Γ1. Μεηάθραζη: Γ2. ηνῖο πνιινῖο ηῷ γήξᾳ

Transcript

1 ΑΠΟΛΤΣΖΡΗΔ ΔΞΔΣΑΔΗ Γ ΣΑΞΖ ΖΜΔΡΖΗΟΤ ΓΔΝΗΚΟΤ ΛΤΚΔΗΟΤ Σεηάρηη 26 ΜΑΪΟΤ 2010 ΔΞΔΣΑΕΟΜΔΝΟ ΜΑΘΖΜΑ: ΑΡΥΑΗΑ ΔΛΛΖΝΗΚΑ ΘΔΩΡΖΣΗΚΖ ΚΑΣΔΤΘΤΝΖ ΔΝΓΔΗΚΣΗΚΔ ΑΠΑΝΣΖΔΗ ΘΔΜΑΣΩΝ Γιδαγμένο κείμενο Α1. Μεηάθραζη: Καη ε αξεηή ζρεηίδεηαη κε ηα ζπλαηζζήκαηα θαη ηηο πξάμεηο, ζηα νπνία ε ππεξβνιή θαη ε έιιεηςε απνηειεί ζθάικα θαη επηθξίλεηαη, ελώ ην κέζν επαηλείηαη θαη είλαη ην ζσζηό θαη ηα δύν απηά αλήθνπλ ζηελ αξεηή. Επνκέλσο, ε αξεηή είλαη θάπνηα (κνξθή) κεζόηεηαο, επεηδή βέβαηα έρεη σο ζηόρν ην κέζν. Αθόκε ην λα ζθάιιεη [θαλείο] γίλεηαη κε πνιινύο ηξόπνπο (δηόηη ην θαθό είλαη γλώξηζκα ηνπ απείξνπ, όπσο δίδαζθαλ νη Ππζαγόξεηνη, ελώ ην θαιό ηνπ πεπεξαζκέλνπ), ελώ ην λα πξάηηεη ην ζσζηό [γίλεηαη] κε έλα κόλν ηξόπν (γη απηό θαη ην έλα [είλαη] εύθνιν, ελώ ην άιιν δύζθνιν, εύθνιν κελ ην λα απνηύρεη [θαλείο] ην ζηόρν [ηνπ], δύζθνιν όκσο λα [ηνλ] πεηύρεη) θαη γη απηνύο ηνπο ιόγνπο, ινηπόλ, ε ππεξβνιή θαη ε έιιεηςε είλαη γλώξηζκα ηεο θαθίαο, ελώ ε κεζόηεηα ηεο αξεηήο γηαηί θαινί κελ [γηλόκαζηε] κε έλα κόλν ηξόπν, ελώ θαθνί κε πνιινύο. Β1. Ο Αξηζηνηέιεο έρεη απνδείμεη όηη ε εζηθή αξεηή είλαη έλα είδνο κεζόηεηαο, γηαηί ζρεηίδεηαη κε ζπλαηζζήκαηα θαη πξάμεηο, ζηα νπνία ε ππεξβνιή θαη ε έιιεηςε, ηα δύν άθξα, απνηεινύλ θαθίεο, ιαλζαζκέλε δειαδή ζπκπεξηθνξά. Σην ρσξίν «Ἡ δ ἀξεηή θαηνξζνῦηαη» εληζρύεη ην πξνεγνύκελν ζπκπέξαζκα, δίλνληαο παξάιιεια θαη ηελ θνηλσληθή δηάζηαζε ηεο αξεηήο (κε πνιιέο αληηζέζεηο θαη ρηαζηό ζρήκα). Η ππεξβνιή θαη ε έιιεηςε απνηειεί ζθάικα θαη επηθξίλεηαη («ἁκαξηάλεηαη θαί ςέγεηαη»), ελώ ην κέζνλ επαηλείηαη θαη είλαη ην ζσζηό («ἐπαηλεῖηαη θαί θαηνξζνῦηαη», ζρήκα πξσζύζηεξν). Σηε ζπλέρεηα, εληζρύεη ηελ αληίζεζε απηή («ηό ἁκαξηάλεηλ» «ηό θαηνξζνῦλ») κε δύν αληηζεηηθά επηξξήκαηα «πνιιαρῶο» «κνλαρῶο». Τν λα ζθάιιεη θαλείο γίλεηαη κε πνιινύο ηξόπνπο, ελώ ην θαιό γίλεηαη κε έλα κόλν ηξόπν, ζύκθσλα κε ηνλ Σηαγεηξίηε θηιόζνθν.

2 Πξνο επίξξσζε ηεο ζέζεο ηνπ, αλαθέξεηαη ζηε δηδαζθαιία ησλ Ππζαγνξείσλ θάλνληαο ρξήζε δύν αληηζέησλ («ἀγαζόλ» «θαθόλ», «πέξαο» «ἄπεηξνλ»). Πξόθεηηαη γηα ηε ζεσξία ησλ ελαληίσλ, ησλ δέθα αληίζεησλ δπλάκεσλ, ζηηο νπνίεο ζηεξίδεηαη ε αξρή ησλ όλησλ θαη νη νπνίεο θπβεξλνύλ ηνλ θόζκν («ἀγαζόλ» «θαθόλ», «πέξαο» «ἄπεηξνλ», «θῶο» «ζθόηνο», «δεμηόλ» «ἀξηζηεξόλ», «ἕλ» «πιῆζνο», «ἄξξελ» «ζῆιπ», «εὐζύ» «θακπύινλ», «ἠξεκνῦλ» «θηλνύκελνλ», «ηεηξάγσλνλ» «ἑηεξόκεθεο», «πεξηηηόλ» «ἄξηηνλ»). Οη αληηζέζεηο απηέο δελ αιιεινζπγθξνύνληαη νύηε αιιειναλαηξνύληαη, αιιά αιιεινζπκπιεξώλνληαη, ελαξκνλίδνληαη θαη αιιεινθαζνξίδνληαη (άπνςε πνπ ζπλαληάηαη θαη ζηνλ Ηξάθιεηην γηα ηελ αξκνλία ησλ αληηζέησλ: «ρσξίο ην θαιό δε ζα είρε λόεκα ην θαθό, θαη αληηζηξόθσο»). Η ππεξβνιή θαη ε έιιεηςε βξίζθνληαη ζε άπεηξα ζεκεία έμσ από ην κέζν, γηαηί ην θαθό είλαη γλώξηζκα ηνπ απείξνπ, θαη γη απηό ην ιόγν, ν άλζξσπνο κπνξεί λα ζθάιιεη κε πνιινύο ηξόπνπο. Αληίζεηα, ε αξεηή βξίζθεηαη ζην κέζνλ, ζε έλα κόλν ζεκείν, γηαηί ην θαιό είλαη γλώξηζκα ηνπ πεπεξαζκέλνπ, θαη γη απηό ν άλζξσπνο κπνξεί λα θάλεη ην ζσζηό κε έλα κόλν ηξόπν. Έηζη, ινηπόλ, ην άηνκν εύθνια απνηπγράλεη ζην ζηόρν ηνπ, δύζθνια ηνλ επηηπγράλεη («ῥᾴδηνλ κέλ ηό ἀπνηπρεῖλ ηνῦ ζθνπνῦ, ραιεπόλ δέ ηό ἐπηηπρεῖλ»). Ο Αξηζηνηέιεο νινθιεξώλεη ηε ζέζε ηνπ κε ηελ παξάζεζε ελόο άγλσζηεο πξνέιεπζεο ζηίρνπ: θαινί γηλόκαζηε κε έλα κόλν ηξόπν, ελώ θαθνί κε πνιινύο («ἐζζινί κέλ γάξ ἁπιῶο, παληνδαπῶο δέ θαθνί»). Η άπνςε απηή επηβηώλεη θαη ζηε λενειιεληθή ζπκνζνθία («ρίιηνη νη δξόκνη ηνπ θαθνύ, έλαο ηνπ θαινύ»). Έηζη, ινηπόλ, ν κεγάινο θηιόζνθνο θαηαιήγεη ζην ζπκπέξαζκα όηη ε ππεξβνιή θαη ε έιιεηςε είλαη γλσξίζκαηα ηεο θαθίαο, ελώ ε κεζόηεηα ηεο αξεηήο («θαί δηά ηαῦη νὖλ ἡ κεζόηεο»). Β2. Σην απόζπαζκα ηνπ θεηκέλνπ «Ἔζηηλ ἄξα ἄλ ὁ θξόληκνο ὁξίζεηελ», ν Αξηζηνηέιεο δίλεη ζπκπεξαζκαηηθά («ἄξα») έλαλ πιήξε νξηζκό ηεο αξεηήο, ν νπνίνο πεξηιακβάλεη όια ηα γλσξίζκαηά ηεο. Έηζη, ε εζηθή αξεηή είλαη «ἕμηο», κόληκν ζηνηρείν ηνπ ραξαθηήξα, πνπ επηιέγεηαη ειεύζεξα από ην άηνκν («πξναηξεηηθή»), πνπ βξίζθεηαη ζην κέζνλ, ην νπνίν νξίδεηαη κε θξηηήξηα ππνθεηκεληθά («ἐλ κεζόηεηη νὖζα ηῇ πξόο ἡκο») θαη θαζνξίδεηαη από ηε ινγηθή («ὡξηζκέλῃ ιόγῳ») θαη ζπγθεθξηκέλα,

3 θαηά ηε γλώκε ηνπ Αξηζηνηέιε, ηε ινγηθή πνπ θαζνξίδεη ν θξόληκνο άλζξσπνο («ᾧ ἄλ ὁ θξόληκνο ὁξίζεηελ»). Ο Αξηζηνηέιεο δίλνληαο ζηελ αξεηή ην γλώξηζκα ηεο «ἕμεσο» ελλνεί ην κόληκν ζηνηρείν ηνπ ραξαθηήξα, ην κόληκν ηξόπν ζπκπεξηθνξάο πνπ πξνθύπηεη ζηνλ άλζξσπν από ζπλήζεηα ή από άζθεζε. Η «ἕμηο», ινηπόλ, (<ἔρσ + -ζηο) είλαη κία κόληκε ηδηόηεηα, κία κόληκε θαηάζηαζε, ε νπνία δηακνξθώλεηαη από επαλαιακβαλόκελε πξάμε (κε απηή ηε ζεκαζία ηε ρξεζηκνπνηεί ν Αξηζηνηέιεο θαη ηεο δίλεη εζηθό πεξηερόκελν ζήκεξα ε ιέμε έρεη ςπρνινγηθό πεξηερόκελν). Δελ είλαη, όκσο, κόλν ε πξάμε, αιιά θαη απηό πνπ ηελ αθνινπζεί. Εμάιινπ, ζε άιιν ζεκείν ηνπ έξγνπ ηνπ, ν Αξηζηνηέιεο αλαθέξεη όηη θξηηήξην ηνπ όηη έρνπλ δηακνξθσζεί ηα κόληκα ζηνηρεία ηνπ ραξαθηήξα (νη έμεηο) είλαη ην επράξηζην θαη ην δπζάξεζην ζπλαίζζεκα πνπ αθνινπζεί ηηο πξάμεηο καο. Ο Αξηζηνηέιεο, επίζεο, ραξαθηεξίδεη ηελ αξεηή «πξναηξεηηθή», πξνζεγγίδνληαο έηζη ην δήηεκα ηεο ειεύζεξεο βνύιεζεο ηνπ αλζξώπνπ, δειαδή ηελ ειεπζεξία ηνπ λα δηακνξθώλεη απόςεηο θαη λα ιακβάλεη ηηο απνθάζεηο ηνπ ρσξίο θαηαλαγθαζκό, αιιά κε βάζε ηηο πξνζσπηθέο ηνπ επηινγέο. Η αξεηή, όκσο, δελ επηιέγεηαη απζαίξεηα, κε βάζε ηηο πξνζσπηθέο πξνηηκήζεηο θαη ηα πξνζσπηθά θξηηήξηα, αιιά ην άηνκν πνπ ελεξγεί εζηθά έρεη ζπλείδεζε ηεο πξάμεο ηνπ («εἰδώο») θαη ηελ πξαγκαηώλεη ζηαζεξά θαη ακεηάβιεηα («βεβαίσο θαί ἀκεηαθηλήησο»). Σύκθσλα κε ηνλ Αξηζηνηέιε, ε αξεηή βξίζθεηαη ζην κέζν. Έρνληαο πξνζδηνξίζεη ηε κεζόηεηα (αληηθεηκεληθή θαη ππνθεηκεληθή, ελόηεηα 7) αλαθέξεη όηη ε αξεηή βξίζθεηαη ζην κέζν κε ππνθεηκεληθά θξηηήξηα, ζηα νπνία όκσο ιακβάλνληαη ινγηθά-αληηθεηκεληθά δεδνκέλα. Έηζη, ζα κπνξνύζε θαλείο λα πεη όηη ε ππνθεηκεληθή κεζόηεηα «αληηθεηκεληθνπνηείηαη». Τν ζηνηρείν πνπ θαζνξίδεη ηελ αληηθεηκεληθόηεηα είλαη ε ινγηθή θαη ζύκθσλα κε ηνλ Αξηζηνηέιε ε ινγηθή πνπ νξίδεη ν θξόληκνο άλζξσπνο. Δελ αλαθέξεηαη ζηελ θνηλή ινγηθή, αιιά ζε απηήλ πνπ έρεη ν ζπλεηόο, ν εζηθά έκπεηξνο άλζξσπνο. Εμάιινπ, ζύκθσλα κε ην θηιόζνθν, ράξε ζηε θξόλεζε ππάξρνπλ θαη όιεο νη άιιεο αξεηέο. Αλ έλαο άλζξσπνο δελ έρεη κία αξεηή, απηό ζεκαίλεη όηη δελ έρεη θξόλεζε θαη απνδηνξγαλώλεηαη σο πξνζσπηθόηεηα, σο «όινλ». Έηζη, ν εζηθά ζπνπδαίνο απνηειεί κέηξν ζύγθξηζεο γηα ηνπο άιινπο.

4 Αμηνζεκείσην είλαη όηη ζηνλ νξηζκό ηνπ Αξηζηνηέιε γηα ηελ αξεηή ππάξρνπλ ηξεηο έλλνηεο ειεπζεξία (πξναίξεζε), κέηξν (κεζόηεηα), ιόγνο (νξζόο ιόγνο) πνπ απνηεινύλ ζεκειηώδεηο αμίεο ηνπ αξραηνειιεληθνύ θιαζηθνύ πλεύκαηνο. Β3. Σρνιηθό βηβιίν, ζει : «Η παξάδνζε ιέεη θαη ζην ηέινο ηνπ Σσθξάηε». Β4. ζρέζε: ἕμηο αλόξζσζε: θαηνξζνῦηαη, θαηνξζνῦλ θαζαίξεζε: πξναηξεηηθή, αἱξεῖζζαη απάζεηα: πάζε ππόινηπν: ἔιιεηςηο δηαβιεηόο: ὑπεξβάιιεηλ, ὑπεξβνιή εηθαζηηθόο: εἴθαδνλ νπζία: νὖζα πξαθηηθή: πξάμεηο ξαζηώλε: ῥᾴδηνλ Γ1. Μεηάθραζη: Αδίδακηο κείμενο Αλ πάιη δήζσ πεξηζζόηεξν θαηξό, ζα είκαη ίζσο αλαγθαζκέλνο λα πθίζηακαη ηα βάξε ηνπ γήξαηνο θαη λα βιέπσ θαη λα αθνύσ ιηγόηεξν θαη λα ζθέθηνκαη βξαδύηεξα θαη λα θαηαιήμσ λα καζαίλσ δπζθνιόηεξα θαη λα μερλάσ επθνιόηεξα, θαη από απηνύο πνπ παιηόηεξα ήκνπλ θαιύηεξνο, από απηνύο λα γίλσ ρεηξόηεξνο θαη βέβαηα αλ από ηε κία δελ αληηιακβάλνκαη απηά, ζα είλαη ε δσή (κνπ) αβίσηε, αλ όκσο (ηα) αληηιακβάλνκαη, πώο δε ζα δσ αλαγθαζηηθά θαη ρεηξόηεξα θαη πην δπζάξεζηα; Από ηελ άιιε, αλ βέβαηα πεζάλσ κε άδηθν ηξόπν, απηό ζα είλαη επαίζρπλην γη απηνύο πνπ ζα ζθνηώζνπλ εκέλα άδηθα δηόηη αλ ην λα αδηθεί θάπνηνο είλαη επαίζρπλην, πώο δελ είλαη επαίζρπλην θαη ην λα πξάηηεη θαλείο άδηθα νηηδήπνηε; Γ2. ηνῖο πνιινῖο ηῷ γήξᾳ

5 ηήλ δπζκαζῆ ηνύηνπο ὑκῶλ ἑώξα ἀπόβεζη γελνίκεζα ᾔζζεληαη ἀδηθῆζαη Γ3α. ἐπιηελεῖζθαι: ππνθείκελν ηεο απξόζσπεο έθθξαζεο «ἀλαγθαῖνλ ἔζηαη», ηειηθό απαξέκθαην. πρόηερον: επηξξεκαηηθόο πξνζδηνξηζκόο ηνπ ρξόλνπ, πνπ εμαξηάηαη από ην ξήκα «ἦλ». ηούηων: γεληθή ζπγθξηηηθή πνπ ιεηηνπξγεί σο β όξνο ζύγθξηζεο. Εμαξηάηαη από ην επίζεην ζπγθξηηηθνύ βαζκνύ «ρείξσ» θαη πξνζδηνξίδεη ην ελλννύκελν ππνθείκελν «ἐκέ» ηνπ απαξεκθάηνπ «γίγλεζζαη», πνπ απνηειεί ηνλ α όξν ηεο ζύγθξηζεο. ἀβίωηος: απιό θαηεγνξνύκελν πνπ εμαξηάηαη από ην ζπλδεηηθό ξήκα «ἄλ εἴε» θαη πξνζδηνξίδεη ην ππνθείκελν «ὁ βίνο» ηνπ ξήκαηνο. ἐμέ: αληηθείκελν ηεο κεηνρήο «ηνῖο ἀπνθηείλαζηλ». ὁηιοῦν: ζύζηνηρν αληηθείκελν ηνπ έλαξζξνπ απαξεκθάηνπ «ηό πνηεῖλ». Γ3β. Η ππόζεζε ηνπ ππνζεηηθνύ ιόγνπ ιαλζάλεη ζηελ ππνζεηηθή κεηνρή «(ἐκνί) κή αἰζζαλνκέλῳ ηαῦηα». Εθόζνλ ε απόδνζε εθθέξεηαη κε δπλεηηθή επθηηθή «ἀβίσηνο ἄλ εἴε ὁ βίνο», εύινγα ζρεκαηίδνπκε ππνζεηηθό ιόγν πνπ δειώλεη ηελ απιή ζθέςε ηνπ ιέγνληνο. Επνκέλσο: «ἀλλ εἰ μήν (ἐγώ) ηαῦηά γε μή αἰζθανοίμην μέν, ἀβίωηος ἄν εἴη ὁ βίος». Σεκείσζε: Η εθθνξά ηεο απόδνζεο κε δπλεηηθή επθηηθή κπνξεί λα δειώλεη: α) θαη ην πξαγκαηηθό γεγνλόο (ην 1 ν είδνο ησλ ππνζεηηθώλ ιόγσλ), β) θαη ην πξνζδνθώκελν γεγνλόο (ην 3 ν είδνο ησλ ππνζεηηθώλ ιόγσλ). Σηηο πεξηπηώζεηο απηέο, ν ππνζεηηθόο ιόγνο ζα έρεη σο εμήο: α) «ἀλλ εἰ μήν (ἐγώ) ηαῦηά γε μή αἰζθάνομαι μέν, ἀβίωηος ἄν εἴη ὁ βίος». β) «ἀλλ ἄν μήν (ἐγώ) ηαῦηά γε μή αἰζθάνωμαι μέν, ἀβίωηος ἄν εἴη ὁ βίος».