γίλνπλ θαινί νηθνδόκνη, ρηίδνληάο ηα όκσο κε θαθό ηξόπν, ζα γίλνπλ θαθνί. Γηαηί αλ δελ ήηαλ έηζη, θαζόινπ δε ζα ρξεηαδόηαλ ν άλζξσπνο

Transcript

1 Διδαγμένο κείμενο Eνδεικηικές απανηήζεις A 1. Μεηάθπαζη Με αλάινγν ηξόπν (γίλνληαη) θαη νη νηθνδόκνη θαη όινη νη άιινη (ηερλίηεο) ρηίδνληαο δειαδή κε θαιό ηξόπν ζπίηηα, ζα γίλνπλ θαινί νηθνδόκνη, ρηίδνληάο ηα όκσο κε θαθό ηξόπν, ζα γίλνπλ θαθνί. Γηαηί αλ δελ ήηαλ έηζη, θαζόινπ δε ζα ρξεηαδόηαλ ν άλζξσπνο πνπ ζα δίδαζθε (= ν δάζθαινο) θαη όινη ζα ήηαλ από κόλνη ηνπο θαινί ή θαθνί (ηερλίηεο). Τν ίδην ζπκβαίλεη θαη κε όζα έρνπλ ζρέζε κε ηηο επηζπκίεο θαη κε ηελ νξγή άιινη δειαδή γίλνληαη ζώθξνλεο θαη πξάνη, ελώ άιινη αθόιαζηνη θαη νξγίινη, άιινη κε ην λα ζπκπεξηθέξνληαη ζ απηά κε απηόλ ηνλ ζπγθεθξηκέλν ηξόπν θαη άιινη κε εθείλν ηνλ ηξόπν. Καη κε έλαλ ιόγν ινηπόλ από όκνηεο ελέξγεηεο δηακνξθώλνληαη ηα κόληκα ζηνηρεία ηνπ ραξαθηήξα καο. Γη απηό πξέπεη λα πξνζδίδνπκε κηα νξηζκέλε πνηόηεηα ζηηο ελέξγεηέο καο γηαηί ζύκθσλα κε ηηο δηαθνξέο απηώλ αθνινπζνύλ θαη ηα κόληκα ζηνηρεία ηνπ ραξαθηήξα καο.. B1 πολιηεία πολιηείαρ ἀγαθὴ θαύληρ: Η θξάζε απηή ηνπ θεηκέλνπ δεκηνπξγεί πνιιαπιό πξνβιεκαηηζκό θαη πξέπεη λα γίλνπλ νη αθόινπζεο παξαηεξήζεηο: α) Ωρ ππορ το πεπιεχόμενό τηρ: Τν ζέκα πνπ εμεηάδεη ν Αξηζηνηέιεο είλαη ε απόθηεζε ηεο εζηθήο αξεηήο έηζη, ε αλαθνξά ησλ πνιηηεπκάησλ θαη ε δηάθξηζή ηνπο ζε δύν θαηεγνξίεο δίλεη ηελ εληύπσζε όηη απνκαθξύλεη ην θείκελν από ην ζέκα. Όκσο ν Αξηζηνηέιεο δελ αλαθέξεηαη ζηα πνιηηεύκαηα αλεμάξηεηα ή εκβόιηκα ή θαηά παξέθβαζε, αιιά ζπλδέεη ηελ αμία ηνπο κε ηελ αξεηή ησλ πνιηηώλ, ηελ νπνία απηνί θαηαθηνύλ κε κεγαιύηεξε ή κε κηθξόηεξε επηηπρία, αλάινγα κε ηε ζπκβνιή ησλ λνκνζεηώλ επνκέλσο ε αλαθνξά ζηελ αμία

2 ησλ πνιηηεπκάησλ απνξξέεη από ην ζέκα ηεο αξεηήο θαη είλαη πεξηζηαζηαθή. β) Ωρ ππορ τη θέση των λέξεων: Η θαλνληθή ζεηξά ησλ ιέμεσλ κέζα ζηε θξάζε ζα ήηαλ: «δηαθέξεη πνιηηεία ἀγαζὴ πνιηηείαο θαύιεο» ε δηαθνξεηηθή ζέζε ησλ ιέμεσλ κέζα ζην ιόγν («πνιηηεία πνιηηείαο ἀγαζὴ θαύιεο») νθείιεηαη ίζσο θαη πάιη ζην γεγνλόο όηη ηα θείκελα ηνπ Αξηζηνηέιε είλαη πξνζσπηθέο ζεκεηώζεηο, βνεζεηηθέο γηα ηελ πξνθνξηθή δηδαζθαιία ηνπ, θαη επνκέλσο ζε κεξηθά ζεκεία έρνπλ θάπνηα ραξαθηεξηζηηθά (ζπληνκία, ειιεηπηηθόηεηα θ.α.) ηνπ πξνθνξηθνύ ιόγνπ (βι.θαη ζηελ πξνεγνύκελε ελόηεηα, ην ζρόιην γηα ηε θξάζε «θαὶ ἐπὶ ηῶλ ἄιισλ ηερλῶλ»). γ) Ωρ ππορ τη σημασία τηρ λέξηρ «υαύληρ»: Τν επίζεην «θαῦινο» (= επηειήο, αζήκαληνο, θαθόο) ζην θείκελν έρεη δηαθνξεηηθή ζεκαζία από ηελ θαλνληθή: όηαλ θάλεη ιόγν ν Αξηζηνηέιεο γηα «θαύιελ πνιηηείαλ», ελλνεί όρη ην θαθό πνιίηεπκα αιιά ην ιηγόηεξν θαιό, ην θαηώηεξν απηό ζεκαίλεη όηη δελ ππάξρνπλ θαθά πνιηηεύκαηα αιιά όηη όια είλαη θαιά, άιιν ζε κεγαιύηεξν θαη άιιν ζε κηθξόηεξν βαζκό θαη απηή ε αμηνινγηθή δηαβάζκηζε απνξξέεη από ηνλ κεγαιύηεξν ή κηθξόηεξν βαζκό επηηπρίαο ηεο πξνζπάζεηαο ησλ λνκνζεηώλ λα εζίζνπλ ηνπο πνιίηεο ζηελ αξεηή απηόο ν βαζκόο επηηπρίαο είλαη ην θξηηήξην ηεο δηάθξηζεο ηεο πνιηηείαο ζε «ἀγαθὴν» θαη «θαύλην». Ἔηι ἐκ ηῶν αὐηῶν καὶ διὰ ηῶν αὐηῶν καὶ γίνεηαι πᾶζα ἀπεηὴ καὶ θθείπεηαι: Η εζηθή αξεηή, θαηά ηνλ Αξηζηνηέιε, γελληέηαη θαη θζείξεηαη γηα ηνπο ίδηνπο ιόγνπο θαη κε ηνπο ίδηνπο ηξόπνπο. Η γέλεζε θαη ε θζνξά είλαη δύν έλλνηεο αληίζεηεο πξνο ηε θπζηθή δηαδηθαζία, πνπ είλαη κνλόδξνκνο. Σηηο θηινζνθηθέο ηνπ αληηιήςεηο πεξί ηνπ «ηέινπο», βαζηθή ηδέα πνπ ζηεξίδεηαη ζηα δεδνκέλα ηεο εκπεηξίαο είλαη όηη ηα όληα θαη νη θαηαζηάζεηο αθνινπζνύλ ηελ πνξεία: γέλεζε αύμεζε ηειείσζε παξαθκή θζνξά. Αμίδεη λα πξνζέμνπκε πσο ε αληίζεζε αλάκεζα ζηα δύν ξήκαηα («γίλεηαη» θαη «θζείξεηαη») ηνλίδεηαη ζηε ζπλέρεηα ηεο ελόηεηαο κε ηε ρξήζε ησλ επηξξεκάησλ «εὖ» θαη «θαθῶο», κε ηα νπνία ραξαθηεξίδεηαη ν θαιόο ή θαθόο ηξόπνο δξάζεο ζηελ πεξίπησζε ηνπ «νἰθνδνκεῖλ» ή ηνπ «θηζαξίδεηλ», πνπ θάλεη ηνλ θαιό ή θαθό νηθνδόκν, ή θηζαξηζηή. Με ηελ ίδηα ινγηθή θαη ν θαιόο ή θαθόο ηξόπνο δξάζεο θαη ζπκπεξηθνξάο ζα θάλεη ηνλ αλζξσπν θαιό ή θαθό. Οη έλλνηεο ηεο γέλεζεο θαη ηεο θζνξάο ζπλαληώληαη ήδε ζηνπο πξνζσθξαηηθνύο θηινζόθνπο. Ο Αλαμίκαλδξνο ζεσξνύζε όηη κέζα ζε κηα αηώληα γέλεζε θαη θζνξά εκθαλίδνληαλ άπεηξνη θόζκνη. Ο Αλαμηκέλεο πξέζβεπε όηη ππήξραλ ηαπηόρξνλα πνιινί θόζκνη θαη όηη όηαλ πέζαηλαλ

3 απηνί ηνπο αληηθαζηζηνύζαλ άιινη. Ο Ξελνθάλεο ζεσξνύζε αθεηεξία θαη ηέξκα θάζε πξάγκαηνο ηε γε. Ο Ηξάθιεηηνο πίζηεπε όηη ν θόζκνο είλαη κηα δηαξθήο θίλεζε θαη κεηαβνιή πνπ κνηάδεη κε πνηάκη. Δίλαη κηα αηώληα θσηηά πνπ αλάβεη θαη ζβήλεη κε κέηξν. Ο ίδηνο ν Αξηζηνηέιεο ζην έξγν ηνπ «Πεξί γελέζεσο θαὶ θζνξὰο» δέρεηαη όηη ε θζνξά κηαο νπζίαο ηζνδπλακεί κε ηε γέλεζε κηαο άιιεο, θαη ην αληίζηξνθν. «ἕξειρ»: η εηςμολογία και η ζημαζία ηηρ λέξηρ α) ἕμηο (ἔρ-ζηο) < ἒρ-σ: Η δαζεία (όπσο θαη ζην κέιινληα «ἕμσ») πξνήιζε από ην δαζύ πλεύκα h πνπ ππήξρε θαηά ηελ πξνθνξά θαη ην νπνίν απνβιήζεθε από ην ελεζησηηθό ζέκα, επεηδή ππήξρε ην επίζεο δαζύ ρ (ζην κέιινληα ε δαζεία επαλέξρεηαη, επεηδή δελ ππάξρεη ζην ζέκα ρ αιιά μ): ζερ- > hερ - > ἑρ-ζηο. β) Η ιέμε «ἕμηο» αξρηθά δήισλε: θαηνρή, απόθηεζε, ελέξγεηα γηα απόθηεζε θαη θαηνρή. Αξγόηεξα δήισλε κηα ηδηόηεηα πνπ ηελ απόθηεζε ν άλζξσπνο κε ηελ επαλάιεςε κηαο πξάμεο ή κε ηε ζπλερή επίδξαζε ηνπ ίδηνπ παξάγνληα. Η εηπκνινγηθή ζπγγέλεηα κε ηε ιέμε «ζρῆκα > ζρή ζσ < ἔρσ εμεγεί θαη ηε ζεκαζία πνπ απνδίδεη ν Αξηζηνηέιεο ζηε ιέμε «ἕμηο»: ε κόληκε κνξθή ηνπ ραξαθηήξα ελόο αηόκνπ, ηα κόληκα ζηνηρεία ηνπ ραξαθηήξα ηνπ, απηά πνπ απνθηηνύληαη κε ηελ επίκνλε άζθεζε. Τν ζπκπέξαζκα είλαη όηη νη ηδηόηεηεο πνπ απνθηνύκε (νη έμεηο), θαη νη θαιέο θαη νη θαθέο, είλαη απνηέιεζκα ηεο επαλάιεςεο όκνησλ ελεξγεηώλ, είλαη απόηνθεο ηνπ όηη πνιιέο θνξέο ελεξγνύκε «νὕησο ἢ νὕησο». Σύκθσλα, εμάιινπ, θαη κε ην ζύγρξνλν νξηζκό, «έμε» είλαη ε ηδηόηεηα (ηθαλόηεηα, ζπλήζεηα, δηάζεζε, εμνηθείσζε) πνπ απνθηήζεθε κε ηελ επαλάιεςε κηαο πξάμεο ή κε ηε ζπλερή επίδξαζε ηνπ ίδηνπ παξάγνληα. Δθείλν ινηπόλ πνπ θαζνξίδεη ηηο «έμεηο» πνπ απνθηνύκε είλαη ν ηξόπνο κε ηνλ νπνίν επαλαιακβάλνπκε «όκνηεο ελέξγεηεο». Με ηηο επαλεηιεκκέλεο πξάμεηο ζσθξνζύλεο θαη κε ηε ζπζηεκαηηθή καο απνρή από ηηο εδνλέο γηλόκαζηε ζώθξνλεο θαη απνθηώληαο ζηγά-ζηγά ηε ζπλήζεηα λα πεξηθξνλνύκε ηα πξάγκαηα πνπ πξνθαινύλ θόβν θαη λα ηα αληηκεησπίδνπκε, γηλόκαζηε αλδξείνη. Φπζηθά, βαζηθή πξνϋπόζεζε είλαη απηόο πνπ θάλεη ηηο πξάμεηο λα έρεη νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά: λα έρεη ζπλείδεζε ηνπ ηη πξάηηεη, λα έρεη επηιέμεη ελζπλείδεηα ηηο πξάμεηο ηνπ θαη λα θάλεη απηέο ηηο πξάμεηο κόληκν, ζηαζεξό θαη ακεηάβιεην ηξόπν ζπκπεξηθνξάο (βι.θαη 2 ε ελόηεηα). Δθείλα πνπ αμίδεη λα επηζεκαλζνύλ ζρεηηθά κε ηε δεκηνπξγία ησλ έμεσλ είλαη: α. Οη έμεηο «γίλνληαη», δειαδή βξίζθνληαη ζε δηαξθή επαλάιεςε θαη εμέιημε (άξα δελ είλαη εθ θύζεσο).

4 β. Γελ αξθεί λα θάλεη θάπνηνο πνιιέο θνξέο κηα πξάμε, γηα λα απνθηήζεη κηα αξεηή πξέπεη επηπιένλ λα θξνληίδεη λα δίλεη θαη θάπνηα πνηόηεηα ζηηο ελέξγεηέο ηνπ απηέο: νη πξάμεηο θαη νη ελέξγεηεο πνπ ζα καο νδεγήζνπλ ζηελ αξεηή πξέπεη λα είλαη ίδηεο κ απηέο πνπ ζα θάλνπκε, όηαλ ζα γίλνπκε ήδε θάηνρνη ηεο αξεηήο. γ. Μπνξεί ε επαλάιεςε ησλ «όκνησλ ελεξγεηώλ» λα πξνθαινύλ ηηο έμεηο, ζηε ζπλέρεηα όκσο ζπκβαίλεη θαη ην αληίζηξνθν, δειαδή νη έμεηο λα γίλνληαη πεγή ησλ αληίζηνηρσλ ελεξγεηώλ θαη έηζη λα δεκηνπξγείηαη έλαο θύθινο ζπλεζίδνληαο π.ρ. λα πεξηθξνλνύκε ηνπο θηλδύλνπο γηλόκαζηε αλδξείνη, θαη, αθνύ γίλνπκε αλδξείνη, αληηκεησπίδνπκε θαιύηεξα ό,ηη καο πξνθαιεί θόβν. Σ απηή ηελ πεξίπησζε, βέβαηα, νη πξάμεηο ηνπ αλζξώπνπ είλαη πνιύ πην εύθνιεο θαη πνηνηηθά πνιύ αλώηεξεο. Β2 Ποια ζςλλογιζηική μέθοδο ακολοςθεί ο Απιζηοηέληρ και ζε ποιο ζςμπέπαζμα καηαλήγει; Η κέζνδνο πνπ αθνινπζεί ν Αξηζηνηέιεο είλαη ε αλαινγηθή. Απηή ηε κέζνδν ηελ απνθαιεί θαη παξάδεηγκα, ελώ πξόθεηηαη γηα κηα κνξθή κεηάβαζεο από ην κεξηθό ζην κεξηθό, ην εηδηθό. Η νπζία ηεο κεζόδνπ έγθεηηαη ζην εμήο: παξαηεξώληαο ηηο ζπλέπεηεο ελόο γεγνλόηνο ή κηαο ελέξγεηαο κπνξνύκε λα εηθάζνπκε ηα αληίζηνηρα απνηειέζκαηα ελόο όκνηνπ, αλάινγνπ γεγνλόηνο ή κηαο αλάινγεο ελέξγεηαο. Σπλήζσο ηε κέζνδν απηή ρξεζηκνπνηεί ν Αξηζηνηέιεο ζηηο βηνινγηθέο κειέηεο θαη έξεπλέο ηνπ. Με βάζε ηε κέζνδν απηή, ν Αξηζηνηέιεο θαηαιήγεη ζην ζπκπέξαζκα όηη ν εζηζκόο ζηηο (εζηθέο) πξάμεηο από ηε κηθξή ειηθία απνηειεί ην παλ γηα ηε δηακόξθσζε ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ αλζξώπνπ. Αλαινγηθή θαη ζπλάκα αληηζεηηθή είλαη ε κέζνδνο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ ελόηεηα απηή από ηνλ Αξηζηνηέιε γηα λα πεξάζεη ηηο απόςεηο ηνπ. Η αλαινγηθή κέζνδνο εηζάγεηαη κε ην ηξνπηθό επίξξεκα «οὕηω» θαη ηνλίδεη ηνλ παξόκνην κε ηηο ηέρλεο ηξόπν απόθηεζεο ηεο εζηθήο αξεηήο, όπσο θάλεθε θαη ζηελ αλάιπζε. Η εζσηεξηθή δνκή ηεο ελόηεηαο νξγαλώλεηαη κ έλα πιήζνο αληηζέζεσλ πνπ ηνλίδνπλ ηε ζεηηθή πιεπξά ηεο αξεηήο από ηελ αξλεηηθή ηεο θαθία. Οη αληηζέζεηο απηέο είλαη: «οἱ μὲν δίκαιοι οἱ δὲ ἄδικοι», «θοβεῖζθαι θαρρεῖν» (αλάκεζα ζηα δύν παξαπάλσ δεπγάξηα παξαηεξείηαη θαη ρηαζηό ζρήκα), «οἱ μὲν ἀνδρεῖοι οἱ δὲ δειλοί», «οἱ μὲν ζώθρονες καὶ πρᾶοι οἱ δὲ ἀκόλαζηοι καὶ ὀργίλοι», «οἱ μὲν ἐκ ηοῦ οὐηωζὶ οἱ δὲ ἐκ ηοῦ οὐηωζί», «οὕηως ἢ οὕηως».

5 Β.3 Σρνιηθό βηβιίν Βίνο θαη έξγα Αξηζηνηέιε : «Έλαο ηέηνηνο ιόγηνο ηνλ νπνίν πνηεηηθή (ηέηνηα ήηαλ θαηά βάζε ε ςπρνζύλζεζε ηνπ Πιάησλα).» Β.4 γεγελήο: γηλόκελνλ ἐζζιόο: ἐζηίλ κηζαιινδνμία: ζπλαιιάγκαζη δένο: δεηινί ζηξεβιόο: ἀλαζηξέθεζζαη