) το νέο μοντέλο μπορούσε να προβλέψει εξίσου καλά ένα έτος προ της πτώχευσης (96% για το ΖΕΤΑ; Έναντι 94% για το Ζ score) αλλά με πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια για τα έτη 2-5 προ της πτώχευσης (περίπου 70% για το ΖΕΤΑ έναντι μόλις 36% για το Ζ score). Δύο από τις επτά μεταβλητές του νέου μοντέλου ήταν κοινές με το υπόδειγμα Ζ score ενώ η Χ 6 μοιάζει με την τρέχουσα αξία Ιδίων κεφαλαίων/ Λογιστική αξία συνολικών υποχρεώσεων, του πρώτου υποδείγματος. 17

26 3.5. Πλεονεκτήματα της MDA Τα πλεονεκτήματα της πολυμεταβλητής ανάλυσης διαχωρισμού είναι τα εξής: Δίνει την δυνατότητα στον αναλυτή να συνδυάσει πολλές μεταβλητές σε ένα μόνο Score Ζ. Δεν χρειάζεται να αναλύεται ένας αριθμοδείκτης ξεχωριστά αλλά μόνο το συνδυαστικό αποτέλεσμα περισσότερων δεικτών (Ζ- score). Αναλύεται ολόκληρο το profile των μεταβλητών καλύπτοντας περισσότερες περιοχές στα πλαίσια της χρηματοοικονομικής ανάλυσης. 18

27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ 4.1. Γενικά περί αριθμοδεικτών Οι αριθμοδείκτες είναι σχέσεις μεταξύ μεγεθών, λογιστικής ή στατιστικής προελεύσεως, που καταρτίζονται με σκοπό τον προσδιορισμό της πραγματικής θέσεως, ή της αποδοτικότητας των διάφορων τμημάτων ή ολόκληρων τομέων, της οικονομικής μονάδας και, σε τελική ανάλυση, της πραγματικής καταστάσεως ολόκληρης της οικονομικής μονάδας ή και γενικότερα του κλάδου στον οποίο ανήκει η μονάδα αυτή. Με τους αριθμοδείκτες προσδιορίζεται η σχέση μεταξύ βασικών επιχειρηματικών μεγεθών, διευκολύνεται η επιχειρηματική δράση και επεξηγούνται τα αποτελέσματα που προκύπτουν από αυτή. Με το σύστημα των αριθμοδεικτών προσδιορίζεται, επίσης, ο βαθμός αποδόσεως των διάφορων δραστηριοτήτων της οικονομικής μονάδας, με σκοπό την ορθολογικότερη εκμετάλλευση των μέσων διασώσεώς της. Η συσχέτιση βασικών μεγεθών από τη θέση και τη δραστηριότητα των οικονομικών μονάδων και ο προσδιορισμός των αριθμοδεικτών, που γίνεται με βάση τα μεγέθη αυτά, οδηγεί στη δημιουργία μιας πυραμίδας, στην κορυφή της οποίας βρίσκεται ο δείκτης: Με την παραπέρα ανάλυση του κορυφαίου αυτού δείκτη προχωρεί η διερεύνηση στην οικονομική μονάδα προς τρεις βασικές κατευθύνσεις: Την ανάλυση της οικονομικής διαρθρώσεώς της Την ανάλυση της αποδοτικότητάς της Την ανάλυση της διαχειριστικής πολιτικής της 19

28 από: Για την κατάρτιση των αριθμοδεικτών τα λογιστικά μεγέθη λαμβάνονται Τον ισολογισμό Το λογαριασμό γενικής εκμεταλλεύσεως Το λογαριασμό αποτελεσμάτων χρήσεως Τους λογαριασμούς της γενικής λογιστικής Τους λογαριασμούς της αναλυτικής λογιστικής Τα λογιστικά και εξωλογιστικά έντυπα και στατιστικά στοιχεία της οικονομικής μονάδας. Οι αριθμοδείκτες καταρτίζονται με βάση τους εξής κανόνες: Πρώτος Κανόνας: Η συσχέτιση των μεγεθών γίνεται κατά τρόπο ώστε οι δείκτες- αριθμοί που προκύπτουν να είναι ευθέως ανάλογοι με την κατάσταση που απεικονίζουν, δηλαδή οι υψηλότεροι δείκτες να αντιστοιχούν σε ευνοϊκότερες καταστάσεις και οι χαμηλότεροι σε δυσμενέστερες. Για παράδειγμα αναφέρεται ο αριθμοδείκτης: Ί ύ ά ώ ή ή 50% ή σε ευνοϊκότερη κατάσταση Η αντιστροφή του κλάσματος, δηλαδή: ή 60% ύ Ί ώ ά ή ή 200% ή σε ευνοϊκότερη κατάσταση ή 167% δεν είναι σύμφωνη με τον παραπάνω κανόνα. Δεύτερος Κανόνας: τα μεγέθη των συσχετίσεων επιλέγονται κατά τρόπο που να μειώνει το ελάχιστον π.χ. τα λάθη ή τις επιπτώσεις νομισματικών διακυμάνσεων. Τρίτος Κανόνας: θέση των απόλυτων τιμών, κατά το δυνατό, λαμβάνονται οι τιμές μέσου όρου. Τέταρτος Κανόνας: Οι δείκτες που αναφέρονται στην έννοια του κόστους, κατά κανόνα, εκτιμούνται σε συσχέτιση με δείκτες που η σύνθεσή τους βασίζεται σε ποσοτικά δεδομένα. 20

29 Πέμπτος Κανόνας: Δείκτες που οι όροι τους αναφέρονται σε διάστημα χρήσεως μικρότερο από δώδεκα (12) μήνες δεν είναι ενδεικτικοί της όλης καταστάσεως της οικονομικής μονάδας και κρίνονται πάντοτε σε συσχέτιση με δείκτες αντίστοιχων χρονικών περιόδων προηγούμενων ετών. Έκτος Κανόνας: Οι δείκτες καλύπτουν όλους τους τομείς δραστηριότητας της οικονομικής μονάδας. Για το λόγο αυτό ταξινομούνται κατά τρόπο που να επιτρέπει μία αρκετά πλατύτερη ανάλυση κάθε δραστηριότητας. Έβδομος Κανόνας: Δείκτης μεμονωμένος έχει σχετική μόνο χρησιμότητα. Γι αυτό επιβάλλεται να γίνεται σύγκριση διάφορων δεικτών μεταξύ τους, ώστε να εξασφαλίζονται ορθά συμπεράσματα. Όγδοος Κανόνας: Οι δείκτες είναι δυνατό να είναι απλοί ή σύνθετοι Χρησιμότητα των αριθμοδεικτών στα πλαίσια του ΓΛΣ Για την κατάρτιση των αριθμοδεικτών που εξασφαλίζονται από το Γενικό Λογιστικό Σχέδιο, οι οικονομικές μονάδες οδηγούνται από τις αρχές της ορθολογικής διαχειρίσεως και διοικήσεως και από τη σκοπιμότητα βελτιώσεως και συστηματοποιήσεως της οικονομικής έρευνας και αναλύσεως στον τομέα της δραστηριότητάς τους. Οι ακόλουθοι βασικοί στόχοι, που διέπουν την κατάρτιση των αριθμοδεικτών λαμβάνονται υπόψη από τις οικονομικές μονάδες: Η εξασφάλιση των μέσων διαγνώσεως και εκτιμήσεως των όρων ή συνθηκών κάτω από τις οποίες λειτουργούν οι οικονομικές μονάδες. Η κατάρτιση των δεικτών με τόπο ενιαίο, ώστε να είναι δυνατή η σύγκρισή τους με τους αντίστοιχους δείκτες ομοειδών οικονομικών μονάδων. Η καλύτερη αξιοποίηση του λογιστικού και στατιστικού υλικού των οικονομικών μονάδων, για την εξυπηρέτηση όχι μόνο των αναγκών τους και πλατύτερα εκείνων που ασχολούνται με την έρευνα των διάφορων τομέων της επιχειρηματικής δραστηριότητας, αλλά και 21

30 γενικότερα, π.χ. των Οργανισμών ή Υπηρεσιών που απασχολούνται με οικονομικές και κοινωνικές μελέτες σε υψηλότερο επίπεδο Κατηγορίες αριθμοδεικτών Οι αριθμοδείκτες ταξινομούνται σε διάφορες κατηγορίες ανάλογα με τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται στην κατάρτισή τους και τον τύπο της επιχειρηματικής έρευνας και αναλύσεως που επιδιώκεται. Οι αριθμοδείκτες ταξινομούνται σε τρεις κατηγορίες από τις οποίες: Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τους αριθμοδείκτες οι οποίοι εξυπηρετούν τις ανάγκες αξιολογήσεως της οικονομικής θέσεως της οικονομικής μονάδας, όπως αυτή εμφανίζεται σε στατική μορφή. Τα στοιχεία που είναι αναγκαία για την κατάρτιση των αριθμοδεικτών αυτών αντλούνται βασικά από τους λογαριασμούς του ισολογισμού, δηλαδή από τις ομάδες 1-5 του σχεδίου λογαριασμών. Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει τους αριθμοδείκτες οι οποίοι εξυπηρετούν τις ανάγκες αναλύσεως της δυναμικής εικόνας της επιχειρηματικής προσπάθειας και του αποτελέσματος που προκύπτει από τη λειτουργία της οικονομικής μονάδας. Τα στοιχεία που είναι αναγκαία για την κατάρτιση των αριθμοδεικτών αυτών αντλούνται βασικά από τους λογαριασμούς οργανικών, κατ είδος, εξόδων και εσόδων (ομάδες 6-7 του σχεδίου λογαριασμών), γενικής εκμεταλλεύσεως και αποτελεσμάτων (ομάδα 8 του σχεδίου λογαριασμών). Η τρίτη κατηγορία περιλαμβάνει δείκτες οι οποίοι εξυπηρετούν την ανάγκη συσχετίσεως των στατικών στοιχείων του ισολογισμού προς τα δυναμικά στοιχεία της εκμεταλλεύσεως, με σκοπό τον προσδιορισμό της ορθολογικής ή μη χρησιμοποιήσεως των μέσων της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Οι αριθμοδείκτες κατά κατηγορίες είναι οι εξής: 22

31 Ρευστότητας Δραστηριότητας Αποδοτικότητας Δαπανών Λειτουργίας Κεφαλαιακής Διάρθρωσης Αποτίμησης Επενδυτικοί 4.4. Εννοιολογικό περιεχόμενο των όρων των αριθμοδεικτών Σύμφωνα με όσα καθορίζονται στα επιμέρους κεφάλαια του ΓΛΣ και στις σχετικές παραγράφους τους, το περιεχόμενο των όρων των αριθμοδεικτών, με την αλφαβητική σειρά τους, είναι το εξής: Αγορές αποθεμάτων και υπηρεσιών με πίστωση. Για τη συγκεκριμένη περίοδο προσδιορίζονται με οποιοδήποτε τρόπο οι αγορές αποθεμάτων και υπηρεσιών που γίνονται με πίστωση. Έναν από τους τρόπους αποτελεί ο προσδιορισμός του αθροίσματος των καθαρών πιστώσεων (πιστώσεις μείον αντιλογισμοί) των λογαριασμών Απαιτήσεις από πελάτες. Για τον προσδιορισμό των απαιτήσεων από πελάτες αθροίζονται τα υπόλοιπα των λογαριασμών «πελάτες εσωτερικού», «πελάτες εξωτερικού», «Ελληνικό Δημόσιο», «Ν.Π.Δ.Δ. και Δημόσιες Επιχειρήσεις», «πελάτεςπαρακρατημένες εγγυήσεις», «πελάτες επισφαλείς», «Ελληνικό Δημόσιο λογ. Επίδικων απαιτήσεων και «λοιποί πελάτες λογ. Επίδικων απαιτήσεων». Απαιτήσεις από πωλήσεις αποθεμάτων και υπηρεσιών. Για τον προσδιορισμό των απαιτήσεων από πωλήσεις αποθεμάτων και υπηρεσιών αθροίζονται τα υπόλοιπα των λογαριασμών των πελατών (όρος Νο2: απαιτήσεις από πελάτες) και τα υπόλοιπα των 23

32 ανείσπρακτων γραμματίων εισπρακτέων, οπουδήποτε και αν βρίσκονται αυτά, δηλαδή των λογαριασμών «γραμμάτια στο χαρτοφυλάκιο», «γραμμάτια στις Τράπεζες για είσπραξη», «γραμμάτια στις Τράπεζες σε εγγύηση», «γραμμάτια σε καθυστέρηση», «γραμμάτια σε Ξ.Ν. στο χαρτοφυλάκιο», «γραμμάτια σε Ξ.Ν. στις Τράπεζες για είσπραξη», «γραμμάτια σε Ξ.Ν. στις Τράπεζες σε εγγύηση» και «γραμμάτια σε Ξ.Ν. σε καθυστέρηση». Βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις. Το άθροισμα των κονδυλίων των κατηγοριών Γ (ΙΙ) «βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις» και Δ «μεταβατικοί λογαριασμοί παθητικού» του παθητικού. Διαρκή κεφάλαια. Το άθροισμα των κονδυλίων των κατηγοριών Α «ίδια κεφάλαια» και Γ (Ι) «μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις» του παθητικού του ισολογισμού. Τα κονδύλια της κατηγορίας Α λαμβάνονται μειωμένα κατά τα ποσά των κατηγοριών Α «οφειλόμενο κεφάλαιο» και Δ (ΙΙ) (4) «κεφάλαιο εισπρακτέο στην επόμενη χρήση» του ενεργητικού. Ίδια κεφάλαια. Το άθροισμα των κονδυλίων των κατηγοριών Α (Ι) «ίδια κεφάλαια», Α (ΙΙ) «διαφορά από έκδοση μετοχών υπέρ το άρτιο», Α (ΙΙΙ) «διαφορές αναπροσαρμογής- επιχορηγήσεις επενδύσεων», Α (ΙV) «αποθεματικά κεφάλαια» και Α (V) «αποτελέσματα εις νέο» του παθητικού του ισολογισμού. Τα κονδύλια των κατηγοριών Α (Ι) και Α (ΙΙ) λαμβάνονται μειωμένα κατά τα ποσά των κατηγοριών Α «οφειλόμενο κεφάλαιο» και Δ (ΙΙ) (4) «κεφάλαιο εισπρακτέο στην επόμενη χρήση» του ενεργητικού. Καθαρά αποτελέσματα εκμεταλλεύσεως. Το υπόλοιπο του λογαριασμού 80, το οποίο απεικονίζεται και στην κατάσταση του λογαριασμού γενικής εκμεταλλεύσεως (κέρδη ή ζημίες εκμεταλλεύσεως). Καθαρά αποτελέσματα χρήσεως πριν από την αφαίρεση του φόρου εισοδήματος και των λοιπών μη ενσωματωμένων στο λειτουργικό κόστος φόρων. Το υπόλοιπο του λογαριασμού 86, το οποίο απεικονίζεται και στην κατάσταση του λογαριασμού αποτελεσμάτων χρήσεως (κέρδη ή ζημίες χρήσεως προ φόρων). 24

33 Κεφάλαιο κινήσεως (με την έννοια του καθαρού «κυκλοφορούντος» ενεργητικού). Για τον προσδιορισμό του κεφαλαίου κινήσεως αθροίζονται τα κονδύλια του κυκλοφορούντος ενεργητικού (Δ (Ι) «αποθέματα», Δ (ΙΙ) «απαιτήσεις», Δ (ΙΙΙ) «χρεόγραφα», και Δ (ΙV) «διαθέσιμα»), μειωμένα κατά το ποσό της κατηγορίας Δ (ΙΙ) (4) «κεφάλαιο εισπρακτέο στην επόμενη χρήση», και τα κονδύλια της κατηγορίας Ε «μεταβατικοί λογαριασμοί ενεργητικού» του ενεργητικού. Από το άθροισμα αυτό αφαιρείται το άθροισμα των κονδυλίων Γ (ΙΙ) «βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις» και Δ «μεταβατικοί λογαριασμοί παθητικού» του παθητικού. Η διαφορά (+ ή -) απεικονίζει το κεφάλαιο κινήσεως κάθε οικονομικής μονάδας στο τέλος της περιόδου προσδιορισμού του. Άλλος τρόπος προσδιορισμού του κεφαλαίου κινήσεως, που καταλήγει στο ίδιο αποτέλεσμα, είναι ο εξής: Αθροίζονται τα καταβλημένα ίδια κεφάλαια και οι μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις και από το άθροισμα αυτό αφαιρείται το πάγιο ενεργητικό. Στο πάγιο ενεργητικό περιλαμβάνονται και τα κονδύλια της κατηγορίας Β «έξοδα εγκαταστάσεως» του ενεργητικού. Στα καταβλημένα ίδια κεφάλαια περιλαμβάνονται τα κονδύλια της κατηγορίας Β «προβλέψεις για κινδύνους και έξοδα» του παθητικού. Τα καταβλημένα ίδια κεφάλαια αποτελούνται από τα κονδύλια της κατηγορίας Α «ίδια κεφάλαια» του παθητικού, μειωμένα κατά τα ποσά των κατηγοριών Α «οφειλόμενο κεφάλαιο» και Δ (ΙΙ) (4) «κεφάλαιο εισπρακτέο στην επόμενη χρήση» του ενεργητικού. Κόστος πωλήσεων αποθεμάτων και υπηρεσιών. Για τον προσδιορισμό του κόστους πωλήσεων αποθεμάτων και υπηρεσιών αθροίζονται τα υπόλοιπα των λογαριασμών 70 έως και 73 και από το άθροισμα που προκύπτει αφαιρείται το υπόλοιπο του λογαριασμού «μικτά αποτελέσματα (κέρδη ή ζημίες) εκμεταλλεύσεως». Το κόστος πωλήσεων αποθεμάτων και υπηρεσιών απεικονίζεται και στην κατάσταση του λογαριασμού αποτελεσμάτων χρήσεως. Κόστος πωλήσεων αποθεμάτων. Για τον προσδιορισμό του κόστους πωλήσεων αποθεμάτων (εμπορευμάτων, έτοιμων και ημιτελών προϊόντων, καθώς και λοιπών αποθεμάτων του λογ. 72), από το 25

34 κόστος πωλήσεων αποθεμάτων και υπηρεσιών αφαιρείται το κόστος πωλήσεων υπηρεσιών. «Κυκλοφορούν» ενεργητικό. Το άθροισμα των κονδυλίων Δ (Ι) «αποθέματα», Δ (ΙΙ) «απαιτήσεις» (εκτός από το ποσό της κατηγορίας Δ) (ΙΙ) (4) «κεφάλαιο εισπρακτέο στην επόμενη χρήση»), Δ (ΙΙΙ) «χρεόγραφα», Δ (ΙV) «διαθέσιμα» και Ε «μεταβατικοί λογαριασμοί ενεργητικού» του ενεργητικού. Μικτά αποτελέσματα. Το υπόλοιπο του λογαριασμού «μικτά αποτελέσματα (κέρδη ή ζημίες) εκμεταλλεύσεως», το οποίο απεικονίζεται και στην κατάσταση του λογαριασμού αποτελεσμάτων χρήσεως. Μέσος όρος αποθεμάτων περιόδου. Για τον προσδιορισμό του μέσου όρου αποθεμάτων περιόδου, αθροίζονται τα αποθέματα ενάρξεως και λήξεως της περιόδου των λογαριασμών και το άθροισμα διαιρείται με τον αριθμό 2. Τα αποθέματα ενάρξεως της χρήσεως και τα αποθέματα τέλους χρήσεως απεικονίζονται στην κατάσταση του λογαριασμού της γενικής εκμεταλλεύσεως. Περισσότερο ακριβής τρόπος υπολογισμού του μέσου όρου αποθεμάτων της περιόδου είναι εκείνος, σύμφωνα με τον οποίο λαμβάνονται υπόψη τα μηνιαία αποθέματα. Συγκεκριμένα, στο τέλος κάθε μήνα αθροίζονται τα υπόλοιπα των λογαριασμών 94 «αποθέματα» και των σχετικών υπολογαριασμών του 93 «κόστος παραγωγής (παραγωγή σε εξέλιξη)» και το άθροισμα διαιρείται με τον αριθμό των μηνών της περιόδου. Η επιλογή του τρόπου αυτού αφήνεται στην κρίση της οικονομικής μονάδας. Νέες επενδύσεις. Οι αυξήσεις του πάγιου ενεργητικού που γίνονται μέσα στη χρήση (λογ. Ομάδας 1 σχεδίου λογαριασμών), για τον προσδιορισμό των οποίων δε λαμβάνονται υπόψη οι λογαριασμοί «έξοδα πολυετούς αποσβέσεως» και οι λογαριασμοί «μακροπρόθεσμες απαιτήσεις». Πάγιο ενεργητικό. Το άθροισμα των κονδυλίων των κατηγοριών Γ (Ι) «ασώματες ακινητοποιήσεις», Γ (ΙΙ) «ενσώματες ακινητοποιήσεις» και Γ 26

35 (ΙΙΙ) «συμμετοχές και άλλες χρηματοοικονομικές απαιτήσεις» του ενεργητικού Περιθώριο αυτοχρηματοδοτήσεως. Για τον προσδιορισμό του περιθωρίου αυτοχρηματοδοτήσεως αθροίζονται αλγεβρικά τα κέρδη χρήσεως που δε διανέμονται (μετά τν αφαίρεση των φόρων- εισφοράς ΟΓΑ- λοιπών φόρων που δεν περιλαμβάνονται στο λειτουργικό κόστος) ή οι ζημίες χρήσεως (μετά την προσαύξησή τους με τους λοιπούς φόρους που δεν περιλαμβάνονται στο λειτουργικό κόστος) και οι αποσβέσεις χρήσεως των λογαριασμών 66 και 85. Τα κέρδη που δε διανέμονται απεικονίζονται στον πίνακα διαθέσεως αποτελεσμάτων (λογ «τακτικό αποθεματικό», «αποθεματικά καταστατικού», «ειδικά και έκτακτα αποθεματικά», «αφορολόγητα αποθεματικά» και «υπόλοιπο κερδών εις νέο»). Στον ίδιο πίνακα απεικονίζονται και τα καθαρά αποτελέσματα χρήσεως (κέρδη ή ζημίες λογ ), ο φόρος εισοδήματος και η εισφορά ΟΓΑ (λογ ), καθώς και οι λοιποί μη ενσωματωμένοι στο λειτουργικό κόστος φόροι (λογ ). Πωλήσεις αποθεμάτων και υπηρεσιών. Για τον προσδιορισμό των πωλήσεων αποθεμάτων και υπηρεσιών αθροίζονται τα υπόλοιπα των λογαριασμών 70 «πωλήσεις εμπορευμάτων», 71 «πωλήσεις προϊόντων έτοιμων και ημιτελών», 74 «επιχορηγήσεις και διάφορα έσοδα πωλήσεων» 75 «έσοδα παρεπόμενων ασχολιών». Τα υπόλοιπα των λογαριασμών 70, 71, 72 και 73 απεικονίζονται και στην κατάσταση του λογαριασμού αποτελεσμάτων χρήσεως με τον τίτλο «κύκλος εργασιών (πωλήσεις)». Στον ίδιο πίνακα απεικονίζονται και τα υπόλοιπα των λογαριασμών 74 και 75. Συγκεκριμένα τα τελευταία αυτά υπόλοιπα προκύπτουν από τα «άλλα έσοδα εκμεταλλεύσεως» μετά την αφαίρεση των «χρησιμοποιημένων» από τα «άλλα έσοδα εκμεταλλεύσεως» του λογαριασμού Πωλήσεις αποθεμάτων και υπηρεσιών με πίστωση. Για τη συγκεκριμένη περίοδο προσδιορίζονται με οποιοδήποτε τρόπο οι πωλήσεις αποθεμάτων και υπηρεσιών με πίστωση. Έναν από τους τρόπους αποτελεί ο προσδιορισμός του αθροίσματος των καθαρών 27

36 χρεώσεων (χρεώσεις μείον αντιλογισμοί) των λογαριασμών Σύνολο ενεργητικού. Το γενικό σύνολο ενεργητικού της καταστάσεως ισολογισμού τέλους χρήσεως, το οποίο προκύπτει από το άθροισμα των κονδυλίων των κατηγοριών του ενεργητικού: Β «έξοδα εγκαταστάσεως», Γ «πάγιο ενεργητικού», Δ «κυκλοφορούν ενεργητικό» εκτός από το ποσό της κατηγορίας Δ (ΙΙ) (4) «κεφάλαιο εισπρακτέο στην επόμενη χρήση» και Ε «μεταβατικοί λογαριασμοί ενεργητικού» της καταστάσεως αυτής. Σύνολο παθητικού. Το γενικό σύνολο παθητικού της καταστάσεως ισολογισμού τέλους χρήσεως, το οποίο προκύπτει από το άθροισμα των κονδυλίων των κατηγοριών του παθητικού: Α «ίδια κεφάλαια», Β «προβλέψεις για κινδύνους και έξοδα», Γ «υποχρεώσεις» και Δ «μεταβατικοί λογαριασμοί παθητικού» της καταστάσεως αυτής. Τα κονδύλια της κατηγορίας Α «ίδια κεφάλαια» λαμβάνονται μειωμένα κατά τα ποσά των κατηγοριών Α «οφειλόμενο κεφάλαιο» και Δ (ΙΙ) (4) «κεφάλαιο εισπρακτέο στην επόμενη χρήση» του ενεργητικού του ισολογισμού. Σύνολο υποχρεώσεων. Το άθροισμα των κονδυλίων των κατηγοριών Γ (Ι) «μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις» και Γ (ΙΙ) «βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις» του παθητικού της καταστάσεως ισολογισμού τέλους χρήσεως. Υποχρεώσεις προς προμηθευτές. Για τον προσδιορισμό των υποχρεώσεων προς προμηθευτές αθροίζονται τα υπόλοιπα των λογαριασμών «προμηθευτές εσωτερικού», «προμηθευτές εξωτερικού», «Ελληνικό Δημόσιο», «Ν.Π.Δ.Δ. και Δημόσιες Επιχειρήσεις», «προμηθευτές- παρακρατημένες εγγυήσεις» και «προμηθευτές εσωτερικού λογαριασμού πάγιων στοιχείων», καθώς και τα υπόλοιπα των λογαριασμών «γραμμάτια πληρωτέα σε Δρχ.», «γραμμάτια πληρωτέα σε Ξ.Ν.» και «γραμμάτια πληρωτέα εκδόσεως Ν.Π.Δ.Δ. και Δημοσίων Επιχειρήσεων», κατά το μέρος που αφορούν αγορές αποθεμάτων της ομάδας 2 και υπηρεσιών. Η ανάγκη διασπάσεως των γραμματίων 28