ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΑΟΓΙΑΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΑΟΓΙΑΣ Μελέτη της μεταλλφρίας χρωμίτη της συνδεδεμένης με φιόλιθυς τύπυ Ανατλικής και Δυτικής Μεσγείυ. Οι χρωμίτες της Τήνυ και των Γερανιών ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ από τν Ιωσήφ Βακόνδι Γεωλόγ ΠΑΤΡΑ 1997

2 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ Μελέτη της μεταλλφρίας χρωμίτη της συνδεδεμένης με φιόλιθυς τύπυ Ανατλικής και Δυτικής Μεσγείυ. Οι χρωμίτες της Τήνυ και των Γερανιών ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ από τν Ιωσήφ Βακόνδι Γεωλόγ ΠΑΤΡΑ 1997

3 " Η έγκρισις της διδακτρικής διατριβής υπό τυ Τμήματς Γεωλγίας τυ Πανεπιστημίυ Πατρών, δεν υπδηλί απδχήν των γνωμών τυ συγγραφέως." (Ν. 5343/1932, άρθρ 202)

4 ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΒΑΡΝΑΒΑΣ Καθηγητής Πανεπιστημίυ Πατρών. (Επιβλέπων της διατριβής, Μέλς της τριμελύς Συμβυλευτικής Επιτρπής). ΜΑΡΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ-ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ Καθηγήτρια Πανεπιστημίυ Αθηνών. (Μέλς της τριμελύς Συμβυλευτικής Επιτρπής) ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΠΩΤΟΥ Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίυ Πατρών. (Μέλς της τριμελύς Συμβυλευτικής Επιτρπής). ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΣΚΟΥΝΑΚΗΣ Καθηγητής Πανεπιστημίυ Αθηνών. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΚΑΡΠΕΛΗΣ Επίκυρς Καθηγητής Πανεπιστημίυ Αθηνών. ΜΙΧΑΗΛ ΒΑΒΕΛΙΔΗΣ Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίυ Θεσσαλνίκης. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΙΓΓΙΡΟΣ Αναπληρωτής Καθηγητής Γεωπνικύ Πανεπιστημίυ Αθηνών.

5 στη σύντρφ μυ Bapßapt

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Αντικείμεν της διατριβής αυτής είναι η μελέτη της σχέσης τυ χρωμιτίτη με τν ξενιστή τυ, υπερβασικό τεκτνίτη, με στόχ τη διατύπωση κανόνων πυ θα συμβάλλυν στην έρευνα εντπισμύ χρωμιτικών κιτασμάτων.. Η μελέτη βασίστηκε στη γενικά παραδεκτή σήμερα άπψη, ότι η δημιυργία χρωμιτικών κιτασμάτων και χημισμός τυ χρωμίτη εξαρτώνται από τν τύπ τυ φιλιθικύ συμπλέγματς. Έτσι μελετήθηκαν στις δύ φιλιθικές σειρές της Τήνυ και των Γερανιών : - τύπς τυ φιλιθικύ συμπλέγματς - η ρυκτλγική σύσταση και χημισμός τυ υπερβασικύ τεκτνίτη - χημισμός τυ διάσπαρτυ σπινελλίυ - τ γεωτεκτνικό περιβάλλν σχηματισμύ των φιλίθων - βαθμός μερικής τήξεως τυ μανδυακύ πρωτόλιθυ - η θερμκρασία εξισρρόπησης ιόντων - η κατανμή των στιχείων της μάδας τυ λευκόχρυσυ Ακόμη - έγινε σύγκριση των δύ φιλιθικών σειρών με τα συμπλέγματα τυ Βύρινυ και της Όθρυς. - επιχειρήθηκε η σύνδεση τυς με τυς φιόλιθυς τυ ωκεανύ της Υππελαγνικής ζώνης και τέλς - πρτάθηκε ένα πιθανό πρότυπ για τη γένεση των φιλίθων αυτών. ν

7 Θα ήθελα να ευχαριστήσω όσυς, με κάθε τρόπ βήθησαν στην εκπόνηση και παρυσίαση της διατριβής αυτής. Τν καθηγητή κ. Σωτήρη Βαρνάβα, επιβλέπντα την διατριβή, πίς με πρθυμία ανταπκρίθηκε και καθδήγησε την εκπόνηση της. Τν αείμνηστ καθηγητή Νικόλα Μελιδώνη, παλαιότερα διευθυντή μυ στη Διεύθυνση Κιτασμλγίας τυ ΙΓΜΕ, για την ανάθεση της διατριβής. Τν καθηγητή κ. Adolphe Nicolas τυ Πανεπιστημίυ τυ Montpellier, πίς μυ υπέβαλε την ιδέα της διάκρισης τυ τύπυ των φιλιθικών συμπλεγμάτων για τη μελέτη της γνιμότητας τυς. Τυς καθηγητές κ.κ. Μαρία Οικνόμυ και Γιώργ Κύκη γιατί χωρίς την συνεχή πρτρπή τυς, δεν θα λκληρωνόταν πτέ η διατριβή αυτή. Ακόμη την κ. Οικνόμυ θα ήθελα να ευχαριστήσω για τη συμβλή της στην εκπόνηση τυ τμήματς της μελέτης πυ αναφέρεται στα στιχεία της μάδας τυ λευκόχρυσυ. Τν Αν. Καθηγητή κ. Κωνσταντίν Χατζηπαναγιώτυ, μόν απμείναντα από την πρώτη τριμελή συμβυλευτική επιτρπή, για την φιλική τυ διάθεση απέναντι μυ, κατά τη μεταβατική περίδ, τη βήθεια τυ στην πρσαρμγή της διατριβής στα ακαδημαϊκά πλαίσια και τις εύστχες παρατηρήσεις τυ. Την συνάδελφ Δρ. Ελευθερία Δήμυ για τη συνεργασία της στην πετργραφική εξέταση των δειγμάτων. Τν συνάδελφ Δρ. Γιώργ Οικνόμυ για τη φιλική διάθεση κατά την εκπόνηση των μικραναλύσεων και τις χρήσιμες συμβυλές τυ. Τν συνάδελφ γεωλόγ-μηχανικό Ευάγγελ Κυρίτση, για την χρήσιμη ανταλλαγή απόψεων, πυ είχαμε σχετικά με τυς φιόλιθυς της Αλβανίας.

8 Τυς συναδέλφυς Δόκτρες Βασίλη Περδικάτση, Δημήτρη Κωστόπυλ και Ιωάννη Μάραντ, για τη διάθεση κατάλληλυ λγισμικύ, για την επεξεργασία των χημικών δεδμένων. Τυς συναδέλφυς - συνεργάτες στα πργράμματα ερευνών τυ ΙΓΜΕ Δόκτρες Άννα Ράσσιυ, Γαρυφαλιά Κωνσταντπύλυ,Σωτήρι Μαργάρα και Ηλία Γρίβα, για τη χρήσιμη ανταλλαγή απόψεων πυ είχαμε. Τν φίλ και συνάδελφ Δρ. Βασίλη Τσαπραλή, για τη συμβλή τυ στην επιμέλεια και εμφάνιση της διατριβής. Την φίλη κ. Εύα Βλυδάκη για τη συνεισφρά της στην εμφάνιση της διατριβής. Την σύντρφ μυ, Βαρβάρα Μάζη, για την συμβλή της στη βιβλιγραφική ενημέρωση της διατριβής, καθώς και την κατανόηση πυ έδειξε κατά τ μεγάλ χρνικό διάστημα της εκπόνησης της. \,

9 RÉSUMÉ "Étude métallogénique des chromites liées aux ophiolites de type Méditerranée occidentale ou orientale. Les chromites de Tinos et des Gérannées". Il y en a en Grèce deux cicatrices ophiolitiques, celles des océans Jurassiques de Γ Axios (Vardar) et du Pinde (Subpélagonien), respectivemant à l'est et à Γ ouest de la platforme carbonatée pélagonienne, qu' elle loge le long de la Grèce Continentale du nordouest au sud-est. Ces ophiolites, surtout ceux de la zone Subpélagonienne, contiennent de nombreux gisements de chromite métallurgique et refractaire lesquels ont été exploités, depuis la fin du siècle précédent, à Tsangli, Vourinos et Domokos. De nombreux chercheurs avaient exploré d' affleurements de ces ophiolites dès les décennies 1960 et 1970 et les ont caractérisé de Type I (de Méditerranée occidentale) ou II (de Méditerranée orientale), lerzolitiques ou harzburgitiques, d'affinité MORB ou SSZ. Cette caractèrisation montre, qu' ils coexistent en Grèce des ophiolites fertiles en chromite et stériles. Ce donnée n' a jamais été utilisée à l'exploration de la chromite. Pour les mineurs toute roche-verte était capable de contenir de gisements de chromite et elle devait être explorée. L'Institut de Recherches Géologiques et Minières (IGME), qui avait la responsabilité d'assurer des réserves de chromite à l'industrie minière grecque, utilisait au début des méthodes "classiques" d' exploration (cartes géologiques, tranchées et sondages). Mais dès 1984 Γ IGME participait aux programmes "Recherche et Développement" de CEE, en collaboration avec les professeur R. Nesbit (Southampton), A. Nicolas (Montpellier) et J. Pearse (Durham), et il a réussi d'appliquer à l'exploration de la chromite des méthodes plus "modernes" comme la géochimie et l'étude de la déformation. Les résultats de cet effort étaient positifs, puisque on a peu diminuer la surface à explorer et exécuter des sondages orientés (non perpendiculaires).

10 A ce travail, j' ai appliqué les résultats de ces recherches, auxquelles d'ailleurs j'avais participé, sur deux entre les nombreux petits affleuremants ophiolitiques de la Grèce, ceux de l'île de Tinos, dans les Cyclades, et des montagnes Géranées, à l'ouest de l'attique, et j'ai essayé de démontrer qu' on peut avoir une première idée de la fertilité d'un affleuremant d' ophiolite en utilisant des méthodes simples, moins coûteuses et en même temps d'un accès plus facile de la part des mineurs. Avec l'étude de la petro et de la chimie de la roche-mère et du spinnel disséminé d'une part et d'autre part avec la comparaison des résultats de ces études avec les données bibliographiques de Vourinos et d' Othris on arrive aux conclusions suivantes: - à Tinos, il y a un complexe harburgitique d'affinité SSZ avec de la chromite disséminée riche en chromium, donc il s'agît probablement d'un milieu fertile en chromite; tandisque au contraire - aux monts Gérannées le complexe ophiolitique est lerzolitique, d' affinité MORB, avec du spinnel très riche en aluminium et probablement stérile. Il faut noter qu' à Tinos il y en a d'indices de chromitite qui manquent absolument aux Gérannées. En extrapolant, à Γ aide de données bibliographiques, aux ophiolites de l'océan de la zone Subpélagonnienne les résultats de la corélation des données de Tinos avec celles Vourinos (complexes harzburgitiques) et de Gérannées avec Othris (complexes lerzolitiques), j'ai essayé de donner une explication pour la coexistence des ophiolites d' affinité MORB et SSZ dans la zone Subpélogonienne et j'ai proposé un modèle de mise en place pour ces ophiolites. IX

11 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. ΠΕΡΙΛΗΨΗ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΟΙ ΑΛΠΙΚΟΙ ΟΦΙΟΛΙΘΟΙ Γένεση και τπθέτηση Στρωματγραφία των αλπικών φιλίθων Η παραμόρφωση στυς φιλίθυς Κατάταξη των φιλίθων της Μεσγείυ Οφιόλιθι τυ Ελληνικύ χώρυ Τπθέτηση και γεωγραφική τυς κατανμή Κατάταξη των ελληνικών φιλίθων ΟΙ ΧΡΩΜΙΤΕΣ ΤΩΝ ΑΛΠΙΚΩΝ ΟΦΙΟΛΙΘΩΝ Η γένεση των κιτασμάτων χρωμίτη Χημισμός και περιβάλλν σχηματισμύ χρωμιτιτών Εμφανίσεις και κιτάσματα χρωμίτη στν Ελληνικό χώρ Περιβάλλντα πετρώματα - Ξενιστές χρωμιτίτη Μρφή κιτασμάτων- Τύπιμεταλλφρίας Χημισμός των ελληνικών χρωμιτών ΓΕΝΙΚΑ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΝΟΥ ΚΑΙ ΓΕΡΑΝΙΩΝ Η γεωλγία της Τήνυ Η γεωλγία της περιχής Γερανίων-Περαχώρας 36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΑ ΤΗΝΟΣ Οι φιόλιθι τυ όρυς Τσικνιά της Τήνυ Πετρλγικές παρατηρήσεις Κατάταξη υπερβασιτών Τεκτνική των φιλίθων τυ Τσικνιά Παραμόρφωση Τεκτνική εξέλιξη Οι χρωμιτίτες της Τήνυ Γενικά Οι εμφανίσεις χρωμιτίτη Τεκτνική παραμόρφωση και χρωμιτφρία Συμπεράσματα ΓΕΡΑΝΙΑ Οι φιόλιθι των Γερανιών Γενικά Οι λερζόλιθι με σπινέλλι 64 χ

12 Κατάταξη υπερβασιτών Τεκτνική - Παραμόρφωση Οι χρωμιτίτες των Γερανιών Οι σπινέλλιι Τα θειύχα ρυκτά Εμφανίσεις χρωμιτίτη Συμπεράσματα ΧΗΜΙΣΜΟΙ Σπινέλλιι Κατάταξη χρωμιτών Αριθμί χρωμίυ, μαγνησίυ Σχέση κατιόντων Ο βαθμός μερικής τήξεως τυ μανδυακύ πρωτόλιθυ Γεωθερμμετρία Χρωμίτες και φιλξενύντα πετρώματα Γεωτεκτνικό περιβάλλν σχηματισμύ των φιλίθων Στιχεία της μάδας τυ λευκχρύσυ Γενικά Στιχεία της μάδας τυ λευκχρύσυ στυς φιόλιθυς Τήνυ και Γερανιών Στιχεία της μάδας τυ λευκχρύσυ και χρωμίτες ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΟΦΙΟΛΙΘΩΝ ΤΗΝΟΥ ΚΑΙ ΓΕΡΑΝΙΩΝ ΜΕ ΑΥΤΟΥΣ ΤΟΥ ΩΚΕΑΝΟΥ ΥΠΟΠΕΛΑΓΟΝΙΚΗΣ - MIRDITA Σύγκριση των φιλίθων Τήνυ και Γερανιών Σύγκριση με τυς φιλίθυς της Υττττελαγνικής Οι φιόλιθι της Αλβανίας και η σχέση τυς με τυς Ελληνικύς 92 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 94 - ΟΙ ΟΦΙΟΛΙΘΟΙ ΤΗΝΟΥ ΚΑΙ ΓΕΡΑΝΙΩΝ 94 - ΟΙ ΧΡΩΜΙΤΙΤΕΣ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΕΡΙΟΧΩΝ 95 - ΓΕΩΤΕΚΤΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 95 - ΓΕΩΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ, ΓΕΝΕΣΗ - ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΟΦΙΟΛΙΘΩΝ ΤΟΥ ΩΚΕΑΝΟΥ ΤΗΣ ΥΠΟΠΕΛΑΓΟΝΙΚΗΣ ΖΩΝΗΣ 96 - Η ΕΡΕΥΝΑ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΥ ΧΡΩΜΙΤΙΚΩΝ ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΩΝ 98 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΙΝΑΚΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ χι

13 ΣΧΗΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Σελ. Σχ Σχ. Σχ Σχ. Σχ. Σχ. Σχ- Σχ. Σχ. Σχ Σχ Γένεση και τπθέτηση των φιλίθων 10 Θερμική ρή στ μανδύα 11 Μαγματικός θάλαμς 11 Γεωλγική τμή φιλίθων 12 Στρωματγραφική στήλη φιλίθων με τις ρυκτές πρώτες ύλες πυ συνδένται με αυτύς 13 Στρωματγραφικές στήλες φιλίθων Τιθύς 16 Ελληνικί φιόλιθι και γεωτεκτνικές ζώνες 18 Η υπόθεση "καταβύθισης " των χρωμιτιτών 23 Απόθεση χρωμίτη μέσα σε διάκλαση 25 Γένεση και εξέλιξη των χρωμιτικών κιτασμάτων 26 Χημισμός των Ελληνικών χρωμιτών (αριθμί χρωμίυ και μαγνησίυ) 32 Σχ. 12 Χημισμός χρωμιτών Βύρινυ και Όθρυς 33 Σχ. 13 Γεωλγικό σκαρήφημα Τήνυ 34 Σχ. 14 Γεωλγική δμή Τήνυ (τμή) 35 Σχ. 15 Απλπιημένς γεωλγικός χάρτης Γερανίων-Περαχώρας 39 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Σχ. 16 Κατάταξη και νματλγία υπερβασικών πετρωμάτων (ol, ρχ, cpx) 41 Σχ. 17 Κατάταξη φιλίθων Τιθύς (ΑΙ 2 0 3, MgO, CaO) 41 Σχ. 18 Χημισμός των ελληνικών χρωμιτών (AI, Cr, Fe) 42 Σχ. 19 Συσχετισμός χημισμύ χρωμιτών και ξενιστών 43 Σχ. 20 Βαθμός μερικής τήξεως των φιλίθων (ΑΙ, Ορχ : Cr*, Sp.) 44 ΤΗΝΟΣ Σχ. 21 Γεωλγική τμή εγκάρσια στην επαφή φιλίθων-πρασινσχιστλίθων 45 Σχ. 22 Τεκτνικός χάρτης φιλίθων Τσικνιά-Τήνυ 47 Σχ. 23 Κατάταξη και νματλγία των υπερβασιτών της Τήνυ (ol, ρχ, cpx) 49 Σχ. 24 Διάγραμμα CaO, MgO, Al Σχ. 25 Διάγραμμα Mg/Si, Al/Si, 50 Σχ. 26 Χάρτης εμφανίσεων χρωμίτη και δειγματληψίας στν Τσικνιά-Τήνυ 53 Σχ. 27 Κάτψη και τμές στην εκσκαφή της εμφάνισης Cr-4 τηςτήνυ 54 Σχ. 28 Χημισμός χρωμιτών Τήνυ (αριθμί Cr και Mg) 57 Σχ. 29 Σύγκριση χρωμιτών Τήνυ και Βύρινυ 61 ΓΕΡΑΝΙΑ Σχ. 30 Κατάταξη και νματλγία των υπερβασιτών των Γερανιών 65 Σχ. 31 Διάγραμμα CaO, MgO, Al Σχ. 32 Διάγραμμα Mg/Si, Al/Si 67 Σχ. 33 Στερεγράμματα δμικών μετρήσεων στα Γεράνια 69 χιι

14 Σχ. 34 Χάρτης δμών 70 Σχ. 35 Χημισμός τπνελλίων Γερανιών (AI, Fe, Cr) 71 Σχ. 36 Χημισμός στπνελλίων Γερανιών (αριθμί Cr και Mg) 71 ΧΗΜΙΣΜΟΣ Σχ. 37 Χημισμός χρωμιτών Τήνυ και Γερανιών (αριθμί Cr και Mg) 77 Σχ. 38 Χημισμός χρωμιτών Τήνυ και Γερανιών (σχέση κατιόντων)^ 78 Σχ. 39 Χημισμός χρωμιτών Τήνυ και Γερανιών (σχέση Fe" και Mg") 79 Σχ. 40 Βαθμός μερικής τήξεως ^ 79 Σχ. 41 Θερμκρασία εξισρρττήσεως ιόντων Fe" και Mg** 81 Σχ. 42 Χημισμός τπνελλίων και ξενιστών 83 Σχ. 43 Γεωτεκτνικό πεδί σχηματισμύ των φιλίθων Τήνυ και Γερανιών 84 Σχ. 44 Ανηγμένα ως πρς ένα χνδρίτη (Cr) διαγράμματα των στιχείων της μάδας τυ λευκόχρυσυ για τυς χρωμιτίτες της Τήνυ 87 Σχ. 45 Ανηγμένα ως πρς ένα χνδρίτη (Cr) διαγράμματα των στιχείων της μάδας τυ λευκόχρυσυ για τυς χρωμιτίτες των Γερανιών 88 Σχ. 46 Διάγραμμα Ir, Ru, Os στυς χρωμίτες Τήνυ και Γερανιών 90 Σχ. 47 Οφιόλιθι της ζώνης Υππελαγνικής-Mirdita 93 Σχ. 48 Γεωτεκτνική εξέλιξη φιλίθων Υππελαγνικής ζώνης 97 ΠΙΝΑΚΕΣ Πίν.Ι Η παραγωγή Ελληνικύ χρωμίτη μέχρι τ Πίν.ΙΙ Παγκόσμια παραγωγή χρωμίτη 5 Πίν.ΙΙΙ Παραγωγή και εξαγωγές χρωμίτη και σιδηρχρωμίυ 6 Πίν.ΐν Τα απθέματα χρωμίτη στην Ελλάδα 7 Πίν.ν Οφιόλιθι της Τηθύς.-Πετρλγική διαφρπίηση 15 Πίν.νϊ Χημικές αναλύσεις πετρωμάτων Τήνυ ~ 49 Πίν.νΐΙ Μικραναλύσεις στπνελλίων Τήνυ 58 Πίν.νΐΙΙ Μικραναλύσεις εξαλλιωμένων τπνελλίων Τήνυ 58 Πίν.ΙΧ Χημικές αναλύσεις πετρωμάτων Γερανιών 68 Πίν.Χ Μικραναλύσεις στπνελλίων Γερανιών 72 Πίν.ΧΙ Μικραναλύσεις θειύχων ρυκτών Γερανιών 74 Πίν.ΧΙΙ Μικραναλύσεις τπνελλίων και ρθπυρξένων Τήνυ 80 Πίν.ΧΙΙΙ Μικραναλύσεις στπνελλίων και ρθπυρξένων Γερανιών 80 Πίν.Χΐν Μικραναλύσεις ζευγών ρυκτών περιδτιτών Τήνυ 82 Πίν.χν Μικραναλύσεις ζευγών ρυκτών περιδτιτών Γερανιών 82 Πίν.χνί Συγκεντρώσεις στιχείων μάδς λευκόχρυσυ 87 Πίν.χνίΙ Χημικές αναλύσεις πετρωμάτων Τήνυ και Γερανιών niv.xviii Μικραναλύσεις πυριτικών ρυκτών υπερβασικών πετρωμάτων Γερανιών Πιν.ΧΙΧ Δείγματα Τήνυ Πιν.ΧΧ Δείγματα Γερανιών XIII

15 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΗΝΟΣ : Φωτ. Φωτ. Φωτ. Φωτ. Φωτ. Φωτ. Φωτ. Φωτ. Φωτ. Φωτ. Φωτ. 1 Μικρτττυχές στυς παρασινσχιστλίθυς 2-3 Σερπεντινίτης 4-5 Εττώθηση και λιστρειδή ρήγματα 6 Εσωτερική λίσθηση 7 Παραμόρφωση στ σερττεντινίτη 8-9 Παραμρφωμένα χρωμιτικά σώματα Παραμόρφωση - εξαλλίωση μνκρυστάλλων χρωμίτη Εξαλλίωση χρωμίτη Μαγνητίτης 16 Ιστί χρωμίτη 17 Εμφάνιση Cr-4 ΓΕΡΑΝΙΑ: Φωτ. Φωτ. Φωτ. Φωτ. Φωτ. Φωτ. Φωτ. Φωτ. Φωτ. Φωτ. 18 Δυνίτης 19 Γάββρι (φλέβα) 20 Κυματειδής κατάσβεση στν λιβίνη 21 Τεκτνικές διδυμίες στν λιβίνη Απμίξεις κλινπυρξένυ 24 Κάμψη των επιπέδων σχισμύ στν ρθπυρόξεν 25 Φύλλωση σπινελλίυ σε δυνίτη 26 Φύλλωση ρθπυρξένυ σε λερζόλιθ Εξαλλίωση σπινελλίων Πετλανδίτης XIV

16 Μελέτη της μεταλλφρίας χρωμίτη της συνδεδεμένης με φιλίθυς τύπυ Ανατλικής και Δυτικής Μεσγείυ. Οι φιόλιθι της Τήνυ και των Γερανιών. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο διαχωρισμός των αλπικών φιλίθων της Τηθύς, σε λερζλιθικύ τύπυ ή Δυτικής Μεσγείυ (Τύπυ Ι ) και χαρζβυργιτικύ τύπυ ή Ανατλικής Μεσγείυ (Τύπυ II ) αναφέρεται, στη σχετική βιβλιγραφία, από τα τέλη της δεκαετίας τυ εβδμήντα. Η σύνδεση της κατάταξης αυτής με τη γνιμότητα των φιλίθων ως πρς τν χρωμίτη, αν και είχε επισημανθεί από την αρχή, δεν χρησιμπιήθηκε άμεσα, στν Ελληνικό χώρ, στην έρευνα για εντπισμό απθεμάτων χρωμίτη, ύτε δήγησε σε αναθεώρηση της απόψεως πυ ίσχυε για φιλξενία των κιτασμάτων πυριμάχυ χρωμίτη στ Δμκό και τ Τσαγκλί, στυς λερζλίθυς της Όθρυς. Η εφηρμσμένη έρευνα, πυ πραγματπιήθηκε από τ ΙΓΜΕ, κατά τη δεκαετία τυ γδόντα, για εντπισμό κιτασμάτων χρωμίτη, κατέληξε σε ρισμένα ενδιαφέρντα συμπεράσματα. Έτσι : - επιβεβαιώθηκε η χρησιμότητα της γεωχημικής έρευνας, στν έλεγχ της γνιμότητας των φιλίθων, στ Βύριν και τηνόθρυ. - απσαφηνίστηκε τ θέμα της σχέσεως των κιτασμάτων χρωμίτη, στν Δμκό και τ Τσαγκλί, με τυς λερζλίθυς της Δ. Όθρυς. - ακόμη αιτιλγήθηκε η απυσία αξιόλγων χρωμιτικών συγκεντρώσεων στη Πίνδ, παρά τ θετικό (ως πρς την γνιμότητα) γεωχημικό χαρακτήρα των φιλίθων της περιχής. Παράλληλα πρς την έρευνα αυτή, τα βιβλιγραφικά δεδμένα βηθύν στν χαρακτηρισμό και την κατάταξη, πλλών από τυς ελληνικύς φιλίθυς. Όμως παραμένυν αρκετά κενά. Με την εργασία αυτή επιδιώχθηκε να διατυπωθεί μεθδλγία, απλή και εύχριστη, πυ θα δηγύσε, ικνμικά και με βεβαιότητα, στην κατάταξη των φιλίθων τυ Ελληνικύ χώρυ, με βάση τη γνιμότητα τυς ως πρς τ χρωμίτη. Η μεθδλγία πυ επιλέχθηκε, βασίζεται σε γεωχημικές και πετρλγικέςρυκτλγικές παρατηρήσεις, αφύ η δμική ανάλυση απαιτεί χρνβόρα άρα 1

17 πλυδάπανη έρευνα και η χρησιμότητα της απδείχτηκε κρίσιμη κατά τα τελευταία στάδια της εφαρμσμένης έρευνας (κατάρτιση γεωτρητικών πργραμμάτων). Μελετήθηκαν ι φιλιθικές σειρές των Γερανιών και τυ Τσικνιά στην Τήν. Στα Γεράνια έχυμε λερζόλιθ πίς, με βάση τα μέχρι τώρα στιχεία, δεν φαίνεται να φιλξενεί αξιόλγες χρωμιτικές συγκεντρώσεις. Στη Τήν έχυμε χαρζβυργίτη με αρκετές μικρές εμφανίσεις χρωμίτη. Οι χαρακτήρες πυ μελετήθηκαν γεωχημικά και ρυκτλγικά-πετργραφικά, αφρύσαν, κύρια, τν διάσπαρτ σπινέλλι και τν τεκτνίτη -περιδτίτη πυ είναι δυνητικός ξενιστής κιτασμάτων χρωμίτη. Στην Τήν έχυμε μέσα στν περιδτίτη, πλύσι σε χρώμι, διάσπαρτ χρωμίτη. Στα Γεράνια έχυμε διάσπαρτ σπινέλλι, πλύ πλύσι σε αργίλι, με χαμηλό αριθμό χρωμίυ (πλύ χαμηλότερ από αυτό των κιτασμάτων πυριμάχυ χρωμίτη στ Δμκό και τ Τσαγκλί). Τόσ χαμηλό αριθμό χρωμίυ σε σπινέλλι έχυμε μόν στυς λερζλίθυς της Όθρυς και της Ευβίας. Η διάκριση των σπινελλίων είναι φανερή και στ μικρσκόπι. Στ διερχόμεν φως, χρωμίτης της Τήνυ είναι αδιαφανής (μαύρς), ενώ σπινέλλις των Γερανιών είναι ανικτύ καφέ χρώματς. Διατυπώνεται η άπψη ότι πλύσις σε αργίλι σπινέλλις των λερζλίθων είναι ρυκτό τυ αρχικύ μανδύα, πυ δεν επηρεάστηκε από τη μερική τήξη, σε αντίθεση με τν πλύσι σε χρώμι χρωμίτη τυ χαρζβυργίτη. Σε ότι αφρά στυς ξενιστές περιδτίτες, έγινε κατάταξη τυς, στυς δύ τύπυς, τόσ με βάση τα γενικά χαρακτηριστικά τυς, όσ και με την πετρλγία και τ χημισμό των τεκτνιτών. Η κατάταξη έγινε με βάση τα πρτινόμενα στη βιβλιγραφία (ROCCI et al.,1975, STRECKEISEN, 1975, NICOLAS et JACKSON, 1972, MAKSIMOVIC and JOVANOVIC.1988). Τα απτελέσματα της κατατάξεως, με διαφρετικύς τρόπυς, συμπίπτυν. Στα Γεράνια έχυμε λερζόλιθ με σπινέλλι, δηλαδή φιλίθυς Τύπυ Ι, Δυτικής Μεσγείυ, λερζλιθικύ τύπυ, ενώ στη Τήν έχυμε χαρζβυργίτες με χρωμίτες δηλαδή φιλίθυς Τύπυ II, Ανατλικής Μεσγείυ, χαρζβυργιτικύ τύπυ. Ακόμη έγινε σύγκριση των δεδμένων των δύ φιλίθων (με βιβλιγραφικά δεδμένα) με τυς φιλίθυς της Όθρυς (λερζλιθικύ τύπυ), και τυ Βύρινυ (χαρζβυργιτικύ τύπυ). Συμπληρωματικά: - πρσδιρίστηκε τ γεωτεκτνικό πεδί σχηματισμύ των δύ φιλίθων. Στα Γεράνια έχυμε φιλίθυς χημισμύ MORB (Μεσωκεάνιας ράχης), ενώ στη Τήν SSZ (υπερκείμενυς ζώνης καταβυθίσεως). - έγινε σύγκριση τυ βαθμύ μερικής τήξεως τυ μανδύα, πυ έδωσε τυς δύ φιλίθυς, με τ βαθμό μερικής τήξεως φιλίθων άλλων περιχών. - πρσδιρίστηκαν ι θερμκρασίες εξισρρπήσεως των δισθενών ιόντων σιδήρυ και μαγνησίυ ανάμεσα στ σπινέλλι και τν λιβίνη. 2

18 - μελετήθηκε η κατανμή των στιχείων της μάδας τυ λευκχρύσυ. Όλα τα παραπάνω επιβεβαιώνυν την άπψη, ότι στα Γεράνια έχυμε φιλίθυς λερζλιθικύ τύπυ, άρα περιρισμένες πιθανότητες υπάρξεως συγκεντρώσεων χρωμίτη, και ι πίες μάλιστα αν υπάρχυν, θα είναι μικρών διαστάσεων. Στη Τήν έχυμε φιλίθυς χαρζβυργιτικύ τύπυ, δηλαδή δυνητικύς ξενιστές χρωμίτη. Τέλς, η συνύπαρξη των δύ γεωτεκτνικών πεδίων (MORB και SSZ) στ χώρ τυ ωκεανύ Πίνδυ-Υππελαγνικής ερμηνεύεται με δημιυργία ζώνης υπβυθίσεως, κντά και παράλληλα πρς τν άξνα ωκεάνιας διευρύνσεως.

19 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εξόρυξη τυ χρωμίτη απτελεί μία από τις παλαιότερες και μακρβιότερες μεταλλευτικές δραστηριότητες στη σύγχρνη Ελλάδα. Η εκμετάλλευση, για παράδειγμα, στ Τσαγκλί άρχισε τη δεκαετία τυ 1880 και, χωρίς υσιαστική διακπή, συνεχίστηκε μέχρι τ 1991, όταν τ συγκρότημα Σκαλιστήρη, στ πί ανήκε τ μεταλλεί, τέθηκε, στ σύνλ τυ, σε εκκαθάριση. Τ Τσαγκλί, Δμκός και τ Ξερλίβαδ ήταν τα μεγαλύτερα κέντρα εξρύξεως χρωμίτη. Στα δύ πρώτα υπάρχει πυρίμαχς και στ Βύριν μεταλλυργιακός χρωμίτης. Ο πίνακας Ι δίδει την παραγωγή ελληνικύ χρωμίτη μέχρι τ ΠΙΝΑΚΑΣ Ι Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΡΟ.ΜΠΉ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1976 Ερέτρεια Φαρσάλων L (Τσαγκλί) Δμκός L Ρδιανή Κζάνης L Ξερλίβαδ Βύρινυ L ΒΙδόλακκας Βύρινυ Βέρια (Χαμηλά Πιέρια) L Χαλκιδική Πυρίμαχς <ι (ι Μεταλλυργικός ι ττυρ. + μεταλ. (πηγή: ΒΕΡΓΟΣ 1979) Την Περίδ , όταν και τα τρία αυτά μεταλλευτικά κέντρα βρίσκνταν σε λειτυργία, η Ελλάδα με μια μικρή ετήσια παραγωγή (μεταξύ 20 και 40 χιλ. t.), κατατασσόταν στις λιγάριθμες ευρωπαϊκές χώρες με δραστηριότητα στ αντικείμεν. Έκττε βρίσκεται πάντα στη πρώτη δεκαπεντάδα παραγωγών χρωμίτη στην παγκόσμια κατάταξη, με μικρές όμως πσότητες σε σύγκριση με τυς μεγάλυς παραγωγύς (Ν. Αφρική, Ρωσία, Αλβανία, Πίν. II ). Μετά τ 1992 διεκόπτεται κάθε εξρυκτική δραστηριότητα για χρωμίτη στην Ελλάδα. 4

20 ΠΙΝΑΚΑΣ II ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΧΡΩΜΙΤΗ (ΣΕ TONNOΥΣ) Ν. Αφρική ΕΣΣΔ Αλ6ανία Τυρκία Ινδία Φιλλανδία Ραδεσία Ζιμπάμπυε Βραζιλία Φιλιππίνες Μαδαγασκάρη ΕΛΛΑΔΑ Ν. Καληδνία Κύβα Ιράν Βιετνάμ Ιαπωνία Πακιστάν Συδάν Κύπρς Γιυγκσλαβία 1973 L L _ L L000 9L a ^00 6L L Αναφέρνται εκτός σειράς με παραγωγή της τάξεως των τ χρόν. (πηγή: Industrial Minerals 8U975,4U985,2U989 και 1U993 Μετά τ 1970, τ Τσαγκλί διατηρεί ένα σταθερό ετήσι κύκλ εργασιών, της τάξεως των χιλ. τόννων. Αντίθετα στν Δμκό, αν και είχαν εντπισθεί αξιόλγα απθέματα, έχει διακπεί η εξόρυξη, λόγω τεχνικών δυσκλιών, από την εισρή υδάτων, στα υπόγεια μεταλλευτικά έργα. Την ίδια περίδ τ μεταλλεί τυ Βύρινυ μπαίνει σε νέα φάση αναπτύξεως, με πρόσθετα έργα υπδμής, καινύργιες εγκαταστάσεις και εξασφαλισμένη χρηματδότηση της έρευνας για εντπισμό νέων απθεμάτων. Τα θετικά απτελέσματα της έρευνας συνέβαλαν, στην ριστικπίηση της απφάσεως, για ίδρυση μεταλλυργίας σιδηρχρωμίυ στν Αλμυρό Μαγνησίας. Η μνάδα άρχισε να λειτυργεί τ 1983, απρρφώντας τν μεταλλυργικό χρωμίτη τυ Βύρινυ και σημαντικό πσστό της παραγωγής τυ πυριμάχυ (στην αρχή από τ Τσαγκλί και στη συνέχεια και από τν Δμκό). Παράλληλλα συμπλήρωνε πάντα τις ανάγκες της, σε πρώτη ύλη, με εισαγωγές. 5

21 Ο πίνακας III δίδει την παραγωγή και τις εξαγωγές χρωμίτη, εμττλυτίσματς και σιδηρχρωμίυ τη δεκαετία τυ Οι εισρές σε συνάλλαγμα, από τ σιδηρχρώμι, τα τελευταία χρόνια λειτυργίας τυ εργστασίυ ( ) ξεπερνύσαν τα 5 δις δρχ. τ χρόν. ΠΙΝΑΚΑΣ III ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΧΡΩΜΙΤΗ ΚΑΙ ΣΙΔΗΡΟΧΡΩΜΙΟΥ (ΣΕ ΤΟΝΝΟΥΣ) α. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΧρωμίτηςμετάλΑευμα S4 Χρωμίτηςεμπλύπσμα _ 28.10S Σιδηρχρώμι β. ΕΞΑΓΩΓΕΣ Χρωμίτηςεμπλύπσμα 2L Σιδηρχρώμι _ (πηγή: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΟ Υ-ΧΑΠΟ Υ και ΓΟΥΔΕΛΗ1988 και υπό έκδση). Η παγκόσμια κρίση των τιμών των Ορυκτών Πρώτων Υλών (ΟΠΥ) πλήττει και την ελληνική παραγωγή χρωμίτη και σιδηρχρωμίυ. Παρά τις πρσπάθειες πυ καταβλήθηκαν, στ Τσαγκλί (βελτιώσεις στην εξόρυξη) και από τα Ελληνικά Σιδηρκράματα (ΕΛΣΙ, βελτιώσεις στη μεταλλυργία και χρησιμπίηση πυριμάχυ ελληνικύ χρωμίτη, σε πσστό 40% αντί 10%), ι μνάδες διακόπτυν την λειτυργία τυς, η μία μετά την άλλη. Έτσι τ 1992 έχει ανασταλλεί, κάθε δραστηριότητα για χρωμίτη, με εξαίρεση δύ πργράμματα έρευνας, (κιτασματλγίας και εμπλυτισμύ), για τα πία τ Ινστιτύτ Γεωλγικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ) είχε εξασφαλίσει τη χρηματδότηση τυς, από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), ήδη από τ Παρά τη σημερινή άσχημη κατάσταση, τίπτε δεν μπρεί να θεωρηθεί ριστικό. Τ Τσαγκλί μπρεί να επιζήσει, σαν μια μικρή παραγωγική-εξαγωγική μνάδα πυριμάχυ χρωμίτη για πικίλες χρήσεις. Η μεταλλυργία της ΕΛΣΙ, είναι μια σύγχρνη μνάδα, ενώ σιδηρχρώμι πυ παράγει, είναι απαραίτητ στην παραγωγή ανξείδωτυ χάλυβα. Όπως αναφέρθηκε, από τ 1976 χρηματδτήθηκε από τ Υπυργεί Βιμηχανίας, Ενέργειας και Τεχνλγίας (ΥΒΕΤ) για τ Βύριν, ένα εκτεταμέν 6

22 ερευνητικό πρόγραμμα, κυρίως γεωτρητικό, πυ υλπιήθηκε από τ ΙΓΜΕ και τη μεταλλεικτήτρια εταιρία (Γενική Εταιρία Μελετών Ερευνών και Εκμεταλλεύσεων, ΓΕΜΕΕ, στην αρχή και ΕΛΣΙ στη συνέχεια). Παράλληλα συνεχιζόταν, κατά διαστήματα, ι έρευνες στ Τσαγκλί και τν Δμκό από τ ΙΓΜΕ και τ συγκρότημα Σκαληστήρη. Οι έρευνες αυτές είχαν θετικά απτελέσματα και εντπίστηκαν αξιόλγα απθέματα χρωμίτη. Στν πίνακα IV φαίνεται η διαφρά τυ ύψυς των απθεμάτων, τα έτη 1976 και Η διαφρά αυτή δείχνει και την επιτυχία της έρευνας. ΠΙΝΑΚΑΣ IV ΤΑ ΑΠΟΘΕΜΑΤΑ ΧΡΩΜΙΤΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (ΣΕ ΤΟΝΝΟΥΣ) Ερέτρεια Φαρσάλων (Τσαγκλί) Δμκός Βύρινς (Ξερλίβαδ) " (Bop. Βύρινς) LOOO.000' * Δεν περιλαμβάνεται υπερνότις τμέας, (πηγές: ΒΕΡΓΟΣ1979, ΣΤΑΜΟΥΛΗΣ ΚΑΙ ΜΗΤΡΟΥ1990.) Ο πργραμματισμός της γεωτρητικής έρευνας βασιζόταν, απκλειστικά, στην ύπαρξη υπερβασικών πετρωμάτων με εμφανίσεις χρωμίτη. Αυτό, σε συνδυασμό με την μεγάλη έκταση των ελληνικών φιλίθων, καθιστά τη μεθδλγία αυτή πλυδάπανη και μακρχρόνια. Δημιυργήθηκε λιπόν η ανάγκη, να εφαρμσθεί μια μεθδλγία, πυ θα βηθύσε, στην υπόδειξη πρσανατλισμένων γεωτρήσεων αντί κατακόρυφων σε πρκαθρισμέν κάνναβ. Έτσι στα 1984 και 1987 αρχίζυν, με χρηματδότηση της ΕΟΚ, δύ διαδχικά ερευνητικά πργράμματα (ΙΓΜΕ - ΕΟΚ, 1986 και 1990), πυ στόχ έχυν τη μελέτη της τεκτνικής και της παραμρφώσεως, ι πίες καθρίζυν τη γεωμετρία των χρωμιτικών συγκεντρώσεων (CASSARD 1980, CASSARD et al. 1981). Τα απτελέσματα των πργραμμάτων αυτών ήταν θετικά, αφύ με την πρώτη πρσπάθεια, στ Βϊδόλακα τυ Βύρινυ, εντπίστηκε χρωμιτική συγκέντρωση μεγέθυς της τάξεως των t.. Πρηγύμενη γεωτρητική έρευνα, στη θέση αυτή, είχε δώσει αρνητικά απτελέσματα. (ΓΡΙΒΑΣ και άλλι, 1993). Η μελέτη της παραμρφώσεως είναι μια επίπνη και χρνβόρς εργασία και εφαρμόστηκε, κατ' αρχήν, μόν σε χώρυς γνωστών εμφανίσεων χρωμίτη. Η συμβλή της μελέτης αυτής, στην αξιόλγη μείωση της πρς έρευνα επιφάνειας, θα φανεί αργότερα, στ τρίτ ερευνητικό πρόγραμμα ΙΓΜΕ-ΕΟΚ (ΡΑΣΣΙΟΥ και ΓΡΙΒΑΣ, 1994). 7

23 Επιχειρήθηκε λιπόν συστηματική γεωχημική έρευνα: -στ Βύριν, όπυ είναι γνωστή η ύπαρξη κιτασμάτων χρωμίτη, -στην Όθρυ, όπυ υπάρχυν τα γνωστά κιτάσματα στ Τσαγκλί και τν Δμκό, παρά τα αρνητικά γεωχημικά-πετρλγικά δεδμένα (φιόλιθι με λερζόλιθ, μεσωκεάνιας ράχεως, τύπυ MORB, NICOLAS and JACKSON, 1972), καθώς και -στην Πίνδ, στην περιχή νότια τυ δρόμυ Ζιάκας-Περιβόλι-Ββύσα, όπυ δεν έχυν εντπισθεί αξιόλγες εμφανίσεις χρωμίτη, παρά τα θετικά πετρλγικά δεδμένα (τεκτνίτες όμιι με αυτύς τυ Βύρινυ - ΡΑΣΣΙΟΥ, 1990). Τα απτελέσματα της συνδιασμένης πετργραφικής-γεωχημικής και τεκτνικής μελέτηςήταν θεαματικά: -στ Βύριν υπάρχυν, πράγματι, θετικί πετρλγικί-γεωχημικί δείκτες (φιόλιθι SSZ - χαρζβυργιτικύ τύπυ, με λάβες χαμηλύ Ti) και δικαιλγείται η ύπαρξη κιτασμάτων χρωμίτη ( ΙΓΜΕ-ΕΟΚ.1994 ). -στη Δ. Όθρυ (Μέγα Ίσωμα, Σμόκβ), έχυμε αρνητικύς δείκτες, (φιλίθυς MORB τύπυ με λερζλίθυς) και η περιχή θα έπρεπε να στερείται κιτασμάτων χρωμίτη. Η τεκτνική μελέτη έδειξε, ότι τα κιτάσματα στ Τσαγκλί και στν Δμκό δε σχετίζνται με τυς φιλίθυς αυτύς, αλλά φιλξενύνται σε υπκείμενα λέπια, από χαρζβυργίτες και δυνίτες, πυ παρυσιάζυν χημισμό ΙΑΤ (SSZ, ΙΓΜΕ-ΕΟΚ, 1994). -στ συγκεκριμέν τμήμα της Πίνδυ (περιχές Ντραμάλα και Μαυρβύνι) ι φιόλιθι είναι SSZ, όπως αυτί τυ Βύρινυ ( ΙΓΜΕ-ΕΟΚ 1994 ). Ο υψηλός, όμως, βαθμός παραμρφώσεως υψηλής θερμκρασίας, δεν συνέβαλε στ σχηματισμό και τη διατήρηση χρωμιτικών συγκεντρώσεων (ΡΑΣΣΙΟΥ 1990). Η μεθδλγία πυ εφαρμόστηκε, απαιτεί μεγάλ αριθμό γεωχημικών αναλύσεων, υψηλής ακρίβειας και πλύ χαμηλύ ρίυ ανιχνεύσεως. Έτσι είναι αρκετά δύσκλ να εφαρμσθεί, στα πλυάριθμα μικρά φιλιθικά σώματα, πυ είναι εγκατεσπαρμένα στν ελληνικό χώρ. Εδώ πρέπει να σημειωθεί, ότι τ μέγεθς τυ φιλίθυ, δεν είναι κατ' ανάγκη ένδειξη για την ύπαρξη ή μη κιτάσματς χρωμίτη σε αυτό. Για παράδειγμα, τ κίτασμα στ Τσαγκλί, πυ είναι από τα μεγαλύτερα της Ελλάδς, φιλξενείται σε ένα μικρό φιλιθικό τέμαχς. Στόχς της διατριβής αυτής είναι, με τη μελέτη των δύ φιλιθικών σειρών (Τήνυ και Γερανιών) και τη σύγκριση τυς με άλλες τυ Ελληνικύ χώρυ, να συμβάλλει, στη διατύπωση μεθδλγίας έρευνας, για εντπισμό χρωμιτικών κιτασμάτων. Ερευνώνται πετρλγικί και γεωχημικί χαρακτήρες των φιλίθων, ι πίι συνδένται με την παρυσία ή την απυσία χρωμιτικών συγκεντρώσεων. 8

24 Επελέγησαν για τη μελέτη πετρλγικός τύπς τυ υπερβασικύ τμήματς τυ φιλιθικύ τεμάχυς (τεκτνίτης, λερζόλιθς ή χαρζβυργίτης) και χημισμός τυ διάσπαρτυ σπινελλίυ. Μελετήθηκε ακόμη, βαθμός μερικής τήξεως τυ μητρικύ μανδύα, γιατί ελέγχει την απδέσμευση τυ χρωμίυ, άρα και τη δημιυργία συγκεντρώσεων χρωμίτη. Οι χαρακτηριστικές διαφρές των διαγραμμάτων των υπερβασικών πετρωμάτων και των σπινελλίων των δύ περιχών, σε συνδιασμό με την απυσία χρωμιτικών συγκεντρώσεων στα Γεράνια (λερζλιθικύ τύπυ φιόλιθι) και την ύπαρξη εμφανίσεων στην Τήν (χαρζβυργιτικύ τύπυ φιόλιθι), δείχνυν ότι, η μεθδλγία πυ πρτίνεται έχει ερείσματα. Η σύγκριση των φιλίθων πυ μελετήθηκαν, με τα συστηματικότερα μελετημένα συμπλέγματα τυ Βύρινυ και της Δ. Όθρυς, επιβεβαιώνει την ρθότητα της μεθόδυ. Τέλς, στην εργασία καταβάλλεται πρσπάθεια, να αιτιλγηθεί η συνύπαρξη των δύ τύπων φιλίθων (λερζλιθικύ χωρίς χρωμίτη και χαρζβυργιτικύ με χρωμίτη) στν ελληνικό χώρ, από τη Πελαγνική ζώνη και δυτικότερα. Οι φιόλιθι αυτί σχηματίστηκαν ταυτόχρνα, κατά τ Ιυρασικό, στν ίδι χώρ, στν ωκεανό "Υππελαγνικής-Πίνδυ". 9

25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 1. ΟΙ ΑΛΠΙΚΟΙ ΟΦΙΟΛΙΘΟΙ 1.1. Γένεση και τπθέτηση Οι φιόλιθι θεωρύνται τμήματα ωκεάνιυ φλιύ και τυ ανωτέρυ μανδύα, τπθετημένα πάνω στ ηπειρωτικό περιθώρι, με διεργασίες πυ συνδένται με την τεκτνική των πλακών (ANONYMOUS 1972, COLEMAN 1977, Σχ. 1). ν ν τ, νν ν Σχ. 1 : Διαδχικά στάδια σχηματισμύ των φιλίθων, στη μεσωκεάνια ράχη, και τπθετήσεως τυς, πάνω στν ηπειρωτικό φλιό. (COLEMAN, απλπιημέν) Ι. Δημιυργία τάφρυ - έναρξη δημιυργίας νέυ φλιύ (εφελκυσμός). II. Ανάπτυξη ωκεάνιυ φλιύ. III. Εναρξη υπβυθίσεως (συμπίεση). IV-V. Κερματισμός και τπθέτηση τυ ωκεάνιυ φλιύ πάνω στν ηπειρωτικό. 1. Ηπειρωτικός φλιός - 2. Ωκεάνις φλιός 3. Μανδύας Ιζήματα - δ.-φλύσχης,πίθιβηςθ. 1 F" 77! 2Π^1 3(vT7j Η πετρλγική - γεωχημική μιότητα φιλίθων και δειγμάτων νεσχηματισθέντων πετρωμάτων στην ωκεάνια ράχη, είναι τ θεμέλι της απόψεως για τη γένεση των φιλίθων (BRUNN,1959, DERCOURT,1972, ALLEGRE et ai.,1973). Οι μεσωκεάνιες ράχεις και τα ρήγματα μετασχηματισμύ, είναι εκείνα τα γεωτεκτνικά πεδία, με τα πία συνδέθηκε κατ'αρχήν η γένεση των φιλίθων. Σ'αυτά πρστέθηκαν, ζώνες εφελκισμύ στν ηπειρωτικό φλιό (πυ θεωρύνται ωκεανί "εν τη γενέσει"), περιφερειακές λεκάνες και νησιώτικα τόξα (ANONYMOUS, 1972, MIYASHIRO,1973 και 1977, ALLEGRE et al., 1973, CANN.1974, OHNEN- STETTER, 1982, NICOLAS, 1989 ). Ο διαπηρισμός είναι τ κύρι αίτι ανόδυ τυ μανδυακύ υλικύ, ενώ η τπθέτηση των φιλίθων, πάνω στν ηπειρωτικό φλιό, γίνεται σε ζώνες 10

26 συμπιέσεως, στα όρια των πλακών, με εττώθηση (ANONYMOUS, 1972, COLEMAN, 1977, NICOLAS and VIOLETTE, 1982, RABINOVITZ et al., 1984). Διεργασίες πυ λαμβάνυν χώρα στ εσωτερικό τυ μανδύα, συνδένται άμεσα με τ σχηματισμό των φιλίθων. Η γηγενής θερμότητα είναι τ γενεσιυργικό αίτι των φιλίθων (Σχ.2). Η άνδς τυ θερμικύ πεδίυ μέσα στν μανδύα, πρκαλεί τη μερική τήξη τυ και τη δημιυργία τυ μαγματικύ θαλάμυ (CANN, 1974, Σχ.3). Σχ. 2 : Σχηματική παράσταση θερμικής ρής στν μανδύα. Στν ανώτερ μανδύα (Α.Μ) παρατηρείται ανερχόμενη ρή, κάτω από την μεσωκεάνια ράχη (R). Η απόκλιση πρκαλεί την κίνηση των πλακών (NICOLAS 1990). Σχ 3: Σχηματική παράσταση - εγκάρσια τμή μαγματικύ θαλάμυ (ΒΕΒΙΕΝ et ai 1975). Α Μεσωκεάνια ράχη, - Β Μαγματικός θάλαμς, - Γ Μανδύας με μερική τήξη. α Κατείσδυση θαλασσίυ ύδατς. 1. pillow,- 2. δλερίτες,- 3. πλέγμα φλεβών, - 4. ισότρπι γάββρι, 5. εστρωμένι γάββρι και υπερβασικί σωρίτες, - 6. τεκτνίτες. Μέσα στ μαγματικό θάλαμ, λόγω πτώσεως θερμκρασίας και πιέσεως, απτίθενται, κατά σειρά κρυσταλλώσεως: λιβίνης, χρωμίτης, πυρόξενι και άστριι και σχηματίζνται τα βασικότερα μέλη των φιλίθων. Απτέλεσμα των συνθηκών 11

27 "ηρεμίας" είναι σωριτικός ιστός των πετρωμάτων (στρώση, εναλλαγές ρυκτών, επαφές παράλληλες με τη στρώση). Η συνεχής τρφδσία τυ μαγματικύ θαλάμυ με νέ μάγμα, δηγεί στην επανάληψη τυ φαινμένυ και τη δημιυργία των κυκλικών εντήτων, στυς σωρίτες (JACKSON et al., 1975, HARKINS et al., 1980). Τ λιγότερ βασικό υπόλιπ τυ μάγματς, σχηματίζει, πάνω από την ρφή τυ μαγματικύ θαλάμυ, τυς ισότρπυς γάββρυς και τυς πλαγιγρανίτες, τ πλέγμα των διαβασικών φλεβών και, τέλς, στν ωκεάνι βυθό, τα έκχυτα πετρώματα (pillow λάβες). Τ δύστηκτ τμήμα τυ μανδύα (λιβίνης, ρθπυρόξενς) δεν τίκεται και απτελεί τυς υπλειμματικύς τεκτνίτες. Ο χαρακτηριστικός ιστός των τεκτνιτών είναι απτέλεσμα της παραμρφώσεως, σε στερεά κατάσταση, κατά την κίνηση των πλακών Στρωματγραφία των αλπικών φιλίθων Χαρακτηριστικό γνώρισμα των φιλίθων αλπικύ τύπυ είναι η κινή εσωτερική τυς στρωματγραφία, όπως αυτή αναγνωρίστηκε στην Penrose Field Conference (ANONYMOUS, 1972). Υπάρχει, δηλαδή, μια σταθερή ακλυθία πετρλγικών τύπων, με γενετική σχέση και διαδχή, πυ φείλεται στ τρόπ σχηματισμύ τυς. Ο COLEMAN (1977) περιγράφει τυς φιλίθυς σαν σύνλ διακριτών βασικών και υπερβασικών πετρωμάτων και απρίπτει την άπψη για χαρτγράφηση τυς, σαν ενιαί σχηματισμό. Η κατά κανόνα συνύπαρξη, αυτών των πετρωμάτων, με διαφρετική λιθλγία, δικαιλγεί τ χαρακτηρισμό "σύμπλεγμα", για τυς αλπικύς φιόλιθυς,. Στ σχήμα 4 φαίνεται η φιλιθική ακλυθία στ χώρ σχηματισμύ της, στη ράχη τυ Ατλαντικύ (AUZENDE et al., 1986). r 2000 ' <»ÛOO f f. ί^;> ì 5000 m\0, V ' ^,,,^' Σχ. 4: Γεωλγική τμή των φιλίθων, εγκάρσια στ ρήγμα Verna τυ Ατλαντικύ, όπως τ χαρτγράφησε Ναυτίλς (AUZENDE, et al. 1986). 1. pillow,- 2. πλέγμα φλεβών,- 3. γάββρι,- 4. σερπεντινίτες. Η συστηματική μελέτη τυ φιλιθικύ συμπλέγματς τυ Τρόδυς της Κύπρυ, έδωσε τ λεπτμερές μντέλ της εσωτερικής στρωματγραφίας των 12

28 αλπικών φιλίέων (και τις συνδεδεμένες με αυτύς μεταλλφρίες), όπως αυτή σήμερα είναι γενικά απδεκτή και φαίνεται στ σχήμα 5 ( ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, 1980). θίι Ιΐΰρες Ανώτερες Πχρα Σμπατή λαβες θειύχα Κατώτερες λά(3ες Γύστ-ημα διαβασιτλών ψλερων Πλαγι^ρανΐτ ες + +»+ + 4' Η Γάββρι ν ν ν, ν Χρωμίτης ν m ν ν ν» ν J^V ν ν 1 j^v ν ν ν V 'Τ* ν ν ν ν ν ^^r ν ν ν ν - ν 0Ê0 ν ν ν ^ ^ ν v v v v v v v v v. V v v. v v v v t f v v v Υπερραιν-ή A m'a ν τ ς α ΐΛΟλυΟια Σχ. 5 : Στρωματγραφική στήλη των αλπικών φιλίθων και ι συνδεδεμένες με αυτύς μεταλλφρίες (ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, 1980) Η παραμόρφωση στυς φιλίθυς Οι φιόλιθι αλπικύ τύπυ, σε αντίθεση με τις εστρωμένες διεισδύσεις, δημιυργύνται σε πεδία δυναμικών διεργασιών, των πίων τα ίχνη είναι ρατά και μετά την τπθέτηση των φιλίθων. Η παραμόρφωση εξαρτάται από πλλύς παράγντες, όπως η θερμκρασία, η πίεση (λιθστατική και πρσανατλισμένη) και η ύπαρξη ρευστής φάσεως. Η σύσταση τυ πετρώματς και η δυνατότητα δημιυργίας ρευστής φάσεως, είναι ι κύριι παράγντες διαφρπιήσεως της μρφής, με την πίαν εκδηλώνεται η παραμόρφωση. Ο NICOLAS (1989) διακρίνει τη διαρκή παραμόρφωση στυς φιλίθυς, σε πλαστική (plastic) και σε υψηλύ ιξώδυς (viscus). Η πλαστική παραμόρφωση συνδέεται με τη κίνηση της λιθόσφαιρας, συνυπάρχει με γρανυλβλαστικύς ιστύς και είναι ένδειξη θερμκρασιών της τάξης C. Η παραμόρφωση υψηλύ ιξώδυς συνδέεται με την κίνηση της ασθενσφαίρας, συνυπάρχει με πικιλβλαστικύς και γρανβλαστικύς ιστύς και είναι ένδειξη υψηλότερων θερμκρασιών ( C). 13

29 Η μελέτη της παραμρφώσεως είναι ένα σημαντικό μέσ για τη μελέτη των φιλίθων. Στα υπερβασικά πετρώματα, κατά την πλαστική παραμόρφωση, δημιυργύνται ι ακόλυθες δμές ( CASSARD, 1980) : - ρυκτλγικές εναλλαγές, φείλνται σε διαχωρισμό, λιγότερ ή περισσότερ σαφή, των ρυκτλγικών φάσεων. Τ πάχς των εναλλαγών κυμαίνεται από 1 έως 5 εκ. Συνηθέστερες είναι ι εναλλαγές λιβίνη - σπινελλίυ στ δυνίτη, άστριυ - πυρξένυ + λιβίνη στ λερζόλιθ και λιβίνη -πυρξένυ στ χαρζβυργίτη και τ λερζόλιθ. - ρυκτλγική φύλλωση, είναι η πλάτυνση των ρυκτών στ επίπεδ Χ-Ψ τυ ελλειψειδύς της παραμρφώσεως - ρυκτλγική γράμμωση είναι η επιμήκυνση ή η διάταξη των ρυκτών κατά τν άξνα Χ τυ ελλειψειδύς. Με τη μελέτη της παραμρφώσεως υψηλής θερμκρασίας στυς φιλίθυς, είναι δυνατό να πρσδιρισθύν, τ όρι λιθσφαίρας - ασθενσφαίρας και πρσανατλισμός τυ πετρλγικύ ΜΟΗΟ (αφύ τ επίπεδ τυ, είναι περίπυ παράλληλ, πρς τ επίπεδ φυλλώσεως - γραμμώσεως, NICOLAS and POIRIER, 1976). Ακόμη η παραμόρφωση δίνει στιχεία για τη δυναμική τυ περιβάλλντς κατά τ σχηματισμό των φιλίθων ( NICOLAS and VIOLETTE, 1982 ). Άμεση εφαρμγή της μελέτης της παραμρφώσεως, γίνεται κατά την έρευνα για τν εντπισμό χρωμιτικών κιτασμάτων, αφύ εκτός από τη γεωλγική δμή της περιχής, η φύλλωση και η γράμμωση μας δίδυν, τη γεωμετρία στ χώρ της χρωμιτικής συγκεντρώσεως (CASSARD, 1980) Κατάταξη των φιλίθων της Μεσγείυ Τα φιλιθικά συμπλέγματα, παρά τα κινά τυς χαρακτηριστικά, παρυσιάζυν πλλές ιδιαιτερότητες, τόσ ως πρς τη σχετική ανάπτυξη των επί μέρυς μελών, όσ και ως πρς τν ιδιαίτερ πετρλγικό τυς χαρακτήρα και χημισμό. Έτσι ι NICOLAS και JACKSON, (1972), αναγνωρίζυν στ χώρ της Μεσγείυ, δυ τύπυς αλπικών περιδτιτών : τυς περιδτίτες της Δυτικής Μεσγείυ με επικράτηση τυ λερζόλιθυ και αυτύς της Ανατλικής Μεσγείυ με επικράτηση χαρζβυργίτη - δυνίτη. Στη συνέχεια ι ROCCI et al., (1975), παρατηρύν διαφρπίηση και στα άλλα πετρώματα των φιλιθικών συμπλεγμάτων και διακρίνυν στην Τηθύ δύ τύπυς φιλιθικών συμπλεγμάτων (Ι λερζλιθικό και II χαρζβυργιτικό), εντπίζντας, μάλιστα, τν Τύπ Ι στη δυτική Μεσόγει και τν Τύπ II στην ανατλική Μεσόγει. Τα κύρια χαρακτηριστικά, των δύ τύπων φιλίθων, φαίννται στν πίνακα V. 14

30 ΠΙΝΑΚΑΣ V ΟΦΙΟΛΙΘΟΙ ΤΗΣ ΤΗΘΥΟΣ (ΠΕΤΡΟΛΟΠΚΗ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ) Μανδυακή σειρά Τεκτνίτες Μαγματική σειρά Σωρίτες Ζώνη Μεταβάσεως Γάββρι Πλαγιγρανίτες Υττηφαιστίτες Ηφαιστίτες ΤΥΠΟΣ Ι Πλαγικλαστικί λερζόλιθι, Πλαγικλαστικί χαρζβυργίτες Λερζόλιθι Τρκτόλιθι Γάββρι με κλινπυρόξενυς (σιδηργάββρι) (σπάνιι) Φλέβες (σπάνιες), Συμπαγείς θλεϊτικί δλερίτες Θλεΐτες με λιβίνη ΤΥΠΟΣ II Χαρζβυργίτες Δυνίτες Χρωμιτίτες Λερζόλιθι Βερλίτες Δυνίτες Χρωμιτίτες Πυρξενίτες Νρίτες Ολιβινικί γάββρι Διρίτες (σπάνιι) Σμήνς φλεβών, καλά αναπτυγμέν, συχνά ασβεσταλκαλικής συστάσεως Θλεΐτες με χαλαζία Ανδεσίτης Πηγή: ROCCIetal., 1975 Αργότερα ι OHNENSTETTER, (1987) και OHNENSTETTER et al., (1987) δέχνται, ως κύρι χαρακτηριστικό γνώρισμα, για τν διαχωρισμό και την κατάταξη των φιλιθικών συμπλεγμάτων, τν πλέν αλκαλικό χαρακτήρα των κλινπυρξένων, στν Τύπ Ι, σε σχέση με αυτύς τυ Τύπυ II (υψηλότερη περιεκτικότητα σε Ti, AI, Na) 15

31 Τέλς, NICOLAS, (1990) ανακεφαλαιώνντας, παρυσιάζει τη διαφρπίηση των δύ τύπων των αλπικών φιλίθων, δίδντας τις στρωματγραφικές στήλες τυ σχήματς 6. Σχ. 6: Στρωματγραφικές στήλες φιλιθικών συμπλεγμάτων της Τηθύς (NICOLAS 1990). Ι Δυτικής Μεσγείυ ή λερζλιθικός τύπς II Ανατλικής Μεσγείυ ή χαρζβυργιτικός τύπς 1. Pillow, - 2. Πλέγμα φλεβών, - 3. ίσότρπι γάββρι, - 4. Βερλίτης (διείσδυση), - 5. Μυλνίτης βάσης, - 6. Εστρωμένι γάββρι, - 7. Δυνίτης, - 8. Χαρζβυργίτης, - 9. Λερζόλιθς, -10. Βασικές φλέβες. 16

32 1.5. Οφιόλιθι τυ Ελληνικύ χώρυ Τπθέτηση και γεωγραφική τυς κατανμή Οι φιόλιθι τυ ελληνικύ χώρυ παρυσιάζυν τη μεγαλύτερη ανάπτυξη τυς, στις ενδιάμεσες - μεταβατικές ζώνες των Ελληνίδων (Υππελαγνική και Αξιύ, AUBOUIN et al., 1970, ΜΑΡΑΤΟΣ, 1972, CELET et al., 1979). Στις ζώνες αυτές παρυσιάζνται ως πλήρη φιλιθικά συμπλέγματα, συνήθως όμως, είναι διαμελισμένα). Η γένεση τυς συνδέθηκε, με την ύπαρξη Μεσζωικών ωκεανών, ανατλικά (Αξιύ) και δυτικά (Πίνδυ -Υππελαγνικής), της Πελαγνικής ζώνης (VERGELY, 1977). Σε φάσεις πυ ακλύθησαν την ωκεάνια διεύρυνση, τμήματα φιλίθων "μετανάστευσαν" και βρίσκνται σήμερα επωθημένα με μρφή καλυμμάτων, πάνω στυς σχηματισμύς άλλων ζωνών ( Πίνδυ, Πελαγνικής. Σχ.7) Η τπθέτηση των ελληνικών φιλίθων έλαβε χώρα κατά τ Ιυρασικό - Κρητιδικό, (RENZ.1955, BRUNN, 1956, ΜΑΡΑΤΟΣ, 1972, SPRAY and RODDICK, 1980, ROBERTSON and DIXON, 1984, SMITH and SPRAY, 1984, JONES and ROBERTSON, 1991, ΠΗ-PIPER και PIPER.1991, ΣΙΔΕΡΗΣ.1993, ROBERTSON, 1994, ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΠΩΤΟΥ και ΠΗ-PIPER, 1995) ενώ, τυλάχιστν για τ Βύριν, τ διάστημα αυτό περιρίζεται, αφύ τ σύμπλεγμα καλύπτυν με επίκλυση, Ανω- Ιυρασικί ασβεστόλιθι (Κιμμερίδι, ΜΑΥΡΙΔΗΣ.1980). Ενώ για την Εύβια, την Κρήτη και τα Δωδεκάνησα, η τπθέτηση συνεχιζόταν μέχρι τ Κρητιδικό (ΚΟΕΡΚΕ et al.,1985, ROBERTSON, 1990, ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΠΩΤΟΥ, 1991). Η επωθητική κίνηση των φιλίθων της Υππελαγνικής συνεχίζεται, τυλάχιστν μέχρι τ τέλς τυ Ηωκαίνυ, αφύ στην Πίνδ, τ φιλιθικό σύμπλεγμα επίκειται τυ Ηωκαινικύ φλύσχη. Εκτός από τα μεγάλα φιλιθικά συμπλέγματα (Πίνδυ, Βύρινυ, Όθρυς, Δ.Χαλκιδικής και Εύβιας), υπάρχυν στν Ελληνικό χώρ, σχετικά μικρές εμφανίσεις φιλιθικών πετρωμάτων, πυ είναι εγκλωβισμένες ή υπέρκεινται σχηματισμών παλαιτέρων τυ Μεσζωικύ. Σε πλλές από τις εμφανίσεις αυτές (Βυρσίνης Ρδόπης, Νιγρίτας, Γματίυ Χαλκιδικής κ.α.) απδίδεται Πραλπική-Παλαιζωική ηλικία, αφύ ι φιόλιθι αυτί θεωρύνται συμπτυχωμένι με τα φιλξενύντα πετρώματα (HIESSLEITNER,1951, KOCKEL et al., 1977, DIXON and ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ, 1984). Για την ηλικία των τεμαχών αυτών διατυπώννται, σήμερα, επιφυλάξεις. Ετσι για τυς "μεταμρφωμένυς - συμπτυχωμένυς" φιλίθυς τυ Βερτίσκυ, πυ εθεωρύντ μέχρι τώρα Παλαιζωικί, αμφισβητείται πλέν η ηλικία αυτή (ΝΤΑΜΠΙΤΖΙΑΣ, 1982, ΚΟΥΓΚΟΥΛΗΣ και άλλι, 1989). 17

33 Σχ. 7 : Ελληνικί φιόλιθι και γεωτεκτνικές ζώνες: Εξωτερικές Ελληνίδες Ι. Παξών, - II. Ιόνις, - III. Γάβρβ, - IV. Πίνδυ, - V. Παρνασσύ. Μεταβατικές ζώνες VI. Βιωτική, - VII. Υππελαγωνική, -VIII. Πελαγωνική, - IX. Αξιύ (α.αλμωττία β. Πάικ γ. Παινία), - Χ. Περιρδτπκή. Εσωτερικές Ελληνίδες XI. Σερβμακεδνική, - XII. Ρδόπη, - XIII. Αττικκυκλαδική. Οφιόλιθι 1. Πίνδς,- 2. Βύρινς,- 3. Πελαγωνική,- 4. Αλμωπία, 5.- Δ. Χαλκιδική,- 6. Νιγρίτα - 7. Γμάτι,- 8. Ρδόπη,- 9. Οθρυς,-10. Εύβια, Σκύρς,-12. Λέσβς,-13. Αργλίδα,-14. Κρήτη,-15. Κάρπαθς,Ρόδς, 16. ΓΕΡΑΝΙΑ, ΤΣΙΚΝΙΑΣ ΤΗΝΟΥ. 18

34 Ειδικότερα, για τυς φιόλιθυς της Πελαγνικής ζώνης και των εξωτερικών ζωνών, δηλαδή τυς φιόλιθυς πυ έχυν πρέλευση από τν ωκεανό «Πίνδυ - Υππελαγνικής», αναφέρνται τα παρακάτω: Οι SMITH et al., (1975), βασιζόμενι στη μελέτη της πτυχώσεως στα φιλιθικά πετρώματα της Δ. Όθρυς, δέχνται μια αρχική κίνηση τπθετήσεως των σχηματισμών της περιχής πρς ΑΒΑ. Η συμπιεστική τεκτνική τυ Ηωκαίνυ συνέβαλε, στη συνέχεια, στην επώθησή τυς πρς τα δυτικά πάνω στ φλύσχη της Πίνδυ. Οι NAYLOR και HARLE,(1977), μετά από μελέτη των δμών, στυς σχηματισμύς της βάσεως των φιλίθων τυ ΒΑ περιθωρίυ τυ Βύρινυ και στα κλαστικά ιζήματα, πυ παρεμβάλλνται στυς υπκείμενυς των φιλίθων Τριαδικό- Ιυρασικύς ασβεστόλιθυς, δέχνται κίνηση τυ φιλιθικύ συμπλέγματς τυ Βύρινυ πρς ΒΑ. Στ ίδι συμπέρασμα καταλήγει WRIGHT,(1986), μελετώντας τις δμές υψηλής θερμκρασίας στυς τεκτνίτες τυ Βύρινυ. Στην Πίνδ, η καλυμματική σχέση, των φιλίθων με τν Ηωκαινικό φλύσχη, συνέβαλε ώστε να διαμρφωθεί η άπψη, ότι η κίνηση πρς τα δυτικά, είναι η μναδική στ σύμπλεγμα. Όμως η ΡΑΣΣΙΟΥ,(1990), παρατηρεί ότι στυς περιδτίτες της Ντραμάλας, υπάρχυν εσωτερικές λισθήσεις (παράλληλες κατά κανόνα με τ επίπεδ τπθετήσεως), πυ κλίνυν πρς τα ΝΔ, όπως και στ Βύριν. Οι ROBERTSON et al.,(1991), δέχνται ότι και στη Πίνδ υπάρχυν δμές υψηλής θερμκρασίας, πυ έχυν διεύθυνση, όμια με αυτήν των αντιστίχων τυ Βύρινυ. Εξ αυτύ συμπεραίνυν και για τυς φιόλιθυς της Πίνδυ, μια αρχική κίνηση πρς τα ΒΑ. Με βάση τα παραπάνω, SMITH,(1993), στ μντέλ τυ για τη γένεσητπθέτηση των Ελληνικών φιλίθων, δέχεται (για αυτύς πυ βρίσκνται δυτικά της Πελαγνικής) ότι δημιυργήθηκαν κατά τ Μεσζωικό, εξωτερικά της Πελαγνικής ζώνης και ότι τπθετήθηκαν κατ' αρχήν πρς ΒΑ. Τυς φιόλιθυς αυτύς πρσδιρίζει με τν όρ "Δυτικί Ελληνικί Οφιόλιθι". Ο όρς αυτός δεν κρίνεται δόκιμς, αφύ είναι δυνατόν, να πρκαλέσει σύγχιση, με τν καθιερωμέν όρ "Οφιόλιθι Δυτικής και Ανατλικής Μεσγείυ" Κατάταξη των ελληνικών φιλίθων Οι ROCCI et al., (1975) και NICOLAS and JACKSON, (1972), δέχνται ότι, ι δύ τύπι φιλίθων (λερζλιθικός και χαρζβυργιτικός) της Τηθύς, συνυπάρχυν στν Ελληνικό χώρ. Επειδή, κατά τυς ίδιυς συγγραφείς, η ύπαρξη χρωμιτικών κιτασμάτων συνδέεται μόν με τν Τύπ II (Ανατλικής Μεσγείυ), ενώ αυτά απυσιάζυν από τν Τύπ Ι (Δυτικής Μεσγείυ), κρίνεται σκόπιμ, με βάση τα βιβλιγραφικά δεδμένα, να γίνει μια πρσπάθεια κατατάξεως των ελληνικών φιλιθικών συμπλεγμάτων στυς δυ τύπυς. 19

35 Τ σύμπλεγμα τυ Βύρινυ παρυσιάζει όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά των φιλίθων της Ανατλικής Μεσγείυ (MOORES, 1969, HARKINS et al., 1980, ΡΑΣΣΙΟΥ,1981 και πρόσφατα PEARCE,1994), με μόνη απόκλιση την μικρή ανάπτυξη των pillow λαβών, πυ είναι πλύ πιθανόν να είναι καλυμμένες ή να έχυν διαβρωθεί. Οι φιόλιθι τυ ανατλικύ περιθωρίυ τυ Αξιύ (Γευγελή- Δ.Χαλκιδική) θεωρύνται, με βάση τ χημισμό των λαβών τυς, μικτό σύμπλεγμα με σταδιακή μετάβαση από τν Τύπ Ι (ΒΔ, περιχή Γευγελή), στν Τύπ II (ΝΑ, περιχή Σιθωνίας, HAENEL-REMY and ΒΕΒΙΕΝ, 1985). Οι περισσότερες γνωστές εμφανίσεις χρωμίτη της περιχής, βρίσκνται στ ΝΑ τμήμα των φιλίθων, στην περιχή της Χαλκιδικής. Για τ φιλιθικό σύμπλεγμα της Πίνδυ, υπάρχυν ακόμα ρισμένα αδιευκρίνιστα σημεία. - η περιχή Ντραμάλας - Αώυ - Κρανιάς (νότι τμήμα τυ μεγάλυ υπερβασικύ όγκυ της Πίνδυ) απτελείται από τεκτνίτες, χαρτζβυργίτεςδυνίτες (ΡΑΣΣΙΟΥ, 1990, ΜΙΓΚΙΡΟΣ, 1990). - τα υπηφαιστειακά ηφαιστειακά πετρώματα της περιχής Περιβλιύ Αβδέλλας παρυσιάζυν τάση, τόσ θλεϊκή με λιβίνη, όσ και ασβεσταλκαλική (CAPERDI et al.,1982). - αναφέρεται επίσης η ύπαρξη στ Σμόλικα λερζλίθων (TERRY, 1974) των πίων, τόσ η ανάπτυξη, όσ και η φύση (τεκτνίτες ή σωρίτες) δεν έχυν διευκρινισθεί. - ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ,(1988), διευκρινίζει ότι, στη Πίνδ ι MORB λάβες απτελύν τμήμα τυ melange, πυ υπόκειται των φιλίθων ή συνυπάρχυν με τυς υπκείμενυς των φιλίθων, τριαδικύς ασβεστόλιθυς, Αντίθετα ι ΙΑΤ λάβες, απτελύν τα έκχυτα μέλη τυ φιλιθικύ συμπλέγματς. - ι PEARCE et al.,(1984) και PEARCE (1994), δέχνται, ότι στην Πίνδ υπλειμματικός μανδύας είναι, εν μέρει χαρζβυργιτικός και εν μέρει λερζλιθικός και ότι, τα έκχυτα πετρώματα παρυσιάζυν τάση, τόσ MORB όσ και ΙΑΤ. Φαίνεται λιπόν ότι, στην Πίνδ, συνυπάρχυν ι δύ τύπι φιλίθων, χωρίς να έχει γίνει, μέχρι τώρα, ριθέτηση τυς. Στ Μαυρβύνι, τ Μεσβύνι και τη Ντραμάλα (ΝΑ τμήμα τυ φιόλιθυ), υπάρχει τύπς II. Αντίθετα δυτικά της Ντραμάλα (ΡΑΣΣΙΟΥ,πρσωπική πληρφρία) καθώς και στ Σμόλικα (Βόρει τμήμα τυ συμπλέγματς), υπάρχει λερζόλιθς. Η απυσία αξιόλγων κιτασμάτων χρωμίτη στην περιχή Ντραμάλας, όπυ ι φιόλιθι είναι Τύπυ II, απδίδεται από την ΡΑΣΣΙΟΥ,(1990 και 1994) στην πιθανή καταστρφή, λόγω έντνης τεκτνικής παραμρφώσεως, των χρωματικών συγκεντρώσεων πυ είχαν δημιυργηθεί. 20

36 Τ φιλιθικό σύμπλεγμα της Όθρυς Α τυλάχιστ στ δυτικό τμήμα της περιχής, όπυ η μεγάλη ανάπτυξη των υπερβασικών πετρωμάτων, χαρακτηρίζεται Τύπυ Ι (Δυτικής Μεσγείυ), με τεκτνίτες λερζλίθυς (ΡΑΣΣΙΟΥ και ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ.1990, PEARCE étal., 1984, PEARCE, 1994). Τόσ τ σωριτικό τμήμα όσ και τ υπηφαιστειακό, είναι πλύ περιρισμένα (COURTIN, 1977, FERRIERE, 1982). Οι λάβες παρυσιάζυν πικιλία συστάσεως (FERRIERE, 1982, ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ και άλλι, 1988) και μεταξύ αυτών υπάρχυν λάβες θλεϊκής συστάσεως με λιβίνη. Οι PEARCE et al.,(1984) δέχνται για την (Δυτική) Όθρυ, ότι πρόκειται γιά λερζλιθικύ τύπυ υπλειμματικό μανδύα με λάβες MORB, άρα καθαρά σύμπλεγμα Δυτικής Μεσγείυ (Τύπυ Ι). Γεννήθηκε λιπόν τ ερώτημα, πώς ένα θεωρητικά στείρ σύμπλεγμα Τύπυ Ι, έδωσε γένεση στα μεγάλα κιτάσματα χρωμιτών (στ Τσαγκλί και στ Δμκό). Οι ΡΑΣΣΙΟΥ και ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ. (1990 και 1994) δίδυν την απάντηση, συνδέντας τις χρωμιτικές εμφανίσεις και τα κιτάσματα της περιχής με τεκτνικό λέπς, πυ απτελείται κύρια από χαρζβυργίτη - δυνίτη και υπόκειται τυ μεγάλυ λερζλιθικύ όγκυ της περιχής. Εξ άλλυ PEARCE, (1994), αναφέρει την ύπαρξη τμημάτων φιλίθων πυ δεν έχυν πρέλευση MORB. Οι ΠΥΡΠΩΤΗΣ και άλλι, (1993) αναφέρυν την ύπαρξη λερζλίθων και χαρζβυργιτών στην περιχή Δαφνσπηλιά - Κέδρς στην ΒΔ Όθρυ. Τέλς ι ΠΗ-PIPER και ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΠΩΤΟΥ, (1993), για τυς φιλίθυς πυ βρίσκνται μέσα στ φλύσχη, στην περιχή Κερασιές-Μηλιά, δέχνται χημισμό ΙΑΤ και πρέλευση από τ φιλιθικό σύμπλεγμα της Δυτικής Όθρυς. Για τ σύμπλεγμα της Εύβιας δεν υπάρχυν επαρκή στιχεία. Ο ΔΗΜΑΚΟΣ,(1991 και 1993), αναφέρει την ύπαρξη χαρζβυργιτών και λερζλίθων καθώς και χρωμπλύσιυ και αργιλπλύσιυ χρωμίτη. Κατά τυς ΣΙΜΑΝΤΩΦ and BERTRAND, (1987), ι λάβες πυ συνδένται άμεσα με τα υπερβασικά πετρώματα είναι χαμηλύ Ti, ενώ ι πρ-φιλιθικές λάβες είναι πλύσιες σε Ti. Οι φιόλιθι της Αργλίδας, με βάση τα στιχεία πυ παραθέτει ΦΩΤΙΑΔΗΣ, (1986), απτελύν και αυτί σύμπλεγμα Τύπυ Ι (λάβες πλύσιες σε Ti). Ο ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΠΩΤΟΥ,(1990), για τυς ίδιυς σχηματισμύς δέχεται, ότι τα έκχυτα τυ φιλιθικύ συμπλέγματς της Κεντρικής Αργλίδας, παρυσιάζυν πράγματι υψηλές περιεκτικότητες σε Ti, αλλά παράλληλα ότι, υπλειμματικός μανδύας είναι χαρζβυργίτης. Ο ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΠΩΤΟΥ,(1990), για τ φιλιθικό melange της Αγγελώνας (στη Λακωνία), αναφέρει ότι, τα υπερβασικά πετρώματα της περιχής είναι χαρζβυργίτες υψηλύ βαθμύ μερικής τήξεως. 21

37 Οι ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΠΩΤΟΥ,(1993), και ΚΟΕΡΚΕ et al.,(1985), χαρακτηρίζυν ως λερζλιθικής συστάσεως τυς φιλίθυς της Κρήτης και χαρζβυργιτικής τυς αντίστιχυς της Καρπάθυ και της Ρόδυ. Οι ΤΣΙΚΟΥΡΑΣ και άλλι,(1994), αναφέρυν, για τη Λέσβ, την ύπαρξη λαβών MORB, με τάση τόσ WPB όσ και ΙΑΤ. Συνδέυν τις πρώτες (WPB) με τυς Τριαδικύς σχηματισμύς της ανατλικής Τιθύς, ι πίι πρέρχνται από βαθειά ρηξιγενή ζώνη σε πρϋπάρχντα ωκεανό ή σε περιφεριακή λεκάνη. Τ δεύτερ τύπ (ΙΑΤ) συνδέυν με τα έκχυτα των Ιυρασικών φιλίθων της ΒΑ Ελλάδας. 22

38 2. Ol ΧΡΩΜΙΤΕΣ ΤΩΝ ΑΛΠΙΚΩΝ ΟΦΙΟΛΙΘΩΝ Ο χρωμίτης ανήκει στην μάδα των σττινελλίων, ρυκτών με γενικό χημικό τύπ R R + + 0, όπυ R +++ και R ++, αντίστιχα τρισθενή και δισθενή κατιόντα μετάλλων. Συνηθέστερα τρισθενή κατιόντα στυς σπινελλίυς είναι τα AI, Fe, Cr και δισθενή τα Fe, Mg, Mn. Ολα τα ρυκτά της μάδας κρυσταλλύνται στ κυβικό σύστημα και δημιυργύν ισόμρφες παραμίξεις σε πιεσδήπτε αναλγίες. Η κατάταξη των σπινελλίων, με βάση τ χημισμό τυς, έγινε με τ τριγωνικό διάγραμμα AI, Fe, Cr τυ STEVENS,(1944). Οι τρεις ισόμρφες σειρές χαρακτηρίζνται ως σπινελλίυ (A^OßMgO), μαγνητίτη (Fe203FeO) και χρωμίτη (Cr Fe0). Στυς αλπικύς φιλίθυς με τν όρ "στπνέλλις" χαρακτηρίζεται τ επυσιώδες πετργενετικό ρυκτό τυ τύπυ R2O3RO, ανεξάρτητα από την πστική συμμετχή των κατιόντων. Τα ακραία μέλη των ισόμρφων σειρών (εκτός από τν μαγνητίτη) σπάνια συναντώνται στη φύση. Τ ρυκτό έχει συνήθως τη σύσταση (Cr,Fe,AI) (Mg,Fe)0. Ως χρωμιτίτης ή μετάλλευμα χρωμίτη χαρακτηρίζεται τ πέτρωμα πυ περιέχει τ παραπάνω ρυκτό σε αναλγία, κατ' όγκν, μεγαλύτερη από 5% Η γένεση των κιτασμάτων χρωμίτη Η κλασματική κρυστάλλωση τυ μάγματς, είναι πρωταρχικός παράγντας σχηματισμύ χρωμιτικών συγκεντρώσεων. Πλλές πρσπάθειες έγιναν τα τελευταία χρόνια, για τη σχεδίαση ενός μντέλυ, πυ να απδίδει τη γένεση των χρωμιτιτών και να είναι πρσαρμσμέν στην τεκτνική των πλακών και τ σχηματισμό των φιλίθων. Ο DICKEY,(1975), βασισμένς στην άπψη ότι, η κλασματική κρυστάλλωση δηγεί στ σχηματισμό των σωριτικών πετρωμάτων και των χρωμιτιτών (GREENBAUM,1972) και στις παρατηρήσεις τυ, στ φιλιθικό σύμπλεγμα τυ Τρόδυς της Κύπρυ, πρότεινε σχετικό μντέλ (σχ.8) 200 μ. Σχ. 8 : Η υπόθεση της "καταβύθισης" των χρωμιτών μέσα στυς τεκτνίτες (DICKEY 1975) 1. Χαρζβυργίτης, - 2. Χρωμίτης, - 3. Δυνίτης, - 4. Σωρίτες. Ι h CE3 2 Ε3 3 E±H 4 23

39 Με αυτό πρσπάθησε να ερμηνεύσει την παρυσία των χρωμιτικών συγκεντρώσεων, μέσα στυς χαρζβυργίτες των τεκτνιτών, με την παραδχή της "καταβυθίσεως" των χρωμιτιτών, πυ δημιυργήθηκαν στη βάση τυ μαγματικύ θαλάμυ. Τα αδύνατα σημεία της απόψεως αυτής, τα πία επισημαίνυν ι THAYER et al.,(1979) και ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ,(1983), είναι: -δεν είναι δυνατόν, να εξηγηθεί η καταταβύθιση, χρωμιτιτών ταυτόχρνης γενέσεως αλλά διαφρετικών διαστάσεων, στ ίδι βάθς μέσα στ χαρζβυργίτη. - δεν είναι δυνατόν, να εξηγηθεί η καταβύθιση χρωμιτικών σωμάτων τύπυ «κατά πλάκας» (ι πίι παρυσιάζυν μικρή διαφρά ειδικύ βάρυς από τ χαρζβυργίτη), έχντας διατηρήσει τ χαρακτήρα «κατά πλάκας» (Schlieren). - τ χρωμιτικό μετάλλευμα για τν ίδι λόγ πυ βυθίζεται μέσα στ χαρζβυργίτη, θα έπρεπε να διαπερνά και τ δυνιτικό περίβλημα τυ. - εφόσν γίνει δεκτή, η ταυτόχρνη και κάτω από τις ίδιες συνθήκες, γένεση των χρωμιτικών σωμάτων ενός φιλιθικύ συμπλέγματς, (στη βάση τυ μαγματικύ θαλάμυ), δεν είναι δυνατόν να δικαιλγηθεί διαφρετικός χημισμός, πυ συχνά παρατηρείται στ ίδι φιλιθικό σύμπλεγμα, ανάμεσα στυς χρωμιτίτες των χαρζβυργιτών και τυς χρωμιτίτες της ζώνης μεταβάσεως (βλ. Τρόδς, ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ, 1983). Η αδυναμία τυ μντέλυ τυ DICKEY,(1975), να ερμηνεύσει την παρυσία των χρωμιτικών σωμάτων μέσα στυς τεκτνίτες, συνέβαλε στη διατύπωση της απόψεως περί σχηματισμύ των χρωμιτιτών, στη θέση πυ βρίσκνται. Ο GASS,(1979), με βάση τ μντέλ των πλλαπλών μαγματικών θαλάμων τυ ALLEN,(1975), διατύπωσε την άπψη ότι χρωμιτίτης, μαζί με τ δυνίτη, απτελύν τ πρώτ υλικό, πυ απτίθεται μέσα στις διόδυς, κατά την άνδ τυ μάγματς, πρς τ μαγματικό θάλαμ. Μέσα στ θάλαμ σχηματίζνται, μαζί με τυς σωρίτες, τα συνδεδεμένα με αυτύς μικρά κιτάσματα χρωμίτη. Η ύπαρξη πλλαπλών μαγματικών θαλάμων, πρϋπθέτει την ύπαρξη πλλαπλών διόδων τρφδσίας, άρα και τη δυνατότητα δημιυργίας πλλών ανεξαρτήτων κιτασμάτων χρωμίτη, μέσα στ χαρζβυργίτη. Ο JUTEAU,(1974), αναφέρει τη δυνατότητα σχηματισμύ των κιτασμάτων χρωμίτη, μέσα στις διόδυς, κατά την πρεία τυ μάγματς πρς τ μαγματικό θάλαμ, και απδίδει τη δημιυργία τυ μεταλλεύματς τύπυ Schlieren στην παραμόρφωση λόγω ρής, κατά την άνδ. Οι LAGO et al.,(1981) πρσπαθύν να απδώσυν τυς μηχανισμύς δημιυργίας των διόδων, την κίνηση τυ μάγματς και την απόθεση τυ χρωμίτη, περιγράφντας τα παρακάτω διαδχικά φαινόμενα (σχ.9) : - δημιυργία κατακλάσεως από διάταση. - διεύρυνση της κατακλάσεως τπικά, λόγω τεκτνικών αιτίων, και δημιυργία, 24

40 πρδευτικά, κιλότητς πλάτυς μερικών μέτρων και ύψυς μέχρι εκατντάδων μέτρων. Σχ. 9: Γεωμετρία κατακλάσεως από διάταση (Ι) και κίνηση ανερχόμενυ τήγματς εντός αυτής, με απόθεση χρωμίτη (II), LAGO et al., 1981). - είσδ τυ μάγματς στη διευρυμένη κιλότητα, μέσα στην πία δημιυργείται περιστρφική ρή, πυ διατηρείται από τη διαφρά θερμκρασίας (της τάξεως των C), ανάμεσα στ μάγμα και τίχωμα της κιλότητας. - κατά την περιστρφική ρή, μέσα στην κιλότητα, ι κόκκι σπινελλίυ συγκρύνται μεταξύ τυς και δημιυργύν συσσωματώματα, τα πία απχωρίζνται από τ υπόλιπ υλικό και απθέτνται. - ανάλγα με τη σύσταση τυ μάγματς και τις φυσικχημικές συνθήκες, πυ επικρατύν μέσα στην κιλότητα, λιβίνης και σπινέλλις απθέτνται σε διαφρετικές πσότητες, δίνντας τυς διάφρυς τύπυς και πιότητες χρωμιτίτη (συμπαγής, λεπαρδάλεως, διάσπαρτς). Οι διεργασίες αυτές λαμβάνυν χώρα, στις μεσωκεάνιες ράχες ή σε κέντρα διευρύνσεως περιφερειακών λεκανών, σε επίπεδα παράλληλα πρς τ αξνικό επίπεδ της διευρύνσεως. Κατά τη σταδιακή απμάκρυνση τυς, (λόγω σχηματισμύ νέυ φλιύ), από τη θέση στην πία δημιυργήθηκαν, τα χρωμιτικά σώματα (και τ περιβάλλν τυς) υφίστανται παραμένυσα παραμόρφωση, λόγω λισθήσεως, με απτέλεσμα να λεπταίννται και να επιμηκύννται, παράλληλα πρς τν L-. Ταυτόχρνα πρσανατλίζνται, πάνω στ επίπεδ φυλλώσεως και λισθήσεως (S-, Σχ.11). Ετσι τα κιτάσματα, πυ, κατά τη γενεσή τυς, ήταν ασύμφωνα πρς τις δμές τυ ξενιστή χαρζβυργίτη, σταδιακά, είναι δυνατόν να επαναπρσανατλιστύν, παράλληλα πρς αυτές, και να εξελιχθύν σε παρασύμφωνα και σύμφωνα (CASSARD, 1980, CASSARDetal.,1981). 25

41 X_ A_* y, Σχ. 10 : Γένεση και εξέλιξη των χρωμιτικών κιτασμάτων (CASSARD et al.,1982, LAGO et al,1982) α. μεσωκεάνια ράχη, - β. μαγματικός θάλαμς, - γ. Moho, - δ. εστρωμένι γάβ'βρι - ε. δυνίτης, - ζ. χρωμιτίτης, - η. χαρζβυργίτης, - θ. ασθενόσφαιρα, - ι. λιθόσφαιρα! - κ. φύλλωση, - λ. επίπεδ λισθήσεως, - μ. σύμφωνα χρωμιτικά σώματα, - ν. ασύμφωνα χρωμιτικά σώματα Χημισμός και περιβάλλν σχηματισμύ χρωμιτιτών Οι LEBLANC και VIOLETTE, (1983), δέχνται, για τις εμφανίσεις και τα κιτάσματα της Νέας Καληδνίας και των Φιλλιττίνων, άμεση σχέση της συστάσεως τυ χρωμίτη, με τ περιβάλλν σχηματισμύ των φιλίθων. Έτσι δέχνται ότι, ι πλύσιι σε χρώμι χρωμιτίτες, δημιυργύνται σε μεγαλύτερα βάθη, κντά στη μεταβατική ζώνη λερζλίθων-χαρζβυργιτών (Acoje - Φιλιππίνων) ή σε χαρζβυργίτη με τάση λερζλίθυ (Tiebaki - Νέας Καληδνίας). Αντίθετα, πλύσιι σε αργίλι χρωμιτίτες, πυ δημιυργύνται σε μικρότερα βάθη, αμέσως μετά κάτω από τ πετρλγικό Moho, μέσα σε υπλειμματικύς χαρζβυργίτες - δυνίτες (Coto - Φιλιππίνων, Massif du Sud - Ν. Καληδνίας). Συνδυάζντας τα παραπάνω με την άπψη των NICOLAS και VIOLETTE, (1982), ότι ι λιγότερ διαφρπιημένι περιδτίτες (λερζόλιθι) εντπίζνται σε παραριζόντια κινύμεν μανδύα, ενώ ι υπλειμματικί δυνίτες - χαρζβυργίτες σε ζώνη παρακατακόρυφυ διαπηρισμύ, ι LEBLANC και VIOLETTE, (1983), συσχετίζυν τ χημισμό των χρωμιτιτών και με τις παραπάνω δμές και δέχνται : 26

42 - κιτάσματα πλύσιυ σε χρώμι χρωμιτίτη, βαθύτερα κντά στ λερζόλιθ ή σε χαρζβυργίτη με τάση λερζλιθική, σε τταραριζόντια κινύμεν μανδύα. - κιτάσματα πλύσιυ σε αργίλι χρωμιτίτη, σε μικρότερ βάθς, σε υπλειμματικύς χαρζβυργίτες - δυνίτες, σε ζώνες παρακατακόρυφυ διαπυρισμύ. Οι ίδιι συγγραφείς, δεν παραλείπυν να συνδέσυν, τ χημισμό τυ χρωμιτίτη, με τ βαθμό μερικής τήξεως τυ μανδύα και με τις διεργασίες σχηματισμύ και κρυσταλλώσεως τυ μάγματς, και δέχνται ότι, τα διαφόρυ χημισμύ χρωμιτικά σώματα δημιυργύνται από διαφρετικό μητρικό μάγμα (διαφρετικύ βαθμύ μερικής τήξεως). Αντίθετς με τ χημισμό τυ σπινελλίυ των χρωμιτιτών, παρυσιάζεται χημισμός τυ διάσπαρτυ σπινελλίυ μέσα στν περιδτίτη (LEBLANC et al., 1980). Σύμφωνα με τυς συγγραφείς, αριθμός χρωμίυ στ σπινέλλι αυξάνει σημαντικά, ενώ αριθμός μαγνησίυ μειώνεται ελάχιστα, στα στρωματγραφικά ανώτερα μέλη των τεκτνιτών Εμφανίσεις και κιτάσματα χρωμίτη στν Ελληνικό χώρ. Ο σπινέλλις είναι σύνηθες επυσιώδες πετργενετικό ρυκτό των υπερβασικών πετρωμάτων και δημιυργεί συχνά μέσα σ'αυτά συγκεντρώσεις (χρωμιτίτης), πυ μπρεί να είναι και μνόμικτες (συμπαγής χρωμίτης). Η μεγάλη αντίσταση τυ ρυκτύ στη διάβρωση και την εξαλλίωση, συμβάλλει ώστε ι μικρσυγκεντρώσεις να διατηρύνται και να πρκαλύν τ ενδιαφέρν, λόγω των μεταλλικών ιδιτήτων τυ ρυκτύ. Ετσι ι φιόλιθι, και ιδιαίτερα, τα τμήματα τυς πυ περιέχυν δυνίτες, έχυν υπστεί έντνα, την επέμβαση των μεταλλευτών. Οι περισσότερες από τις γνωστές εμφανίσεις χρωμίτη, απτέλεσαν στ παρελθόν αντικείμεν εξρύξεως, παρά τις πλύ μικρές διαστάσεις τυς και δεν μπρεί, σήμερα, να γίνεται λόγς για ικνμική αξιπίηση τυς. Τρία είναι τα κιτάσματα στν ελληνικό χώρ, τα πία μπρεί να απτελέσυν αντικείμεν αυττελύς μεταλλευτικής δραστηριότητς με τις σημερινές ικνμτεχνικές συνθήκες, αυτά τυ Ξερλίβαδυ στ Βύριν, τυ Δμκύ και της Ερέτριας (Τσαγκλί) στα Φάρσαλα. Ο περιεχόμενς χρωμίτης (εξρυχθείς και απόθεμα) είναι της τάξεως των 1,2 εκ. τόννων, σε καθένα από τα κιτάσματα τυ Δμκύ και της Ερέτριας (ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ και άλλι, 1982 και 1983, ΨΥΧΟ- ΠΟΠΟΥΛΟΣ, 1985), ενώ υπερβαίνει τα 4 εκ.τόννυς στ Ξερλίβαδ (ΣΤΑΜΟΥΛΗΣ καιμητρου, 1990). Τα κιτάσματα τυ Ξερλίβαδυ (ΖΑΧΟΣ, 1954 και 1973, ΣΤΑΜΟΥΛΗΣ και ΜΗΤΡΟΥ, 1990), και τυ Δμκύ (HIESSLEITNER and CLAR, 1951, ΧΕΙΛΑΚΟΣ 1980, ΨΥΧΟΠΟΠΟΥΛΟΣ,1985), απτελύνται από παράλληλα μεταλλφόρα 27

43 σώματα, μεγάλυ μήκυς και σταθερής διεθύνσεως, σε μικρή απόσταση μεταξύ τυς, και από άπψη εκμεταλλεύσεως, θεωρύνται ενιαία κιτάσματα. Αντίθετα, στην Ερέτρια, χρωμίτης σχηματίζει πλλά, πικίλων διαστάσεων και ακανόνιστυ σχήματς σώματα (ΧΕΙΛΑΚΟΣ, 1980, ΒΑΚΟΝΔΙΟΣ και άλλι, 1990), πυ μεμνωμένα ή κατά μικρές μάδες, απτελύν αυττελείς εκμεταλλεύσεις. Λόγω της γειτνίας τυς με τ κίτασμα Ξερλίβαδυ, μια σειρά μικρότερων μεταλλφόρων σωμάτων στ Βύριν, με περιεχόμεν χρωμίτη της τάξεως μερικών δεκάδων χιλιάδων τόννων τ καθένα, θεωρύνται αξιπιήσιμα (Αετράχες, Βιδόλακας, Κνιβός, Κυρσύμια, Μυτσάρα, Ριζό - ΜΑΡΓΑΡΑΣ και ΒΑΚΟΝΔΙΟΣ, 1991). Τα τελευταία χρόνια, έγινε εξόρυξη και των κιτασμάτων Νεζερύ (Άγις Στέφανς) στην Όθρυ και Ρδιανής στην Κζάνη και εδώ όμως, όχι αυτδύναμα, αλλά ως συμπληρωματικά των κιτασμάτων Δμκύ και Ερέτριας, αντίστιχα. Για τις περισσότερες από τις άλλες παλαιές μικρεκμεταλλεύσεις (πυ ανέρχνται σε πλλές εκατντάδες) στη Χαλκιδική, τ Βέρμι, τα Πιερία, τ Βύριν, τη Θεσσαλία, τη Ρδόπη, τ Συφλί, την Όθρυ, τη Ρόδ, την Τήν και αλλύ, δεν διαφαίνεται σήμερα πρπτική επαναλήψεως της δραστηριότητς, κύρια λόγω περιρισμένυ ύψυς απθεμάτων. Εξαίρεση ίσως, απτελέσυν ελάχιστες περιπτώσεις, για τις πίες, σύμφωνα με τα υπάρχντα στιχεία, θεμελιώνεται με γεωλγικά κριτήρια, η πιθανότητα εντπισμύ ενδιαφέρντς ύψυς απθέματς. Αυτό θα είναι αξιπιήσιμ, μόν αν παρυσιάζει και σχετικά υψηλή περιεκτικότητα Περιβάλλντα πετρώματα - Ξενιστές χρωμιτίτη Φιλξενύντα πετρώματα των περισστέρων ελληνικών χρωμιτικών κιτασμάτων είναι ι δυνίτες των τεκτνιτών. Λίγες μικρές εμφανίσεις υπάρχυν στ Βύριν μέσα σε δυνίτες της σωριτικής σειράς (MOORES, 1969, ΡΑΣΣΙΟΥ,1981). Πλλές φρές τ περιβάλλν των χρωμιτικών κιτασμάτων είναι έντνα σερπεντιωμέν (πχ.τσαγκλί), αλλά πάντα υπάρχυν ενδείξεις ότι τ αρχικό πέτρωμα ήταν δυνίτης. Συχνά, περιβάλλων δυνίτης, έχει πλύ μικρό πάχς (δυνιτικό περίβλημα), ενώ, σπανιότατα, χρωμίτης έρχεται σε άμεση επαφή με χαρζβυργίτη (Κίσσαβς Βύρινυ), όπυ όμως η επαφή είναι τεκτνική. Στη δυτική Όθρυ, ι εμφανίσεις χρωμίτη φιλξενύνται σε τεκτνικό λέπς δυνίτη - χαρζβυργίτη, πυ υπόκειται τυ μεγάλυ λερζλιθικύ όγκυ της περιχής (ΡΑΣΣΙΟΥ και ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ, 1990). Στην Αγγίτσα της Χαλκιδικής, ι BURGATH and WEISSER, (1980), μιλύν για απόθεση χρωμίτη με διεργασίες σωριτών, σε περιβάλλν πετρλγικών εναλλαγών. 28

44 Μρφή κιτασμάτων - Τύπι μεταλλφρίας Τα κιτάσματα και ι εμφανίσεις χρωμίτη τυ ελληνικύ χώρυ, με βάση τη μρφή τυς και τν τύπ τυ μεταλλεύματς, είναι δυνατόν να χωριστύν σε δύ μεγάλες μάδες, πυ αντιπρσωπευτικά τυς παραδείγματα είναι τα κιτάσματα της Ερέτριας και τυ Ξερλίβαδυ. Τύπς Ερέτριας - Συμπαγής χρωμίτης Η μεταλλφρία στην Ερέτρια απτελείται, από πικίλυ μεγέθυς σώματα συμπαγύς χρωμίτη, πυ φιλξενύνται σε ένα πλύ τεκτνισμέν και σχιστπιημέν σερπεντινίτη. Οι επαφές τυ χρωμίτη με τν περιβάλλντα σερπεντινίτη, είναι απότμες και ακανόνιστες. Η κατανμή των χρωμιτικών σωμάτων, τ σχήμα και ι διαστάσεις τυς, θεωρήθηκε ότι δεν παρυσιάζυν καμιά νμτέλεια (ΧΕΙΛΑΚΟΣ.1978, ΜΑΣΤΟΡΗΣ και ΓΚΙΚΑΣ.1979, ΜΑΣΤΟΡΗΣ, 1983). Ενα γεωλγικό στιχεί, ικανό να συμβάλλει στ σχεδιασμό της γεωτρητικής έρευνας σε ανάλγα με τ Τσαγκλί περιβάλλντα, είναι η συνύπαρξη των χρωμιτικών σωμάτων με ζώνες λισθήσεως. Τα περισσότερα μεταλλφόρα σώματα στ Τσαγκλί φιλξενύνται σε τέτιες ζώνες. Τα μικρότερα μάλιστα, συχνά, παρυσιάζυν πρσανατλισμό παράλληλ πρς τη ζώνη τεκτνισμύ. Ακόμη και τα μεμνωμένα χρωμιτικά σώματα βρίσκνται μέσα σε παρόμιες ζώνες. Αυτό δεν σημαίνει ότι, η επιφάνεια της δμής μεταλλφρεί στ σύνλ της ή ακόμη, ότι όλες ι ζώνες λισθήσεως φιλξενύν μεταλλφρία (ΒΑΚΟΝΔΙΟΣ και άλλι, 1990). Τα ίδια χαρακτηριστικά (συμπαγής χρωμίτης, σε ζώνες λισθήσεως σε έντνα σερπεντιωμέν περιβάλλν) παρυσιάζυν πλλά μεταλλφόρα σώματα, σε όλα τα φιλιθικά συμπλέγματα τυ Ελληνικύ χώρυ π.χ. στ Τσύτυρ Συφλίυ, (ΗΛΙΑΔΗΣ,1990), στη Βυρσίνη Ρδόπης (ΗΛΙΑΔΗΣ και ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, 1988), στ Γμάτι και Καλαμύδι Χαλκιδικής (ΒΑΚΟΝΔΙΟΣ και ΝΤΑΜΠΙΤΖΙΑΣ, 1990). Είναι χαρακτηριστικό, ότι στ Βϊδόλακκα (Βύριν) συνυπάρχυν : συμπαγές μετάλλευμα, στις θέσεις εντνότερης καταπνήσεως (ζώνη λισθήσεως) και μετάλλευμα τύπυ Schlieren, έξω από αυτές (ΓΡΙΒΑΣ και άλλι, 1990). Φυσικά χρωμίτης πρϋπήρχε της συμπιέσεως, η πία πρκάλεσε τις λισθήσεις. Η τόσ συνήθης συνύπαρξη, συμπαγύς χρωμίτη και τεκτνικών φαινμένων, φείλεται στη διαφρετική μηχανική συμπεριφρά χρωμιτίτη και δυνίτη, η πία δημιυργεί επιφάνειες μικρότερης συνχής, με απτέλεσμα να διευκλύνεται η εκδήλωση της λισθήσεως. Ισως μάλιστα, η έντνη τεκτνική καταπόνηση, να συμβάλλει και στη μετατρπή των άλλων τύπων χρωμίτη, σε συμπαγή, πυ είναι συνήθης τύπς μεταλλεύματς στη περίπτωση αυτή. Ενδειξη γγ αυτό, απτελεί η παρατήρηση ότι, στα σώματα τύπυ Schlieren, στα κρυφαία των πτυχών (όπυ ι 29

45 τάσεις είναι εντνότερες), η μεταλλφρία είναι πλύ πλυσιότερη σε σύγκριση με τα άλλα τμήματα τυς. Τύπς Ξερλίβαδυ - Χρωμίτης κατά πλάκας (Schlieren) Στη δεύτερη μάδα εντάσσνται τα κιτάσματα τύπυ "κατά πλάκας" (Schlieren), με αντιπρσωπευτικότερ παράδειγμα αυτό τυ τυ Ξερλίβαδυ στ Βύριν. Τα κιτάσματα αυτά απτελύνται συνήθως, από περισσότερα τυ ενός παράλληλα πινακειδή σώματα. Τα χρωμιτικά αυτά σώματα, πάχυς από λίγες δεκάδες εκατστά μέχρι δέκα μέτρα, απτελύνται από εναλλαγές χρωμιτίτη - δυνίτη, πάχυς ελαχίστων εκατστών. Τόσ ι εξωτερικές επαφές των χρωμιτικών σωμάτων, όσ και ι εναλλαγές των πλακών, δεν είναι απότμες αλλά βαθμιαίες. Είναι κυματειδείς, αλλά στ συνλό τυς διατηρύν σταθερή διεύθυνση και κλίση. Η διεύθυνση και κλίση των σωμάτων συμπίπτυν ή είναι περίπυ ίδιες, με τη διεύθυνση και την κλίση των επιπέδων φυλλώσεως τυ διάσπαρτυ χρωμίτη στν ξενιστή δυνίτη (κιτάσματα σύμφωνα κατά CASSARD et al., 1981). Παρόμια με τ κίτασμα τυ Ξερλίβαδυ, είναι τα περισσότερα κιτάσματα τυ Βύρινυ (Κερασίτσας, Κυρσυμιών, Κνιβύ, Πταμιάς, Βιδόλακκα, σε τμήματα τυ κλπ.), καθώς και τα μικρά κιτάσματα - εμφανίσεις : Κλιματσίδα στη Χαλκιδική, Χαλάζι στ Συφλί, Μακρυράχης στη Δ. Οθρυ, καθώς και πλλές εμφανίσεις της Πίνδυ. Ενδιάμεση των δύ μρφών, πυ περιγράφτηκαν, είναι η μρφή τυ κιτάσματς τυ Δμκύ. Τ κίτασμα απτελείται από παράλληλα, πινακειδή σώματα, συμπαγύς χρωμίτη, με μεταβλές τυ πάχυς, πυ μπρεί να φθάσυν μέχρι την εξαφάνιση τυ σώματς. Οι επαφές χρωμίτη - ξενιστή είναι απότμες, κυματειδείς, αλλά, παρά τις τπικές μεταβλές, διατηρύν στ συνλό τυς σταθερές διεύθυνση και κλίση. Τ φιλξενύν πέτρωμα είναι σερπεντινίτης, έντνα τεκτνισμένς και σχιστπιημένς (HIESSLEITNER,1951). Οι δύ τύπι μεταλλφρίας πυ περιγράφτηκαν (συμπαγής και Schlieren), αντιπρσωπεύυν σχεδόν, τ σύνλ των κιτασμάτων - εμφανίσεων τυ ελληνικύ χώρυ. Ο τύπς λεπαρδάλεως υπάρχει στην Τσύκα τυ Βύρινυ (στυς δυνίτες της βάσεως των σωριτών) και σε τμήματα των κιτασμάτων Ριζύ, Αετραχών, Κυρσυμιών, τα πία φιλξενύνται σε δυνίτες τεκτνιτών, όχι όμως μακριά από τ πετρλγικό Moho. Διάσπαρτς τύπς συνυπάρχει στ Ριζό, με άλλυς τύπυς μεταλλεύματς. Οι δύ τελευταίι τύπι μεταλλεύματς (διάσπαρτς, λεπαρδάλεως) συνήθως, αντιπρσωπεύυν μικρό τμήμα κιτασμάτων, πυ στ μεγαλύτερ μέρς τυς είναι Schlieren. 30

46 Χημισμός των ελληνικών χρωμιτών Στ σχήμα 11 παρυσιάζεται χημισμός πλλών κιτασμάτων - εμφανίσεων χρωμίτη τυ ελληνικύ χώρυ, αλλά και διάσπαρτυ χρωμίτη μέσα στα φιλξενύντα πετρώματα. Είναι φανερό, ότι τ πεδί κατανμής είναι πλύ ευρύ, αφύ καταλαμβάνυν, σχεδόν, τ σύνλ τυ πεδίυ των χρωμιτών αλπικύ τύπυ. Με τ χημισμό των ελληνικών χρωμιτών ασχλήθηκε, συστηματικά, ΠΑΝΑΓΟΣ, (1964, 1965α και β, 1967). Στη τελευταία από τις μελέτες τυ αυτές, συγγραφέας, χρησιμπιώντας τ τριγωνικό διάγραμμα τυ STEVENS,(1944), υπστηρίζει ότι ι ελληνικί χρωμίτες είναι αργιλχρωμίτες. Εξαίρεση απτελεί τ Συφλί, όπυ επικρατύν ι σιδηρχρωμίτες, ενώ ι δύ τύπι συνυπάρχυν στν Όλυμπ, την Χαλκιδική και τα Πιερία. Με τ σύνθετ διάγραμμα πρβλής σπινελλίων, στ πί πρστίθεται και πόλς μαγνησίυ, ι περισσότερι ελληνικί χρωμίτες κατατάσσνται στυς μαγνησιχρωμίτες. Παρατηρείται, όμως, πάλι ότι ι φιόλιθι τυ Συφλίυ φιλξενύν απκλειστικά σιδηρχρωμίτες, ενώ συνύπαρξη των δύ τύπων (μαγνησιχρωμίτης και σιδηρχρωμίτης) παρατηρείται στη Χαλκιδική, στν Όλυμπ και στα Πιερία. Με βάση τα στιχεία αυτά, κατατάσσνται (ΠΑΝΑΓΟΣ, 1967) ι ελληνικί χρωμίτες σε τρείς μάδες : Συφλίυ, ζώνης Αξιύ και Υππελαγνικής και θεωρείται ότι ι μαγνησιχρωμίτες της Υππελαγνικής ζώνης είναι, πιθανώς, πιό ελπιδφόρι από τυς σιδηρχρωμίτες για τν εντπισμό νέων αξιόλγων κιτασμάτων. Αργότερα ι ΠΑΝΑΓΟΣ και ΒΑΡΝΑΒΑΣ (1986α και β), επιχειρύν μιά νέα πρσέγγιση τυ χημισμύ των ελληνικών χρωμιτών, χρησιμπιώντας τα διαγράμματα των αριθμών χρωμίυ και μαγνησίυ. Διαπιστώνυν έτσι τη διαφρπίηση των χρωμιτών τυ Βύρινυ σε πλυσιότερυς σε αργίλι στην εστρωμένη ζώνη και λιγότερ πλύσιυς στη ζώνη βάσεως. Αυτό συμφωνεί με τα σημερινά στιχεία (θεωρητικά και υπαίθρυ) για πλυσιότερυς σε αργίλι χρωμίτες στα στρωματγραφικά ανώτερα σημεία τυ φιλιθικύ συμπλέγματς. Ακόμη ι ΠΑΝΑΓΟΣ και ΒΑΡΝΑΒΑΣ(1986 α, β) διαχωρίζυν τυς χρωμίτες τυ Γματίυ από αυτύς της Δ. Χαλκιδικής, ενώ σχετίζυν τ χημισμό των χρωμιτών της Πίνδυ με τ χημισμό των χρωμιτών τυ Ολύμπυ, Πιερίων και Χαλκιδικής. Επίσης τ 1986, ι ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ και άλλι, με βάση τα τότε διαθέσιμα στιχεία, δέχνται μια ζώνη με πλύσι σε αργίλι χρωμίτη δυτικά και μια ζώνη με χρωμίτη πλύσι σε χρώμι ανατλικά. Από τότε, είχαν επισημανθεί η ύπαρξη σε αργίλι πλύσιυ χρωμίτη στ Γμάτι Χαλκιδικής και στη Ρδιανή Κζάνης και η συνύπαρξη των δύ τύπων στν Κίσσαβ Βύρινυ. Όμως, σύμφωνα με τα νεότερα στιχεία (ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ - ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ και ΒΑΚΟΝΔΙΟΣ 1990), υπάρχει πλύσις 31

47 90 TOH soi m: S + ι. <_> 30i n + + ^ n^9i le. te: V; V*. )i ' ìv.?-'. ' Ç' ι : s,» fe f:/>.yv-'!./ + + ***! ι \-JW / ι II s - w -ir, 10 so Σχ. 11 : Χημισμός των Ελληνικών χρωμιτών - Πίνδς ( Ι.- Ντραμάλα, II.- Καλαμπάκα,Βύρμπιανη) ~ ~" Χαλκιδική ( Ι.- Δυτ. Χαλκιδική, II.- Γμάτι), ++++ Όθρυς, WW Συφλί, mm Νιγρίτα (ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ 1983, 1984α, ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ και άλλι, 1986) Βύρινς, Ρδιανή (ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ 1990, ΚΩΝΣΤΑΝΤΌΠΟΥΛΟΥ και ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ). Βέρμι, Όλυμττς, Αν. Θεσσαλία (ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ και άλλι 1986, ΜΙΓΚΙΡΟΣ και ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, 1988). Ρόδς Σκύρς (ΠΑΝΑΓΟΣ και ΒΑΡΝΑΒΑΣ, 1986) Εύβια (ΔΗΜΑΚΟΣ 1991) σε χρώμι χρωμίτης (σε καθόλυ αμελητέα μάλιστα συχνότητα) στην Πίνδ, ενώ στη Ραγάδα (Ρδόπης) υπάρχει και πλύσις σε αργίλι χρωμίτης. Έτσι δεν είναι δυνατόν να γίνει δεκτή η άπψη για ύπαρξη δύ πλήρως διαμρφωμένων ζωνών με χρωμίτη πλύσι σε αργίλι στα δυτικά και πλύσι χρώμι στα ανατλικά. 32

48 Δεν μπρεί ακόμη να διατυπωθεί σχέση ηλικίας τπθετήσεως των φιλίθων και χημισμύ των χρωμιτών αφύ έχυμε : Παλαιωζωικί φιόλιθι (?) : Μεσζωικί φιόλιθι : Νιγρίτα : πλύσις σε χρώμι χρωμίτης Γμάτι : πλύσις σε αργίλι χρωμίτης Βύρινς: πλύσις σε χρώμι χρωμίτης Όθρυς : πλύσις σε αργίλι χρωμίτης Ούτε είναι δυνατόν να διατυπωθεί σχέση χημισμύ και τύπυ μεταλλεύματς. Στ Βύριν, για παράδειγμα χρωμίτης συμπαγής, διάσπαρτς, κατά πλάκας και λεπαρδάλεως είναι πλύσιι σε χρώμι, ενώ συμπαγής, διάσπαρτς και κατά πλάκας χρωμίτες στην Όθρυ είναι πλύσιι σε αργίλι (Σχ.12). 30 Η * ι Ou lo I * Α χ Ο * u û * ***& Σχ 12- Χημισμός χρωμιτών Βύρινυ και Όθρυς. Δ Λ Βύρινς: χ Schlieren, + λεπαρδάλεως, a Χ διάσπαρτς, Δ t συμπαγής, XX " Όθρυς διάσπαρτς, * συμπαγής, (Αναλ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ, 1990, ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ και άλλι '1986 ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ και ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ- ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ, 1991). SC & βο Mg 100- ~ Mg*Fe 33

49 3. ΓΕΝΙΚΑ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΝΟΥ ΚΑΙ ΓΕΡΑΝΙΩΝ 3.1. Η γεωλγία της Τήνυ Η Τήνς, γεωλγικά, εντάσσεται στην Αττικκυκλαδική κρυσταλλσχιστώδη μάζα. Τη γεωλγική δμή της μελέτησε Ν. ΜΕΛΙΔΩΝΗΣ, (1980), πίς παράλληλα κάνει εκτενή αναφρά στυς παλαιότερυς ερευνητές, πυ είχαν ασχληθεί με ειδικά θέματα της γεωλγίας τυ νησιύ. Η Τήνς, κατά τν Ν.ΜΕΛΙΔΩΝΗ (1980), (Σχ.13) δμείται, κύρια, από μεταμρφωμένα πετρώματα και, σε μικρότερ πσστό, από μαγματικά S 8 10Χλμ ΤΗ NOI χι EZl W Σχ.13: Γεωλγικό σκαρίφημα της νήσυ Τήνυ (AVIGAD and GARFUNKEL.1989, με βάση τη χαρτγράφηση ΜΕΛΙΔΩΝΗ, 1980) 1. Παραυτόχθν υπόβαθρ (δλμίτης τυ Κασσιδιάρη), - 2. Μπλε σχιστόλιθι (κατώτερη σειρά), 3. Ανώτερη σειρά (ττρασινσχιστόλιθι), - 4. Ανώτερη σειρά (φιόλιθι), - 5. Γρανίτης, 6. Μικρής γωνίας καννικό ρήγμα, - 7. Επώθηση. Τυς μεταμρφίτες τυς κατατάσσει σε δύ σειρές : - την κατώτερη ή σειρά μαρμάρων - σχιστλίθων - γνευσίων - την ανώτερη ή σειρά πρασίνων σχιστλίθων μετ' φιλίθων. Τα μαγματικά πετρώματα τα διακρίνει σε τέσσερις τύπυς: - τυς συνιζηματγενείς μαγματίτες της ανώτερης σειράς: σ'αυτύς περιλαμβάνει τυς υπερβασίτες και γάββρυς πυ συνυπάρχυν με τυς πρασινσχιστλίθυς. - τυς συντεκτνικύς μαγματίτες της κατώτερης σειράς: πρόκειται για μικρές εμφανίσεις (σύμφωνες κίτες) γρανδιριτών και διριτών πυ 34

50 φιλξενύνται μέσα στυς μεταμρφίτες και έχυν υπστεί ίδια με αυτύς μεταμόρφωση. - τυς υστερτεκτνικύς - μετατεκτνικύς πλυτωνίτες.πρόκειται για τν Μεικαινικής ηλικίας γρανίτη-γρανιδιρίτη τυ κεντρικύ τμήματς τυ νησιύ. - τυς νεώτερυς, μη μεταμρφωμένυς πλειστκαινικύς ηφαιστίτες, πυ παρυσιάζυν πλύ μικρή ανάπτυξη, με μρφή φλεβών ή κιτών μέσα στυς μεταμρφίτες της ανώτερης σειράς. Για τη τεκτνική δμή της Τήνυ ΜΕΛΙΔΩΝΗΣ (1980) δέχεται την ύπαρξη τεκτνικών ασυνεχειών (επωθήσεων), τόσ μεταξύ κατώτερης και ανώτερης σειράς, όσ και μεταξύ των μπλε-σχιστόλιθων της κατώτερης σειράς και των υπκειμένων δλμιτών τυ Κασιδιάρη. Την υπόθεση αυτή επιβεβαίωσαν ι AVIGAD και GARFUNKEL (1989) και AVIGAD (1990, Σχ.14), ι πίι βασιζόμενι, κύρια, στη μελέτη των ρυκτλγικών παραγενέσεων και την ηλικία των μεταμρφικών φάσεων δέχνται την ύπαρξη ασυνεχειών μικρής γωνίας στις παραπάνω δύ θέσεις: καννικύ ρήγματς για την ανώτερη και επωθήσεως για τη κατώτερη. Σχ. 14: Γεωλγική δμή της νήσυ Τήνυ (Σχηματική τμή από AVIGAD and GARFUNKEL 1989). 1. Παρααυτόχθν υπόβαθρ (δλμίτες Κασσιδιάρη), 2. Μπλε σχιστόλιθι (κατώτερη σειρά), 3-4. Ανώτερη σειρά (3. πρασινσχιστόλιθι, 4. φιόλιθι), 5. Γρανίτης, 6. Τεκτνικές γραμμές μικρής γωνιακής κλίσεως. Οι σχηματισμί της ανώτερης σειράς παρυσιάζυν αμφιβλιτικής φάσεως μεταμόρφωση (ι αμφιβλίτες και μεταγάββρι) και πρασινσχιστλιθικής (ι μεταπηλίτες), ηλικίας 70 εκ. ετών (κάτω κρητιδικό) χωρίς φαινόμενα ανάδρμης μεταμρφώσεως. Οι μπλε σχιστόλιθι της κατώτερης σειράς, παρυσιάζυν μεταμόρφωση αμφιβλιτικής φάσεως, ηλικίας * 42 εκ. χρόνια (Ηώκαιν) και ανάδρμη μεταμόρφωση πρανινλιθικής φάσεως κατά τ Κατώτερ Μειόκαιν. 35

51 Οι υπερκείμενι των δλμιτών τυ Κασιδιάρη χαλαζίτες (πυ απτελύν τ παρααυτόχθν υπόβαθρ τυ νησιύ) και μεταπηλίτες έχυν υπστεί μόν πρασινσχιτλιθικής φάσεως μεταμόρφωση. Για να ερμηνεύσυν τα παραπάνω ι AVIGAD και GARFUNKEL (1989), δέχνται ότι ι μεταμρφικές διαδικασίες λκληρώθηκαν σε διαφρετικύς χώρυς, και ότι, η μετακίνηση των σχηματισμών των δύ σειρών και η τπθέτηση τυς της μιας επί της άλλης, πραγματπιήθηκαν στη συνέχεια. Στιχεία υπαίθρυ, πυ επιβεβαιώνυν την ύπαρξη των ασυνεχειών, παραθέτυν τόσ ΜΕΛΙΔΩΝΗΣ (1980) όσ και ι AVIGAD και GARFUNKEL (1989). Τέτια είναι: η ύπαρξη στα επίπεδα αυτά, κατά θέσεις, ασυμφωνιών στρώσεως, η ύπαρξη μυλνιτιωμένων και σχιστπιημένων σερπεντινιτών και η απσφήνωση ή αύξηση τυ πάχυς σχηματισμών και άλλα. Οι AVIGAD και GARFUNKEL (1989) δέχνται ότι η τελική τπθέτηση των φιλίθων έγινε μετά την ανάδρμη μεταμόρφωση των σχηματισμών της κατώτερης σειράς (Ολιγόκαιν - Μειόκαιν) και πρίν από τη διείσδυση τυ γρανίτη της Τήνυ (Ανώτερ Μειόκαιν). Οι ίδιι συγγραφείς χαρακτηρίζυν τν φιόλιθ τυ Τσικνιά melange και στηρίζυν την άπψη αυτή: - στη συνύπαρξη στ χώρ υπερβασιτών και γάββρων, - στην ύπαρξη λεπτμερύς σχιστώδυς υλικύ ανάμεσα στα τεμάχη των διαφόρων πετρλγικών τύπων, καθώς και - την συνύπαρξη πετρωμάτων μεταμρφωμένων σε διαφρετική φάση. Ο χαρακτηρισμός είναι αυθαίρετς, αφύ τα στιχεία πυ παραθέτνται για την υπστήριξη της απόψως αυτής ή δεν είναι απκλειστικά χαρακτηριστικό των melange (όπως η μεταμόρφωση ή η συνύπαρξη υπερβασιτών και γάββρων) ή δεν ανταπκρίννται στην πραγματικότητα (όπως τ "σχιστώδες υλικό" τ πί θεωρείται ιζηματγενύς πρελεύσεως, ενώ πρόκειται για υλικό από την τεκτνική καταπόνηση των ίδιων των φιλίθων) Η γεωλγία της περιχής Γερανίων-Περαχώρας Συστηματική μελέτη της γεωλγικής δμής της περιχής έκαναν ι ΤΑΤΑΡΗΣ και ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ (1965), ΣΠΗΛΙΑΔΗΣ (1965), ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ (1970). Οι συγγραφείς εντάσσυν τυς σχηματισμύς της περιχής στις ζώνες Υππελαγνική και Ολωνύ-Πίνδυ και δέχνται ότι ι σχηματισμί της Υππελαγνικής ζώνης (Τριαδικί - Ιυρασικί ασβεστόλιθι και σχιστκερατλιθική διάπλαση με φιλίθυς) είναι εφιτπτευμένι πάνω στυς σχηματισμύς της ζώνης Ολωνύ-Πίνδυ (ασβεστόλιθι-κερατόλιθι Άνω Ιυρασικής ηλικίας). 36

52 Οι ΜΠΟΡΝΟΒΑΣ και άλλι (1971), εντάσσυν τυς σχηματισμύς της περιχής Λυτρακίυ σε αλλόχθνη μεταβατική σειρά μεταξύ των παραπάνω δύ ζωνών. Στη σειρά αυτή εντάσσυν και τη σχιστκερατλιθική διάπλαση μετ'φιλίθων. Αργότερα, μετά τη διατύπωση της απόψεως για την ύπαρξη της Βιωτικής ζώνης από τυς CLEMENT (1971) και CELET et CLEMENT (1971), ι CELET et al. (1976), εντάσσυν τυς ιζηματγενείς σχηματισμύς της περιχής, Περαχώρας στη ζώνη αυτή. Σε νεότερες εργασίες τυς, ι ΜΠΟΡΝΟΒΑΣ και άλλι (1984, 1985) και ΓΑΪΤΑΝΑΚΗΣ και άλλι (1985) εντάσσυν τυς λιπύς, εκτός των φιλίθων, σχηματισμύς της περιχής, στη Βιωτική ζώνη. Τυς φιόλιθυς και τη σχιστκερατλιθική διάπλαση πυ τυς συνδεύει συχνά στη βάση τυς, τυς θεωρύν αλλόχθν κάλυμμα πάνω στη Βιωτική. (Σχ.15) Ενδιαφέρν, για τη γεωλγική δμή της περιχής στην εργασία αυτή, παρυσιάζει η δυνατότητα συνδέσεως με τα υπερβασικά πετρώματα των Γερανιών, των ηφαιστειακών πετρωμάτων, πυ απαντύν στη χερσόνησ της Περαχώρας, ή άλλων, πυ η ύπαρξη τυς αφίνεται να εννηθεί μέσα στη σχιστλιθική διάπλαση ή μαζί με τυς φιόλιθυς, ώστε να έχυμε πλήρες φιλιθικό σύμπλεγμα. Ήδη από τ 1956 ι ΜΗΤΣΟΠΟΥΛΟΣ και ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΣ πρσπαθύν να συνδέσυν τυς ηφαιστίτες της Περαχώρας με τυς σερπεντινίτες των Γερανιών, αλλά συγκρίνντας τ χημισμό των ηφαιστιτών αυτών με τ χημισμό των ηφαιστιτών τυ Σμόλικα, καταλήγυν στ αντίθετ από τ επιδιωκόμεν συμπέρασμα. Στα υπμνήματα, τις τμές και τις στρωματγραφικές στήλες πυ δίδυν ι συγγραφείς (ΜΠΟΡΝΟΒΑΣ και άλλι 1984, 1985, ΓΑΪΤΑΝΑΚΗΣ και άλλι, 1985) στυς γεωλγικύς χάρτες 1: της περιχής (φύλλα Περαχώρα, Καπαρέλι, Σφικό, Κόρινθς) παρατηρύνται τα εξής: - στα φύλλα Καπαρέλι και Σφικό τα Ιυρασικά ιζήματα βαθειάς θάλασσας χαρακτηρίζνται ως σχιστκερατλιθική διάπλαση, στ Καπαρέλι δεν αναφέρνται βασικά πετρώματα, ύτε στυς φιόλιθυς ύτε και στη διάπλαση, αντίθετα, στ Σφικό αναφέρνται στ υπόμνημα βασικά πετρώματα στυς φιόλιθυς, χωρίς να γίνεται κανένας διαχωρισμός στ χάρτη - στ φύλλ Περαχώρα, τα Ιυρασικά ιζήματα βαθειάς θάλασσας χαρακτηρίζνται, μαζί με τα βασικά ηφαιστειακά πετρώματα (διάβασες, σπηλίτες) ως μεικτή ηφαίστει - ιζηματγενής σειρά. - στ φύλλ Κόρινθς, δεν γίνεται διάκριση βασικών και υπερβασικών πετρωμάτων στη σχιστκερατλιθική διάπλαση. Από τα παραπάνω πρκύπτει, ότι δεν έχει περιγραφεί εμφανής σχέση των υπερβασικών πετρωμάτων των Γερανιών με τυς βασικύς ηφαιστίτες της Περαχώρας. 37

53 15 : Απλπιημένς Γεωλγικός Χάρτης Γερανιών - Περαχώρας Κλ. 1: ΥΠΟΜΝΗΜΑ Μεταλττικά ιζήματα ^f-s^a^a Φλύσχης (Βιωτικής ζώνης) - -:::::::] Οφιόλιθι (σ. σερπεντινίτης, - δ. δυνίτης) t'^k'^'^-i f-^r-l^jj Σχιστκερατλιθική διάπλαση, (Ιυρασικό 1. ηφαιστειακά,- 2. Ιζήματι Ασβεστόλιθι (Ιυρασικό - Τριαδικό) Τεκτνική ετταφή-ρήγμα Επώθηση Εμφάνιση χρωμίτη 67 Θέση δειγματληψίας.

54 39

55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 1. ΓΕΝΙΚΑ Τα κιτάσματα χρωμίτη αλπικύ τύπυ φιλξενύνται, όπως ήδη αναφέρθηκε, στα φιλιθικά συμπλέγματα χαρζβυργιτικύ τύπυ ή Ανατλικής Μεσγείυ. Αντίθετα στα συμπλέγματα λερζλιθικύ τύπυ ή Δυτικής Μεσγείυ υπάρχυν μόν μικρών διαστάσεων χρωμιτικές σγκεντρώσεις (NICOLAS και JACKSON, 1972, ROCCI étal., 1975). Για τις ανάγκες της διατριβής αυτής μελετήθηκαν ι χαρακτήρες ι πίι πρσδιρίζυν τν τύπ τυ συμπλέγματς (περιβάλλν σχηματισμύ, πετρλγία και χημισμός). Χρησιμπιήθηκαν, κατά τ δυνατόν, μέθδι απλές και πρσιτές, ι πίες είναι εφαρμόσιμες στην έρευνα εντπισμύ κιτασμάτων. Για τν πρσδιρισμό τυ περιβάλλντς σχηματισμύ των φιλίθων χρησιμπιήθηκε χημισμός των υπερβασικών, από αναλύσεις XRF και τ σχετικό διάγραμμα (Cr σε ppm πρς Ti02%) των PEARCE et al., (1984). Για τν πετρλγικό χαρακτηρισμό μελετήθηκαν δείγματα στ μικρσκόπι. Η μελέτη αφρύσε κύρια τα υπερβασικά πετρώματα αφύ τα κιτάσματα χρωμίτη φιλξενύνται, κατά κανόνα, στυς υπερβασικύς τεκτνίτες. Ακόμη για τν πρσδιρισμό των πετρλγικών τύπων χρησιμπιήθηκαν και χημικές αναλύσεις με ατμική απρρόφηση. Η αξιλόγηση των απτελεσμάτων των αναλύσεων έγινε με τ τριγωνικό διάγραμμα (λιβίνης, ρθό-, κλινπυρόξενς) νματλγίας των υπερβασικών τυ STRECKEISSEN, (1975). Παράλληλα επιχειρήθηκε σύγκριση των υπερβασικών πετρωμάτων και των σπινελλίων Τήνυ και Γερανιών, με τα αντίστιχα τυ Βύρινυ και της Δ. Όθρυς, τα πία είναι από τα περισσότερ μελετημένα φιλιθικά συμπλέγματα στν Ελληνικό χώρ. Ο πετρλγικός πρσδιρισμός των δύ αυτών συμπλεγμάτων με βάση τ χημισμό τυς και με τη βήθεια τυ διαγράμματς τυ STRECKEISSEN (1975), φαίνεται στ σχήμα 16. Οι αναλύσεις τυ Βύρινυ είναι από χημεί τυ παραρτήματς ΙΓΜΕ Κζάνης και της Δ. Όθρυς από τν MENZIES, (1974). Ο πρσδιρισμός τυ τύπυ τυ φιλιθικύ συμπλέγματς (Ανατλικής ή Δυτικής Μεσγείυ) έγινε και αυτός με βάση τ χημισμό των υπερβασικών πετρωμάτων με τ διάγραμμα Al 2 0 3, MgO, CaO, των NICOLAS and JACKSON, (1972). Στ σχήμα 17 φαίνεται η θέση των φιλίθων τυ Βύρινυ (τύπυ Ανατλικής Μεσγείυ) της Πίνδυ και της Όθρυς (τύπυ Δυτικής Μεσγείυ). 40

56 Ol Δ υ vii ης ΠΕΡΙ ΔΟΤΙΤΗΓ ΧαρζΡ υργι t-ης BcpXÎTTiç OpJon, upo c νιτης pc OXlptVTl ΠΥΡΟΞΕΝ1ΤΗΓ ^Κλι νπυ ρξ CVÏTT15 με λιίίνη Op ίπνιρξενίττις Op χ KXivon\jpoÇcviîT ç 3r Cpx Σχ. 16 : Κατάταξη και νματλγία των υττερβασικών πετρωμάτων των φιλιθικών συμπλεγμάτων με βάση την δυνητική ρυκτλγική σύσταση. (STRECKEISSEN, 1975). Χρησιμπιήθηκαν αναλύσεις από πργενέστερες εργασίες τυ MENZIES (1974), για την Οθρυ και τυ έργυ τυ ΙΓΜΕ «κιτασματλγική μελέτη τυ φιλιθικύ συμπλέγματς τυ Βύρινυ», για τ Βύριν. Τ σύνλ των τεκτνιτών τυ Βύρινυ (4) είναι χαρζβυργίτες και δυνίτες, στην Όθρυ( ) επικρατύν λερζόλιθι. ÄiMgO CûO β 5 30 ÎS 100 Σχ. 17: Κατάταξη των φιλίθων της Τηθύς, στυς τύπυς Ανατλικής (χαρζβυργιτικύ) και Δυτικής (λερζλιθικύ) Μεσγείυ (NICOLAS and JACKSON, 1972). Διακρίννται ι φιόλιθι τυ Βύρινυ ( 3), στ κέντρ των φιλίθων τύπυ Ανατλικής Μεσγείυ ( Α ) και της Πίνδυ ( e 1) και Όθρυς ( 2), στ αντίθετ άκρ των φιλίθων τύπυ Δυτικής Μεσγείυ (ΟΔ). Πλήρεις κύκλι και τρίγωνα: Κενί κύκλι και τρίγωνα : Τρίγωνα: Κύκλι : Χαρζβυργιτικύ τύπυ ή τύπυ Ανατλικής Μεσγείυ Λερζλιθικύ τύπυ ή τύπυ Δυτικής Μεσγείυ Απεννίνων, Πυρηναίων, Ατλαντς κλπ. Διναρίδων, Ελληνίδων, Ταυρίδων, Τρόδυς κλπ. 41

57 Η ρυκτχημεία χρησιμπιήθηκε για τ χαρακτηρισμό τυ σττινελλίυ, τη συσχέτηση σττινελλίυ - ξενιστή και τη συγκριτική μελέτη τυ βαθμύ μερικής τήξεως. Έγινε ακόμη σύγκριση των σχηματισμών Τήνυ και Γερανιών με τυς σχηματισμύς Βύρινυ και Δ. Όθρυς, αντίστιχα. Η διάκριση των σττινελλίων στις ισόμρφες σειρές μαγνητίτη - σττινελλίυ - χρωμίτη, με βάση τ χημισμό τυς, έγινε για πρώτη φρά με τ τριγωνικό διάγραμμα Fe.AI, Cr, (STEVENS, 1994 Σχ. 18). Σήμερα η κατάταξη των σπινελλίων γίνεται με τ διάγραμμα των αριθμών χρωμίυ και μαγνησίυ, (δηλαδή των λόγων Cr : Cr+Al και Mg : Mg+Fe"). Τ διάγραμμα αυτό βηθά στην διάκριση τυ χρωμίτη σε αργιλπλύσι (με μικρό αριθμό χρωμίυ <60, πυρίμαχ) και χρωμιπλύσι (με μεγάλ αριθμό χρωμίυ >70, μεταλλυργικό, Σχ. 11). Σχ. 18 : Χημισμός των Ελληνικών χρωμιτών (ΠΑΝΑΓΟΣ και ΒΑΡΝΑΒΑΣ, 1986). Τα διαγράμματα των MAKSIMOVIC and JOVANOVIC, (1988, Σχ.19). βηθύν στ συσχετισμό τυ διάσπαρτυ σττινελλίυ, με τν περιδτίτη της μανδυακής σειράς. Έχυμε πλύσι σε αργίλι σπινέλλι, στα συμπλέγματα λερζλιθικύ τύπυ (Δυτικής Μεσγείυ) και πλύσι σε χρώμι χρωμίτη, στα συμπλέγματα χαρζβυργιτικύ τύπυ (Ανατλικής Μεσγείυ). 42

58 1 υ.6 04 Τ «07 2^3 Π Q2 Mg/Mg*Fe Σ I θ2θ to - : I ΣΥ 19 Συσχετισμός χρωμιτών (άνω) και ξενιστών (κάτω) με βάση τ χημισμό τυς (MAKSIMOVIC ' and JOVANOVIC, 1988). Διακρίννται δύ πληθυσμί: (Ι) λερζλιθικύ τύπυ φιόλιθι με πλύσι σε αργίλι σπινέλλι και (II) χαρζβυργιτικύ τύπυ φιόλιθι με πλύσι σε χρώμι χρωμίτη.(1. New Foundland, - 2. Burro, - 3. New Zealand, - 4. Dinarides, - 5.SW Oregon, - 6. Central Indian Ridge, - 7. Lizard). Η απδέσμευση τυ χρωμίυ από τα ρυκτά τυ πρωταρχικύ μανδύα (κλινπυρόξεν, σπινέλλι) πραγματπιείται κατά τη μερική τήξη τυ. Ο βαθμός μερικής τήξεως είναι καθριστικός παράγντας για τη δημιυργία χρωμιτικών συγκεντρώσεων. Συγκριτική εικόνα τυ βαθμύ μερικής τήξεως φιλιθικών συμπλεγμάτων, δίδε τ διάγραμμα της περιεκτικότητας σε ΑΙ τυ ρθπυρξένυ πρς τν "αριθμό χρωμίυ" στ σπινέλλι, όταν τα δύ αυτά ρυκτά συνυπάρχυν. Τ διάγραμμα τυ σχήματς 20, για τυς ελληνικύς φιόλιθυς, δίδει μια παραστατική κατάταξη των φιλίθων, ανάλγα με τ βαθμό μερικής τήξεως πυ έχει υπστεί πρωταρχικός μανδύας από τν πί πρήλθαν. (ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ - ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ, 1993) 43

59 Σχ. 20 : Ο βαθμός μερικής τήξεως τυ μανδύα των φιλίθων τυ Ελληνικύ χώρυ. Ο λόγς της περιεκτικότητας τυ ρθττυρξένυ σε Αργίλι, πρς τν αριθμό χρωμίυ στ σπινελλι (Cr:Cr+AI) δίδει, συγκριτικά, τ βαθμό μερικής τήξεως τυ μανδυακύ πρωτλίθυ. Κάτω δεξιά, τπθετύνται ι φιόλιθι υψηλύ βαθμύ μερικής τήξεως (χαρζβυργιτικύ τύπυ) και πάνω αριστερά, χαμηλύ βαθμύ (λερζλιθικύ τύπυ ) (MYSEN and KUSHIRO, 1977, ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ- ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ, 1993). Όθρυς, Βύρινς, χ Πίνδς, + Κόζιακας 44

60 2. ΤΗΝΟΣ 2.1. Οι Οφιόλιθι τυ όρυς Τσικνιά Οι φιόλιθι τυ όρυς Τσικνιά της Τήνυ απτελύν ενιαία εμφάνιση διαστάσεων 2x5 χλμ. με μέγιστ πάχς περίπυ 400μ. Βρίσκνται στ ΒΑ άκρ τυ νησιύ. Αν και με βάση τα βιβλιγραφικά δεδμένα (ΜΕΛΙΔΩΝΗΣ.1980, AVIGAD, 1990) ι φιόλιθι της Τήνυ εμφανίζνται να φιλξενύνται στα βαθύτερα σημεία της ενότητας των πρασινσχιστλίθων, στην πραγματικότητα στν Τσικνιά ι φιόλιθι απτελύν τν ανώτερ σχηματισμό της περιχής (Σχ.13, 14). Η επαφή των φιλίθων με τυς υπκείμενυς πρασινσχιστόλιθυς είναι μαλή και σχηματίζει συγκλινική μρφή με άξνα πυ βυθίζεται πρς τα ΒΑ (Σχ. 22 ). Η σχιστότητα των πρασινσχιστλίθων παρυσιάζει, γενικά, μικρή κλίση πρς τ κέντρ τυ φιλίθυ, δίνντας την εντύπωση της "καννικής" τπθετήσεως τυ φιλιθικύ τεμάχυς, πάνω στ υπόβαθρ τυ. Ωστόσ υπάρχυν σαφείς ενδείξεις για τν τεκτνικό χαρακτήρα της επαφής αυτής. Ετσι: - στ βόρει τμήμα της δυτικής επαφής υπάρχυν επιφάνειες λισθήσεως παράλληλες πρς την επαφή, τόσ μέσα στυς γάββρυς όσ και μέσα στυς πρασινσχιστόλιθυς. - στ ΝΔ άκρ τυ φιλιθικύ τεμάχυς η διάβρωση έχει απκαλύψει κατπτρικές επιφάνειες (BAJ- ΒΑ με μεγάλη κλίση), με ίχνη ενδεικτικά ανάστρφων κινήσεων. - η φωτγραφία 1 από τ μέσ της ανατλικής επαφής (περιχή Αγίυ Γεωργίυ) δίδει μια σαφή εικόνα της επωθητικής κινήσεως, με πτύχωση των υπκειμένων πρασινσχιστλίθων. - στ σχήμα 21 παρυσιάζεται μια τμή, εγκάρσια πρς την επαφή φιλίθωνπρασινσχιστόλιθων, η παρυσία τυ τάλκη και της ζώνης σχιστπιήσεως επιβεβαιώνυν τ τεκτνικό χαρακτήρα της επαφής μ Σχ. 21 : Γεωλγική τμή, εγκάρσια στην εττσφή υττερβασιτών - πρασινσχιστλίθων. Θέση Άγις Γεώργις. 1. Αμφιβλίτες, σε πάγκυς εκ., -2. Μαρμαρυγιακί σχιστόλιθι με παρεμβλές χαλαζιτών, 3. Τάλκης, - 4. Υπερβασίτες έντνα κερματισμένι, α. Επωθήσεις, β. Εσωτερικές λισθήσεις μέσα στυς υπερβασίτες με ζώνη σχιστπιήσεως. 45

61 Σχ. 2 2: Τεκτνικός χάρτης των φιλίθων Τσικνιά Τήνυ (με βάση τη χαρτγράφηση ΜΕΛΙΔΩΝΗ, 1980). Σερπενπωμένι υττερβασίτες, ^ ;:*ι É»&# IV>sV\Ì ~ l -~ 4 -u ^L-^_ =-i==-» 85' - *. «-ia^ 75' ~*-*-*-t-«. ^ ' 34* ~ L * *r «5 * ί Γάββρι, Πυρξενίτες, Πρασινσχιστόλιθι, Επώθηση, Ολίσθηση, Ζώνη λίσθησης με σχιστττίηση, Ρήγμα καννικό, Ρήγμα λιστρειδές, Παράταξη-κλίη, Φύλλωση πυρξένων, Φύλλωση σπινελλίυ σε πυρξενίτη, δυνίτη, Γράμμωση σπινελλίυ 46

62 ΤΕΚΤΟΝΙΚΟΙ ΧΑΡΤΗΣ ^ ΟΟΙΟΛΙΘΩΝ ΤΣΙΚΝΙΑ ΤΙ-ΙΝΟΥ ΪΚ ΑΙΓΑΙΟ ΠΕΛΑΓΟΙ 47

63 Πετρλγικές παρατηρήσεις Τ μεγαλύτερ μέρς τυ φιλιθικύ τεμάχυς τυ Τσικνιά (βόρει, κεντρικό, ανατλικό) καλύπτυν ι σερττεντιωμένι-ταλκττιημένι-τεκτνισμένι υπερβασίτες (δυνίτες-χαρζβυργίτες). Οι σερπεντιωμένι υπερβασίτες είναι συνήθως συμπαγείς και στιφρί. Στ εσωτερικό τυς είναι πρασινμέλανες ενώ, στην επιφάνεια είναι καστανκίτρινι, λόγω εξαλλιώσεως. Ο βαθμός σερπεντινιώσεως είναι μεγάλς. Στυς δυνίτες επικρατεί κυψελώδης αντιγρίτης με υπόλιπα λιβίνη. Οι χαρζβυργίτες αναγνωρίζνται από τυς κρυστάλλυς βαστίτη σε συσσωματώματα τα πία πρέρχνται από εξαλλίωση πυρξένων και διακρίννται ακόμη και μακρσκπικά. Τα συσσωματώματα περιβάλλνται από αντιγρίτη. Κατά θέσεις, ι υπερβασίτες παρυσιάζυν στ ύπαιθρ μρφές, πυ θυμίζυν φαινκρύσταλλυς σε λεπτκρυσταλλική μάζα (Φωτ.2-3). Πρόκειται για σερπεντινίτες πυ πρέρχνται από χαρζβυργίτη. Η μάζα τυ πετρώματς απτελείται από κυψελώδη αντιγρίτη, ενώ ι κόκκι είναι συσσωματώματα τάλκη-χλωρίτη ή βαστίτη, τα πία πρέρχνται από πυρξένυς και συνήθως συνδεύνται από αδιαφανή ρυκτά. Σχιστπιημένι σερπεντινίτες υπάρχυν κυρίως κατά μήκς τεκτνικών γραμμών (συνήθως εσωτερικών λισθήσεων). Στη περίπτωση αυτή είναι έντνη η παρυσία τυ τάλκη. Κατά μήκς τυ δυτικύ ρίυ τυ φιλιθικύ τεμάχυς και ιδιαίτερα στην περιχή ανατλικά τυ χωριύ Μυρσίνη, εμφανίζνται γάββρι (Σχ.21). Πρόκειται για συμπαγή σώματα με σαφή μαγματική στρώση. Μαζί και υψηλότερα από τυς γάββρυς της Μυρσίνης, βρίσκνται συμπαγή σώματα πυρξενιτών Κατάταξη υπερβασιτών Τα υπερβασικά πετρώματα τυ Τσικνιά είναι, ως επί τ πλείστν, σε μεγάλ βαθμό σερπεντινιωμένα και ταλκπιημένα, με απτέλεσμα να καθίσταται δύσκλς ακριβής πρσδιρισμός τυ πετρλγικύ τύπυ των στ ύπαιθρ. Όμως, τόσ η μακρσκπική εικόνα όσ και η μικρσκπική παρατήρηση δίδυν σαφείς ενδείξεις ότι, στυς πρωτόλιθυς των σημερινών πετρωμάτων, επικρατύν ι χαρζβυργίτες, ενώ περιρισμένη είναι η συμμετχή των δυνιτών. Χρησιμπιώντας τ χημισμό των πετρωμάτων, στ διάγραμμα κατατάξεως και νματλγίας των υπερβασιτών τυ STRECKEISSEN, (1975, Σχ. 23), βλέπυμε ότι τ σύνλ των αναλυθέντων δειγμάτων, τπθετείται στ πεδί χαρζβυργιτών. Παραβάλλντας τ πεδί των υπερβασικών πετρωμάτων της Τήνυ, με αυτό τυ Βύρινυ (παλαιότερες αναλύσεις τυ χημείυ τυ Παραρτήματς ΙΓΜΕ Κζάνης, 48

64 Σχ.16), βλέπυμε ότι στις δύ περιχές, απυσιάζυν ι λερζόλιθι, ενώ υπάρχει πλήρης σύμπτωση των πεδίων των χαρζβυργιτών. Δυν ίιτ)5 ΠΕΡΙΔΟΤΙΤΗΓ XapÇpo\jp<f n cpu'ti$ Ο pionupoçcvifnç μι λιρίντι ΓΪΥΡΟΞΕΝ1ΤΗΙ ΚλινΠΜρξςνύης με λιβίνη OP-ÏOTt-jpo ftvltt)^ Ο ρχ Cpx KJ^VOTt UPO CVtTT $ Σχ 23 Κατάταξη και νματλγία των ιπτερβασικών της Τήνυ (û), με βάση τ διάγραμμα!, ρχ, cpx τυ STRECKEISSEN, (1975). (Αναλ. Πίν. V Ι). Σύγκριση με τ Βύριν (4). ΠΙΝΑΚΑΣ VI ΧΗΜΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ ΤΗΝΟΥ Βασικά ίείδια* Α.Α A11 Si ΑΙ FeO 1.30 Fe Cr Ni CaO 0.25 MgO MnO 0.09 K Na Αττ.Πυρ Σύνλ A A T T T T T T T Ιγνστιγεία** Sr p.p.m. Pb Zn Cu Ni Co Cr V Ti0 2 (%) Δυνητική ρυκτλγική σύσταση er sp cd cpx opx ol

65 Από τη θέση τυ μέσυ όρυ των αναλύσεων των υπερβασικών πετρωμάτων (σημεί + στ διάγραμμα των NICOLAS and JACKSON, 1972, Σχ. 24), ι φιόλιθι της Τήνυ κατατάσνται, μαζί με αυτύς τυ Βύρινυ (σημεί 3), στυς φιόλιθυς της Ανατλικής Μεσγείυ ή φιόλιθυς χαρζβυργιτικύ τύπυ, όπως χαρακτηρίζνται σήμερα (NICOLAS, 1989). Σχ. 24 : Διάγραμμα CaO, MgO, ΑΙ των φιλίθων της Μεσγείυ κατά NICOLAS et JACKSON, (1972). Τ σημεί 3 αντιπρσωπεύει τυς φιλίθυς τυ Βύρινυ. Οι φιόλιθι της Τήνυ (σημεί +, Αναλ. Πίν. V Ι) τπθετύνται στ πεδί των φιλίθων τύπυ Ανατλικής Μεσγείυ (χαρζβυργητικύ) CaO MgO 100 Στ διάγραμμα των MAKSIMOVIC and YOVANOVIC,(1988, Σχ.25) τα υπερβασικά πετρώματα της Τήνυ και αυτά τυ Βύρινυ (σημεία + και 8, αντίστιχα) τπθετύνται στ πεδί των χαρζβυργιτικύ τύπυ φιλίθων. Οι σχηματισμί τυ Βύρινυ φαίνεται να είναι πτωχότερα σε αργίλι και μαγνήσι, από τυς αντιστίχυς της Τήνυ. 1.S. Ol 1.4. y» ^ σ>ι.ΐ. Σ w es o4»6 o4 OS Ol " ι Ol (Al/Si) wt Σχ. 25 : Διάγραμμα των λόγων Mg:Si και Al.Si, των φιλίθων χαρζβυργιτικύ ( II ) και λερζλιθικύ ( Ι ) τύπυ (MAKSIMOVIC and JOVANOVIC, 1988). Οι φιόλιθι της Τήνυ (+, Αναλ.Πίν. V I) τπθετύνται στ κέντρ τυ πεδίυ των φιλίθων χαρζβυργιτικύ τύπυ. (1. Newfounland, - 2. Burro, - 3. New Zealand, - 4. Dinarides, - 5. SW Oregon, - 6. Central Indian Ridge, - 7. Lisard). 50

66 Τεκτνική των φιλίθων τυ Τσικνιά Η τεκτνική τυ φιλιθικύ τεμάχυς τυ Τσικνιά φαίνεται, εκ πρώτης όψεως, πλύ απλή. Ομως η εσωτερική δμή τυ έχει χαρακτηρισθεί ως χατική (melange, AVIGAD and GARFUNKEL, 1989). Στ χάρτη τυ ΜΕΛΙΔΩΝΗ (1980) η περιχή απδίδεται με μρφή σύγκλινυ τυ πίυ τ κεντρικό τμήμα καταλαμβάνυν ι φιόλιθι. Οι συγκλίνυσες, ήπιες κλίσεις της σχιστότητας των υπκείμενων πρασινσχιστλίθων, δείχνυν μια μαλή τπθέτηση τυ φιλιθικύ τεμάχυς. Και ενώ ι ΒΔ/ΒΑ κατπτρικές επιφάνειες στυς σερπεντινίτες, στ ντιδυτικό άκρ τυ φιλιθικύ τεμάχυς, δείχνυν κίνηση με μεγάλη κλίση σε άξνα ΒΑ-ΝΔ, ι AVIGAD και GARFUNKEL (1989) μιλύν για μικρής γωνίας καννικό ρήγμα τπθετήσεως των φιλίθων, από ΒΔ. Τόσ ΜΕΛΙΔΩΝΗΣ (1980) όσ και ι AVIGAD and GARFUNKEL (1989) μιλύν για δύ διακριτύς σχηματισμύς: τυς φιόλιθυς και τυς πρασινσχιστόλιθυς. Μάλιστα δέχνται ότι ι πρασινσχιστόλιθι περιέχυν τυς φιόλιθυς. Όμως τόσ η χωρική τυς σχέση όσ και η πετργραφία των πρασινσχιστλίθων (μεταπηλίτες, χλωριτικί-αμφιβλικί-σερπεντινικί σχιστόλιθι, αμφιβλίτες, μεταβασίτες) απτελύν ενδείξεις ότι πρόκειται για ένα φιλιθικό τέμαχς και τη μεταμρφική τυ "σόλα" από όρθ- και πάρα πετρώματα, πυ κινό χαρακτηριστικό τυς είναι η μεταμόρφωση και σχιστπίησή τυς κατά την τπθέτηση. Η νεότερη ρηξιγενής τεκτνική βαρύτητς στ φιλιθικό τέμαχς τυ Τσικνιά είναι εμφανής, στ βόρει τμήμα τυ, με ρήγματα διευθύνσεως περίπυ BN και κλίση συνήθως μεγάλη πρς Α και Δ (Σχ. 21). Υπάρχυν και ρήγματα ΔΒΔ διευθύνσεως με κλίση πρς τα Β., όμως τ άλμα αυτών των ρηγμάτων είναι συνήθως μικρό. Οι φωτγραφίες 4 και 5 δείχνυν μια σειρά ρηγμάτων λιστρειδύς μρφής, εγκαρσίων πρς την κρυφγραμμή τυ Τσικνιά. Αυτά τα ρήγματα-λισθήσεις"έχυν γενική δ/νση ΒΔ και κλίση πρς τα ΝΔ. Μόνα τυς δίδυν την εντύπωση επωθητικής κινήσεως πρς τα ΒΑ. Ντιδυτικά όμως και βαθύτερα των ρηγμάτων αυτών υπάρχει μεγάλη ζώνη λισθήσεως με διεύθυνση επίσης ΒΔ αλλά κλίση πρς ΒΑ. Τ πιθανότερ αίτι της μεγάλης αυτής ασυνέχειας μπρρεί να είναι η ανύψωση τυ τεμάχυς (κύρια στ ΝΔ άκρ τυ) κατά την τπθέτηση τυ γρανίτη. Στη συνέχεια η επανισσρόπηση τυ συστήματς πρκάλεσε τα αντίθετης κλίσεως ρήγματαλισθήσεις. Εκτός από τις παραπάνω υπάρχυν πλλές, μικρότερων διαστάσεων λισθήσεις, σε όλη την επιφάνεια τυ υπερβασικύ τεμάχυς (Φωτ. 6). Αυτές θα ήταν δυνατόν να θεωρηθύν ως απλές ζώνες σχιστπιήσεως των σερπεντινιτών λόγω συμπιέσεως κατά την τπθέτηση. Παρυσιάζυν όμως μεταβαλλόμενες διευθύνσεις και κλίσεις και δεν είναι δυνατόν να συνδεθύν με μία συγκεκριμένη επωθητική 51

67 κίνηση, δηλαδή αυτή της τπθετήσεως τυ φιλίθυ. Η αλλαγή της διευθύνσεως των λισθήσεων δίδει την εικόνα της σύνθετης τεκτνικής τυ φιλιθικύ τεμάχυς. Τ ενδιαφέρν των λισθήσεων συνίσταται στ ότι κατά θέσεις συμπίπτυν γεωμετρικά ή φιλξενύν εμφανίσεις χρωμίτη (βλ. συνέχεια) ή συνδεύνται από έντνη ταλκπίηση τυ υπερβασίτη. Ετσι θα μπρύσαν να απτελέσυν δηγό έρευνας κυρίως για τν τάλκη, αλλά και τν χρωμίτη, αν και τελευταίς δεν παρυσιάζει υσιαστικά μεταλλευτικό ενδιαφέρν Παραμόρφωση Δεν λείπυν από τ φιλιθικό τέμαχς τυ Τσικνιά τα ίχνη της παραμρφώσεως υψηλής θερμκρασίας, η πία φείλεται στις δυναμικές διεργασίες πυ επικρατύσαν κατά τ σχηματισμό τυ. Η φωτ. 7 δείχνει την έντνη παραμόρφωση τα φιλιθικά πετρώματα της Τήνυ, η πία απτυπώνεται με πρσανατλισμό των ρυκτών (πυρξένυ και σπινελλίυ). Όμως η τεκτνική και η σερπεντινίωση έχυν καταστρέψει τις εικόνες εκείνες, ι πίες θα βηθύσαν να συναχθύν συμπεράσματα από τη συστηματική μελέτη της παραμρφώσεως. Στ χάρτη (Σχ.26) φαίνεται, για παράδειγμα, η ασυνεχώς μεταβαλλόμενη διεύθυνση της φυλλώσεως τυ σπινελλίυ στ άμεσ περιβάλλν των χρωμιτικών συγκεντρώσεων. Πρόκειται για απτέλεσμα επιδράσεως μεταγενέστερης τεκτνικής, αφύ δεν είναι δυνατόν να είναι πρωτγενής πικίλς, αυτός πρσανατλισμός της φυλλώσεως. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της επιπτώσεως της τεκτνικής στν επαναπρσανατλισμό των δμών υψηλής θερμκρασίας υπάρχει στην εμφάνιση Cr-4 της περιχής Φάρυ (Σχ.27). Εδώ παρατηρείται συμφωνία της λισθήσεως, της επιμηκύνσεως τυ χρωμιτικύ σώματς και της φυλλώσεως τυ σπινελλίυ στν υπερκείμεν δυνίτη. Τα στιχεία αυτά βρίσκνται σε ασυμφωνία με τη φύλλωση τυ σπινελίυ στν υπκείμεν δυνίτη Τεκτνική εξέλιξη Όσα αναφέρθηκαν για την τεκτνική τυ φιλιθικύ τεμάχυς τυ Τσικνιά, είναι δυνατόν να συνψισθύν στα εξής: - ι πρασινσχιστόλιθι της ανώτερης σειράς και ι φιόλιθι απτελύν ενιαία δμική μνάδα, - ακόμη και αν θεωρηθεί δεδμένη η κίνηση των σχηματισμών της ανώτερης σειράς, κατά τ Μειόκαιν, από τα ΒΔ, με καννικό ρήγμα μικρής γωνίας κλίσεως, (όπως δέχνται ι AVIGAD and GARFUNKEL.1989), η κίνηση αυτή απτελεί, ένα, μεταγενέστερ τεκτνικό γεγνός, πυ δεν είναι δυνατό να σχετίζεται με την τπθέτηση των φιλίθων. Με την κίνηση αυτή, συνδένται πρφανώς ι λισθήσεις με ΒΑ διεύθυνση, τυ εσωτερικύ των φιλίθων, 52

68 - ι δμές υψηλής θερμκρασίας (φύλλωση, γράμμωση, μυλωνιτπίηση) δεν είναι δυνατόν να δώσυν πληρφρίες για τη δυναμική της τπθετήσεως τυ φιλιθικύ τεμάχυς, αφύ η έντνη εξαλλίωση έχει καλύψει τις αρχικές εικόνες. Ακόμη και εκεί όπυ ι αρχικές δμές διατηρύνται, η νεότερη τεκτνική έχει μεταβάλλει τν πρσανατλισμό τυς και είναι αδύνατ να εξαχθύν συμπεράσματα, - η άνδς τυ γρανίτη πρκάλεσε ανύψωση τυ φιλιθικύ τεμάχυς. Απτέλεσμα της ανυψώσεως και της επανισρρπήσεως στην συνέχεια, ήταν η δημιυργία της συζυγίας των λιστρειδών ρηγμάτων - επωθήσεων με ΒΔ διεύθυνση, - ι μικρπτυχές στυς σχηματισμύς της μεταμρφικής "σόλας" δεν διασαφηνίζυν τη φρά της κινήσεως τυ τεμάχυς, αφύ υπάρχυν πτυχές πυ ι άξνες τυς κλίνυν πρς τα ΒΑ, και άλλες με άξνες πυ βυθίζνται πρς τα ΝΔ. - η ριξηγενής τεκτνική, με ρήγματα βαρύτητας Β-Ν και ΒΔ διευθύνσεως, είναι τεκτνική της τελικής φάσεως εξισρρπήσεως. Με αυτά τα δεδμένα, είναι δυνατόν να υπτεθεί η παρακάτω τεκτνική εξέλιξη των φιλίθων τυ Τσικνιά, μετά τ σχηματισμό και την αρχική τπθέτηση τυς : - κίνηση πρς τα ΝΑ, κατά τ Μειόκαιν, με καννικό ρήγμα μικρής γωνίας κλίσεως, στη βάση των πρασινσχιστόλιθων και δημιυργία ζωνών λισθήσεως, με ΒΑ διεύθυνση και περιρισμένη ανάπτυξη στυς υπερβασίτες, - ανύψωση τυ ντιδυτικύ τμήματς τυ τεμάχυς (πρφανώς ταυτόχρνα με τη διείσδυση - τπθέτηση τυ γρανίτη) με δημιυργία ζώνης λισθήσεως στυς υπερβασίτες (ΒΔΐ^ΒΑ), - επανισρρόπηση τυ συστήματς, με λιστρειδή ρήγματα (ΒΔΙ^ΝΔ) - βύθιση τυ ΒΑ τμήματς τυ τεμάχυς με ρήγματα διευθύνσεως Β-Ν και ΒΔ- ΝΑ, μεγάλης κλίσεως και μεγάλυ άλματς Οι χρωμιτίτες της Τήνυ Γενικά Στην Τήν, χρωμίτης εμφανίζεται διάσπαρτς μέσα στυς σερπεντιωμένυςταλκπιημένυς υπερβασίτες. Οι μεμνωμένι κρύσταλλι είναι, συνήθως, μικρί (<1χλμ.) και, κατά κανόνα, αλλτριόμρφι. Η περιεκτικότητα τυ πετρώματς σε χρωμίτη σπάνια υπερβαίνει τ 2% τυ όγκυ τυ. Στις λίγες εμφανίσεις πυ υπάρχυν (Σχ.26), χρωμίτης είναι συμπαγής, (με απότμες επαφές με τν ξενιστή σερπεντινίτη) ή κατά πλάκας (Schlieren), με σχετική υψηλή περιεκτικότητα της πλάκας σε χρωμίτη. 53

69 ΧΑΡΤΗΣ ΟΟΙΟΛΙΘΩΝ. ΤΣ1ΚΝΙΔ ΤΗΝΟΥ Φάρς ΕΜΟΑΝΙΣΕ1Σ ΧΡΩΜ! ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΔΙΓΔΙΟ ΠΕΛΑΓΟ! Σχ. 26 : Χάρτης εμφανίσεων χρωμίτη και δειγματληψίας περιχής Τσικνιά Τήνυ y Cr-16 Εμφάνιση χρωμίτη Cr-12 Εκσκαφή "" Συμπαγής χρωμίτης Χρωμίτης Schlieren ><<, % Φύλλωση χρωμίτη σε περιδτίτη, δυνίτη Φύλλωση πυρόξενυ + Γράμμωση χρωμίτη = = Στρωματίδια χρωμίτη 105 Θέση δειγματληψίας 54

70 Β 35 H Σχ. 27 : Κάτψη και τμές στην εκσκαφή της εμφάνισης Cr-4 στη θέση Φάρς τυ Τσικνιά Τήνυ. ^ Χρωμίτης συμπαγής ^ Στρωματίδια χρωμίτη schlieren *** Φύλλωση ^~-. Ίχνς φυλλώσεως χρωμίτη >* Γράμμωση χρωμίτη Ν Ρήγμα ^ < Εττώθηση. 55

71 ΧΑΡΤΗΣ ΟΟΙΟΛΙΘΩΝ. ΤΣ1ΚΝΙΔ ΤΗΝΟΥ Όρμς ΙλιβάΒα Φάρς ΕΜΟΑΝΙΣΕΙΣ ΧΡΩΜΙΤ1- νιαι ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ Q 100,.. 500μ ÇT9 ^a Α ^ 3 5 ν Ό. Ì</T1 70! 40.Τ2 Cr8Ä " Τ30 Cr4-,6*S. 3 Τ10.1 so fi 50 «su 20 4tfS 30 ^s T3-9 A40,l A 34,5 T6S Γ Α20^ J&T23 T20S "M M φ α ιν τ\. Α101 Τ2 * βθ/ A*2l ^ Α 103 Τ21 ΤΠΚΝΙΛΙ Τ22 Τ24 Α725 All Α26 Α27 Iß. >/. "Cri? T20V Τ206 2«Μ /.,70 β Ο QciS --Ζ4. T204 m$s> Cr ΑΙΓΛΙΟ ΠΕΛΑΓΟΣ Σχ. 26 : Χάρτης εμφανίσεων χρωμίτη και δειγματληψίας περιχής Τσικνιά Τήνυ y Cr-16 Εμφάνιση χρωμίτη Cr-12 Εκσκαφή ' Συμπαγής χρωμίτης Χρωμίτης Schlieren Χ. % Φύλλωση χρωμίτη σε ττεριδτίτη, δυνίτη Φύλλωση ττυρόξενυ Γράμμωση χρωμίτη = = Στρωματίδια χρωμίτη 105 Θέση δειγματληψίας 54

72 Η τεκτνική καταπόνηση των συγκεντρώσεων τυ χρωμίτη και τυ ίδιυ τυ ρυκτύ είναι πλύ έντνες. Στό σχήμα 27 φαίνεται η επίδραση της ρηξιγενύς τεκτνικής στην κλίμακα της εμφανίσεως. Τα νεότερα ρήγματα έχυν διαμελίσει τη ζώνη λισθήσεως, πυ φιλξενεί τη μεταλλφρία. Στις φωτ 8-9 φαίννται δύ μικρά σώματα χρωμίτη, τ ένα στλιδμέν και τ άλλ διαμελισμέν, κατά δύ διευθύνσεις. Οι κόκκι τυ χρωμίτη είναι αλλτριόμρφι και συχνά έντνα κατακερματισμένι, με δίκτυ ρωγματώσεων μέσα στυς ίδιυς τυς κρυστάλλυς (Φωτ ). Συνήθης ακόμη είναι η μρφή λεπτότατων φλεβιδίων, με πλλές διακλαδώσεις και χωρίς κανένα πρσανατλισμό, ή η μρφή διάσπαρτων κκκίων στη μάζα τυ σερπεντινίτη. Πρόκειται για μυρμηκιτικύς ιστύς ατελώς διαμρφωμένυς. Η εξαλλίωση τυ χρωμίτη είναι πλύ έντνη, (Φωτ ) τόσ στη περιφέρεια των κόκκων, όσ και κατά μήκς των διακλάσεων. Στ μικρσκόπι, στ ανακλόμεν φως, έχει τη μρφή φωτεινότερης ζώνης, με ακανόνιστη μρφλγία. Τ πάχς της μεταβάλλεται από θέση σε θέση. Πρόκειται για μαγνητίτη, σχηματισμός τυ πίυ συνδεύεται από την παρυσία όλων των ενδιάμεσων μρφών της ισόμρφης σειράς (χρωμίτης- σιδηρχρωμίτης - χρωμιφερίτης - μαγνητίτης). Αναλύσεις πίνακας VIII). Τν εμπλυτισμό των κρυστάλλων χρωμίτη, στην περιφέρεια τυς, σε σίδηρ και χρώμι, περιγράφυν ι ΠΑΝΑΓΟΣ και ΟΤΤΕΜΑΝ, (1966) στυς χρωμίτες της Ρδιανής και απδίδυν τ φαινόμειν σε μαγματικό εμπλυτισμό ή στην σερπεντινίωση. Η πικιλία της μρφής και της συστάσεως της στεφάνης, δηγύν στ συμπέρσμα, ότι πρόκειται για φαινόμεν υστεργενετικό, συνδό της σερπεντινιώσεως. Η επαφή τυ χρωμίτη με τ μαγνητίτη είναι απότμη. Σχέση μεγέθυς κόκκυ χρωμίτη και πάχυς της στεφάνης μαγνητίτη δεν υπάρχει. Συχνά λόκληρς κόκκς είναι μαγνητίτης (Φωτ ). Η φωτ. 14 δείχνει την εξαλλίωση, όχι μόν στην περιφέρεια των κρυστάλλων ή και κατά μήκς των διακλάσεων, αλλά και σε παράλληλες ταινίες, μέσα στν ίδι τν κρύσταλλ τυ χρωμίτη, στα επίπεδα αναπτύξεως των κρυστάλλων. Τη μετατρπή τυ χρωμίτη σε σιδηρχρωμίτη και χρωμιφερίτη απδίδυν ι BEESON και JACKSON, (1961), σε αντικατάσταση των ΑΙ και Mg από Fe κατά την εξαλλίωση και όχι σε υπλειμματικό εμπλυτισμό. Τό ίδι δέχεται και ΠΑΝΑΠΩΤΟΥ (1979) για τυς εξαλλιωμένυς χρωμίτες τυ δάσυς της Λεμεσύ. Τ ανμιόμρφα μεταβαλλόμεν εύρς της ζώνης τυ μαγνητίτη πυ πλλές φρές καλύπτει λόκληρ τν κόκκ και η ύπαρξη μαγνητίτη κατά μήκς διακλάσεων, ενισχύυν την άπψη ότι πρόκειται για μετατρπή χρωμίτη σε μαγνητίτη. Ένα άλλ φαινόμεν, πλύ συνηθισμέν στην Τήν, είναι σχηματισμός καιμμερερίτη, πυ απτελεί ένδειξη έντνης τεκτνικής καταπνήσεως, μετά τν σχηματισμό τυ χρωμίτη. Λιγότερ συνήθης είναι υβαρβίτης. Η αντικατάσταση 56

73 τυ στπνελλίυ από καιμμερερίτη, αρχίζει από την περιφέρεια τυ κόκκυ. Όπως δείχνυν ι μικραναλύσεις, υπάρχει εμπλυτισμός σε Si0 2, πυ αρχίζει από την περιφέρεια, ενώ παράλληλα μειώνεται η περιεκτικότητα σε ΑΙ. Σύμφωνα με τ διάγραμμα τυ σχήματς 28, ι χρωμίτες της Τήνυ είναι πλύσιι σε χρώμι, μεταλλυργικύ τύπυ, με λόγ Cr : Fe = 3,26 περίπυ, όπως πρκύπτει από τις μικραναλύσεις των πινάκων VII, Vili, και XII. 30ι 90 Ο υ? 60 Σχ. 28 : Χημισμός χρωμιτών Τήνυ. Οι χρωμίτες της Μυρσίνης (Μ) είναι πλυσιότερι σε ΑΙ από τυς άλλυς. (Αναλ. Πίν. VII, Vili, XII). SO βο V0OM.Ç Mg*Fe Οι εμφανίσεις χρωμιτίτη Οι εμφανίσεις χρωμίτη της Τήνυ είναι περιρισμένων διαστάσεων και χωρίς ικνμικό ενδιαφέρν. Παλαιότερα, έγινε πρσπάθεια εκμεταλλεύσεως, σε διάφρες θέσεις, πυ φαίννται στ χάρτη τυ σχήματς 26, χωρίς θετικά απτελέσματα όμως. Τα μεταλλευτικά έργα είναι μικρών διαστάσεων, συνήθως, εκσκαφές και σε λίγες περιπτώσεις στές και κεκλιμένα. Τ μετάλλευμα πυ εξρύχτηκε δεν φαίνεται να μεταφέρθηκε πτέ, αλλά παραμένει στη θέση της εκσκαφής. Μεγαλύτερη πσότητα, περίπυ 20τ. καλής πιότητας συμπαγές μετάλλευμα χρωμίτη, εξρύχτηκε στη θέση Cr-3. Σημειώνεται, ότι σε πλλές από τις εκσκαφές δεν υπάρχυν σήμερα ίχνη μεταλλεύματς, ύτε στα τιχώματα τυς, ύτε στα μπάζα. Επικρατεί συμπαγής τύπς χρωμίτη και σε μικρότερ πσστό υπάρχει και χρωμίτης κατά πλάκας (Schlieren). Στην εμφάνιση Cr-13, πυ είναι από τις πι αξιόλγες, επικρατεί χρωμίτης τύπυ Schlieren (Φωτ. 16). 57

74 ΠΙΝΑΚΑΣ VII ΜΙΚΡΟΑΝΑΛΎΣΕΙΣ ΣΠΙΝΕΛΛΙΟΝ ΤΗΝΟΥ Μχιριντ) Α.Α T3 T6A T6B T23 T25C η SÌ02 Ti0 2 Al FeO ΜπΟ MgO Cr NiO Σύνλ ad Cr# Mg# Κατιόντα σε 32 "0" Si Ti Al Fe ++ Fe +++ Mn Mg Cr Ni Cfi- αρθιμός χρωμίυ : 100-Cr : (Cr+AI) Mg#= αρθιμός μαγνησίυ : 100-Mg : (Mg+Fe) ΠΙΝΑΚΑΣ Vili Μ1ΚΡΟΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΕΞΑΛΛΟΙΩΜΕΝΩΝ ΣΠΙΝΕΛΛΙΟΝ ΤΗΝΟΥ Α.Α Si0 2 Ti0 2 Al FeO MnO MgO Cr NiO Σύνλ T6B(1K)* n.d T6B(in> T6B(2K) n.d T6B(2Z) n.d n.d Τ68(2Π) 0.2 n : 2: K: EZ: ru ένας κρύσταλλς άλλς κρύσταλλς κέντρ κόκκυ ενδιάμεση ζώνη περιφέρεια Cr# Mg# Κατιόντα σε Si Ti Al Fe ++ Fe +++ Mn Mg Cr Ni 32 "0"

75 Στή θέση Φάρς (στ Β άκρ της φιλιθικής εμφανίσεως), υπάρχυν 10 περίπυ εκσκαφές από τις πίες ι περισσότερες, στερύνται ενδιαφέρντς ακόμη και για αναφρά (Cr-1 έως Cr-8 στ χάρτη,σχ. 26). Στη θέση αυτή, βρίσκεται η μεγαλύτερη εκσκαφή για χρωμίτη στην Τήν (Cr-4), με μέγιστες διαστάσεις 50μχ10μχ8μ. Η εκσκαφή έχει ερευνήσει μικρύ πάχυς χρωμιτικό σώμα (σχ.29). Τ μετάλλευμα είναι συμπαγές, σε μικρύς φακύς πάχυς μερικών εκατστών. Κατά θέσεις σχηματίζνται boudins, των πίων η μεγάλη διάσταση συμπίπτει με την διεύθυνση αναπτύξεως της μεταλλφρίας. Τ μεγαλύτερ σώμα πυ είναι ρατό σήμερα, είναι διαστάσεων περίπυ 100x30x10 εκ. Η διεύθυνση αναπτύξεως της μεταλλφρίας είναι Β750 Α με κλίση 45 Ν και ταυτίζεται με τη διεύθυνση και την κλίση ζώνης λισθήσεως, στ επίπεδ της πίας έχει διανιχθεί η εκσκαφή. Σημειώνεται, ότι στην πρέκταση της εκσκαφής πρς τα ΝΔ, πάνω στη ζώνη λισθήσεως, έχει διανιχθεί και άλλη μικρή εκσκαφή, η πία όμως, δεν φαίνεται να συνάντησε μεταλλφρία. Στη μεγάλη εκσκαφή, η συνέχεια της μεταλλφρίας διακόπτεται από ρήγματα μεγάλης, συνήθως, γωνίας κλίσεως και διευθύνσεως Β20-30 Α, Αυτό έχει σαν απτέλεσμα την κλιμακωτή ανάπτυξη της εκσκαφής και την εξαφάνιση της μεταλλφρίας στα τελευταία μέτρα πριν από τ ΒΑ άκρ της. Σε απόσταση τριακσίων μέτρων νότια της εμφανίσεως, ευρίσκεται μια μάδα τριών άλλων εκσκαφών. Από τη δυτικότερη εκσκαφή (Cr-3) με κεκλημένη στά, πυ δεν είναι σήμερα επισκέψιμη, εξρύχθηκε η σχετικά μεγαλύτερη πσότητα μεταλλεύματς. Οι φωτγραφίες 8-9, είναι από την εμφάνιση αυτή. Στις άλλες εκσκαφές της θέσεως Φάρς, όπυ φαίνεται ακόμη μεταλλφρία, αυτή περιρίζεται σε μικρές ταινίες πάχυς 1-3 εκ. με τις άλλες δύ διαστάσεις λίγων δεκάδων εκατστών. Στ νότι άκρ των φιλίθων υπάρχυν τέσσερις εκσκαφές (Cr-12 έως Ο Ι 5) αλλά μόν στη μία από αυτές (Cr-1 3) υπάρχει χρωμίτης. Πρόκειται για ελλειψειδή εκσκαφή, διαστάσεων 20μχ4μχ6μ. περίπυ, με την πία ερευνήθηκε μεταλλφρία τύπυ κατά πλάκας. Τ μετάλλευμα πυ εξρύχθηκε, ευρίσκεται επί τόπυ, χωρίς να έχει διαχωριστεί από τα στείρα, διότι πρφανώς, θεωρήθηκε κακής πιότητας. Πράγματι η περιεκτικότητα τυ σε χρωμίτη, δεν φαίνεται να είναι μεγαλύτερη από 20% σε όγκ. Τ χρωμιτικό σώμα αναπτύσσεται σε όλ τ μήκς της εκσκαφής. Πρόκειται για πλάκες πάχυς 2-3 εκ. παράλληλες μεταξύ τυς, πυ δημιυργύν ζώνη πάχυς μέχρι 40 εκ. Η διεύθυνση αναπτύξεως τυ είναι Β20 Α 70 Ν. Κατά θέσεις τ μετάλλευμα μεταπίπτει σε διάσπαρτ και τ πάχς της ζώνης μειώνεται μέχρι τα 20 εκατστά περίπυ. 59

76 Η μεταλλφρία είναι παράλληλη και κατά θέσεις συμπίπτει με τεκτνισμένημυλνιτπιημένη ζώνη μέσα στυς σερπεντινίτες. Η εμφάνιση είναι εγκάρσια πρς μεγάλη τεκτνική γραμμή, πυ διέρχεται από τ δυτικό άκρ της. Η αλλαγή της διευθύνσεως των πλακών στ σημεί αυτό από Β20 Α σε Β70 Α φανερώνει τη διεύθυνση της μετατπίσεως. Στ μέσ της ανατλικής πλευράς τυ φιλίθυ και σε υψόμετρ 150μ. υπάρχει εκσκαφή (Cr -16), πυ έχει ερευνήσει μικρό χρωμιτικό σώμα. Χαρακτηριστικό της εμφανίσεως αυτής, είναι η πλήρης ταύτιση της μεταλλφρίας κατά διεύθυνση και κλίση (Β25 Δ/40 Β) με ζώνη λισθήσεως. Τ μετάλλευμα είναι συμπαγές και συνδεύται από καιμμερερίτη και υβαρβιτίτη. Μικρή εμφάνιση χρωμίτη, σε έντνα τεκτνισμέν περιβάλλν, υπάρχει και στ κέντρ τυ φιλίθυ σε υψόμετρ 580μ. (Cr-10). Σε απόσταση 1800μ. ΑΒΑ τυ χωριύ Μυρσίνη (θέση Cr-11) και σε υψόμετρ 500μ., υπάρχυν τρεις συνεχόμενες εκσκαφές, με συνλική ανάπτυξη περίπυ τα 120μ. με ενδιάμεσες διακπές. Οι εκσκαφές έχυν ερευνήσει μεταλλφρία χρωμίτη με ΒΑ διεύθυνση. Ο χρωμίτης είναι συμπαγύς τύπυ σε boudins. Τ πάχς της μεταλλφρίας στα boudins φθάνει τα 20εκ., ενώ ανάμεσα τυς αυτών περιρίζεται στα 3-5 εκ. Οπως συχνά παρατηρείται στην Τήν, και στην εμφάνιση της Μυρσίνης, η μεταλλφρία συμπίπτει με τεκτνική επιφάνεια. Στ νότι άκρ της παρατηρείται μάλιστα και μεταβλή της διευθύνσεως της, λόγω επηρεασμύ της μεταλλφρίας από νεότερη λίσθηση. Ετσι, ενώ στις δύ βρειότερες εκσκαφές και στ Β. άκρ της ντιότερης, η εμφάνιση έχει διεύθυνση Β30-40 Α και κλίση πρς Ν, στ νότι άκρ της τρίτης εκσκαφής η μεταλλφρία, μέσα σε ένα έντνα σχιστπιημέν σερπεντινίτη, έχει διεύθυνση Β60 Α και κλίση 45 Ν. Χαρακτηριστικό της εμφανίσεως αυτής είναι, ότι χημισμός τυ χρωμίτη διαφέρει, από τ χημισμό των άλλων εμφανίσεων. Αυτό φαίνεται στα διαγράμματα χημισμύ (Σχ ), στα πία, τα σημεία πυ αντιστιχύν στην εμφάνιση της Μυρσίνης, απμακρύννται από τν πόλ τυ χρωμίυ, ενώ αριθμός χρωμίυ είναι μικρότερς από τν αντίστιχ αριθμό χρωμίυ των σπινελλίων των άλλων θέσεων. Αυτό, συνήθως, συμβαίνει στυς χρωμίτες πυ φιλξενύνται σε στρωματγραφικά ανώτερα μέλη της φιλιθικής ακλυθίας, (LEBLANC et VIOLETTE, 1983). Η σύγκριση τυ χημισμύ των χρωμιτών της Τήνυ με αυτύς τυ Βύρινυ επιβεβαιώνει τα παραπάνω, αφύ ι χρωμίτες της Μυρσίνης, στ διάγραμμα τυ σχήματς 30, τπθετύνται κάτω από τη γραμμή τυ πετρλγικύ ΜΟΗΟ, δηλαδή 60

77 υσιαστικά τ διάγραμμα δείχνει, ότι χρωμίτης αυτός, φιλξενείται σε σωριτικά πετρώματα (δυνίτη). Λόγω τυ έντνυ τεκτνισμύ τυ φιλιθικύ τεμάχυς της Τήνυ, δεν είναι δυνατό να απδθεί η στρωματγραφική τυ διάρθρωση. Εξ άλλυ μεγάλς βαθμός σερπεντινιώσεως δεν επιτρέπει τ χαρακτηρισμό των φιλξενύντων σερπετινιτών (αν, δηλαδή, πρόκειται για σωρίτες ή τεκτνίτες). Όμως πλύ κντά στην εμφάνιση της Μυρσίνης, αναπτύσσνται γάββρι, με μαγματική στρώση, και πυρξενίτες (δεν πρόκειται γιά φλέβες), πυ είναι δυνατόν να χαρακτηρισθύν σωριτικά πετρώματα. Σημειώνεται ότι, σερπεντινίτης της Μυρσίνης, τεκτνικά, είναι απμνωμένς από τυς λιπύς σερπεντινίτες τυ Τσικνιά. 65 MOHO * Σχ. 29 : Σύγκριση των χρωμιτών Τήνυ και Βύρινυ. (κιτάσματα και εμφανίσεις) Α Πεδί χρωμιτιτών Βύρινυ, Β Πεδί διάσπαρτυ χρωμίτη τεκτνιτών Βύρινυ Γ Πεδί διάσπαρτυ χρωμίτη σωριτών Βύρινυ, * Λιπί χρωμίτες Τήνυ. + Χρωμίτες Μυρσίνης Τήνυ. (Αναλ. πεδίων Α, Β, Γ, ΡΑΣΣΙΟΥ και ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ 1990, αναλ. Τήνυ πίνακες VII, Vili, XII) '/ ; Mg Ο Τεκτνική παραμόρφωση και χρωμιτφρία, Όπως ήδη αναφέρθηκε, η τεκτνική έχει επιδράσει πλλαπλά πάνω στη μεταλλφρία. Τ μετάλλευμα είναι συνήθως κατακερματισμέν. Οι περισσότερες εμφανίσεις (Cr-3, Cr-4, Cr-11, Cr-13 και Cr-16) φιλξενύνται σε ζώνες λισθήσεως, ενώ νεότερα ρήγματα διακόπτυν τη μεταλλφρία στις Cr-3 και Cr-4. Από τη χαρτγράφηση των δμών υψηλής θερμκρασίας, στ άμεσ περιβάλλν των εμφανίσεων, διαπιστώννται τα παρακάτω: - στις εμφανίσεις Cr-3, Cr-9 και Cr-16, η μεταλλφρία είναι σύμφωνη με τις δμές υψηλής θερμκρασίας τυ ξενιστή, - στην εμφάνιση Cr-4, τ μεταλλφόρ σώμα είναι σύμφων πρς τν υπερκείμεν σερπεντίτη και ασύμφων πρς τν υπκείμεν, πρφανώς λόγω αλλαγής της διευθύνσεως των δμών κατά την λίσθηση, 61

78 - στις εμφανίσεις Cr-11 και Cr-13, όπυ η μεταλλφρία αλλάζει δευτεργενώς διεύθυνση λόγω τεκτνισμύ, ι δμές τυ περιβάλλντς σερπεντινίτη αλλάζυν και αυτές πρσανατλισμό και η μεταλλφρία παραμένει σύμφωνη, - λόγω έντνυ τεκτνισμύ δεν είναι δυνατόν να εκφρασθεί άπψη για την εμφάνιση Cr-10, - η γράμμωση παρυσιάζει, γενικά, μικρής γωνίας βύθιση, άρα, μεγάλς άξνας της μεταλλφρίας συμπίπτει, περίπυ, με την παράταξη της. Ως εκ τύτυ, δεν αναμένεται αξιόλγη ανάπτυξη τυ μεταλλφόρυ σώματς πρς τ βάθς Συμπεράσματα Ανακεφαλαιώνντας τα παραπάνω για τυς χρωμίτες της Τήνυ σημειώνεται DTI: - πρόκειται για πλύσι σε χρώμι χρωμίτη, μεταλλυργικύ τύπυ, με αριθμό χρωμίυ (100 Cr:Cr+AI) >70 και λόγ Cr :Fe > 3,2 - ι εμφανίσεις χρωμίτη της Τήνυ, λόγω των διαστάσεων τυς, δεν παρυσιάζυν ικνμικό ενδιαφέρν. - επικρατεί συμπαγής τύπς χρωμίτη, πυ αναπτύσσεται κύρια κατά μήκς γραμμών λισθήσεως, ενώ υπάρχει και χρωμίτης τύπυ κατά πλάκας (Schlieren), με μικρότερη συχνότητα και μικρότερες διαστάσεις εμφανίσεων - ι εμφανίσεις έχυν επηρεασθεί και από νεότερη ρηξιγενή τεκτνική και είναι κατακερματισμένες. - η εξαλλίωση τυ χρωμίτη είναι πλύ πρχωρημένη, είτε ώς σιδηρχρωμίτης -χρωμιφερίτης-μαγνητίτης, ενώ συχνά περιβάλλεται από στεφάνη καιμμερερίτη - υβαρβίτη. - ι εμφανίσεις χρωμιτίτη είναι, κατά κανόνα, σύμφωνες με την παραμόρφωση τυ ξενιστή σερπεντινίτη και η διεύθυνση αναπτύξεως της μεταλλφρίας μεταβάλλεται, από θέση σε θέση, παραμένει όμως πάνττε παράλληλη πρς τις δμές τυ ξενιστή, στ άμεσ περιβάλλν της εμφανίσεως. 62

79 3. ΓΕΡΑΝΙΑ 3.1. Οι φιόλιθι των Γερανιών Γενικά Τα υπερβασικά πετρώματα της περιχής καταλαμβάνυν τ κέντρ τυ ρεινύ όγκυ των Γερανιών (Σχ. 15). Ανατλικά και δυτικά τυς αναπτύσσνται ι Τριαδικό - Ιυρασικές ανθρακικές μάζες, πάνω στις πίες είναι επωθημένι ι φιόλιθι. Η μεγαλύτερη φιλιθική εμφάνιση καλύπτει επιφάνεια, περίπυ, 50 τ.χλμ. Μικρότερα σώματα, περιβάλλνται από νεότερα ιζήματα, κάτω από τα πία πρφανώς ενώννται μεταξύ τυς (ΜΕΜΟΥ και ΣΚΙΑΝΗΣ, 1990). Οι φιόλιθι απαντύν σε μεγάλ εύρς υψμέτρων (από την επιφάνεια της θάλασσας - και φυσικά και κάτω από αυτήν - μέχρι τ υψόμετρ 1100μ.), όμως τ πραγματικό πάχς των σχηματισμών τυ συμπλέγματς είναι μικρό και δεν υπερβαίνει τις λίγες εκατντάδες μέτρα, όπως δείχνει η συχνή εμφάνιση τυ υπβάθρυ, τόσ στην περιφέρεια όσ και στ κέντρ της φιλιθικής μάζας. Στυς φιόλιθυς των Γερανιών επικρατύν ι περιδτίτες, ενώ σε σημαντικό βαθμό συμμετέχυν και δυνίτες. Πυρξενικές φλέβες υπάρχυν ελάχιστες και μικρών διαστάσεων. Οι περιδτίτες είναι έντνα τεκτνισμένι έως μυλνιτιωμένι και σε μεγάλ βαθμό εξαλλιωμένι. Πέρα από τη σερπεντινίωση, παρατηρείται συχνά παρυσία αμφιβόλυ (τρεμόλιθς - ακτινόλιθς), χλωρίτη και τάλκη. Ο βαθμός σερπεντινιώσεως μεταβάλλεται από θέση σε θέση. Στην περιχή τυ Σχίνυ, ι φιόλιθι παρυσιάζνται ως χαλαρό σερπεντινικό λατυππαγές, πλήρως απσαθρωμέν. Κατά μήκς της βόρειας ακτής, όπυ ι συχνές εμφανίσεις των ασβεστόλιθων δείχνυν, ότι βρισκόμαστε κντά στη βάση τυ επωθημένυ τεμάχυς, η σερπεντινίωση είναι έντνη και συνδεύεται από σχιστπίηση. Σημειώνεται ότι πλλά από τα ανθρακικά τεμάχη, αν και ανήκυν στ υπόβαθρ έχυν παρασυρθεί κατά την επώθηση και βρίσκνται τώρα μέσα στυς φιλίθυς. Στ κέντρ της φιλιθικής μάζας (περιχές Κρυφή, Μακρυά Ράχη και αλλύ) βαθμός σερρπεντινιώσεως είναι μικρότερς. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι, ι αναλύσεις 18 δειγμάτων από τις περιχές αυτές, δίνυν απώλεια πυρώσεως μικρότερη τυ 5%, η πία αντιστιχεί σε σερπεντινίωση τυ 30-35% της αρχικής μάζας τυ πετρώματς. Χαρακτηριστική είναι η εικόνα εξαλλιώσεως των δυνιτών, πυ περιρίζεται (πτικά) στην περιφέρεια των τεμαχών, δημιυργώντας μία ζώνη χρώματς φαιύ, πάχυς 1-2εκ., ενώ τ εσωτερικό των τεμαχών διατηρεί τ μελανπράσιν χρώμα τυ υγειύς πετρώματς (Φωτ. 18). Η άλως, πρφανώς, φείλεται σε επιφανειακή 63

80 ξείδωση (μετατρπή τυ Fe** σε Fe***), αφύ η ρυκτλγική σύσταση, των δύ τμημάτων με διαφρετική απόχρωση, είναι η ίδια. Γάββρι εντπίστηκαν ΝΑ της Μνής Παναγιάς. Πρόκειται, κύρια, για φλέβες πάχυς μερικών εκατστών (<10 εκ.) και μήκυς λίγων μέτρων, πυ διασχίζυν σε τυχαία διεύθυνση τυς περιδτίτες (Φωτ. 19). Στην ίδια περιχή εντπίστηκαν μικρά, ακανόνιστυ σχήματς, σώματα γάββρων. Έκχυτα πετρώματα δεν εντπίστηκαν στην περιχή. Ούτε μέσα στυς σχηματισμύς της σχιστκερατλιθικής διαπλάσεως βρέθηκαν ηφαιστίτες. Αντίθετα, μέσα στυς σχηματισμύς αυτύς, παρεμβάλλνται (τεκτνικά τπθετημένα) σερπεντινιωμένα τεμάχη περιδτιτών. Οι ηφαιστίτες της Περαχώρας δεν έχυν σχέση με τα υπερβασικά πετρώματα των Γερανιών. Πρόκειται για όξινυς σχηματισμύς αλκαλικής συστάσεως. Η απυσία ή η περιρισμένη ανάπτυξη, πρωτγενώς, τόσ των γάββρων όσ και των εκχύτων πετρωμάτων, δεν είναι σπάνι φαινόμεν σε φιλιθικά συμπλέγματα, πυ συνδένται με πεδία μικρής ταχύτητας διευρύνσεως, (NICOLAS 1989) Οι λερζόλιθι με σπινέλλι Οι περιδτίτες πυ επικρατύν στην περιχή μακρσκπικά, δίνυν την εντύπωση χαρζβυργιτών. Κατά την παρατήρηση στ ύπαιθρ, φαίνεται να απτελύνται από ευδιάκριτυς κρυστάλλυς πυρξένων, μέσα σε μία μιγενή μάζα από λιβίνη. Διακρίννται ακόμη διάσπαρτι κόκκι σπινελλίυ. Μικρσκπικά, τ πέτρωμα απτελείται από λιβίνη, ρθπυρόξεν, λίγυς κλινπυρξένυς και πλύσι σε αργίλι σπινέλλι. Ο κλινπυρόξενς βρίσκεται με μρφή μεμνμένων πρωτγενών κρυστάλλων ή με μρφή απμίξεων, μέσα στν ρθπυρόξεν. Πλαγιόκλαστα δεν εντπίστηκαν. Η περιεκτικότητα σε κλιν-πυρόξεν, μεταβάλλεται από θέση σε θέση. Ο τεκτνικός χαρακτήρας των πετρωμάτων αυτών είναι σαφής. Εκδηλώνεται με έντνη κυματειδή κατάσβεση, επιμήκυνση κρυστάλλων και τεκτνικές διδυμίες (στν λιβίνη), κάμψεις διδύμων και απμίξεις κλινπυρξένυ (στν ρθπυρόξεν, Φωτ.20-24). Με τα παραπάνω δεδμένα, δεν είναι δυνατόν να γίνει ασφαλής χαρακτηρισμός των πετρωμάτων στ ύπαιθρ. Με βάση τ χημισμό τυς, συνυπάρχυν λερζόλιθι και χαρζβυργίτες (Σχ. 30). Συγκρίνντας τ χημισμό των πετρωμάτων των Γερανιών, με τ χημισμό των ξενόλιθων (πυ θεωρύνται αντιπρσωπευτικί της συστάσεως τυ αρχικύ μανδύα) βλέπυμε, ότι η χημική τυς σύσταση, υσιαστικά ταυτίζεται (πιν.ιχ). Ακόμα τ άθρισμα των ξειδίων ασβεστίυ και αργιλίυ (μεταξύ 4-6%), δεν απαντάται στυς υπλειμματικύς χαρζβυργίτες. Ο διάσπαρτς σπινέλλις των υπερβασικών πετρωμάτων των Γερανιών είναι πλύ 64

81 πλύσις σε αργίλι και συναντάται μόν στυς λερζλίθυς. Με βάση τα χαρακτηριστικά αυτά τα υπερβασικά πετρώματα των Γερανιών χαρακτηρίζνται ως "λερζόλιθι με σπινέλλι". Ανιν ίττίζ ΠΕΡ Ι ΔΟΤΙΤΗΣ Χαρζβυργ LÌTI 5/J / / / / ΟρΛθΠΜρβ νίττ1ξ/ / μ λιβϊνη/ / / \ \ * % Χ /ojo Λ7 ΛερζόλιΛζ // 0 Βεμπστςριιη^ μι λιρίν-η \Bc ρλίι πς τ t ΠΥΡΟΞΕΝΙΤΜΕ \Κλινπ\)ρξενιτης \ με λιβίνη ρλπυρξινίτης/ \ ΟρΧ etunotcpitti^ / \KXivonupofcvifn^ CPX Σχ. 30 : Κατάταξη και νματλγία των υττερβασιτών των Γερανιών με βάση τ διάγραμμα ol, ρχ, cpx τυ STRECKE ISSEN, (1975, Αναλ. Πίν. Χ). Σύγκριση με τυς φιλίθυς της Δ. Όθρυς. Λερζόλιθς με σπινέλλι, έχει χαρακτηριστεί εκείν τ τμήμα τυ μανδύα, πυ βρίσκεται σε ισρρπία με τη ρευστή φάση, η πία πρέρχεται από τη μερική τήξη τυ, σε βάθς Km. Στ βάθς αυτό, η μερική τήξη επηρεάζει τν άστρι όχι όμως τ σπινέλλι και τν κλινπυρόξεν. Όταν τ τμήμα αυτό τυ μανδύα φθάσει στην επιφάνεια, χωρίς να πρχωρήσει άλλ η μερική τήξη-εκχύμωση, έχυμε λερζόλιθ με σπινέλλι, (NICOLAS 1990) Κατάταξη υπερβασιτών Στ διάγραμμα ΟΙ, Ορχ, Cpx τυ STRECKEISSEN,(1975), για την νματλγία και την κατάταξη των υπερβασικών πετρωμάτων, ι διάφρι πετρλγικί τύπι των φιλίθων των Γερανιών, τπθετύνται σε ένα πεδί από τις δύ πλευρές τυ ρίυ χαρζβυργιτών - λερζόλιθων, με τα περισσότερα σημεία στ πεδί των λερζλίθων (Σχ.30). Όπως πραναφέρθηκε τα υπερβασικά πετρώματα των Γερανιών στερύνται πλαγικλάστυ. Τ ασβέστι τυς, είναι δυνατό να πρέρχεται, από τν κλινπυρόξεν ή την αμφίβλ. Ακόμη και αν δεχθύμε ότι τ μεγαλύτερ μέρς τυ ασβεστίυ περιέχεται στη δευτεργενή αμφίβλ, τ ασβέστι πρέπει να υπήρχε στ αρχικό πέτρωμα. Έτσι, παρά την απυσία τυ πλαγικλάστυ, λόγω χημισμύ, τ 65

82 μεγαλύτερ μέρς των περιδτιτών της περιχής χαρακτηρίζεται, ως λερζόλιθς με στπνέλλι. Συγκρίνντας τ πεδί πυ καταλαμβάνυν, στ διάγραμμα τυ STRECKEISSEN, ι περιδτίτες των Γερανιών, με αυτό των περιδτιτών της Όθρυς (Σχ. 30, αναλύσεις MENZIES, 1974), στυς πίυς επικρατύν ι πλαγικλαστικί λερζόλιθι, βλέπυμε ότι τα δύ πεδία δεν απκλείνυν σημαντικά. Η υσιωδέστερη διαφρά τυς, είναι πλέν μαγνησιύχς χαρακτήρας των σχηματισμών της Όθρυς. Λόγω της συστάσεως τυς, ι σχηματισμί των Γερανιών, καταλαμβάνυν ενδιάμεση θέση (σημεί Χ) ανάμεσα στα πεδία φιλίθων Ανατλικής και Δυτικής Μεσγείυ, στ διάγραμμα CaO, MgO, ΑΙ2Ο3 των NICOLAS and JACKSON, (1972 Σχ.31), v\ CaO MgO 100 Σχ. 31 : Διάγραμμα CaO, MgO, ΑΙ των φιλίθων της Μεσγείυ κατά NICOLAS et JACKSON(1972). Τ σημεί 2 αντιπρσωπεύει τυς φιόλιθυς της Δ. Όθρυς. Οι φιόλιθι των Γερανιών (Χ), (Αναλ.Πίν. IX) τπθετύνται στν ενδιάμεσ χώρ, ανάμεσα στα πεδία των φιλίθων λερζλιθι κύ και χαρζβυργιτικύ τύπυ. Τ ίδι συμβαίνει στ διάγραμμα Mg/Si : AI/S των MAKSIMOVIC and JOVANOVIC (1988 Σχ. 32), Και εδώ ι περιδτίτες των Γερανιών, καταλαμβάνυν ενδιάμεση θέση (σημεί Χ), ανάμεσα στυς φιλίθυς λερζλιθικύ και χαρζβυργιτικύ τύπυ. Τόσ στ διάγραμμα των NICOLAS and JACKSON, (1972, σημεί "-1", Σχ. 31), όσ και στ διάγραμμα των MAKSIMOVIC and JOVANOVIC (σημεί "-9" Σχ. 32), ι υπερβασίτες της Όθρυς, καταλαμβάνυν ακραία θέση στ πεδί των φιλίθων Δυτικής Μεσγείυ ή φιλίθων λερζλιθικύ τύπυ. 66

83 rs\ en 1.4. J ι.: ös 2 α 3 4 Σ «6 1.1 X0J U, α5 αϊ (Al/Si)^ Σχ. 32 : Διάγραμμα των λόγων Mg:Si και AI:Si των φιλίθων χαρζβυργιτικύ (II) και λερζλιθικύ (Ι) τύπυ, κατά MAKSIMOVIC and JOVANOVIC,(1988). Οι φιόλιθι των Γερανιών (Χ) καταλαμβάνυν χώρ μεταξύ των φιλίθων Χαρζβυργιτικύ και λερζλιθικύ τύπυ (Αναλ. Πίν. IX). Η απόκλιση των θέσεων των φιλίθων Γερανιών και Όθρυς, στα δύ τελευταία διαγράμματα, (σε σύγκριση με τ διάγραμμα τυ STRECKEISSEN), φείλεται στ ότι στα διαγράμματα αυτά, λαμβάνεται υπόψη τ αργίλι, πυ εμφανίζεται μειωμέν πλαγικλάστυ. στυς περιδτίτες των Γερανιών, όπως έδειξε και η απυσία Εξ άλλυ, όπως φαίνεται στν πίνακα Χ, η σύσταση των λερζλίθων των Γερανιών είναι συγκρίσημη με τη μέση σύσταση τυ μανδύα, των ξενλίθων λερζλίθυ με σπινέλλι (MAALOE and ΑΟΚΙ, 1977) και αυτών των Δειναρίδων (PAMIC andmajer, 1977) Τεκτνική - Παραμόρφωση Η νεότερη ρηξιγενής τεκτνική της περιχής έχει επηρεάσει έντνα τυς φιόλιθυς των Γερανιών. Τα ρήγματα με διεύθυνση ΑΔ, αν και κάθετα πρς τη χαράδρωση, συμβάλλυν άμεσα στη δημιυργία τυ ανάγλυφυ της περιχής, λόγω μεγάλων κατακόρυφων αλμάτων. Τα ασβεστλιθικά τεμάχη τυ υπβάθρυ, πυ εμφανίζνται κατά μήκς της βόρειας ακτγραμμής ή με μρφή τεκτνικών κεφαλών (horn) μέσα στην φιλιθική μάζα (θέση Μνή Παναγιάς) φείλνται στα ρήγματα αυτά. Η μελέτη της παραμρφώσεως υψηλής θερμκρασίας (ρυκτλγική φύλλωση, γράμμωση, πρωτγενής στρώση) η πία κατά θέσεις είναι πλύ έντνη, (Φωτ ) δεν είναι δυνατόν να δηγήσει σε ασφαλή συμπεράσματα για τη γεωδυναμική εξέλιξη τυ φιλίθυ αφύ, η νεότερη τεκτνική έχει μεταβάλλει τν αρχικό πρσανατλισμό της. 67

84 SÌ? s ~ ce 3 t»s < -S r- g..g <*» Λ ^_ a ill S 5 < Ö m "5 " -, g ü i f i g 8f ^ *rt o\ i^s ">' " < ' => m m «*i (N m wt rn to «û W oo η, 1 "» ^ ^ o n o r- fs fs r- cî «S «*t 00 -* t/1 «s S S N t r 2 r*i ^ O «*> is m" o o m* o* ~- -. > r* «n o -r * Κ -. ^. n *r *o o *. n r- o m ri (s o" o o fr\ o m r*» 5 1»l ^ r- S- ^ r- α. 3 O O r» m v-t ^-* m es m *o <N 00 -r *r s r» 00 "Τ «Λ W" ^ m es «1 in r-* *» PN Wl ζ., **1 * - **i Ζ α Ζ <. ω ζ α Η < α. Η ω C y ω Μ < ζ «Μ ω S Χ O Ö cm. o. ω Ρ Ö to 'to 5 a C Γ* *»ι "ι Ci so «Γ m *~i in DO ri T rn O* r- «n «n _ m es r* r* Ö ri m tn eo* e «O O S s c 0 "~ oo _ E 1 -S 5 Ξ o *n S o" t o" Γ* (-* *û m r* oo T. n. - «n m ri «n «n r* «n r» O O O in»n «n *N *r «R

85 Τα διαγράμματα (Σχ. 33) δείχνυν ταύτιση των διευθύνσεων φυλλώσεως τυ ττυρξένυ στν περιδτίτη (1), τυ στπνελλίυ στν ττεριδτίτη (2) και τ δυνίτη (3), καθώς και τη στρώση τυ χρωμι τίτη (4), πράγμα πυ σημαίνει συμφωνία των δμών αυτών και των μικρών συγκεντρώσεων χρωμίτη, άρα και απόθεση τυ χρωμίτη στα τελικά στάδια σχηματισμύ τυ φιλίθυ (CASSARD et al. 1981). Οι δμές αυτές παρυσιάζυν μέγιστα στις διευθύνσεις 30Ψ50Α, 30Ψ70Δ, 120Ψ75Α και 120Φ75Δ. Ανά δύ αυτά τα συστήματα θα μπρύσε να θεωρηθεί ότι αντιπρσωπεύυν τα σκέλη πτυχών (Σχ. 34). Αυτό δικαιλγεί και τη μρφή των "μαγνητικών σωμάτων", όπως την δέχνται ι ΜΕΜΜΟΥ και ΣΚΙΑΝΗΣ (1990). Σχ. 33 : Στερεγράμματα δμικών μετρήσεων από την περιχή Γερανιών. 1. Φύλλωση πυρόξενυ στν περιδτίτη, 3. Φύλλωση χρωμίτη στν δυνίτη 2. Φύλλωση χρωμίτη στν περιδτίτη, 4. Ενστρώσεις χρωμίτη στ δυνίτη. 69

86

87 3.3. Οι χρωμιτίτες των Γερανιών Οι σπινέλλιι Ο "χρωμίτης" της περιχής των Γερανιών (βλ. συνέχεια στ χημισμό) είναι ένας χρωμτπνέλλις πυ, σε μερικές ακραίες περιπτώσεις, έχει σύσταση πικτίτη (Σχ. 35). Στ διάγραμμα των αριθμών χρωμίυ και μαγνησίυ (Σχ. 36) καταλαμβάνει πεδί πυ αντιστιχεί στυς πλυσιότερυς σε αργίλι (πυρίμαχυς) χρωμίτες των αλπικών φιλίθων. Σχ. 35 : Χημισμός των σπινελλίων των Γερανιών. Τα σημεία κντά στν πόλ τυ αργιλίυ αφρύν στην εμφάνιση της Μαυρλίμνης. Πρόκειται για ίτικτίτη (Αναλ. Πιν. Χ) Πεδί Ελλυνικών χρωμιτών.(παναγοσ και ΒΑΡΝΑΒΑΣ, 1986) υ < :;. Σχ. 36 : Χημισμός των σπινελλίων των Γερανιών. Τα σημεία ( Μ) πυ απμακρύννται από τα άλλα αντιστιχύν στην εμφάνιση της Μαυρλίμνης. (Αναλ. Πίν. Χ). loi Μ SO loomg Mg'Fe

88 «α o o o p r > O f ^ v o o o o ^j. CM en LO Ο CM 00 TT VO Γ-. CM -- <r «ι f» t» α Ο o r- CM ^ CM d d d "> τ d Ninm-Noinnuicoo 2. en CM vo ττ CM ττ <3 o 0?2ioE:Sî 0 en en vo Γ- 00 OOCOCMfOr COO d b O N O Q u i ^ d " Μ Τ ' ί Ν β Τ Ι ' " 00 en vu 2 C C V O = p c n c n m Λ Ü " T so in o oi ν <-«CM en en CM <J Ο CM p. uco«cocnemvdcocm CA Ο c O c n c o o m c n c n c M o t o i n o v o - o o i fl CD V ""CM o» CM VO en r» m " ι on w in CM τ w eiw m Ν Cl " τ Ο en «s CM en COTTOO αν ÇMr».Cnt»CnCMCM v o O t ^ e n r ^ C M o ^ 0 i h N o o» b a ΙΛ C<rOviO-;CMlO co τ 2 vo CM o cri en vo cn m en TT Ο co vo CM Si rt ττ vo TT m d co Ο O vo CM τ? CM r^ O m «STO Ν Ο β Ο \ Ν ι η «Ν Ο τ Τ Ο Ο τ τ α Ο Ο 2 Ν ö b ΙΛ co b ΰίΐνττττΜΟΝ ~τνηργ> D O i o» ö d o ö o ' - oc-»-«* co ò O O M ' < N Q Q I Ä ^ Ö ι<ησΐγ»ι^ρΐιη«τ r m «r ττ CQ f» r~ "D S C Tf t co ττ en CO - T N I» * n - ; 0 V0 0 N e CM O J en m i N N O i n W O t o CM r r» CM vo vp «: Ο ; ON w Ν ff en VO CM en ττ 5 - Τ Ο Ν Ν Ν Ν Π Μ -=. O v o c n O oodcn C CM CMCM "CO σ» «^OO^nom en «r 5 c cn-?oo> τ: Oo> OioSoeo «3 CM cn "" CM ςη m VOCMO CM r* vo CM cn co jr ocsç\vooi--ifioçn co evi CO TT xr co vo t>ττ CM m in vo ös CM rr in en r» to TT CM en vo m co co CD ρ* η ι vo vo CM en m m Ol l*cm^o ιι> d *""ò b d b η owin Ν o> O f» O in Ο CO vo d τ d d vo d Ν Ι β η Ν ι β Ν ι Λ Ν Ovoeooo~"mO d t» ci " d ** *** d NNinNnvoeum ΟιηττνΟιΟΟ ddcviddmiind N «O» C 0 f f O O V O 0 0 τ τ β Μ Ρ ~ 0 Γ» Γ» 0 Ο Ο Ν Ο ^ ^ Ο Ο» ci <r Μ η Ν Λ h f l m _ c n cncmmcm CMCM Ο Ο en «τ s en «<" CM en CD vo "3 oq co ""-vwnn = r - O J ^ B M I V «η CM 5 "- "-CM en <r vo CM Ο S3 d o «C M O O V O T T O CO VO en r» TT en vo en CM r» en -r τ ~ TT ττ in en «! Ο CM Ο d irt TT ö <=>=: cmcnvainemmcmcor^om CM n c M o a m i n c - c i - b o n c O i i i S j o» ^ TT " CM cn CO encminvovo voen liîfînocgomt OOTTvnsvOCMOen TT CM cn cn co in TT CM VO cn TT cn co yn m' CM vo cotrincoeocmtcon O O t» c M O ( = r, 0 > 0 dos; Ο vn cn emvoinvoinmcvivocn» O v o r ^ o o c n c T i O O o e M o d u i c o d < vs m «η & ΙΛ ΟΜΛ co cmcncncmcnmeovo Ο η τ θ ι > Ν θ» β ""CM en.cocncmr-.cocm evi C T - C T " r dococnövotroen cn «CM en Ν*- t» t; vo ττ en r- τ o co en r- *> σ en en TT ττ en vo ττ in ττ CM r» co r» t-; ös en CM vo en p*; Ο co CM vo T T C O C M C M v O C O c n v O ocnovoooocno Ö C M O O m O O Tj>envo-"vomTTinvo O O C M T T C M O i n c n o O O d C M θ ι η τ τ «m ^ o i n O N N o m - n o c i n o d ^ C M o O ^ ^ O CM U) Π < en"ccov03~:omer>vd ^ ς.οοοΐλς;γ> ιληθ ιλ en e :r? o en <3 <r «M en en r^ en evi CM t CM vo m en en Ο i CM ö oo m r> p» r>. O m co ιλ <3 η o a r - n m ^)co O O C M i n c r ^ " c ç n «r "" ^^ en m vo co ττ VO CM CM r» cnen O C M V O V O T T V O O O O r - o r - O O o o c M o o v n - r r O ττ r- <3 " C^tONDODNCO = csir*tr cocncnco O O c o C v o c M O c n ττ CM cn en en TT oo r~ o CM r» CM en o o eneo cmcmvovo ΟΙ" " - - o o e M ^ - Q u ì T T d 72 CMCMep^onO o U ~2.

89 Ο στπννέλις είναι διάσπαρτς μέσα στ δυνίτη με περιεκτικότητα πυ, κατά θέσεις, υπερβαίνει τ 5% τυ όγκυ τυ πετρώματς. Οι μεμνωμένι κρύσταλλι είναι ιδιόμρφι και συχνά αδρόκκκι με διαστάσεις μέχρι 3-4 χιλ, ενώ παρατηρήθηκαν και κρύσταλλι πυ φθάνυν, σε μέγεθς τ 1τ.εκ. (δεν πρόκειται για κνδύλυς αλλά για καλά διαμρφωμένυς κρυστάλλυς). Στην περιχή Μαυρλίμνης, όπυ η πι αξιόλγη συγκέντρωση χρωμίτη,τ μετάλλευμα, κατά θέσεις, γίνεται πυκνό διάσπαρτ (με περιεκτικότητα κατ'όγκ σε σπινέλλι πυ φθάνει τ 30-40%). Παρατηρύνται ακόμη και σημεία με συμπαγείς συγκεντρώσεις χρωμιτίτη. Υπό τ μικρσκόπι, ι κρύσταλλι τυ χρωμσπινελλίυ παρυσιάζνται έντνα κατακερματισμένι ως μυλνιτπιημένι. Η διαφρά στη σύσταση ανάμεσα στ διάσπαρτ χρωμίτη της Τήνυ και τ χρωμσπινέλλι των Γερανιών είναι σαφής και στ μικρσκόπι. Ο χρωμίτης είναι είναι σκτεινός στ διερχόμεν φως, ενώ χρωμσπινέλλις είναι καστανκίτρινς. Συχνά στην περιφέρεια των κρυστάλλων τυ τ ρυκτό είναι εξαλλιωμέν και έχει μετατραπεί σε σιδηρχρωμίτη - χρωμιφερίτη (Φωτ ). Η μετατρπή αυτή είναι σταδιακή και όχι σε όλυς τυς κρυστάλλυς. Συνήθως παρατηρείται μείωση των ΑΙ και Mg και αύξηση τυ Fe και τυ Cr. Ακραίες περιπτώσεις, πλήρυς αντικαταστάσεως τυ χρωμίυ και τυ αργιλίυ από τρισθενή σίδηρ, όπως αυτές της Τήνυ, δεν παρατηρήθηκαν στα Γεράνια Τα θειύχα ρυκτά Τόσ εντός των διακλάσεων των χρωμιτικών κόκκων όσ και μέσα στ σερπεντινίτη υπάρχυν μικρότατι κόκκι εγχρώμων ρυκτών, κύρια πετλανδίτη (Φωτ ) και σπανιότερα σιδηρπυρίτη. Πρόκειται για ρυκτά πυ δημιυργήθηκαν κατά τη σερπεντινίωση, αφύ σε καμμιά περίπτωση, δεν παρατηρήθηκαν παρόμια εγκλείσματα σε μη εξαλλιωμένα (πρωτγενή ρυκτά) παρά μόν μαζί με σερπεντινίτη ή μέσα σε διακλάσεις. Τη γένεση των θειύχων ρυκτών στα υπερβασικά πετρώματα συνδέυν με τη σερπεντινίωση ι ΠΑΝΑΓΟΣ και RAMDOHR (1965), ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ και NALDRETT (1984) και ΔΗΜΟΥ (1990) για τ Τσαγκλί και ΠΑΝΑΠΩΤΟΥ (1979, 1986) για τ δάσς της Λεμεσύ στην Κύπρ. Οι THACHAMMER et al. (1986), δέχνται ότι τα θειύχα ρυκτά στυς σερπεντιωμένυς περιδτίτες, συνδένται με την υστερμαγματική υδρθερμική δράση πυ πρκάλεσε τη σερπεντινίωση. Υπστηρίζυν ακόμα ότι η σερπεντινίωση σχετίζεται άμεσα με τη γένεση των θειύχων, αφύ: - αυτή μπρεί να απελευθερώσει κατιόντα - τ θαλάσσι νερό περιέχει τ απαραίτητ θεί και 73

90 - η θερμκρασία σχηματισμύ πλλών από τα ρυκτά αυτά ταυτίζεται με τη θερμκρασία της σερπεντινιώσεως. ΠΙΝΑΚΑΣ XI ΜΙΚΡΟΑΝΑΛΥεΕΙΣ ΘΕΙΟΥΧΩΝ OPYKTON ΓΕΡΑΝΙΟΝ A.A Δ123 Δ199 Δ147 S Fe Cu n.d Zn 0.17 n.d 0.17 Co Ag Ni Sb As n.d n.d n.d n.d 0.73 Σύνλ Εμφανίσεις χρωμιτίτη Αξιόλγες εμφανίσεις χρωμίτη δεν υπάρχυν στην περιχή των Γερανιών. Οι μεγαλύτερες, σχετικά, συγκεντρώσεις εντπίσθηκαν στις παρακάτω θέσεις:α. Ντάριζα, στα δυτικά τυ δρόμυ πρς τη Μνή Παναγιάς. Μέσα σε έντνα τεκτνισμέν και σερπεντιωμέν δυνίτη, υπάρχυν συσσωματώματα μεγάλων κρυστάλλων, πυ κατά τόπυς, σχηματίζυν συμπαγή χρωμιτίτη. Οι διαστάσεις της συγκεντρώσεως, δεν υπερβαίνυν τις λίγες δεκάδες εκατστά, και περιβάλλων σερπεντινίτης είναι στείρς. β. Μαυρλίμνη, στα νότια τυ ικισμύ, σε περιχή πυ καλύπτεται από κρήματα, υπάρχει συγκέντρωση πυκνύ διάσπαρτυ χρωμίτη πυ και εδώ μεταπίπτει σε συμπαγή. Στη θέση αυτή, στ διάσπαρτ μετάλλευμα, εμφανίζεται υπτυπώδης πρσανατλισμός, χωρίς όμως να είναι παραμρφωμέν. Από τη Μαυρλίμνη πρέρχνται τα δείγματα με τις πι ακραίες τιμές σε CrçOs («6,5% και ΑΙ (*60%). Ο εμπλυτισμός τυ σπινελλίυ σε αργίλι στη θέση αυτή (ΑΙ > 60% έναντι τυ συνήθυς περίπυ 40%) και η παράλληλη μείωση τυ χρωμίυ (Ci^Oß, 5% έναντι 20% τυ συνήθυς), δεν είναι δυνατόν να απδθύν σε δευτεργενή φαινόμενα, αφύ αυτά δηγύν στ αντίθετ απτέλεσμα (μείωση αργιλίυ και αύξηση χρωμίυ και σιδήρυ). Μόνη ερμηνεία πυ μπρεί να δθεί, είναι η δημιυργία τυ σπινελλίυ σε μεταγενέστερη φάση, σε περιβάλλν εμπλυτισμέν σε αργίλι. γ) Μπελύσι, όπυ ι δυνίτες καταλαμβάνυν μεγάλη επιφάνεια, σε ζώνη αρκετών μέτρων πάχυς, διάσπαρτς χρωμίτης συχνά υπερβαίνει τ 5% τυ όγκυ τυ πετρώματς. Κατά θέσεις χρωμίτης δημιυργεί μικρά Schlieren πάχυς 1-2εκ. και τις άλλες διαστάσεις λίγες δεκάδες εκατστά. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη συγκέντρωση χρωμίτη των Γερανιών, αλλά απέχει πλύ από τ να μπρεί να χαρακτηρισθεί μεταλλφόρς εμφάνιση. 74

91 Συμπεράσματα Όπως δείχνυν η πετρλγία και χημισμός των υπερβασικών πετρωμάτων, δεν αναμένεται να υπάρχυν αξιόλγες συγκεντρώσεις χρωμίτη στα Γεράνια, αφύ πρόκειται για φιόλιθυς λερζλιθικύ τύπυ ή Δυτικής Μεσγείυ. Ο διάσπαρτς σπινέλλις είναι πρωτγενές ρυκτό τυ μη εκχυμωμένυ μανδύα. Είναι πλύ πλύσις σε αργίλι, με αριθμό χρωμίυ μικρότερ τυ 30 (περιεκτικότητα σε Cr περίπυ 20% και σε Α μεγαλύτερη από 40%). Οι εμφανίσεις πυ περιγράφηκαν είναι τπικά, πετργενετικά φαινόμενα, χωρίς ικνμικό ενδιαφέρν. 75

92 4. ΧΗΜΙΣΜΟΣ 4.1. Σπινέλλιι Κατάταξη χρωμιτών Όπως φαίνεται στ διάγραμμα AI, Cr, Fe κατά STEVENS (1944) (Σχ. 28) ι σπινέλλιι της Τήνυ καταλαμβάνυν τ κέντρ τυ πεδίυ εξαπλώσεως των χρωμιτών τυ ελληνικύ χώρυ. Τα ελάχιστα σημεία πυ βρίσκνται εκτός τυ πεδίυ απεικνίζυν πρϊόντα εξαλλίωσης (λευκή στεφάνη στ ανακλώμεν φως). Οι σπινέλλιι των Γερανιών στ ίδι διάγραμμα (σχ.36), τπθετύνται στ χώρ των χρωμστπνελλίων έξω από τ πεδί εξαπλώσεως των άλλων Ελληνικών χρωμιτών. Η μικρή μάδα σημείων πυ βρίσκεται στ χώρ κντά στν πόλ τυ αργιλίυ (πεδί πικτίτη) αντιστιχεί σε αναλύσεις πυ πρέρχνται από τη συγκέντρωση της Μαυρλίμνης. Πρόκειται για τυς κατ' εξχήν αργιλιύχυς σπινελλίυς, στυς πίυς η περιεκτικότητα σε Al2Û3 i σε ακραίες περιπτώσεις, υπερβαίνει τ 60% Αριθμί χρωμίυ, μαγνησίυ Στ διάγραμμα των αριθμών χρωμίυ και μαγνησίυ στ σπινέλλι (σχ.38), παρά τις μεγάλες διαφρές στη σύσταση τυς, ι σπινέλλιι της Τήνυ και των Γερανιών τπθετύνται μέσα στ πεδί των χρωμιτών των αλπικών φιλίθων, με εξαίρεση τυς σπινελλίυς της Μαυρλίμνης. Από τη σύγκριση των σπινελλίων των δύ περιχών με τυς άλλυς σπινέλλιυς τυ ελληνικύ χώρυ, πρκύπτει ότι, τ πεδί εξαπλώσεως των σπινελλίων της Τήνυ συμπίπτει με αυτό των χρωμιτών τυ Βύρινυ και χαρακτηρίζνται πλύσιι σε χρώμι (μεταλλυργικύ τύπυ). Αντίθετα, ι σπινέλλιι των Γερανιών καταλαμβάνυν τ ακραί τμήμα τυ χώρυ εξαπλώσεως των χρωμιτών αλπικών φιλίθων, μακρυά από τυς υπόλιπυς τυ ελληνικύ χώρυ.πρόκειται για πλύσις σε άργιλ χρωμίτες (πυρίμαχυ τύπυ). Σύμφωνα με τυς MAKJIMOVIC and JOVANOVIC (1988) μεγάλς αριθμός χρωμίυ στυς χρωμίτες της Τήνυ δείχνει τ μεγάλ βαθμό εκχυμώσεως τυ μανδυακύ πρωτόλιθυ, δηλαδή, μεγάλ βαθμό μερικής τήξεως. Αυτό συμβαίνει στυς φιλίθυς της Τήνυ. Αντίθετα μικρός αριθμός χρωμίυ στυς χρωμσπινελλίυς των Γερανιών, είναι δείκτης μικρύ βαθμύ μερικής τήξεως τυ μανδύα. 76

93 60Η 4.0Η Σχ. 37 : Χημισμός χρωμιτών Γερανιών και Τήνυ Ι Χρωμίτης εστρωμένων διεισδύσεων, II Χρωμίτης αλπικών φιλίθων, III Ελληνικί χρωμίτες (ΠΑΝΑΓΟΣ και ΒΑΡΝΑΒΑΣ, 1986) IV Ελληνικί χρωμίτες (ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ και άλλι, 1986) ΤΣΙΚΝΙΑΣ ΤΗΝΟΥ ΓΕΡΑΝΙΑ 90- β ι too Mg Mg Σχέση κατιόντων Η διαφρπίηση των στπνελλίων φείλεται στη διαφρετική συμμετχή των κατιόντων στην μναδιαία κυψελίδα. Με τη βήθεια σχετικών διαγραμμάτων δίδνται ι σχέσεις μεταξύ των κατιόντων, γίνεται πρσπάθεια να ερμηνευθύν ι μεταβλές της συμμετχής τυς και να πρσδιρισθύν τα αίτια πυ τις πρκαλύν. Τα διαγράμματα στ σχήμα 38 δίδυν τη σχέση των άλλων κατιόντων πρς τ χρώμι. Είναι σαφής και στα 4 διαγράμματα η διαφρπίηση των εμφανίσεων της Μυρσίνης στην Τήν και της Μαυρλίμνης στα Γεράνια. Η διαφρπίηση της Μυρσίνης, φείλεται στ γεγνός ότι ξενιστής δυνίτης βρίσκεται σε ανώτερη στρωματγραφική θέση. Αυτό δικαιλγεί τν εμπλυτισμό τυ σπινέλλιυ αργίλι, αφύ ήδη τ χρώμι έχει επαναδεσμευθεί σε βαθύτερυς ρίζντες. Η διαφρπίηση της Μαυρλίμνης υπδηλώνει πρέλευση από τήγμα πλύσι σε αργίλι και φτωχό 77

94 σε χρώμι. Τό φαινόμεν αυτό συνδέεται με τ μικρό βαθμό μερικής τήξεως πυ δεν επέτρεψε την απδέσμευση τυ χρωμίυ. ΑΡ > 2 ν ι Mg- 4 3 V- Fe* Fe "* V 1: V- / 8, Λ ' «to' Cr + Σχ. 38 : Χημισμός χρωμιτών Γερανιών ( ) και Τσικνιά Τήνυ (). Σχέση λιπών κατιόντων πρς τα κατιόντα χρωμίυ. (Αναλ.: πίνακες V II, V III, Χ, XII). Τ διάγραμμα i δείχνει ότι η χαμηλή συμμετχή τυ τρισθενύς σιδήρυ δεν επηρεάζει υσιαστικά τις σχέσεις των άλλων κατιόντων και είναι ανεξάρτητη από τ είδς τυ σπινελλίυ. Τα διαγράμματα ϋ και iii δείχνυν την ανταγωνιστική σχέση των δύ διεσθενών κατιόντων (μαγνησίυ και σιδήρυ) στ σπινέλλι. Στη Τήν σπινέλλις είναι πλέν σιδηρύχς και αυτό πιθανόν φείλεται σε ανταλλαγή των δισθενών κατιόντων, ανάμεσα στν λιβίνη και τν σπινέλλι, μετά την κρυστάλλωση. Αυτό δικαιλγείται και από την ασυνήθιστα υψηλή περιεκτικότητα σε φρστερίτη (Fo 96-98) τυ λιβίνη. 78

95 Την ίδια σχέση δισθενών κατιόντων Fe" σχήματς 39. και Mg" δείχνει και τ διάγραμμα τυ Mg** Σχ. 39 : Χημισμός χρωμιτών Γερανιών ( ) και Τσικνιά Τήνυ (). Σχέση κατιόντων Fe~Kai Mg" Είναι σαφής πλέν σιδηρύχς χαρακτήρας στην Τήν. (Αναλ. Πίν. VII, Vili, Χ,ΧΙΙ) Ο βαθμός μερικής τήξεως τυ μανδυακύ πρωτόλιθυ Η μερική τήξη πρκαλεί την μετακίνηση, αττό τν πρωτόλιθ πρς τα πρϊόντα κρυσταλλώσεως, των μη ανταγωνιστικών στιχείων και των στιχείων των ευτήκτων ρυκτών. Για τυς φιλίθυς ι MUSEN and KUSHIRO,(1977), δέχνται ότι ι υπλειμματικί περιδτίτες, πυ πρκύπτυν αττό διαφρετικύ βαθμύ φαινόμενα μερικής τήξεως, περιέχυν λιγότερ ΑΙ 2 0 3, όσ πρχωρεί η μερική τήξη, ενώ παράλληλα ι λόγι Mg:Fe καιο:αι αυξάνυν. Γενικά η πρδευτική μείωση τυ ασβεστίυ, τυ αργιλίυ και τυ σιδήρυ στυς υπλειμματικύς τεκτνίτες, συμβαδίζει με την αύξηση τυ βαθμύ μερικής τήξεως. Ειδικά για τ χρώμι, η μείωση παρατηρείται στα πυριτικά ρυκτά, ενώ υπάρχει σχετική αύξηση στα ξείδια (σπινέλλιι). Τ διάγραμμα τυ σχήματς 40, δίνει συγκριτικά, τ βαθμό μερικής τήξεως 5L0 + κ Γ* < L$ Δ + \ Κ. Σχ. 40 : Ο βαθμός μερικής τήξεως των φιλίθων Τήνυ και Γερανιών. Οι χαρζβυργιτικύ τύπυ φιόλιθι, με χρωμπλύσι χρωμίτη, της Τήνυ (Ι) καταλαμβάνυν τ κάτω δεξιά τμήμα τυ διαγράμματς (υψηλός βαθμός μερικής τήξεως). Οι λερζλιθικύ τύπυ φιόλιθι με χρωμιύχ σττινέλλι των Γερνίων (II) καταλαμβάνυν τ άνω αριστερά τμήμα τυ διαγράμματς ( χαμηλός βαθμός μερικής τήξεως). (Αναλ. Πίν. XII και XIII). nn ι, Ο* 100 sp Cr»Al 1 79

96 ΠΙΝΑΚΑΣ XU ΜΙΚΡΟΑΝΑΛΎΣΕΙΣ ΣΠΙΝΕΛΛΙΟΝ ΚΑΙ ΟΡΘΟΠΥΡΟΞΕΝΩΝ ΤΗΝΟΥ Α.Α η Si0 2 TÌO 2 FeO CaO MnO MgO Cr NiO Σύνλ Cr # Mfl# Κατιόντα σε "0" Si Ti Ai Fe ++ Fe +++ Ca Μη Mg Cr NI α. σττινέλλιι T S Τ6Β T25D _ Α β. ρθττυρόξενι Τ Τ6Β _ T25D Α ΠΙΝΑΚΑΣ ΧΙΠ ΜΙΚΡΟΑΝΑΛΎΣΕΙΣ ΣΠΙΝΕΛΛΙΟΝ ΚΑΙ Α.Λ SÌO 2 TiOo AI 2 Ô 3 FeO MnO MgO CaO Ma 2 0 Cr 2 3 NiO Σύνλ Cr# Mg # Κατιόντα σε 32 Si Ti Al Fe Μη Mg Ca Na Cr Ni Fe"* α. ττη/έλλιι Δ11Α 3 nd nd Ό" Δ100 2 nd ΟΡΘΟΠΥΡΟ: Δ141 2 nd ΞΕΝΟΝ ί Δ237 2 nd ΈΡΑΝΙΟΝ β. ρβττυρόξενι Δ11Α Δ n.d Κατιόντα σε 6 "Ο" Δ n.d , Δ n.d n.d

97 των ελληνικών φιλίθων, με τη σχέση τυ περιεχόμενυ αργιλίυ στν ρθπυρόξεν τυ τεκτνίτη (με μρφή ξειδίυ), πρς τν αριθμό χρωμίυ τυ διάσπαρτυ σπινελλίυ, όταν τα δύ ρυκτά συνυπάρχυν. Οι φιόλιθι της Τήνυ, όπως τυ Βύρινυ, παρυσιάζυν υψηλό βαθμό μερικής τήξεως. Αντίθετα ι φιόλιθι των Γερανιών πρέρχνται από μανδύα πυ έχει υπστεί μερική τήξη χαμηλύ βαθμύ, ανάλγη αυτής της Δυτικής Όθρυς. Την ίδια εικόνα για τ βαθμό μερικής τήξεως δίδει και λόγς των μη ανταγωνιστικών στιχείων της μάδας τυ λευκόχρυσυ πρς τα ανταγωνιστικά (βλ. αντίστιχ κεφάλαι) Γεωθερμμετρία Η ανταλλαγή δισθενών κατιόντων σιδήρυ και μαγνησίυ μεταξύ λιβίνη και χρωμσπινελλίυ, εξαρτάται από τη θερμκρασία και χρησιμπιήθηκε για πρώτη φρά ως γεωθερμόμετρ από τν IRVINE, (1965) Ο Irvine έδειξε ότι συντελεστής κατανμής των δισθενών αυτών κατιόντων εξαρτάται εκτός από τη θερμκρασία και από την κατανμή των τρισθενών κατιόντων στ σπινέλλι και κύρια από τ λόγ τυ χρωμίυ πρς τ άθρισμα των τρισθενών κατιόντων (Fe, AI, Cr). Οι EVANS and FROST,(1975) και MEDARIS,(1975), παρατήρησαν την ύπαρξη γραμμικής σχέσεως, μεταξύ τυ λγαρίθμυ τυ συντελεστή κατανμής των δισθενών Mg και Fe ανάμεσα στν λιβίνη και στ σπινέλι και τ λόγ τυ χρωμίυ πρς τ άθρισμα των τρισθενών κατιόντων στ σπινέλλι. Με πειραματικά δεδμένα ι ROEDER et al.,(1979), κατέληξαν στ συμπέρασμα ότι η θερμκρασία αυτή αντιστιχεί σε συνθήκες κάτω από την καμπύλη στερεπιήσεως (subsolidus). Ο FABRIES, (1979), συμπλήρωσε τ διάγραμμα χρησιμπιώντας και δεδμένα από λερζλίθυς. Για τν υπλγισμό της θερμκρασίας εξισρρπήσεως αναλύθηκαν γειτνιάζντες κόκκι λιβίνη, σπινέλλιυ και ρθπυρόξενυ. Στ διάγραμμα (Σχ.41) φαίννται για τα Γεράνια και την Τήν. In κ; ΐ Σχ. 41 : Θερμκρασία εξισρρττήσεως ιόντων σιδήρυ και μαγνησίυ (κατά FABRIES, 1979) στυς χαρζβυργίτες της Τήνυ (Ι) και τυς λερζόλιθυς των Γερανιών (II) (Αναλ. Πίν. II, III, V, V 11 ). 02 ' ίΐ ' (16 ' ötl Y Sp Cr 81

98 ΠΙΝΑΚΑΣ XIV ΜΙΚΡΟΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΖΕΥΓΟΝ ΣΠ1ΝΕΛΛΙΩΝ (α) ΚΑΙ ΟΛΙΒΙΝΗ (β) ΤΗΝΟΥ Α.Α SÌO 2 Ti0 2 Al FeO ΜηΟ MgO Cr NiO Σύνλ T2 (a) S (Ρ) T6B (a) (Ρ) (a) T25C 1 (Ρ) (a) A108 1 (Ρ) Cr # Mg # Fo Κατιόντα Si Ti Al Fe ++ Fe +++ Mn Mg Cr Ni _ _ ΠΙΝΑΚΑΣ XV ΜίΚΡΟΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΖΕΥΓΟ.Ν ΣΠΙΝΕΛΛΙΟΝ (α) ΚΑΙ ΟΛΙΒΙΝΗ (Ρ) ΓΕΡΑΝΙΩΝ Α.Α Si0 2 TÌO 2 ΑΙ,0 3 FeO MnC MgO Cr NiO Σύνλ (O) Δ11Α (P) (a) Δ100 (P) (a) Δ141 (P) I Δ143 (a) ,.38 (P) (a) Δ23 1 Φ) 40/ " Cr # Mg # Fo Κατιόνια Si Ti Al Fe ++ Fe +++ Mn Mg Cr Ni Û

99 Στα Γεράνια ι θερμκρασίες εξισρρπήσεως κυμαίννται μεταξύ C, τ δε πεδί της συμπίπτει με τ πεδί των λερζόλίθων τυ FABRIES (1979). Αντίθετα στην Τήν έχυμε θερμκρασίες πλύ χαμηλότερες των 700 C. Αυτό αιτιλγείται με τη παραδχή ανταλλαγής ιόντων μεταξύ λιβίνη και σπινελλίυ σε στερεά κατάσταση κατά την σερπεντινίωση Χρωμίτες και φιλξενύντα πετρώματα Τα διαγράμματα στ σχήμα 42, των MAKJIMOVIC and JOVANOVIC, (1988), δίδυν σαφή συγκριτική εικόνα τυ χημισμύ των σπινελλίων και των φιλξενύντων πετρωμάτων. Τ πρώτ διάγραμμα αναφέρεται στυς διάσπαρτυς σπινελλίυς και δίνει σαφώς δυ πληθυσμύς. Οι κενί κύκλι αντιστιχύν στυς πλύσιυς σε χρώμι χρωμίτες. Εδώ περιλαμβάνεται και η Τήνς (+). 1 U0.S , Α ) 3 *&: '* Β Mg/Mg» Fe. Ο2θ3 + CM 05 S 4 S 7 to < A l/si) w t 0.1 Σχ. 42 : Χημισμός σπινελλίων και ξενιστών. Είναι σαφής διαχωρισμός των πλυσίων σε χρώμι σπινελλίων (Α) και των χαρζβυργιτών (Γ) από τυς πλύσιυς σε αργίλι σπινέλλιυς (Β) και τυς λερζόλιθυς (Δ) 1. Newfoundland, - 2. Burro, - 3. New Zealand, - 4.Dinarides, 5. SW Oregon, - 6. Central Indian Ridge, - 7. Lizard. (MAKSIMOVIC and JOVANOVIC, 1988) (+) ΤΗΝΟΣ, (Χ) ΓΕΡΑΝΙΑ. (Αναλ. Πίν. VI, VII, IX, Χ,). 83

100 Οι πλήρεις κύκλι αντιστιχύν στυς πλύσιυς σε αργίλι χρωμίτες (χρωμτπνέλιι) και εδώ περιλαμβάννται και τα Γεράνια (Χ). Τ δεύτερ διάγραμμα αναφέρεται στ χημισμό των ξενιστών. Αριστερά έχυμε ένα πληθυσμό με χαρζβυργίτες και δεξιά ένα πληθυσμό με λερζόλιθυς. Οι χαρζβυργίτες της Τήνυ (+) πρβάλλνται στ κέντρ τυ πεδίυ των χαρζβυργιτών, ενώ ι λερζόλιθι με σπινέλλι των Γερανιών (χ) καταλαμβάνυν και εδώ μία ενδιάμεση θέση. Η διάκριση των δύ πληθυσμών (χαρζβυργίτες με χρωμπλύσι χρωμίτη και λερζόλιθι με χρωμσπινέλι) είναι πλήρης Γεωτεκτνικό περιβάλλν σχηματισμύ των φιλίθων Τ διάγραμμα (Σχ. 43), δίδει τ γεωτεκτνικό πεδί σχηματισμύ των φιλίθων των δύ περιχών, laooor Cr ppm MORB Ti0 2 (o/ oj to Σχ. 43 : Τ γεωτεκτνικό πεδί σχηματισμύ των φιλίθων Τήνυ (+) και Γερανιών (Χ) (Αναλ. Πίν. VI και Χ). (Κατά PEARCE et al. 1984). Πρόκειται για τ διάγραμμα Cr (σε p.p.m), πρς Τ- θ2 (%) για τα υπερβασικά πετρώματα των PEARCE et al., (1984). Σ' αυτό φαίνεται καθαρά ότι ι φιόλιθι της Τήνυ καταλαμβάνυν τ πεδί των συμπλεγμάτων, πυ σχηματίσθηκαν πάνω από ζώνη υπβυθίσεως (SSZ). Οι φιόλιθι των Γερανιών καταλαμβάνυν και εδώ ένα ενδιάμεσ χώρ, τόσ στ κινό πεδί των φιλίθων SSZ και MORB, όσ και μέσα στ πεδί των φιλίθων πυ δημιυργύνται στη μεσωκεάνια ράχη (MORB). Επειδή έκχυτα πετρώματα των δύ υπό μελέτη φιλιθικών τεμαχών δεν εντπίστηκαν, έγινε πρσπάθεια επαληθεύσεως τυ γεωτεκτνικύ περιβάλλντς σχηματισμύ των φιλίθων με τ χημισμό των γάββρων, γνωρίζντας ότι η μέθδς, πιθανόν, δεν θα έδινε ικανπιητική απάντηση, αφύ η σωριτική ακλυθία των δύ φιλίθων δεν είναι πλήρης (SERRI and SARTA, 1980, SERRI 1981). Πράγματι όλες ι τιμές τυ φεμικύ δείκτη (FeO oa : FeO oa +MgO) των γάββρων, είναι κντά στ Για τις τιμές αυτές υπάρχει επικάλυψη των πεδίων των χαμηλής και υψηλής περιεκτικότητας σε Ti γάββρων των φιλιθικών συμπλεγμάτων. 84

101 συμβαδίζυν με την αντίστιχα υψηλή περιεκτικότητα τυ δείγματς αυτύ σε ξείδι τυ ασβεστίυ Στιχεία της μάδας τυ λευκχρύσυ Γενικά Η μάδα των στιχείων τυ λευκόχρυσυ περιλαμβάνει τα μέταλλα όσμι, ιρίδι, ρυθίνι, ρόδι, λευκόχρυσ και παλλάδι. Τα μέταλλα αυτά είναι πλύ σπάνια στη φύση και η περιεκτικότητα τυς στ γήιν φλιό μετράται σε ppb. Λόγω της σπανιότητας τυς, της ανθεκτικότητας τυς στα αντιδραστήρια, της μεγάλης τυς χημικής αδράνειας και των πλλαπλών τυς χρήσεων, θεωρύνται πλύτιμα. Συμπεριφέρνται ως χαλκόφιλα και συμμετέχυν σε θειύχες ενώσεις στ γήιν φλιό. Η μελέτη τυς στυς μετεωρίτες απέδειξε τν κατεξχήν σιδηρόφιλ χαρακτήρα τυς και τη δυνατότητα τυς σχηματισμύ κραμάτων με άλλα μέταλλα. Έτσι αναμέννται υψηλότερες περιεκτικότητες αυτών στ γήιν πυρήνα. Λόγω των σχετικά υψηλότερων περιεκτικτήτων στα υπερβασικά πετρώματα και της συμπεριφράς τυς κατά την μερική τήξη και την κλασματική κρυστάλλωση, η μελέτη τυς στα πλαίσια της έρευνας των φιλίθων είναι καθριστική. Από τα στιχεία της μάδας τα: όσμι, ιρίδι, ρυθίνι θεωρύνται γεωχημικά ανταγωνιστικά, ενώ τα: ρόδι, λευκόχρυσς, παλλάδι ως μη ανταγωνιστικά (PAGE et al., 1982). Αυτό έχει σαν απτέλεσμα τη διαφρετική συμπεριφρά τυς κατά την κλασματική κρυστάλλωση. Τα Os, Ir, Ru απμακρύννται πρώτα από τ τήγμα μαζί με τν χρωμίτη και τν λιβίνη. Αυτό φαίνεται στα σχετικά διαγράμματα με τη χαρακτηριστική αρνητική κλίση για τυς χρωμιτίτες και τα υπερβασικά πετρώματα των φιλιθικών συμπλεγμάτων. Αντίθετα τα πλέν εύτηκτα (Rh,Pt,Pd) συγκεντρώ-ννται στ τήγμα και από αυτό στα πλέν βασικά μέλη των φιλίθων. Η κατανμή των στιχείων της μάδας δεν είναι απλό φαινόμεν. Η περιεκτικότητα τυ τήγματς στα μέταλλα αυτά, εξαρτάται από τν βαθμό μερικής τήξεως τυ αρχικύ μανδύα (NALDRETT et al., 1979). Οταν βαθμός μερικής τήξεως είναι χαμηλός έχυμε εμπλυτισμό τυ τήγματς στα εύτηκτα (μη ανταγωνιστικά) στιχεία. Αυτό συμβαίνει διότι κατά την τήξη τα εύτηκτα εισέρχνται πρώτα στην υγρή φάση, ενω κατά την κρυστάλλωση απμακρύννται πρώτα ανταγωνιστικά στη στερεά φάση. Έχυμε λιπόν, στ χαμηλό βαθμό μερικής τήξεως, υπλειμματικό μανδύα σχετικά εμπλυτισμέν σε ανταγωνιστικά στιχεία. Τ ίδι συμβαίνει και για τα πρώτα πρϊόντα κρυσταλλώσεως. Αντίθετα όταν βαθμός μερικής τήξεως είναι υψηλός, υπλειμματικός μανδύας είναι εκχυμωμένς από ανταγωνιστικά στιχεία. Τα ανωτέρω είναι δυνατόν να συνψισθύν στα εξής: - χαμηλός βαθμός μερικής τήξεως δίνει υπλειμματικό μανδύα (λερζόλιθ με 85

102 Λόγω των σχετικά υψηλότερων περιεκτικτήτων στα υπερβασικά πετρώματα και της συμπεριφράς τυς κατά την μερική τήξη και την κλασματική κρυστάλλωση, η μελέτη τυς στα πλαίσια της έρευνας των φιλίθων είναι καθριστική. Από τα στιχεία της μάδας τα: όσμι, ιρίδι, ρυθίνι θεωρύνται γεωχημικά ανταγωνιστικά, ενώ τα: ρόδι, λευκόχρυσς, παλλάδι ως μη ανταγωνιστικά (PAGE et al., 1982). Αυτό έχει σαν απτέλεσμα τη διαφρετική συμπεριφρά τυς κατά την κλασματική κρυστάλλωση. Τα Os, ir, Ru απμακρύννται πρώτα από τ τήγμα μαζί με τν χρωμίτη και τν λιβίνη. Αυτό φαίνεται στα σχετικά διαγράμματα με τη χαρακτηριστική αρνητική κλίση για τυς χρωμιτίτες και τα υπερβασικά πετρώματα των φιλιθικών συμπλεγμάτων. Αντίθετα τα πλέν εύτηκτα (Rh,Pt,Pd) συγκεντρώ-ννται στ τήγμα και από αυτό στα πλέν βασικά μέλη των φιλίθων. Η κατανμή των στιχείων της μάδας δεν είναι απλό φαινόμεν. Η περιεκτικότητα τυ τήγματς στα μέταλλα αυτά, εξαρτάται από τν βαθμό μερικής τήξεως τυ αρχικύ μανδύα (NALDRETT et al., 1979). Οταν βαθμός μερικής τήξεως είναι χαμηλός έχυμε εμπλυτισμό τυ τήγματς στα εύτηκτα (μη ανταγωνιστικά) στιχεία. Αυτό συμβαίνει διότι κατά την τήξη τα εύτηκτα εισέρχνται πρώτα στην υγρή φάση, ενω κατά την κρυστάλλωση απμακρύννται πρώτα ανταγωνιστικά στη στερεά φάση. Έχυμε λιπόν, στ χαμηλό βαθμό μερικής τήξεως, υπλειμματικό μανδύα σχετικά εμπλυτισμέν σε ανταγωνιστικά στιχεία. Τ ίδι συμβαίνει και για τα πρώτα πρϊόντα κρυσταλλώσεως. Αντίθετα όταν βαθμός μερικής τήξεως είναι υψηλός, υπλειμματικός μανδύας είναι εκχυμωμένς από ανταγωνιστικά στιχεία. Τα ανωτέρω είναι δυνατόν να συνψισθύν στα εξής: - χαμηλός βαθμός μερικής τήξεως δίνει υπλειμματικό μανδύα (λερζόλιθ με αργιλπλύσι σπινέλλι) εμπλυτισμέν σε ανταγωνιστικά (δίστηκτα) στιχεία - υψηλός βαθμός μερικής τήξεως δίνει υπλειμματικό μανδύα (χαρζβυργίτη) εκχυμωμέν από ανταγωνιστικά στιχεία και πρώτα πρϊόντα κρυσταλλώσεως (δυνίτης, χρωμιτίτης) εμπλυτισμένα σε ανταγωνιστικά στιχεία. Οι χρωμιτίτες υψηλότερων στρωματγραφικών ριζόντων είναι εμπλυτισμένι σε μη ανταγωνιστικά στιχεία Τα στιχεία της μάδας τυ λευκχρύσυ στυς φιλίθυς Τήνυ και Γερανιών Η συγκέντρωση των στιχείων της μάδας τυ λευκόχρυσυ και τυ χρυσύ στυς χρωμιτίτες των φιλίθων της Τήνυ και των Γερανιών είναι της τάξεως εκατντάδων ppb (πίνακας XVI). Από τυς χρωμιτίτες της Τήνυ,(Σχ.44) πυ είναι πλύσιι σε χρώμι, έχυν επιλεγεί εκείνι πυ παρυσιάζυν ακραίες τιμές αριθμύ χρωμίυ. Είναι αξισημείωτ, ότι τ δείγμα Α-40, με την μεγαλύτερη τιμή αριθμύ χρωμίυ (76,75) 86

103 ΠΙΝΑΚΑΣ XVI ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΙΣ TON ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΛΕΥΚΟΧΡΥΣΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ ΣΕ ΧΡΩΜΙΤΗ ΚΑΙ ΥΠΕΡΒΑΣΙΚΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΓΕΡΑΝΙΩΝ Α40 Τ266 Α107 ΔΜ Δ147 Δ144 Δ12Β Os S 30 <5 < Ru <5 4 Rh ppb Pt Pd Au S ppm Pdlr L86 Cr î A ω Ο ρ 3 & κ > w i y ρ w ω α. ρ α.» W > S f Ρ ν* Α40 Ο Τ Os Ir Ru Rh Pt Pd Au -4 Σχ. 44 : Διάγραμμα κατανμής των στιχείων της μάδας τυ λευκχρύσυ στυς χρωμιτίτες της Τήνυ. Σύγκριση με άλλυς πλύσιυς σε χρώμι χρωμιτίτες. Τήνς: Α40, Τ266, Α107, - Βέρμι (+), - Βύρινς (χ). (Αναλ. Πίν. XVI και ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ-ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ, 1993). 87

104 παρυσιάζει μεγαλύτερη συγκέντρωση ανταγωνιστικών στιχείων της μάδας τυ λευκόχρυσυ (Os, Ir και Ru) και μικρότερη περιεκτικότητα σέ μη ανταγωνιστικά στιχεία (Pt και Pb) σε σχέση με τ δείγμα Α-107 με την μικρότερη τιμή αριθμύ χρωμίυ (70.02). Τα ανηγμένα ως πρς τν χνδρίτη Cr (Os=700,lr=500, Ru=1000,Rh=200, Pt=1500, Pd=1200, Au=700, όλες ι συγκεντρώσεις σε ppb) διαγράμματα των στιχείων της μάδας λευκόχρυσυ για τυς χρωμιτίτες της Τήνυ δίννται στ σχήμα 45. Τα δείγματα Α-40 και 266 εμφανίζυν την αρνητική κλίση πυ χαρακτηρίζει γενικά τυς χρωμιτίτες, πυ συνδένται με τυς σχηματισμύς της μανδυακής σειράς των φιλιθικών συμπλεγμάτων (PAGE et all., 1982 και 1986, PAGE and TALKINGTON, 1984, ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, 1983 και 1986, ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ, 1990, ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ- ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ και ΒΑΚΟΝΔΙΟΣ, 1990). Αντίθετα τ δείγμα Α-107, τ πί εμφανίζει σχετικά σημαντικό εμπλυτισμό σε Pt και Au δεν ακλυθεί την ίδια τάση. Τ δείγμα αυτό (Α-107) πρέρχνται από δυνίτη πυ βρίσκεται σε ανώτερα στρωματγραφικύς ρίζντες πράγμα πυ δικαιλγεί τν εμπλυτισμό σε λευκόχρυσ. Στα Γεράνια (σχ. 46 ), όπυ εμφανίζνται ι πλυσιότερι σε αργίλι χρωμίτες της Ελλάδας, τ δείγμα Δ147 (μέ ΑΙ2Ο3 61%) παρυσιάζει μικρότερη περιεκτικότητα ,, ι Os Ir Ru Rh Pt Pd Au Σχ 45 : Διάγραμμα κατανμής των στιχείων της μάδας τυ λευκόχρυσυ στυς χρωμιτιτες των Γερανιών. Σύγκριση με άλλυς πλύσιυς σε άργιλ χρωμιτίτες. Γεράνια ΔΜ Δ147, - Δυτ. Όθρυς: Τσαγκλί, - Πίνδς: (χ) Κρυδαλλός, (+) Βυμπιανη (Αναλ. Πίν. XVI και ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ - ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ 1993) ανταγωνιστικών στιχείων και μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε μη ανταγωνιστικά στιχεία, (ιδιαίτερα Pd) σε σχέση τόσ με τ δείγμα ΔΜ, πυ έχει ΑΙ2Ο3 40,46% και 88

105 αριθμό χρωμίυ 30, όσ και τυς άλλυς πλύσις σε αργίλι χρωμίτες τυ Ελληνικύ χώρυ. Ακόμη η καμπύλη τυ δείγματς 147 στ διάγραμμα με τις ανιγμένες τιμές ως πρς τν χνδρίτη Cr διαφέρει από εκείνες πυ συνήθως εμφανίζυν ι χρωμιτίτες πυ συνδένται με τυς σχηματισμύς της μανδυακής σειράς των φιλιθικών συμπλεγμάτων ως πρς την ελαφρώς θετική της κλίση. Η αντίθεση αυτή είναι μεγαλύτερη με τυς χρωμιτίτες τυ φιλιθικύ συμπλέγματς της Όθρυς και μικρότερη με τυς χρωμιτίτες της Πίνδυ. Αξίζει να σημειωθεί ότι λόγς Pd/Ir (πυ θεωρείται ότι εκφράζει τ βαθμό διαφρπιήσεως τυ μάγματς, BARNES et al. 1985), στ δείγμα Δ147 φθάνει την τιμή 20.6 πυ είναι κατά πλύ μεγαλύτερη των τιμών πυ συνήθως εμφανίζυν ι χρωμιτίτες. Η διαφρά αυτή ενισχύει την υπόθεση ότι η συγκέντρωση της Μαυρλίμνης είναι ένα περιρισμέν σε έκταση φαινόμεν με επαναπόθεση σπινελλίυ από ένα ισχυρά διαφρπιημέν τήγμα Στιχεία της μάδας τυ λευκόχρυσυ και χρωμιτίτες Όπως φαίνεται στυς πίνακες VII και Χ, και τα σχήματα 29 και 37, ι (πλύσιι σε χρώμι) χρωμίτες της Τήνυ και ι (πλύσιι σε αργίλι) των Γερανιών παρυσιάζυν σημαντική διακύμανση στη σύσταση τυς. Επίσης σημαντική είναι η διακύμανση των συγκεντρώσεων των στιχείων της μάδας τυ λευκχρύσυ στυς χρωμίτες αυτύς. Οι απόλυτες τιμές των συγκεντρώσεων των πλατινειδών, τα ανηγμένα ως πρς τν χνδρίτη Cr διαγράμματα και ι λόγι των μη ανταγωνιστικών πρς τα ανταγωνιστικά στιχεία (π.χ. λόγς Pd/Ir, πίνακας XVI, σχήματα 44, 45), υπδηλώνυν τις διαφρές των συνθηκών ι πίες επικρατύσαν, στυς χώρυς σχηματισμύ των χρωμιτικών συγκεντρώσεων. Η πρέλευση πλυσιωτέρων σε αργίλι χρωμιτιτών, από σχετικά περισσότερ διαφππιημέν μάγμα, υπστηρίζεται από αρκετύς ερευνητές (LEBLANC et VIOLETTE, 1983, ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ-ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ και ZHELYASKOVA- PANAYOTOVA, 1989, ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ, 1990, ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ-ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ και ΒΑΚΟΝΔΙΟΣ, 1990). Αυτό παρατηρείται, τόσ στην εμφάνιση της Μυρσίνης στην Τήν, όσ και στη συγκέντρωση της Μαυρλίμνης στα Γεράνια. Στη Μυρσίνη, χρωμίτης είναι συγκριτικά πλυσιότερς σε αργίλι από τις άλλες εμφανίσεις και βρίσκεται σε ανώτερα στρωματγραφικά επίπεδα των υπερβασικών πετρωμάτων. Παράλληλα παρατηρείται ότι, χρωμίτης αυτός είναι πλυσιότερς (πάντα συγκριτικά) σε μη ανταγωνιστικά μέταλλα της μάδας τυ λευκχρύσυ. Η άπψη για πρέλευση των πλυσίων σε χρώμι χρωμιτών της Τήνυ από μεγαλύτερ βαθμό μερικής τήξεως, σε σχέση με εκείνυς της περιχής Γερανιών, επαληθεύεται, τόσ από την χημική σύσταση και τη πετρλγία τυ περιδτίτη της μανδυακής σειράς, όσ και τν χημισμό τυ ρθπυρόξενυ και συνυπαρχόντων 89

106 στπνελλίων στν περιδτίτη. Ο ξενιστής περιδτίτης είναι χαρτζβυργίτης με πλύσι σε χρώμι χρωμίτη, στην περίπτωση της Τήνυ, και λερζόλιθς με πλύσι σε χρώμι σπινέλλι, στην περιχή των Γερανιών. Η διαφρπίηση των δύ φιλιθικών σειρών απτυπώνεται και στην κατανμή των στιχείων της μάδας τυ λευκχρύσυ, στ τριγωνικό διάγραμμα Ir, Ru, Os. Οι χρωμίτες της Τήνυ βρίσκνται πλύ κντά στυς φιλίθυς τυ Βύρινυ και τυ Τρόδυς ( ΠΑΝΑΓΟΣ και ΒΑΡΝΑΒΑΣ, 1986), ι πίι είναι τύπυ Ανατλικής Μεσγείυ (NICOLAS and JACKSON 1972). Αντίθετα ι φιόλιθι των Γερανιών, τπθετύνται μακρυά από τη θέση αυτή (Σχ. 46). Σχ. 46: Τριγωνικό διάγραμμα Ir-Ru-Os για τυς χρωμίτες Τήνυ ( ) και Γερανιών ( ). Σύγκριση με Τρόδς, (+) και Βύριν, (Χ), (ΠΑΝΑΓΟΣ και ΒΑΡΝΑΒΑΣ, 1986) 90

107 5. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΟΦΙΟΛΙΘΩΝ ΤΗΝΟΥ ΚΑΙ ΓΕΡΑΝΙΩΝ ΜΕ ΑΥΤΟΥΣ ΤΟΥ ΩΚΕΑΝΟΥ ΤΗΣ ΥΠΟΠΕΛΑΓΟΝΙΚΗΣ - MIRDITA 5.1. Σύγκριση των φιλίθων Τήνυ και Γερανιών Οι δύ φιόλιθι πυ μελετήθηκαν παρυσιάζυν αξιόλγες διαφρές στ χημισμό τυς, πυ φείλνται στν διαφρετικό βαθμό μερικής τήξεως τυ μανδυακύ πρωτόλιθυ και στη συνέχεια στη διαφρπίηση τυ τήγματς. Έτσι στην Τήν έχυμε υψηλό βαθμό μερικής τήξεως (υπλειμματικό μανδύα πλύσι σε μαγνήσι και διάσπαρτ σπινέλι με μεγάλ "αριθμό" χρωμίυ). Σημαντική διαφρπίηση υπάρχει μόν κατά τ στάδι σχηματισμύ των τελευταίων δυνιτών (σχετικά μικρότερς αριθμός χρωμίυ, λόγω εμπλυτισμύ τυ τήγματς σε αργίλι και μεγαλύτερς λόγς μη ανταγωνιστικών πρς ανταγωνιστικά στιχεία της μάδας τυ λευκχρύσυ. Αντίθετα στα Γεράνια έχυμε χαμηλό βαθμό μερικής τήξεως (υπλειμματικός μανδύας από λερζόλιθ, με τπνέλλι τυ πίυ "αριθμός" χρωμίυ είναι πλύ χαμηλός). Τ σχετικά περιρισμέν, σε πσότητα, τήγμα παρυσιάζει σημαντική διαφρπίηση, με πλύ μεγάλ λόγ μη ανταγωνιστικών πρς ανταγωνιστικά στιχεία της μάδς τυ λευκχρύσυ (π.χ. Pd/lr). Τ τήγμα αυτό, λόγω ελλείψεως χρωμίυ, έδωσε σπινέλλι πλύ πλυσιότερ σε αργίλι από αυτόν άλλων περιχών Σύγκριση με τυς φιλίθυς της Υππελαγνικής ζώνης Ανάλγα χαρακτηριστικά με τυς φιλίθυς και τ διάσπαρτ σπινέλλι των δύ περιχών πυ περιγράφηκαν, παρυσιάζυν ι περιδτίτες και ι σπινέλλιι των φιλίθων της ευρείας περιχής, δυτικά της Πελαγνικής ζώνης, δηλαδή ι φιόλιθι πυ θεωρύνται, ότι έχυν πρέλευση από τν ωκεανό Πίνδ υ-υππελα γνικής. Όπως αναφέρθηκε ήδη, φιλίθυς SSZ με χαρζβυργίτες τεκτνίτες και διάσπαρτ, πλύσι σε χρώμι, σπινέλλι έχυμε στ Βύριν, μεγάλ τμήμα της Πίνδυ (περιχές Ντραμάλα, Μαυρβύνι και Μύτικα), στην Αγγελώνα της Λακωνίας, στην Κάρπαθ και τη Ρόδ. Πλύσι σε χρώμι χρωμίτη έχυμε ακόμη, στ Πήλι και στν κάτω Όλυμπ χωρίς, να είναι διακριβμέν αν ι φιόλιθι αυτί πρέρχνται από τν ωκεανό της Υππελαγνικής ζώνης ή ζώνης τυ Αξιύ. Οφιόλιθυς MORB, με πλύσι σε αργίλι χρωμίτη, έχυμε στη Δ. Όρθυ, τν Κόζιακα, την Κρήτη. Πλύσι σε αργίλι χρωμίτη έχυμε ακόμη, στη Βύρμπιανη (Πίνδ) και τη Ρδιανή Κζάνης. Στην Εύβια συνυπάρχυν λερζόλιθι και χαρζβυργίτες με αντίστιχα πλύσι σε αργίλι και χρώμι χρωμίτη. Στην Αργλίδα έχυμε πλύσι σε χρώμι χρωμίτη στ χαρζβυργίτη αλλά ι φιλιθικές λάβες είναι υψηλύ τιτανίυ (δυτικής Μεσγείυ). 91

108 Τα παραπάνω επιβεβαιώνυν τη συνύπαρξη των δύ τύπων φιλίθων, στ χώρ δυτικά της Πελαγνικής ζώνης, με κινή πρέλευση από τν ωκεανό της Υππελαγνικής ζώνης. Δεν είναι όμως δυνατό να χαραχθεί σαφές όρι ανάμεσα τυς Οι φιόλιθι της Αλβανίας και η σχέση τυς με τυς Ελληνικύς Στην Αλβανία, ι φιόλιθι της ζώνης Mirdita (πυ είναι η πρς τα βόρεια πρέκταση των φιλίθων πυ περιγράφηκαν) παρυσιάζυν ανάλγη διαφρπίηση (χαρζβυργιτικύ και λερζλιθικύ τύπυ), με τη διαφρά ότι εκεί ι δύ τύπι απτελύν δύ πλήρως διακριτές ζώνες (Σχ. 47). Στη δυτική ζώνη υπάρχυν φιόλιθι λερζλιθικύ τύπυ και στην ανατλική χαρζβυργιτικύ τύπυ, με, αντίστιχα, πλύσι σε αργίλι και πλύσι σε χρώμι χρωμίτη (I.S.P.GJ-I.G.J.N, 1983,1990, SHALLO et al.,1989, GRUP AUTORESH, 1989, ΚΥΡΙΤΖΗΣ.1993, BECCALUNA et al. 1994, BEBIEN et al. 1995, BORTOLOTTI et al., 1996). Στ βόρει άκρ τυς, ι δύ ζώνες των φιλίθων της Αλβανίας ενώννται, ενώ στ νότι άκρ, στα Ελληναλβανικά σύνρα, φθάνει μόν η δυτική ζώνη (λερζλιθικύ τύπυ) με δύ εμφανίσεις, στα κράσπεδα της Μεσελληνικής αύλακς. Η ανατλική ζώνη, με τυς χαρζβυργιτικύ τύπυ φιόλιθυς, διακόπτεται βρειότερα (Βόρεια της λίμνης Οχρίδας) στα σύνρα Αλβανίας - Σκπίων. Οι αντίστιχες εμφανίσεις στν ελληνικό χώρ, στ ύψς των συνόρων με την Αλβανία, δεν έχυν μελετηθεί. Αρκετά ντιότερα, στ ανατλικό περιθώρι της Μεσελληνικής αύλακας, έχυμε τ Βύριν και στ δυτικό περιθώρι τη Ντραμάλα της Πίνδυ, με χαρζβυργιτικύ τύπυ φιλίθυς και πλύσι σε χρώμι χρωμίτη. Βρειότερα τυ Βύρινυ, στ ανατλικό περιθώρι της Μεσελληνικής αύλακας έχυμε τυς φιλίθυς τυ Γράμμυ, για τυς πίυς δεν υπάρχυν στιχεία. Στ δυτικό περιθώρι, βόρεια της Ντραμάλας έχυμε, στ Σμόλικα, φιλίθυς με λερζόλιθ και στη Βύρμπιανη, πλύσι σε αργίλι χρωμίτη. Έχυμε λιπόν μία ζώνη με φιόλιθυς δυτικά της Πελαγνικής πλατφόρμας αρκετών εκατντάδων χιλιμέτρων, πυ στ Β τμήμα της, στην Αλβανία, παρυσιάζεται πλήρως διαμρφωμένη σε δύ διακριτές υπζώνες με MORB και SSZ φιλίθυς. Στ κέντρ της (από τα Ελληναλβανικά σύνρα μέχρι τ Σπερχειό), ι δύ τύπι MORB και SSZ συνυπάρχυν. Ντιότερα (και με στρφή πρς τα Ανατλικά), υπάρχυν μόν μικρές εμφανίσεις φιλίθων των δυ τύπων, εγκλωβισμένες μέσα ή πάνω στυς σχηματισμύς των Εξωτερικών Ελληνίδων και της Πελαγνικής ζώνης. Η στρφή πυ παρυσιάζει η ζώνη, κατακερματισμός των φιλίθων νότια τυ Σπερχειύ και, γιατί όχι, η χωρική συνύπαρξη, των δύ τύπων στα βόρεια, είναι δυνατό να απδθύν στη γεωδυναμική εξέλιξη των Ελληνίδων μετά τη τπθέτηση των φιλίθων. 9?

109 .o <? 0 > χλμ. =1 Σχ. 47 : Οφιόλιθι της ζώνης Υττπελαγνικής - Midrita στην Ελλάδα και στην Αλβανία. ι ι Οφιόλιθι λερζλιθικύ τύπυ ή Δυτικής Μεσγείυ. irftv-: - ; "sa. Ι Οφιόλιθι χαρζβυργιτικύ τύπυ ή Ανατλικής Μεσγείυ E1^S23 Οφιόλιθι για τυς πίυς δεν υπάρχυν στιχεία I-U.-J.-TF"- ^ -"! Οφιόλιθι τυ ωκεανύ τυ Αξιύ. 93

110 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ : ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η Πελαγνική ζώνη και ι Εξωτερικές Ελληνίδες φιλξενύν μεγάλ αριθμό τεμαχών ωκεάνιυ φλιύ και ανωτέρυ μανδύα, πικίλυ μεγέθυς και με κατανμή ττυ δεν φαίνεται να εξαρτάται από συγκεκριμένυς γεωλγικύς παράγντες. Για όλυς τυς φιόλιθυς αυτύς, έχει γίνει δεκτή, σήμερα, κινή πρέλευση από ωκεανό πυ λειτύργησε κατά τ Μεσζωϊκό δυτικά της Πελαγνικής ζώνης (ωκεανός Πίνδυ-Υππελαγνικής). Η τπθέτηση των φιλίθων έλαβε χώρα από τ Μέσ Ιυρασικό μέχρι τ κάτω Κρητίτκό. Η σημερινή θέση πλλών από αυτύς τόσ πάνω στν Ηωκαινικό φλύσχη (Πίνδ), όσ και μέσα ή πάνω στυς μεταμρφωμένυς σχηματισμύς της Πελαγνικής ζώνης, είναι απτέλεσμα της έντνης τεκτνικής δράσεως πυ ακλύθησε την τπθέτηση. Οι περισσότερες από αυτές τις εμφανίσεις φιλίθων είναι μικρών διαστάσεων χωρίς εσωτερική πετρλγική διαφρπίηση. Στη μεγάλη τυς πλεινότητα είναι σερπετινιωμένι υπερβασίτες. Μερικί από τυς φιλίθυς αυτύς φιλξενύν αξιόλγα κιτάσματα χρωμίτη ενώ άλλι είναι στείρι. Η σύσταση τυ χρωμίτη των κιτασμάτων αυτών αλλά και τυ διάσπαρτυ σπινελλίυ στ πέτρωμα παρυσιάζει μεγάλ εύρς τιμών. Τα παραπάνω δημιύργησαν ερωτηματικά κατά την εκτέλεση της έρευνας για εντπισμό καταλλήλωγ απθεμάτων χρωμίτη. Η πρώτη βιβλιγραφική πρσέγγιση τυ θέματς δήγησε στ συμπέρασμα ότι τα παραπάνω φείλνται στη συνύπαρξη, χωρικά (δυτικά της Πελαγνικής) και χρνικά (από τ Μέσ Ιυρασικό) φιλίοων τύπυ Ανατλικής και Δυτικής Μεσγείυ. Με βάση αφενός τα γενικά χαρακτηριστικά των φιλίθων και των χρωμιτών των δύ περιχών πυ μελετήθηκαν και αφετέρυ τα βιβλιγραφικά δεδμένα για τα φιλιθικά συμπλέγματα της ευρύτερης περιχής δυτικά της Πελαγνικής ζώνης, έγινε πρσπάθεια να δωθεί εξήγηση για την παρυσία ή την απυσία χρωμιτικών κιτασμάτων, την πιτική τυς διαφρπίηση και την συνύπαρξη των δύ τύπων φιλίθων. ΟΙ ΟΦΙΟΛΙΘΟΙ ΤΣΙΚΝΙΑ ΤΗΝΟΥ ΚΑΙ ΓΕΡΑΝΙΩΝ Τα γενικά χαρακτηριστικά των φιλίθων των δύ περιχών είναι δυνατόν να συνψιστύν στα εξής: - Από τις δύ φιλιθικές απυσιάζυν, (είτε πρωτγενώς είτε λόγω τεκτνικών αιτίων) τα έκχυτα πετρώματα, 94 Ι.

111 - Στην Τήν παρυσιάζυν σχετικά αξιόλγη ανάπτυξη τα σωριτικά πετρώματα (γάββρι με μαγματική στρώση, πυρξενίτες και δυνίτες), ενώ στα Γερά- Γνια υπάρχυν, μόν μικρής αναπτύξεως εμφανίσεις γάββρων κύρια φλεβειδύς μρφής, - Τα πετρώματα της μανδυακής σειράς επικρατύν και στις δύ περιχές. - Πετργραφικά και γεωχημικά ι σχηματισμί της μανδυακής σειράς στην Τήν κατατάσσνται στυς χαρζβυργιτικύ τύπυ ή φιόλιθυς Ανατλικής Μεσγείυ. Στα Γεράνια έχυμε λερζόλιθ με σπινέλλι, η χημική σύσταση τυ πίυ πλησιάζει αυτήν των πλαγικλαστικών λερζόλιθων της Όθρυς και τη σύσταση τυ μανδυακύ πρωτόλιθυ. Είναι λιπόν δυνατόν να χαρακτηρισθύν ως φιόλιθι λερζλιθικύ τύπυ ή Δυτικής Μεσγείυ. ΟΙ ΧΡΩΜΙΤΙΤΕΣ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Οι χρωμιτίτες των δύ περιχών παρυσιάζυν τα εξής χαρακτηριστικά: - Στη Τήν υπάρχυν μικρά φακειδή σώματα χρωμίτη κατά πλάκας (Schlieren) ή συμπαγύς τύπυ, τα πία είναι έντνα επηρεασμένα τόσ από τη συμπιεστική τεκτνική (λισθήσεις), όσ και από τη νεότερη ριξηγενή τεκτνική, - Στα Γεράνια υπάρχει διάσπαρτς χρωμιύχς σπινέλλις μέσα στα υπερβασιικά πετρώματα, πίς σε ελάχιστες περιπτώσεις σχηματίζει μεμνωμένυς ευμεγέθεις κρυστάλλυς ή συγκεντρώσεις χρωμιτικών κόκκων ακανόνιστα διευθετιμένων, - Ο χρωμίτης της Τήνυ είναι πλύσις σε χρώμι, μεταλλυργικύ τύπυ με αριθμό χρωμίυ από 70 έως 78, - Ο σπινέλλις των Γερανιών είναι πλύσις σε αργίλι με αριθμό χρωμίυ από 20 έως 31. ΓΕΩΤΕΚΤΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Με βάση τα παραπάνω χαρακτηριστικά συμπεραίνεται ότι: - Στη Τήν υπάρχυν φιόλιθι χαρζβυργιτικύ τύπυ - Ανατλικής Μεσγείυ, πυ σχηματίστηκαν σε χώρ πάνω από ζώνη υπβυθίσεως (SSZ), άρα πρόκειται για δυνητικό ξενιστή χρωμίτη, - Στα Γεράνια υπάρχυν φιόλιθι λερζλιθικύ τύπυ - Δυτικής Μεσγείυ, πυ σχηματίσθηκαν σε χώρ μεσωκεάνιας ράχης (MORB), και δεν φαίνεται πιθανός σχηματισμός αξιόλγων συγκεντρώσεων χρωμίτη. 95

112 ΓΕΩΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ, ΓΕΝΕΣΗ - ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΟΦΙΟΛΙΘΩΝ ΤΟΥ ΩΚΕΑΝΟΥ ΤΗΣ ΥΠΟΠΕΛΑΓΟΝΙΚΗΣ ΖΩΝΗΣ Η συνύπαρξη των δύ τύπων φιλίθων και χρωμιτιτών είναι δυνατό να εξηγηθεί με τη παραδχή της παρακάτω γεωδυναμικής εξέλιξης στ χώρ της Δυτικής Ελλάδας (εξωτερικά της Πελαγνικής ζώνης) κατά τ Μεσζωϊκό (Σχ. 49). - Στ χώρ της Υππελαγνικής ζώνης δημιυργήθηκε μέσα σε ηπειρτικό φλιό, βαθειά ρηξιγενής τάφρς με διεύθυνση ΒΒΔ-ΝΝΑ. Η διάνιξη της τάφρυ συνδεύτηκε με βασική ηφαιστειότητα τύπυ MORB πυ παρατηρείται στην Όθρυ, τ Κόζιακα και τη Πίνδ να παρεμβάλλεται μέσα στα ιζήματα τυ Τριαδικύ, - Η τάφρς εξελήχθηκε σε ωκεανό τυ πίυ η ράχη παρυσιάζει μικρή ταχύτητα διεύρυνσης μ' απτέλεσμα να φθάσυν στην επιφάνεια, τεμάχη μη εκχυμμένυ μανδύα, πυ έδωσαν τυς φιόλιθυς λερζλιθικύ τύπυ. - Η φάση. της ωκεάνιας διεύρυνσης συνδεύτηκε από καταβίθηση τυ ΒΑ τεμάχυς τυ νεσχηματισθέντς ωκεάνιυ φλιύ πρς ΒΑ, - Με τη καταβύθιση πρέκυψε μερική τήξη και εκχύμωση τυ ωκεάνιυ φλιύ με απτέλεσμα να δημιυργηθύν ι SSZ φιόλιθι, χαρζβυργιτικύ τύπυ με τυς πλύσιυς σε χρώμι χρωμίτες, στα ανατλικά της ράχης, Η τπθέτηση άρχισε πρς τα ανατλικά, με επώθηση των SSZ φιλίθων πάνω στυς σχηματισμύς της Πελαγνικής ζώνης, συνεχίστηκε με επώθηση των MORB φιλίθων πάνω στυς SSZ και λκληρώθηκε με επώθηση τυ συνόλυ πρς τα Δ-ΝΔ πάνω στ φλύσχη της Πίνδυ. Η τεκτνική αυτή εξέλιξη έχει σαν απτέλεσμα την συνύπαρξη των δύ τύπων φιλίθων στ χώρ βόρεια τυ Σπερχειύ. Ντιότερα υπάρχυν μεμνωμένα τεμάχη των δύ τύπων, εγκατεσπαρμένα σε όλ τ χώρ από την Πελαγνική ζώνη μέχρι τις εξωτερικότερες ζώνες των Ελληνίδων. Τέτια φιλιθικά τεμάχη είναι και τα μελετηθέντα των Γερανιών και της Τήνυ. 96

113 Η ΕΡΕΥΝΑ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΥ ΧΡΩΜΙΤΙΚΩΝ ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΩΝ Με την εργασία αυτή επιβεβαιώθηκε ότι, ένα μεγάλ τμήμα των ελληνικών φιλίθων τυ ωκεανύ της Υττττελαγνικής ζώνης είναι λερζλιθικύ τύπυ, άρα στερύνται αξιόλγων κιτασμάτων χρωμίτη. Η μεθδλγία με την πίαν γίνεται η διάκριση τυ τύπυ τυ φιλιθικύ συμπλέγματς (χαρζβυργιτικύ ή λερζλιθικύ), δηλαδή διαπιστώνεται η γνιμότητα τυ για χρωμίτη, είναι αξιόπιστη, μικρύ κόστυς και σχετικά όχι χρνβόρα. Η απτελεσματικότητα της μεθδλγίας πρέπει να θεωρείται επαρκής και ασφαλής. Πέρα από τη γενική παραδχή στη διεθνή βιβλιγραφία, ότι ι λερζόλιθι δεν φιλξενύν αξιόλγα κιτάσματα χρωμίτη, έχυμε και στν Ελληνικό χώρ σαφείς απδείξεις, όπως ι λερζόλιθι της Δ. Όθρυς και των Γερανιών (μπρύμε σήμερα να πύμε και της Λέσβυ, σύμφωνα με τα απτελέσματα πρόσφατης εργασίας μας (ΒΑΚΟΝΔΙΟΣ κ.ά., 1994). Τα ερωτήματα τα πία πρκάλεσαν την μελέτη αυτή (πικιλία συστάσεως ελληνικών χρωμιτών, ύπαρξη ή όχι μεταλλφρίας χρωμίτη στα διάφρα φιλιθικά συμπλέγματα) έχυν απαντηθεί σε μεγάλ βαθμό. Παραμένει τ ερώτημα των κιτασμάτων πυρίμαχυ χρωμίτη της Όθρυς, πυ συνδένται με χαρζβυργιτικύ τύπυ φιόλιθυς. Η σύσταση τυς διαφέρει τόσ από αυτήν των κιτασμάτων μεταλλυργικύ τύπυ χρωμίτη όσ και από τη σύσταση τυ διάσπαρτυ, πλυσίυ σε αργίλι, σπινελλίυ των λερζλίθων. 98

114 Σχ. 49 : Γεωτεκτνική εξέλιξη των φιλίθων της Υττττελαγνικής. Ι. Διάνιξη τάφρυ, έκχυση λαβών τύπυ MORB στα Τριαδικά ιζήματα II. Σχηματισμός τυ ωκεανύ, δημιυργία φιλίθων λερζλιθικύ τύπυ. III. Υπβύθιση, μερική τήξη, δημιυργία φιλίθων SSZ τύπυ. IV.V. Κλείσιμ τυ ωκεανύ, κίνηση των φιλίθων κατ' αρχήν πρς ΒΑ και στη συνέχεια πρς ΔΝΔ. 1. Ηπειρωτικός φλιός, - 2. Πελαγικά ιζήματα, - 3. Ηφαιστίτες τύπυ MORB (Τριαδικό), 4. Ωκεάνις φλιός μη εκχυμμένς ( λερζόλιθς), - 5. Φλύσχης, - 6. Ηφαιστίτες ΙΑΤ (Ιυρασικό), 7. Εκχυμωμένς ωκεάνις φλιός (χαρζβυργίτες).

115 Η ΕΡΕΥΝΑ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΥ ΧΡΩΜΙΤΙΚΩΝ ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΩΝ Με την εργασία αυτή επιβεβαιώθηκε ότι, ένα μεγάλ τμήμα των ελληνικών φιλίθων τυ ωκεανύ της Υππελαγνικής ζώνης είναι λερζλιθικύ τύπυ, άρα στερύνται αξιόλγων κιτασμάτων χρωμίτη. Η μεθδλγία με την πίαν γίνεται η διάκριση τυ τύπυ τυ φιλιθικύ συμπλέγματς (χαρζβυργιτικύ ή λερζλιθικύ), δηλαδή διαπιστώνεται η γνιμότητα τυ για χρωμίτη, είναι αξιόπιστη, μικρύ κόστυς και σχετικά όχι χρνβόρα. Η απτελεσματικότητα της μεθδλγίας πρέπει να θεωρείται επαρκής και ασφαλής. Πέρα από τη γενική παραδχή στη διεθνή βιβλιγραφία, ότι ι λερζόλιθι δεν φιλξενύν αξιόλγα κιτάσματα χρωμίτη, έχυμε και στν Ελληνικό χώρ σαφείς απδείξεις, όπως ι λερζόλιθι της Δ. Όθρυς και των Γερανιών (μπρύμε σήμερα να πύμε και της Λέσβυ, σύμφωνα με τα απτελέσματα πρόσφατης εργασίας μας (ΒΑΚΟΝΔΙΟΣ κ.ά., 1994). Τα ερωτήματα τα πία πρκάλεσαν την μελέτη αυτή (πικιλία συστάσεως ελληνικών χρωμιτών, ύπαρξη ή όχι μεταλλφρίας χρωμίτη στα διάφρα φιλιθικά συμπλέγματα) έχυν απαντηθεί σε μεγάλ βαθμό. Παραμένει τ ερώτημα των κιτασμάτων πυρίμαχυ χρωμίτη της Όθρυς, πυ συνδένται με χαρζβυργιτικύ τύπυ φιόλιθυς. Η σύσταση τυς διαφέρει τόσ από αυτήν των κιτασμάτων μεταλλυργικύ τύπυ χρωμίτη όσ και από τη σύσταση τυ διάσπαρτυ, πλυσίυ σε αργίλι, σπινελλίυ των λερζλίθων. 98

116 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

117 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ALLEGRE, C.J. - MONTIGNY, R. and BOTTINGA, Y. (1973): Cortège ophiolìtique et cortège océanique, géochimie et mode de genèse. -Bull. Soc. Geol. Fr. 15 : ALLEN, CR., (1975): The petrology of a portion of the Troodos plutonic complex, Cyprus. - Unpubl. D. Ph. Thesis. ANONYMOUS (1972): Penrose field conference. Ophiolites. - Geotimes 17 : ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ, Γ. - ΒΑΚΟΝΔΙΟΣ, I. - ΓΕΩΡΓΑΚΑΚΗΣ, Ν. - ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ, Μ. και ΧΑΤΖΗΣ, Ι. (1983): Τα απθέματα χρωμίτη της ΑΕΕΜΒΝΕ στην Ερέτρεια Φαρσάλων (Τσαγκλί). - Εσωτ. Εκθεση ΙΓΜΕ, Αθήνα. ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ, Γ. - ΒΑΚΟΝΔΙΟΣ, Ι. - ΓΕΩΡΓΑΚΑΚΗΣ, Ν. - ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ, Μ. και ΧΑΤΖΗΣ, Ι. (1984): Τα απθέματα χρωμίτη της ΑΕΕΜΒΝΕ στ Δμκό. - Εσωτ. Εκθεση ΙΓΜΕ, Αθήνα. AUBOUIN, J. - BONNEAU, Μ. - CELET, Ρ. - CHARVET, J. - CLEMENT, Β. - DEGARDIN, J.M. - DERCOURT, J. - FERRIERRE, J. - FLEURY, J.J. - GUERNET, C. - MAILLOT, Η. - ΜΑΝΙΑ, J. - MANSY, J.L. - TERRY, J. - THIEBAULT, F.- TSOFLIAS, P. - VERRIEZ J.J. (1970): Contribution à la géologie des Hellenides: le Gavrovo, le Pinde et la zone ophiolitique sub-pélagonienne. - Ann.Soc. Geol. Nord XC(4) : AVIGAO D. (1990): The geodynamic evolution of the cycladic massif (Aegean Sea- Greece). A contribution to the study of continental collision. - D. Ph. Thesis. AVIGAD D. and GARFUNKEL (1989): Low-angle faults above and below a Blueschist belt-tinos island, Cyclades, Greece. -Terra Nova 1 : AUZENDE, J.M. - BIDEAU, D. - BONATTI, E. - CANNAT, M. - HONNOREZ, J. - LAGABRIELLE, Y. - MALAVIEILLE, J. - MAMALOUKAS-FRANGOULIS, V. and MEVEL, C. (1986): Complete section of slow spreading oceanic crust, from the Verna fracture zone in the Atlantic. - EOS, Transactions 69(44) : BACUTA, G. - KAY, R.W. - GIBBS, A. and LIPIN, B.R. (1990): Platinum-group element abundance and distribution in chromite deposits of the Acoje Block, Zambales ophiolite Complex, Philippines. - Jour. Geochem. Explor. 37 : ΒΑΚΟΝΔΙΟΣ, I. - ΜΙΓΓΙΡΟΣ, Γ. και ΔΗΜΟΥ E. (1990): Geology and chrome ore deposits in the Eretria (Tsagli) area of Northeast Othris, Greece. -In: IGME-EEC project "Tectonic controls on chrome ore localization in ophiolites, Greece. - IGME, Athens: ΒΑΚΟΝΔΙΟΣ, Ι. και ΝΤΑΜΠΙΤΖΙΑΣ, Σ. (1990): Αναγνωριστική έρευνα για χρωμίτη και λευκόλιθ στη Χαλκιδική. - Εσωτ. Εκθεση ΙΓΜΕ, Αθήνα. ΒΑΚΟΝΔΙΟΣ, Ι. - ΚΑΡΑΝΤΑΣΗ, Σ. και ΠΑΝΤΟΥΛΑΣ, Κ. (1994): Αναγνωριστική κιτασματλγική έρευνα στυς φιλίθυς της Λέσβυ. - Εσωτ. Εκθεση ΙΓΜΕ, Αθήνα.

118 BARNES, S. - NALDRETT, A. and GORTON, M.P. (1985): The origin of the fractionation of Platinum-Group elements in terrestrial magmas. - Chem.Geol. 53: BEBIEN, J. - SHAALLO, M. - ΜΑΝΙΚΑ, Κ. and GEFA, D. (1995): The Jhebenik Massif (Albania ) : A link between MORB and SSZ - type ophiolites?-ios International Ophiolite Sysmposium, Pavia, Abstacts. BEESON, M.H. and JACKSON E.D. (1969): Chemical composition of altered chromites from Stillwater complex, Montana. - Amer. Mineralogist 54 : ΒΕΡΓΟΣ A. (1979) Χρωμίτης στ": Ο Ελληνικός Ορυκτός Πλύτς. ΣΜΕ : BORTOLOTTI, V. - KODRA, Α. - MARRONI, Μ. - MUSTAFA, F. - PANDOLFI, L. - PRINCIPI, G. and SACCANI, E. (1996): Geology and petrology of ophiolitic sequences in the Mirdita Region (Northern Albania). - Ofioliti 21 : 3-20 BRUNN, J.H. (1956): Contribution a l'étude géologique du Pinde septentrional et d'une partie de la Macédoine occidentale. - Ann. Geol. Pays Hellen. 7 : BECCALUVA, J. - OHNENSTETTER, D. - OHNENSTETTER, M. and PAUPY, A. (1984): Two magmatic series with island arc affinities within the Vourinos ophiolites. - Contrib. Mined. Petrol. 16 : BECCALUVA, L. - COLTORTI, M. - PREMTI, I. - SACCANI, E. and ZERBA O. (1994): Mid-ocean ridge and supra-subduction affinities in ophiolitic belts from Albania. -Ofioliti 19 : (Special Issue on "Albanian ophiolites). ΔΗΜΑΚΟΣ, Γ. (1993) : Πετργραφία και γεωχημεία των υπερβασικών πετρωμάτων της Εύβιας. -Μεταλλειλγικά Μεταλλυργικά Χρνικά 3(1) : ΔΗΜΟΥ, Ε. (1990): Θειύχες συγκεντρώσεις στυς σερπεντινίτες της περιχής Ερέτρειας. - Δελτ.Ελλην.Γεωλ.Εταιρείας 25(2) : DICKEY, J.S. (1975): A hypothesis of origin for podiform chromite deposits.- Geoch. Cosm. Acta 39 : DIXON, J.E. and ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ Σ. (1984): Metamorphosed ophiolitic rocks from the Serbo-Macedonian Massif, near lake Volvi, North-East Greece. -In: J.E. Dixon and A.H. Robertson (Eds). The Geological evolution of the Eastern Mediterranean. - Geol. Soc. Spec. Pubi. 17 : EVANS, B.R. and FROST, B.R. (1975): Chromian spinel in progressive metamorphism; a preliminary analysis. - Geochim. Cosmochim. Acta 39 : FABRIES, J. (1979): Spinel-olivine Geothemometry in Peridotites ultramatic complexes. - Contib. Mineral. Petrol. 69 : FERRIERRE, J. (1982): Palaeogéographies et tectoniques superposées dans les Hellenides internes: les massifs de l'othrys et du Pelion, Grèce Continentale. - Soc. Geol. Nord, Pubi. No 8. ΓΑΙΤΑΝΑΚΗΣ, Π. - ΜΕΤΤΟΣ, Α. και ΦΥΤΙΚΑΣ, M. (1985): Γεωλγικός χάρτης Ελλάδς, 1:50.000, φύλλ ΣΟΦΙΚΟ. - ΙΓΜΕ, Αθήνα.

119 GASS, I. G. (1979): The Troodos massif its role in the unravelling of the ophiolite problem and its significance in the understanding of constructive plate margin processes. -In A. Panayiotou, ed. "Ophiolites" Proc. Intern. Ophiol. Symposium, Cyprus : GREENBAUM, D. (1972): Magmatic processes at ocean ridges: evidence from the Troodos massif, Cyprus. - Nature Phys. Sci. 238 : ΓΡΙΒΑΣ, Η. - ΡΑΣΣΙΟΥ, Α. - ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ, Γ. - ΒΑΚΟΝΔΙΟΣ, Ι. και ΒΡΑΧΑΤΗΣ, Γ. (1993): Drilling for «blind» podiform chrome orebodies at Voidolakkos in the Vourinos ophiolite complex, Greece. - Economic Geology 88 : GRUP AUTORESH (1989): Disa tipare kryesore te metallogienise se Shqiperise.- Bul. Shk. Gjeol., Nr4:9-54. HARKINS, E. - GREEN, H. and MOORES, E. (1980): Multiple intrusive events documented from the Vourinos ophiolite complex, Northern Greece. - Am. J. Sciences 280A : HAENEL, R. and BEBIEN, J. (1985) The OreoKastro opholite (Greek Macedonia) : An importent component of the innermost ophiolik beld. - Ophioliti 10 : HENRY, D. J. and MEDARIS, L. G. (1980): Application of Pyroxene and Olivine- Spinel Geothermometers to Spinel Peridotites in Southwestern Oregon. Amer.J.Sciences 28A : HIESSLEITNER, G. (1951): Serpentine und chromerzgeologie der Balkanhalbinsel und eines Teiles von Kleinasien. -Jb. Geol. Bundesanst. Sonder. 1 : 668. HIESSLEITNER, G. and CLAR, E.- (1951): Ein beitrage zur geologie und lagerstattenkunde (chromerz- und nickellagerstatten) basischer gesteinszuge in Griechenland. - Sitz. Ber. Osterr. Akad. Wiss., math, naturw. Kl. 160 : ΗΛΙΑΔΗΣ, Α. και ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, Π. (1988): Κιτασματλγική αναγνώριση των χρωμιτών τυ υπερβασικύ σώματς Οργάνης, Μυρτίσκης, Άνω Βυρσίνης της Ν.Α. Ρδόπης. - Εσωτ.Εκθεση ΙΓΜΕ. ΗΛΙΑΔΗΣ, Α. (1990): Γεωλγική κιτασματλγική μελέτη των χρωμιτών Δαδιάς Συφλίυ στις θέσεις Αγ. Βαρβάρα και Τσύτυρ. - Εσωτ. Εκθεση ΙΓΜΕ. ΙΓΜΕ - ΕΟΚ (1986): The application of a multidisciplinary concept for chromite exploration in the Vourinos complex (N. Greece). - ΙΓΜΕ, Αθήνα. ΙΓΜΕ - ΕΟΚ (1990): Tectonic controls on chrome ore localization in Ophiolites. Greece. - ΙΓΜΕ, Αθήνα. ΙΓΜΕ - ΕΟΚ (1994): Advanced tectonic and Geochemical Methods for Chrome exploration in Ophiolites. - ΙΓΜΕ, Αθήνα. INDUSTRIAL MINERALS (8/1975 4/1985 2/1989 1/1993): Chromite IRVINE, Τ. N. (1965): Chromian spinel as a petrogenetic indicator; part 1:theory. - Can. J. Earth Sci. 2 :

120 I.S.P.GJ - LG J.N. (1983): Harta Gjeologjike e R.P.S. te Shqiperise.- Shk. 1: Tirane. I.S.P.G.J. - U.G.J.V. (1991) : Geologjia e RPSSH MMKS, Tirane. JACKSON, E.D. - GREEN, H.N. and MOORES, E.M. (1985): The Vourinos ophiolite, Greece. Cyclic units of lineateci cumuletes overlying hartzburgite tectonite. - Geol. Soc. Am. Bull. 86 : JONES, G. and ROBERTSON, A. H. F. (1991) : Tectono-stratigraphy and evolution of the Mesozoic Pindos ophiolite and related units northwestern Greece : J.Geol. Soc. 148: JUTEAU, T. (1974): Les ophiolites des nappes d'antalya (Tautides occidentales, Turquie). Petrologie d'un fragment de l'ancienne croûte océanique tethysienne. - Thèse doc. Etat, Univ. Nancy 1,692p. KOEPKE, J. - KREUZER, H. and SEIDEL, E.(1985): Ophiolites in the Southern Aegean Arc (Crete, Karpathos, Rhodes) linking the ophiolite belts of the Hellenides and the Taurides. - Ofioliti 10 (2/3) : KOCKEL, F. - MOLLAT, H. - WALTER, H. W. (1977) Stlauterungen zur geologist karte der Chalkidiki and angrenzender Gebiete Hanover. ΚΟΥΓΚΟΥΛΗΣ, X. - ΝΤΑΜΠΙΤΖΙΑΣ, Σ. και ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, Κ. (1989): Γεωλγική μελέτη (πρέλευση) των μεμνμένων σερττεντινιακών μαζών της Σ.Μ.Ζ. και η κιτασματλγική τυς σημασία. - Εσωτ.Εκθεση ΙΓΜΕ, 108σ. ΚΥΡΙΤΣΗΣ, Ε. (1993): Γεωτεκτνικός χάρτης της Αλβανίας 1: ΙΓΜΕ, Αθήνα, (αδημσίευτς). ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΟΥ-ΧΑΠΟΥ, Ε. και ΓΟΥΔΕΛΗ, Μ. (1988 και 1991). Η ελληνική μεταλλευτική δραστηριότητα. - Στατιστικές εκδόσεις No 1 και 5. ΙΓΜΕ, Αθήνα. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, Γ. (1980): Metallogenesis associated with Troodos ophiolite. In A. Panayiotou, ed., "Ophiolites" Proc. Intern. Ophiol. Symposium, Cyprus : ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ, Γ. (1990): Κατανμή των στιχείων της μάδας τυ λευκόχρυσυ (PGE) και τυ χρυσύ σε χρωμιτικά μεταλλεύματα και πετρώματα τυ φιλιθικύ συμπλέγματς τυ Βύρινυ. - Διατριβή, Αθήνα,262σ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ, Γ. - ΒΑΚΟΝΔΙΟΣ, Ι. και ΒΟΣΙΝΑΚΟΥ, Μ. (1988): Γεωλγική χαρτγράφηση και μεταλλγέννεια θειύχων στην περιχή Αγ. Αικατερίνη τυ Οφιλιθικύ συμπλέγματς της Όθρυς.- Εσωτ.Εκθεση ΙΓΜΕ, Αθήνα, 45σ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ, Γ. και ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ-ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ, Μ. (1990): Geochemistry of the Vourinos chromite ores, Greece. In: Malpas J., Moores E., Panayiotou Α., and Xenophontos C. (Eds.), Ophiolites, Oceanic Crustal Analogues, Proc. Symp. «Troodos 1987» : ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ, Γ. Β και ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ-ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ, Μ. (1991): Distribution of platinum elements and gold within the Vourinos chromitite ores,

121 Greece. - Economic Geology 86 : ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, Δ. (1988): Geochemistry, Petrogenesis and Tectonic setting of the Pindos Ophiolite N/W Greece.- D. Ph Thesis, University of Newcastle upon Tyne. LAGO, Β. - RABINOVICZ, M. and NICOLAS, A. (1981): Podiform chromite ore bodies: a genetic model. - J. Petrol. 23 : LEBLANC, M. - DUPUY, C. - CASSARD, D. - MOUTTE, J. - NICOLAS, A. - PRINZHOFFER, A. - RABINOVITCH, M. and ROUTHIER, P. (1980): Essai sur la genèse des corps podiformes de chromite dans les péridottes ophiolitiques. Etude des chromites de Nouvelle-Calédonie et comparison avec celles de Méditerranée orientale.- In: A. Panayiotou, ed.,"ophiolites" Proc. Intern. Ophiol. Symposium, Cyprus 1979: LEBLANC, M. and VIOLETTE, J.F. (1983): Distribution of Aluminum-Rich and Chromium-Rich Chromite pods in ophiolite peridotites. - Economic Geology 78 : MAALOE, S and AOKI, K. (1977): The major element composition of Iherzolites. - Cortrib. Mineral. Petrol. 63 : MAKSIMOVIC, Z. and JOVANOVIC, L (1988): Geothermobarometry and Geospedometry of Lherzolites and Harzburgites from some ophiolite complex.- Bull. Acad. Serbe Seien. Arts v.20. ΜΑΡΑΤΟΣ, (1972): Η γεωλγία της Ελλάδς. - Αθήνα ΜΑΡΓΑΡΑΣ, Σ. και ΒΑΚΟΝΔΙΟΣ, Ι. (1991): Μεταλλγενετικός χάρτης τυ φιλιθικύ συμπλέγματς Βύρινυ 1: ΙΓΜΕ, Αθήνα, (αδημσίευτς). ΜΑΣΤΟΡΗΣ, Κ. (1983): Τα κιτάσματα των χρωμιτών της Ερέτριας (Τσαγκλί).- ΙΓΜΕ, Αθήνα, -Μεταλλευτικές Έρευνες No 7, 14σ. ΜΑΣΤΟΡΗΣ, Κ. και ΓΚΙΚΑΣ, Ι. (1979): Μέθδς επιλγής διαστάσεων κανάβυ για τν εντπισμό φακειδών κιτασμάτων στ αρχικό στάδι ερευνών.»-ιγμε, Αθήνα,- Μεταλλευτικές Έρευνες No 13, 38σ. ΜΑΥΡΙΔΗΣ, Α. (1980): A propos de l'âge de mise en place tectonique du cortege ophiolitique de Vourinos (Grece). In: A. Panayiotou, ed., "Ophiolites" Proc. Intern. Ophiol. Symposium, Cyprus : ΜΕΛΙΔΩΝΗΣ, N. (1980): Γεωλγική δμή και κιτασματλγία της νήσυ Τήνυ, Κυκλάδες. -ΙΓΜΕ, Αθήνα, -Ειδικαί Μελέται επί της Γεωλγίας της Ελλάδς No 13. ΜΕΜΟΥ, Γ. και ΣΚΙΑΝΗΣ, Γ. (1987): Ερμηνεία αερμαγνητικύ χάρτη για την περιχή την περιλαμβανόμενη μεταξύ Σαρωνικύ και Αργλικύ κόλπυ. -Εκθεση Εσωτ. ΙΓΜΕ, Αθήνα. MERCIER, J.C. (1980): Single-Opyroxene thermobarometry. - Tectonophysics 70 : MENZIES, Μ. Α. (1974): Petrogenesis of the Makrirachi Ultramatic Comples. -Thesis D. Ph. Cambridge University, 154p.

122 ΜΗΤΣΟΠΟΥΛΟΣ, Μ. Κ. και ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΣ, Γ. (1950): Παρυσία μεσζωικών ηφαιστιτών εις την χερσόνησν της Περαχώρας. -Πρακτ. Ακαδ. Αθηνών 25: ΜΙΓΚΙΡΟΣ, Γ. (1990): Γεωλγικός χάρτης Βόρειας Πίνδυ, 1: ΙΓΜΕ, Αθήνα, αδημσίευτς. ΜΙΓΚΙΡΟΣ, Γ. και ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, Γ. (1988): Chemical characteristics of chromites from east Thessaly (Central Greece). - Ofioliti 13 : MIYASHIRO, A. (1973): The Troodos ophiolitic complex was probably formed in an island arc. - Earth Planet. Sci. Lett. 19: MIYASHIRO, A. (1977): Subduction-zone ophiolites and island-arc ophiolites. -In: Energetics of geological processes, SAXENA, S. K. and BHATTA-CHARJI, S. eds., Springer-Verlag : ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ, Κ. (1983): Η γένεσις των χρωμιτών τυ πλυτωνίυ συμπλέγματς Τρόδυς, Κύπρυ. Διατριβή επί Διδακτρία, Πανεπιστήμι Αθηνών, 158σ. MOORES, Ε. Μ. (1969): Petrology and structure of the Vourinos ophiolitic complex, Northern Greece. - Geol. Soc. Am. Spec. Pap. 118, 74p. ΜΠΟΡΝΟΒΑΣ, I. - ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ, Α. και ΓΑΙΤΑΝΑΚΗΣ, Π. (1984): Γεωλγικός χάρτης Ελλάδς, 1:50.000, φύλλ Καπαρέλι. -ΙΓΜΕ, Αθήνα. ΜΠΟΡΝΟΒΑΣ, Ι.- ΛΑΛΕΧΟΣ, Ν. και ΦΙΛΙΠΠΑΚΗΣ, Ν. (1971): Γεωλγικός χάρτης Ελλάδς, 1:50.000, φύλλ Κόρινθς. -ΙΓΜΕ, Αθήνα. ΜΠΟΡΝΟΒΑΣ, Ι. - ΓΑΙΤΑΝΑΚΗΣ, Π. και ΣΠΥΡΙΔΟΠΟΥΛΟΣ, Δ. (1985): Γεωλγικός χάρτης Ελλάδς, 1:50.000, φύλλ Περαχώρα. -ΙΓΜΕ, Αθήνα. MYSEN, Β. and KUSHIRO, Ι. (1977) Compositional variation of coexisting phases degree of melting of peridotiles in upper mantle - Am. Mineral. 62 : NALDRETT, A. and VON GRUENEWALDT, G. (1989): Association of PGE with chromitite in layered intrusions and ophiolite complexes. - Economic Geology 84 : NAYLOR, M.A and HARLE, T.J. (1976): Paleogeographic significance of rocks and structures beneath the Vourinos ophiolite, N. Greece. -A reply. J. Geol. Soc. London 132: NICOLAS, A. (1989): Stuctures of ophiolites and dynamic of ocean lithosphère. Klüver Academic Pubi., 367p. NICOLAS, Α. (1990): Les montagnes sous la mer. -Orléans, BRGM, 186p. NICOLAS, A. et JACKSON, E.D. (1972): Repartition en deux provinces des peridotites des chaînes alpines logeant la Mediterrannee: Implication geotectoniques. -Bull. Suisse Miner. Petrol. 53 :

123 NICOLAS. A. and POIRIER, J. (1976): Crystalline plasticity and solid state flow in metamorphic rocks. - Wiley Intersci., New York, 444p. NICOLAS, A. and VIOLETTE, J.F. (1982): Mantle flow at oceanic spreading centers: models derived from ophiolites. - Tectonophysics 81 : NOIRET, G. - MONTIGNY, R. and ALLEGRE, CJ. (1981): Is the Vourinos complex an island arc ophiolite? - Earth Plan. Sci. Let. 56 : ΝΤΑΜΠΙΤΖΙΑΣ, Σ. (1982): Geology and environment of the ore deposition in the Vavdos and Troupi Magnesite districts, Greece. -Ph D. Thesis, Leicester University, U.K. OHNENSTETTER, M. (1987): The origin of chromite deposits inferred from the penological and structural diversity of ophiolites. - Ofioliti 12 : 256. OHNENSTETTER, M. (1982) Importance de la nature et du role des discontinuités au sein des ophiolites lors du développement d' une orogenèse. - Thèse d' Etat, Univ. Nancy 1, 590p. OHNENSTETTER, D. - OHNENSTETTER, M. and MARCHAL, M. (1987): Etude comparative de la minéralogie des ophiolites téthysiennes. -Ofioliti 12 : 255. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, M. (1983): Platinum group metals in chromite ores from the Vourinos ophiolite complex, Greece. - Ofioliti 8 : ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, Μ. (1984 α ): On the chemical composition of the chromite ores from the Chalkidiki peninsula, Greece. - Ofioliti 9 : ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, Μ. (1984β): Platinum group elements (PGE) in chromite and sulfide ores within the ultramafic zone of some Greek ophiolite complexes. -Unpub. Post Doct. Thesis, Athens University, 106 (in Greek, with English abstract). ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, Μ. και NALDETT, A. J. (1984): Sulfides associated with podiform bodies of chromite of Tsangli (Eretria), Greece. - Mineralium Deposita 19 : ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ-ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ M. (1993) Platinum-group element (P.G.E.) distribution in chromite ores from ophiolite complexes of Greece : Implications for chromite exploration. -Ofioliti 18(1): ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, M. - ΔΗΜΟΥ, E. - ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, Γ. - ΜΙΓΚΙΡΟΣ, Γ. - ΒΑΚΟΝΔΙΟΣ, Ι. - ΓΡΙΒΑΣ, Η. - ΡΑΣΣΙΟΥ, Α. και ΝΤΑΜΠΙΤΖΙΑΣ, Σ. (1986): Chromite deposits of Greece. -In "Chromites". Unesco's IGCP project n 197: Metallogeny of Ophiolites, Athens. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, M. - ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, Γ. - ΖΑΜΠΑΡΑΣ, Σ. - ΒΑΚΟΝΔΙΟΣ, Ι. και ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ, Γ. (1986): Structural setting and composition of the Kissavos chromite ores, Vourinos complex. -"Metallogeny of Ophiolites", Unesco's IGCP project n 197. Theophrastus, Athens, ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ-ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ, M. and ZHELYASKOVA-PANAYOTOVA, M. (1989): Platinum-group elements and gold in chromite ores within Rhodope massif ultramafic rocks (Balkan Peninsula). Abstract 28 th Intern. Geol. Congr. Washington, 1989 Proc. 1:433.

124 ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ-ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ, Μ. και ΒΑΚΟΝΔΙΟΣ, Ι. (1990): Distribution of platinum group elements (PGE) in chromite ores and host rocks from the Pindos ophiolite complex. In: IGME-EEC Project: Tectonic controls on chrome ore localization in ophiolites. - ΙΓΜΕ, Αθήνα : PAGE, N. - PALLISTER, J. - BROWN, M. - SMEWING, J. and HAFFTY, J. (1982): Palladium, platinum, iridium, in Chromite-rich rocks from the Damail ophiolite, Oman.- Canad. Mineral. 20 : PAGE, Ν and TALKINGTON, R. (1984): Palladium, platinum, rhodium, ruthenium and iridium in peridotites and chromitites from ophiolite complexes from Newfoundland. - Canad. Mineral. 22: PAMIC, J. and MAJER, V. (1977): Ultramafic rocks of the Dinaride Central ophiolite zone in Yugoslavia - J. Geol. 85 : ΠΑΝΑΓ1ΩΤΟΥ, A. (1979): Cu-Ni-Co-Fe sulphide mineralization Limossol forest, Cyprus. -In A. Panayiotou, ed., "Ophiolites" Proc. Intern. Ophiol. Symposium, Cyprus : ΠΑΝΑΠΩΤΟΥ, A. (1986): Sulphide and arsenide mineralization associated with the basic and ultrabasic rocks of the Troodos ophiolite, Cyprus. -In "Metallogeny of basic and ultrabasic rocks". Unesco's IGCP project n 197. Theophrastus, Athens, : ΠΑΝΑΓΟΣ, A. (1964): Διαφππίηση εις τ χρωμιτφόρν κίτασμα της περιχής Βύρινυ-Φλάμττυρυ. - Πρακτικά Ακαδ.Αθηνών 39: ΠΑΝΑΓΟΣ, Α. (1966): Ανταγωνιστική ενσωμάτωση χρωμίυ και αργιλίυ εις τυς χρωμίτας Βύρινυ. - Πρακτικά Ακαδ,Αθηνών 4 : ΠΑΝΑΓΟΣ, Α. (1967): Συγκριτικί παρατηρήσεις εις τν χημισμόν των χρωμιτών. -Ann.Geol.Pays Hell. 18: ελληνικών ΠΑΝΑΓΟΣ, Α. (1969): Συμβλή εις την μελέτην των ελληνικών χρωμιτών. Διατρ. επί Υφηγ. Αθήναι. ΠΑΝΑΓΟΣ, Α. και ΟΤΤΕΜΑΝ, J. (1966) Chemical Ditterentiation of Chromite Grains in the Noduler-Chromite from Rodiani (Greece). - Mineralium Deposita 1: ΠΑΝΑΓΟΣ, Α. και ΒΑΡΝΑΒΑΣ, Σ. (1986 α ): Χημισμός των ελληνικών χρωμιτών. Μία νέα πρσέγγιση. - Γεωλ.Γεωφ.Μελ., τόμς εκτός σειράς, ΙΓΜΕ : ΠΑΝΑΓΟΣ, Α. και ΒΑΡΝΑΒΑΣ, Σ, (1986β): Chromites of Greece. In -Metallogeny of basic and ultrabasic rocks. - Theophrastus, Athens : PEARCE, J. (1994): Development exploration Methodology-Regional discrimination criteria. In IGME-EEC progect: Advanced Tectonic and Geochemical methods for Chrome exploratio in ophiolites. ΙΓΜΕ, Αθήνα. PEARCE, J. A. - LIPPART S. J. and ROBERTS, S. (1984): Characteristics and tectonic significance of Supra-subduction zone ophiolites.- In Kokelaar, B. and Wowels, M. eds. Marginal Basin Geology. - Blackwell Sci. Pubi. :77-94.

125 ΠΗ-PIPER, Γ, and PIPERA DJ, (1991) : Early Mesozoic oceanic Subduction - related volcanic rocks, Pindos basin Greece. -Tectonophysics 192 : ΠΗ-PIPER, Γ, and ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΠΩΤΟΥ K, (1993) : Ophiol'rtic rocs if tow Kerassies - Milia belt, Continental, Greece - Ofioliti 18 : ΠΥΡΠΩΤΗΣ Λ, ΤΣΙΚΟΥΡΑΣ Β, και ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΠΩΤΟΥ Κ, (1993): Πετργραφική και γεωχημική μελέτη περιδτιτικών πετρωμάτων της περιχής Δαφνσπηλιάς - Κέδρυ, Ν. Θεσσαλία. - Δελτ.Ελλ.Γεωλ.Εταιρείας (Πρακτικά 6 υ Συνεδρίυ) 28(2) : RABINOWICZ, Μ. - NICOLAS, Α. and VIGNERESSE, J. (1984): A rolling mill effect in asthenospheric beneath oceanic spreading centers. - Earh Planet. Sci. Lett. 67: ΡΑΣΣΙΟΥ, A. (1981): Geology and evolution of the magmatic rocks of the Vourinow ophiol'rtic complex, Northern Greece. Ph D. thesis, University of California, 590p. ΡΑΣΣΙΟΥ, A. (1990): Internal structure and Pseudo-stratigraphy of the Dramala Peridotite, Pindos Ophiolite, Greece. -In IGME-EEC project "Tectonic controls on chrome ore localization in ophiolites, Greece" -ΙΓΜΕ, Αθήνα : ΡΑΣΣΙΟΥ, Α. και ΓΡΙΒΑΣ, Η. (1994): Developmental exploration methodology- Massif evaluation. -In IGME-EEC progect: "Advanced tectonic and geochemical methods for Chrome Exploration in ophiolites." -ΙΓΜΕ, Αθήνα. ΡΑΣΣΙΟΥ, Α. και ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ, Γ. (1992): Emplacement tectonism and the position of chrome ores in the Mega Isoma peridotites. SW Othris. Greece. - Δελτ.Ελλ.Γεωλ.Εταιρείας 28(2) : ΡΑΣΣΙΟΥ, Α. και ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ, Γ. (1990): The chrome ore environment of Southwest Othris: Deformation and ore potential in Peridotite of West Othris Ophiolite. In IGME-EEC project "Tectonic controls on chrome ore localization in ophiolites, Greece." -ΙΓΜΕ, Αθήνα : ΡΑΣΣΙΟΥ, Α. και ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ, Γ. (1994): Application to the Othris area.- In IGME-EEC progect: "Advanced tectonic and geochemical methods for Chrome Exploration in ophiolites." -ΙΓΜΕ, Αθήνα. ΡΑΣΣΙΟΥ, Α. - MOORES, E. and GREEN, Η. (1983): Magmatic structure and stratigraphy of the Vourinos ophiolite comulate zone, Northern Greece. -Ofioliti 8: ΡΑΣΣΙΟΥ, Α. και ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, Δ. (1990): The geochemistry of dunite and its relation to the position of chromites in the Vourinos ophiolite complex. - In : Malpas J. et all eds. Ophiolites ; proceedings of the symposium " Troodos 87". RENZ, C. (1955): Die stratigraphie Griechenlands. -ΙΓΕΥ, Αθήνα. ROBERTSON, Α.Η.Ε. (1990) : Late cretaceous oceanic crust and early tertiary foreland basin development, Euboea, Eastern Greece - Terra Nova 2 :

126 ROBERTSON, A.H.E. (1994): Role of the tectonic fades concept in orogenic analysis and its application to Tethys in the Eastern Mediterranean region. - Earth Sci. Rev. 37 : ROBERTSON, A.H.E. and DIXON, J.E.(1984): Introduction aspects of the geological evolution of the Eastern Mediterranean. -In Dixon, J.E. and Robertson, A.H.F., eds., The geological evolution of the Eastern Mediterranean. - Geol. Soc. London, Spec. Pubi. : ROBERTSON, A.H.F. - CLIFT, P.D. - DEGNAN, P.J. and JONES, G. (1991): Palaeogeographic and palaeotectonic evolution of the Eastern Mediterranean Neotethys. - Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 87 : ROCCI, G. - OHNENSTETTER, D. and OHNENSTETTER, R. (1975): La dualité des ophiolites téethysiennes. - Petrologie 1 : ROEDER, P.L. - CAMPBELL, I.H. and JEMIESON, H.E. (1979): A re-evaluation of the Olivin Spinel geothermometer. - Contrib. Mineral. Petrol. 68 : SERI, G. (1981): The petrochemistry of ophiolite gabbroic complexes: A key for the classification of ophiolites into low -Ti and higt -Ti types. - Earth and Planetary Science Letters 52 : SERRI, G. and SAITTA, M. (1980): Fractionation trends of the gabbroic complexes from high - Ti and low - Ti ophiolites and the crust of major oceanic basins: A comparison. - Ofioliti 5(2/3) : SHALLO, M. - KOTE, D. and VRANAI, A. (1989): Disa vecori petrologjike te ofioliteve te shqiperise. - Bui. Shk. Gjeol. Nr.2 : ΣΙΔΕΡΗΣ, Κ.Γ.(1993): Η σημασία των φιλίθων στν ελλαδικό χώρ και ι απόψεις πυ διατυπώθηκαν τα τελευταία χρόνια σχετικά με την πρέλευση τυς. - Ειδικές Δημσιεύσεις της Ελληνικής Γεωλγικής Εταιρείας 2:157. ΣΙΜΑΝΤΩΦ, Ι. and BERTRAND, J. (1987): Magor and trace element geochemistry of the central Euboea basaltic rocks, Greece; possible geotectonic implications. - Ofioliti 12: SMITH, A.G. (1993): Tectonic significance of the Hellenic - Dinaric ophiolites. -In: Prichard, H. M. - Alabaster, T. - Harris, N. B. W. and Neary, CR. (eds), Magmatic Processes and Plate Tectonics. - Geological Society Special Publication 76 : SMITH, A.G. - HYNES, A.J. - MENZIES, M. - NISBET, E.G. - PRICE, I. - WELLAND, M.J. and FERRIERE, J. (1975): The stratrigraphy of the Othris Mountains, Eastern Central Greece: Andeformed Mesozoic continental margin sequence. - Eclogae Geol. Helv. 68: SMITH, A.G. and SPRAY, J.C.(1984): A half-ridge transform model for the Hellinic- Dinaric ophiolites. In: Dixon, J.E. and Robertson, A.H.F.,eds., : The geological evolution of eastern Mediterranean. - Geol. Soc. London, Spec. Pubi. 17 :

127 ΣΠΗΛΙΑΔΗΣ, Θ.Σ. (1965): Περί της ανευρέσεως στιχείων της ζώνης Πίνδυ εις την χερσόνησν Περαχώρας: η γεωλγική ενάτης της περιχής Αττικής - Μεγαρίδς - Γερανιών. - Δελτ.Ελλ.Γεωλ.Εταιρείας 7(1) : SPRAY, J.G. and RODDICK J.C.(1980): Petrology and ^A/^ geochronology of some Hellinic sub-ophiolite rocks. - Contrib. Miner. Petrol. 72 : ΣΤΑΜΟΥΛΗΣ, Κ. και MHTPOY, Δ. (1990): Τα απθέματα χρωμιτίτυ τυ Βύρινυ. -ΕΛΣΙ. ΑΕ., Κζάνη, Εσωτ.Εκθεση. STEVENS, R.E. (1944): Composition of some chromites of the western hemisphere. -Amer.Min. 29: STRECKEISSEN, A. (1975): To each plutonic rock its proper name. - Earth. Sci. Rev. 12 : TALKINGTON, R.W. and WATKINSON, D.H. (1986): Whole rock platinum-group elements trends in chromite rich rocks in ophiolitie and stratiform igneous complexes. In: Gallagher, M.J. - Ixer, R.A. - Neary, C. and Prichard, H.M., eds., Metallogeny of basic and ultrabasic rocks. -Inst. Mining Metallurgy. London : ΤΑΤΑΡΗΣ, Α. και ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ, Γ. (1965): Γεωλγικί έρευναι εις ανατλικήν Αργλίδα - Ερμινίδα και περιχή Αγίων Θεδώρων - Περαχώρας. -Δελτ. Ελλ.Γεωλ.Εταιρείας 6(1) : TERRY, J. (1979): Distinction géochimique de plusieur groupes dans les ensembles volcaniques de la nappe ophiolitique du Pinde septentrional, Grèce. -B.S.G.F.(7) XXI : THACHAMMER, O. - STUMPFL, E.F. and PANAYIOTOU, A. (1986): Postmagmatic, hydrothermal origin of sulfide and arsenide mineralizations at Limassol Forest, Cyprus. - Miner.Deposita 21 : THAYER, T.P. (1970): Chromite segregation as petrogenetic indicators. - Geol. Soc. S. Africa Sp. Pubi. 1: ΤΣΙΚΟΥΡΑΣ, B. - ΜΠΕΛΤΑΣ, Π. και ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΠΩΤΟΥ, Κ. (1994): Πετργραφία και γεωχημεία των βασαλτικών πετρωμάτων από την φιλιθικη melanges των Βατερών, Ν.Λέσβς, Β.Αιγαί. - In: 7 Συνέδρι Γεωλ.Εταιρείας. Δελτ.Ελλ.Γεωλ.Εταιρείας 30(3) : VERGELY, Ρ. (1977): Ophiolites et phases tectoniques superposées dans les Hellenides. In: Colloquium on the Geology of the Aegean Region, VI, Proceedings. Ill : WRIGHT, L. (1986): The effect of deformation on the Vourinos ophiolite. In: The application of multidisciplinary concept for chromite exploration in the Vourinos complex (N.Greece). -In: IGME-EEC project "The application of a multidisciplinary concept for chromite exploration in the Vourinos complex." IGME, Athens : ΦΩΤΙΑΔΗΣ, A. (1986): Contribution a l'étude géologique et métallogenique des unites ophiolitiques de l'argolide septentrionale, Grèce. -Thèse, UFR des Sciences et Techniques Besancon, 261p.

128 ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΠΩΤΟΥ, Κ. (1983): Die oberste Einheit des sub-againschen Dexkenstapels auf Rhodow und Karpathow (Dodekanew/Griechenland) - Reilkte einew Ophiolith - Komplexes. -Diss TU Braunschweig, 165p. ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΠΩΤΟΥ, Κ. (1991): K-Ar dating of ophiolites from Rhodes and Karpathos islands. Dodekanese. Greece. - Geol. Balcanica 21(5) : ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΠΩΤΟΥ, Κ. (1990): Petrography of the ophiolite complex in Central Argolis Pelepennesus, Greece. - Ofioliti 15(1) : ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΠΩΤΟΥ, Κ. (1990) Ultrebasite innerheld der ophiolitischen melange von Amgelona (SO Lakonies / Peloppones. Griechenland). - Chem. Erde 50 : ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΠΩΤΟΥ, Κ. και ΠΗ-PIPER, Γ. (1995): Ophiolitic and sub-ophilitic metamorphic rocks of the Vatera area, southern Lesbos, Greece : geochemistry and geochronology. - Ofioliti 20 : ΧΕΙΛΑΚΟΣ, Π. (1980): The geology, exploration and exploitation of podiform chromite deposits with special reference to the chromite deposits of Greece. -M.S. University of London, 116p. ΧΕΙΛΑΚΟΣ, Π. (1978): Μεταλλευτική έρευνα χρωμιτών Ερέτρειας Φαρσάλων. - Εσωτ. Εκθεση ΙΓΜΕ, Αθήνα, 25σ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ, Γ. (1970): Εττί της εκτελεσθείσης γεωλγικής χαρτγραφήσεως της περιχής Λυτρακίυ - Αγίων Θεδώρων. - Εσωτ. Εκθεση ΙΓΜΕ, Αθήνα.. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ, Κ. και HIRST, D. Μ. (1985): The chemistry of chromite from two mafic-ultramafic complexes in Northern Greece. - Chemie.Geology 49 : ΨΥΧΟΠΟΠΟΥΛΟΣ,Γ. (1985): Μελέτη εκμεταλλευσιμότητς χρωμιτικών σωμάτων μεταλλείων Δμκύ. -ΑΕΕΜΒΝ Εσωτ. Εκθεση. ΖΑΧΟΣ, Κ. (1954): Χρωμιτικά κιτάσματα της περιχής Βύρινυ Κζάνης. -ΙΓΜΕ, Εσωτ. Εκθεση, Αθήνα., ΖΑΧΟΣ, Κ (1973): The chromite mineralization of the Vourinos ophiolite complex, N. Greece. - Economic Geology Monog, 4:

129 ΠΙΝΑΚΕΣ

130 ΠΙΝΑΚΑΣ I Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΡΩΜΙΤΗ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1976 Ερέτρεια Φαρσάλων (Τσαγκλί) Δμκός Ρδιανή Κζάνης Ξερλίβαδ Βύρινυ Βϊδόλακκας Βύρινυ Βέρια (Χαμηλά Πιερία) Χαλκιδική (πηγή: ΒΕΡΓΟΣ1979) t πυρίμαχς m μεταλλυργικός m nup. + μεταλ. ΠΙΝΑΚΑΣ II ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΧΡΩΜΙΤΗ (ΣΕ ΤΟΝΝΟΥΣ) Ν. Αφρική ΕΣΣΔ Αλβανία Τυρκία Ινδία Φιλλανδία Ρδεσία Ζιμπάμπυε Βραζιλία Φιλιππίνες Μαδαγασκάρη ΕΛΛΑΔΑ Ν. Καληδνία Κύβα Ιράν Βιετνάμ Ιαπωνία Πακιστάν Συδάν Κύπρς Γιυγκσλαβία 1973 L L » L L000 9L L " Αναφέρνται εκτός σειράς με παραγωγή της τάξεως των t τ χρόν, (πηγή: Industrial Minerals 8U975,4U985,2U9S9 και 1U993

131 r-> if CO α> tn o 2 <*> "" o>' «ON CM Ο ON co 'S co ö co ON in ν CM α CM ON ö co < < 2 E M > Ο 2 2 Ο f- ω >- Ο 2 σ α. Χ. r < W»a«< Η S α α. κ W ω u α < m ω - S α < α. < Ε E ί α < cu < co ON αϊ «-«vo 00 en 00 σ» «- τ* CO σ> co co σ< r-l CO 00 ν co od 00 ON r- σ> CM co *t (H CM VO 00 r-< a CM Ο CM CO' 00 CM co r^ oo oo cî o< «q ** ai f -I»-< vo 3 ί m ON 'S* 00 ~* 2 ' 'S CM Ο ^ * oo t? *-* S «VO - *P CO r- co ι ON co m Κ co η * in Γ-» co rr co *-l?3 CO ON VO U? Ο CM VO 'SS CO 00 ti- σ> τί od»*' in co co vo vo r- co σ> ö evi in co Ü τ! S. i" D O 3 ς 5. υ < ' "= ι/ 2 S '3 α_ c α e -< χ.s Β - Ü α. α. *2 Χ Χ W W tu ί α ΚΙ ω cd VO Ο ^3 * Ρ? M 2 σ» ** co r* co r- υ» m ri M) CM* 'S Ri 'S ÇM io σ> σι co co ιη ν ν **' co η Ο "! Ο 00 SS ^ νο r» m S 'S in 00 od 00 m να -4 CM S 3. έ ι ΐ τ, α Ο. 3, C α. ΙΟ Χ c D Ο ιο Χ lü Ο C s S χ σ> ιi E < tu <3 > α Ο > Ο < Χ > Ο <3 Ζ Η < Η w α :*: c > c < 2 2 Ο H IU W < <J < UJ 2 E Γ Ι«! E H 2 α cu < < LU Φ Ο < < H ON ON Ο *" co σ> ON ~* Ö m co CO ν > 3 Λ: α e g 8-s Ρ. Ρ,-ι τ? -Ι 'S tu» υ Ulm SÌ 2 u 2 H-. -s r :. Ο ω. m σ> σ> > Ο cu Ε Ε *" < s 5 α < σγ σ σ> u ^* α co Η η ί α Ρ: rc LU " u. c >. ω > ω c «α c

132 ΠΙΝΑΚΑΣ VI ΧΗΜΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ ΤΗΝΟΥ. ιπτερβασικά (σερπεντιτίτες) Ππσικά σξείδι ια* Α.Α A11 Si ΑΙ 2 θ FeO 1.30 Fe 2 Û Cr Ni CaO 0.25 MgO MnO 0.09 K Na Αττ.Πυρ Σύνλ A A T T T T T T T26 30.C C Ιχνστιχεία" Sr p.p.m. Pb Zn Cu Ni Co Cr V Ti0 2 (%) Ανάλυση με ατμική αττρόφηση % Ανάλυση με XRF σε p.p.m. Δυνητική ρυκτλγική σύσταση er sp cd cpx ρχ ol

133 CM S" CD CM ö ç-jcnir^-cdomcom D o i o r i m d n c ι- σ> IO co cri α σ τ- CD CD CM CD LO CM σ f χτ ö χ- ττ ö Ν Ci CD CD CM m ω O N n t o N C S n O T f coco CMCMC010LOO ;CM C C CM CO ö ö CD τ- CD Ν.' co cri rv! co τ σ> σι co ι η κ χ ί Ν η σ ι Ό coio CMT-tONOrrœ ^r- co ò ci o d r σι Ν eh ö Ν- CM LO co -e COCDCTJCMCnT-T-CO ooocmcm^tx-r^ i ö ioimid co τ- td'rmnxfnocdxj OOOx-LOCMI^CO Ö Ö CO ""Τ Ο Ò CO CM CD CD CMCDCMOCDx-LOCDx- X - O C M C N I ^ - X - O L O T - o d o r i w ^ t d co CD CM CD CD TT CD g 8^ xtcnocor^cocnicdr^- OO-^-L0h~x CDCDxo Ν- τ CD σ > < SÉ < ω CD < < ocncocncomocdo LOT- J - C O C M C M O C D T - C M O N O Ο τ - ί ι - Ο Ν Ο Ο Ν- co χ- τ- χ- m (^ m η co 5 ^ 0 Ο Ο Λ a > h < i i 2 2 ü 2 w Ο S CM co ω > f D._ Χ. CO h- < c o o O T T c o c o c n c o OLOI^-LOCMx-COO Ö CO CO Ö Ö XT χ- ö + + π α> α; u. 2 Ο LL \-P Q. Χ. Ο ω CT 3 Q.-0 > Ô ω > je «o CM i«: ai o LO CM CDCOTJ-h-COTj-COCOOCO τ- CO CO CO LO Ο τ- ^ O Ö TT CO Ö CO CM τ- τ- LO in cri CT) Ό C O C O T - O C B I O O L O O I N -.N ^INCOtOlDOxJ-T-O) l"~ ö ö c\i iriio co h-' ö cri x- i- x- io σ> CM CO Ö CM 1^ CD CO CM co LO co h- CD I O C D C D O C O T - C M C O T T ooxtocox-cnxro d d i t r i d d ^ o ' d ooncost-icmq d d r i N c i c i ' T ^ d < Ζ >- Ο Ζ χ Z a UJ ζ e w UJ Ζ < co CD < CD I- co η. α: < < XJ-CDCMCOT-IOCM'J'OTx-;C\ICJ>CDh-CMC0C0CO ö ö o' cri o' ö r-^ ö cri χ- χ- τ- m σ> mcocjjocmvooocouï CMT-LOLOLOXTLOT-O χ- τ- χ- m C D C 0 C D X - C M C M C 0 C M N. C O T-x-coLncocox-T-Tσ LO Ο CO CO ö ö χ- τ- m co r> c w h < u. 2 5 u 2 w Ol CO h- q f^~ τ-^ h- IO CO Ο Ο CD h~ in Ν. IO LO τ- r^ χ- CD tfï N. CD CM CO in ö if χ- Ο χί co IO 00 co xt χ- ö τ Τ" CM σ> co τ-: τ- Ο CD Τ τ- CM Ο CM τ- CM g Ο Ο IO IO LO τ- χτ CO Ο ö ö coi co χτ χ^ Ο LOCOLOCOCOCOCDCMCO O O W M O t - O N O OO'cOCMOOlrix-^O D» + + % '? > % D + a> + Φ c o),_ αέ ν: co h- < a. u. S S Ο CD,. CD ί Ξ s' + w O ό τ D Ο 'Ώ. 3 Q. Χ <J> CD 3. Q. σ II ό Ύ 3 Ο e> CT > > a ZL u> o Π. CD a. o II M- O 2 IV

134 ΓΠΝΑΚΑΕ IX ΧΗΜΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ ΓΕΡΑΝΙΩΝ α. υπερβασικά Βασικά ξείδια % Λ.Λ SiOj ΛΙ,Ο, IVO Fc ; 0, Cr.O, NiO CaO MgO MnO Κ,Ο Na,0 Λπ.Πιιρ. ΣύνλΛ Δ ,13 4,89 2,58 0,34 0,27 0,65 40,83 0,10 0,02 0,08 3,45 99,48 Ιχνστιχεία Srppm Tb Zn Cu Ni Co Cr V ΤίΟ,., Cr Sp ca Cpx Opx Ol 1,55 1,55 1,45 2,51 48,62 44,34 Δ51 47,06 1,70 5,82 0,96 0,38 0, ,41 0,10 0,01 0, , ,0354 2,35 2^5 0,07 5,80 51,77 37,66 Δ ,89 5,17 2,55 0,35 0,29 2,24 37,10 0,10 0,0 t 0,07 3,68 99,45 2,87 2,87 0,07 8,83 54,91 30,44 Λ ,89 5,25 2,18 0, , ,10 0,01 0,05 3,53 99,41 I ,0329 2,83 2,83 0,07 8,03 43,63 42,62 Δ58 45,14 1,51 4,38 3,14 0,34 0,28 1,32 38, , ,77 2,30 2,30 0,07 5,18 50,88 39,27 Δ ,53 2,15 0,35 0,23 2,51 38,55 0,10 0,01 0,07 2,66 98,93 3,40 3,40 0,07 9,60 46,09 37,45 ΔΙ01 38,72 0,38 3,59 3,87 0,38 0,31 0,16 42,07 0,09 0,02 0,05 10, ,47 0,47 0,07 0,66 23,30 78,17 Δ104 43, ,88 4,28 0,31 0,31 1,08 37, ,02 0, ,29 2,29 0,07 4,36 46,05 44,49 Δ105 44,71 1,89 5,46 2,51 0,34 0,28 2, IO' 38,34 0, ,07 3,63 99,45 2,85 2,85 0,07 8,26 47,62 38,35 Δ107 40, ,86 3,93 0,58 0,33 0,38 42,07 0,10 0,01 0, ,39 Δ108 43,64 1, ,50 0,32 0,28 1,45 37,51 0,10 0,02 0,07 6,86 99,76 I ,0435 2,58 2,58 0,07 5,84 48,50 40,48 V

135 ΠΙΝΑΚΑΣ IX ΧΗΜΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ ΓΕΡΑΝΙΩΝ ΛερζόλιΒι ΛερζήλιΑι Πρωιαρχικός ΛερζόλιΟι ΕενΙΙΟων ΔηναρΙδαιν μανδύας Γερανιών Δ110 44,71 1,70 4,31 3,50 0,32 0,28 1,45 37,51 0,10 0,02 0,07 6,86 99,72 Δ115 43,00 2,08 5,32 2,95 0,35 0,28 2,45 38,75 0,10 0,02 0,08 4,40 99,78 Δ127 45,56 2, ,45 0,32 0,27 2,25 40,62 0,12 0,01 0,07 0,36 99,30 Δ140 42,14 0,76 4,24 3,30 0,31 0,29 0,56 40,41 0,10 0,05 0,07 7,45 99,68 Δ141 43,64 1,32 2,44 5,01 0,35 0,31 1,11 37,51 0,10 0,02 0,08 8,23 100,12 Δ145 45,14 1,89 6,32 0,99 0,35 0,28 2,30 41,42 0,10 0,02 0,08 0,80 99,51 Δ506 43,0 0,94 4,31 3,36 0,37 0,28 0,9, 40,62 0,10 0,02 0,05 5,55 99,53 Δ237 37,53 2,95 5,95 3,30 2^0 0,38 0,25 42,60 0,10 0,6 0,11 3,50 99,00 ΔΜ4 21,00 21,50 Δ.Α 10,50 13,30 0,25 U0 25,50 0,12 <0,01 0,04 i 4,30 97,82 * 44,2 2,05 8,29 0,44 0,28 1,92 42,2 0,06 0,27 0, ,03 8, ,23 3,05 40,5 0,07 0,37 0,16 44,6 2,46 8,15 0,42 0,26 2,42 41,0 0,09 0,29 0, ,14 2,02 5,82 2,15 0,36 0,29 2J7 40,25 0,02 0,08 0,02 2,54 2,54 0,07 9,77 46,94 38,14 3,12 3,12 0,07 9,63 37,43 46,64 1,20 1,20 1,19 8,40 35,12 52, ,0243 0,98 0,98 1,18 2,16 39,10 55,73 1,94 1,94 1,18 4,49 46,37 46, ,0416 2,42 2,42 0,20 8,56 38,15 48,30 1,36 1,36 0,19 3,71 40,58 52, ,0150 Φ ** **+ *»Κ MALOES and ΑΟΚΙ (1977) PAMIC and MAJER (1997) Μέσς όρς από 8 αναλύσεις της εργασίας αυτής. VI

136 ΠΙΝΑΚΑΣ Χ ΜΙΚΡΟΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΣΠΙΝΕΛΛΙΩΝ ΓΕΡΑΝΙΩΝ Α Α Û4 Δ5 Û11A Δ100 ÛI07 Δ1Ι1Α Δ111Β Δ122 Δ123Β A123C Si0 2 Ti0 2 Α103 FeO ΜιιΟ MgO Cr 2 3 NiO Σύνλ nd nd nd nd ad nd Cr, Mg# Καπόνιασε32 Ό" Si TI Al Fe" Fef + + M11 Mg Cr Ni VI)

137 ΠΙΝΑΚΑΣ Χ ΜΙΚΡ0ΑΝΑΛΥΣΕ1Σ ΣΠΙΝΕΛΛΙΩΝ ΓΕΡΑΝΙΩΝ Μαιιρλίμνη Δ124Β Δ14Ϊ 2 Μ nd Δ141 2(ιικ nd ΔΙ47 6' nd Δ147Β nd Δ Δ Oil Δ Oil Δ237 2 nd ΔΜ1 3 nd nd nd ΔΜ ΔΜ noo Oil VIII

138 ΠΙΝΑΚΑΣ XI ΜΙΚΡΟΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΘΕΙΟΥΧΩΝ ΟΡΥΚΤΩΝ ΓΕΡΑΝΙΩΝ Α.Α S Fe Cu Ζη Co Ag Ni Sb As Σύνλ Δ n.d n.d Δ n.d n.d Δ n.d n.d IX

139 ΠΙΝΑΚΑΣ ΧΜ ΜΙΚΡΟΑΝΑΛΎΣΕΙΣ ΣΠΙΝΕΛΛΙΩΝ ΚΑΙ ΟΡΘΟΠΥΡΟΞΕΝΩΝ ΤΗΝΟΥ Α.Α η SÌO 2 TiQ 2 Al FeO CaO ΜηΟ MgO Cr NiO Σύνλ Cr # Mg # a. τπνέλλι» T T6B T25D A β. e T _ _ ιρθττυρόξενι T6B _ T25D A Κατιόντα σε Si 'TI AJ Fe ++ Fe +++ Ca Μη Mg Cr Ni Ό" _ Χ

140 ΠΙΝΑΚΑΣ ΧΙΠ,νΐίΚΡΟΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΣΠΙΝΕΛΛ1ΩΝ ΚΑΙ ΟΡΘΟΠΥΡΟΞΕΝΩΝ ΓΕΡΑΝΙΩΝ α. αττινέλλιι β. ρθττυρόξενι Λ Α Si0 2 ΤιΌ 2 ΑΙ2 3 FeO ΜηΟ Mgo CaO Na 2 0 Cr NiO χύνασ Cr# Mg# Κατιόντα σε Si Ti Al Fe Μη Mg Ca Na Cr Ni Fe"* Δ11Α 3 nd nd Ό" Δ100 2 nd Δ141 2 nd Δ237 2 nd Δ11Α Κατιόντα σε Δ n.d Ό" Δ n.d Δ n.d n.d XI

141 Ι Ν Α Κ Α Σ XIV ΜΙΚΡΟΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΖΕΥΓΩΝ ΣΠΙΝΕΛΛ1ΩΝ (α) ΚΑΙ ΟΛΙΒΙΝΗ (β) ΤΗΝΟΥ Α Α Si0 2 TiO? ΑΙ 2 δ 3 FeO MnO MflO Cr 2 3 ΝιΟ XCfVOÂO (a) T2 (ß) T6B (a) (ß) (a) T25C I (ß) (a) ,29 A108 (ß) '# Mg# Fo' ,29 Κατιόντα Si Ti Ai Fe + * Fe^+ Mn Mg Cr Ni S XII

142 KLO o INI τ o Ol Ö I e Ö o -a; C7) CO Ι ί en τ- co τ co lo <3 q v w q Ν ^ ri IN duiridsifviüoi «Ol <J> co co if) "* *r τ^ CM (Λ ίόίτ-νηιη O i - v M ü ' f f f l q Ò CNÎ ΟΙ Ο Ο ΙΛ ΓΤiö " " «* co j W * O CO S 'O I t; η σι r; q co σ> e? σι Μ σ> σ> q * *- ΟΙ Ο Ö τ- -φ 00 ΟΙ *-; ΟΙ CO co Ο 1^ CO ι- τ- CM σ>»τ ΟΙ σι rr Ο! co -ij-oocj>o-<*-inior~ q M r- eq Ν io q ö rsi ό tri -Φ ό co CQ.Ö ] CM Ο o cd Ι r-^ CO«1 if) ι-; ΟΙ Ο) " \η σ> CO σ> σι q CO co <- ι <Μ * en in ir co co co co ö cri τ- CM CJ) ri σι «ri CO τ- σ> to ρ ι m" CO CD Ν * Μ Ο Ρ Ι Ο ) ( Μ Λ o m t (Ο in r-q oooioo^r'irio σ> ι ir co ι co σι co _ σ> I q -«r; q; ν q ρ & «ri eri Μ- τ σ> co σ> i σ> co CO σ> co ι ι σ> if) co ι co ι >-- cd n d s o i d σ> σ> m σ> ι co" ι r «-cd->rotoco'~oi qrrr-roqcqroq o o i o i o o i o c o o co cid ι l Ο β (Ο Ο Μ Ί 1 co o q co ed σ cri m σ> CT) σι σ ι co co co ι qtoif iri cd *r τ- Ι O CO Ol co Ι,»*- co co q h-i τ- cri τ- ι σ> -<r σ> ι-; co a- oi ι r- ι τ- m τ q q τ- co Ο τ ^ Ν Ο co σι r~ e- r*- J Ο OJV C en?q, < IL 2 2 Ο Z: w Ο Ξ u. > o b._ α> τ α) S <? «- XIII

143 υ fc eg Ι CO r-* Ö IX) er. η' CM α α. er«^r t~> ν rr ν 1 -! ö co Ο Ο Ο CM Ö m F o o o o o o s Ν m ν ν t- Ό ν Ε" CM -* 3 < t^j ν r» *ί m CM - α. τ* CM rf CO CO in co Ο CO O CT* CS TT D. a CM cr< ΧΛασιιηνιηΝ Q. 3 OC in o m o CM co σ> ν ν " ν ν ττ co en ^ *** ττ in CM CM co ττ' ΙΛ O H U 1 M O O CM CM TT η m ν _ vo h» r- Τ CQ O «i o ï r <j η CM *T CM th iz. r-t τ-* <-i < h- < <J <3 <a <3 XIV

144 T-ocnoLOOTM-ino-^rcNOina) omokotooowrm'-'-tti'ìn tpcdöiriin-r-öö^t-ööv^cnioo ** TJ τ- τ- τ- <J> <- τ- σ> co τ CN «- en -τ τ- <r> Γ~ ττ CO so <7> τ- CO τ- Ο (DocoooinotoomœooiD ~ncntj-cdt-t-ocncdt-cnr^colo 3 Ο) Ο CM s^òdodtnòocikìcci τχ ι- Ο) m CM <r> co co τ- 00 CO CO CN CO σ> CD CN co r-~ τ- h- co co co incocotror~cmcdcmcmco'i-t-'<tcn <ifodo(ßoooml)i-'-moo co ö co io-<r ö ö co cd ö ö co CN ös ^ NiTOOlDf'-ONin^nCDTcooicocoT-T-ooioco-r-cor^.-TOD!"Ti : NiÌTrii)dÒN<DÒòd'-a) TT τ- τ- Ο) S Ν Τ CO Ο Ν CO Ο CO co co Τ co 7-inooo) co cn co i-~ co τ- TJ- CO CO s o ^ o i n n i O N i n i n τ- ΙΟ Ο ΙΟ CM CN τ- CD Ο o co to τ- CN TJ- r~ η 2S CD Ο Ο Ο τ- CJ) Ö Ö CSI CN CD TJT cn τ- τ- τ- CN CO CN IO CO ^ TT -Ό" CO CO 00 CN T- τ- τ- η i - N S ( D Ì D n O ' - N ' - C O i - ( D cont-nncit-oniovt-s^a) ' " r o t o ' t - d ò ^ d d d T - ' r o i io τ- -ι- τ- cn r- Ο IO CN Ο e OCNlOCNOCOrMCNCDCn CM IO CD co TJ- CN i- T- Τ τ- Ο CQcoNin'-incMT-s'iTrMcnM-cn Μ'Ττ-ιτίτ-νητ-τ-ιηιιη co ö OÌ ττ c\i ö ö co io ö ö -^ CN σ> r- io τ- σ> CN <* τ- CN Ο) CO τ- CN co C O B O Ο) Ο τ- 00 τ- CO <(COh^COT-f^CDCOOT-CNCOCOCDlO C N ^ - ^ C D I O O O O C O C D T - O C N O O ^ O D Ö l O C N T X Ö Ö C O Ö C i Ö T - C O C D r- Tj- τ- τ- τ- σ> IOCNO Oi-ooiMn'iTrsv TJ τ-η<α>ηιττ^τ- τ- η τ- 'τ CDCDN-OCNOTCNCOCDCOCOTT^COCN ocpt-aiioooococpt-i-coco'^- J COO τ-' co ττ ö ö ö CD' ö di cd τ- 1 cri ^*» ΙΟ τ- τ-, ι CO τ- CO CO τ- < ι-ττσχμσιττωσ) IO CN τ- CM CO τ- CO τ- τ- CM τ η σ ω Ο 'D 5 α ω co Jpcp < OS 0 O 0 N 0 OOOO 0 N N O N < co y ί-<υ.α.θ2:22ϋ y JN cu i/'hi co cn e CN ζ co < w N2>-Wffll hd.ünü CN. ^ Ο : > H- XV

145 ΠΙΝΑΚΑΣ XVII ΧΗΜΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕ1Σ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ ΤΗΝΟΥ KAJ ΓΕΡΑΝΙΩΝ ΓΕΡΑΝΙΑ β. γάββρι Βσσίκά ξείδια Α.Α S i 0 2 AJ 2 Ö 3 FeO Fe CroOo NiÔ 3 CaO MgO MnO κ 2 Na z O Απ. riup. Σύνλ Δ Δ Δ Δ Ιχνστιγεια Sr Nb Y Sr Ba Th Pb Ge Zn Cu Ni- Co Cr V Ti0 2 (%) α XVI

146 f^- CM CM co en ^ s. τ> Ν CD r^ co r^. rsi iri ö CO vt/ Ο σ >- «- to Ρ r -. Ο (Ο σ - σ>»- to en "F- Ο Ο -- CO Ο ι σ> CO < en ir> CM uri ro co 3 m' co (Ο Τ3 σ> r~» ιη Ο τ- ö> Ο Ο» τ- Ο Ο) en Τ" (Μ ι τ- σ> r- r- Ο Ο (Μ ri r-: Ρ 2 g ζ < a. tu L. α 1- < ε α α. e: α < m α. LU C δ» kl <W -Ο α 3 Ρ' Ο φ CS. α η «<! io CM Ο Γ> τ- CM ro cj- CO ( O f Μ Λ r>- Ο Ο 001 Ν c\i CD ri -e 1 co Λ - ΓΟ -β- CU w η ι «er C>4 CO Ο ΓΟ τ- ΟΟ «- ι CM CSI d o d o in U0 «_: <τ η σι ~ ri cri <Μ Ο Τ3»-» _; in Ο co' *~ Ο ΙΟ ^r Τ? co tß in <s- ^ σ> *- cri ri»-' en «- αϊ * *?- Ctt Γ^* in ν es; en τ»; co en en τ* en ΙΟ r- ι/> σ> «s m m F- (M en cri e» co Γ Ι» en en en en en - η τ-»- ρ ri τ^ ri ΟΝτ-Ο) (Μ - " Ο Ν Ο do ^ ri τ- 00 * " CO Ο τ- Ο 00 Ο Ο Ο τ^ Ν- - CM F- Ο CO 2! «9 σ ri ρ ri ri ri -τ- Ο ri ri SC >- α- Ο α sc IM σ> σ> 5? «rj τ ρ «τ cri ri cri en co ρ ri ri ό en co ri en Ο 00 τ- Ο Ο Ο τ- Ο ri ri > Χ loi < < α. LU >- < Ο Cu ca. «< τ - <3 < <!Μ ΓΟ ri Ό Ο U3 ^ CO Ο Ο co ri ri m <Μ <νο η Ο Ο Ο Ν Ο Ο J>o = 4? " " co s. r. ρ co ri ri cri en Ν- ri en Ο _ Ü Z w ü 2 en en ri ι eo CM 1 -r- co ri ri ^ ri ri σ > Ü M i - < l 2 ^ Ü Z Ü Z XVII

147 ΠΙΝΑΚΑΣ XVIII ΜΙΚΡΟΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΠΥΡΙΤΙΚΩΝ ΟΡΥΚΤΩΝ ΥΠΕΡΒΑΣΙΚΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ ΓΕΡΑΝΙΩΝ γ. κλινττυρόξενι δ. χλωρίτες Δ11Α 2 S Δ111Α Δ11Α Δ η.α Δ Κατιόντα σε 6 "Ο" XVIII

148 ΠΙΝΑΚΑ! XIX ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΤΗΝΟΥ ala Α5 Α11 Α26 Α27 Α34 Α40 Α101 Α103 Α106 Α107 Α108 Τ2 Τ3 Τ6Α Τ6Β Τ7 Τ10 Τ11 Τ22Α Τ22Β Τ23 T25C T25D Τ31 Τ34 Τ65 Τ204 Τ205 Τ266 Είδς Πετρώματς Αμφιβλίτης ΔιινΙτης Αμφιβλίας Γώββρς σχιστττιημένς Δυν(της ΔυνΙτης + Χρωμιτίτης Αμφιβλίτης Δυνίτης Γάββρς Δυνίτης + Χρωμιτίτης ΔυνΙτης Δυνίτης ΔυνΙτης + Χρωμιτίτης Δυνίτης + ΧρωμιτΙτης Δυνίτης + Χρωμιτίτης ΧαρζβυργΙτης Χαρ<βυργ(της ΧαρζβυργΙτης Γάββρς Γάββρς ΔυνΙτης + Χρωμιτίτης Δυνίτης + Χρωμιτίτης Δυνίτης + ΧρωμιτΙτης Γάββρς Αμφιβλίτης Χαρζβυργίτης ΧαρζβυργΙτης Χαρζβυργίτης Δυνίτης + Χρωμιτίτης ^ <ημική ανάλυση Κύρια στ ιχεία Ιχνστιχεία Μικρανάλυση Χρωμίτης Πυριτικά PGE XIX

149 ΠΙΝΑΚΑΣ XX ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΓΕΡΑΝΙΩΝ α/α Είδς Πετρώματς Δ4 Δ5 Δ11Α Δ12Β Δ50 Δ51 Δ53 Δ56 Δ58 Δ100 Δ101 Δ104 Δ105 ΔΙ 07 Δ108 Δ110 Δ111Α Δ111Β Δ115 ΔΙ 22 Δ123 Δ123Β Δ1230 Δ124Β Δ127 Δ140 Δ141 Δ143 Δ144 Δ145 Δ147 Δ147Β A147C Δ198 ΔΙ 99 Δ237 Δ301 Δ302 Δ401 Δ402 Δ506 ΔΜ ΔΜ1 ΔΜ2 ΔΜ4 Δυνίτης Δυνίτης Δυνίτης Χαρζβυργι'της Χαρζβυργίτης Χαρζβυργίτης Λερζόλιθς Λερζόλιθς Χαρζβυργίτης Λερζόλιθς Δυνίτης Χαρζβυργίτης Λερζόλιθς Χαρζβυργίτης Χαρζβυργίτης Χαρζβυργίτης Χαρζβυργίτης Χαρζβυργίτης Λερζόλιθς Λερζόλιθς Χαρζβυργίτης Χαρζβυργίτης Χαρζβυργίτης Χαρζβυργίτης Λερζόλιθς Χαρζβυργίτης Χαρζβυργίτης Λερζόλιθς Λερζόλιθς Λερζόλιδς Χρωμιτίιης Χρωμιτίτης Χρωμιτίτης Λερζόλιθς Λερζόλιθς Δυνίτης Γάββρς Γάββρς Γάββρς Γάββρς Χαρζβυργίτης Χρωμιτίτης Χρωμιιίτης Χρωμιτίτης Χρωμιτίτης Χημική ανάλυση Κύρια στιχεία Ιχνστιχεία Μικρανάλυση Χρωμίτης Πυριτικά Θειύχα

150 Φ Ω Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Ε Σ

151 Σελίδα 1 ΟΦίΟΛΙΘΟ! ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ Φωτ. 1. Φωτ. 2. Φωτ. 3. Φωτ. 4. Μικρπτυχές στυς υπκείμενυς των φιλίθων τχιστόλιθυς. Τα δύ διαφρετικά συστήματα πτυχών (1 & 2) χωρίζνται από ζώνη λισθήσεως (3). Σερπεντινίτης. Συσσωματώματα βαστίτη (λευκί κόκκι) από εξαλλίωση πυρξένων. Η σκύρα μάζα είναι σερπεντίτης και τάλκης από εξαλλίωση λιβίνη. Σερπεντινίτης με πρσανατλισμένη υφή πυ απτυπώνει την παραμόρφωση τυ πρωτόλιθυ χαρζβυργίτη. Ολίσθηση (στη βάση) και λιστρειδή ρήγματα, κατά μήκς της κρυφγραμμής τυ Τσικνιά. Φωτ. 5. Λεπτμέρεια της πρηγύμενης στ σημεί Α.

152 *t ν Ο-* *>- χ. MTTLX 1

153 Σελίδα 2 ΟΦΙΟΛΙΘΟΙ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ Φωτ. 6. Φωτ. 7. Φωτ Σερπεντινίτης της Τήνυ. Διακρίνεται, υπό μρφή στρώσεως, η έντνη παραμόρφωση τυ αρχικύ χαρζβυργίτη. Παραριζόντια εσωτερική λίσθηση στυς φιλιθυς με σχιστπίηση τυ σερπεντινίτη στ κατώτερ τέμαχς. Μικρά σώματα χρωμιτίτη, στλιδωμέν (8) και έντνα διαμελισμέν (9) από την εμφάνιση Cr-4.

154

155 Σελίδα 3 ΧΡΩΜΙΤΕΣ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ Φωτ. 10. Φωτ. 11. Φωτ. 12 Φωτ. 13. Μνκρύσταλλς χρωμίτη με καλά διαμρφωμένες ακμές και τεκτνική καταπόνηση (διακλάσεις). Διερχόμεν φως, Χ10. Μνκρύσταλλς χρωμίτη, εξαλλιωμένς στ κέντρ και την περιφέρεια. Τα διαφανή ρυκτά, λευκύ χρώματς, είναι μίγμα σερπεντίνη, τάλκη και χλωρίτη. Διερχόμεν φως,χιο. Εξαλλιωμένς χρωμίτης σε σιδηρχρωμίτη (λευκή άλως). Κατά θέσεις η εξαλλίωση έχει πρσβάλλει λόκληρ τν κρύσταλλ. Ανακλώμεν φως Χ10. Εξαλλίωση τυ χρωμίτη (e) σε σιδηρχρωμίτη (λευκό) και σχηματισμός διαφανών ρυκτών (γκρι) μέσα στ περίγραμμα τυ αρχικύ κρυστάλλυ. Ανακλώμεν φως, Χ20.

156 4 ν * i 'r'^fsfîl 1 " ' ψ Μ&*ΊαΜ 11

157 Σελίδα 4 ΧΡΩΜΙΤΕΣ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ Φωτ. 14. Φωτ. 15. Φωτ. 16. Φωτ. 17 Λαμέλλες μαγνητίτη (f) μέσα στ χρωμίτη, (e). Σιδηρχρωμίτης κατά μήκς των διακλάσεων (b) και στην περιφέρεια τυ κρυστάλλυ (α). Ανακλώμεν φως, Χ20. Λαμέλλες μαγνητίτη στα επίπεδα σχισμύ πυρξένυ (τώρα σερπεντίνη). Ανακλώμεν φως, Χ20. Ιστί χρωμίτη. Τήνς: Schlieren(l) και συμπαγής(ΐΐ,νΐ) Γεράνια: Μνκρύσταλλς(ΐν), διάσπαρτς(ν), πυκνός διάσπαρτς(νΐ) και συμπαγής(νιΐ), Εκσκαφή στην εμφάνιση χρωμίτη Cr-4, Budins χρωμιτίτη υπάρχυν στην επιφάνεια λίσθησης πυ διέρχεται από τις στές.

158

159 Σελίδα 5 ΟΦΙΟΛΙΘΟΙ ΤΩΝ ΓΕΡΑΝΙΩΝ Φωτ. 18. Φωτ. 19. Φωτ. 20. Φωτ. 21. Επιφανειακή εξαλλίωση τυ δυνίτη των Γερανιών. Φλέβες γάββρυ στυς τεκτνίτες των Γερανιών. Κυματειδής κατάσβεση στν λιβίνη Διασταυρωμένα Niçois, Χ10. Τεκτνικές διδυμίες στν λιβίνη. Διασταυρωμένα Niçois, Χ20.

160

161 ελίδα 6 ΟΦΙΟΛΙΘΟΙ ΤΩΝ ΓΕΡΑΝΙΩΝ Φωτ Φωτ. 24. Αττμίξεις κλινπυρόξενυ στα επίπεδα σχισμύ τυ ρθπυρόξενυ. Διασταυρωμένα Niçois, σε δύ διαφρετικές θέσεις, Χ10. Κάμψη των επιπέδων σχισμύ τυ ρθπυρόξενυ Διερχόμεν φως, Χ10. Φωτ. 25. Φωτ. 26. Φύλλωση σπινέλλιυ σε δυνίτη. Φύλλωση ρθπυρόξενυ σε λερζόλιθ.

162

163 Σελίδα 7 ΧΡΩΜΙΤΕΣ ΤΩΝ ΓΕΡΑΝΙΩΝ Φωτ. 27. Φωτ Φωτ. 30. Φωτ. 31. Σπινέλλις (καφέ) εξαλλιωμένς στην περιφέρεια σε σιδηρχρωμίτη (μαύρ). Σερπεντίνης (λευκή στεφάνη) σχηματίζεται γύρω από τν κρύσταλλ (λευκή στεφάνη). Διερχόμεν φως, Χ10. Στπνέλλις με τις άλω εξαλλιώσεως, διακρίνεται η απότμς μετάβαση και η ανώμαλη διαχωριστική επιφάνεια. Δερχόμεν φως, Χ20, Χ50. Πετλανδίτης (λευκός) σε διάκλαση μέσα σε σπινέλλι Ανακλώμεν φώς, Χ10. Πετλανδίτης σε διακλάσεις μέσα στ σπινέλλι. Διακρίννται ι άλω εξαλλιώσεως με ανεστραμένη σειρά (εσωτερικά σερττεντίνης, εξωτερικά σιδηρ-χρωμίτης). Ανακλώμεν φώς, Χ20.

164 res*"