Η Ελευθερούπολη (ΠΡΑΒΙ) ςτο διάβα τησ ιςτορίασ.

Transcript

1 Η Ελευθερούπολη (ΠΡΑΒΙ) ςτο διάβα τησ ιςτορίασ. Σο Πρϊβι (η ςημερινό Ελευθερούπολη) εύναι μια από τισ αρχαιότερεσ κωμοπόλεισ τησ Ανατολικόσ Μακεδονύασ. Εύναι κτιςμϋνη ςτουσ πρόποδεσ των βουνών Παγγαύου και υμβόλου και μϊλιςτα ςτο ςημεύο όπου αυτϊ "ςυμβϊλλουν", δηλαδό ενώνονται, πϊνω ςτα ύχνη τησ "αρχαύασ" ό "Κϊτω οδού" των αρχαύων Ελλόνων. Σο γειτονικό όροσ Παγγαύο υπόρξε ςπουδαιότατο θρηςκευτικό κϋντρο τησ αρχαιότητασ αλλϊ και αξιόλογη πηγό πλούτου, με τα μεγϊλα δϊςη του και τα περύφημα μεταλλεύα χρυςού και αργύρου. την κορυφό του υπόρχε το μαντεύο του Διονύςου, που το κατεύχαν και το εκμεταλλευόταν το πολεμικό θρακικό φύλο των ατρών. Kϊτω από τη ςκιϊ του "Ιερού Όρουσ" των αρχαύων Ελλόνων και ειδικότερα ςτην κορυφό του λόφου που βρύςκεται ςτην περιοχό "Παλιϊμπελα", (εύναι ο λόφοσ που υψώνεται πϊνω από τα ςημερινϊ νεκροταφεύα τησ πόλησ), εντοπύςτηκε από την ΙΗ' Εφορεύα Προώςτορικών και Κλαςςικών Αρχαιοτότων Ν. Καβϊλασ η θϋςη ενόσ αρχαύου οικιςμού, ο οπούοσ χρηςιμοποιούςε ωσ φυςικό του ακρόπολη το υψηλότερο επύπεδο ("ϊνδηρο") του λόφου. Σα επιφανειακϊ ευρόματα ϋδειξαν ότι ο λόφοσ, αποτελώντασ ςπουδαύο ςημεύο ελϋγχου του φυςικού περϊςματοσ που υπόρχε ανϊμεςα ςτα όρη ύμβολο και Παγγαύο και ςτα ϊλλοτε εκτεταμϋνα ϋλη τησ περιοχόσ, κατοικόθηκε αδιϊκοπα όδη από την ύςτερη νεολιθικό εποχό, (4.000 π.φ. περύπου) μϋχρι και τα ιςτορικϊ χρόνια. Από το δεύτερο μιςό του 7ου π.φ. αιώνα, οπότε, με την απούκιςη τησ Θϊςου από Παρύουσ απούκουσ, ιδρύθηκαν θαςιακϋσ πόλεισ και "εμπόρια" ς' όλα τα μεταξύ τρυμόνα και Νϋςτου παρϊλια, ο οικιςμόσ του λόφου "Παλιϊμπελα" περιόλθε υπό την θαςιακό επιρροό, για να περιϋλθει ςτη ςυνϋχεια ςτη ςφαύρα επιρροόσ των Αθηνών, όταν αυτού ύδρυςαν ςτην περιοχό την περύφημη αποικύα τουσ, την Αμφύπολη. Από τον 4ο π.φ. αιώνα ϋχουμε μια ςημαντικότατη ταφικό επιγραφό, με τύτλο "ΩΙΚΡΑΣΗ ΚΡΩΚΙΝΑ ΥΑΓΡΗΙΟ". Η εποχό τησ ιςχύοσ των Μακεδόνων βαςιλϋων αντιπροςωπεύεται από ϊφθονα όςτρακα αγγεύων και νομύςματα, που βρϋθηκαν ςτον λόφο, η δε ελληνιςτικό, κυρύωσ από τα πλούςια κτερύςματα του ελληνιςτικού τϊφου (2ου π.φ. αιώνα) που βρϋθηκε κϊτω από τον Ιερό Ναό του Αγύου Νικολϊου, από ϋνα αγγεύο με θηςαυρό 11

2 νομιςμϊτων τησ εποχόσ των τελευταύων Μακεδόνων βαςιλϋων, που βρϋθηκε δύπλα ςτα ςημερινϊ νεκροταφεύα, πϊντοτε ςτον ύδιο λόφο πϊνω από τα "Παλιϊμπελα", αλλϊ κι από διϊςπαρτα νομύςματα τησ ύδιασ περιόδου, που βρϋθηκαν κατϊ καιρούσ ςτο λόφο αυτόν. τη Ρωμαώκό εποχό και αμϋςωσ μετϊ την ύδρυςη τησ ρωμαώκόσ αποικύασ των Υιλύππων, ο οικιςμόσ επεκτεύνεται πϋραν του λόφου και καταλαμβϊνει ολόκληρη την περιοχό "Παλιϊμπελα", από όπου προόλθαν αρκετϊ αξιόλογα επιφανειακϊ ευρόματα. Γύνεται ςόμερα γενικϊ αποδεκτό ότι από την πόλη μασ περνούςε η αρχαύα (ό Κϊτω) Οδόσ, που όταν αυτό την οπούα εύχε ακολουθόςει ο Ξϋρξησ κατϊ την εκςτρατεύα του ςτην Ελλϊδα. Η Κϊτω Οδόσ εγκαταλεύφθηκε γύρω ςτισ αρχϋσ του 2ου π.φ. αιώνα, για να ξαναχρηςιμοποιηθεύ αργότερα από τουσ Ρωμαύουσ, οι οπούοι, όδη από τον 2ο π.φ. αιώνα, πϊνω ςτα παλιϊ τησ ύχνη, χϊραξαν τη (δευτερεύουςα) οδό που ςυνϋδεε τουσ Υιλύππουσ με την Αμφύπολη. Πϊνω ς' αυτό την οδό και ςτο ςημεύο όπου ςόμερα βρύςκεται η πόλη μασ τοποθετεύ ο Πευτιγγεριανόσ Πύνακασ (χϊρτησ του 3ου μ.φ. αιώνα) τον ρωμαώκό ςταθμό TRILLON ό TRINLO, ενώ ςτον ύδιο τόπο πιςτεύεται από τουσ Πραβινούσ ότι ςτϊθηκε ο Απόςτολοσ Παύλοσ κι η παρϊδοςη ςώζει το μϋροσ ("τοποθεςύα "Μπουζύνα") όπου αναπαύθηκε και κόρυξε αλλϊ και ύδρυςε την πρώτη εκκληςύα του Πραβύου. Αν πρϊγματι ςυνϋβη αυτό, (γιατύ δεν μνημονεύεται ςε κανϋνα ιςτορικό ό θρηςκευτικό κεύμενο), θα ςυνϋβη κατϊ τη δεύτερη ό τρύτη περιοδεύα του Αποςτόλου και πϊντωσ οπωςδόποτε όχι κατϊ την πρώτη, λόγω του ότι εύναι βϋβαιο ότι κατϊ την πρώτη περιοδεύα του ο Απόςτολοσ των Εθνών ακολούθηςε την Ρωμαώκό Εγνατύα Οδό, που περνούςε, βόρεια του Παγγαύου, (όπωσ δϋχεται ομόφωνα ςόμερα η επιςτόμη), και απ' αυτόν ϋφθαςε ςτη Θεςςαλονύκη. Η παλαιοχριςτιανικό περύοδοσ αντιπροςωπεύεται από τα πολλϊ παλαιοχριςτιανικϊ θραύςματα αρχιτεκτονικών

3 μελών που αποκαλύφθηκαν μετϊ την καταςτροφό του Ιερού Ναού Αγύου Νικολϊου από πυρκαγιϊ, τη νύχτα τησ 31ησ Δεκεμβρύου 1971, ενώ οι αναςκαφϋσ που ϋγιναν ςτη ςυνϋχεια ςτο εςωτερικό του Ναού αποκϊλυψαν την ύπαρξη μιασ παλαιοχριςτιανικόσ Βαςιλικόσ του 6ου μ.φ. αιώνα, που η παρϊδοςη θϋλει να εύναι αφιερωμϋνη ςτον Άγιο Μηνϊ, χωρύσ όμωσ αυτό να εύναι ιςτορικϊ αποδεδειγμϋνο. Τπόρξαν πολλϋσ ετυμολογικϋσ εικαςύεσ ςχετικϊ με τη προϋλευςη τησ παλαιότερησ ονομαςύασ τησ πόλησ, (Πρϊβι), όπωσ από το λατινικό PRO VIA ό PARA VIA, δηλαδό επϊνω ό δύπλα ςτο δρόμο (Π. Κατωπόδησ), "Πραβικαρϋςτα" (Α. Μπακιρτζόσ) κλπ. Επικρατϋςτερη θεωρούνταν για χρόνια η ϊποψη που δεχόταν ότι το όνομα οφεύλεται ςτην "ΠΡΑΙΑΔΑ" λύμνη, η οπούα ταυτιζόταν με τα νερϊ των Σεναγών των Υιλύππων. Σην ϊποψη αυτό δεχόταν ο ταύροσ Μερτζύδησ και ο πϊλαι ποτϋ Μητροπολύτησ Ελευθερουπόλεωσ ωφρόνιοσ. Με δεδομϋνο όμωσ ότι όδη από ιςτορικό και αρχαιολογικό ϊποψη η Πραςιϊσ λύμνη τεύνει πλϋον να ταυτιςθεύ με τη ςημερινό λύμνη Δοώρϊνη, η ερμηνεύα αυτό πρϋπει να εγκαταλειφθεύ. Πϊντωσ, ς' ϋνα γρϊμμα του ςτα 1212 ο Πϊπασ Ιννοκϋντιοσ ο Γ', απευθυνόμενοσ ςτον τότε καθολικό (λόγω τησ λατινικόσ κατϊκτηςησ) Μητροπολύτη Υιλύππων Γουλιϋλμο, αναφϋρει ανϊμεςα ςτισ περιοχϋσ τησ δικαιοδοςύασ του τελευταύου και την "Pravicaresta" που πιθανότατα εύναι το Πρϊβι. Η ύπαρξη εξ ϊλλου χριςτιανικού ςτοιχεύου επιβεβαιώνεται κι από ϋνα Πατριαρχικό ϋγγραφο του 1608, με το οπούο αποδύδονται ςτη Μητρόπολη Υιλύππων τα χωριϊ Πρϊβι και Αικιςύανη (ςημερινό Νικόςιανη). ύμφωνα με τη διόγηςη του Σούρκου περιηγητό Εβλιϊ Σςελεμπό, το 1667 το Πρϊβι αποτελούςε ϋδρα δικαςτικόσ περιφϋρειασ ιεροδύκη κι εύχε 300 περύπου ςπύτια, με κόπουσ, αμπϋλια, ϋνα τζαμύ και τρύα χϊνια. Ήταν επύςησ ϋδρα Σουρκικόσ υποδιούκηςησ (καώμακαμλύκι). Περιηγητϋσ των αρχών του 18ου αι. (Πώλ Λούκασ κ.λ.π.) μασ πληροφορούν ότι ςτο Πρϊβι, που εύχε πολλϊ χϊνια, λόγω τησ θϋςησ του πϊνω ςε μια ςημαντικό τότε οδικό αρτηρύα, υπόρχε εργοςτϊςιο

4 καταςκευόσ βλημϊτων (που μϋχρι ςόμερα αφθονούν κι ονομϊζονται "τοπούζια") για πυροβόλα όπλα, (η θϋςη του οπούου θεωρεύται ότι όταν ςτη ςημερινό «ςτοϊ Νϊτςιου»), τα οπούα μεταφϋρονταν από τα λιμϊνια τησ Καβϊλασ και του Σςϊγεζι (Ορφανύου) ςτην Κωνςταντινούπολη. Σην ύδια περύοδο, λόγω των πολλών νερών τησ περιοχόσ, ακμϊζει η βυρςοδεψύα και η καταςκευό των περύφημων γεμενιών, ελαφρών υποδημϊτων που τα λϋγανε "τουλούμπεσ" - γιατύ τα χρηςιμοποιούςαν οι πυροςβϋςτεσ ό τουλουμπατζόδεσ - τα οπούα κατϋκλυζαν τισ αγορϋσ τησ Κωνςταντινούπολησ και τησ Υιλιππούπολησ, (ανϊμνηςη αυτόσ τησ απαςχόληςησ αποτελεύ ύςωσ η ονομαςύα τησ ςημερινόσ ςυνοικύασ "Σουλούμπα"). Σο 1706 περνϊ από το Πρϊβι ο καθολικόσ ιερωμϋνοσ Μπρακονιϋ και ςτα 1714 το επιςκϋπτεται ο περιηγητόσ Πώλ Λούκασ, ο οπούοσ το αναφϋρει ςαν ϋνα μικρό χωριό με τ' όνομα "Πρϊβιςτα". Σο 1715 κϊποιοσ Κωνςταντύνοσ Διοικητόσ ακολουθεύ το ςτρατό του ουλτϊνου με ώμα Βλϊχων τησ Μολδοβλαχύασ και με κατεύθυνςη την Πελοπόννηςο και περνώντασ από την περιοχό ςτο Ημερολόγιό του αναφϋρει το Πρϊβι ωσ ϋνα μεγϊλο κϊςτρο (Κasaba). Επύςησ αναφϋρει ότι από τα γειτονικϊ χωριϊ ϋβγαζαν ςιδηρομετϊλλευμα, με το οπούο καταςκεύαζαν βλόματα πυροβόλων. Από δύο φιρμϊνια τησ και γνωρύζουμε ότι υπόρχε ςτο Πρϊβι ιεροδύκησ, ενώ αναφϋρεται ότι ςτα 1721 η πόλη μασ αποτελούςε όδη ϋδρα Καζϊ, (διοικητικόσ περιφϋρειασ τησ Οθωμανικόσ αυτοκρατορύασ), ςτην περιφϋρεια του οπούου δρούςαν αρματολού, οι οπούοι προφανώσ όταν επικύνδυνοι για τα ςυμφϋροντα τησ αυτοκρατορύασ, γι αυτό και ςτα 1721 ϋνα φιρμϊνι του ουλτϊνου Αχμϋτ του Γ', μεταξύ ϊλλων καταργεύ και το αρματολύκι του Καζϊ τησ Πρϊβιςτασ. Από το Πρϊβι περνϊ ο Κοςμϊσ ο Αιτωλόσ για να διδϊξει. Σο πϋραςμϊ του από εδώ τοποθετεύται οπωςδόποτε μετϊ τα 1760, οπότε ο πατριϊρχησ εραφεύμ Β' του ϋδωςε την ϊδεια να περιοδεύςει και να διδϊξει ςτη Θρϊκη, τη Μακεδονύα, τη Θεςςαλύα και την Αιτωλοακαρνανύα. Σο

5 πϋραςμϊ του από το Πρϊβι πρϋπει να ϋχει ςχϋςη με την αναζωογόνηςη τησ δρϊςησ του χριςτιανικού ςτοιχεύου που εύχε αρχύςει να γύνεται νωρύτερα και η οπούα αποδεικνύεται από το ότι το ϋτοσ 1759 κτύζεται πϊνω ςτα ερεύπια παλαιοχριςτιανικόσ βαςιλικόσ η υςτεροβυζαντινό εκκληςύα του Αγύου Νικολϊου και το παλιό Επιςκοπεύο τησ πόλησ, πιθανότατα ταυτόχρονα με την μεταφορϊ, ςτο Πρϊβι, τησ ϋδρασ τησ αρχαύασ επιςκοπόσ Ελευθερουπόλεωσ, από την από αιώνεσ ερημωθεύςα από τουσ Σούρκουσ κατακτητϋσ Βυζαντινό Ελευθερούπολη, (που μϊλλον τοποθετεύται ςτισ ςημερινϋσ Ελευθερϋσ, ό κατ' ϊλλουσ ςτα ερεύπια του βυζαντινού κϊςτρου τησ Ανακτορούπολησ, ςτη Νϋα Πϋραμο). Ο Ε.Η. Cousinery, γενικόσ πρόξενοσ τησ Γαλλύασ ςτη Θεςςαλονύκη, πηγαύνοντασ ςτην Καβϊλα το 1786, περνϊει από το Πρϊβι, όπου παρατηρεύ διϊφορα αρχαύα μαρμϊρινα κομμϊτια και αναφϋρει ότι η πόλη εύναι ςταθμόσ και κατοικύα μεγϊλου αριθμού Σούρκων, που όταν ιδιοκτότεσ κτημϊτων ςτην περιοχό του Παγγαύου. Ο βαρώνοσ Felix de Beaujour, κι αυτόσ γενικόσ πρόξενοσ τησ Γαλλύασ ςτη Θεςςαλονύκη, ςτα 1817 παρατηρεύ ςτο Πρϊβι ϋνα απλό τεύχοσ με επϊλξεισ, που καταλαμβϊνει ϋκταςη λύγο μεγαλύτερη από την ϋκταςη τησ πόλησ, όπου καταφεύγουν οι κϊτοικοι των γύρω περιοχών με τα ζώα τουσ ςε περύπτωςη ληςτρικών επιδρομών. Ο ύδιοσ ςε μια παλιότερη αναφορϊ του αναφϋρει ότι ςτην περιοχό υπϊρχουν καπνοφυτεύεσ. Από το Πρϊβι περνϊει το 1807 ο Νικοτςϊρασ και η πόλη αναφϋρεται ςτο γνωςτό δημοτικό τραγούδι, ενώ δύο φιρμϊνια τησ και μασ πληροφορούν ότι λειτουργεύ ακόμη το παλιό εργοςτϊςιο πυρομαχικών. Σο 1861 περνούν από το Πρϊβι ο Γϊλλοσ αρχαιολόγοσ Leon Heuzey κι ο αρχιτϋκτονασ Henri Daumet οι οπούοι, εκτόσ από τισ ςημαντικϋσ επιγραφϋσ που καταγρϊφουν ςτο χώρο του Ναού του Αγύου Νικολϊου, αναφϋρουν και ότι η πόλη εύναι ϋδρα του "επιςκόπου Ελευθερουπόλεωσ". Επύ Σουρκοκρατύασ το Πρϊβι όταν ϋδρα μουδύρη (επϊρχου), καδό, οικονομικού εφόρου, τελώνη και ταμύα, η δε ελληνικό ορθόδοξη κοινότητϊ του διακρινόταν για την πρόοδό τησ και την αγϊπη τησ για τα Ελληνικϊ γρϊμματα. Μετϊ από 529 χρόνια Σουρκικού ζυγού το Πρϊβι, που τραγουδόθηκε από τη λαώκό μούςα, ελευθερώθηκε ςτισ (με το τότε ιςχύον ημερολόγιο). Μετϊ την απελευθϋρωςό του από τουσ Σούρκουσ, το Πρϊβι εμφανύζεται ςαν Δόμοσ, ενώ το 1919 αποτελεύ κοινότητα, η οπούα περιλαμβϊνει τουσ ςυνοικιςμούσ Πρϊβι και Δρανύτςι (ςημερινούσ Αντιφιλύππουσ). Ο ςυνοικιςμόσ και η κοινότητα μετονομϊςθηκαν ςε ςυνοικιςμό και κοινότητα Ελευθερουπόλεωσ το 1929, ενώ η κοινότητα (ξανα)ϋγινε Δόμοσ το Η μετονομαςύα από Πρϊβι ς' Ελευθερούπολη ϋγινε από το όνομα (και προσ τιμό αυτού του ονόματοσ) τησ κατεςτραμμϋνησ από αιώνεσ από τουσ Σούρκουσ κατακτητϋσ προηγούμενησ ομώνυμησ ϋδρασ τησ αρχαύασ επιςκοπόσ (και μετϋπειτα Μητροπόλεωσ) Ελευθερουπόλεωσ και κατϊ ςυνϋπεια προσ τιμό τησ Μητροπόλεωσ τησ ύδιασ. Η

6 Ελευθερούπολη εύναι ςόμερα ϋδρα του ομώνυμου Δόμου, πρωτεύουςα τησ επαρχύασ Παγγαύου του Νομού Καβϊλασ κι απϋχει από την Καβϊλα 16 κι από την Θεςςαλονύκη 150 χιλιόμετρα, αριθμεύ κατούκουσ και περιλαμβϊνει ςτα όριϊ τησ, εκτόσ από την κωμόπολη τησ Ελευθερούπολησ, τα δημοτικϊ διαμερύςματα Ακροβουνύου (ό Παναγύασ), Φορτοκοπύου, Εξοχόσ, Κηπιών, Φρυςοκϊςτρου, Κοκκινοχώματοσ και Αμιςιανών.