176 Antzinateko pertsona-izenak eta izen mitologikoak (II). Antzinateko Egipto

Transcript

1 176 Antzinateko pertsona-izenak eta izen mitologikoak (II). Antzinateko Egipto Egipto Antzinateko zibilizazio nagusietako bat izan zen. Nilo ibaiaren erdi- eta behe-ibilbidearen ertzetan sortu eta garatu zen K.a. IV. milurtekoan, eta urte iraun zuen. Zibilizazio horrek utzitako ondarea artea eta arkitektura eskoletan ikasten da, eta zibilizazio horren pertsona eta jainko-jainkosa nagusien izenak ezagunak zaizkigu, Antzinateko Egiptoko zibilizazioa erreferente kultural garrantzitsua baita, gaur egun, Mendebaldeko zibilizazioan. Antzinateko Egiptoko izenen transkripzioa. Irizpidea Egiptoera 1 benetan nola ahoskatzen zen ez da erabat ezaguna. Antzinako egiptoeraren fonetika nolakoa zen erabat jakiterik ez dagoenez, koptoeran oinarritutako transkripzioak erabiltzen dira, edo berreraikuntza teorikoak egiten dira. Egiptologoek transliterazio-sistema batzuk erabiltzen dituzte egiptoeraren idazkera hieroglifikoa, hieratikoa eta demotikoa latindar alfabetora aldatzeko. Ez dago, beraz, transliterazio-sistema bakar bat nazioartean (Erman&Grapow, ; Gardiner, 1957; Buurman, Grimal, et al., 1988; Schenkel, 1991; Hoch, 1997; Allen, 2000; Schneider, 2003). Nolanahi ere, sistema horiek espezialisten artean erabiltzekoak dira. Bestalde, hizkuntza bakoitzerako transkripzioak erabiltzen dira, transliterazio teknikoak ez direlako erabilgarriak (zeinu diakritiko ugari erabiltzen dituzte, eta ez dute ia bokalik erabiltzen). Adibidez, XXII. dinastiako lehen faraoiaren izena Ššnq transliteratzen da, eta Scheschonq idazten da alemanez, Sheshonk (besteak beste) 1 Ulertu behar da egiptoera aipatzea sinplifikazio bat dela. Zehatzak izatera, Antzinateko egiptoar hizkuntzak aipatu behar lirateke. Zehazki, sei aldi hauek bereizi ohi dira gaur egun, kronologikoki: egiptoera arkaikoa, K.a urtetik K.a urtera arte, gutxi gorabehera; antzinako egiptoera, K.a 2600tik K.a. 2000ra arte, gutxi gorabehera; egiptoera ertaina, K.a. 2000tik K.a. 1300era arte, gutxi gorabehera (egiptoera ertaina egiptoera klasikoa da, eta, hizkuntza literario gisa, K.o. IV. mendera arte iraun zuen); egiptoera berantiarra, K.a. 1350tik K.a. 700era arte, gutxi gorabehera; demotikoa, K.a urtetik K.o. V. mendera arte, gutxi gorabehera; eta koptoera, K.o. 1. mendetik K.o. XVII. mendera arte, gutxi gorabehera. 1

2 ingelesez, Sheshonq gaztelaniaz, Chéchanq frantsesez edo Sjosjenq nederlanderaz. Edo Luxor hiriaren ondoan, zehazki, Deir el-baharin duen tenplu monumentalagatik hain ospetsua den XVIII. dinastiako erregina bat, transliterazio teknikoan Ḥȝ.t-Špsw.t izena duena, Hatshepsut edo Hatchepsut idazten da ingelesez, Hatshepsut gaztelaniaz, Hatchepsout frantsesez, Hatschepsut alemanez, Hatsjepsoet nederlanderaz, Hatszepsut polonieraz Halakoetan, nazioartean batasunik ez dagoenean, euskararako transkripzioa egingo da. Horretarako, Mesopotamiako izenen kasuan bezala, ohiko sinplifikazioak egingo dira: diakritikoak kentzea, š-ren ordez x idaztea eta, oro har, hizkuntzaz hizkuntza aldaerak gertatzen direnean, 76. arauan zehaztutako irizpideak dira aplikatzekoak. Esaterako, aurreko bi adibideak Xexonk eta Hatxepsut idatziko dira euskaraz. Badira, gainera, tradiziodun izenak ere, grekoaren bidez eta latinean barrena iritsi direnak beste hizkuntzetara. Halakoetan ere, badira aldeak hizkuntzatik hizkuntzara. Adibidez, piramideagatik hain ezaguna den Keops faraoiaren izena grekoaren bidez zabaldu zen. Herodotok Χέοψ izena erabili zuen, eta latinera Cheops forman pasatu zen. Hortik, gero, beste hizkuntzetara zabaldu zen: Cheops ingelesez eta alemanez; Khéops frantsesez; Keops gaztelaniaz eta norvegieraz; Cheope italieraz; Quéops portugesez. Gainera, faraoi horren idazkera hieroglifikoa Ḫwfw transliteratzen da (transliterazio-sistemetako batean), eta, hortik, transkripzioak ateratzen dira: Khoufou frantsesez, Khufu ingelesez, Jufu gaztelaniaz, Chufu alemanez z, Europara grekoaren bidez zabaldu diren izenak jatorrian grekoa duten gainerako izenekin bezala jokatuko da (Euskaltzaindiaren 76. araua: Latin eta greziar pertsona-izen klasikoak euskaraz emateko irizpideei buruzko erabakia): Keops. Idazkera hieroglifikotik transkribatzen diren izenei dagokienez, oro har, nazioartean zabalduen dagoen transliteraziotik moldatutako grafia erabiliko da: Khufu. 2

3 Antzinateko Egiptoko pertsona-izenak Akenaton / Amenofis IV.a (jasoa: Amenhotep IV.a) Amenemhat I.a Amenofis III.a (jasoa:.a) Amosis I.a (jasoa: Ahmose) Apofis I.a (jasoa: Apopi edo Ipepi) Transliterazio jasoa edo grekoa 3ḫ n Jtn / Jmn ḥtp Jmn-m-ḥȝ.t Jmn ḥtp Gaztelania Frantsesa Ingelesa Akenatón / Amenofis IV / Amenhotep IV Amenemhat I / Sehetepibra Amenemhat Amenofis III / Amenhotep IV / Aménophis IV / Akhénaton Akenaton / Akhenaten / Amenhotep IV / Amenophis IV er Amenemhat I / Amenemhat I Amenemhet I Aménophis III / Amenophis III / er Amosis I / Jˁḥ ms(j.w) Amosis I Ahmôsis I Ahmose I Ipp(i) Apofis I / Apepi Apophis Ier / Apopi Ier Apophis / Apepi / Ipepi Berenize Βερενίκη Berenice I Bérénice I re Berenice I Djoser edo Zoser Ḏsr-jt Zoser / Dyeser Djéser / Djoser Hatxepsut Ḥȝ.t-Špsw.t Hatshepsut Hatchepsout Kefren (jasoa: Khafre) Keops (jasoa: Khufu) Kleopatra VII.a Ḫˁj=f Rˁ Kefrén / Jafra Khéphren / Khafrê Djoser / Djeser / Zoser Hatshepsut / Hatchepsut Khafra / Khafre / Khefren / Chephren Ḫ(w)j=f w(j) Keops / Jufu Khéops / Khoufou Cheops / Khufu Κλεοπάτρα Cleopatra VII Cléopâtre VII Théa Cleopatra VII Menes edo Meni Mn.j Menes / Meni Ménès / Meni Menes / Meni Mentuhotep II.a Mnṯw ḥtp[w] Mentuhotep II Mikerinos (jasoa: Menkaure) Mn k3(.w) Rˁ Micerino / Menkaura Montouhotep II / Mentouhotep II Mykérinos / Menkaourê Mentuhotep II Mykerinos / Menkaure / Menkaura Nˁr-mr Nfr.t jy.tj Néfertiti Nektanebo I.a Nḫt nb.f Nectanebo I.a Nectanébo I er Nectanebo I (Nekhtnebef) Pepi II.a pjpj Neferkara Pepi II / Pépi II Pepi II Neferkare Neferkare Nfr-k3-Rˁ Pepy II Psametiko I.a Psmṯ [j] k Psamético I Psammétique I er Psammeticus / Psamtik I / Psammetichus Ptolomeo I.a Soter Ptlmjs Ptolomeo I Sóter Ptolémée I er Sôter Ptolemy I Soter I 3

4 Ptolomeo XV.a Filometor Zesar edo Ptolomeo XV.a Zesar edo Zesarion Transliterazio jasoa edo grekoa Πτολεμαίος Gaztelania Frantsesa Ingelesa Ptolomeo XV Filópator Filómetor César / Ptolomeo XV César / Cesarión Ptolémée XV Philometor Caesar / Césarion Ramses II.a Rˁ msj Ramsés II Ramsès II Sekhemkhet Sḫm-ẖ.t' ' / Ḏsr-ttj Sejemjet Sesostris I.a (jasoa: Senusert) S(j) n Wsrt Seti I.a Stẖj Seti I Tutankamon edo Tutankhamon Tutmosis III.a Sesostris I / Senusert I Sékhemkhet / Djoser-Téti Sésostris I er / Sénousert Twt ˁnḫ Jmn Tutankamón Toutânkhamon Ḏḥwtj ms(jw) nfr ḫprw Tutmosis III Ptolemy XV / Caesarion / Ptolemy Caesar Ramesses II / Ramses II Sekhemkhet / Sechemchet Sesostris I / Senusret Séthi I er / Séthy I er er Seti I / Sethos I / Séti I Thoutmôsis III Tutankhamun / Tutankhamen Thutmosis III / Tuthmosis III / Thutmose III Antzinateko Egiptoko mitologia Gaztelania Frantsesa Ingelesa Amon Amón Amon Amun / Amon / Amen (jasoa: Inpu, Anpu) (jasoa: Anuket) / Anuket Anoukis Anuket / Anqet / (jasoa: Hap, Hep) (jasoa: Aten) Atón Aten / Hator (jasoa: Hat-Hor) Hator / Hathor / Ator Hathor Hathor (jasoa: Hor) (jasoa: Ast, Aset) 4

5 Gaztelania Frantsesa Ingelesa (jasoa: Nebt-Het) (jasoa: Asar, Asari, Aser, Ausar, Ausir, Wesir, Usir, Usire, Ausare [Wsjr]) Nephtys Nephthys / Nebthet Ra Ra Rê / Râ Ra / Re (jasoa: Setjet, Satet) / Satet Satet / / Satjit / Sates / Sati Set (jasoa: Sutej, Suty) (jasoa: Djehuti [ḏḥwty]) Set / Seth Seth Set / Seth Thot Thoth Euskaltzaindiak 2014ko martxoaren 28an, Bilbon, onartua 5

6 GAZTELANIA-EUSKARA ZERRENDA Gaztelania Akenatón / Amenofis IV / Amenhotep IV Amenemhat I / Sehetepibra Amenemhat Amenofis III / Amón Amosis I / Anuket Apofis I / Apepi Atón Berenice I Cleopatra VII Hator / Hathor / Ator Hatshepsut Kefrén / Jafra Keops / Jufu Menes / Meni Mentuhotep II Akenaton / Amenofis IV.a (jasoa: Amenhotep IV.a) Amenemhat I.a Amenofis III.a (jasoa:.a) Amon Amosis I.a (jasoa: Ahmose) (jasoa: Inpu, Anpu) (jasoa: Anuket) (jasoa: Hap, Hep) Apofis I.a (jasoa: Apopi edo Ipepi) (jasoa: Aten) Berenize Kleopatra VII.a Hator (jasoa: Hat-Hor) Hatxepsut (jasoa: Hor) (jasoa: Ast, Aset) Kefren (jasoa: Khafre) Keops (jasoa: Khufu) Menes edo Meni Mentuhotep II.a Gaztelania Micerino / Menkaura Nectanebo I.a Neferkara Pepi II / Pepy II Psamético I Ptolomeo I Sóter Ptolomeo XV Filópator Filómetor César / Ptolomeo XV César / Cesarión Ra Ramsés II / Satet Sejemjet Sesostris I / Senusert I Set / Seth Seti I Tutankamón Tutmosis III Zoser / Dyeser Mikerinos (jasoa: Menkaure) Nektanebo I.a Pepi II.a Neferkare (jasoa: Nebt-Het) (jasoa: Asar, Asari, Aser, Ausar, Ausir, Wesir, Usir, Usire, Ausare [Wsjr]) Psametiko I.a Ptolomeo I.a Soter Ptolomeo XV.a Filometor Zesar edo Ptolomeo XV.a Zesar edo Zesarion Ra Ramses II.a (jasoa: Setjet, Satet) Sekhemkhet Sesostris I.a (jasoa: Senusert) Set (jasoa: Sutej, Suty) Seti I.a (jasoa: Djehuti [ḏḥwty]) Tutankamon edo Tutankhamon Tutmosis III.a Djoser edo Zoser 6

7 FRANTSESA-EUSKARA ZERRENDA Frantsesa Ahmôsis I er Amenemhat I er Amenhotep IV / Aménophis IV / Akhénaton Aménophis III / Amon Anoukis Apophis Ier / Apopi Ier Bérénice I re Cléopâtre VII Théa Djéser / Djoser Hatchepsout Hathor Khéops / Khoufou Khéphren / Khafrê Ménès / Meni Montouhotep II / Mentouhotep II Mykérinos / Menkaourê Nectanébo I er Amosis I.a (jasoa: Ahmose) Amenemhat I.a Akenaton / Amenofis IV.a (jasoa: Amenhotep IV.a) Amenofis III.a (jasoa:.a) Amon (jasoa: Anuket) (jasoa: Inpu, Anpu) (jasoa: Hap, Hep) Apofis I.a (jasoa: Apopi edo Ipepi) (jasoa: Aten) Berenize Kleopatra VII.a Djoser edo Zoser Hatxepsut Hator (jasoa: Hat-Hor) (jasoa: Hor) (jasoa: Ast, Aset) Keops (jasoa: Khufu) Kefren (jasoa: Khafre) Menes edo Meni Mentuhotep II.a Mikerinos (jasoa: Menkaure) Nektanebo I.a Frantsesa Néfertiti Nephtys Pépi II Psammétique I er Ptolémée I er Sôter Ptolémée XV Philometor Caesar / Césarion Ramsès II Rê / Râ Sékhemkhet / Djoser-Téti Sésostris I er / Sénousert (jasoa: Nebt-Het) (jasoa: Asar, Asari, Aser, Ausar, Ausir, Wesir, Usir, Usire, Ausare [Wsjr]) Pepi II.a Neferkare Psametiko I.a Ptolomeo I.a Soter Ptolomeo XV.a Filometor Zesar edo Ptolomeo XV.a Zesar edo Zesarion Ramses II.a Ra (jasoa: Setjet, Satet) Sekhemkhet Sesostris I.a (jasoa: Senusert) Seth Set (jasoa: Sutej, Suty) Séthi I er / Séthy I er / Séti I er Seti I.a Thot Thoutmôsis III Toutânkhamon (jasoa: Djehuti [ḏḥwty]) Tutmosis III.a Tutankamon edo Tutankhamon 7

8 INGELESA-EUSKARA ZERRENDA Ingelesa Akenaton / Akhenaten / Amenhotep IV / Amenophis IV Amenemhat I / Amenemhet I Amenophis III / Amosis I / Ahmose I Amun / Amon / Amen Anuket / Anqet / Apophis / Apepi / Ipepi Aten / Berenice I Cheops / Khufu Cleopatra VII Djoser / Djeser / Zoser Hathor Hatshepsut / Hatchepsut Khafra / Khafre / Khefren / Chephren Menes / Meni Mentuhotep II Akenaton / Amenofis IV.a (jasoa: Amenhotep IV.a) Amenemhat I.a Amenofis III.a (jasoa:.a) Amosis I.a (jasoa: Ahmose) Amon (jasoa: Inpu, Anpu) (jasoa: Anuket) (jasoa: Hap, Hep) Apofis I.a (jasoa: Apopi edo Ipepi) (jasoa: Aten) Berenize Keops (jasoa: Khufu) Kleopatra VII.a Djoser edo Zoser Hator (jasoa: Hat-Hor) Hatxepsut (jasoa: Hor) (jasoa: Ast, Aset) Kefren (jasoa: Khafre) Menes edo Meni Mentuhotep II.a Ingelesa Mykerinos / Menkaure / Menkaura Nectanebo I (Nekhtnebef) Nephthys / Nebthet Pepi II Neferkare Psamtik I / Psammeticus / Psammetichus Ptolemy I Soter I Ptolemy XV / Caesarion / Ptolemy Caesar Ra / Re Ramesses II / Ramses II Satet / / Satjit / Sates / Sati Sekhemkhet / Sechemchet Sesostris I / Senusret Set / Seth Seti I / Sethos I Thoth Thutmosis III / Tuthmosis III / Thutmose III Tutankhamun / Tutankhamen Mikerinos (jasoa: Menkaure) Nektanebo I.a (jasoa: Nebt-Het) (jasoa: Asar, Asari, Aser, Ausar, Ausir, Wesir, Usir, Usire, Ausare [Wsjr]) Pepi II.a Neferkare Psametiko I.a Ptolomeo I.a Soter Ptolomeo XV.a Filometor Zesar edo Ptolomeo XV.a Zesar edo Zesarion Ra Ramses II.a (jasoa: Setjet, Satet) Sekhemkhet Sesostris I.a (jasoa: Senusert) Set (jasoa: Sutej, Suty) Seti I.a (jasoa: Djehuti [ḏḥwty]) Tutmosis III.a Tutankamon edo Tutankhamon 8