Το μοντέλο του «Σχεδιασμού ζωής»

Transcript

1 Η προσέγγιση του «Σχεδιασμού Ζωής» στη διαχείριση των μεταβάσεων και στη λήψη επαγγελματικών αποφάσεων Νέες τάσεις και προοπτικές στην επαγγελματική συμβουλευτική Μικεδάκη Αικατερίνη M.Sc., Ψυχολόγος, Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια, Σύμβουλος Επαγγελματικού Προσανατολισμού και Σταδιοδρομίας, Τμήμα Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Αργυροπούλου Αικατερίνη, Επίκουρη Καθηγήτρια Επαγγελματικού Προσανατολισμού και Λήψης Επαγγελματικών Αποφάσεων, Τμήμα Φιλοσοφίας- Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

2 Το μοντέλο του «Σχεδιασμού ζωής» Η σταδιοδρομία υπό το πρίσμα ενός σχεδίου ζωής Εστίαση στο πλαίσιο ζωής και στην υποκειμενική εμπειρία Αναγνώριση προσωπικής ιστορίας και αφήγησή της Αναζήτηση βαθύτερου προσωπικού νοήματος Συγκρότηση ταυτότητας και ανάπτυξη προσαρμοστικότητας (Savickas, 2012)

3 Σχεδιασμός ζωής Τι θα δημιουργήσω στη ζωή μου; Ποια «αγαθά» (ηθικοί προβληματισμοί) θα χτίσουν τη σταδιοδρομία μου; Ποιοι είναι οι παράγοντες και οι διαδικασίες για την αυτό-διαμόρφωση μου; Πώς μπορώ να σχεδιάσω καλύτερα τη ζωή μου στον κόσμο τον οποίο διαβιώνω; Ποιοι ρόλοι διαμορφώνουν την αίσθηση νοήματος στη σταδιοδρομία μου; Με ποιους τρόπους θα αυξήσω τις πιθανότητές μου να πετύχω τις προσδοκίες μου (π.χ. υποστήριξη, συμμετοχή σε δραστηριότητες, καθορισμός προτεραιοτήτων, καλλιέργεια δυνάμεων)

4 Αφηγηματική σταδιοδρομίας Ο εαυτός δεν είναι δοσμένος αλλά κατασκευάζεται συνεχώς έως το τέλος της ζωής με κύριο μέλημα του κατασκευαστή τη διατήρηση της συνέχειας, νοήματος και σκοπού. Τα παλαιά κεφάλαια ή επεισόδια της ζωής (γεγονότα και εμπειρίες του παρελθόντος) αναθεωρούνται και τροποποιούνται συνεχώς σύμφωνα με την εξέλιξη της ζωής του ατόμου (αυτοβιογράφου). Ο σύμβουλος λειτουργεί ως βοηθός αυτοβιογράφου. Έχει κατά νου όμως, κάτι που ο πελάτης αρχικά δεν συνειδητοποιεί ότι η μορφή που δίνει στις ιστορίες του, καθώς και το τι επιλέγει να αφηγηθεί (το περιεχόμενό τους) αποκαλύπτουν ουσιαστικά στοιχεία της προσωπικότητας του πελάτη γιατί υποδηλώνουν τον τρόπο που ο ίδιος κατασκευάζει τον εαυτό του στηριζόμενος στα μάτια τα δικά του και σε αυτά των άλλων. Η κατασκευή της αυτοβιογραφίας είναι ουσιαστικά ο εαυτός μας. Όταν το άτομο ενθαρρύνεται να αφηγηθεί την ιστορία του δεν προχωρά μέσα από αλληλουχία γεγονότων, αλλά ουσιαστικά μιλά για τα ίδια τα γεγονότα, τα οποία δημιούργησαν τα πρότυπα ζωής και κατασκεύασαν την άποψη που έχει για τον κόσμο, η οποία καθορίζει τις αποφάσεις του.

5 Εισάγει στην πρακτική της επαγγελματικής συμβουλευτικής τις έννοιες της αφηγηματικότητας (narratability), των πορτραίτων ζωής (life portraits), της βιογραφίας (biographicity) και της επαγγελματικής προσαρμοστικότητας (career adaptability) (Savickas 2011). Μέσα από τη διαδικασία αυτή ενισχύεται η μάθηση, υποβοηθείται η προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξη και παρέχεται υποστήριξη στο ωφελούμενο άτομο προκειμένου να αφηγηθεί τη βιογραφία του σε ένα υποστηρικτικό ακροατήριο (Maree, 2016) Στόχος της συμβουλευτικής διαδικασίας είναι να βοηθήσει τους ανθρώπους να οικοδομήσουν επιτυχημένες σταδιοδρομίες και ζωές μέσω της ανακάλυψης των προσωπικών τους αξιών και σκοπών για την δόμηση ενός σχεδίου επαγγελματικής και προσωπικής ζωής που θα επιφέρει ικανοποίηση και θα έχει νόημα. Η σταδιοδρομία «χτίζεται» μέσα από μικρές ιστορίες, μέσα από τις οποίες εκφράζεται η αυτοαντίληψη και δίνεται νόημα στους διάφορους ρόλους της ζωής Το περιεχόμενο αυτού του νοήματος δείχνει πώς ο εαυτός του χθες εξελίχθηκε στον εαυτό του σήμερα και πώς θα οδηγηθεί στον εαυτό του αύριο (συνοχή και συνέχεια) Η διαμόρφωση ή η συγκατασκευή της ταυτότητας (αντικειμενική & υποκειμενική προοπτική) αποτελεί μια δια βίου διαδικασία/αναθεωρείται από το άτομο συνεχώς σε συσχέτιση με κοινωνικές θέσεις, κοινωνικούς ρόλους και διαπροσωπικές σχέσεις/μέσω της συνεργασίας με την άμεση κοινωνική ομάδα και την ευρύτερη κοινότητα (Savickas, ) Η αναθεώρηση της ταυτότητας και οι νέες αφηγήσεις προϋποθέτουν καινούργια νοηματοδότηση της πραγματικότητας/ ενεργή δράση/ ανάπτυξη μεταδεξιοτήτων (ταυτότητα & προσαρμοστικότητα)

6 Η συμβουλευτική διαδικασία Αφήγηση επαγγελματικής ιστορίας (εδώ και τώρα) Ενσωμάτωση της ιστορίας μέσα στο προσωπικό αφήγημα για τον εαυτό και την εργασία Νοηματοδότηση του αιτήματος και ρύθμιση συναισθημάτων Συγγραφή της επόμενης σκηνής του επαγγελματικού έργου Προώθηση δράσης (Savickas, 2013)

7 ΡΟΛΟΣ ΣΕΝΑΡΙΟ ΑΝΑΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣΗ ΑΥΤΟΑΝΤΙΛΗΨΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ ΔΡΑΣΗ

8 Μέθοδος Εργαλείο: Ημιδομημένη συνέντευξη «η επαγγελματική μου ιστορία» Ατομικές συνεντεύξεις από εκπαιδευμένο σύμβουλο διάρκειας 1ώρας Ανάλυση περιεχομένου

9 Η επαγγελματική μου ιστορία (ΕΜΙ) ιστορία ιστορία ιστορία ιστορία Αφηγούμενος την ιστορία μου Ακούγοντας την ιστορία μου Ξαναγράφοντας την ιστορία μου Θέτοντας σε εφαρμογή την ιστορία μου

10 Αφηγούμενος την ιστορία μου Μίλησε μου για τρία πρότυπά σου/ τρία άτομα που θαυμάζεις από οποιοδήποτε χώρο : εικόνα εαυτού Πες μου ποιο είναι το αγαπημένο σου περιοδικό, βιβλίο, ιστοσελίδα ή τηλεοπτική εκπομπή και γιατί : επαγγελματικό περιβάλλον Μίλησε μου για την αγαπημένη σου ιστορία, είτε πρόκειται για βιβλίο είτε για ταινία : επαγγελματικό σενάριο Ποιο είναι το αγαπημένο σου σύνθημα : συμβουλευτική εαυτού

11 Τα πρότυπα (1) Γνώση του εαυτού πρότυπα (= κεντρικά στοιχεία αυτοαντίληψης για την οικοδόμηση του εαυτού) Σημασία: Τι θαυμάζεται παρά στο ποιος θαυμάζεται Τα πρότυπα ρόλων, η επιλογή μοντέλων ρόλων είναι η πρώτη επιλογή σταδιοδρομίας που κάνουν τα άτομα. Υιοθέτηση των χαρακτηριστικών των προτύπων δίνουν λύσεις στα προβλήματα Κατά την εφηβεία, οι ιδιότητες των προτύπων ενσωματώνονται σε μια αρχική επαγγελματική ταυτότητα (ταίριασμα ατόμου περιβάλλοντος)

12 Αγαπημένοι ήρωες Δυναμικότητα Προσπάθεια Υποστήριξη Εξυπνάδα Φαντασία

13 Αγαπημένα Περιοδικά-Εκπομπές Αγαπημένα Περιοδικά-Εκπομπές Εντοπίζονται τα είδη των επαγγελμάτων ή οι τομείς εκπαίδευσης που ταιριάζουν με τον τρόπο ζωής του ατόμου Το άτομο εξηγεί με δικά του λόγια γιατί βρίσκει τις δραστηριότητες αυτές ενδιαφέρουσες Οι σύμβουλοι επιδιώκουν να μάθουν: τι επάγγελμα θέλει να κάνει το άτομο; το είδος των ανθρώπων με τους οποίους επιθυμεί να αλληλεπιδρά στα επαγγελματικά περιβάλλοντα τις διαδικασίες που χρησιμοποιεί για να αντιμετωπίσει τα επαγγελματικά ζητήματα Εφαρμογή της θεωρίας Ηοlland, για επιβεβαίωση των υποθέσεων, αν χρειάζεται

14 Αγαπημένα περιοδικά και εκπομπές I. Περιβάλλοντα που αφορούν στην προσπάθεια II. III. Περιβάλλοντα που αφορούν στη διεύρυνση της γνώσης και στην πληροφόρηση Περιβάλλοντα που χαρακτηρίζονται από ομαδικότητα

15 Αγαπημένη ιστορία/σενάριο για τον Ρόλο (1) Αγαπημένη ιστορία Αναδεικνύουν χαρακτήρες που αντιμετωπίζουν το ίδιο πρόβλημα με το πρόβλημα που αντιμετωπίζει το άτομο και δείχνουν πώς οι χαρακτήρες ενεργούν στο πρόβλημα. Προτείνουν ένα πιθανό σενάριο για το επόμενο κεφάλαιο στη ζωή του πελάτη Κάθε μετάβαση μπορεί να χρειάζεται ένα νέο σενάριο. Έτσι τα άτομα χρησιμοποιούν συνήθως μια νέα ιστορία για να κάνουν μια αλλαγή σταδιοδρομίας

16 Αγαπημένο σύνθημα Κινητοποίηση για δράση Ένα αγαπημένο ρητό εκφράζει την καλύτερη συμβουλή που έχει ένα άτομο για τον εαυτό του. Ενισχύει την αίσθηση ελέγχου του ατόμου για τη δική του ζωή «Χαμένος δεν είναι εκείνος που ηττήθηκε σε έναν αγώνα, αλλά εκείνος που δεν προσπάθησε καν».

17 Συμβουλευτική διαδικασία Αποδόμηση της ιστορίας : επεξεργασία των μικρο-αφηγήσεων του πρώτου σταδίου ενώ ο σύμβουλος παρατηρεί, αν αυτές οι ιστορίες εμπεριέχουν αυτοπεριοριστικές πεποιθήσεις, ρόλους που καθηλώνουν το άτομο σε μία κατάσταση ή εμπόδια που πηγάζουν από την κουλτούρα/πολιτιστικό υπόβαθρό του. Αν όντως συμβαίνει κάτι τέτοιο, τότε ο σύμβουλος παρακινεί το άτομο να νοηματοδοτήσει διαφορετικά αυτές τις ιστορίες αποκτώντας μια νέα οπτική που θα εστιάζει στις δυνατότητές του και θα ενεργοποιεί την ανάληψη δράσης και πρωτοβουλιών.

18 Συμβουλευτική διαδικασία Αναδόμηση της ιστορίας : συνθετική διαδικασία με στόχο την ενσωμάτωση των μικροο-αφηγήσεων σε μια ενιαία αφήγηση για τη σταδιοδρομία και τη ζωή του ατόμου Η νέα ιστορία θα έχει συγκεκριμένη πλοκή (career plot), δηλαδή, θα κάνει φανερό το πώς συνδέονται οι επιμέρους ιστορίες καθώς και θέμα (career theme) με το οποίο θα νοηματοδοτούνται οι ιστορίες αυτές. Το πορτρέτο ζωής που θα προκύψει θα εμπεριέχει αναδιοργάνωση των εμπειριών, θα δίνει έμφαση στις προτεραιότητες και θα υπογραμμίζει την τάση για ενεργό δράση.

19 Συμβουλευτική διαδικασία Συγκατασκευή: σύμβουλος και άτομο συνδιαλέγονται, για να εμπλουτίσουν το πορτρέτο του τελευταίου με μια καινούργια γλώσσα, με μια αίσθηση προοπτικής και μια θετική νοηματοδότηση που αποσκοπεί στο να γραφτεί το επόμενο επεισόδιο στην ιστορία της σταδιοδρομίας του. Με αυτή τη σαφήνεια και συνοχή οι προθέσεις των ατόμων γίνονται πιο ξεκάθαρες στους ίδιους και στους συμβούλους τους ενώ τα άτομα αποκτούν τη δυνατότητα να οραματιστούν και να σχεδιάσουν την επόμενη σκηνή στο έργο της σταδιοδρομίας στο οποίο είναι πρωταγωνιστές.

20 Συμβουλευτική διαδικασία Δράση: το άτομο έχει συνθέσει τις πληροφορίες για τον εαυτό του και είναι πλέον έτοιμο να αναλάβει δράση θέτοντας σε εφαρμογή τα σχέδιά του. Παρακινείται, λοιπόν, να δραστηριοποιηθεί σε ό,τι αφορά τη σταδιοδρομία του και την καλύτερη προσαρμογή του στο νέο περιβάλλον Ανατροφοδότηση: Μετά από 3 ή 6 μήνες πραγματοποιείται μια νέα συνάντηση συμβούλου-ατόμου (follow up) στην οποία συζητείται η πορεία του τελευταίου και οι εμπειρίες που αποκόμισε και δίνεται μια ανατροφοδότηση σχετικά με την επίτευξη των στόχων του αλλά και την όλη συμβουλευτική διαδικασία που ακολουθήθηκε (Savickas, 2013).

21 ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΑΣ ΤΟ ΔΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ... Η Επαγγελματική Μου Ιστορία

22 Η Επαγγελματική Μου Ιστορία Το ΕΜΙ είναι ένα τετράδιο εργασιών που περιλαμβάνει τρία μέρη. Στο Μέρος Ι ' Αφηγούμενος την Ιστορία μου'', ο ωφελούμενος θα απαντήσει σε διάφορες ερωτήσεις αναφορικά με τον εαυτό του. Η απάντησή του σε κάθε ερώτηση μιλά για ένα μέρος της ιστορίας της σταδιοδρομίας του. Στο Μέρος ΙΙ ''Ακούγοντας την Ιστορία μου'', ο ωφελούμενος θα χρησιμοποιήσει τις απαντήσεις του από το Μέρος Ι ώστε να αφηγηθεί την ιστορία σταδιοδρομίας του με μεγαλύτερη σαφήνεια και κατανόηση. Έτσι, θα κατανοήσει καλύτερα τον εαυτό του, τα ενδιαφέροντα του και το πάθος του για την ζωή. Συνδυαστικά, η ιστορία που αφηγείται στο Μέρος Ι και το πορτραίτο που θα κατασκευάσει στο Μέρος 2 θα τον βοηθήσει να συνειδητοποιήσει ποιος είναι ως πρωταγωνιστής της δικής του ιστορίας σταδιοδρομίας, ποιο επάγγελμα μπορεί να του επιτρέψει να είναι πλήρως ο εαυτός του και πώς πιστεύει ότι μπορεί να συνδέσει τον εαυτό του με το κατάλληλο εργασιακό περιβάλλον. Στο Μέρος ΙΙΙ '' Θέτοντας σε εφαρμογή την ιστορία μου'', θα φτιάξει ένα ρεαλιστικό πλάνο ώστε να θέσει την ιστορία του σε δράση.

23 Η Επαγγελματική Μου Ιστορία Στο Μέρος Ι ' Αφηγούμενος την Ιστορία μου' γράφεις μια σύντομη αφήγηση για τη μετάβαση που αντιμετωπίζεις τώρα και για το πώς ελπίζεις ότι αυτό το τετράδιο εργασιών θα είναι χρήσιμο για εσένα. στη συνέχεια, γράφεις εκείνα τα επαγγέλματα ή τις θέσεις εργασίας που σκέφτεσαι να κάνεις τώρα και εκείνα τα επαγγέλματα ή τις θέσεις εργασίας που είχες σκεφτεί να κάνεις στο παρελθόν Απαντάς στις παρακάτω ερωτήσεις: - Ποιον θαύμαζες όταν ήσουν παιδί; Ποιοι ήταν οι ήρωες ή οι ηρωίδες σου; Γράφεις τι θαυμάζεις σε κάθε χαρακτήρα; Ποια είναι τα τρία αγαπημένα σου περιοδικά ή τηλεοπτικές εκπομπές; Ποια είναι η αγαπημένα σου ιστορία αυτόν τον καιρό; Ποιο είναι το αγαπημένο σου ρητό ή σύνθημα;

24 Η Επαγγελματική Μου Ιστορία Στο Μέρος ΙΙ ''Ακούγοντας την Ιστορία μου'', θα ενώσεις αυτές τις μικρότερες ιστορίες μαζί σε μια μεγάλη ιστορία, ή στο πορτραίτο της ζωής σου. Το πορτραίτο της ζωής σου θα σε βοηθήσει να ακούσεις τη δική σου ιστορία σταδιοδρομίας, να κατανοήσεις την αλλαγή που κάνεις και να διευκρινίσεις τις επιλογές που πρέπει να γίνουν. Ποιος είμαι/ποιος γίνομαι: επίθετα, λέξεις, πράγματα που οι ήρωες ή ηρωίδες σου έχουν κοινό Πού θέλω να είμαι; τι συμβαίνει και τι κάνουν οι άνθρωποι στα περιοδικά ή στις τηλεοπτικές εκπομπές της αρεσκείας σου Η πλοκή του αγαπημένο μου βιβλίου ή ταινίας είναι: Η συνταγή της επιτυχίας: Θα είμαι πιο ευτυχισμένος/η και επιτυχημένος/η όταν θα είμαι Η καλύτερη συμβουλή που μπορώ να δώσω στον εαυτό μου είναι Χρησιμοποιώ τη συνταγή της επιτυχίας μου και την προσωπική μου συμβουλή για να ξαναφτιάξω την αφήγηση μου ώστε για να περιγράψω πώς θα πραγματοποιήσω τη μετάβαση και τις επιλογές μου

25 Η Επαγγελματική Μου Ιστορία Στο Μέρος ΙΙΙ '' Θέτοντας σε εφαρμογή την ιστορία μου'' είμαι πλέον έτοιμος/η να κάνω ένα λεπτομερές σχέδιο για να θέσω σε εφαρμογή την ιστορία μου. Το σχέδιό μου έχει τρία μέρη, τα οποία περιλαμβάνουν: τον αναστοχασμό, την εξιστόρηση και την εφαρμογή της ιστορία μου. Μοιράζομαι το σχέδιο με ανθρώπους που εμπιστεύομαι Πραγματοποιώ την ιστορία μου αναλαμβάνοντας δράση

26 Εφαρμογές Το Τετράδιο Εργασιών η ΕΜΙ προορίζεται για ατομική χρήση, ομαδική χρήση και για χρήση από εκπαιδευτικούς για καθοδηγούμενο αυτο-αναστοχασμό Ατομική χρήση: Χρησιμοποίησε την ΕΜΙ για να αφηγηθείς, να ακούσεις και να επαναδιατυπώσεις με μεγαλύτερη σαφήνεια τη δική σου ιστορία σταδιοδρομίας και να αναγνωρίσεις τρόπους πραγματοποίησης της ιστορίας αυτής στην εργασία. Μέσα από αυτή τη διαδικασία μπορείς να κατανοήσεις περισσότερο πως επιθυμείς να χρησιμοποιήσεις την εργασία σου ώστε να σου επιτρέπει να γίνεις το άτομο που επιθυμείς. Ομαδική Χρήση: Χρησιμοποίησε την ΕΜΙ σε πλαίσιο ομαδικής συμβουλευτικής για να αφηγηθείς, να ακούσεις και να επαναδιατυπώσεις με μεγαλύτερη σαφήνεια την ιστορία σταδιοδρομίας του κάθε μέλους της ομάδας. Κάθε μέλος της ομάδας συμμετέχει ως ακροατής ώστε να ακούσει και να βοηθήσει τα υπόλοιπα μέλη να αφηγηθούν και να πραγματοποιήσουν τις ιστορίες τους. Κάθε μέλος της ομάδας καθίσταται ακροατής για τους υπόλοιπα μέλη καθώς ακούει και εκφράζει τις σκέψεις του πάνω στις ιστορίες τους.

27 Εφαρμογές Χρήση από Εκπαιδευτικούς: Χρησιμοποίησε την ΕΜΙ ως μια σύνοψη ή ως μια δραστηριότητα επαγγελματικού προσανατολισμού στο Λύκειο ή στο Πανεπιστήμιο, ώστε να ενδυναμώσεις την ικανότητα του μαθητή να αφηγείται, να ακούει και να επαναδιατυπώνει με μεγαλύτερη σαφήνεια και κατανόηση τις αναδυόμενες ιστορίες της σταδιοδρομίας του προκειμένου να πραγματοποιήσει αυτές τις ιστορίες στο σχολείο και την εργασία.

28 Η περίπτωση της Άννας 27 χρονών, μετανάστης από την Αρμενία, άνεργη, πάγωμα σπουδών, σκέψεις να ανοίξει το δικό της γραφείο Ήρωες: Άριελ, γιατί κυνήγησε τα όνειρα της διατηρώντας την ταυτότητά της Εκπομπές: Μηχανή του χρόνου, γιατί μου αρέσουν οι ιστορικές πληροφορίες και οι ιστορίες των ανθρώπων Ιστορία: Σερρά, αναφορά στη γενοκτονία των Αρμενίων με αισιόδοξο τέλος παρά τις δυσκολίες Σύνθημα: Κοιτάς μπροστά, όταν δεν ξεχνάς από που έρχεσαι

29 Η περίπτωση της Άννας Ξαναγράφοντας την ιστορία: Κυνηγάω τα όνειρα μου, κρατώντας την ταυτότητά μου, σε περιβάλλοντα που οι άνθρωποι μιλούν για τις ιστορίες τους και είμαι σίγουρη ότι η δική μου ιστορία θα έχει αισιόδοξο τέλος παρά τις δυσκολίες, γιατί δεν ξεχνώ από που έρχομαι και πώς έχω φτάσει μέχρι εδώ Θέτοντας σε εφαρμογή: Άμεση και εντατική αναζήτηση χώρου, αξιοποίηση δικτύου για στήριξη

30 Μα εγώ μιλάω για δύναμη της ελπίδας ισοδύναμη..