Η Ανατομία του Ύπνου

Transcript

1

2 ΗΑνατομίατουΎπνου

3 Ο διαχωρισμός των κυμάτων σε 4 κατηγορίες έχει γίνει σύμφωνα με τις συχνότητές τους. Αυτές οι κατηγορίες είναι οι ακόλουθες: Κύματα Δ με συχνότητα (0-4 Ηz), που καταγράφονται κατά τη διάρκεια βαθύ ύπνου Κύματα Θ με συχνότητα (4-7 Ηz), που καταγράφονται κατά τη διάρκεια ελαφρύ ύπνου Κύματα Α με συχνότητα (8-13 Ηz), που καταγράφονται κατά τη διάρκεια επαγρύπνησης ή REM ύπνου (Rapid Eye Movement), τον οποίο και θα εξηγήσουμε αργότερα Κύματα Β με συχνότητα (13-40 Ηz), που καταγράφονται σε καταστάσεις άγχους ή έντονης συγκέντρωσης Με βάση αυτή την κατηγοριοποίηση εγκεφαλικής δραστηριότητας, ο ύπνος έχει διαχωριστεί σε 5 στάδια και κατά τη διάρκεια μιας νύχτας ο ύπνος του ανθρώπου διαρκεί συνήθως όσο 3 ή 4 κύκλοι αυτών των σταδίων. Περνούμε σχεδόν το 50% του συνολικού ύπνου μας στο στάδιο 2, περίπου το 20% του ύπνου στο στάδιο REM και το υπόλοιπο 30% στα άλλα στάδια. Τα μωρά αντιθέτως περνούν περίπου το μισό ύπνο τους στο στάδιο REM

4 Ήξερες ότι: Μελέτες έχουν δείξει ότι η τηλεόραση επηρεάζει τη φύση των ονείρων μας. Τα ασπρόμαυρα όνειρα είναι περισσότερο συχνά σε ανθρώπους που μεγάλωσαν με ασπρόμαυρη τηλεόραση.

5 Η Ψυχολογία των Ονείρων

6

7 ΗΕρμηνείατωνΟνείρων1899, Φρόιντ κρυμμένες επιθυμίες και συμβολισμούς που πρέπει να αποκωδικοποιήσουμε προκειμένου να βρούμε την άδηλη ή μη εμφανή σημασία του ονείρου και όχι να δίνουμε βάρος σε αυτά ακριβώς που βλέπουμε (το έκδηλο και εμφανές). ένας εσωτερικός μηχανισμός λογοκρισίας (στη γλώσσα της ψυχολογίας αυτό ονομάστηκε αργότερα υπερ-εγώ), τις μεταμφιέζει ώστε να μην δούμε την πραγματική τους φύση. εξυπηρετεί από τη μια την ανάγκη μας να ικανοποιήσουμε με κάποιο τρόπο τις καταπιεσμένες επιθυμίες ενώ ταυτόχρονα δεν διακόπτει τον ήρεμο ύπνο μας. οι εφιάλτες είναι μια αντίδραση του εγώ μας σε επιθυμίες που ήταν πολύ δυνατές ή όχι επαρκώς μεταμφιεσμένες ο Φρόιντ δεν έπαιρνε πολύ υπόψη του τις αφηγήσεις των ασθενών του γιατί πίστευε ότι, ή παραλλάσουν το όνειρο ακούσια προσπαθώντας να βρουν συνοχή, ή εκούσια, προσπαθώντας να αποκρύψουν πάλι τις πιο σκοτεινές πτυχές τους. διαδικασίες μεταμφίεσης - με βάση αυτές, μπορούμε να μεταφράσουμε το έκδηλο ή εμφανές στο άδηλο και πραγματικό νόημα Συμπύκνωση - ένα αντικείμενο στο όνειρο έχει πολλαπλές σημασίες και ερμηνείες. Μεταφορά - η διαδικασία όπου η συναισθηματική σημασία ενός αντικειμένου μεταφέρεται σε άλλο αντικείμενο ώστε να ξεγελαστεί το υπερ-εγώ και να μην γίνει λογοκρισία. Αντιπροσώπευση - η διαδικασία όπου μια σκέψη αντιπροσωπεύεται από μια εικόνα και στο Συμβολισμό - ένα σύμβολο αντιπροσωπεύει μια πράξη, πρόσωπο ή ιδέα.

8 O Καρλ Γιουνγκ, πίστευε ότι τα όνειρα δεν αντανακλούν μόνο το υποσυνείδητο αλλά και την πραγματική και συνειδητή ζωή του κάθε ανθρώπου. Ο Γιουνγκ έδινε την ίδια σημασία και στο έκδηλο μήνυμα του ονείρου. Ο Φρόιντ ζητούσε από τους ανθρώπους να δουν κάθε ένα σύμβολο ξεχωριστά και να προσπαθήσουν να καταλάβουν τι ακριβώς λογοκρίθηκε με βάση αυτό το σύμβολο. Ο Γιουνγκ ζητούσε από τους ανθρώπους να συσχετίσουν τις εικόνες ή τα σύμβολα που είδαν με την καθημερινή τους ζωή. Κάλβιν Χολ (Calvin Hall) - τα όνειρα είναι μια νοητική διαδικασία, δηλαδή σκέψεις που κάνουμε κατά τη διάρκεια του ύπνου και οι εικόνες που βλέπουμε είναι οπτικοί συμβολισμοί των προσωπικών μας ιδεών. Ο τρόπος ερμηνείας, σύμφωνα με τον Χολ, είναι να μεταφράσουμε τις εικόνες στις αρχικές σκέψεις που τις δημιούργησαν αντλώντας πληροφορίες από άλλα όνειρα και σκέψεις του συγκεκριμένου ατόμου. Όλα αυτά δεν είναι η αντανάκλαση της αντικειμενικής πραγματικότητας αλλά μια υποκειμενική εικόνα που έχουμε για τη ζωή μας. Να ανακαλύψουμε δηλαδή τον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα και όχι πως είναι πραγματικά η ζωή εκείνου που βλέπει και περιγράφει το όνειρο. Η ανάλυση δεδομένων του Χολ έδειξε ότι το πιο κοινό συναίσθημα κατά τη διάρκεια τωνονείρωνείναιαυτότηςαγωνίας. Άλλα κυρίαρχα συναισθήματα είναι ο πόνος, η αίσθηση της εγκατάλειψης, ο φόβος, αλλά και η χαρά. Σε γενικές γραμμές, τα αρνητικά συναισθήματα είναι πολύ πιο συχνά από τα θετικά, ενώ επίσης φαίνεται ότι τουλάχιστον 1 στα 10 όνειρα έχει κάποιο σεξουαλικό περιεχόμενο

9 Η ανάλυση επίσης ανέδειξε κάποια κοινά θέματα σχετικά με το σχολείο μας κυνηγούν κάποιος μας επιτίθεται τρέχουμε πολύ αργά και δεν πάμε πουθενά πέφτουμε φτάνουμε κάπου αργοπορημένοι κάποιο ζωντανό πρόσωπο είναι νεκρό στο όνειρο ή ότι κάποιο νεκρό πρόσωπο είναι ζωντανό στο όνειρο τα δόντια μας πέφτουν πετάμε μελλοντικά γεγονότα όπως γενέθλια και επέτειοι γεγονότα του παρελθόντος ερωτευόμαστε τυχαίους ανθρώπους στιγμές αμηχανίας και ντροπής αποτυχία σε εξετάσεις δυσκολία να κινηθούμε ή να δούμε καθαρά αυτοκινητιστικά ατυχήματα μας ενοχοποιούν για κάποιο έγκλημα που δεν διαπράξαμε είμαστε γυμνοί σε κοινή θέα χάνουμε το αυτοκίνητο μας χανόμαστε και δεν γνωρίζουμε που βρισκόμαστε

10 Άλφρεντ Άντλερ (Alfred Adler) - τα όνειρα είναι συναισθηματική προετοιμασία για να λύσουμε προβλήματα απομακρύνοντας μας από την κοινή λογική και φέρνοντας μας πιο κοντά στην προσωπική. Άντι Ρεβόνσουο και Κιθ Στίβενς (Antti Revonsuo και Keith Stevens), - τα όνειρα είναι πρόβες που μας ετοιμάζουν για πιθανά σενάρια στην πραγματική ζωή μας. Τζο Γκρίφιν (Joe Griffin) - θεωρία περί ικανοποίησης προσδοκιών (expectation fulfillment), της οποίας ο τίτλος θυμίζει τη θεωρία του Φρόιντ. Εδώ, με τον όρο προσδοκία, αναφερόμαστε στα συναισθήματα που μας κατέκλυσαν τις προηγούμενες 1-2 μέρες και τα οποία εφόσον δεν εκφράστηκαν, υπερφόρτωσαν το αυτόνομο νευρικό σύστημα, με αποτέλεσμα να εκφράσουμε το συναίσθημα κατά τη διάρκεια ενός ονείρου με την οπτικοποίηση του. Έτσι για παράδειγμα, ο οργανισμός μας μειώνει τα επίπεδα του στρες που δημιουργήθηκε από καταστάσεις κατά τη διάρκεια της μέρας. Φριτζ Περλς (Fritz Perls) - τα όνειρα είναι προβολές πτυχών του εαυτού μας που έχουμε αγνοήσει, απορρίψει ή καταπιέσει, και κάθε πρόσωπο, ακόμα και πράγμα, στο όνειρο αντιπροσωπεύει μια διαφορετική πλευρά του εαυτού μας. Έρνεστ Χάρτμαν (Ernest Hartmann) - τα όνειρα λειτουργούν σαν ψυχοθεραπεία αφού δημιουργούμε συνδέσεις σκέψεων σε ένα ασφαλές μέρος, κάτι το οποίο δε θα μπορούσαμε να κάνουμε στην κανονική μας ζωή. Ο Χάρτμαν έδωσε έμφαση στα συναισθήματα που κυριαρχούν και στο ότι τα όνειρα είναι απλά η οπτικοποίηση αυτών των συναισθημάτων.

11 Η Νευροφυσιολογία των Ονείρων

12 Τζέιμς Άλαν Χόμπσον (James Allan Hobson) και Ρόμπερτ Μακάρλι (Robert McCarley) - νευροφυσιολογικό μοντέλο των ονείρων που ονομάστηκε η υπόθεση Ενεργοποίησης - Σύνθεσης (Activation Synthesis). αποτέλεσμα της ερμηνείας, από τον εγκεφαλικό φλοιό, διαφόρων σημάτων από το εγκεφαλικό στέλεχος που έχουν σχέση με την κίνηση των ματιών κατά τη διάρκεια του REM ύπνου, τα εγκεφαλικά σήματα που είναι υπεύθυνα για το φαινόμενο REM, διεγείρουν και άλλα τμήματα του εγκεφάλου ο πρόσθιος εγκέφαλος λαμβάνοντας αυτά τα σήματα, προσπαθεί να βγάλει νόημα και έτσι δημιουργεί μια οπτική ιστορία έστω και δίχως απόλυτη λογική Μαρκ Σολμς (Mark Solms) νευροψυχολογικό μοντέλο βασισμένος σε μελέτες εγκεφάλων που είχαν υποστεί τραύματα. Η δημιουργία ονείρων προκαλείται από διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου και κατάφερε να δείξει ότι είναι δυνατό να ονειρευόμαστε χωρίς REM ύπνο αλλά και να περνούμε το στάδιο REM δίχως να ονειρευόμαστε. Φουκς (Foulkes) έδειξε ότι κάποιο είδος ονείρου συμβαίνει κατά τον μη-rem ύπνο, ιδίως όταν η συχνότητα των κυμάτων αυξάνεται περιοδικά (λίγο πριν περάσουμε στο στάδιο REM).

13 Τζι Ζανγκ (Jie Zhang) - προσωρινή μνήμη εκτός από την βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη. Ο εγκέφαλος Κωδικοποιεί και τις μεταφέρει από την προσωρινή στην μακροπρόθεσμη μνήμη μας ένα στάδιο κατά το οποίο μεταφέρεται η δηλωτική μνήμη (μη-rem ύπνος), και το άλλο (REM ύπνος) κατά το οποίο μεταφέρεται η διαδικαστική μνήμη, όπως οι ικανότητες. Δύο ειδών όνειρα Ο πρώτος τύπος ονείρων είναι σαν τις σκέψεις και σχετίζεται με τη μεταφορά δηλωτικής μνήμης κατά τον μη- REM ύπνο ενώ ο άλλος τύπος ονείρων είναι περισσότερο ασαφής και αόριστος (το όνειρο είναι περισσότερο ονειρικό), και συμβαίνει όταν μεταφέρεται η διαδικαστική μνήμη κατά τον REM ύπνο. Όπως ο Σολμς, ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχει σχέση αιτίας αποτελέσματος μεταξύ του ονείρου και του REM ύπνου. Η θεωρία της Συνεχούς Δραστηριότητας (Continual - Activation Theory) του Ζανγκ, μας λέει πως, τόσο το συνειδητό, όσο και το ασυνείδητο σύστημα μνήμης, πρέπει να είναι συνεχώς ενεργοποιημένο προκειμένου να λειτουργεί ο εγκέφαλος μας κατάλληλα. Σε περίπτωση που η δραστηριότητα κάποιου συστήματος μνήμης πέσει κάτω από ένα όριο, τότε ο μηχανισμός της συνεχούς δραστηριότητας ενεργοποιείται και ξεκινά να τραβά αποθηκευμένες πληροφορίες ώστε να διατηρηθεί η δραστηριότητα σε κάποιο επίπεδο.

14 Τη σχέση μεταξύ μνήμης και ονείρων υποστηρίζουν και οι ερευνήτριες Τζέσικα Πέιν (Jessica Payne) και Λιν Ναντέλ (Lynn Nadel), - κύριο ρόλο τον παίζει η ορμόνη κορτιζόλη. Οι Πέιν και Ναντέλ διαχωρίζουν τη μνήμη σε επεισοδιακή (γεγονότα του παρελθόντος και πληροφορίες για το πότε και που έλαβαν χώρα) και σημασιολογική (ικανότητες, σημασία λέξεων), και πιστεύουν ότι κάθε είδος μνήμης σχετίζεται, είτε με τον μη-rem, είτε με τον REM ύπνο. Οι Πέιν και Ναντέλ πιστεύουν ότι εφόσον η κορτιζόλη αυξάνει με την πάροδο του χρόνου και επηρεάζει τον ιππόκαμπο, ίσως επηρεάζει και τον τρόπο που ονειρευόμαστε. Όταν τα επίπεδα της κορτιζόλης είναι υψηλά και κυριαρχεί ο REM ύπνος, τα όνειρα μας έχουν μικρότερη συνοχή και είναι πιο παράξενα. Η επίδραση της κορτιζόλης στον ιππόκαμπο και η μη κανονική λειτουργία του κατά τον REM ύπνο, ίσως βοηθά στον συσχετισμότωνκατάταάλλαάσχετωνδεδομένων οδηγώντας σε νέες και πολλές φορές ενδιαφέρουσες ιδέες Χιούλινγκς Τζάκσον (Hughlings Jackson) - καθαρισμός του εγκεφάλου από άχρηστες πληροφορίες που λάβαμε κατά τη διάρκεια της ημέρας. Μια παρόμοια άποψη είχαν οι Κρικ (Crick) και Μίτσισον (Mitchison), οι οποίοι πρότειναν (1983) ότι τα όνειρα είναι σαν τις λειτουργίες καθαρίσματος των υπολογιστών όταν αυτοί είναι απενεργοποιημένοι.

15 Συνειδητά Όνειρα Πως μπορούμε να θυμόμαστε τα όνειρα μας Να συγκεντρωνόμαστε πριν πέσουμε για ύπνο στο γεγονός ότι θα δούμε κάποιο όνειρο και θέλουμε να το θυμόμαστε. Θα μπορούσαμε επίσης να κρατάμε ένα ημερολόγιο όπου θα καταγράφουμε τα όνειρα μας και αυτό θα είναι πιο αποδοτικό αν έχουμε χαρτί και στυλό δίπλα στο κρεβάτι μας ώστε να γίνεται η καταγραφή αμέσως. Οι προχωρημένοι βάζουν ξυπνητήρι να χτυπά ώστε να ξυπνούν αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της νύχτας σε διάφορα στάδια του ύπνου. Κάθε μιάμιση ώρα περίπου θα βρίσκονται στο στάδιο REM ύπνου. Αυτές οι τεχνικές είναι παρόμοιες με αυτές που χρησιμοποιούν οι μελετητές των συνειδητών ονείρων (lucid dreams)

16 Το γεγονός ότι εξωτερικά ερεθίσματα ενσωματώνονται στα όνειρα, οδήγησε αρκετούς να βγάλουν στην αγορά βοηθήματα για τη δημιουργία συνειδητών ονείρων. Τα περισσότερα από αυτά καταγράφουν το πότε ξεκινά ο REM ύπνος και στέλνουν ένα ηχητικό ή οπτικό σήμα. Ο Λαμπέρζ πήγε ακόμα πιο μακριά και κατοχύρωσε μια μέθοδο δημιουργίας συνειδητών ονείρων με τη χρήση βιοχημικών ουσιών οι οποίες αλλάζουν τα επίπεδα νευροδιαβιβαστών, όπως η σεροτονίνη ή ακετυλοχολίνη στον οργανισμό. Dream Caused by the Flight of a Bee around a Pomegranate a Second Before Awakening

17 ελέγχους πραγματικότητας ή αλλιώς να θέτουμε συνεχώς στον εαυτό μας το ερώτημα του αν είμαστε ξύπνιοι ή ονειρευόμαστε με επανάληψη της ίδιας άσκησης κατά τη διάρκεια της ημέρας τότε είναι πιθανό αυτό να επαναληφθεί ως όνειρο και εμείς, αναγνωρίζοντας κάποια διαφορά, να περάσουμε στο συνειδητό όνειρο. Γιατί είναι όμως σημαντικό το συνειδητό όνειρο; αναπτύξουμε τους εαυτούς μας καταπολεμώντας φοβίες και εφιάλτες επιλύοντας προβλήματα υπέρτατη εικονική πραγματικότητα που δίνει μια ευκαιρία σε ανθρώπους με κινητικά προβλήματα να ζήσουν μοναδικές εμπειρίες. ίσως οδηγεί και σε βελτιώσεις ικανοτήτων των ανθρώπων που έχουν υποστεί εγκεφαλικά επεισόδια αρχαία πρακτική της επώασης ονείρων (dream incubation) με κατάλληλη συγκέντρωση στο θέμα που μας ενδιαφέρει πριν πάμε για ύπνο, τα ποσοστά τωνανθρώπωνπουκαταφέρνουνναδουνσχετικόόνειροξεπερνάτο50%, ενώ πολλοί από αυτούς βρίσκουν λύσεις στα όνειρα που προκάλεσαν.

18 Ψευδές Ξύπνημα και Ψύχωση - False awakening Αίσθηση παράλογου και μη ρεαλιστικού περιβάλλοντος ή σε γνώριμο χώρο, όπου όμως η ατμόσφαιρα είναι περίεργη και επικρατεί μια αγωνία και νευρικότητα. Τη δεύτερη αυτή περίπτωση παραλληλίζει ο Τσαρλς Μακρίρι (Charles McCreery) με την περιγραφή του ψυχοπαθολόγου Καρλ Γιάσπερς (Karl Jaspers) περί ανθρώπων που πάσχουν από παραισθήσεις. Μπορούμε δηλαδη να πούμε ότι κάποιος ψυχωτικός που βρίσκεται μονίμως σε κατάσταση υπερδιέγερσης περνά συνεχώς από φάσεις μικρο-ύπνων. Κάποιες από αυτές τις ομοιότητες είναι η αταξία σκέψεων και οι ψευδαισθήσεις. Ο φιλόσοφος Καντ έγραψε κάποτε ότι ο τρελός είναι ένας ξύπνιος που ονειρεύεται ενώ ο Σοπενχάουερ είπε ότι το όνειροείναιμιαμικρήςδιάρκειαςψύχωσηκαιηψύχωσηείναι ένα μεγάλης διάρκειας όνειρο. Ο Φρόιντ επίσης αποκάλεσε ψύχωση το όνειρο και ο Γιουνγκ έλεγε πως, αν βάζαμε κάποιον που ονειρευόταν, να σηκωθεί και να περπατήσει, τότε θα είχαμε μια κλασική περίπτωση ψυχωτικού ασθενή. Οι Γκρίφιν (Griffin) και Ταϊρέλ (Tyrrell) μάλιστα λένε ότι ησχιζοφρένια είναι η πραγματικότητα επεξεργασμένη από ένα εγκέφαλο που ονειρεύεται.

19 Είναιτοόνειρομιαανθρώπινηυπόθεση; Το στάδιο REM είχε εντοπιστεί στα περισσότερα θηλαστικά και πτηνά, αλλά όχι στα ερπετά. Ο προσδιορισμός όμως του REM ύπνου έχει αλλάξει τελευταία και εκτός από την κινητικότητα των ματιών, οι ερευνητές ψάχνουν για εγκεφαλική δραστηριότητα αλλά και σωματική / αισθητική απενεργοποίηση, με άλλα λόγια την παράλυση που επέρχεται κατά τη διάρκεια του πραγματικού REM ύπνου (ατονία). Σήμερα βέβαια γνωρίζουμε ότι γιατονάνθρωποταόνειρα συμβαίνουν σε διάφορα στάδια του ύπνου και όχι μόνο κατά τη διάρκεια REM ύπνου, οπότε αυτό δεν είναι αρκετό για να απαντήσει το ερώτημα του ποια ζώα τελικά ονειρεύονται και πότε. Ανατομία ύπνου - περιβάλλον και απειλές που αντιμετωπίζουν. Η παράλυση κατά τη διάρκεια REM ύπνου - δεν τραβά την προσοχή αρπακτικών όσο κοιμάται.εγρήγορση του εγκεφάλου στη φάση αυτή - ετοιμότητα του ζώου ώστε να ξυπνήσει και να διαφύγει εάν παρουσιαστεί κίνδυνος.

20 Ο Ζουάνγκζι ονειρεύτηκε ότι ήταν πεταλούδα. Όταν ο Ζουάνγκζι ξύπνησε δεν γνώριζε αν τελείωσε το όνειρο όπου ήταν πεταλούδα ή αν ήταν πεταλούδα που ξεκίνησε να ονειρεύεται ότι ήταν ο Ζουάνγκζι. Ίσως μια μέρα, μας λέει ο Ζουάνγκζι, θα έρθει ένα μεγάλο ξύπνημα και καταλάβουμε ότι όλα ήταν ένα όνειρο. Ότι έχω αποδεχτεί μέχρι τώρα ως αλήθεια είναι μέσω των αισθήσεων μου. Αλλά κάποιες φορές οι αισθήσεις μου με ξεγελούν και δεν είναι σοφό να εμπιστεύεσαι ολοκληρωτικά κάποιον ή κάτι που σε έχει ξεγελάσει έστω και μια φορά. Ρενέ Ντεκάρτ (Καρτέσιος)