KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA

Transcript

1 KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA SUSTANTZIA SINPLEAK A) HIDRUROAK ETA HIDROGENOAREN KONPOSATUAK BITARRAK B) KONPOSATU BITARRAK OXIGENOAREKIN C) BESTE KONPOSATU BITARRAK SUSTANTZIA KIMIKOAK SUSTANTZIA KONPOSATUAK HIRUTARRAK ETA LAUTARRAK A) HIDROXIDOAK B) AZIDO OXOAZIDOAK C) OXOAZIDOETATIK DATOZEN IOIAK D) OXIGATZ NEUTROAK E) OXIGATZ AZIDOAK F) GATZ BIKOITZAK G) PEROXOAZIDOAK H) TIOAZIDOAK Orain aztertuko ditugun arauak IUPAC (International Union of Pure and Applied Chemistry) erakundeak emandako aholkuetan oinarritzen dira. 1

2 Formulak idazterakoan, elementuen ikurren ordena ondoko ELEMENTUEN SEKUENTZIA n agertzen dena izan behar da: 1. TAULA: ELEMENTUEN SEKUENTZIA Formulatzean elementuen ordena jakiteaz gain elementuen oxidazio egoera (oxidazio zenbakia) hartu behar da kontuan. Zenbaki hau erlazionaturik dago konposatu bat osatzerakoan, elementuek elektroiak galtzeko edo irabazteko aurkezten duen joerarekin. Oxidazio zenbakiak positiboak, negatiboak edo nuluak izan daitezke eta zenbaki arabigoz adierazten dira, adibidez: +1, +2, 0, 1, 2, , 1 2. TAULA: ELEMENTUEN OXIDAZIO ZENBAKI ARRUNTENAK 2

3 Arau berriak direla eta, sustantzia kimiko ezorganikoak formulatzeko eta izendatzeko IUPAC erakundeak proposatzen duten NOMENKLATURA SISTEMATIKA landuko dugu. Nomenklatura hau hiru nomenklaturatan banandu ahal da: KONPOSIZIO NOMENKLATURA (EDO ESTEKIOMETRIKOA). ORDEZKAPEN NOMENKLATURA Beren ezaugarriak hauek dira: KONPOSIZIO NOMENKLATURA (EDO ESTEKIOMETRIKOA): Sustantziaren konposizioan oinarritzen da eta hiru eratara eraiki daiteke: a) Aintzineko Notazio sistematikoa bezala, elementuak formulan agertzen diren ordenan izendatzen dira, beren atomo kopuruak mono, di, tri, tetra. edo sustantzia konplexuetan bis, tris, tetrakis,.. AURRIZKIEN BIDEZ adieraziz. Mono aurrizkia bakarrik erabiltzen da errakuntzak eman ahal direnean. Ez dira egiten laburdurak izenetan monoxidoan izan ezik, hots, tetroxidoa EZ DA ZUZENA, tetraoxidoa idatzi behar da. KOPURUA Sinplea Konplexua KOPURUA Sinplea Konplexua 2 di bis 8 okta oktakis 3 tri tris 9 nona nonakis 4 tetra tetrakis 10 deka dekakis 5 penta pentakis 11 undeka undekakis 6 hexa hexakis 12 dodeka dodekakis 7 hepta heptakis 20 ikosa ikosakis b) Elementuen OXIDAZIO ZENBAKIAK beren izenaren alboan lekurik gabe, parentesi artean eta erromatar zenbakiaz adieraziaz. Oxidazio zenbakia bakarra denean, adibidez alkalinoetan, lurralkalinoetan, ez da adierazi behar. Aurreko 2. taulan agertzen dira oxidazio zenbaki ohikoenak. c) Konposatu ionikoetan erabili ahal dira KARGAREN ZENBAKIAK ( zenbaki arabigoak ) elementuen izenaren alboan (lekurik gabe) eta parentesi artean. Lehenengotan idazten da zenbakia eta gero zeinua. ORDEZKAPEN NOMENKLATURA: Ikusiko dugun moduan nomenklatura hau bakarrik aholkatzen da hidruro progenitoretan eta beren deribatuetan. : Nomenklatura hau oxokonposatuetan (oxoazidoetan eta beren formula eratorrietan) erabiliko dugu bakarrik 3

4 SUSTANTZIA SINPLEAK Elementu bakar baten atomoz eratutakoak dira. Orokorrean elementu kimikoaren izenarekin izendatzen dira. Sustantzia molekularrak osatzen dituzten ez metaletan, elementuaren izenaren aurrean formulan dagoen atomo kopurua adierazten duen aurrizkia idazten da. Mono aurrizkia bakarrik erabiltzen da elementua naturan ez dagoenean egoera monoatomikoan. Izen berezi moduan bakarrik onartzen dira oxigenoa O 2 rako, eta ozonoa O 3 rako. Ikus ditzagun orain substantzia sinple hauen zenbait adibide eta nola adierazten diren: Formula Konposizio nomenklatura Onartutako Izena Cu kobrea Au urrea Fe burdina He helioa O monooxigenoa O 2 dioxigenoa oxigenoa O 3 trioxigenoa ozonoa S 8 oktasufrea H 2 dihidrogenoa F 2 difluorra Cl 2 dikloroa N mononitrogenoa dinitrogenoa N 2 Sustantzia sinplea kargaturik dagoenean IOI SINPLEA deituriko espezie kimikoa dugu: KATIOIA (positiboki kargatuta) edo ANIOIA (negatiboki kargatuta). Katioi monoatomikoak izendatzeko elementuaren izenaren ostean karga zenbakia idazten da (lekurik gabe, n+ eran eta parentesi artean). Katioia poliatomikoa bada, atomo kopurua adierazteko behar den aurrizkia idatzi behar da ere. Anioiak izendatzeko uro atzizkia erabiltzen da, eta jarraian karga zenbakia idazten da (lekurik gabe, n eran eta parentesi artean). Salbuespen garrantzitsuena oxigenoarena da, O 2 ioi sinplearen izena oxidoa da. Beste batzuek ere onartutako izen tradizionalak izan ditzakete: S 2 sulfuroa, Cl 2 kloruroa, O 2 peroxidoa Konposizio Formula nomenklatura (Izena Onartutako Izena karga zenbakiarekin) Na + sodioa(1+) Fe 2+ burdina(2+) Cu + kobrea(1+) Cu 2+ kobrea(2+) 2+ Hg 2 dimerkurioa(2+) Cl kloruroa(1) kloruroa O 2 oxidoa(2) oxidoa 2 O 2 dioxidoa(2) peroxidoa N 3 nitruroa(3) nitruroa P 3 fosfuroa(3) fosfuroa I ioduroa(1) ioduroa I 3 triioduroa(1) S 2 sulfuroa(2) sulfuroa 4

5 SUSTANTZIA KONPOSATUAK KONPOSATU BITARRAK Konposatu bitarrak bi elementuen atomoz osaturikoak dira. Formulak idazterakoan 1. TAULA: ELEMENTUEN SEKUENTZIA an agertzen den ordena jarraitu behar da. Taulan agertzen diren geziak jarraituz, lehen topatuko dugun elementua elektronegatibo bezala arituko da eta formulan eskuinaldean idazten da, geziak jarraituz topatuko dugun bigarren elementua elektropositibo bezala arituko da eta formularen ezkerrean idatziko dugu. Behar diren koefiziente estekiometrikoak azpiindize bezala idazten dira. Konposizio nomenklatura, izendatzean konposatu bitarrak, elektropositibo bezala aritzen den elementuaren izena aldaketarik gabe idazten da baina elektronegatibo bezala aritzen den elementuaren izenari (formulan eskuinaldean idazten denari) uro atzizkia jartzen zaio. Azken elementu hau oxigenoa bada oxido moduan izendatzen da eta ez da erabiltzen uro atzizkia. Konposizio nomenklaturaren hiru erak erabil daitezke konposatu hauek izendatzeko, baina kargaren zenbakiarena bakarrik erabil daiteke konposatua ionikoa bada. Oxidazio zenbakiak erabiltzean, elementu elektropositiboarena idazten da bakarrik, bere izenaren alboan lekurik gabe, parentesi artean eta erromatar zenbakiaz adieraziz. A) HIDRURO ETA HIDROGENOAREN KONPOSATUAK Gogoratuz 1. TAULA: ELEMENTUEN SEKUENTZIA an agertzen den elementuen ordena, taula periodikoaren 115 taldeen elementuak hidrogenoarekin konbinatzean, formularen ezkerraldean idatziko dira (hidrogenoa eskuinaldean), beraz izendatzean formulak konposizio nomenklatura jarraituz, hidruro izena erabili behar da. Taula periodikoaren 16 eta 17 taldeen elementuak hidrogenoarekin konbinatzean, formularen eskuinaldean idatziko direnez, izendatzean konposizio nomenklatura jarraituz, hidrogeno izena erabiliko da eta uro atzizkia formularen eskuinaldean idazten den elementuaren izenari gehituko zaio, oxigenoa bada elementu hori oxido izena erabiliko da. Konposatu hauek konposizio nomenklaturaren hiru eratara izendatu ahal dira, baina ez metalikoetan, izaera ionikoa ez dutenez, ezin da erabili karga zenbakiaren nomenklatura. Azido klorhidrikoa, azido sulfhidrikoa, izenak hidrogeno kloruroaren, hidrogeno sulfuroaren, ur disoluzioenak dira, beraz nahasteen izenak dira eta ez konposatu kimikoenak, horregatik IUPAC erakundeak ez ditu onartzen. KONPOSIZIO NOMENKLATURA (EDO ESTEKIOMETRIKOA) Ez Onartutako Aurrizkiak Oxidazio zenbakiak Karga zenbakiak Izena.. FeH 2 burdina dihidruroa burdina(ii) hidruroa burdina(2+) hidruroa hidruro ferrosoa KH potasio hidruroa potasio hidruroa potasio hidruroa hidruro potasikoa CuH 2 kobre dihidruroa kobre(ii) hidruroa kobre(2+) hidruroa hidruro kuprikoa HCl hidrogeno kloruroa hidrogeno kloruroa Ez dauka izaera azido klorhidrikoa H 2 S dihidrogenosulfuroa hidrogeno sulfuroa Ez dauka izaera azido sulfhidrikoa PH 3 fosforo trihidruroa fosforo(iii) hidruroa Ez dauka izaera fosfina uroa atzizkiaren erabilpena: fosfuroa, artsenuroa, antimonuroa, oxidoa, sulfuroa, selenuroa, telururoa, fluoruroa, kloruroa, bromuroa, ioduroa. 5

6 Beste aldetik, IUPAC erakundeak hidruro bitarren ioi eratorri batzuren izenak onartzen ditu: Formula Onartutako izena Formula Onartutako izena + NH 4 azanioa (amonioa) H 3 O + oxidanioa (oxonioa) (hidronioa) NH amida OH hidroxidoa NH 2 imida HS hidrogeno(sulfuroa)(1 ) N 3 azida, trinitruroa(1 ) + PH 4 fosfanioa ORDEZKAPEN NOMENKLATURA: Hidruro progenitoreen izenean elementuaren erroari ano atzizkia gehitzen zaio (karbonoari izan ezik). Ondoko taulan agertzen dira erabiliko diren izenak. Ikusi ahal den moduan amoniako eta ura izen arruntak onartzen dira. 13 TALDEA 14 TALDEA 15 TALDEA 16 TALDEA 17 TALDEA BH 3 boranoa CH 4 metanoa NH 3 azano edo H 2 O oxidanoa HF fluoranoa amoniakoa edo ura AlH 3 alumanoa SiH 4 silanoa PH 3 fosfanoa H 2 S sulfanoa HCl kloranoa GaH 3 galanoa GeH 4 germanoa AsH 3 artsanoa H 2 Se sekanoa HBr bromanoa InH 3 indiganoa SnH 4 eztananoa SbH 3 estibanoa H 2 Te telanoa HI iodanoa TlH 3 talanoa PbH 4 plunbanoa BiH 3 bismutanoa H 2 Po polanoa HAt astatanoa 3. TAULA: HIDRURO PROGENITOREEN IZENAK B) KONPOSATU BITARRAK OXIGENOAREKIN Gogoratuz konbinaketa bitarretan 1. TAULA: ELEMENTUEN SEKUENTZIA an agertzen den ordena jarraitu behar dela, halogenoak (F, Cl, Br eta I) oxigenoarekin konbinatzean eskuinaldean idatzi behar dira, adibidez OF 2, OCl 2, eta ondorioz sortutako konposatuak ez dira kontuan hartzen oxido bezala, baizik eta oxigenoaren fluoruroak, kloruroak, bromuroak eta ioduroak bezala. Gainontzeko taldeen elementuak, 1etik 16rakoak, oxigenoarekin konbinatzean ezkerraldean idazten dira eta oxido bezala izendatzen dira. Azken konposatu bitar hauek konposizio nomenklaturaren hiru eratara izendatu ahal dira, baina ez metalek eta oxigenoak sorturikoetan, izaera ionikoa ez dutenez, ezin da erabili karga zenbakiaren nomenklatura. a) Aurrizkiak : konposatu hauek izendatzeko mono, di, tri, tetra. aurrizkien bidez, formulan dauden atomoen kopuruak (azpiindizeak) adierazten dira. Mono aurrizkia lehen bezala, bakarrik erabiltzen da errakuntzak eman ahal direnean. Ez dira egiten laburdurak izenetan monoxidoan izan ezik. b) Oxidazio zenbakiak : oxigenoarekin loturiko metalaren edo ezmetalaren oxidazio zenbakia bere izenaren alboan (lekurik gabe) eta erromatar zenbakiaz adierazten da parentesi artean. Metalak edo ezmetalak oxidazio zenbaki bakarra duenean normalean ez da adierazten. 6

7 c) Karga zenbakiak : Notazio hau konposatu ionikoetan erabili daiteke bakarrik, beraz oxido metaliko gehienetan (metalaren oxidazio zenbakiak baxuak direnean) erabili ahal izango da. Oxido hitza erabiltzeaz gain oxigenoarekin loturiko metalaren izenaren alboan bere ioiaren karga zenbaki arabigoz, lekurik gabe eta parentesi artean idazten da. Lehenengotan idazten da zenbakia eta gero zeinua. Karga ez da adierazi behar zalantzak ez daudenean, adibidez elementuak oxidazio zenbaki bakarra duenean. KONPOSIZIO NOMENKLATURA (EDO ESTEKIOMETRIKOA) Ez Onartutako Oxidazio zenbakiak Karga zenbakiak Izena Aurrizkiak Fe 2 O 3 diburdina trioxidoa burdina(iii) oxidoa burdina(3+) oxidoa oxido ferrikoa FeO burdina monoxidoa burdina(ii) oxidoa burdina(2+) oxidoa oxido ferrosoa CaO kaltzio oxidoa kaltzio oxidoa kaltzio oxidoa oxido kaltzikoa Na 2 O disodio oxidoa sodio oxidoa sodio oxidoa oxido sodikoa SO sufre monoxidoa sufre(ii) oxidoa Ez dauka izaera anhidrido hiposulfurosoa SO 2 sufre dioxidoa sufre(iv) oxidoa Ez dauka izaera anhidrido sulfurosoa SO 3 sufre trioxidoa sufre(vi) oxidoa Ez dauka izaera anhidrido ionikoa sulfurikoa CO 2 karbono dioxidoa karbono(iv) oxidoa Ez dauka izaera anhidrido karbonikoa OF 2 oxigeno difluoruroa oxigeno(ii) fluoruroa Ez dauka izaera ionikoa O 5 Cl 2 pentaoxigeno dikloruroa Ez dauka izaera anhidrido klorikoa * PEROXIDOAK 2 Elementu batek (metalek edo hidrogenoak) eta O 2 peroxido taldeak osatutako elkarketak dira. Konposizio nomenklaturan zenbakizko aurrizkiak erabiltzean oxido moduan izendatzen dira, oxidazio zenbakiak peroxido moduan, eta kargaren zenbakiak dioxido(2) moduan. H 2 O 2 formularako ur oxigenatua izena onartuta dago. Me 2 (O 2 ) X x: metalaren oxidazio zenbakia 7

8 Na 2 O 2 CuO 2 H 2 O 2 KONPOSIZIO NOMENKLATURA (EDO ESTEKIOMETRIKOA) Oxidazio zenbakiak Karga zenbakiak Aurrizkiak Ez Onartutako Izena disodio dioxidoa sodio peroxidoa sodio dioxidoa(2) peroxido sodikoa kobre dioxidoa kobre(ii) peroxidoa kobre(2+) dioxidoa(2) peroxido kuprikoa dihidrogeno dioxidoa hidrogeno peroxidoa Ez dauka izaera CuCl 2 C) BESTE KONPOSATU BITARRAK Me y EzMe x C 1 ) METALEZMETAL (GATZ BITARRAK) Metala, elektropositiboena, formularen ezkerraldean idazten da, eta ezmetala eskuinaldean. KONPOSIZIO NOMENKLATURA (EDO ESTEKIOMETRIKOA) Oxidazio zenbakiak Karga zenbakiak Aurrizkiak Ez Onartutako Izena kobre dikloruroa kobre(ii) kloruroa kobre(2+) kloruroa kloruro kuprikoa K 2 S dipotasio sulfuroa potasio sulfuroa potasio sulfuroa sulfuro potasikoa Au 3 N triurre nitruroa urre(i) nitruroa urre(1+) nitruroa nitruro aurosoa NH 4 Br amonio bromuroa amonio bromuroa amonio bromuroa bromuro amonikoa FeS burdina monosulfuroa burdina(ii) sulfuroa burdina(2+) sulfuroa sulfuro ferrosoa C 2 ) EZMETALEZMETAL EzMe y EzMe x Elektronegatibotasun txikieneko ez metala ezkerraldean idazten da. Konposatu hauek ez dute izaera, beraz karga zenbakiaren nomenklatura ez da erabiltzen. CCl 4 BrF 3 SF 6 KONPOSIZIO NOMENKLATURA (EDO ESTEKIOMETRIKOA) Aurrizkiak Oxidazio zenbakiak Karga zenbakiak karbono Ez dauka izaera karbono(iv) kloruroa tetrakloruroa bromo trifluoruroa bromo(iii) fluoruroa Ez dauka izaera sufre hexafluoruroa sufre(vi) fluoruroa Ez dauka izaera Ez Onartutako Izena kloruro karbonikoa 8

9 KONPOSATU HIRUTARRAK ETA LAUTARRAK A) HIDROXIDOAK Metalek eta OH hidroxido ioiak osaturiko konposatuak dira. Nahiz eta konposatu hirutarrak izan, bitarrak izango balira moduan izendatzen dira. Me(OH) x x: metalaren balentzia KONPOSIZIO NOMENKLATURA (EDO ESTEKIOMETRIKOA) Ez Onartutako Aurrizkiak Oxidazio zenbakiak Karga zenbakiak Izena LiOH litio hidroxidoa litio hidroxidoa litio hidroxidoa hidroxido litikoa Cu(OH) 2 hidroxido kobre dihidroxidoa kobre(ii) hidroxidoa kobre(2+) hidroxidoa kuprikoa Pb(OH) 2 hidroxido berun dihidroxidoa berun(ii) hidroxidoa berun(2+) hidroxidoa plunbosoa B) AZIDO OXOAZIDOAK Konposatu hauetan IUPAC erakundeak hidrogenoaren nomenklatura eta adizio nomenklatura proposatzen ditu, baina aintzinetik erabili diren azido sulfurikoa, azido perklorikoa, izen arruntak onartzen dira ere. ONARTUTAKO IZEN ARRUNTAK Izen arruntetan ondoko aurrizkiak eta atzizkiak erabiltzen dira atomo zentralaren oxidazio egoera adierazteko. hipo osoa osoa ikoa per.ikoa Izen arruntetan di aurrizkia onartzen da azidoaren formulan elementu zentralaren bi atomo daudenean. Ikus ditzagun onarturiko izen arruntak: 9

10 HBO 2 H 3 BO 3 H 2 CO 3 H 2 SiO 3 H 4 SiO 4 HNO 2 HNO 3 H 3 PO 3 H 3 PO 4 HPO 3 H 4 P 2 O 7 H 3 AsO 3 H 3 AsO 4 H 3 SbO 3 H 3 SbO 4 H 2 SO 3 H 2 SO 4 H 2 S 2 O 7 H 2 SeO 3 H 2 SeO 4 H 2 TeO 3 H 2 TeO 4 HClO HClO 2 HClO 3 HClO 4 HBrO HBrO 2 HBrO 3 HBrO 4 HIO HIO 2 HIO 3 HIO 4 azido metaborikoa azido borikoa azido karbonikoa azido metasilizikoa azido silizikoa azido nitrosoa azido nitrikoa azido fosforosoa azido fosforikoa azido metafosforikoa azido difosforikoa azido artsenosoa azido artsenikoa azido antimonosoa azido antimonikoa azido sulfurosoa azido sulfurikoa azido disulfurikoa azido selenosoa azido selenikoa azido telurosoa azido telurikoa azido hipoklorosoa azido klorosoa azido klorikoa azido perklorikoa azido hipobromosoa azido bromosoa azido bromikoa azido perbromikoa azido hipoiodosoa azido iodosoa azido iodikoa azido periodikoa 10

11 Azidoen egiturari buruzko informazioa ematen du. Bereizten dira hidrogeno azidoekin loturiko oxigenoak (hidroxido) eta bakarrik atomo zentralarekin loturikoak (oxido): AURRIZKIAHIDROXIDOAURRIZKIAOXIDOELEMENTUAREN IZENA HIDROGENOAREN NOMENKLATURA Nomenklatura honetan hidrogenoaren atomo kopurua eta anioiaren izena hartzen dira kontuan: AURRIZKIAHIDROGENO(AURRIZKIAOXIDOELEMENTUAREN IZENAATOA) EGITURAREN HIDROGENO NOMENKLATURA H 2 CO 3 [CO(OH) 2 ] dihidrogeno(trioxidokarbonatoa) dihidroxidooxidokarbonoa HNO 2 [NO(OH)] hidrogeno(dioxidonitratoa) hidroxidooxidonitrogenoa H 3 PO 4 [PO(OH) 3 ] H 2 SO 4 [SO 2 (OH) 2 ] H 2 MnO 4 [MnO 2 (OH) 2 ] HMnO 4 [MnO 3 (OH)] H 2 CrO 4 [CrO 2 (OH) 2 ] H 2 Cr 2 O 7 [(OH)Cr(O) 2 O Cr(O) 2 (OH)] trihidrogeno(tetraoxidofosfatoa) dihidrogeno(tetraoxidosulfatoa) dihidrogeno(tetraoxidomanganatoa) hidrogeno(tetraoxidomanganatoa) dihidrogeno(tetraoxidokromatoa) dihidrogeno(heptaoxidodikromatoa) trihidroxidooxidofosforoa dihidroxidodioxidosufrea dihidroxidodioxidomanganesoa hidroxidotrioxidomanganesoa dihidroxidodioxidokromoa oxidobis(hidroxidodioxidokromoa) C) OXOAZIDOETATIK DATOZEN IOIAK ONARTUTAKO IZEN ARRUNTAK Izen arruntetan ondoko aurrizkiak eta atzizkiak erabiltzen dira atomo zentralaren oxidazio egoera adierazteko. Azidoaren atzizkia osoa ikoa Dagokion ioiaren atzizkia itoa atoa Nomenklatura honetan segida hauek erabiltzen dira: Ioiek hidrogenoa ez dutenean: AURRIZKIAOXIDOELEMENTUAREN IZENAATOA(KARGA ZENBAKIA) Ioiek hidrogenoa dutenean: AURRIZKIAHIDROXIDOAURRIZKIAOXIDOELEMENTUAREN IZENA ATOA(KARGA ZENBAKIA) 11

12 AZIDOA ANIOIA H 2 SO 4 2 SO 4 HNO 3 NO 3 H 2 CO 3 2 CO 3 H 3 PO 4 3 PO 4 HMnO 4 MnO 4 H 2 CrO 4 2 CrO 4 H 2 Cr 2 O 7 2 Cr 2 O 7 H 3 AsO 4 3 AsO 4 sulfatoa nitratoa ONARTUTAKO IZEN ARRUNTA karbonatoa fosfatoa permanganatoa kromatoa dikromatoa artsenatoa tetraoxidosulfatoa(2) trioxidonitratoa(1) trioxidokarbonatoa(2) tetraoxidofosfatoa(3) tetraoxidomanganatoa(1) tetraoxidokromatoa(2) μoxidobis(trioxidokromato)(2) tetraoxidoartsenatoa(3) HIDROGENOAREN NOMENKLATURA Ioi batzuk hidrogenoa dute. Ondoko taulan agertzen dira ioi hauen artean zeintzuk ioietan onartzen den hidrogenoaren nomenklatura, hau da: AURRIZKIAHIDROGENO(AURRIZKIAOXIDOELEMENTUAREN IZENA ATOA)(KARGA ZENBAKIA) ANIOIA H 2 BO 3 HBO 3 2 HCO 3 H 2 PO 4 HPO 4 2 H 2 PO 3 HPO 3 2 HSO 4 HSO 3 ONARTUTAKO IZEN LABURTUA (ARRUNTA) dihidrogenoboratoa hidrogenoboratoa HIDROGENO NOMENKLATURA dihidrogeno(trioxidoboratoa)(1) hidrogeno(trioxidoboratoa)(2) dihidroxidooxidoboratoa(1) hidroxidodioxidoboratoa(2) hidrogenokarbonatoa hidrogeno(trioxidokarbonatoa)(1) hidroxidodioxidokarbonatoa(1) dihidrogenofosfatoa dihidrogeno(tetraoxidofosfatoa)(1) dihidroxidodioxidofosfatoa(1) hidrogenofosfatoa dihidrogenofosfitoa hidrogenofosfitoa hidrogenosulfatoa hidrogenosulfitoa hidrogeno(tetraoxidofosfatoa)(2) dihidrogeno(trioxidofosfatoa)(1) hidrogeno(trioxidofosfatoa)(2) hidrogeno(tetraoxidosulfatoa)(1) hidrogeno(trioxidosulfatoa)(1) hidroxidotrioxidofosfatoa(2) dihidroxidooxidofosfatoa(1) hidroxidodioxidofosfatoa(2) hidroxidotrioxidosulfatoa(1) hidroxidodioxidosulfatoa(1) 12

13 GATZA 1.2. BATXILERGOA KIMIKA EZORGANIKOAREN NOMENKLATURA D) OXIGATZ NEUTROAK Oxigatzak oxoazidoen deribatuak dira eta oxoazidoen hidrogenoak metalez edo beste katioiez ordezkatzean lortzen dira. Gatzak, konposatu ionikoak bezala, anioi batez eta katioi batez daude osatuta, eta izendatzeko hauen izenak hartu behar dira kontuan. Ondoko taulan agertzen dira erabil daitezkeen hiru nomenklaturak hainbat adibideetan: ONARTUTAKO IZEN ARRUNTAK (oxidazio zenbakia edo karga zenbakia ) KONPOSIZIO NOMENKLATURA K 2 CrO 4 potasio kromatoa dipotasio tetraoxidokromatoa potasio tetraoxidokromatoa(2) NaClO 3 sodio kloratoa sodio trioxidokloratoa sodio trioxidokloratoa(1) K 2 SO 3 potasio sulfitoa dipotasio trioxidosulfatoa potasio trioxidosulfatoa(2) Fe 2 (SO 4 ) 3 burdina(iii) sulfatoa diburdina tris(tetraoxidosulfatoa) burdina(3+) tetraoxidosulfatoa(2) burdina(3+) sulfatoa Ca 3 (PO 4 ) 2 kaltzio fosfatoa trikaltzio bis[tetraoxidofosfatoa] kaltzio tetraoxidofosfatoa(3) K 2 Cr 2 O 7 potasio dikromatoa dipotasio heptaoxidodikromatoa NH 4 NO 3 amonio nitratoa amonio trioxidonitratoa amonio trioxidonitratoa(1) E) OXIGATZ AZIDOAK Oxoazidoen hidrogeno guztiak ez direnean ordezkatzen oxigatz azidoak lortzen dira. Hauek aurrekoen antzera izendatzen dira baina formulan ordezkatu gabe geratzen den hidrogeno atomo kopurua, izenean hidrogeno, dihidrogeno,... aurrizkien bidez adieraziz. GATZA NaHSO 4 Fe(HCO 3 ) 2 KH 2 PO 4 ONARTUTAKO IZEN ARRUNTAK sodio hidrogenosulfatoa burdina(ii) hidrogenokarbonatoa potasio dihidrogenofosfatoa KONPOSIZIO NOMENKLATURA sodio hidrogeno(tetraoxidosulfatoa) burdina bis[hidrogeno(trioxidokarbonatoa)] potasio dihidrogeno(tetraoxidofosfatoa) sodio hidroxidotrioxidosulfatoa(1) burdina(2+) hidroxidodioxidokarbonatoa(1) potasio dihidroxidodioxidofosfatoa(1) F) GATZ BIKOITZAK KATIOI EDO ANIOI BATZUK DITUZTEN GATZAK DIRA. Gatz neutroen moduan izendatzen dira, katioiak edo anioiak ordena alfabetikotan kokatzen formulan eta izenean. Ikusiko dugun moduan ordena hori batzuetan ez dator bat formulan eta izenean. Adibideak: KMgCl 3 AlK(SO 4 ) 2 SrBrCl magnesio eta potasio trikloruroa aluminio eta potasio bis(sulfatoa) estrontzio bromuro kloruroa 13

14 CaINO 2 Al(OH)SO 3 AlClO PbCO 3 (OH) 2 kaltzio nitrito ioduroa aluminio hidroxido sulfitoa aluminio kloruro oxidoa berun(iv) dihidroxido karbonatoa G) PEROXOAZIDOAK Dagokion oxoazidoan O 2 2 talde bat edo gehiago, O 2 ordezkatzen dira. talde batez edo gehiagoz ONARTUTAKO NOMENKLATURA IZEN ARRUNTA SISTEMATIKOA HNO 4 azido peroxinitrikoa (dioxidanuro)dioxidonitrogeno H 2 SO 5 azido peroxisulfurikoa (dioxidanuro)hidroxidodioxidosufrea H) TIOAZIDOAK Tioazidoak oxoazidoetatik lortzen diren azidoak dira, oxigeno atomo bat edo gehiago sufre atomo batez edo gehiagoz ordezkatuz. ONARTUTAKO NOMENKLATURA IZEN ARRUNTA SISTEMATIKOA H 2 S 2 O 3 azido tiosulfurikoa dhidroxidooxidosulfurosufrea H 2 S 2 O 2 azido tiosulfurosoa dhidroxidosulfurosufrea 14