Το αεροδρόμιο συνιστά ένα πολύπλοκο σύστημα αναγκών, που οι αρχιτέκτονες καλούνται να δώσουν τις πιο αποτελεσματικές λύσεις.

Transcript

1

2

3

4

5 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή Το αεροδρόμιο συνιστά ένα πολύπλοκο σύστημα αναγκών, που οι αρχιτέκτονες καλούνται να δώσουν τις πιο αποτελεσματικές λύσεις. Ο σχεδιασμός και οι οργάνωση του επηρεάζονται από τέσσερις συνιστώσες, όπου αυτές είναι το ίδιο το αεροδρόμιο, ο άνθρωπος, οι αποσκευές / τα εμπορεύματα και το αεροπλάνο (Σχήμα 1). αεροσταθμού, όπως είναι οι χώροι υποδοχείς των αφίξεων αναχωρήσεων, αναμονής, εμπορικών καταστημάτων, εστιατόριων - καφέ καθώς και στις πύλες εισόδου και εξόδου προς και από τα αεροπλάνα. Η δεύτερη αφορά την ασφάλεια και τον έλεγχο διαβατήριων των επιβατών ενώ η τρίτη αναλύει τις ροές των επιβατών. Ο επόμενος παράγοντας του αεροπλάνου, περιλαμβάνει και αυτός τρεις κατευθύνσεις, όπου είναι οι αεροδιάδρομοι τροχόδρομοι στάθμευση αεροπλάνων, το ίδιο το αεροπλάνο και η ασφάλεια των πτήσεων. Τέλος η συνιστώσα των αποσκευών / εμπορευμάτων αναλύεται στις ροές τον αποσκευών και στην χωροθέτηση σχεδιασμό του εμπορικού αεροπορικού αεροσταθμού. Σχήμα 1: Οι συνιστώσες και οι ροές που επηρεάζουν το σχεδιασμό και την οργάνωση ενός αεροδρομίου. Στην συνέχεια αναλύονται τα βραβευμένα διεθνή αεροδρόμια του κόσμου, δίνοντας έμφαση στους χώρους υποδοχείς των αναχωρήσεων και αφίξεων. Τέλος συγκρίνονται μεταξύ τους, μέσω πινάκων και διαγραμμάτων, εντοπίζοντας ομοιότητες και διαφορές. Ο παράγοντας αεροδρόμιο περιλαμβάνει την χωροθέτηση του, την σχέση του με τον αστικό ιστό, τις κύριες λειτουργίες του, αλλά και το κτίριο του αεροσταθμού, με τις μορφές διάταξης και τα κατακόρυφα επίπεδα του. Η συνιστώσα που αφορά τον άνθρωπο αναλύεται σε τρείς κατευθύνσεις. Η πρώτη αναφέρεται σε όλους τους χώρους ενός Σελίδα - 1 -

6 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή 1.1. Ορισμοί 1.2. Χωροθέτηση ενός αεροδρομίου Το αεροδρόμιο (Aerodrome) είναι ο τόπος όπου πραγματοποιείται η μετάβαση από τον απίγειο χώρο στον εναέριο, μια πύλη προς τους αιθέρες, το μεταίχμιο ανάμεσα σε δύο διαφορετικούς αλλά και στενά συνδεδεμένους κόσμους, των οποίων γίνεται και το κοινό σημείο. Το σημείο δηλαδή, όπου ο δυναμισμός και η μαγεία της πτήσης συναντά και τροφοδοτεί την αρχιτεκτονική 1. Ο αερολιμένας (Airport) συμπυκνώνει όλες τις κατασκευές και εγκαταστάσεις που εξυπηρετούν την αεροπορική μεταφορά, συνεπώς περιλαμβάνει και το δίκτυο πρόσβασης με χερσαία μέσα. Ο όρος αεροδρόμιο έχει στενότερο νοηματικό περιεχόμενο και αναφέρεται στις κατασκευές και εγκαταστάσεις που εξυπηρετούν την προσγείωση και απογείωση αεροσκαφών, όχι όμως απαραίτητα και τη διακίνηση επιβατών και εμπορευμάτων 2. Ο αεροσταθμός (Air-Terminal) ή Τερματικός σταθμός είναι το κτίριο επιβατών, όπου προλαμβάνει τους χώρους υποδοχείς αναχωρήσεων / αφίξεων, τους ελέγχους ασφαλείας και διαβατηρίων, τα γραφεία υπηρεσιών και αεροπορικών εταιριών καθώς επίσης και εστιατόρια, εμπορικά καταστήματα και χώρους διασκέδασης 2. Ένα αεροδρόμιο συνιστά δαπανηρή επένδυση και γι' αυτό πρέπει να σχεδιαστεί ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες αεροπορικών μεταφορών με τον καλύτερο τρόπο και για το μεγαλύτερο δυνατό χρονικό διάστημα. Ένα από τα κρισιμότερα στάδια για την υλοποίηση ενός αεροδρομίου είναι η επιλογή της θέσης του αεροδρομίου, που θα πρέπει να εξασφαλίζει 3 : Tην αποφυγή εμποδίων στη διαδικασία προσγείωσης και απογείωσης αεροσκαφών. Tην λειτουργία του αεροδρομίου σε συνάρτηση με τις επικρατούσες μετεωρολογικές συνθήκες κατά τη μεγαλύτερη δυνατή χρονική περίοδο. Οι μετεωρολογικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή ενός αεροδρομίου επηρεάζουν όχι μόνο την ομαλή λειτουργία του, αλλά και την διάταξη και την διαστασιολόγηση των εγκαταστάσεων του. Ο άνεμος και η θερμοκρασία έχουν καθοριστική επιρροή στην κατεύθυνση, τον αριθμό και το μήκος των διαδρόμων προσγειώσεων-απογειώσεων. Η έντονη βροχόπτωση (καταιγίδα) και οι ομίχλη δυσχεραίνουν τη διαδικασία προσγείωσηςαπογείωσης και σε πολλές περιπτώσει προκαλούν πολύ σημαντικές καθυστερήσεις ακόμη και ματαίωση πτήσεων και τέλος απαιτούν την ύπαρξη ειδικών συστημάτων ILS. 1 Κ. Ανδρίτσου, Δ. Ραχμανίδου. «Περί πτήσεων και περί-πτώσεων.» Αρχιτέκτονες, Τεύχος 27, Μάιος - Ιούνιος 2001: σελ Προφυλλίδης, Βασίλης. Αεροπορικές Μεταφορές Και Αεροδρόμια. Αθήνα: Παπασωτηρίου, 2010.σελ. 16. Σελίδα Προφυλλίδης, Βασίλης. Αεροπορικές Μεταφορές Και Αεροδρόμια. Αθήνα: Παπασωτηρίου, 2010.σελ. 107

7 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή Tην δυνατότητα προσγείωσης-απογείωσης των αεροσκαφών που έχει εκτιμηθεί ότι θα χρησιμοποιηθούν από το αεροδρόμιο. Tην εύκολη και ταχεία χερσαία προσπέλαση προς το αεροδρόμιο. ομάδα 4: κινητικότητα, εναλλακτικοί τρόποι επικοινωνίας, ομάδα 5: τεχνολογία αεροσκαφών και συστημάτων εναέριας κυκλοφορίας, ομάδα 6: κόστος ενέργειας, Επαρκείς χώρους για την αρχική ανάπτυξη και μελλοντική επέκταση του αεροδρομίου σε συνάρτηση με τις χρήσεις γης της πέριξ περιοχής. ομάδα 7: ανταγωνισμός με άλλα μέσα μεταφοράς και ιδίως σιδηρόδρομο μεγάλων ταχυτήτων 5. Τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που μπορούν να είναι ανεκτές από τους περίοικους. Tέλος το κόστος κατασκευής και λειτουργίας που μπορεί να αναληφθεί από το φορέα που θα αναλάβει την κατασκευή και λειτουργία του αεροδρομίου 4. Επίσης υπάρχουν μια σειρά από παράμετροι που επηρεάζουν την χωροθέτηση και την ανάπτυξη ενός αεροδρομίου και μπορούν να ομαδοποιηθούν ως εξής (Σχήμα 2): ομάδα 1: παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον, γεωπολιτική, ευρωπαϊκή, ολοκλήρωση, ομάδα 2: περιβάλλον, ατμοσφαιρική ρύπανση, ηχορρύπανση, ομάδα 3: περιφερειακή ανάπτυξη, απομονωμένες περιοχές, Σχήμα 2: Οι παράμετροι που επηρεάζουν την χωροθέτηση και την ανάπτυξη ενός αεροδρομίου. 4 Προφυλλίδης, Βασίλης. Αεροπορικές Μεταφορές Και Αεροδρόμια. Αθήνα: Παπασωτηρίου, 2010.σελ Σελίδα Προφυλλίδης, Βασίλης. Αεροπορικές Μεταφορές Και Αεροδρόμια. Αθήνα: Παπασωτηρίου, 2010.σελ. 100&102.

8 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή 1.3. Η σχέση του αεροδρομίου με τον αστικό ιστό Ένα αεροδρόμιο αποτελεί έναν κόμβο ανάμεσα στις αεροπορικές και στις χερσαίες μεταφορές. Ο κόμβος αυτός έχει εξελιχτεί σ ένα πολύπλοκο σύστημα, του οποίου οι συνιστώσες αλληλεπιδρούν η μια στην άλλη. Γι αυτό και ο πιο αποτελεσματικός τρόπος ανάλυσης των προβλημάτων ενός αεροδρομίου είναι με τη βοήθεια συστημικής προσέγγισης, όπου κάθε συνιστώσα δεν αντιμετωπίζεται μόνη της αλλά ως μέρος και συνιστώσα του όλου συστήματος 6. Το αεροδρόμιο θεωρήθηκε στο παρελθόν ( αλλά και σήμερα από αρκετούς) ως ένα σύμπλεγμα που αποτελείται από το πεδίο κίνησης των αεροσκαφών, τον αεροσταθμό και τον πύργο ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας. Μια τέτοια αντίληψη όμως είναι λανθασμένη, διότι θεωρεί το αεροδρόμιο αποκομμένο από τις υπόλοιπες υποδομές μεταφορών αλλά και από τον πληθυσμιακό, κοινωνικός και οικονομικό περίγυρο. Ο ορθότερος ορισμός ενός αεροδρομίου είναι ότι αποτελεί κόμβο ανάμεσα στην αεροπορική μεταφορά και την χερσαία πρόσβαση, που μπορεί να γίνει οδικώς και σιδηροδρομικώς. Η θεώρηση του αεροδρομίου ως κόμβου έχει ως συνέπεια η επάρκεια και το επίπεδο εξυπηρέτησης να μην περιορίζονται μόνο στις αεροδρομικές υποδομές, αλλά και στην οδική και σιδηροδρομική σύνδεση του αεροδρομίου 7. Η σημασία της χερσαίας προσπέλασης ενός αεροδρομίου υποτιμήθηκε τόσο υπό το ρυθμισμένο όσο και υπό το ανταγωνιστικό περιβάλλον λειτουργίας των αεροδρομίων. Υπό το ρυθμισμένο περιβάλλον υπήρχε αδυναμία κρατικών πόρων, που θα απαιτούσε μια σύγχρονη χερσαία προσπέλαση. Υπό ανταγωνιστικό περιβάλλον υπάρχει αδιαφορία του ιδιωτικού τομέα, διότι οι επενδύσει στις υποδομές χερσαίας προσπέλασης ενός αεροδρομίου είναι ελάχιστα αποδοτικές οικονομικά και μόνο σε πολύ λίγες περιπτώσεις κεντρικών αεροδρομίων με πολύ μεγάλη κίνηση 7. Οι αλλαγές όμως στη φιλοσοφία οργάνωσης των αεροδρομίων τοποθετούν το χρήστη των υπηρεσιών του αεροδρομίου στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και αλλάζουν την ιεράρχηση προτεραιοτήτων του παρελθόντος. Είναι πλέον αδιάφορο πόσος λίγος χρόνος δαπανάται στο αεροπορικό ταξίδι, αλλά αναδεικνύεται ως κρίσιμη παράμετρος ο συνολικός χρόνος μεταξύ του σημείου εκκίνησης (κατοικία, χώρος εργασίας) και του σημείου άφιξης του επιβάτη. Η αεροπορική μεταφορά είναι απλώς μια συνιστώσα της συνολικής μετακίνησης. Πολλά μεγάλα αεροδρόμια συγκεντρώνουν μεγάλο αριθμό επιβατών αλλά και εργαζομένων και για να τα προσεγγίσει κανείς πρέπει να διέλθει από οδούς με συχνή συμφόρηση και απρόβλεπτο επίπεδο καθυστερήσεων. Έτσι η οδική και σιδηροδρομική σύνδεση ενός αεροδρομίου αναδεικνύονται σε κρίσιμες συνιστώσες μιας αποτελεσματικής λειτουργίας του 7. 6 Προφυλλίδης, Βασίλης. Αεροπορικές Μεταφορές Και Αεροδρόμια. Αθήνα: Παπασωτηρίου, 2010.σελ. 16. Σελίδα Προφυλλίδης, Βασίλης. Αεροπορικές Μεταφορές Και Αεροδρόμια. Αθήνα: Παπασωτηρίου, 2010.σελ. 275.

9 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή Γι' αυτό και είναι απαραίτητη, όχι μόνο για τα μεγάλα αλλά και για τα μεσαία αεροδρόμια, η πραγματοποίηση κυκλοφοριακών μελετών που προσδιορίζουν 8 : τους ρυθμούς άφιξης και αναχώρησης των διαφόρων κατηγοριών μετακινουμένων (επιβατών, εργαζομένων, επισκεπτών. Κ.λπ.), τον αριθμό συνοδών ανά επιβάτη, το μέσο μεταφοράς που χρησιμοποιείται (ΙΧ, αστικό λεωφορείο, μετρό, κ.λπ.) και τα ποσοστά χρησιμοποίησης του κάθε μέσου, το βαθμό πληρότητας του χρησιμοποιούμενου μέσου μεταφοράς, τη διάρκεια στάθμευσης στην περίπτωση χρησιμοποίησης ΙΧ ή τουριστικού λεωφορείου. Σε πείσμα των προσπαθειών και σημαντικών επενδύσεων για μεγαλύτερη χρήση των δημόσιων μέσων μεταφοράς (λεωφορείο, μετρό, σιδηρόδρομος), ιδίως στις περιπτώσεις μεγάλων αεροδρομίων, το αυτοκίνητο (ΙΧ, ταξί) εξακολουθεί να παραμένει το κυρίαρχο μέσο μεταφοράς, καθώς για μεν τους επιβάτες παρέχει μεταφορά από πόρτα σε πόρτα, ευελιξία και προσαρμοστικότητα στις ώρες αναχώρησης και άφιξης των πτήσεων, για δε τους εργαζόμενους στο αεροδρόμιο επιπλέον παρέρχεται συνήθως δωρεάν και η στάθμευση 9. Μελέτη για τη χερσαία πρόσβαση σε μεγάλα ευρωπαϊκά αεροδρόμια έδωσε μέσο ποσοστό χρησιμοποίησης των δημόσιων συγκοινωνιών μόλις 21%, που εξειδικεύεται σε Ι2% για τα λεωφορεία και σε 9% για τα συστήματα σταθερής τροχιάς (μετρό, σιδηρόδρομος, τραμ). Ειδικότερα τα ποσοστά χρησιμοποίησης δημόσιων συγκοινωνιών έχουν ως εξής για τα αεροδρόμια των παρακάτω πόλεων: Όσλο 63%, Ζυρίχη 59%, Άμστερνταμ 42%, Παρίσι (Charles de Gaulle) 20%, Βρυξέλες 20%, Παρίσι (Orly) 18% 9. Ένα από τα μεγαλύτερα αεροδρόμια της Ευρώπης, το Χήθροου του Λονδίνου, έχει εισαγάγει τη δυνατότητα να εγγράφει ένας επιβάτης την αποσκευή του (check-in) σ' έναν από τους κεντρικότερους σταθμούς μετρό (Paddington) και με απευθείας σιδηροδρομική σύνδεση να βρίσκεται σε 15 λεπτά στο αεροδρόμιο. Παρόλα αυτά, το ποσοστό χρησιμοποίησης των μέσων σταθερής τροχιάς παραμένει χαμηλό, τόσο για τους επιβάτες όσο και τους εργαζόμενους 9 (Πίνακας 1). Πίνακας 1: Ποσοστά χρησιμοποίησης των διαφόρων μέσων μεταφοράς, για χερσαία πρόσβαση στο αεροδρόμιο Χήθροου του Λονδίνου (Στοιχεία έτους 2005). 8 Προφυλλίδης, Βασίλης. Αεροπορικές Μεταφορές Και Αεροδρόμια. Αθήνα: Παπασωτηρίου, 2010.σελ Σελίδα Προφυλλίδης, Βασίλης. Αεροπορικές Μεταφορές Και Αεροδρόμια. Αθήνα: Παπασωτηρίου, 2010.σελ

10 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή 1.4. Κύριες λειτουργίες αεροδρομίου Σ' ένα αεροδρόμιο συντελούνται οι παρακάτω λειτουργίες και συναντώνται οι εξής χώροιεγκαταστάσεις 10 (Σχήμα 3): Προσγείωση και απογείωση αεροσκαφών, που πραγματοποιούνται στο διάδρομο του αεροδρομίου. Στάθμευση του αεροσκάφους κατά το χρόνο που πραγματοποιείται η επιβίβαση και αποβίβαση των επιβατών. Στάθμευση του αεροσκάφους μεταξύ διαδοχικών πτήσεων και όσο αυτό δεν χρησιμοποιείται, που πραγματοποιείται στο δάπεδο στάθμευσης. Η μετακίνηση του αεροσκάφους από το διάδρομο στο δάπεδο στάθμευσης γίνεται συνήθως μέσω του τροχιοδρόμου. Προετοιμασία της επιβίβασης και αποβίβασης των επιβατών, που απαιτεί έλεγχο εισιτηρίων, παράδοση-παραλαβή αποσκευών, χώρους αναμονής, έλεγχος ασφαλείας. Όλες αυτές οι λειτουργίες πραγματοποιούνται στο κτίριο του αεροσταθμού. Καταστήματα και εμπορικές χρήσεις που βρίσκονται στο κτίριο του αεροσταθμού. Η λειτουργία αυτή ήταν περιορισμένη πριν μερικές δεκαετίες, έχει αυξηθεί όμως σημαντικά τα τελευταία χρόνια μετασχηματίζοντας πολλά μεγάλα αεροδρόμια σε εμπορικά κέντρα. Μεταφορά των επιβατών και των αποσκευών τους από το κτίριο του αεροσταθμού στο αεροσκάφος, που μπορεί να γίνει με λεωφορείο, πεζή ή μέσω ειδικών διαδρόμων. Πρόσβαση των επιβατών από το χώρο εργασίας ή κατοικίας προς το χώρο του αεροδρομίου, που μπορεί να γίνει με Ι.Χ., λεωφορείο ή σιδηροδρομικό σύστημα. Η πρόσβαση αυτή προϋποθέτει ικανοποιητικό οδικό δίκτυο (και δίκτυο σιδηροδρόμου-μετρό κατά περίπτωση) μεταξύ αεροδρομίου και περιοχών που εξυπηρετεί, χώρους στάθμευσης στο αεροδρόμιο για Ι.Χ., λεωφορεία, εξυπηρέτηση με ταξί, αστικές συγκοινωνίες (λεωφορείο, μετρό). Συντήρηση και επισκευές των αεροσκαφών (όταν έχουν το αεροδρόμιο ως τεχνική βάση, οι εγκαταστάσεις αυτές είναι μεγαλύτερης έκτασης). Τροφοδοσία με καύσιμα για ανεφοδιασμό των αεροσκαφών καθώς και καθαρισμός των αεροσκαφών. Φόρτωση και εκφόρτωση των εμπορευμάτωνπροϊόντων. Χώροι και εγκαταστάσεις για τους εργαζόμενους στις υπηρεσίες του αεροδρομίου, στις υπηρεσίες επίγειας εξυπηρέτησης αεροσκαφών, στις υπηρεσίες των διαφόρων αεροπορικών εταιριών, στις τουριστικές υπηρεσίες και στις υπηρεσίες διευκόλυνσης των επιβατών (ενοικιάσεις αυτοκινήτων, κ.λπ.). 10 Προφυλλίδης, Βασίλης. Αεροπορικές Μεταφορές Και Αεροδρόμια. Αθήνα: Παπασωτηρίου, 2010.σελ. 14. Σελίδα - 6 -

11 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή Εγκαταστάσεις της πυροσβεστικής υπηρεσίας, της αστυνομίας, παροχή υπηρεσιών υγείας. Συστήματα εναέριας κυκλοφορίας, που κατευθύνουν το αεροσκάφος κατά την προσγείωση και απογείωση και το καθοδηγούν σ' όλη τη διάρκεια της πτήσης. Όλες οι προηγούμενες λειτουργίες βρίσκονται συγκεντρωμένες σε ένα χώρο που καλείται αεροδρόμιο (aerodrome) ή ορθότερα αερολιμένας (airport). Ο αερολιμένας συμπυκνώνει όλες τις κατασκευές και εγκαταστάσεις που εξυπηρετούν την αεροπορική μεταφορά, συνεπώς περιλαμβάνει και το δίκτυο πρόσβασης με χερσαία μέσα. Ο όρος αεροδρόμιο έχει στενότερο νοηματικό περιεχόμενο και αναφέρεται στις κατασκευές και εγκαταστάσεις που εξυπηρετούν την προσγείωση και απογείωση αεροσκαφών, όχι όμως απαραίτητα και τη διακίνηση επιβατών και εμπορευμάτων. Στην ελληνική επιστήμη η διαφοροποίηση των δυο εννοιών δεν είναι ευδιάκριτη και γι αυτό συχνά οι όροι αεροδρόμιο και αερολιμένας χρησιμοποιούνται ως ισοδύναμοι 11. Σχήμα 3: Κύριες λειτουργίες ενός αεροδρομίου Προφυλλίδης, Βασίλης. Αεροπορικές Μεταφορές Και Αεροδρόμια. Αθήνα: Παπασωτηρίου, 2010.σελ. 16. Σελίδα Προφυλλίδης, Βασίλης. Αεροπορικές Μεταφορές Και Αεροδρόμια. Αθήνα: Παπασωτηρίου, 2010.σελ. 15.

12 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή 1.5. Τύποι αεροσταθμών Τέσσερις είναι οι βασικοί τύποι που καθορίζουν την μορφή του κτιρίου ενός αερολιμένα. Οι τύποι αυτοί διακρίνονται ανάλογα με τον τρόπο τοποθέτησης των αεροσκαφών και των περιφερειακών κτιρίων μεταξύ τους, σε σχέση με το κεντρικό συγκρότημα του κτιρίου 13. Ο πρώτος τύπος είναι ο ακτινωτός και αποτελείται από το κεντρικό κτίριο υποδοχής, όπου τα αεροσκάφη σταθμεύουν αμφίπλευρα σε ακτινωτούς διαδρόμους (εικόνα 1). Εικόνα 2: Ο δορυφορικός τύπος Ο τρίτος είναι ο γραμμικός τύπος, όπου τα αεροσκάφη σταθμεύουν σε μία σειρά κατά μήκος του κεντρικού κτιρίου υποδοχής, κάθετα, παράλληλα ή υπό γωνία προς σε αυτό (εικόνα 3). Εικόνα 1: Ο ακτινωτός τύπος Ο δεύτερος τύπος με δορυφορικούς σταθμούς, αποτελείται από ένα κεντρικό κτίριο υποδοχής, μπροστά από το οποίο τοποθετούνται ένα ή περισσότερα κτίρια, τα οποία περιβάλλονται από θέσεις στάθμευσης αεροσκαφών. Η σύνδεση του κενρικού κτιρίου με μπροστίνα κτίρια γίνεται συνήθως με υπόγειους διαδρόμους (εικόνα 2). Εικόνα 3: Ο γραμμικός τύπος Ο τέταρτος είναι ο τύπος με μεταφορά και αποτελείται από το κεντρικό κτίριο υποδοχής, όπου τα αεροσκάφη σταθμεύουν σε απόσταση από αυτό και οι επιβάτες μεταφέρονται με ειδικά λεωφορεία (εικόνα 4). 13 Neufert. Οικοδομική και Αρχιτεκτονική Σύνθεση. Αθήνα: Μ. Γκιούρδας, 1996.σελ Σελίδα Εικόνα 4: Ο τύπος με μεταφορά

13 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή Ωστόσο εκτός από τους βασικούς τύπους υφίστανται και οι μικτοί τύποι ή αλλιώς υβριδικοί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το αεροδρόμιο του Kansai στην Ιαπωνία, που αποτελεί έναν συνδυασμό ακτινωτού και γραμμικού τύπου 14 (εικόνα 5). Εικόνα 5: Ο μικτός τύπος ή Ο τύπος με συνδυασμό Ωστόσο, τα μειονεκτήματα του ακτινωτού τύπου έχουν να κάνουν με την συμφόρηση του αερολιμένα σε ώρες αιχμής, την έλλειψη χώρου στάθμευσης στην είσοδο του αερολιμένα, την διάνυση μεγάλων αποστάσεων από τον αερολιμένα ως τις εξόδους και τον περιορισμένο χώρο ελιγμών των αεροσκαφών κατά μήκος των πυλών. Επιπλέον χρειάζεται εκτεταμένος χειρισμός των αποσκευών και η ανάγκη παροχής κυλιόμενων διαδρόμων. Τέλος η γεωμετρική διάταξη του ακτινωτού τύπου δημιουργεί δυσκολίες σε πιθανή μελλοντική επέκταση 15.Χαρακτηριστικό παράδειγμα αεροδρομίου ακτινωτού τύπου, αποτελεί το διεθνές αεροδρόμιο Chek Lap Kok, στο Hong Kong, που σχεδιαστικέ από τον Foster & Partners (εικόνα 6). Οι παραπάνω τύποι, ως προς την διάταξη των αερολιμένων και των αποβάθρων τους, έχουν τα δικά τους πλεονεκτήματα και είναι κατάλληλοι για διαφορετικές περιπτώσεις. Αναλυτικότερα, ο ακτινωτός τύπος είναι ο πιο κοινός στη χρήση, όπου οι επιβάτες οδηγούνται από το κεντρικό κτίριο, μέσω ακτινωτής ομάδας αποβάθρων, απευθείας στο αεροσκάφος. Τα πλεονεκτήματα αυτού του τύπου είναι, η συγκέντρωση των παροχών όπως εμπορικά καταστήματα, αφορολόγητα είδη, εστιατόρια, έλεγχος μεταναστών και check-in και ο σαφής εμφανής διαχωρισμός του κεντρικού αερολιμένα και των αποβάθρων. Επιπροσθέτως ο αερολιμένας μπορεί να θεωρηθεί ως μια οικονομική λύση, όσον αφορά τις δαπάνες του κτιρίου και του χώρου ελιγμών των αεροσκαφών, επειδή εξυπηρετεί ένα μεγάλο αριθμό αποβάθρων. 14 Neufert. Οικοδομική και Αρχιτεκτονική Σύνθεση. Αθήνα: Μ. Γκιούρδας, 1996.σελ Σελίδα Εικόνα 6: Το αεροδρόμιο του Hong Kong, ακτινωτού τύπου 15 Edwards, B. The Mordern Terminal. London and New York: E & fn Spon, 1998.σελ

14 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή Ο δορυφορικός τύπος αποτελείται από το κεντρικό κτίριο του αερολιμένα και έναν αριθμό δορυφόρων, γύρο από τους οποίους σταθμεύουν τα αεροσκάφη, όπου δέχονται τους επιβάτες. Το κεντρικό κτίριο του αερολιμένα και οι δορυφόροι συνδέονται υπεργείως ή υπογείως, με κυλιόμενους διαδρόμους (ταινιοδρόμους). Οι αποσκευές, που παραδίδονται από τους επιβάτες κατά τον κεντρικό έλεγχο, συνήθως μεταφέρονται από τους συρμούς μεταφοράς αποσκευών κατά μήκος του δαπέδου στάθμευσης των αεροσκαφών. Το κύριο πλεονέκτημα του δορυφορικού τύπου είναι η συγκέντρωση παροχών και δραστηριοτήτων, παρόλο που συνήθως στεγάζονται επιπλέων καταστήματα στον κάθε δορυφόρο κυρίως των αφορολόγητων ειδών. Επιπλέον ο τύπος αυτός έχει το προτέρημα, ότι οι έλεγχοι ασφαλείας μπορούν να πραγματοποιηθούν στην είσοδο του κάθε δορυφόρου. Ακόμα επιτρέπει επιπλέον κατασκευές δορυφόρων σε περίπτωση μελλοντικής επέκτασης, ωστόσο χωρίς να δημιουργεί προβλήματα στην λειτουργία της υπάρχουσας κατασκευής. Τέλος δεν υπάρχει ανάγκη διαχωρισμού αναχωρούντων και αφικνούμενων επιβατών στο κεντρικό κτίριο, αφού η δυνατότητα κατακόρυφου διαχωρισμού γίνεται στον δορυφόρο. Βέβαια ο δορυφορικός τύπος έχει κάποια μειονεκτήματα, όπως το απαιτούμενο υψηλό κεφάλαιο, τα τρεχούμενα και λειτουργικά έξοδα, η περιορισμένη δυνατότητα επέκτασης του κεντρικού κτιρίου του αερολιμένα σε αντίθεση με τους δορυφόρους και οι μεγάλες αποστάσεις που πρέπει να καλύψει ο επιβάτης πεζός. Οι μεγάλες αποστάσεις που πρέπει ν καλύψει ο επιβάτης, απαιτούν ταχύτερη διεκπεραίωση του ελέγχου και καθιστούν δύσκολες τις μεταφορές Σελίδα ανταποκρίσεις μεταξύ των διαφορετικών αεροπορικών εταιριών 16. Ένα παράδειγμα δορυφορικού τύπου είναι το αεροδρόμιο Pittsburgh στην Pennsylvania τον Η.Π.Α., του αρχιτέκτονα Tasso Katselas (εικόνα 7). Εικόνα 7: Το αεροδρόμιο Pittsburgh, δορυφορικού τύπου Ο γραμμικός τύπος αποτελείται από ένα επιμήκη αερολιμένα, με συγκεντρωμένες ομάδες ελέγχου εισιτήριων, που δημιουργούν κόμβους στο γραμμικό κτίριο. Τα αεροσκάφη σταθμεύουν απ ευθείας, κατά μήκος του αερολιμένα, χωρίς να είναι απαραίτητη η κατασκευή αποβάθρων και η πρόσβαση στις πύλες επιβίβασης και αποβίβασης γίνεται με έναν επιμήκη διάδρομο κατά μήκος όλου του κτιρίου. Τα πλεονεκτήματα του γραμμικού τύπου είναι η διάνυση μικρόν αποστάσεων των επιβατών, μεταξύ του κεντρικού αερολιμένα και των πυλών επιβίβασης αποβίβασης και η σύντομη μεταφορά των αποσκευών. 16 Edwards, B. The Mordern Terminal. London and New York: E & fn Spon, 1998.σελ. 103.

15 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή Επιπλέων υπάρχει εύκολος προσανατολισμός, καθώς τα αεροσκάφη είναι ορατά από τους επιβάτες που βρίσκονται στον αερολιμένα. Επίσης παρέχει απλό διαχωρισμό των αναχωρούντων και αφικνούμενων επιβατών, αφού μπορεί να επιτευχτεί μέσω διαδρόμου, από την πλευρά αέρος, χωρίς να είναι απαραίτητη η χρήση διαφορετικών επιπέδων. Αυτή η γραμμική μορφή του αερολιμένα εξασφαλίζει ένα επίμηκες πεζοδρόμιο, ικανό να παρέχει επαρκή χώρο στους χρήστες του αεροδρομίου. Ωστόσο ο γραμμικός τύπος έχει και κάποια μειονεκτήματα που είναι, η πολλαπλή χρήση πανομοιότυπων παροχών και εγκαταστάσεων (όπως, ο έλεγχος εισιτηρίων, καταστήματα, εστιατόρια, πίνακες ανακοινώσεων), οι μεγάλες αποστάσεις για τους διερχόμενους επιβάτες που έχουν ανταπόκριση με κάποια άλλη πτήση και τα υψηλά κεφάλαια και τα τρέχοντα έξοδα του αερολιμένα 17. Χαρακτηριστικό παράδειγμα γραμμικού τύπου αποτελεί το αεροδρόμιο Sondica του Bilbao, του S. Calatrava (εικόνα 8). Ο τύπος με μεταφορά αποτελείται από ένα κεντρικό κτίριο αερολιμένα, με διάσπαρτες θέσεις φόρτωσης εκφόρτωσης αεροσκαφών, στα δάπεδα στάθμευσης. Τα αεροσκάφη βρίσκονται σταθμευμένα σε απόσταση από το κεντρικό αερολιμένα και η μεταφορά των επιβατών γίνεται μέσω μεταφορικών μέσων, τα οποία παίζουν το ρόλο κινητών αιθουσών αναμονής και αναχωρήσεων. Οι αποσκευές των επιβατών μεταφέρονται με ειδικό συρμό μεταφοράς. Τα πλεονεκτήματα του τύπου με μεταφορά είναι η ευελιξία στη λειτουργία του αεροδρομίου με μειωμένα έξοδα, σε σχέση με τους υπόλοιπους τύπους, η ευκολία στο διαχωρισμό των αφικνούμενων και αναχωρούντων επιβατών και τέλος η μείωση της διάνυσης μεγάλων αποστάσεων. Ωστόσο ο τύπος αυτός παρουσιάζει πολύ σοβαρά μειονεκτήματα, όπως η πιθανή βλάβη στα οχήματα ή η έλλειψη κινητού εξοπλισμού έχει ως αποτέλεσμα την χαμηλή εξυπηρέτηση στη φόρτωση και εκφόρτωση του αεροσκάφους και επιπλέων η λειτουργικές δαπάνες και η συντήρηση των μηχανημάτων είναι υψηλές. Ο τύπος με μεταφορά λοιπόν είναι αργός στην μεταφορά των επιβατών από τον αερολιμένα στο αεροσκάφος, τρωτός σε βιομηχανικές αβεβαιότητες και υπάρχει η ανάγκη επιπρόσθετου προσωπικού των αεροπορικών εταιριών και ασφαλείας 18. Ένα παράδειγμα του τύπου με μεταφορά είναι, το διεθνές αεροδρόμιο Μακεδονία της Θεσσαλονίκης (εικόνα 9). Εικόνα 8: Το αεροδρόμιο Sondica, γραμμικού τύπου 17 Edwards, B. The Mordern Terminal. London and New York: E & fn Spon, 1998.σελ Σελίδα Edwards, B. The Mordern Terminal. London and New York: E & fn Spon, 1998.σελ

16 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή Εικόνα 9: Το αεροδρόμιο Μακεδονία, Ο τύπος με μεταφορά Τέλος ο τύπος του αερολιμένα μονάδα βασίζεται σε έναν αριθμό αερολιμένων συνδεδεμένων μεταξύ τους, είτε με το οδικό κυκλοφοριακό σύστημα του αεροδρομίου από την πλευρά της πόλης, είτα με υπόγειο σιδερόδρομο ή με υπογείους κινητούς διαδρόμους για το κοινό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της κατηγορία αυτής είναι το JFK της Νέας Υόρκης, όπου υπάρχουν εννέα διαφορετικοί αερολιμένες, με τον καθένα κάτω από τη διοίκηση διαφορετικής εταιρίας 19 (εικόνα 10). Οι παραπάνω διαφορετικοί τύποι αερολιμένων, εξυπηρετούν διαφορετικές απαιτήσεις και συστήματα διαχείρισης. Στον αναπτυσσόμενο κόσμο, όπου οι απαιτήσεις είναι ρευστές και αβέβαιες, το αεροδρόμιο θα επεκτείνεται σταδιακά και έτσι οδηγούμαστε στην υιοθέτηση της χρήσης του γραμμικού τύπου ή του τύπου μονάδα. Σε περιοχές όπου οι αερομεταφορές είναι ο βασικός τρόπος μεταφοράς, είτε για επαγγελματικούς λόγους είτε για λόγους αναψυχής, όπως στην Βόρεια Αμερική, προτιμώνται οι πιο συγκεντρωτικοί τύποι, δηλαδή ο ακτινωτός ή ο δορυφορικός 20. Εικόνα 50: Το αεροδρόμιο John F Kennedy, συνδυασμός τύπων 19 Edwards, B. The Mordern Terminal. London and New York: E & fn Spon, 1998.σελ Σελίδα Edwards, B. The Mordern Terminal. London and New York: E & fn Spon, 1998.σελ

17 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή 1.6. Κατακόρυφα επίπεδα αεροσταθμών Οι βασικοί τύποι των αερολιμένων, που αναλύθηκαν πιο πάνω, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διάταξη και στο χειρισμό της κατακόρυφης κυκλοφορίας του αερολιμένα. Οι συγκεκριμένοι τύποι επιβάλλουν στους χρήστες του αερολιμένα την αλλαγή επιπέδου, έτσι ώστε να επιτευχτεί ο διαχωρισμός των επιβατών που αφικνούνται και αυτών που αναχωρούν. Συνήθως, τέσσερις είναι οι βασικές διατάξεις κάτοψης τομής που υιοθετούνται για την επίλυση των αερολιμένων. Η πρώτη έχει ως χαρακτηριστικά, την είσοδο του αερολιμένα που γίνεται από το επίπεδο του εδάφους, τον αερολιμένας που έχει ένα επίπεδο και την πρόσβαση στο αεροσκάφος μέσω της πίστας (εικόνα 11). Εικόνα 11: Τομή ενός αερολιμένα, πρώτη διάταξη Η δεύτερη διάταξη έχει ως χαρακτηρίστηκα, την είσοδο του αερολιμένα στο επίπεδο του εδάφους, τον αερολιμένα που έχει ένα επίπεδο με ημιώροφο ή δύο επίπεδα και την πρόσβαση στα αεροσκάφη που γίνεται με ανύψωση (εικόνα 12). Η τρίτη διάταξη έχει ως χαρακτηριστικά, την είσοδο του αερολιμένα μέσω ενός κυκλοφοριακού κόμβου, τον αερολιμένα που έχει δύο επίπεδα και την πρόσβαση στα αεροσκάφη που γίνεται με ανύψωση (εικόνα 13). Εικόνα 13: Τομή ενός αερολιμένα, τρίτη διάταξη Η τέταρτη και τελευταία διάταξη έχει ως χαρακτηριστικά, την είσοδο του αερολιμένα μέσω ενός ανυψωμένου κυκλοφοριακού κόμβου, τον αερολιμένα που έχει δύο ή τρία επίπεδα και την πρόσβαση στα αεροσκάφη που γίνεται με ανύψωση 21 (εικόνα 14). Εικόνα 14: Τομή ενός αερολιμένα, τέταρτη διάταξη Εικόνα 12: τομή ενός αερολιμένα, δεύτερη διάταξη Σελίδα Edwards, B. The Mordern Terminal. London and New York: E & fn Spon, 1998.σελ. 106.

18 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή Τα διαφορετικά συστήματα διάταξης των αερολιμένων, της κατακόρυφης κίνησης των επιβατών ή κάποιος συνδυασμός τους, μπορούν να εφαρμοστούν σε όλους τους τύπους αερολιμένων. Όμως, συνήθως, η χρήση τους καθορίζεται από τον αριθμό των επιβατών που μπορεί να φιλοξενήσει ο αερολιμένας. Τα μεγαλύτερα επίπεδα επιβατών που δέχεται ένας αερολιμένας, απαιτούν εντονότερο διαχωρισμό σε κάτοψη και τομή, από τους αερολιμένες που δέχονται μικρότερα επίπεδα επιβατών. Η περιπλοκότητα ενός αερολιμένα, απαιτεί περισσότερες αλλαγές στα επίπεδα. Πιο ειδικά η τέταρτη διάταξη, με το ανυψωμένο σύστημα δρόμου, απαιτεί οριζόντια και κατακόρυφη δημιουργία ζωνών, με το πλεονέκτημα να είναι, ότι χωρίζονται οι επιβάτες σε κατακόρυφες ζώνες, πριν την είσοδο τους στο κτίριο του αερολιμένα και έτσι επιτυγχάνεται η απλοποίηση του εσωτερικού σχεδιασμού. Όταν πρόκειται να δομηθούν μεγάλη όγκοι, ο σχεδιασμός αερολιμένα με πολλά επίπεδα γίνεται αναπόφευκτος. Αυτό όμως δημιουργεί και μειονεκτήματα, αφού όσα περισσότερα επίπεδα έχει ένας αερολιμένας, τόσο λιγότερο ευέλικτος είναι σε τυχόν εσωτερικές αλλαγές αλλά και σε μια εξωτερική μελλοντική επέκταση Χώροι, λειτουργίες και εγκαταστάσεις των αεροσταθμών Ο σύνθετος χαρακτήρας της αεροπορικής μεταφοράς αναδεικνύεται στους χώρους και στις λειτουργείς που συναντούμε σ έναν αεροσταθμό, που κατηγοριοποιούνται ως εξής 23 : Προσπέλαση ταχεία και ασφαλής από τα χερσαία μέσα στον αεροσταθμό. Ο αεροσταθμός πρέπει να διαθέτει αμαξίδια φόρτωσης αποσκευών, ικανοποιητική εξυπηρέτηση με λεωφορείο ή μετρό (η αναμονή δεν πρέπει να ξεπερνά τα 20 min), χώρους στάθμευσης ΙΧ και λεωφορείων, επαρκή αριθμό ταξί, αποτελεσματική σήμανση, εύκολη και ταχεία πρόσβαση στο εσωτερικό του αεροσταθμού, μικρά λεωφορεία για πρόσβαση προς χώρους στάθμευσης οχημάτων ή προς απομακρυσμένα σημεία του αεροσταθμού 22. Διαδικασίες ασφαλείας και προμήθεια θέσης για το αεροσκάφος, που περιλαμβάνουν: εκδοτήρια εισιτηρίων, ελέγχους ασφαλείας, εγγραφή (check-in) του επιβάτη στην πτήση, εγγραφή των αποσκευών, επιλογή θέσης για το αεροσκάφος, πληροφόρηση για την πύλη εξόδου, τελωνειακούς ελέγχους, υγειονομικούς ελέγχους, ελέγχους μεταναστών, παραλαβή αποσκευών, χώρους αναζήτησης απολεσθέντων ειδών 22. Συστήματα πληροφόρησης για τις πτήσεις Edwards, B. The Mordern Terminal. London and New York: E & fn Spon, 1998.σελ Σελίδα Προφυλλίδης, Βασίλης. Αεροπορικές Μεταφορές Και Αεροδρόμια. Αθήνα: Παπασωτηρίου, 2010.σελ. 210.

19 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή Χώροι αναμονής, στους οποίους ο επιβάτης αφιερώνει το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του εντός του αεροσταθμού (μέχρι ένα σημείο με την παρουσία και όσων τον συνοδεύουν ή προσήλθαν να τον παραλάβουν). Οι χώροι αναμονής περιλαμβάνουν 24 : αίθουσες αναμονής στην αναχώρηση, την άφιξη, τις πύλες εξόδου αλλά και γενικά για την αναμονή των επισκεπτών, εργαζομένων, διερχομένων. χώρους και λειτουργίες για τις ανάγκες και την εξυπηρέτηση των επιβατών: τουαλέτες, χώρους περιποίησης βρεφών, πρώτες βοήθειες, ιατρείο, ταχυδρομείο, χώρους πληροφόρησης, χώρου απόθεσης αποσκευών (που δεν θα μεταφέρουν μαζί τους), κουρείο, κομμωτήριο, χώρους περιποίησης και αισθητικής. χώρους φαγητού και αναψυχής: εστιατόρια, bar, βιβλιοπωλεία, περίπτερα εφημερίδων-περιοδικών. χώρους για αγορές: καταστήματα πώλησης αγαθών, που εμφανίζουν μεγάλη ποικιλία ανάλογα με το μέγεθος του αεροσταθμού. τράπεζες, ανταλλακτήρια συναλλάγματος, θυρίδες ασφαλείας για απόθεση πολύτιμων αγαθών. γραφεία ενοικίασης οχημάτων. χώρους για τους επισκέπτες, αίθουσες VIP. κίνηση από τον αεροσταθμό προς το αεροσκάφος, που περιλαμβάνει: διαδρόμους κίνησης πεζών, κυλιόμενους διαδρόμους, κυλιόμενες σκάλες, οχήματα μετακίνησης επιβατών μεταξύ αεροσταθμού-αεροσκάφους, φυσούνες για την επικοινωνία αεροσκάφουςπύλης εξόδου, ακόμη και μετακινούμενες αίθουσες αναχωρήσεων 25. γραφεία αεροπορικών εταιρειών, αίθουσες ανάπαυσης, φαγητού, προετοιμασίας και ελέγχου του προσωπικού των αεροσκαφών 24. αποθηκευτικούς χώρου για αμαξίδια και τον εξοπλισμό των αεροπορικών εταιρειών 24. γραφεία υπηρεσιών αεροδρομίου και πολιτικής αεροπορίας γενικότερα 24. χώρους ελέγχου, διαλογής και διακίνησης αποσκευών Απαιτούμενη επιφάνεια κτιρίου επιβατών Αφού προσδιορισθεί η γενική μορφή διάταξης και ανάπτυξης ενός αεροσταθμού, οι διάφορες λειτουργίες και χώροι εντός αυτού και η ροή επιβατών και αποσκευών, το επόμενο βήμα είναι να προσδιορισθεί η απαιτούμενη επιφάνεια των διαφόρων χώρων. Μια πρώτη χονδροειδής εκτίμηση της απαιτούμενης επιφάνειας για τις διάφορες εγκαταστάσεις ενός 24 Προφυλλίδης, Βασίλης. Αεροπορικές Μεταφορές Και Αεροδρόμια. Αθήνα: Παπασωτηρίου, 2010.σελ Σελίδα Προφυλλίδης, Βασίλης. Αεροπορικές Μεταφορές Και Αεροδρόμια. Αθήνα: Παπασωτηρίου, 2010.σελ. 211.

20 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή αεροσταθμού ανά επιβάτη της ΤΩΑΣ μπορεί να προκύψει με βάση κάποια από τις διεθνείς προδιαγραφές, όπως π.χ. τις προδιαγραφές της αμερικανικής πολιτικής αεροπορίας FAA. Σύμφωνα με την ΙΑΤΑ θα πρέπει να προβλέπεται στις διάφορες λειτουργίες χώρος 1,5 m 2 ανά καθήμενο επιβάτη της ΤΩΑΣ και 1,0 m 2 ανά επιβάτη της ΤΩΑΣ που στέκεται. Σύμφωνα με εργονομικά κριτήρια ο ελάχιστος χώρος ανά επιβάτη της ΤΩΑΣ είναι για τις διαδικασίες αναχώρησης 0,9-1,1m 2, για την κυκλοφορία 1,35-3,15m 2 και για την αναμονή 0,35-1,1m 2. Η πρώτη αυτή εκτίμηση πρέπει να εξειδικευτεί με αναλυτικούς και ακριβείς υπολογισμούς με βάση εξισώσεις και αλγορίθμους 26. Έτσι ως αρχική εκτίμηση των απαιτούμενων χώρων ενός αεροσταθμού, που εξυπηρετεί κυρίως τακτικές πτήσεις και έχει υψηλό επίπεδο παρεχόμενης εξυπηρέτησης, είναι για κάθε επιβάτη της ΤΩΑΣ περίπου 25m 2 για τις πτήσεις εσωτερικού και περίπου 30m 2 για τις πτήσεις εξωτερικού % για δημόσιους χώρους που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από το ευρύ κοινό % για καταστήματα, τουαλέτες, κλίμακες κ.λπ. Ο προκύπτων κατ' αρχήν χώρος αεροσταθμού πρέπει να κατανεμηθεί με προσοχή στις επιμέρους λειτουργίες. Μια πρώτη τέτοια ενδεικτική κατανομή μπορεί να είναι 25 : Πίνακας 2: Απαιτούμενη επιφάνεια (σε m 2 ) ενός αεροσταθμού που εξυπηρετεί τακτικές πτήσεις ανά επιβάτη της ΤΩΑΣ σύμφωνα με τις προδιαγραφές FAA % για χώρους και διαδικασίες που εμπλέκονται οι αεροπορικές εταιρείες % για χώρους γραφείων 26 Προφυλλίδης, Βασίλης. Αεροπορικές Μεταφορές Και Αεροδρόμια. Αθήνα: Παπασωτηρίου, 2010.σελ Σελίδα Προφυλλίδης, Βασίλης. Αεροπορικές Μεταφορές Και Αεροδρόμια. Αθήνα: Παπασωτηρίου, 2010.σελ. 216.