Εισαγωγή Ορισµοί εν υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός ορισµός για τα Συστήµατα Υποστήριξης Αποφάσεων ΣΥΑ (Decision Support Sytems DSS). Σύµφωνα µε τον Alte

Transcript

1 ΤΕΙ ΣΕΡΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΓΣΠ \ Τµήµα ΣΗΜΕΙΩΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟ (ΧΕΙΜ) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2003

2 Εισαγωγή Ορισµοί εν υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός ορισµός για τα Συστήµατα Υποστήριξης Αποφάσεων ΣΥΑ (Decision Support Sytems DSS). Σύµφωνα µε τον Alter (1980): (1) Τα ΣΥΑ είναι ειδικά σχεδιασµένα ώστε να διευκολύνουν τις διαδικασίες λήψης απόφασης (2) Τα ΣΥΑ πρέπει να υποστηρίζουν παρά να αυτοµατοποιούν την διαδικασία λήψης απόφασης (3) Τα ΣΥΑ πρέπει να έχουν την ικανότητα γρήγορης απόκρισης στις µεταβαλλόµενες ανάγκες των ατόµων που αποφασίζουν Οι Holsapple και Whisnston (1996) αναφέρουν τα ακόλουθα πέντε χαρακτηριστικά: (1) Ένα ΣΥΑ περιλαµβάνει ένα «σύνολο γνώσης» το οποίο: (α) περιγράφει ορισµένες πλευρές της γνωστικής περιοχής στην οποία κινείται το άτοµο που αποφασίζει, (β) καθορίζει τον τρόπο πραγµατοποίησης διαφόρων ενεργειών, (γ) υποδεικνύει ποια συµπεράσµατα είναι έγκυρα µε βάση την ισχύ διάφορων συνθηκών κ.ο.κ (2) Ένα ΣΥΑ έχει την ικανότητα να αποκτά και να συντηρεί περιγραφική γνώση (πχ τήρηση εγγραφών) και όχι µόνο (πχ τήρηση διαδικασιών, τήρηση κανόνων κτλ) (3) Ένα ΣΥΑ έχει την ικανότητα να παρουσιάζει την γνώση, τόσο σε ad hoc βάση και µε ποικίλους προσαρµοσµένους στον χρήστη τρόπους, όσο και µε την µορφή τυποποιηµένων αναφορών (4) Ένα ΣΥΑ έχει την ικανότητα να επιλέγει οποιοδήποτε επιθυµητό υποσύνολο της αποθηκευµένης γνώσης, είτε για λόγους παρουσίασης, είτε για παραγωγή νέας γνώσης, στην πορεία αναγνώρισης ή/και λύσης ενός προβλήµατος (5) Ένα ΣΥΑ µπορεί να αλληλεπιδρά άµεσα µε το άτοµο που αποφασίζει µε τέτοιο τρόπο ώστε ο χρήστης να έχει ευέλικτες επιλογές και να παρακολουθεί τις ενέργειες διαχείρισης της γνώσης Οι Spargue και Carlson (1982) θεωρούν γενικά ότι τα ΣΥΑ είναι αλληλεπιδραστικά, βασιζόµενα σε ΗΥ, συστήµατα τα οποία βοηθούν τα άτοµα που παίρνουν τις αποφάσεις να χρησιµοποιήσουν δεδοµένα και µοντέλα για να επιλύσουν, αδόµητα ή ηµιδοµηµένα προβλήµατα Οι Bonczek, Holsapple και Whisnston (1981) θεωρούν ότι το σύστηµα πρέπει να δίνει δυνατότητα για δηµιουργία αλληλεπιδραστικών ερωτηµάτων, ενώ η «γλώσσα»

3 για την διατύπωση των τελευταίων θα πρέπει να είναι εύκολη στην κατανόηση και χρήση της. Έννοια του Συστήµατος Ως σύστηµα θεωρείται ένα σύνολο αλληλοσυσχετιζόµενων επιµέρους στοιχείων που αφορούν σε ανθρώπους, ενέργειες, τεχνολογία και διαδικασίες, τα οποία σχεδιάστηκαν µε τέτοιο τρόπο ώστε να επιτύχουν ένα προκαθορισµένο στόχο. Το σύνολο των προαναφερόµενων στοιχείων ορίζουν το σύστηµα και περικλείονται από ένα φανταστικό όριο το οποίο διαχωρίζει το τελευταίο από το περιβάλλον του. Τα δεδοµένα που εισρέουν από το περιβάλλον προς το σύστηµα ονοµάζονται είσοδος, ενώ αυτά που εκρέουν προς το περιβάλλον ως αποτέλεσµα της αλληλεπίδρασης των στοιχείων του ονοµάζονται έξοδος. Τέλος, το σύστηµα διαθέτει µηχανισµούς ανάδρασης ως µέσο έλεγχου της λειτουργίας του (η ανάδραση είναι έξοδος που επανεισάγεται ως είσοδος). Συστήµατα Υποστήριξης Αποφάσεων και Συστήµατα Επεξεργασίας Συναλλαγών - ΣΕΣ (Transaction Processing Systems - TPS) Με βάση την αναφερόµενη στην προηγούµενη παράγραφο έννοια ενός συστήµατος θα πρέπει να γίνει απόλυτα σαφές ότι ένα Σύστηµα Στήριξης Αποφάσεων δεν αποτελεί σε καµία περίπτωση ένα Σύστηµα Επεξεργασίας Συναλλαγών. Πιο συγκεκριµένα ορισµένες από τις διαφορές ανάµεσα στα δύο συστήµατα αφορούν τα ακόλουθα: (1) Ένα ΣΕΣ σχεδιάζεται για να επισπεύσει / διευκολύνει και αυτοµατοποιήσει τις διαδικασίες συναλλαγών, την διατήρηση των εγγραφών και την απλή αναφορά των τελευταίων, ενώ ένα ΣΥΑ έχει ως στόχο να βοηθήσει την διαδικασία λήψης απόφασης και εφαρµογής της. Ωστόσο πολλές φορές οι βάσεις δεδοµένων του ΣΕΣ παρέχουν δεδοµένα στα ΣΥΑ (2) Τα ΣΕΣ συνήθως παρέχουν τυποποιηµένες αναφορές σε περιοδική βάση και στηρίζουν τις λειτουργίες ενός οργανισµού. Αντίθετα τα ΣΥΑ χρησιµοποιούνται όταν απαιτείται για να στηρίξουν τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Αν χρησιµοποιηθεί ως παράδειγµα η διαδικασία έγκρισης ενός δανείου (από τον χώρο των τραπεζικών οργανισµών), τότε παρατηρείται ότι, η είσοδος στο σύστηµα είναι το αίτηµα για δάνειο και οι επιπλέον πληροφορίες που αφορούν τον αιτούντα, η έξοδος είναι η τελική απάντηση που δίδεται σχετικά µε την έγκριση ή απόρριψη του αιτήµατος, ενώ το ΣΥΑ αποτελεί τον µηχανισµό που επεξεργάζεται τα στοιχεία εισόδου και προτείνει λύσεις στα άτοµα που έχουν την ευθύνη της τελικής απόφασης. Το ΣΕΣ θα ενηµερωθεί όταν το δάνειο υλοποιηθεί και διακινηθούν τα αντίστοιχα ποσά. Κατά συνέπεια το ίδιο το δάνειο αποτελεί την πρωταρχική συναλλαγή η οποία και θα καταγραφεί από το ΣΕΣ, ενώ η διαδικασία του να δοθεί το δάνειο αποτελεί µία διαδικασία απόφασης η οποία έχει και την ανάγκη στήριξης από ένα ΣΥΑ.

4 Επίσης, είναι εξαιρετικά σηµαντικό κατά το στάδιο σχεδιασµού ενός ΣΥΑ να µην επικρατήσει µία στενή θεώρησή του, δίνοντας την µεγαλύτερη βαρύτητα µόνο στα στοιχεία του που σχετίζονται µε τον Η/Υ. Μέσα στα όρια του συστήµατος θα πρέπει να συµπεριληφθούν: αφενός τα άτοµα που είναι χρήστες του συστήµατος, αλλά και αυτά που ασκούν καθήκοντα τα οποία δεν έχουν σχέση µε τους Η/Υ και αφετέρου η µέθοδος επικοινωνίας των αποφάσεων, η οποία είναι δυνατόν να γίνεται µε την χρήση ή όχι Η/Υ. Γενικότερα κατά το σχεδιασµό του συστήµατος προκύπτει η ανάγκη ορισµού του ΣΥΑ τόσο σε εννοιολογικό, όσο και σε συγκεκριµένο τεχνικό επίπεδο. Τέλος, υπενθυµίζεται ότι η κύρια σηµασία πρέπει να αποδίδεται στην φράση ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ. Τα ΣΥΑ έχουν ως στόχο να βελτιώσουν και να επιταχύνουν τις διαδικασίες µε τις οποίες λαµβάνονται και διακινούνται οι αποφάσεις. Για το λόγο αυτό η έµφαση στην δηµιουργία ενός ΣΥΑ πρέπει να δίδεται στην αύξηση της αποτελεσµατικότητας στην διαδικασία λήψης αποφάσεων (τόσο σε ατοµικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο οργανισµού) παρά στην αύξηση της αποδοτικότητας σε ότι αφορά στην επεξεργασία δεδοµένων σχετικών µε την λειτουργία του οργανισµού.

5 Ορισµένα στοιχεία σχετικά µε την διαδικασία λήψης αποφάσης Είδη προβληµάτων Κάθε πρόβληµα, για την λύση του οποίου πρέπει να ληφθεί απόφαση, είναι δυνατόν να χαρακτηριστεί ως: οµηµένο Ηµιδοµηµένο Αδόµητο: οµηµένα προβλήµατα είναι εκείνα για τα οποία: η διαδικασία που ακολουθείται για τη λύση τους (λήψη απόφασης) είναι πάντα η ίδια το αντικείµενο της απόφασης είναι σαφώς καθορισµένο και τα δεδοµένα εισόδου καθώς και τα αποτελέσµατα της επεξεργασίας τους είναι συγκεκριµένα Αδόµητα προβλήµατα είναι εκείνα για τα οποία: η διαδικασία που ακολουθείται για τη λύση τους (λήψη της απόφασης) είναι κάθε φορά διαφορετική το αντικείµενο της απόφασης, τα δεδοµένα εισόδου καθώς και τα αποτελέσµατα της επεξεργασίας δεν είναι καθορισµένα Ηµιδοµηµένα προβλήµατα: είναι όλα τα υπόλοιπα προβλήµατα τα οποία κατατάσσονται ανάµεσα στις προαναφερόµενες ακραίες περιπτώσεις Από τις ως άνω κατηγορίες εκείνη των ηµιδοµηµένων προβληµάτων προσφέρεται για εφαρµογή των ΣΥΑ. ιαδικασίες λήψης απόφασης Ο Simon (1965) διακρίνει τα ακόλουθα 3 στάδια στην διαδικασία λήψης µίας απόφασης: (1) Νοητικό (intelligent): Αναζήτηση περιπτώσεων για τις οποίες απαιτείται λήψη απόφασης (π.χ. που πρέπει να εγκατασταθεί µια λιµνοδεξαµενή, ή µια χωµατερή κ.λ.π.) (2) Σχεδιασµός (design): Κατά το στάδιο αυτό γίνεται έρευνα, ανάλυση και ανάπτυξη όλων των δυνατών εναλλακτικών τρόπων δράσης (η µοντελοποίηση του προβλήµατος είναι σε αρκετές περιπτώσεις µια σηµαντική ενέργεια αυτού του σταδίου). (3) Επιλογή (choice): Στο τελικό στάδιο γίνεται η επιλογή του καταλληλότερου τρόπου δράσης, από το σύνολο των εναλλακτικών.

6 Ολοκλήρωση (implementation): Η φάση αυτή (αν και αναφέρεται µε διαφορετικό τρόπο από τον Simon) αφορά την εφαρµογή της απόφασης (προτεινόµενης λύσης). Αν τα αποτελέσµατα της ολοκλήρωσης είναι ικανοποιητικά, τότε εξάγεται το συµπέρασµα, ότι οι εργασίες των προηγούµενων σταδίων είναι ορθές. Αν όχι, τότε υπάρχει η δυνατότητα να επαναληφθούν τµήµατα των προηγούµενων εργασιών, έως την στιγµή που θα προκύψουν ικανοποιητικά αποτελέσµατα. Κάθε ένα από τα προαναφερόµενα στάδια µπορεί να τύχει της υποστήριξης από µία ποικιλία ΣΥΑ

7 Ταξινοµήσεις των ΣΥΑ Ταξινόµηση του Alter (1980) Η ταξινόµηση των ΣΥΑ που πρότεινε ο Alter βασίζονταν στον βαθµό κατά τον οποίο η έξοδος του συστήµατος είναι ικανή να καθορίσει την απόφαση. Η ταξινόµηση σχετίζεται µε ένα φάσµα γενικών λειτουργιών που µπορεί να εκτελεσθούν από ένα ΣΥΑ. Ο βαθµός συµµετοχής κάθε µίας από αυτές τις γενικευµένες λειτουργίες ορίζει επτά συνολικά κατηγορίες ΣΥΑ, µε ακραίες αυτές του αποκλειστικού προσανατολισµού σε δεδοµένα και του αποκλειστικού προσανατολισµού σε µοντέλα. Συγκεκριµένα οι επιµέρους κατηγορίες που όρισε είναι οι εξής: 1. File drawer systems: δίδουν πρόσβαση σε τµήµα των δεδοµένων (συστήµατα παρακολούθησης εξοπλισµού, παραγγελιών κτλ ή απλά εργαλεία ερώτησης και αναφορών) 2. Data analysis systems: στηρίζουν την διαχείριση των δεδοµένων είτε µε αυτοµατοποιηµένα ειδικά προσαρµοσµένα εργαλεία είτε µε πιο γενικά εργαλεία (ανάλυση προϋπολογισµού, ανάλυση ευκαιριών επένδυσης κτλ). Οι περισσότερες εφαρµογές διαχείρισης αποθηκών συγκεντρωτικών δεδοµένων (data warehouse) θα µπορούσαν να ταξινοµηθούν σε αυτήν την κατηγορία 3. Analysis information systems: προσφέρουν πρόσβαση σε µία σειρά βάσεων δεδοµένων και µικρά µοντέλα. (πρόβλεψη πωλήσεων βασισµένα σε δεδοµένα διαφήµισης, ανάλυση ανταγωνισµού, σχεδιασµός και ανάλυση προϊόντων). Τα OLAP συστήµατα ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία 4. Accounting and financial models: υπολογίζουν τις επιπτώσεις από πιθανές κινήσεις (πχ εκτίµηση κερδοφορίας ενός νέου προϊόντος) 5. Representational models: εκτιµούν τις επιπτώσεις ενεργειών στην βάση µοντέλων προσοµοίωσης 6. Optimization models: προσφέρουν οδηγίες µέσω της εύρεσης µίας βέλτιστης λύσης η οποία προκύπτει µετά από εφαρµογή µίας σειράς περιορισµών (πχ κατανοµή πόρων) 7. Suggestion models: εκτελούν την λογική επεξεργασία που οδηγεί σε µία συγκεκριµένη προτεινόµενη απόφαση για ένα αρκετά δοµηµένο ή καλά κατανοητό έργο. ιευρυµένο πλαίσιο ταξινόµησης (Power, 2000) Ο Power (2000) υποστηρίζει ότι υπάρχει η ανάγκη διεύρυνσης του πλαισίου ταξινόµησης που έχει προτείνει ο Alter. Συγκεκριµένα προτείνει την ενοποίηση των τριών πρώτων κατηγοριών σε µία, την όµοια, επίσης σε µία κατηγορία, ενοποίηση των 3 εποµένων κατηγοριών και τέλος τη πρόσθεση δύο νέων. Οι συνολικά πέντε

8 κατηγορίες του διευρυµένου πλαισίου ταξινόµησης είναι οι ακόλουθες: 1. ΣΥΑ «οδηγούµενα» από δεδοµένα (Data Driven DSS) Ένα «οδηγούµενο» από δεδοµένα ΣΥΑ είναι ένα αλληλεπιδραστικό, µε βάση τον Η/Υ, σύστηµα το οποίο βοηθά τα άτοµα που αποφασίζουν να χρησιµοποιήσουν πολύ µεγάλες βάσεις δεδοµένων µε πληροφορίες από το εσωτερικό του οργανισµού και σε ορισµένες περιπτώσεις και από το περιβάλλον του (πχ πωλήσεις, τόσο του οργανισµού, όσο και των ανταγωνιστών του). Ορισµένα από τα δεδοµένα αποτελούν πολύ λεπτοµερείς πληροφορίες συναλλαγών και ορισµένα σύνοψη αυτών. Στις περισσότερες εφαρµογές των υπό συζήτηση συστηµάτων οι χρήστες µπορούν να εκτελέσουν µη προσχεδιασµένες αναλύσεις και ερωτήµατα. Ουσιαστικά, οι χρήστες επεξεργάζονται τα δεδοµένα για να αναγνωρίσουν γεγονότα και για να εξάγουν συµπεράσµατα σε ότι αφορά τις δοµές και τις τάσεις των δεδοµένων αυτών. Παράλληλα το σύστηµα βοηθά στην άντληση, παρουσίαση και ανάλυση ιστορικών δεδοµένων. Μπορούν να οριστούν 4 κύριες υπο-κατηγορίες των υπό συζήτηση συστηµάτων: Αποθήκες Συγκεντρωτικών εδοµένων (Data Warehouses) On-line Αναλυτική Επεξεργασία (On-line Analytical Processing - OLAP) Πληροφοριακά συστήµατα διοίκησης (Executive Information Systems EIS) Χωρικά Συστήµατα Υποστήριξης Αποφάσεων ΧΣΥΑ (Spatial Decision Support Systems SDSS) 2. ΣΥΑ «οδηγούµενα» από µοντέλα (Model Driven DSS) Τα «οδηγούµενα» από µοντέλα ΣΥΑ δίνουν έµφαση στην προσβασιµότητα και χειρισµό ενός µοντέλου. Χρησιµοποιούν τα δεδοµένα και τις παραµέτρους που παρέχονται από τα άτοµα που αποφασίζουν, έτσι ώστε να βοηθήσουν τους τελευταίους στην ανάλυση µίας κατάστασης. Η υπό συζήτηση κατηγορία συστηµάτων δεν είναι (συνήθως) «έντασης δεδοµένων», δηλαδή δεν είναι απαραίτητες για την λειτουργία τους πολύ µεγάλες βάσεις δεδοµένων. Τα µοντέλα συνοδεύονται από υποθέσεις που αφορούν το χρόνο και τον κίνδυνο: Σε ότι αφορά το χρόνο η υπόθεση αφορά το αν η ανάλυση θα είναι στατική ή δυναµική. Η στατική ανάλυση βασίζεται σε µία µοναδική όψη µίας κατάστασης. Κατά την διάρκεια της στατικής ανάλυσης γίνεται η υπόθεση ότι το πρόβληµα παραµένει σταθερό. Αντίθετα η δυναµική ανάλυση χρησιµοποιείται για καταστάσεις οι οποίες αλλάζουν προϊόντος του χρόνου. Τα δυναµικά µοντέλα είναι σηµαντικά γιατί αναδεικνύουν τάσεις και επιτρέπουν την συγκριτική ανάλυση µεταξύ διαφορετικών περιόδων. Σε ότι αφορά τον κίνδυνο, διακρίνονται οι ακόλουθες υποθέσεις: o Βεβαιότητα: Αν υπάρχουν επαρκείς πληροφορίες για να υποθέσουµε µε βεβαιότητα την σχέση δύο µεταβλητών, τότε το µοντέλο που βασίζεται σε

9 αυτήν την υπόθεση µπορεί να δώσει βέλτιστες λύσεις. Πολλά οικονοµικά µοντέλα δοµούνται µε την υπόθεση της βεβαιότητας. o Αβεβαιότητα: Αφορά την κατάσταση κατά την οποία οι πληροφορίες είναι αόριστες, αναξιόπιστες και µη προβλέψιµες. Οι αναλυτές θα πρέπει να αποφεύγουν να υποθέτουν αβεβαιότητα επειδή οι καταστάσεις αυτές είναι πολύ δύσκολο να µοντελοποιηθούν. o Κίνδυνος: Αφορά τη κατάσταση κατά την οποία τµήµα της πληροφορίας λείπει ή βασίζεται σε προβλέψεις. Οι κυριότερες αποφάσεις των οργανισµών λαµβάνονται µε υποθέσεις σχετικά µε τον συνεπαγόµενο κίνδυνο. Ο Power (2000) προτείνει την ταξινόµηση των µοντέλων στις τρεις ακόλουθες γενικές κατηγορίες: Ερµηνευτικά / επεξηγηµατικά µοντέλα (explanatory): Περιγράφουν το τι έχει ήδη συµβεί έτσι ώστε να δηµιουργηθούν τα τρέχοντα αποτελέσµατα και παρέχουν µία εξήγηση / ερµηνεία ή ανάλυση της κατάστασης (πχ πωλήσεις = f (διαφήµιση, αριθµός πωλητών) ) Στοχαστικά µοντέλα (contemplative): Προσδιορίζουν ή προβλέπουν ποια έξοδος είναι πιθανόν αποτέλεσµα της εισαγωγής ενός συγκεκριµένου συνόλου παραµέτρων ή αλλαγών σε ένα µοντέλο. Αλγεβρικά µοντέλα (algebraic): Προσδιορίζει ποιες τιµές θα πρέπει εισαχθούν σε ένα σύστηµα ταυτόχρονων εξισώσεων για να δηµιουργηθεί ένα συγκεκριµένο αποτέλεσµα. Πέραν της προαναφερόµενης γενικευµένης κατηγοριοποίησης τα κυριότερα είδη µοντέλων που ενσωµατώνονται σε µία σειρά από ΣΥΑ είναι τα ακόλουθα: Λογιστικά και Οικονοµικά µοντέλα Μοντέλα Ανάλυσης της Απόφασης Μοντέλα Πρόβλεψης Μοντέλα βελτιστοποίησης και δικτύων Μοντέλα προσοµοίωσης 3. ΣΥΑ «οδηγούµενα» από την γνώση (Knowledge Driven DSS) Η ορολογία για αυτήν την κατηγορία των ΣΥΑ βρίσκεται υπό εξέλιξη. Τα συστήµατα αυτά µπορούν να προτείνουν ή να συστήσουν ενέργειες προς τους χρήστες. Είναι ατοµικά συστήµατα Η/Υ µε «ειδίκευση» στην λύση συγκεκριµένων προβληµάτων. Η «ειδίκευση» αφορά στη γνώση για συγκεκριµένο τοµέα, στην κατανόηση των προβληµάτων σε αυτόν τον τοµέα και στην «επιδεξιότητα» ως προς την λύση ορισµένων από αυτά τα προβλήµατα. Μία επίσης σχετική έννοια είναι η «εξόρυξη δεδοµένων» (data mining) που αποτελεί µία διαδικασία κατά την οποία αναζητούνται «κρυµµένα» σχήµατα σε µία βάση µε µεγάλο όγκο δεδοµένων, γεγονός που ουσιαστικά αφορά µία προσπάθεια ανάδειξης συσχετίσεων µεταξύ µεταβλητών.

10 4. ΣΥΑ «οδηγούµενα» από κείµενα (Document Driven DSS) Ένας σχετικά νέος τύπος ΣΥΑ αναπτύσσεται για να βοηθήσει τους χρήστες στην προσπάθειά τους να ανακτήσουν και να διαχειριστούν µη δοµηµένα κείµενα και ιστοσελίδες. Αυτός ο τύπος ΣΥΑ ενσωµατώνει µία ποικιλία τεχνολογιών αποθήκευσης και επεξεργασίας µε στόχο την παροχή ικανότητας πλήρους ανάκτησης και ανάλυσης κειµένων. Το παγκόσµιο δίκτυο (web) προσφέρει πρόσβαση σε µεγάλες βάσεις κειµένων συµπεριλαµβανοµένων και βάσεων υπερκειµένου, εικόνας, ήχου και βίντεο. Παραδείγµατα κειµένων τα οποία θα αποτελούσαν αντικείµενο πρόσβασης του υπό συζήτηση τύπου ΣΥΑ είναι πολιτικές και διαδικασίες, προδιαγραφές προϊόντων, ιστορικά κείµενα του οργανισµού. Μία µηχανή αναζήτησης είναι ένα ισχυρό βοηθητικό εργαλείο αποφάσεων που σχετίζεται άµεσα µε ένα «οδηγούµενο» από κείµενα ΣΥΑ 5. ΣΥΑ «οδηγούµενα» από τις επικοινωνίες και ΣΥΑ οµάδων (Communications Driven DSS and Group DSS - GDSS) Αν και τα ΣΥΑ οµάδων αναπτύσσονται πρώτα, σήµερα είναι δυνατόν να προσδιοριστεί µία ευρύτερη κατηγορία, αυτή των «οδηγούµενων» από τις επικοινωνίες ΣΥΑ (ή groupware). Η υπό συζήτηση κατηγορία περιλαµβάνει τεχνολογίες που αφορούν στην επικοινωνία, συνεργασία και υποστήριξη αποφάσεων οι οποίες δεν ταιριάζουν µε καµία από τις κατηγορίες της ταξινόµησης του Alter και για τον λόγο αυτό θα πρέπει να αναγνωρισθούν ως µία ειδική κατηγορία των ΣΥΑ. Ο όρος βέβαια µε τον οποία είναι πιο γνωστά είναι τα ΣΥΑ οµάδας (GDSS). Αυτή η κατηγορία είναι ένας υβριδικός τύπος ΣΥΑ που δίνει έµφαση τόσο στην χρήση των επικοινωνιών, όσο και στην χρήση µοντέλων απόφασης. Ο υπό συζήτηση τύπος ΣΥΑ είναι ένα αλληλεπιδραστικό, βασισµένο σε Η/Υ, σύστηµα που έχει ως στόχο την διευκόλυνση της λύσης προβληµάτων από τα άτοµα που έχουν την ευθύνη να αποφασίσουν, εργαζόµενα όµως ως οµάδα. Υποστηρίζει τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες, τον διαµοιρασµό εγγράφων, την κατάρτιση προγραµµάτων και άλλες ενέργειες που αυξάνουν την παραγωγικότητα των οµάδων και την στήριξη των αποφάσεών τους.

11 Ορισµένα βασικά στοιχεία των ΣΥΑ Aπόφαση (Decision) H απόφαση είναι µια επιλογή µεταξύ εναλλακτικών λύσεων. Κριτήριο (Criterion) Ένα κριτήριο είναι η βάση µιας απόφασης που µπορεί να µετρηθεί ή να εκτιµηθεί. Είναι το γεγονός (απόδειξη) επάνω στο οποίο θα βασιστεί µία απόφαση. Τα κριτήρια είναι δυο ειδών: παράγοντες (factors) και περιορισµοί (constraints). Παράγοντες (factors) Ένας παράγοντας είναι ένα κριτήριο το οποίο ενισχύει ή µειώνει την καταλληλότητα µιας ορισµένης εναλλακτικής λύσης, σε κάποια εξεταζόµενη δράση. Κατά συνέπεια ο παράγοντας µετριέται σε συνεχή κλίµακα. Π.χ. µία εταιρεία που ενδιαφέρεται για µεταφορά ξύλου, εκτιµά ότι όσο µεγαλύτερη είναι η κλίση του δρόµου, τόσο αυξάνει το κόστος µεταφοράς. Κατά συνέπεια διαδροµές µεταφοράς µε µικρή κλίση θα είναι η καλύτερη λύση. Ο παράγοντας κλίση µετριέται σε µία συνεχή κλίµακα.. όσο µικρότερη τόσο το καλύτερο. Οι παράγοντες βρίσκονται στην βιβλιογραφία και ως µεταβλητές απόφασης ή δοµικές µεταβλητές. Περιορισµοί (constraints) Ο περιορισµός χρησιµοποιείται για να περιορίσει τις εξεταζόµενες εναλλακτικές λύσεις. Π.χ. στο προηγούµενο παράδειγµα αποκλείονται περιοχές µε κλίσεις>30%. Κανόνας απόφασης (Decision rule) Ως κανόνας απόφασης ορίζεται η διαδικασία µε την οποία γίνεται ο συνδυασµός των κριτηρίων για να φθάσουµε σε µια ορισµένη αξιολόγηση, καθώς και η διαδικασία µε την οποία γίνεται η σύγκριση των αξιολογήσεων. Ένας κανόνας απόφασης µπορεί να είναι τόσο απλός όσο ο ορισµός ενός ορίου (π.χ. περιοχές µε χωρητικότητα στάθµευσης <500 αυτοκινήτων είναι κατάλληλες) ή µπορεί να είναι σύµπλοκος, δηλαδή να περιλαµβάνει την σύγκριση αξιολογήσεων µε πολυ-κριτήρια. Οι κανόνες απόφασης τυπικά περιέχουν διαδικασίες για τον συνδυασµό κριτηρίων σε έναν συνολικό δείκτη µέτρησης εναλλακτικών αποφάσεων και µια αναφορά για το πως οι εναλλακτικές λύσεις θα πρέπει να συγκριθούν, χρησιµοποιώντας τον δείκτη αυτό. Π.χ. µια εταιρεία ενδιαφέρεται για την αναζήτηση περιοχών για επενδύσεις, οι οποίες θα πρέπει να πληρούν µία σειρά από κριτήρια και το σύνολο των περιοχών αυτών να µην υπερβαίνει τις 100. Κάθε ένα από τα κριτήρια συνοδεύεται από ένα συγκεκριµένο βάρος και ο γραµµικός συνδυασµός κριτηρίων και βαρών αποτελεί ένα δείκτη αξιολόγησης κάθε περιοχής. Η λύση του προβλήµατος είναι η αναζήτηση περιοχών που έχουν µια υψηλή τιµή του δείκτη και από αυτές τελικά να επιλεγεί ένα σύνολο που να µην υπερβαίνει τα 100 πολεοδοµικά τετράγωνα.

12 Συνάρτηση στόχου ή αντικειµενική συνάρτηση (objective function) Οι κανόνες απόφασης δοµούνται στην βάση ενός ορισµένου στόχου. Η φύση του στόχου και πως τον βλέπει ένας λήπτης απόφασης (decision maker) (π.χ. τα κίνητρά του) θα χρησιµεύσει ως ένας ισχυρός οδηγός στην ανάπτυξη ενός ορισµένου κανόνα απόφασης. Κατά συνέπεια µία συνάρτηση στόχου είναι µια προοπτική η οποία εξυπηρετεί στο να καθοδηγήσει την δόµηση ενός κανόνα απόφασης. Π.χ. η συνάρτηση στόχου ενδιαφέρεται για την εξεύρεση περιοχών καταλλήλων για την εγκατάσταση µιας βιοτεχνίας κοπής ξυλείας, γεγονός που συνεπάγεται π.χ. όχληση από θόρυβο. Η προοπτική µας είναι να ελαχιστοποιήσουµε την επίδραση του γεγονότος αυτού στην ποιότητα ζωής των κατοίκων της/των περιοχής/χών. Η επιλογή όµως των κριτηρίων που θα χρησιµοποιηθούν και το βάρος κάθε κριτηρίου θα ήταν διαφορετικό στην περίπτωση που η συνάρτηση στόχου ενδιαφερόταν µόνο για κέρδος. Συµπερασµατικά, οι συναρτήσεις στόχου ενδιαφέρονται για τα κίνητρα και την κοινωνική προοπτική.

13 Χωρικά Συστήµατα Υποστήριξης Αποφάσεων και Γεωγραφικά Συστήµατα Πληροφοριών Τα κύρια χαρακτηριστικά της διαδικασίας λήψης απόφασης για χωρικά προβλήµατα είναι τα ακόλουθα: ο αριθµός των εναλλακτικών λύσεων είναι µεγάλος τα αποτελέσµατα ή οι συνέπειες των εναλλακτικών λύσεων µεταβάλλονται στον χώρο κάθε εναλλακτική λύση αξιολογείται στην βάση πολλών κριτηρίων κάποια από τα κριτήρια µπορεί να είναι ποιοτικά, ενώ κάποια άλλα ποσοτικά συνήθως υπάρχουν περισσότεροι του ενός αποφασίζοντες (ή οµάδες ατόµων που ενδιαφέρονται) οι οποίοι εµπλέκονται στην διαδικασία λήψης απόφασης οι λαµβάνοντες την απόφαση έχουν διαφορετικές προτιµήσεις σε ότι αφορά την σχετική βαρύτητα των κριτηρίων που χρησιµοποιούνται στην αξιολόγηση και των επιπτώσεων της απόφασης οι αποφάσεις συνήθως χαρακτηρίζονται από µεγάλο βαθµό αβεβαιότητας Θεωρώντας τις 3 κύριες φάσεις της διαδικασίας λήψης απόφασης: Νοητική Σχεδιασµός Επιλογή, το ερώτηµα που εγείρεται είναι πως και σε ποια έκταση τα ΓΣΠ εµπλέκονται σε αυτές Νοητική: η φάση αυτή αφορά στην έρευνα του περιβάλλοντος για εντοπισµό περιπτώσεων που απαιτούν απόφαση απαιτεί διερευνητική ανάλυση του προβλήµατος για το οποίο απαιτείται απόφαση τα ΓΣΠ µπορούν να διαδραµατίσουν ένα ζωτικό ρόλο σε αυτό το αρχικό στάδιο της διαδικασίας λήψης απόφασης το σύστηµα µπορεί να βοηθήσει στο συντονισµό της ανάλυσης του προβλήµατος για το οποίο απαιτείται απόφαση, εξαιτίας της ικανότητάς του να ενσωµατώνει και να διερευνά δεδοµένα και πληροφορίες που προέρχονται από ευρύ φάσµα πηγών τα ΓΣΠ µπορούν να παρουσιάσουν πληροφορίες αποτελεσµατικά και µε έναν τρόπο κατανοητό προς το άτοµο που πρόκειται να αποφασίσει Σχεδιασµός: η φάση αυτή περιλαµβάνει την επινόηση, ανάπτυξη και ανάλυση ενός συνόλου εναλλακτικών λύσεων για το πρόβληµα, όπως το τελευταίο προσδιορίστηκε κατά την προηγούµενη φάση ένα µοντέλο συνήθως χρησιµοποιείται για να παρέχει προς το άτοµο που θα αποφασίσει στήριξη για την δηµιουργία ενός συνόλου εναλλακτικών

14 ενώ ένας αυξανόµενος αριθµός ΓΣΠ περιγράφονται ως συστήµατα υποστήριξης της διαδικασίας σχεδιασµού και αξιολόγησης εναλλακτικών λύσεων που αφορούν στον χώρο, τα περισσότερα εµπορικά «πακέτα» λογισµικού ΓΣΠ δεν διαθέτουν εκείνους τους τύπους χωρικής ανάλυσης και µοντελοποίησης που απαιτούνται από τα άτοµα που πρόκειται να αποφασίζουν οι δυνατότητες των ΓΣΠ για την δηµιουργία ενός συνόλου εναλλακτικών λύσεων κύρια βασίζεται στις αρχές χωρικής συσχέτισης που αφορούν στην συνεκτικότητα (connectivity), γειτνίαση (contiguity) εγγύτητα (proximity) και στις µεθόδους «επίθεσης» (overlay methods) στα σηµερινά περιβάλλοντα ΓΣΠ, τα µοντέλα για την δηµιουργία εναλλακτικών λύσεων λειτουργούν στο παρασκήνιο, ανεξάρτητα από εξειδικευµένες γνώσεις του χρήστη Επιλογή: η φάση αυτή αφορά στην επιλογή µίας συγκεκριµένης εναλλακτικής λύσης από αυτές που είναι διαθέσιµες κάθε εναλλακτική λύση αξιολογείται κι αναλύεται σε σύγκριση µε άλλες στην βάση του ήδη προσδιορισµένου κανόνα απόφασης οι κανόνες απόφασης χρησιµοποιούνται για να ταξινοµήσουν τις υπό εξέταση εναλλακτικές λύσεις η ταξινόµηση εξαρτάται από τις προτιµήσεις του ατόµου που αποφασίζει και σχετίζεται µε την βαρύτητα των κριτηρίων αξιολόγησης κρίσιµη για την χρήση του ΓΣΠ στην παρούσα φάση θεωρείται η δυνατότητα ενσωµάτωσης των προαναφερόµενων προτιµήσεων του χρήστη στην διαδικασία λήψης απόφασης, ενώ γενικότερα είναι δυνατόν να παρατηρηθεί ότι τα ΓΣΠ δεν προσφέρουν ένα µηχανισµό για την ευέλικτη ενσωµάτωση αυτών (των προτιµήσεων) Κατά συνέπεια: τα ΓΣΠ έχουν περιορισµένες δυνατότητες για την στήριξη των φάσεων σχεδιασµού και επιλογής της διαδικασίας λήψης απόφασης προσφέρουν ένα αρκετά στατικό περιβάλλον µοντελοποίησης, γεγονός που µειώνει το εύρος των δυνατοτήτων τους ως εργαλεία στήριξης της διαδικασίας απόφασης ειδικά στο πλαίσιο των προβληµάτων που περιλαµβάνουν λήψη απόφασης µε συνεργασία (collaborative decision making) Χωρικά Συστήµατα Υποστήριξης Αποφάσεων - ΧΣΥΑ (Spatial DSS - SDSS) Τα ΧΣΥΑ είναι αλληλεπιδραστικά, βασιζόµενα σε ΗΥ, συστήµατα που έχουν ως στόχο την υποστήριξη ενός χρήστη (ή µίας οµάδας χρηστών) για την αύξηση της αποτελεσµατικότητας στην διαδικασία λήψης απόφασης για την λύση ενός ηµιδοµηµένου χωρικού προβλήµατος

15 Οι τρεις προαναφερόµενοι όροι (ηµιδοµηµένο χωρικό πρόβληµα, αποτελεσµατικότητα και υποστήριξη απόφασης) αποδίδουν την ουσία της έννοιας των ΧΣΥΑ. Πιο συγκεκριµένα και για κάθε όρο ξεχωριστά µπορούν να αναφερθούν τα ακόλουθα: ηµιδοµηµένα προβλήµατα απόφασης: τα δοµηµένα προβλήµατα απόφασης είναι δυνατόν να προγραµµατισθούν και µπορούν να λυθούν από τους ΗΥ τα αδόµητα προβλήµατα απόφασης δεν είναι δυνατόν να προγραµµατισθούν και πρέπει να λυθούν από τον αποφασίζοντα χωρίς καµία βοήθεια από ΗΥ τα περισσότερα πραγµατικά χωρικά προβλήµατα απόφασης (αν όχι όλα) βρίσκονται ανάµεσα στις δύο προαναφερόµενες ακραίες κατηγορίες, δηλαδή είναι ηµιδοµηµένα προβλήµατα απόφασης η προαναφερόµενη περιοχή προβληµάτων απόφασης είναι αυτή στην οποία η έννοια του ΧΣΥΑ έχει την µεγαλύτερη εφαρµογή ουσιαστικά το δοµηµένο τµήµα του προβλήµατος είναι δυνατόν να αυτοµατοποιηθεί, ενώ το αδόµητο το αντιµετωπίζουν τα ίδια τα άτοµα που πρόκειται να αποφασίσουν αποτελεσµατικότητα της διαδικασίας λήψης απόφασης ο στόχος του συστήµατος είναι να αυξήσει την αποτελεσµατικότητα, παρά την αποδοτικότητα της διαδικασίας λήψης απόφασης ο πιο υψηλός βαθµός αποτελεσµατικότητας επιτυγχάνεται µε την ενσωµάτωση αφενός της κρίσης του ατόµου που αποφασίζει και αφετέρου των προγραµµάτων του ΗΥ, µέσα στην διαδικασία λήψης απόφασης το σύστηµα για να είναι αποτελεσµατικό θα πρέπει να είναι εύκολο στην χρήση υποστήριξη της απόφασης το σύστηµα βοηθά τους χρήστες να διερευνήσουν το πρόβληµα για το οποίο πρόκειται να αποφασίζουν µε ένα αλληλεπιδραστικό τρόπο σε όλες τις φάσεις της διαδικασίας λήψης απόφασης

16 Πηγές Οι κύριες πηγές αυτού του τµήµατος των σηµειώσεων προέρχονται από: NCGIA - Unit 127 (1997) Spatial Decision support Systems by Jacek Malczewski, Department of Geography, University of Western Ontario, Canada ( Editorial oversight for this unit was provided by C. Peter Keller, University of Victoria, Canada) Power, D. J. (2000) Decision Support Systems Hyperbook Cedar Falls, IA: DSSResources.COM, HTML version (