1 ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΤΚΕΙΟ ΑΡΣΕΜΙΔΟ ΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΔΙΔΑΚΩΝ: ΚΩΣΑ ΜΑΓΚΛΗ Γεώργιοσ Βιηυθνόσ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΟΙΧΕΙΑ Γ. Μ. ΒΙΖΤΗΝΟΤ

Transcript

1 1 ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΤΚΕΙΟ ΑΡΣΕΜΙΔΟ ΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΔΙΔΑΚΩΝ: ΚΩΣΑ ΜΑΓΚΛΗ Γεώργιοσ Βιηυθνόσ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΟΙΧΕΙΑ Γ. Μ. ΒΙΖΤΗΝΟΤ Ο Γ. Μ. Βιηυθνόσ ( ) κεωρείται ο ειςθγθτισ του θκογραφικοφ διθγιματοσ ςτθ νεοελλθνικι λογοτεχνία. Η Βιηώ Γεννικθκε ςτθ Βιηφθ, μια κωμόπολθ τθσ Ανατολικισ Θράκθσ. Όπωσ υποςτθρίηει ο Παναγιϊτθσ Μουλλάσ, θ Βιηϊ ωσ χϊροσ ζπαιξε κακοριςτικό ρόλο ςτθν πνευματικι διαμόρφωςθ και ςτρωματογραφία του ςυγγραφζα μασ. «Σο κεμελιακό υπζδαφοσ του Βιηυθνοφ κα πρζπει ν αναηθτθκεί, πριν απ όλα, ςτθ Βιηϊ και ςτθν ευρφτερθ φπαικρο τθσ Θράκθσ» 1. Η Βιηφθ ωσ ζνασ χϊροσ χωρίσ μεγάλα ανοίγματα και διεξόδουσ που να επιτρζπουν τθ ςυχνι επαφι και επικοινωνία με τον ζξω κόςμο δίνει ςτουσ κατοίκουσ τθσ τθν εντφπωςθ ότι μόνο εκεί μζςα μπορεί να ηιςει αςφαλισ και ότι ζξω καραδοκοφν οι παγίδεσ και οι κίνδυνοι του άγνωςτου. Ο Βιηυθνόσ πράγματι κα βιϊςει ζξω από τθ Βιηφθ, το μικρόκοςμο τθσ παιδικισ θλικίασ του, τθν αναςφάλεια που κρφβει θ επαφι με καινοφριουσ τόπουσ και διαφορετικοφσ ανκρϊπουσ. Επίςθσ, ο Βιηυθνόσ ωσ τζκνο τθσ αγροτικισ αυτισ κοινωνίασ θ οποία ζχει ςτο κζντρο των ενδιαφερόντων τθσ τθν οικογζνεια και τθν εκκλθςία είναι φορζασ τθσ παράδοςθσ τθσ ιδιαίτερθσ πατρίδασ του, «των ςυλλογικϊν αρχετφπων και των μφκων με τισ μεγάλεσ 1 Γ. Μ. Βιζυηνός, Νεοελληνικά Διηγήματα, Επιμέλεια: Παν. Μουλλάς, ΕΚΔΟΣΙΚΗ ΕΡΜΗ ΕΠΕ, Αθήνα 1986, σελ. νγ.

2 διάρκειεσ, τθσ ςτακερότθτασ των δομϊν και τθσ αίςκθςθσ τθσ επανάλθψθσ, όπωσ και τθσ λαϊκισ βιοκεωρίασ και γλϊςςασ.» 2 Από τθν άλλθ πλευρά, ο Βιηυθνόσ δε ηει μόνο με τθν αςφάλεια των δομϊν που του παρζχει θ πατρίδα του, επειδι γεωγραφικά είναι περίκλειςτθ από βουνά και πνευματικά του παρζχει ςτακερζσ αξίεσ, διότι βιϊνει τθν αναςφάλεια λόγω τθσ ορφάνιασ από πατζρα και λόγω τθσ γειτνίαςθσ και ςυμβίωςθσ με αλλοεκνείσ που τον κάνει να ςυνειδθτοποιιςει τθν ομοιότθτα με τουσ ςυμπατριϊτεσ τουσ και τθ διαφορετικότθτά του από τουσ ξζνουσ. Επομζνωσ, το δραματικό ςτοιχείο (ςτζρθςθ του πατζρα, φόβοσ λόγω τθσ πατρικισ ζλλειψθσ και τθσ γειτνίαςθσ με τουσ Σοφρκουσ, φτώχια) ςυνοδεφει από τα παιδικά χρόνια το ςυγγραφζα μασ και κα το δοφμε ςτο ζργο του να αναπαράγεται. Βλ. το φόβο τθσ μθτζρασ ςτο Αμάρτημα της μητρός μου μιπωσ το παιδί τθσ, δθλαδι ο ςυγγραφζασ, τουρκζψει ςτθν Κων/πολθ, ξενιτιά γι αυτιν, αλλά και τισ οικονομικζσ δυςκολίεσ τθσ οικογζνειασ μετά το κάνατο του πατζρα ςτο ίδιο διιγθμα. Από τθ Βιηώ ςτο «φανταςιακό και πραγματικό» εξωτερικό και τελικά ςτθν οριςτικι απώλεια του υπαρξιακοφ χωροχρόνου Η πρώτθ «ζξοδοσ» του Βιηυθνοφ από το χϊρο τθσ οικογζνειασ ςτο χϊρο του ςχολείου, που ςτα ακϊα μάτια του παιδιοφ με τθν οξυμζνθ φανταςία λειτουργεί ωσ ξζνοσ χϊροσ, ςθμαδεφεται από τθν αλλαγι και τθ ςφγκρουςθ. Η αποξζνωςθ που βιϊνει εκεί ο Βιηυθνόσ 2 Όπου υποσ. 1, σελ. νγ.

3 είναι καταρχάσ γλωςςικι και κατά δεφτερον ςθμαςιολογικι, αφοφ πρζπει κατ εντολι του αυταρχικοφ και ςυντθρθτικοφ δαςκάλου οφείλει να χρθςιμοποιεί αντί τθσ προφορικισ δθμοτικισ τθν κακαρεφουςα-λόγια γλϊςςα, γεγονόσ που του προκαλεί αποξζνωςθ από τα γνωςτά και οικεία του ζωσ τότε πράγματα. Η δεφτερθ «ζξοδοσ» του Βιηυθνοφ από το ςπίτι είναι ςτθν Πόλθ και τθν Κφπρο, όπου ηει ςτερθμζνα παιδικά χρόνια ςε ζνα περιβάλλον εκκλθςιαςτικό, που ςθμαδεφεται και αυτό από τθν επαφι με το λογιωτατιςμό του φαναριωτιςμοφ, τθν αρχαΐηουςα δθλαδι γλώςςα και το επιτθδευμζνο ρθτορικό φφοσ που κυριαρχοφςε ςτθ λογοτεχνία που γραφόταν ςτουσ πνευματικοφσ κφκλουσ του Πατριαρχείου ςτο Φανάρι τθσ Κων/πολθσ κατά μίμθςθ τθσ γαλλικισ λογοτεχνίασ. τθν Κφπρο, ραςοφόροσ και ακόλουκοσ του αρχιεπιςκόπου ωφρόνιου Βϋ, ςπουδάηει ςτθ Λευκωςία και τρζφει προσ τθν Ελζνθ Φυςεντηίδθ ζναν ζρωτα ανεκπλιρωτο. Η τρίτθ «ζξοδοσ» του Βιηυθνοφ από το χϊρο τθσ Βιηϊσ είναι θ Ακινα και θ Ευρϊπθ. τθν Ακινα ςπουδάηει άνετα με υποτροφία ενόσ πλοφςιου ομογενι ςτθ Φιλοςοφικι χολι. τθ Γερμανία ςπουδάηει φιλοςοφία και ψυχολογία και παίρνει ςτθ Λειψία το διδακτορικό του δίπλωμα. τθ Γαλλία, απ όπου ζκανε ζνα γριγορο πζραςμα από το Παρίςι, γνωρίηεται με το Βικζλα, γνωριμία που τον ωκεί ςτθ διθγθματογραφία, αφοφ ο Δθμ. Βικζλασ ςυμβολίηει το πζραςμα από το ιςτορικό μυκιςτόρθμα ςτο θκογραφικό διιγθμα. Σο 1884 γίνεται Τφθγθτισ ςτο Παν/μιο Ακθνϊν με μια μελζτθ για τθ Φιλοςοφία του καλοφ παρά Πλωτίνω. Σο 1892, μια διανοθτικι ταραχι, προερχόμενθ από τα δφςκολα και ςτερθμζνα παιδικά χρόνια (;), από τθ ςτζρθςθ του πατζρα και τα παρεπόμενά τθσ (;), από το ψφχοσ τθσ Γερμανίασ (;), αλλά ίςωσ από τθ ςφφιλθ που κόλλθςε ο Βιηυθνόσ ςτθ Γερμανία (;), μετά από μια παράλογθ εκδιλωςθ πάκουσ προσ τθν κατά πολλά χρόνια μικρότερθ μακιτριά του Μπετίνα Φραβαςίλθ, τον κλείνει ςτο Δρομοκαϊτειο, όπου και πεκαίνει τζςςερα χρόνια αργότερα από μαραςμό. Είναι εντυπωςιακό ότι με εκδθλωμζνθ τθ φρενοβλάβεια ο Βιηυθνόσ εξακολουκεί να ςυνκζτει ςτίχουσ εντυπωςιακοφ από τθν άποψθ τθσ «υποςυνείδθτθσ» ςυνειδθτοποίθςθσ τθσ κατάςταςισ του: μετεβλήθη εντός μου και ο ρυθμός του κόσμου.

4 Μοςκώβ Σελιμ Γενικά: Ο Μοσκώβ Σελήμ δθμοςιεφτθκε ςε ςυνζχειεσ ςτο περιοδικό Εστία από το 1895 και εξισ, όταν ο Βιηυθνόσ βριςκόταν ζγκλειςτοσ ςτο δθμόςιο ψυχιατρείο, αλλά γράφτθκε πιο πριν, μετά το Γιατί, όμωσ, ο Βιηυθνόσ αν και ζγραψε το διιγθμα αυτό πριν το κλείςιμό του ςτο ψυχιατρείο δεν το είχε δϊςει από τότε ςτθ δθμοςιότθτα; Αυτό ςυνζβθ διότι ο πρωταγωνιςτισ του αφθγιματοσ είναι ζνασ Σοφρκοσ για τον οποίο ο ςυγγραφζασ μιλά με πολλι ςυμπάκεια και φοβόταν μιπωσ οι φανατικοί Ζλλθνεσ κατθγοριςουν ζναν Ζλλθνα ςυγγραφζα επειδι περιγράφει τθ ηωι ενόσ ενάρετου Σοφρκου αντί για τθ ηωι ενόσ χριςτιανοφ ιρωα. Ο Μοσκώβ Σελήμ είναι από τα ωραιότερα διθγιματα του Βιηυθνοφ. ε αυτό ο ςυγγραφζασ καταδεικνφει τθν ψυχογραφικι ικανότθτά του, τθν ανκρωπιά, τον πόνο για τον άνκρωπο που πάςχει και για τισ αδικίεσ που του γίνονται. Και όλα αυτά αναπτφςςονται με κεντρικό κζμα του ζργου αυτό του κυνθγθμζνου και άδικα κατατρεγμζνου ανκρϊπου. ε αυτό το ζργο ο Βιηυθνόσ εκτίμθςε τον άνκρωπο πάνω και πζρα από τισ φυλζσ και τα ζκνθ: όχι τον Σοφρκο ειδικά ι τον Ζλλθνα. Πλοκι Μυκοπλαςία: Η αφιγθςθ ςτο διιγθμα βαςίηεται ςτον άξονα τθσ αιτιότθτασ: Η πλοκι του κλιμακϊνεται με τθν αποκάλυψθ τθσ αιτιότθτασ που κακορίηει τθ ςυμπεριφορά κάποιου ιρωα και κλείνει με τθν αποδοχι αυτισ τθσ αιτιότθτασ ωσ αναπότρεπτθσ και μοιραίασ. Η αποκάλυψθ μζςω τθσ αφιγθςθσ τθσ αιτιότθτασ τθσ ςυμπεριφοράσ ενόσ ιρωα γίνεται με τθν εξιγθςθ γεγονόσ που κάνει τθ λογοτεχνία του Βιηυθνοφ να ομοιάηει με επιςτθμονικι ανάλυςθ. Η αφιγθςθ του διθγιματοσ κακορίηεται από το κζμα τθσ διάψευςθσ. Η ελπίδα του ελιμ να κερδίςει με τα ανδραγακιματά του τθν εκτίμθςθ και τθν αγάπθ του πατζρα του διαψεφδεται, γιατί, όταν μετά από πολλζσ περιπζτειεσ επιτζλουσ το κατορκϊνει, ο πατζρασ του είναι πια παραλυμζνοσ γζροσ και όχι εκείνο το πρότυπο του άνδρα που ο ελιμ καφμαςε και επιδίωξε, κυςιάηοντασ τθν ευτυχία του.

5 Αφιγθςθ: Ζχει το χαρακτιρα του ντοκουμζντου. Μοιάηει με κακαρόαιμθ βιογραφία. Ωσ εκ τοφτου λογικό κα ιταν να χρθςιμοποιθκεί το τρίτο αφθγθματικό πρόςωπο. Όμωσ, ςκοπόσ του Βιηυθνοφ δεν είναι θ αντικειμενικότθτα μιασ επιςτθμονικισ αφιγθςθσ, άρα όχι θ βιογράφθςθ του Μοςκϊβ ελιμ αλλά θ γνωριμία και θ ξαφνικι φιλία του αφθγθτι με τον ιρωα. Ζτςι, χρθςιμοποιεί το α ενικό πρόςωπο, αφοφ θ ςυνάντθςθ του αφθγθτι με τον ιρωα εξελίςςεται ςε ιςτορία μιασ ανκρώπινθσ επαφισ. Αφθγθτισ: Ο αφθγθτισ κρατάει πολφ λίγο χϊρο για τον εαυτό του. Ζχει το ρόλο ενόσ απλοφ μάρτυρα - προλογιςτι, που αφοφ παρουςιάςει τον ιρωα (Μοςκϊβ ελιμ) και διθγθκεί το χρονικό τθσ γνωριμίασ τουσ του παραχωρεί αμζςωσ το λόγο. Ο κφριοσ, λοιπόν, αφθγθτισ είναι ο Μοςκώβ Σελιμ, ενϊ ο αρχικόσ αφθγθτισ παρεμβάλλεται για να ςυντομζψει τθν αφιγθςθ με περιλθπτικζσ αναφορζσ ςε πλάγιο λόγο. Ζτςι, ζχουμε τθν πρωτοπρόςωπθ αφιγθςθ του αφθγθτι αλλά και τθν εγκιβωτιςμζνθ αφιγθςθ του Μοςκώβ Σελιμ. Επομζνωσ θ δράςθ και θ προςζγγιςθ τθσ αλικειασ γίνονται ςε πρϊτο πρόςωπο, ενϊ οι ρόλοι των αφθγθτϊν εναλλάςςονται. Σα πρόςωπα του διθγιματοσ γίνονται αφθγθτζσ και οι αφθγθτζσ μεταβάλλονται ςε πρόςωπα του διθγιματοσ. Γλώςςα: Σο γεγονόσ ότι ο κεντρικόσ ιρωασ είναι ζνασ απλοϊκόσ άνκρωποσ χωρίσ παιδεία επθρεάηει και τθ γλϊςςα. Ζτςι, το ζργο κυριαρχείται από τθν προφορικι λαλιά. Ζνασ αφθγθτισ ςαν το Μοςκϊβ ελιμ αγνοεί τθ γραφι, είναι ζνασ άνκρωποσ του λαοφ, εκφράηει ζνα άλλο ςφςτθμα ςκζψθσ, όπου θ παρατακτικι ςφνταξθ υποςκελίηει τθν υπόταξθ και όπου τα πράγματα μοιάηουν να λειτουργοφν επαναλθπτικά, αναπαράγοντασ τισ ίδιεσ ςχζςεισ. Ο Βιηυθνόσ παρακινοφμενοσ από τα επιςτθμονικά του ενδιαφζροντα και από τθ γνωριμία του με το νατουραλιςμό προςπακεί να δϊςει ςτο Μοσκώβ Σελήμ το χαρακτιρα ενόσ ανκρϊπινου και ανκρωπολογικοφ ντοκουμζντου. Ζτςι, ο λόγοσ παραχωρείται ςτον απλοϊκό ιρωα που διθγείται ο ίδιοσ τθ ηωι του. Ο αρχικόσ αφθγθτισ λειτουργεί ςαν αφθγθτισ μεταγραφζασ ςυγγραφζασ, εξθγεί ψυχολογικά τθν περίπτωςθ του Μοςκϊβ ελιμ και περιγράφει το τζλοσ του.

6 Απατθλι ςυνείδθςθ Πλάνθ: Διαχρονικά και οικουμενικά κζματα που κίγονται ςτο διιγθμα από το Βιηυθνό. το κείμενο από τθν αρχι ςθμειϊνεται μία διάψευςθ ψυχολογικοφ χαρακτιρα. Ο ιρωασ του διθγιματοσ περιφρονθμζνοσ και αδικθμζνοσ από τον πατζρα του μζςα ςτθν οικογζνεια επιηθτεί τθ δικαίωςι του με τθ δράςθ και τθν θρωικι ςυμπεριφορά ςτα πεδία των μαχϊν. Όμωσ, ο κόποσ του αποδεικνφεται μάταιοσ. Η δικαίωςθ δεν ζρχεται ποτζ. Εντοφτοισ και θ φυγι του ςτο χϊρο τθσ δράςθσ και των θρωικϊν κατορκωμάτων είναι μια άλλθ μορφι γνωςτικισ πλάνθσ και ςυναιςκθματικισ διάψευςθσ, αφοφ μετακζτει το πρόβλθμά του από τον ατομικό ςτο ςυλλογικό χϊρο, όπου τα πάντα (γυναίκα, παιδιά, περιουςία) είναι κτιμα του ουλτάνου. Γενναίοσ ςτρατιϊτθσ και τραυματίασ, βλζπει το παράςθμο να το παίρνει ζνασ λιποτάκτθσ. Αιχμάλωτοσ ςτθν Πλεφνα από τουσ Ρϊςουσ καταλαβαίνει από τισ περιποιιςεισ που του κάνουν και τθν ανκρωπιά τουσ ότι ο φανατιςμόσ εναντίον τουσ είναι εντελϊσ αδικαιολόγθτοσ. Από τα παραπάνω απορρζει και θ ιδεολογικι αποξζνωςθ που υφίςταται ο ιρωασ. Εδϊ κορυφϊνεται το δράμα του και θ είςοδόσ του ςτον επόμενο κφκλο τθσ πλάνθσ. Η τελευταία πλάνθ είναι χειρότερθ τθσ πρϊτθσ. Σο ςτάδιο τθσ κεραπείασ καλφπτει ουςιαςτικά μια νζα υποτροπι τθσ αρρϊςτιασ. Ο φιλορωςιςμόσ του αποτελεί τον καινοφριο ιδεολογικό μφκο, όπου κα επενδφςει τθ δίψα του για τρυφερότθτα, δικαιοςφνθ και ανκρωπιά. Αφοφ ςαν άλλοσ Οδυςςζασ, ταλαιπωρθμζνοσ, γφριηε και ξαναζφευγε για τον πόλεμο, γυρίηει οριςτικά από τθν αιχμαλωςία, βρίςκει νεκροφσ τουσ δικοφσ του, πυρπολθμζνο το ςπίτι του και δεν ελπίηει παρά ςτον ερχομό των Ρϊςων. Αρχικά ηοφςε με τουσ ιδεολογικοφσ φανατιςμοφσ των ςυμπατριωτϊν του, τϊρα βιϊνει τισ ιδεολογικζσ εξάρςεισ μόνοσ του και ςε αντίκεςθ με τουσ ςυμπατριϊτεσ του. Σι τον διαφοροποιεί από αυτοφσ; Σο όνομά του και θ ενδυμαςία του. Σον ξεχωρίηουν και ςυνάμα τον απομονϊνουν. Σο νιμα επικοινωνίασ με τουσ ςυμπατριϊτεσ του ζχει κοπεί και θ απομόνωςθ που βιϊνει είναι το τίμθμα που πλθρϊνει για τθν ιδεολογικι του αποςταςία. «Και ο Σοφρκοσ ζμεινε Σοφρκοσ»: Μπορεί αρχικά οι ιδεολογικζσ πλάνεσ του αγακοφ Μοςκϊβ να κακορίηουν αποφαςιςτικά τθ ηωι του, όμωσ ςτο τελευταίο επειςόδιο φαίνονται να εκμθδενίηονται. Με τθ φράςθ «Και ο Σοφρκοσ ζμεινε Σοφρκοσ» ο αφθγθτισ εννοεί ότι θ αποβολι του εκνικοφ χαρακτιρα είναι μάταιθ.