Χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. econtentplus programme

Transcript

1 Χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση econtentplus programme

2 Βιολογική καταπολέμηση των ζιζανίων PhD Γεωπονικών Επιστημών Γ.Π.Α. MSc Ασφάλεια Τροφίμων W.U.R. MSc Φυτοπροστασία Γ.Π.Α. Γεωπόνος-Επιστήμης Φυτικής Παραγωγής Γ.Π.Α Βιολογική καταπολέμηση των ζιζανίων 2

3 Περιεχόμενα Εισαγωγή Καλλιεργητικά μέτρα. 2. Μηχανικά μέσα Φυσικά μέσα Βιολογικά μέσα.. Βιβλιογραφία Βιολογική καταπολέμηση των ζιζανίων 3

4 Βιολογική καταπολέμηση των ζιζανίων Εισαγωγή Για την καταπολέμηση των ζιζανίων υπάρχουν παραδείγματα χρησιμοποίησης βιολογικών εχθρών. Όμως είναι γεγονός, ότι στην πράξη τα περισσότερα παραδείγματα βιολογικής καταπολέμησης υπάρχουν εναντίον των ζωικών εχθρών (κυρίως εντόμων και ακάρεων). Και στην περίπτωση των ζιζανίων υφίσταται η χρήση εχθρών των ζιζανίων, όπως μύκητες και έντομα. Ωστόσο, πρέπει να έχουμε πάντα υπόψη ότι όταν στα ζιζάνια φιλοξενούνται πολλά ωφέλιμα έντομα. 1. Καλλιεργητικά μέτρα - Χρήση σπόρου απαλλαγμένου από τα σπέρματα ζιζανίων. Προμήθευση σπόρων από πιστοποιημένο σποροπαραγωγικό κέντρο είναι το καλύτερο. - Βοτάνισμα των ζιζανίων όταν είναι στα αρχικά στάδια ανάπτυξης και φυσικά πριν αναπτύξουν τα αναπαγωγικά τους όργανα. - Αποφυγή χρήση αχώνευτης κοπριάς, η οποία μεταξύ άλλων φέρει και σπόρους ζιζανίων. - Ρύθμιση του χρόνου σποράς και πυκνότητας φύτευσης: ο χρόνος σποράς μιας καλλιέργειας μπορεί να «μετακινηθεί» νωρίτερα ή αργότερα και πάντα στην εποχή που πρέπει να γίνει η εγκατάσταση της καλλιέργειας. Ανάλογα υπάρχουν και κάποια περιθώρια για την αυξομείωση της πυκνότητας φύτευσης. - Μεικτή καλλιέργεια (συγκαλλιέργεια π. χ. ψυχανθών με δημητριακά): μεταξύ των άλλων πλεονεκτημάτων, αποκλείει σε μεγάλο βαθμό και την ανάπτυξη των ζιζανίων. - Αμειψισπορά: για παράδειγμα, το τριφύλλι ή η σίκαλη που έχουν την τάση της ισχυρής ή/και γρήγορης ανάπτυξης δρουν «αποπνικτικά» ενάντια στην αγριοβρώμη. - Πρόληψη διασποράς των ζιζανίων: πρόληψη και κατάλληλες επεμβάσεις που χρειάζονται για τη μη διασπορά των πολλαπλασιαστικών οργάνων των ζιζανίων (σπόροι και άλλα βλαστικά όργανα). - Κάλυψη ή εμπλουτισμός του εδάφους με φυτικά υπολείμματα. 2. Μηχανικά μέσα - Σειρά μικρών εργαλείων με μικρό κόστος και χαμηλή κατανάλωση ενέργειας, κυρίως σε καλλιέργειες λαχανικών και αρωματικών φυτών, βοηθούν σημαντικά έναντι της επίπονης εργασίας του ξεβοτανίσματος. - Χορτοκοπτικά και θαμνοκοπτικά μηχανήματα προσφέρουν λύσεις, ιδιαίτερα στα επικλινή εδάφη και για την αντιμετώπιση δύσκολων πολυετών ζιζανίων (π. χ. βάτα, Rubus fruticosus) Βιολογική καταπολέμηση των ζιζανίων 4

5 - Χρήση μηχανημάτων ελαφριάς και επιφανειακής κατεργασίας (οδοντωτές σβάρνες με μακριά δόντια) για τον τομέα των μεγάλων καλλιεργειών, ώστε να αποφεύγονται και τα προβλήματα των αροτροχοσυμπιέσεων που αναστρέφουν το έδαφος και καταστρέφουν τη δομή του. - Περιστρεφόμενες ψήκτρες, οι οποίες εκτός από την αποτελεσματική ζιζανιοκτονία, συγχρόνως διαμορφώνουν με την περιστροφή τους και το μικροανάγλυφο του εδάφους. 3. Φυσικά μέσα - θερμική αντιμετώπιση με φλόγα ή υπέρυθρη (θερμική) ακτινοβολία με καύσιμο υλικό συνήθως το προπάνιο. Η θερμότητα εισχωρεί σε μικρό βάθος στο έδαφος και έτσι έχει επίδραση μόνο στα βλαστημένα ζιζάνια και σπόρους που βρίσκονται στην επιφάνεια του εδάφους (βάθος έως 2-5 cm). Φυσικά αυτή η θερμική επεξεργασία είναι εφικτή μόνο στις γραμμικές καλλιέργειες και δενδρώνες. Μπορεί να εφαρμοσθεί και στη λαχανοκομία, μετά την προετοιμασία της σποροκλίνης και πριν τη φύτευση. - Ηλιοαπολύμανση: το υγρό έδαφος καλύπτεται με αδιαπέραστο πλαστικό στη θερμή περίοδο του καλοκαιριού, οπότε η άνοδος της θερμοκρασίας στο επιφανειακό στρώμα του εδάφους έχει ως αποτέλεσμα την, μεταξύ άλλων, σημαντική καταστροφή των ζιζανίων. - Εδαφοκάλυψη με μαύρο πλαστικό φύλλο (παράλληλη διατήρηση εδαφικής υγρασίας) ή φυσικά με τη χρήση φυτικών υπολειμμάτων (mulching) διαφόρων ειδών (ξερά χόρτα, άχυρο, πριονίδι κ.λ.π.). ο δεύτερος τρόπος, εκτός της ανόδου της θερμοκρασίας και διατήρησης υγρασίας, συμβάλλει θετικά στη σταδιακή χουμοποίηση και βελτίωσης της δομής του εδάφους. 4. Βιολογικά μέσα - Ανώτερα φυτά, ως ανταγωνιστές ή αλληλοπαθητικά των ζιζανίων. Ο όρος αλληλοπάθεια αναφέρεται στις χημικές επιδράσεις ενός φυτικού είδους (δότης) στο φύτρωμα, ανάπτυξη και αύξηση ενός άλλου φυτικού είδους (δέκτης). Χημικές ουσίες με αλληλοπαθιητικές ιδιότητες απαντώνται σε όλα τα φυτικά όργανα και ελευθερώνονται από το φυτό-δότη με πολλούς τρόπους. Γνωστό παράδειγμα αλληλοπάθειας είναι π.χ. το φυτό Euphorbia prostata ενάντια στο ζιζάνιο Cynodon dactylon. Αλληλοχημικές ουσίες που έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν ως ζιζανιοκτόνα είναι η κουμαρίνη, η jyglone κ.τ.λ. - Φυτά εδαφοκάλυψης (π. χ. τριφύλλι) σε πολυετείς ή γραμμικές καλλιέργειες μπορούν να αντιμετωπίσουν τα ζιζάνια με τη σκίαση ή παρεμπόδιση. Επίσης, ψυχανθή και σιτηρά μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε περιοχές με αρκετή εδαφική υγρασία. - Εισαγωγή ή απελευθέρωση φυσικών εχθρών ή παρασίτων Βιολογική καταπολέμηση των ζιζανίων 5

6 - Μικροοργανισμοί (βιο-ζιζανιοκτόνο), συνήθως φυτοπαθογόνοι μύκητες με εξειδικευμένη δράση απέναντι σε κάποιο δυσεξόντωτο ζιζάνιο. Η λογική στηρίζεται στις φυσικές χημικές ενώσεις (φυτοτοξίνες) που παράγονται από τους μικροοργανισμούς (βιο-ζιζανιοκτόνα). Αυτές οι ουσίες που παρουσιάζουν φυτοτοξικότητα, υπάρχει και η ένδειξη της εξειδίκευσης στον ξενιστή, παράγονται με ζύμωση και χρησιμοποιούνται στη φυσική τους κατάσταση. - Έντομα, με την εισαγωγή δηλαδή φυτοφάγων εντόμων που είναι εξειδικευμένοι φυσικοί εχθροί του ζιζανίου. - Ανώτερα ζώα μέσω της ελεγχόμενης βόσκησής τους σε πολυετείς καλλιέργειες. Όπως προαναφέρθηκε, οι μύκητες, βακτήρια, μυκοπλάσματα και νηματώδεις δεν προσβάλλουν μόνο τα καλλιεργούμενα φυτά, αλλά καταστρέφουν και τα ζιζάνια. Μάλιστα, πρόκειται για μία πολύ ειδική επέμβαση που σκοπεύει σε ένα μόνο είδος ζιζανίου και δεν μολύνει άλλα φυτά. Στην περίπτωση της μαζικής εξαπόλυσης μυκήτων ή άλλων μικροοργανισμών είναι πιο εφαρμόσιμη για τα προβλήματα των ζιζανίων των ετήσιων καλλιεργειών. Το βιολογικό μέσο (συνήθως ένας μύκητας, που το «μυκοζιζανιοκτόνο» είναι το ζωντανό μόλυσμά του) αφήνεται ελεύθερο σε μεγάλες ποσότητες για να καταστρέψει τελείως ή μερικώς τα ετήσια ζιζάνια πριν αυτά προκαλέσουν μείωση στην απόδοση. Η χρήση του κάθε μυκοζιζανιοκτόνου στηρίζεται στις βασικές αρχές της επιδημιολογίας της φυτοπαθολογίας (το τετράεδρο της ασθένειας). Τα πιο γνωστά μυκοζιζανιοκτόνα που έχουν αναφερθεί είναι το Colletotrichum gloeosporioides f. sp. aeschynomene (σκεύασμα Collego TM) για την καταπολέμηση του ζιζανίου Aeschynomene virginica στο ρύζι και στη σόγια, το σκεύασμα του μύκητα Phytophthora palmivora (σκεύασμα De Vine TM) που καταπολεμά το ζιζάνιο Morrenia odorata στις καλλιέργειες εσπεριδοειδών και το σκεύασμα του μύκητα Alternaria cassiae για την αντιμετώπιση ζιζανίων σε αραχίδα και σόγια. Ο τρόπος της βιολογικής καταπολέμησης με τη χρήση εντόμων-εχθρών αναφέρεται κυρίως σε πολυετή ζιζάνια. Συγκεκριμένα, το έντομο εισάγεται σε μικρές ποσότητες και αφήνεται να εγκατασταθεί σε ικανοποιητικό πληθυσμό για να διατηρηθούν τα ζιζάνια σε οικονομικά οριακά επίπεδα. Αυτά τα έντομα-εχθροί των ζιζανίων πρέπει να είναι ικανά να πολλαπλασιάζονται γρήγορα και η επιτυχής καταπολέμηση των ζιζανίων με αυτό τον τρόπο είναι σταθερή και συμφέρουσα οικονομικά. Η πιο επιτυχημένη βιολογική καταπολέμηση είναι των ειδών Opuntia με το έντομο Dactylopius ceylonicus και του Salvinia molesta με το Cyrtobagus salviniae. Επίσης, κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ότι σε ορισμένα ζιζάνια βρίσκουν ως καταφύγιο ορισμένα ωφέλιμα έντομα, τα οποία και διατηρούν σε χαμηλά επίπεδα τον πληθυσμό των επιζήμιων εντόμων. Για παράδειγμα: Βιολογική καταπολέμηση των ζιζανίων 6

7 Α) το ζιζάνιο Phacelia sp. βοηθάει στη βιολογική αντιμετώπιση της ψώρας του San José στην καλλιέργεια μηλιάς, μιας και φιλοξενεί το παράσιτο Aphelinus mali. Β) Τα ζιζάνια του γένους Chenopodium στις λαχανοκαλλιέργειες συμβάλλουν στην καταπολέμηση της μελίγκρας, αφού φιλοξενούν το αρπακτικό νευρόπτερο Chrysoperla carnea Γ) Το ζιζάνιο Sorghum halepense στο αμπέλι φιλοξενεί το αρπακτικό άκαρι Metaseilus, το οποίο ελέγχει το φυτοφάγο άκαρι Tetranuchus sp. Βιολογική καταπολέμηση των ζιζανίων 7

8 Βιβλιογραφία Α. Ελληνόγλωσση Άλκιμος Α., Βιοκαλλιέργειες χωρίς χημικά λιπάσματα, φυτοφάρμακα και ορμόνες. Εκδόσεις Ψύχαλου, Αθήνα. Ανώνυμος, Βιολογική Γεωργία. Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, 26 σελ. Βελέντζας Δ., Ολοκληρωμένη καταπολέμηση στα καλλιεργούμενα φυτά. Αφιέρωμα στη Φυτοπροστασία. Γεωργική Τεχνολογία, Δεσύλλας Μ. Γ., Εναλλακτικές λύσεις αντιμετώπισης ζιζανίων. Γεωργική Τεχνολογία (Νοέμβριος), Δεσύλλας Μ. Γ., Το ήπιο «οπλοστάσιο» μέσων της βιολογικής γεωργίας. Βιολογική Γεωργία (επιμέλεια έκδοσης Ταμπούκου Α.). Γεωργική Τεχνολογία, σελ Δεσύλλας Μ. Γ., Εναλλακτικές λύσεις αντιμετώπισης ζιζανίων. Βιολογική Γεωργία (επιμέλεια έκδοσης Ταμπούκου Α.). Γεωργική Τεχνολογία, σελ Ελευθεροχωρινός Η. Γ., Η φυτοπροστασία στην Ολοκληρωμένη Διαχείριση της παραγωγής. 3 ο Πανελλήνιο Φυτοπροστασίας, σελ Ευθυμιάδης Π., Ζιζανιολογία (μέρος πρώτο): Ολοκληρωμένη αντιμετώπιση ζιζανίων. Εκδόσεις Γ.Π.Α., 72 σελ. Ευθυμιάδης Π., Βιολογία & Μέθοδοι Καταπολέμησης Ζιζανίων. Σημειώσεις Μεταπτυχιακού Μαθήματος, Γ. Π. Α.). Ευρωπαϊκή Κοινότητα, Κανονισμός (ΕΟΚ) 2092/91 του Συμβουλίου της 24 ης Ιουνίου Περί του βιολογικού τρόπου παραγωγής γεωργικών προϊόντων και των σχετικών ενδείξεων στα γεωργικά προϊόντα και στα είδη διατροφής. Συμβούλιο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, όπως τροποποιείται και ισχύει. Καμπουράκης Ε., Βιολογική Γεωργία (Σημειώσεις από τις παραδόσεις του μαθήματος). Α.Τ.Ε.Ι. Κρήτης, Ηράκλειο Μπούρμπος Β., Ολοκληρωμένη ή ορθολογική αντιμετώπιση των εχθρών, ασθενειών και ζιζανίων των καλλιεργούμενων φυτών. Γεωργική Τεχνολογία-Αφιέρωμα Φυτοπροστασία-Λίπανση, Πανάγος Γ., Φυτοπροστασία χωρίς χημικά φυτοφάρμακα (Γ Έκδοση). Αγροτική Τράπεζα Ελλάδος, Αθήνα. Προφήτου-Αθανασιάδου Δ., Η φυτοπροστασία στη βιολογική γεωργία. Πρακτικά 1 ου Διεθνούς Συνεδρίου με θέμα: Η βιολογική γεωργία μια εναλλακτική πρόταση για τη γεωργία. Γεωτεχνική Ενημέρωση 133: Σιδηράς Κ. Ν., Βιολογική γεωργία-φυτική παραγωγή. ΔΗΩ, Αθήνα. Σύνδεσμος Βιοκαλλιεργητών Θεσσαλίας, Διαγνωστική έκθεση Βιολογικής Γεωργίας, 122 σελ. Ταμπούκου Α., Βιολογική Γεωργία. Γεωργική Τεχνολογία (Δεκέμβριος), Β. Ξενόγλωσση IFOAM, Proceedings of t4th International Conference on non-chemical weed control. Ed. ENITA, Dijon Πιστοποιητικοί Οργανισμοί ΒΙΟΕΛΛΑΣ A.E., Οργανισμός Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων. Κοδριγκτώνος 11Β, Αθήνα. Τηλ , , FAX ΔΗΩ, Οργανισμός Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων. Αριστοτέλους 38, Αθήνα. T.K Τηλ , FAX Διευθύνσεις στο Διαδίκτύο Βιολογική καταπολέμηση των ζιζανίων 8

9 Βιολογική καταπολέμηση των ζιζανίων 9