ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΣΛΑΒΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΝΩΤΑΤΗ ΔΙΑΚΛΑΔΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΕΜΟΥ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΙΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Ταϊβάν και Νότια Κορέα : Συνθήκες Εξισορρόπησης και Διδάγματα για την Ελληνική Στρατηγική» Επιμέλεια Εργασίας : Πραγκαλάκης Ευάγγελος Επιβλέπων Καθηγητής : Δρ. Μακρής Σπυρίδων Θεσσαλονίκη, 2015

2

3 -i- «Δηλώνω υπευθύνως ότι όλα τα στοιχεία σε αυτήν την εργασία τα α- πέκτησα, τα επεξεργάσθηκα και τα παρουσιάζω σύμφωνα με τους κανόνες και τις αρχές της ακαδημαϊκής δεοντολογίας, καθώς και τους νόμους που διέπουν την έρευνα και την πνευματική ιδιοκτησία. Δηλώνω επίσης υπευθύνως ότι, όπως απαιτείται από αυτούς τους κανόνες, α- ναφέρομαι και παραπέμπω στις πηγές όλων των στοιχείων που χρησιμοποιώ και τα οποία δεν συνιστούν πρωτότυπη δημιουργία μου.» Ευάγγελος Πραγκαλάκης

4 -ii-

5 -iii- ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Πίνακας Περιεχομένων iii Εισαγωγή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο : Η ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΙΣΧΥΟΣ ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ KAI Ο ΑΝΤΑ- ΓΩΝΙΣΜΟΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΒΑ ΑΣΙΑΣ 1.1 Γενικά Αρχές Πολιτικού Ρεαλισμού Δίλημμα Ασφαλείας Η Έννοια της Ισχύος στη Διεθνή Πολιτική Σταθερότητα και Ισορροπία της Ισχύος Στρατηγική της Εξισορρόπησης Ο Ανταγωνισμός Ασφαλείας στην ΒΑ Ασία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο : ΤΑΪΒΑΝ 2.1 Γενικά Εισαγωγή Το Ζήτημα των Στενών της Ταϊβάν Προκλήσεις Ασφαλείας Πολιτικές Τάσεις στην Ταϊβάν Σχέσεις με Άλλες Χώρες Συντελεστές Ισχύος της Ταϊβάν Αμυντικά Δόγματα και Στρατιωτική Στρατηγική της Ταϊβάν Εξισορρόπηση στα Στενά της Ταϊβάν.. 43

6 -iv- ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο : ΝΟΤΙΑ ΚΟΡΕΑ 3.1 Γενικά Εισαγωγή Το Ζήτημα της Χερσονήσου της Κορέας Διακορεατικές Σχέσεις Πολιτικές της Ν. Κορέας Πολιτικές Τάσεις στη Νότια Κορέα Σχέσεις ΗΠΑ Ν. Κορέας Συντελεστές Ισχύος της Νότιας Κορέας Προκλήσεις Ασφαλείας για τη Δημοκρατία της Κορέας Στρατιωτικό Δόγμα Νότιας Κορέας Εξισορρόπηση στη Χερσόνησο της Κορέας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο : ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ 4.1 Γενικά Εισαγωγή Ανταγωνιστικός Χαρακτήρας των Ελληνοτουρκικών Σχέσεων Προσδιορισμός της Απειλής Ρεαλιστική Προσέγγιση Ελληνοτουρκικών Σχέσεων Στρατηγικές Επιλογές Ελλάδας Συμπεράσματα Βιβλιογραφία 93

7 -1- ΕΙΣΑΓΩΓΗ Βασικό αξίωμα της ρεαλιστικής προσέγγισης της διεθνούς πολιτικής είναι ότι σε ένα άναρχο και ανταγωνιστικό σύστημα τα κράτη (ως βασικοί παράγοντες του συστήματος), δρώντας με τρόπο ορθολογικό, επιδιώκουν να μεγιστοποιήσουν την ασφάλειά τους, να επιβιώσουν. Αυτή η έλλειψη ρυθμιστικής εξουσίας, σε συνδυασμό με την αναζήτηση ισχύος για τη κατοχύρωση του υπέρτατου αγαθού της εθνικής επιβίωσης, καθιστά τις σχέσεις μεταξύ των κρατών ανταγωνιστικές και συχνά συγκρουσιακές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της δομής του συστήματος αποτελεί το περιφερειακό σύστημα της ΒΑ Ασίας, όπου η άνοδος της ισχύος της Κίνας και η πυρηνική απειλή της Β. Κορέας, αναγκάζει κράτη όπως η Ταϊβάν και τη Ν. Κορέα, που επιθυμούν τη διατήρηση της ισορροπίας της ισχύος στο σύστημα, να επιλέγουν να φροντίσουν τα ίδια για την επιβίωσή τους και να ασχοληθούν με την εξισορρόπηση των αντιπάλων τους. Την εξισορρόπηση ως στρατηγική συμπεριφορά επιλέγουν να εφαρμόσουν και κράτη όπως η Ελλάδα, στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν το status quo απέναντι σε κράτη με αναθεωρητική πολιτική, όπως η Τουρκία, που ως στόχο έ- χουν να μεταβάλλουν ριζικά την ισορροπία ισχύος προς όφελός τους και να μεγιστοποιήσουν το μερίδιο της ισχύος τους στο σύστημα. Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να παρουσιάσει τις συνθήκες εξισορρόπησης της Ταϊβάν και της Κορέας, και μέσα από τα συμπεράσματα της στρατηγικής τους συμπεριφοράς να εξαχθούν διδάγματα για την εφαρμογή μιας επιτυχημένης ελληνικής αποτρεπτικής στρατηγικής. Η ανάλυση θα περιορισθεί στις κυριότερες απειλές που αντιμετωπίζουν τα υπό μελέτη κράτη για την εθνική τους επιβίωση (στην Κίνα και στη Β. Κορέα αντίστοιχα), καθώς η μελέτη και των υπόλοιπων, εξίσου σημαντικών, απειλών ασφαλείας που αυτά αντιμετωπίζουν, εκφεύγει της έκτασης και των σκοπών αυτού του πονήματος. Στο 1 ο κεφάλαιο γίνεται μια περιήγηση στις θεωρητικές προσεγγίσεις αναφορικά με την ισχύ, την ισορροπία ισχύος και τις στρατηγικές συμπεριφορές των κρατών που επιθυμούν να συμμετάσχουν στη διεθνή πολιτική, αναλύοντας τη βασική και ενδεικνυόμενη στρατηγική των κρατών που επιδιώκουν τη διατήρηση της ισορροπίας του συστήματος, ενώ ακολουθεί και μια παρουσίαση των ανταγωνιστικών σχέσεων στο περιφερειακό σύστημα της ΒΑ Ασίας.

8 -2- Το 2 ο κεφάλαιο ασχολείται με το ζήτημα ασφαλείας στα Στενά της Ταϊβάν και επιδιώκεται μέσα από την παρουσίαση των σχέσεων της Ταϊβάν με τις ΗΠΑ και την Κίνα, καθώς και την ανάλυση των προκλήσεων ασφαλείας να εξετασθεί η στρατηγική εξισορρόπησης της Ταϊβάν έναντι της ισχύος της Κίνας. Το 3 ο Κεφάλαιο ασχολείται με το ζήτημα ασφαλείας στη Χερσόνησο της Κορέας, τις σχέσεις της Ν. Κορέας με τη Β. Κορέα και τις ΗΠΑ, ενώ μέσα από την παρουσίαση των προκλήσεων ασφαλείας εξετάζεται η στρατηγική εξισορρόπησης της Ν. Κορέας έναντι της απειλής της Β. Κορέας. Στο 4 ο Κεφάλαιο παρουσιάζονται οι ανταγωνιστικές σχέσεις μεταξύ των Ελλάδας και Τουρκίας, και αναλύεται η φύση της απειλής όπως γίνεται αντιληπτή από την ελληνική πλευρά. Τέλος, παρουσιάζονται οι στρατηγικές επιλογές της Ελλάδας για την αντιμετώπιση αυτής της αναθεωρητικής στρατηγικής της Τουρκίας, ενώ με βάση τα συμπεράσματα που προκύπτουν από τη μελέτη της στρατηγικής συμπεριφοράς της Ταϊβάν και της Ν. Κορέας, εξάγονται τα διδάγματα για την ε- φαρμογή μιας επιτυχημένης ελληνικής αποτρεπτικής στρατηγικής.

9 -3- ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο : Η ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΙΣΧΥΟΣ ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ KAI Ο ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΒΑ ΑΣΙΑΣ 1.1 Γενικά Πριν την παρουσίαση των επιχειρημάτων της παρούσας μελέτης κρίνεται σκόπιμο να προσδιορισθεί η θεώρηση των διεθνών σχέσεων πάνω στην οποία στηρίχθηκαν τα επιχειρήματά της, λαμβάνοντας υπόψη ότι η μελέτη των διεθνών σχέσεων, στις μέρες μας, κυριαρχείται από τρεις διαφορετικές προσεγγίσεις: τον πολιτικό ρεαλισμό, τον πλουραλισμό και τον μαρξισμό. Από την μια πλευρά, η πλουραλιστική θεώρηση απορρίπτοντας «την παραδοσιακή μορφή της πολιτικής που εκφράζεται μέσα από τη διεκδίκηση ισχύος, την ισορροπία δυνάμεων και τη χρήση βίας», αποκηρύσσει, στην ουσία, την ιδέα των κυρίαρχων κρατών εθνών δίνοντας έμφαση σε ένα μοντέλο συνεργασίας και αλληλεξάρτησης μέσα σε μια παγκόσμια κοινωνία (Κουσκουβέλης 2004, 71). Η πλουραλιστική προσέγγιση προτείνει την απομάκρυνση από την πολιτική της ι- σχύος και την έννοια του «εθνοκεντρικού» συμφέροντος. Υποστηρίζει ότι, η συνεργασία σε έναν ολοένα και πιο αλληλεξαρτώμενο κόσμο θα αποδειχτεί τελικά ακαταμάχητη στην αντιμετώπιση των προβλημάτων, καθώς όταν η εξουσία κατανέμεται σε πολλούς, ο ανταγωνισμός, που οδηγεί σε πολέμους, τείνει να αυτοαναιρείται. Από την άλλη πλευρά, ο μαρξισμός ενώ αποδέχεται την κρατοκεντρική φύση του διεθνούς συστήματος, εντούτοις, δίνει έμφαση στην οικονομική εξουσία και στην πάλη των τάξεων για απόκτηση ισχύος. Απορρίπτει την παραδοσιακή μορφή του εθνικού συμφέροντος, καθώς αυτό «εμπεριέχει στον πυρήνα του το ταξικό συμφέρον» (Κουσκουβέλης 2004, 92) και προσεγγίσει την ισχύ μέσα από την ταξική επικράτηση στις καπιταλιστικές κοινωνίες. Είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο ότι, οι παραπάνω θεωρήσεις, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, συνεισφέρουν στη βελτίωση της γνώσης του διεθνούς συστήματος. Παρόλα αυτά, η παρούσα μελέτη, στην προσπάθεια της να προσεγγίσει τις συνθήκες εξισορρόπησης στο περιφερειακό σύστημα της Ανατολικής Ασίας και τον τρόπο που αυτές δύνανται να εφαρμοσθούν στις ελληνο-τουρκικές σχέσεις, θα

10 -4- στηρίξει τα επιχειρήματά της στην επικρατέστερη σχολή ανάλυσης των Διεθνών Σχέσεων, στην θεώρηση του πολιτικού ρεαλισμού και των παραλλαγών της. 1.2 Αρχές του Πολιτικού Ρεαλισμού Σημείο εκκίνησης του πολιτικού ρεαλισμού αποτελεί το γεγονός ότι το διεθνές σύστημα είναι άναρχο. Αυτό δε σημαίνει την απουσία αρχών και νόμων που να το διέπουν, αλλά την «έλλειψη οργανωτικής τάξης κατά το πρότυπο της εσωτερικής διακυβέρνησης των κρατών» (Waltz 2011, 12). Καθώς ο πολιτικός ρεαλισμός προσπαθεί να δώσει απάντηση σε βασικά ερωτήματα της διεθνούς πολιτικής σχετικά με τη στρατηγική συμπεριφορά των κρατών στο διεθνές σύστημα, διατυπώνει τα παρακάτω αξιώματα 1 : α. Τα κράτη συνιστούν τους βασικούς δρώντες του διεθνούς συστήματος, χωρίς να υπάρχει κάποια κεντρική εξουσία πάνω από αυτά (κρατικοκεντρικό διεθνές σύστημα) (Mearsheimer 1995, 10). β. Η έλλειψη ρυθμιστικής εξουσίας στις σχέσεις μεταξύ των κρατών, καθιστά τις σχέσεις μεταξύ των κρατών ανταγωνιστικές και συχνά συγκρουσιακές ( α- νταγωνιστικό διεθνές σύστημα). γ. Μέσα σε αυτό το ανταγωνιστικό σύστημα, κύριο μέλημα των κρατών και ύψιστο εθνικό συμφέρον είναι να εξασφαλίσουν την επιβίωση τους, να μεριμνήσουν για την ασφάλειά τους (αρχή της αυτοβοήθειας). δ. Τα κράτη επιδιώκουν να μεγιστοποιήσουν την ασφάλειά τους, αναζητώντας την «σκληρή» στρατιωτική ισχύ (Κουσκουβέλης 2004, 60). ε. Τα μέτρα που λαμβάνουν τα κράτη στην προσπάθεια τους να μεγιστοποιήσουν την ασφάλειά τους, μειώνουν την ασφάλεια των άλλων, εντείνοντας τον ανταγωνισμό ασφαλείας («δίλημμα ασφαλείας»). Συνέπεια της διεθνούς αναρχίας είναι η δημιουργία αισθήματος ανασφάλειας και φόβου στα κράτη (αβεβαιότητα). στ. Τα κράτη δρουν με τρόπο ορθολογικό καθώς οι ενέργειές τους συνιστούν το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας επιλογής μεταξύ υπαρχόντων εναλλακτι- 1 Οι αρχές του ρεαλισμού αποτυπώνονται σε πληθώρα ακαδημαϊκών κειμένων της ελληνικής βιβλιογραφίας. Ενδεικτικά αναφέρονται : Η. Κουσκουβέλης, Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις, Αθήνα, Ποιότητα, 2004,σελ Α. Πλατιάς, Το Νέο Διεθνές Σύστημα, Αθήνα, Παπαζήσης, σελ Δ. Κώνστας, Θεωρία και Μεθοδολογία Διεθνών Σχέσεων, Αθήνα,Σάκκουλας,1983,σελ Π. Ήφαιστος, Αμερικανική Εξωτερική Πολιτική: από την «ιδεαλιστική αθωότητα» στο «πεπρωμένο του Έθνους», Αθήνα, Οδυσσέας, 1994.

11 -5- κών λύσεων, στο τέλος «διαλέγουν την επιλογή εκείνη που τους μεγιστοποιεί το όφελος» (Πλατιάς 1995, 30-31). ζ. Τα κράτη προκειμένου να μεγιστοποιήσουν την ασφάλειά τους, έχουν κίνητρο να εξισορροπήσουν τους αντιπάλους τους με σκοπό τη διατήρηση της ι- σχύος του συστήματος (Waltz 2011, 20-21). Ο πολιτικός ρεαλισμός δίνει απαντήσεις σε μια σειρά από καίρια ερωτήματα των Διεθνών Σχέσεων, μεταξύ άλλων, όπως α) ποια η φύση του διεθνούς συστήματος, β) ποια τα κύρια αίτια της στρατηγικής συμπεριφοράς των κρατών στο διεθνές σύστημα και γ) πώς τα κράτη επιδιώκουν την επιβίωσή τους στο άναρχο και ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα (Πλατιάς 1998, 26-35). Κεντρική θέση στην ρεαλιστική θεώρηση περί της λειτουργίας της διεθνούς πολιτικής και της κατανόησης της στρατηγικής συμπεριφοράς των κρατών στις σχέσεις μεταξύ τους λαμβάνουν έννοιες όπως: το «δίλημμα ασφαλείας» ως συνέπεια των μέτρων που λαμβάνουν τα κράτη εκατέρωθεν στην προσπάθεια τους να κατοχυρώσουν τα συμφέροντα ασφαλείας τους, η αναζήτηση της ισχύος και η προσπάθεια επίτευξης και διατήρησης ισορροπίας προκειμένου τα κράτη να μπορέσουν να επιβιώσουν στο άναρχο διεθνές σύστημα, και η επιλογή της στρατηγικής της εξισορρόπησης ως αποτέλεσμα ορθολογικής συμπεριφοράς αντιμετώπισης των αναδυόμενων απειλών στο διεθνές σύστημα. Στις επόμενες ενότητες θα επιχειρηθεί μια σύντομη ανάλυση των παραπάνω εννοιών, προκειμένου να αποτυπωθεί πληρέστερα το ανταγωνιστικό περιβάλλον ασφαλείας της Ανατολικής Ασίας και να γίνουν κατανοητά τα κίνητρα στρατηγικής συμπεριφοράς των υπό μελέτη κρατών. 1.3 Δίλημμα Ασφαλείας (Security Dilemma) Η ρεαλιστική προσέγγιση υποστηρίζει την άναρχη φύση του διεθνούς συστήματος, όπου κυρίαρχη έγνοια των κρατών είναι η ίδια τους η επιβίωση. Αυτή η έλλειψη ρυθμιστικής εξουσίας στις σχέσεις και η αβεβαιότητα στις προθέσεις δημιουργεί φόβο και αίσθημα ανασφάλειας στις σχέσεις μεταξύ των κρατών. Συγκεκριμένα, ο J. Mearsheimer υποστηρίζει ότι ο φόβος που αισθάνονται τα (μεγάλα) κράτη μεταξύ τους οφείλεται σε τρία στοιχεία: α) στην απουσία μιας κεντρικής οργανωτικής εξουσίας υπέρτερης όλων των κρατών που να είναι σε θέση να προστατεύσει το ένα από το άλλο, β) στο γεγονός ότι τα κράτη διαθέτουν

12 -6- εγγενώς κάποια επιθετική στρατιωτική ικανότητα και γ) το γεγονός ότι κανένα δεν μπορεί να είναι βέβαιο για τις προθέσεις των άλλων κρατών (Mearsheimer 2006, 26). Αυτή την κατάσταση όπου τα κράτη, χωρίς το καθένα να είναι σίγουρο για τις προθέσεις του άλλου, λαμβάνουν τέτοια μέτρα για την κατοχύρωση της ασφάλειάς τους που ταυτόχρονα μειώνουν την ασφάλεια των άλλων, ο J. Hertz σε άρθρο του στο επιστημονικό περιοδικό World Politics, το 1950, την ονόμασε «δίλημμα ασφαλείας» 2. Όπως ο ίδιος αναφέρει «[τα κράτη] προσπαθώντας να αποκτήσουν ασφάλεια από επίθεση, εξωθούνται να αποκτήσουν όλο και περισσότερο ισχύ προκειμένου να ξεφύγουν από την επίδραση της ισχύος των άλλων. Αυτό, με τη σειρά του, καθιστά τους άλλους περισσότερο ανασφαλείς και τους υποχρεώνει να προετοιμάζονται για το χειρότερο. Καθώς κανένας δεν μπορεί να αισθάνεται ποτέ ασφαλής σε έναν τέτοιον κόσμο ανταγωνιστικών μονάδων, προκύπτει ανταγωνισμός ασφαλείας και ξεκινά ο φαύλος κύκλος της ασφάλειας και της συσσώρευσης ισχύος» 3 (Ηerz 1950, 157). Κατά ανάλογο τρόπο, ο R. Jervis προσδιορίζει το δίλημμα ασφαλείας «ως ένα από τα μέσα με τα οποία ένα κράτος προσπαθεί να αυξήσει την ασφάλειά του, μειώνοντας την ασφάλεια των άλλων» (Jervis 1978, 169). Το δίλημμα προκύπτει από την άναρχη φύση του διεθνούς συστήματος και ευθύνεται για την έλλειψη α- σφαλείας σε αυτό καθώς «ακόμα και όταν κανένα κράτος δεν έχει καμία επιθυμία να επιτεθεί σε άλλους, κανένα δεν μπορεί να είναι βέβαιο ότι οι προθέσεις των άλλων είναι ειρηνικές ή ότι θα παραμείνουν έτσι» (G. Snyder 1984, 461). Ως εκ τούτου, τα κράτη βρίσκονται σε δίλημμα. Οι προσπάθειες που καταβάλλουν προκειμένου να αυξήσουν την ασφάλειά τους, στην καλύτερη περίπτωση οδηγούν στην ίδια κατάσταση έλλειψης ασφάλειας που αντιμετώπιζαν και πριν, ενώ στη χειρότερη περίπτωση μπορεί να οδηγήσουν σε μείωση της ασφάλειας τους, εάν τα υπόλοιπα κράτη λαμβάνουν μέτρα που υπερβαίνουν τα δικά τους. 2 O όρος «δίλημμα ασφαλείας» εισήχθη για πρώτη φορά στην βιβλιογραφία των Διεθνών Σχέσεων από τον John Hertz στο Idealist Internationalism and the Security Dilemma, World Politics, Vol. 2, No. 2, (1950): 157. Ο J. Mearsheimer υποστηρίζει ότι η λογική του «διλήμματος ασφαλείας» υ- ποδηλώνεται, χωρίς ο όρος να αναγράφεται ξεκάθαρα, στο έργο του J. Lowes Dickinson, The European Anarchy, New York: Macmillan (1916). 3 Παρατίθεται στο J. Mearsheimer, Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, Αθήνα, Εκδόσεις Ποιότητα (2006):90.

13 Η Έννοια της Ισχύος στη Διεθνή Πολιτική Η έννοια της ισχύος αποτελεί ένα από τα κεντρικά αλλά και αμφιλεγόμενα ζητήματα των Διεθνών Σχέσεων, και όπως αναφέρει ο Μearsheimer στο έργο του Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, «Η ισχύς είναι το νόμισμα της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων, και τα κράτη ανταγωνίζονται μεταξύ τους για αυτήν. Ότι είναι τα χρήματα για τα οικονομικά είναι η ισχύς για τις διεθνείς σχέσεις» (Mearsheimer 2006, 41-42). O R. Dahl σημειώνει ότι «το γεγονός πως κάποιοι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερη δύναμη από κάποιους άλλους, αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα και σαφέστερα γεγονότα της ανθρώπινης ύπαρξης. [ ] Αν αυτοί οι ισχυρισμοί χρειάζονται τεκμηρίωση, θα μπορούσε κάποιος να παραθέσει μια ατέλειωτη παρέλαση μεγάλων ονομάτων από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, μέσω του Μακιαβέλι και του Hobbes, μέχρι στον Paretto και τον Weber.» (Dahl 1956, 201). Συνεπώς, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η ισχύς καταλαμβάνει μια περίοπτη θέση στις συζητήσεις διεθνούς πολιτικής από τον Θουκυδίδη μέχρι σήμερα. Πράγματι, ο Θουκυδίδης, ως ο πατέρας του πολιτικού ρεαλισμού, έχει αναγάγει την ισχύ σε κεντρικό ζήτημα της διεθνούς πολιτικής. Άλλωστε η Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου «αποτελεί στην ουσία μια ιστορική και φιλοσοφική α- νάλυση της έννοιας της ισχύος[ ] της γέννηση της, της άνισης κατανομής της, της σημασία της στις διακρατικές σχέσεις, της τεχνικής χρήσης της, των ηθικών διλημμάτων στη χρήση της και της προσπάθειας να τεθούν νομικοί περιορισμοί στη χρήση της» (Πλατιάς 1998, 47). Εντούτοις, όμως, η μακρά συζήτηση αναφορικά με το ρόλο της ισχύος στις διεθνείς σχέσεις, έχει αποτύχει να αποφέρει μια κάποια συμφωνία στην ακαδημαϊκή κοινότητα, εντός της οποίας φαίνεται να υπάρχουν διαφωνίες σχετικά όχι μόνο με το ρόλο αλλά και τη φύση της ισχύος. Έτσι ο Κ. Waltz σημειώνει ότι η ισχύς αποτελεί μια βασική έννοια της ρεαλιστικής θεωρίας διεθνούς πολιτικής, ενώ παραδέχεται ότι «ο σωστός ορισμός της εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο διαμάχης» (Waltz 1986, ), ενώ ο H. Morgenthau αναφέρει ότι «η έννοια της πολιτικής εξουσίας αποτελεί ένα από τα πιο δύσκολα και επίμαχα προβλήματα της πολιτικής επιστήμης» (Morgenthau 1973). Από την πλευρά του ο R. Gilpin περιγράφει την έννοια της ισχύος ως «μια από τις πιο προβληματικές στη θεωρία των

14 -8- διεθνών σχέσεων» και υποστηρίζει ότι «ο αριθμός και η ποικιλία των ορισμών της ισχύος προκαλεί αμηχανία στους πολιτικούς επιστήμονες» (Gilpin 1981, 13). Οι πολλές και διαφορετικές ερμηνείες που έχουν δοθεί στην έννοια της ι- σχύος από διακεκριμένους μελετητές επιβεβαιώνει την άποψη ότι αυτή αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο της συμπεριφοράς των κρατών που καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τις διεθνείς σχέσεις. Τελικά, όμως πως προσδιορίζεται η ισχύς; Ποιες είναι οι εκφάνσεις της και ποιοι συντελεστές προσδιορίζουν την ισχύ των κρατών στην προσπάθειά τους να μεγιστοποιούν τα συμφέροντά τους (επιβίωσης ή κυριαρχίας) στο άναρχο διεθνές σύστημα; Ορισμός της ισχύος Για την έννοια της ισχύος έχουν διαμορφωθεί, κατά βάση, δυο διακριτές σχολές σκέψης. Η πρώτη σχολή υπογραμμίζει τη δυναμική μορφή της ισχύος, δηλαδή «την δυνατότητα να αλλάξει κανείς κάτι προς την αντίθετη κατεύθυνση από ότι θα άλλαζε υπό κανονικές συνθήκες». (Κουσκουβέλης 2004, 141). Σύμφωνα με αυτόν τον τρόπο σκέψης, η ισχύς γίνεται περισσότερο αντιληπτή μέσα από τα αποτελέσματα που αυτή επιφέρει στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των κρατών. Με άλλα λόγια, η ισχύς περιγράφεται με όρους αποτελεσμάτων. Κύριος εκφραστής αυτής της άποψης αποτελεί ο R. Dahl σύμφωνα με τον οποίον «ο Α έχει ισχύ επί του Β στον βαθμό που αυτός [ο Α] μπορεί να υποχρεώσει τον Β να κάνει το οποίο [Β] διαφορετικά δεν θα έκανε» (Dahl 1956, ). Στο ίδιο μήκος κύματος, ο Κ. Deutsch υποστηρίζει ότι ισχύς είναι «η δυνατότητα αλλαγής των αλλαγών, οι ο- ποίες διαφορετικά δεν θα συνέβαιναν» (Κουσκουβέλης 1997, 123). Σύμφωνα με αυτή τη λογική, η ισχύς λαμβάνει την μορφή της επιρροής (influence) και του ελέγχου πάνω σε άλλα κράτη, και «συνεπώς μπορεί να μετρηθεί μόνο αφότου το αποτέλεσμα μιας ενέργειας έχει γίνει σαφές» (Mearsheimer 2006, ). Η δεύτερη σχολή σκέψης, αναφέρεται στη στατική φύση της ισχύος και ορίζει αυτήν με όρους υλικών ικανοτήτων. Βασικό εκφραστή αυτής της άποψης συνιστά η ρεαλιστική σχολή σκέψης, μεταξύ των οποίων ο J. Mearsheimer υποστηρίζει ότι η ισχύς «δεν αντιπροσωπεύει τίποτε περισσότερο από τα συγκεκριμένα στοιχεία ή τους υλικούς πόρους που έχει στη διάθεσή του το κράτος» (Mearsheimer, Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων 2006, 130). Σύμφωνα με αυτόν

15 -9- τον τρόπο σκέψης, η ισχύς λαμβάνει τη μορφή της δύναμης (power), καταδεικνύοντας την υλική φύση της ισχύος. Oι δυο παραπάνω προσεγγίσεις της έννοιας της ισχύος ενώ φαίνονται εκ πρώτης άποψης παρόμοιες, εντούτοις δεν είναι ταυτόσημες, καθώς η προσέγγιση της ισχύος με όρους αποτελεσμάτων (επιρροής -ελέγχου) εμπεριέχει και μη υλικούς παράγοντες, όπως η στρατηγική που ένα κράτος εφαρμόζει ενάντια στις δυνάμεις ενός δυνητικού αντιπάλου, που επηρεάζουν τα αποτελέσματα. Σύμφωνα με τον ίδιο, υπάρχει ένα σημαντικός λόγος για τον οποίον η ισχύς δεν θα πρέπει να εξισώνεται με τα αποτελέσματα η ισχύς συνιστά το μέσο, ενώ τα πολιτικά αποτελέσματα τον σκοπό και στην περίπτωση που αυτές οι δυο έννοιες είναι αδιαχώριστες, τότε οδηγούμαστε σε ένα «κυκλικό επιχείρημα» (Mearsheimer 2006, ). Στο ίδιο μήκος κύματος διατυπώνει τα επιχειρήματά του και ο Κ. Waltz, όταν υποστηρίζει ότι είναι παραπλανητικό να ορίζουμε την ισχύ με όρους που την εξισώνει με τον έλεγχο, καθώς σε μια τέτοια περίπτωση «η ισχύς ως αίτιο συγχέει τη διαδικασία με το αποτέλεσμα». Σύμφωνα με τον ίδιο, «το να ταυτίζεται η ισχύς με τον έλεγχο ισοδυναμεί με τον ισχυρισμό ότι μόνο ισχύς χρειάζεται για να πετύχεις αυτό που θέλεις. Κάτι τέτοιο είναι προφανές αβάσιμο, αλλιώς δεν θα υπήρχε τίποτα περισσότερο για να κάνουν οι πολιτικοί και οι στρατιωτικοί στρατηγιστές» (Waltz 2011, ) Είδη ισχύος O Mearsheimer αναφέρει ότι τα κράτη διαθέτουν δυο είδη ισχύος: Την λανθάνουσα ισχύ και τη στρατιωτική ισχύ, οι οποίες αν και στενά συνδεδεμένες, δεν είναι συνώνυμες καθώς προέρχονται από διαφορετικά είδη στοιχείων. Σύμφωνα με τον ίδιο «η λανθάνουσα ισχύς αναφέρεται στα κοινωνικο-οικονομικά στοιχεία τα οποία υπεισέρχονται στην οικοδόμηση της στρατιωτικής ισχύος σε μεγάλο βαθμό εδράζεται στον πλούτο ενός κράτους και στο συνολικό μέγεθος του πληθυσμού του» (Mearsheimer 2006, 127). Από την άλλη πλευρά, «η στρατιωτική ισχύς εδράζεται σε μεγάλο βαθμό στο μέγεθος και τη δύναμη του στρατού ξηράς ενός κράτους και στις αεροπορικές και ναυτικές δυνάμεις που τον υποστηρίζουν» (Mearsheimer, Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων 2006, 128). Τα κράτη στην αέναη προσπάθεια

16 -10- που καταβάλουν για την αναζήτηση και απόκτηση της ισχύος που θα μεγιστοποιήσει το κρατικό συμφέρον (επιβίωσης ή κυριαρχίας στο άναρχο και ανταγων ι- στικό διεθνές σύστημα) στηρίζονται στην στρατιωτική ισχύ. Απαραίτητη, όμως, προϋπόθεση για την οικοδόμηση ισχυρών στρατιωτικών δυνάμεων αποτελούν το μέγεθος του πληθυσμού και ο πλούτος που συνιστούν τη λανθάνουσα ισχύς ενός κράτους Χαρακτηριστικά της ισχύος Απαραίτητο στοιχείο κατανόησης της ισχύος και μελέτης των εννοιών και των μορφών της, αποτελεί ο προσδιορισμός των βασικών χαρακτηριστικών της. Έτσι, σύμφωνα με τον Η. Κουσκουβέλη χαρακτηριστικά της ισχύος αποτελούν : α) ο κάτοχος της ισχύος, που στη θεώρηση του πολιτικού ρεαλισμού αποτελεί το κράτος (ως βασικός παράγοντας του διεθνούς συστήματος), β) το μέγεθός της ι- σχύος κάθε παράγοντα, που αποτιμάται με βάση το είδος και το μέγεθος των συντελεστών ισχύος που αυτός φέρει καθώς και τη σύγκριση με τους αντίστοιχους συντελεστές άλλων παραγόντων, γ) ο τομέας (διεθνών) δραστηριοτήτων στους οποίους αυτή μπορεί να εφαρμοσθεί, καθώς γίνεται αντιληπτό ότι οι παράγοντες του διεθνούς συστήματος δεν δύνανται να εφαρμόζουν τους συντελεστές ισχύος τους σε όλο το εύρος των θεμάτων που διαχειρίζονται, δ) η ένταση (αποτελεσματικότητα) της ισχύος που διαθέτουν τα κράτη και η οποία σχετίζεται τόσο με την δυνατότητα επιβολής της θέλησης τους όσο και με τη θέληση τους για προβολή των συντελεστών ισχύος που διαθέτουν, στους διάφορους τομείς διεθνών δραστηριοτήτων, ε) το σημείο ισορροπία της ισχύος, που αναφέρεται στην ισορροπία που μπορεί να υφίσταται στις σχέσεις ανταγωνιστικών παραγόντων του διεθνούς συστήματος, χωρίς απαραίτητα αυτοί οι παράγοντες να ισοδυναμούν σε ισχύ μεταξύ τους, και στ) το κόστος της ισχύος, που αναφέρεται τόσο στο κόστος απόκτησής της (απόλυτο, σχετικό) όσο και στο κόστος άσκησης αυτής (πολιτικό, οικονομικό, περιβαλλοντικό, ηθικό ή και ανθρώπινο) (Κουσκουβέλης 2004, ) Η αναζήτηση της ισχύος Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, η παρούσα μελέτη στηρίζει τα επιχειρήματά της στην ρεαλιστική προσέγγιση των Διεθνών Σχέσεων. Ένα από τα βασικά αξιώματα της ρεαλιστικής θεώρησης είναι ότι τα κράτη αναζητούν και επιδιώ-

17 -11- κουν την απόκτηση ισχύος η οποία αποτελεί «το νόμισμα της διεθνούς πολιτικής» 4. Ποιοι είναι, όμως οι λόγοι που υποχρεώνουν τα κράτη να αναζητούν την ισχύ; Το ζήτημα της αναζήτησης της ισχύος έχει βρεθεί στο επίκεντρο της διαφωνίας μεταξύ των διαφόρων ρεαλιστικών σχολών σκέψεων στην προσπάθειά τους να εξηγήσουν την συμπεριφορά των κρατών στο διεθνές σύστημα. Ο κλασικός ρεαλισμός (ρεαλισμός της ανθρώπινης φύσης), τον οποίο π α- ρουσιάζει ο H. Morgenthau στο έργο του Politics among Nations, εδράζεται στην απλή υπόθεση ότι «τα κράτη διευθύνονται από ανθρώπινα όντα τα οποία από τη γέννησή τους έχουν μέσα τους μια θέληση για ισχύ» (Mearsheimer 2006, 55-56). Η ισχύς αποτελεί το βασικό κίνητρο κρατικής συμπεριφοράς και η επιθυμία απόκτησής της αποτελεί εσωτερικό χαρακτηριστικό των κρατών. Σύμφωνα με τον κλασικό ρεαλισμό, η αναζήτηση της (απόλυτης) ισχύος δεν είναι το αποτέλεσμα κάποιου διλήμματος ασφαλείας αλλά αποτελεί αυτοσκοπό των κρατών τα οποία αναζητούν την ισχύ με σκοπό να κυριαρχήσουν πάνω στα υπόλοιπα κράτη (Morgenthau 1973, 208). Ο αμυντικός ρεαλισμός, ο οποίος παρουσιάζεται κατά κύριο λόγο από τον K. Waltz στο Θεωρία Διεθνούς Πολιτικής, υποστηρίζει ότι στο άναρχο και έντονου διακρατικού ανταγωνισμού διεθνές σύστημα, τα κράτη «το λιγότερο που επιδιώκουν είναι η διατήρηση τους και το περισσότερο είναι η απόκτηση παγκόσμιας κυριαρχίας» (Waltz 2011, 252). Ο φόβος και η ανασφάλεια ωθούν τα κράτη «να επιδιώκουν να διασφαλίσουν την επιβίωση τους Το κίνητρο της επιβίωσης θεωρείται μάλλον ως βάση της δράσης σε έναν κόσμο, όπου η ασφάλεια των κρατών δεν είναι εγγυημένη» (Waltz 2011, 269). Ο αμυντικός ρεαλισμός υποστηρίζει ότι το υπέρτατο συμφέρον των κρατών, που είναι η μεγιστοποίηση της ασφάλειας τους (επιβίωση), επιτυγχάνεται μέσα από τη διατήρηση της θέσης τους στο σ ύ- στημα και της ισορροπίας ισχύος στις σχέσεις τους με τα άλλα κράτη. Σύμφωνα με τον Κ. Waltz, η ισχύς δεν αποτελεί αυτοσκοπό, καθώς τα κράτη «δεν μπορούν να αφήσουν την ισχύ, που είναι πιθανό χρήσιμο μέσο, να γίνει ο σκοπός που επιδιώκουν» (Waltz 2011, 270). 4 Η σχετική πρόταση παρατίθεται και στο Schouten, P. (2012) Theory Talk #49: John Mearsheimer on Power as the Currency of International Relations, Disciplining US Foreign Policy, and Being an Independent Variable, Theory Talks,

18 -12- O επιθετικός ρεαλισμός, βασικό εκφραστή του οποίου συνιστά ο J. Mearsheimer μέσα από το έργο του Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, υποστηρίζει ότι σκοπός του κάθε κράτους είναι «να μεγιστοποιήσει το μερίδιο του επί της παγκόσμιας ισχύος, πράγμα που σημαίνει την απόκτηση ισχύος σε βάρος άλλων κρατών» (Mearsheimer 2006, 25). O ισχυρισμός αυτός, εκ πρώτης όψεως τοποθετεί τον επιθετικό ρεαλισμό πλησίον του ρεαλισμού του Morgenthau αναφορικά με τον αέναο αγώνα για απόκτηση ισχύος μεταξύ των κρατών. Ο επιθετικός ρεαλισμός, όμως, υποστηρίζει ότι αίτιο αυτής της αναζήτησης ισχύος δεν είναι η ανθρώπινη φύση, αλλά οι συνθήκες διεθνούς αναρχίας και έντονου διακρατικού ανταγωνισμού όπου κυριαρχεί ο φόβος και η ανασφάλεια. Όπως ο α- μυντικός ρεαλισμός έτσι και ο επιθετικός βλέπει ότι «οι μεγάλες δυνάμεις ενδιαφέρονται βασικά για το πώς θα καταφέρουν να επιβιώσουν σε έναν κόσμο όπου δεν υπάρχει καμία αρχή που να προστατεύει τη μια από την άλλη» (Mearsheimer 2006, 21). Οι δυο, όμως, αυτές ρεαλιστικές προσεγγίσεις διαφέρουν ως προς την εξήγηση που παρέχουν αναφορικά με το πώς μεγιστοποιείται η ασφάλεια. Στο παραπάνω ερώτημα, οι αμυντικοί ρεαλιστές απαντούν μέσα από τη διατήρηση της υ- πάρχουσας ισορροπίας, ενώ οι επιθετικές ρεαλιστές απαντούν με τη μεγιστοποίηση του μεριδίου τους επί της παγκόσμιας ισχύος (Mearsheimer 2006, 62). Επιπλέον, διαφωνία εντοπίζεται και ως προς την «ποσότητα» ισχύος που κάθε κράτος επιδιώκει να αποκτήσει. Από την μια πλευρά, ο αμυντικός ρεαλισμός υποστηρίζει ότι τα κράτη αναζητούν την κατάλληλη «δόση» ισχύος ούτε πολλή λίγη που θα απειλήσει την επιβίωσή τους, ούτε υπερβολική που θα αναγκάσει τα υπόλοιπα κράτη να συνασπιστούν εναντίον του για να το εξισορροπήσουν. Στόχος τον κρατών είναι να «εξισορροπούν την ισχύ, αντί να την μεγιστοποιούν» (Waltz 2011, 270). Από την άλλη πλευρά, ο επιθετικός ρεαλισμός υποστηρίζει ότι τα κράτη, καθώς αντιλαμβάνονται ότι η ισχύς είναι το κλειδί για την επιβίωσή τους, προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν την ισχύ τους και εκμεταλλεύονται κάθε ευκαιρία για να την αυξήσουν έναντι των αντιπάλων τους. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο J. Mearsheimer, το διεθνές σύστημα υποχρεώνει τις μεγάλες δυνάμεις «να συμπεριφέρονται επιθετικά, όχι επειδή το θέλουν ή επειδή διαθέτουν μια εσωτερική ώθηση για κυριαρχία, αλλά επειδή είναι υποχρεωμένες να επιζητούν περισσότερη ισχύ αν

19 -13- θέλουν να μεγιστοποιήσουν τις πιθανότητές τους για επιβίωση» , 62). (Mearsheimer 1.5 Σταθερότητα και Ισορροπία της Ισχύος Οι έννοιες της «σταθερότητας» και της πρακτικής εφαρμογής αυτής στη διεθνής πολιτική μέσω της έννοιας της ισορροπίας ισχύος έχουν μια χροιά συντηρητική, καθώς «επιδιώκουν και συμβάλλουν στη διατήρηση του status quo». Η ενασχόληση με τις παραπάνω έννοιες, αναδεικνύει την εννοιολογική ασάφεια και την ύπαρξη πολιτικών αδιεξόδων, καθώς η διεθνής πολιτική πρακτική αποκαλύπτει καταστάσεις όπου δυο ανταγωνιστές καθώς επικαλούνται την σταθερότητα, στην ουσία προσπαθούν να ικανοποιήσουν «ακριβώς αντίθετα συμφέροντα και να επιδιώξουν αμοιβαίως αποκλειόμενους στόχους» (Κουσκουβέλης 1997, 116). Η έννοια της σταθερότητας αρχικά παρουσιάσθηκε ως ένας «τρόπος αποφυγής των συγκρούσεων και διατήρησης της ειρήνης» μεταξύ των κρατών, συνδεόμενης άμεσα με την έννοια της διατήρησης της ειρήνης μεταξύ των κρατών.. Αποτέλεσμα αυτής της προσέγγισης ήταν η σταθερότητα να αποκτήσει μια λανθάνουσα χροιά, καθώς αυτό που απέκτησε το μέγιστο ενδιαφέρον δεν ήταν πώς θα μπορούσε να διατηρηθεί η σταθερότητα στις σχέσεις μεταξύ των κρατών και κατά συνέπεια η ειρήνη, αλλά πώς θα αποφευχθεί ο πόλεμος. Κατά συνέπεια, το ενδιαφέρον των μελετητών επικεντρώθηκε στο πώς προκαλούνται οι συγκρούσεις έτσι ώστε «η γνώση των αιτιών (Κουσκουβέλης 1997, 117) Ορισμοί της ισορροπίας ισχύος να οδηγήσει στην αποτροπή των συνεπειών» Η εννοιολογική σύγχυση που προκαλείται από τη χρησιμοποίηση και την ενασχόληση με την ισορροπία ισχύος, αναδεικνύεται από την πληθώρα των εννοιών/σημασιών που έχουν αποδώσει σε αυτή διακεκριμένοι μελετητές που ασχολήθηκαν με το συγκεκριμένο αντικείμενο. Ο H. Morgenthau στο έργο του Politics among Nations αναφέρει ότι η έννοια της ισορροπίας δύναται να περιλάβει τις παρακάτω τέσσερεις σημασίες: α) της πολιτικής με σκοπό να προκαλέσει μια συγκεκριμένη κατανομή ισχύος, β) της περιγραφής μιας υφιστάμενης κατάστασης στη διεθνή πολιτική, γ) μιας σχεδόν ι- 5 Για μια εξέταση των διαφορών μεταξύ επιθετικού και αμυντικού δομικού ρεαλισμού, Robert Jervis, Realism, Neoliberalism, and Cooperation: Understanding the Debate International Security, Vol. 24, no. 1 (Summer 1999):

20 -14- σοδύναμης κατανομής ισχύος διεθνώς, δ) ενός όρου που περιγράφει κάθε κατανομή πολιτικής ισχύος στις διεθνείς σχέσεις (Morgenthau 1973, ). Ο E. Haas, σημειώνει οκτώ διαφορετικές σημασίες του έννοιας: α) κατανομή ισχύος, β) εξισορρόπηση, γ) ηγεμονία, δ) σταθερότητα και ειρήνη, ε) ανισορροπία και πόλεμος, στ) πολιτική ισχύος γενικά, ζ) παγκόσμιο νόμο της ιστορίας, και η) σύστημα και οδηγό για διαμόρφωση πολιτικής (Haas 1953, ). Από τα παραπάνω συνάγεται ότι «σε ένα περιβάλλον ισορροπίας ισχύος κάθε κράτος επιχειρεί να διατηρήσει ή να ανατρέψει το υπάρχον status quo, την κατάσταση της εξισορρόπησης ( equilibrium), που εκφράζουν και επιβάλλουν οι συσχετισμοί ισχύος μεταξύ των κρατών». Ο όρος «ισορροπία ισχύος» προκαλεί εννοιολογική σύγχυση, καθώς η ισορροπία ισχύος ισοδυναμεί με την εξισορρόπηση (κατά Morgenthau) και αυτή με τη σταθερότητα (κατά Haas) (Κουσκουβέλης 1997, ). Ο δομικός ρεαλισμός, όπως διατυπώθηκε από τον Κ. Waltz στο έργο του Θεωρία Διεθνούς Πολιτικής, υποστηρίζει ότι τα κράτη δεν χρειάζεται να δράσουν προκειμένου να επιτύχουν την ισορροπία ισχύος, αλλά αντίθετα η ισορροπία εμφανίζεται ως αποτέλεσμα των δράσεων των κρατών που επιδιώκουν να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους σε ένα άναρχο σύστημα. Οι αμυντικοί ρεαλιστές, προσδίδουν ιδιαίτερη βαρύτητα στην δομή και τη λειτουργία του διεθνούς συστήματος. O Waltz, καθώς υποστηρίζει ότι η ύπαρξη παραγόντων που αναζητούν την επιβίωση σε ένα άναρχο περιβάλλον οδηγεί στη δημιουργία ισορροπιών ισχύος, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη δομή της διεθνούς πολιτικής και στα κράτη που τη συνθέτουν. Σύμφωνα με τον ίδιο, μια «ορθά διατυπωμένη» θεωρία ισορροπίας ισχύος υποθέτει ότι τα κράτη είναι «συνεκτικοί» δρώντες οι οποίοι επιδιώκουν, κατ ελάχιστο τη διατήρησή τους, και, κατά μέγιστο, την απόκτηση παγκόσμιας ισχύος. Χρησιμοποιούν εσωτερικά και εξωτερικά μέσα με «λίγο πολύ» λογικούς τρόπους, για να πετύχουν τους στόχους τους. Αν στη λειτουργία της θεωρίας προστεθεί και η συνθήκη ότι δυο ή περισσότερα κράτη «συνυπάρχουν σε ένα σύστημα αυτοβοήθειας», τότε το αναμενόμενο αποτέλεσμα είναι η δημιουργία ισορροπιών της ισχύος (Waltz 2011, ).

21 -15- Ο επιθετικός ρεαλισμός, παρά το γεγονός ότι εμφορείται από το αξίωμα της μεγιστοποίησης της ισχύος ως κινήτρου στρατηγικής συμπεριφοράς των κρατών, εντούτοις, διατυπώνει μια ενδιαφέρουσα άποψη για την ισορροπία ισχύος. Σύμφωνα με αυτήν υποστηρίζεται ότι τα κράτη ενδιαφέρονται να μεγιστοποιήσουν όχι την απόλυτη αλλά τη σχετική τους ισχύ και «αναμένεται να απεμπολήσουν μεγάλα κέρδη στη δική τους ισχύ αν τέτοιου είδους κέρδη δίνουν σε άλλα κράτη ακόμη μεγαλύτερη ισχύ». Ουσιαστικά, αυτό αποτελεί και την πεμπτουσία του επιθετικού ρεαλισμού όπου οι μεγάλες δυνάμεις «[προτού] αναλάβουν επιθετικές ενέργειες, σκέφτονται προσεκτικά σχετικά με την ισορροπία ισχύος και σχετικά με το πώς τα άλλα κράτη θα αντιδράσουν στις κινήσεις τους» (Mearsheimer 2006, 91-94) 1.6 Στρατηγική της Εξισορρόπησης Βασικό αξίωμα της ρεαλιστικής προσέγγισης της διεθνούς πολιτικής είναι ότι σε ένα άναρχο και ανταγωνιστικό σύστημα τα κράτη (ως βασικοί παράγοντες του συστήματος), δρώντας με τρόπο ορθολογικό, επιδιώκουν να μεγιστοποιήσουν την ασφάλειά τους, να επιβιώσουν. Αυτή η αναρχία και η έλλειψη μιας υπέρτατης εξουσίας που να ρυθμίζει τις διακρατικές σχέσεις, δημιουργεί στα κράτη ανασφάλεια και φόβο. Τα κράτη αισθάνονται αβεβαιότητα για τις προθέσεις των υπολοίπων κρατών εναντίον τους και καθώς αντιλαμβάνονται ότι ο ασφαλέστερος τρόπος για να κατοχυρώσουν την ασφάλεια τους είναι η διατήρηση της ισορροπίας ισχύος, συχνά επιλέγουν να φροντίσουν τα ίδια για την επιβίωσή τους (αρχή της αυτοβοήθειας) και να ασχοληθούν με την εξισορρόπηση των αντιπάλων τους (Waltz 2011, 19). Η στρατηγική της εξισορρόπησης δεν αποτελεί τη μοναδική επιλογή στρατηγικής συμπεριφοράς των κρατών στο διεθνές σύστημα. Στη βιβλιογραφία των Διεθνών Σχέσεων, παρουσιάζονται τέσσερις βασικές στρατηγικές των κρατών που έχουν ως σκοπό της συμμετοχή στη διεθνή πολιτική : ο πόλεμος, ο πειθαναγκασμός, η εξισορρόπηση και τη στρατηγική του «διαίρει και βασίλευε» (Κουσκουβέλης 2004, ). Ο J. Mearsheimer, στο έργο του Η Τραγωδία της πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, όπου ασχολείται περισσότερο με τη συμπεριφορά των μεγάλων δυνάμεων και την επιδίωξη για μεγιστοποίηση του μεριδίου τους επί της παγκόσμιας ισχύος, διακρίνει τρεις κατηγορίες στρατηγικών που ακολουθούν τα κράτη είτε για

22 -16- να μεταβάλλουν την ισορροπία ισχύος προς όφελός τους είτε για να αποτρέψουν τα άλλα κράτη να την μεταβάλλουν εναντίον τους : α) τον πόλεμο, τον εκβιασμό (πειθαναγκασμό) και την πρόκληση πολέμου για κατατριβή τρίτων ( bait and bleed), ως στρατηγικές απόκτησης ισχύος, β) την εξισορρόπηση και τη μεταφορά βαρών, ως στρατηγικές διατήρησης της ισχύος, και γ) τον κατευνασμό και την πρόσδεση στο άρμα του αντιπάλου (σύμπλευση), ως στρατηγικές παραχώρησης ισχύος Ορισμός της εξισορρόπησης Ο J. Mearsheimer σημειώνει ότι με την εξισορρόπηση «μια μεγάλη δύναμη αναλαμβάνει άμεσα την ευθύνη να παρεμποδίσει έναν επιτιθέμενο να ανατρέψει την ισορροπία ισχύος» (Mearsheimer 2006, 325). Σύμφωνα με τον Κουσκουβέλη η εξισορρόπηση «είναι μια μάλλον αμυντική στρατηγική και συνίσταται στην αύξηση της ισχύος ενός κράτους με σκοπό την α- ντιμετώπιση της ισχύος ή της απειλής ενός ή περισσότερων αντιπάλων» (Κουσκουβέλης 2004, 213). Οι παραπάνω ορισμοί θέτουν υπό συζήτηση την αύξηση της ισχύος μέσα από τις έννοιες της εσωτερικής και εξωτερικής εξισορρόπησης καθώς και το ζήτημα του κατά πόσο τα κράτη επιλέγουν να εξισορροπούν την απειλή ή την ισχύ των αντιπάλων κρατών. Ο S. Walt υποστηρίζει ότι τα κράτη προτιμούν να «συνάψουν συμμαχίες, προκειμένου να αποφευχθεί η κυριαρχία από ισχυρότερες δυνάμεις». Ισχυρίζεται επίσης ότι η εξισορρόπηση είναι προτιμότερη καθώς τα κράτη θέτουν την επιβίωσή τους σε κίνδυνο «αν αποτύχουν να περιορίσουν ένα πιθανό ηγεμόνα προτού γίνει πολύ ισχυρός» και επειδή «παίρνοντας το μέρος της πιο αδύναμης πλευράς αυξάνεται η επιρροή του νέου μέλους [στο πλαίσιο μιας συμμαχίας], επειδή η αδύναμη πλευρά έχει μεγαλύτερη ανάγκη για βοήθεια» (Walt 1987, 18-19). Εσωτερική Εξισορρόπηση ή Ενδυνάμωση Σε ένα άναρχο και ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον, η έννοια της εσωτερικής εξισορρόπησης συνδέεται άμεσα με όλες εκείνες τις προσπάθειες που καταβάλει ένα κράτος από μόνο του προκειμένου να μεγιστοποιήσει τα συμφέροντα ασφαλείας του (επιβίωση, εδαφική ακεραιότητα, ανεξαρτησία). Η εσωτερική εξισορρόπηση σχετίζεται άμεσα με την αξιοποίηση των εσωτερικών πόρων που ένα κράτος διαθέτει με σκοπό την αναβάθμιση των αμυντικών

23 -17- του δυνατοτήτων. Συνδέεται με την κινητοποίηση εθνικών πόρων, ιδιαίτερα μέσα από την ενίσχυση των αμυντικών δαπανών ενός κράτους και την αύξηση της στρατιωτικής του ισχύος, που «χαρακτηρίζει από οποιονδήποτε άλλο δείκτη δύναμης το συσχετισμό δυνάμεων σε ένα διεθνές σύστημα» 6 (Πλατιάς 1995, 113). Η έννοια της εξισορρόπησης συνιστά την καθαρότερη μορφή της έννοιας της αυτοβοήθειας. Ο Κ. Waltz αναφέρει ότι «[γ]ια να πετύχουν τους αντικειμενικούς σκοπούς τους και να διατηρήσουν την ασφάλεια τους, μονάδες που βρίσκονται σε κατάσταση αναρχίας θα πρέπει να βασίζονται στα μέσα που μπορούν να κινητοποιήσουν και στους διακανονισμούς που μπορούν να κάνουν για τους εαυτούς τους. Η αυτοβοήθεια είναι κατ ανάγκην η αρχή της δράσης σε μια άναρχη τάξη» (Waltz 2011, 238). H αυτοβοήθεια αποτελεί ένα σοβαρό αίτιο στρατηγικής συμπεριφοράς των κρατών 7. Ελλείψει κάποιας ανώτερης εξουσίας που «θα έρθει να τα σώσει αν πάρουν το 100» και καθώς κάθε κράτος αποτελεί δυνητική απειλή για τα υπόλοιπα κράτη, αυτά προσπαθούν να φροντίζουν τα ίδια για την επιβίωσή τους (Mearsheimer 2006, 85). Εξωτερική εξισορρόπηση Η εξωτερική εξισορρόπηση απορρέει από την ισορροπία ισχύος και αφορά στις προσπάθειες που καταβάλλουν τα κράτη, μέσα από συνθήκες προσέγγισης και συνεργασίας, προκειμένου να αυξήσουν τα φορτία ισχύος τους και να εξισορροπήσουν έναν ισχυρότερο αντίπαλο. Η εξωτερική εξισορρόπηση σημαίνει την ε- πιδίωξη σύναψης συμμαχιών ή την προσπάθεια αποτροπής των συμμαχιών του αντιπάλου (Κουσκουβέλης 2004, ). Η αρχή της αυτοβοήθειας ωθεί τα κράτη σε ένα νέο επίπεδο ανταγωνισμού, όπου μέσα σε ένα περιβάλλον απρόσμενων δυνητικών απειλών προσπαθούν να αθροίσουν το απόθεμα ισχύος τους με την ισχύ άλλων κρατών, προκειμένου να αντιμετωπίσουν κοινούς αντιπάλους (Λίτσας, Τα Αίτια της Λήξης του 6 Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει και ο J. Mearsheimer όταν αναφέρει ότι «η ισορροπία ισχύος είναι σε μεγάλο βαθμό συνώνυμη με την ισορροπία στρατιωτικής ισχύος» J. Mearsheimer, Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, Αθήνα, Εκδόσεις Ποιότητα (2006): Ο Μearsheimer αναφέρει επιπλέον ως αίτια στρατηγικής συμπεριφοράς των κρατών τον φόβο και τη μεγιστοποίηση της ισχύος.

24 -18- Ψυχρού Πολέμου 2012, ). Η εξωτερική εξισορρόπηση εμφανίζεται με τη μορφή σύναψης συμμαχιών (alliances) και συνασπισμών (coalitions) 8. Σύμφωνα με τον Α. Πλατιά «ο δανεισμός δυνάμεων απ έξω αποτελεί κλασική μέθοδο εξισορρόπησης αντιπάλου. Η εξωτερική εξισορρόπηση μπορεί να γίνει μέσω συμμαχιών ή μέσω δημιουργίας αξόνων, όταν το επιτρέπει η διεθνής συγκυρία (balance of power politics)» 9 (Πλατιάς 1992, 172). Σχετικά με τη σύναψη συμμαχιών έχουν διατυπωθεί οι ακόλουθες θεωρίες 10 : α. Σύναψη συμμαχιών για την εξισορρόπηση ισχύος ( balance of power theory) (Waltz 2011, ). β. Σύναψη συμμαχιών για την εξισορρόπηση της απειλής (balance of threat theory) (Walt 1987). γ. Θεωρία της σύμπλευσης (bandwagoning theory). δ. Θεωρία της σύμπλευσης με στόχο την αποκομιδή κέρδους (bandwagoning for profit) (Schweller 1994, ). O S. Walt ορίζει την συμμαχία ως την «επίσημη ή ανεπίσημη σχέση συνεργασίας για την ασφάλεια μεταξύ δύο ή περισσοτέρων κυρίαρχων κρατών. Ο ορισμός αυτός προϋποθέτει κάποιο επίπεδο δέσμευσης και την ανταλλαγή κερδών και από τα δύο μέρη αποκόπτοντας τη σχέση ή παραλείποντας την τήρηση της συμφωνίας θα κοστίσει πιθανώς κάτι, ακόμη και αν υποτεθεί ότι αντισταθμίζεται με κάποιο άλλο τρόπο» (Walt 1987, 1). Η σύναψη συμμαχιών σε έναν άναρχο κόσμο δεν μπορεί να είναι τόσο ξεκάθαρη, όσο δηλώνει ο ορισμός του Walt. Τα κράτη επιλέγουν να συνάπτουν συμμαχίες έχοντας διαφορετικά φορτία σχετικής ισχύος, το οποίο συνεπάγεται ά- νισα κόστη και οφέλη, και καμία εγγύηση ότι όλοι οι εταίροι της συμμαχίας θα παραμείνουν σε αυτήν την συνδιαλλαγή. 8 O G. Snyder διαφοροποιεί τις έννοιας της συμμαχίας και του συνασπισμού. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι συμμαχίες συνάπτονται κατά τη διάρκεια της ειρήνης, ενώ οι συνασπισμοί κατά τη διάρκεια των πολέμων. G. Snyder, Alliance Theory: A Neorealist First Cut, Journal of International Affairs, 44 (1), Παρατίθεται στο Η. Κουσκουβέλης, Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις, Αθήνα, Ποιότητα, 2004,σελ Παρατίθεται στο Λίτσας Σπυρίδων, Τα αίτια της λήξης του Ψυχρού Πολέμου, στο Καρβουναράκης Θ. (επιμ.) Ο Ψυχρός Πόλεμος, Εκδόσεις Ι. Σιδέρη, 2012,σ.294.

25 -19- Η πλήρης ταύτιση συμφερόντων μεταξύ των συμβαλλομένων κρατών δεν αποτελεί πρωταρχική και απαραίτητη προϋπόθεση για την σύναψη συμμαχιών. Αυτό που οδηγεί τα κράτη σε συμμαχία είναι ο φόβος άλλων κρατών (Waltz 2011, 347). Tο διεθνές σύστημα είναι ένα αναρχικό, ανταγωνιστικό σύστημα αυτοβοήθειας όπου το πρωταρχικό κίνητρο των κρατών είναι η επιβίωσή κίνητρο το ο- ποίο εκδηλώνεται μέσα από την μεγιστοποίηση της ασφάλειας και την απεμπόληση άλλων στόχων, όπως είναι η απόκτηση της εξουσίας στην απόλυτη και όχι σχετική της διάσταση. Ο Waltz υποστηρίζει ότι «[ε]πειδή η ισχύς είναι μέσο και όχι σκοπός, τα κράτη προτιμούν να ενταχθούν στον ασθενέστερο από τους δυο συνασπισμούς» (Waltz 2011, 269). Τα κέρδη σε ισχύ μπορεί να οδηγήσουν σε αρνητικές επιπτώσεις. Όπως ο ίδιος σημειώνει, «[σ]τη διεθνή πολιτική, η επιτυχία οδηγεί στην αποτυχία. Η υπερβολική συσσώρευση εξουσίας από ένα κράτος ή συνασπισμό προκαλεί την εναντίωση των υπολοίπων» (Waltz 1988, 49). Η συγκέντρωση υπερβολικής ισχύος στα χέρια ενός κράτους δεν συγκαταλέγεται μεταξύ των επιλογών που διαθέτουν κράτη που δρουν με τρόπο ορθολογικό, «καθώς καμία δύναμη δεν θέλει να δει μια άλλη μεγάλη δύναμη να ανέρχεται στη θέση του ηγέτη» (Waltz 2011, 268). Συνεπώς εάν ένα κράτος επιλέξει να συμπλεύσει (bandwagoning) με την ισχυρή πλευρά, το μόνο που καταφέρει είναι να επιδεινώσει την κατάσταση και να οδηγήσει στη σύναψη αντι-συνασπισμών 11. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι τα κράτη προκειμένου να αναχαιτίσουν έναν επιτιθέμενο σπεύδουν να συνάψουν αμυντικές συμμαχίες αποδεχόμενα το βάρος της αποτροπής των αντιπάλων τους και με τελικό στόχο την εξισορρόπηση της ισχύος των τελευταίων. Εντούτοις, στη βιβλιογραφία των Διεθνών Σχέσεων προκύπτει το ζήτημα του κατά πόσο τα κράτη εξισορροπούν την ισχύ ή την απειλή των κρατών. Έτσι, ο R. Schweller σχολιάζοντας τη θεωρία του αμυντικού ρεαλισμού, αναφέρει ότι «αν θεωρείται ότι τα κράτη δεν επιζητούν τίποτα παραπάνω από την επιβίωση τους, τότε γιατί να αισθάνονται απειλούμενα και γιατί να προβούν σε εξισορροπητική συ- 11 Η θεωρία της σύμπλευσης (bandwagoning) αποτελεί ιδιαίτερο κεφάλαιο της θεωρίας διεθνούς πολιτικής και η ανάλυση της εκφεύγει των στόχων της παρούσας μελέτης. Περιληπτικά αναφέρεται ότι ο όρος παρουσιάστηκε για πρώτη φορά από τον S. Van Evera και θεωρείται ως το αντίθετο της εξισορρόπησης (balancing) όπου «το απειλούμενο κράτος αντί να συμμαχήσει με τους αντιπάλους του απειλούντος κράτους, συμμαχεί με το τελευταίο» (Κουσκουβέλης 2004, 204).

26 -20- μπεριφορά; Σε έναν επιθετικό κόσμο που ουδέποτε έχει βιώσει έγκλημα, η έννοια της ασφάλειας είναι άνευ νοήματος» (Schweller 1996, 91). Εξισορρόπηση της απειλής Ο S. Walt έχει ίσως συμβάλει περισσότερο στη συζήτηση της εξισορρόπησης από οποιοδήποτε άλλο πολιτικό επιστήμονα. Στην έρευνα του για τις συμμαχίες μεταξύ των κρατών, επαναδιατυπώνοντας την θεωρία «εξισορρόπησης της ισχύος» ως θεωρία «εξισορρόπησης της απειλής», τροποποιεί τη θεωρία του Κ. Waltz και υποστηρίζει ότι σε τελική ανάλυση τα κράτη εξισορροπούν την απειλή που συνιστούν τα άλλα κράτη εναντίον τους και όχι απλώς την ισχύ που αυτά φέρουν (Walt 1987, 18). Με άλλα λόγια οι ενέργειες εξισορρόπησης στοχεύουν εναντίον του κράτους που συνιστά τη μεγαλύτερη απειλή (Walt 1997, ) Σύμφωνα με τον ίδιο, τα έθνη συνεργάζονται, κατά καιρούς, και όταν το κάνουν, η συνεργασία αυτή έχει ως στόχο να αντιμετωπιστεί μια ισχυρή απειλή από ένα ή περισσότερα κράτη. Όταν η απειλή εξαλειφθεί τότε η συνεργασία τερματίζεται. Σύμφωνα με τον ίδιο, «όταν υπάρχει μια ανισορροπία της απειλής, τα κράτη θα σχηματίσουν συμμαχίες [εξωτερική εξισορρόπηση] ή θα αυξήσουν την εσωτερική προσπάθειές τους [εσωτερική εξισορρόπηση] για τη μείωση της ευπάθειας τους» (Walt, The Origins of Alliances 1987, 12-13). Η άποψη αυτή έρχεται σε συμφωνία με την πρόταση του J. Mearsheimer ότι οι συμμαχίες αποτελούν «προσωρινούς γάμους συμφέροντος», όπου ο αυριανός εχθρός μπορεί να είναι ο αυριανός σύμμαχος και το αντίστροφο (Mearsheimer 2006, 85). Αποδεχόμενη το γεγονός ότι η επικρατούσα προσέγγιση για την εξισορρόπηση της ισχύος όπως περιγράφεται από τον Κ. Waltz βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά στην κατανομή ισχύος και στις πιέσεις της δομής του διεθνούς συστήματος, η θεωρία της εξισορρόπησης της απειλής υποστηρίζει ότι υπάρχουν και άλλοι παράγοντες, πέραν της ισχύος, που συνιστούν απειλή για ένα κράτος. Αυτοί οι παράγοντες είναι α) η συνολική ισχύς ενός κράτους ( aggregate power) που προσδιορίζεται από το σύνολο των πηγών πλούτου που αυτό διαθέτει (πληθυσμός, βιομηχανικές και στρατιωτικές ικανότητες και η τεχνολογική υπεροχή), β) η γεωγραφική εγγύτητα (geographic proximity) καθώς η προβολή ισχύος εξαρτάται από την απόσταση μεταξύ των κρατών, γ) η επιθετική ισχύς (offensive power) που ορίζεται ως η ικανότητα ενός κράτους να απειλεί την κυριαρχία και ε-

27 -21- δαφική ακεραιότητα ενός άλλου κράτους, και δ) οι εχθρικές προθέσεις (aggressive intentions) καθώς τα κράτη που συμπεριφέρονται επιθετικά είναι πιθανόν να προκαλέσουν τα υπόλοιπα κράτη να εξισορροπήσουν εναντίον τους (Walt 1987, 21-28). Στο σημείο αυτό ολοκληρώνεται η περιήγηση στις θεωρητικές προσεγγίσεις αναφορικά με την ισχύ, την ισορροπία ισχύος και τις στρατηγικές συμπεριφορές των κρατών που επιθυμούν να συμμετάσχουν στη διεθνή πολιτική. Η επόμενη ε- νότητα ασχολείται με το περιφερειακό σύστημα της ΒΑ Ασίας και το πώς ο ανταγωνισμός ασφαλείας και οι αναδυόμενες απειλές καθορίζουν την στρατηγική συμπεριφορά των κρατών που εξετάζει η παρούσα μελέτη. 1.7 Ο Ανταγωνισμός Ασφαλείας στην ΒΑ Ασία Σε αυτήν την ενότητα υποστηρίζεται ότι το κύριο αίτιο του διλήμματος και των προκλήσεων ασφαλείας στην Ανατολική Ασία συνιστά η άνοδος της ισχύος της Κίνας και η απειλή που συνιστά το γεγονός αυτό στη διατήρηση της ισορροπίας ισχύος στην Ανατολική Ασία. Η ανάλυση επικεντρώνεται στη χερσόνησο της Κορέας και τα στενά της Ταϊβάν, καθώς στις περιοχές αυτές θεωρείται ότι εξελίσσονται οι σημαντικότερες προκλήσεις ασφαλείας στην ΒΑ Ασία Προσδιορισμός της Περιφέρειας της Βορειοανατολικής Ασίας Σύμφωνα με τη Υπηρεσία Στατιστικής του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (United States Statistics Division) 12,η περιφέρεια της Ανατολικής Ασίας περιλαμβάνει την Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας ( PRC Peoples Republic of China), την Μογγολία ( Mongolia), την Ιαπωνία ( Japan), τη Νότια Κορέα ( ROK Republic of Korea) και τη Βόρεια Κορέα (DPRK Democratic Peoples Republic of Korea) (United Nations Statistics Division 2013) 13. Σε αντίθεση με τον ορισμό που δίνεται από τα Ηνωμένα Έθνη, ερευνητές οι οποίοι προτιμούν έναν ευρύτερο ορισμό της «Ανατολικής Ασίας», χρησιμοποιούν τον όρο «Βορειοανατολική Ασία» για να αναφερθούν στην ευρύτερη περιοχή της Κίνας, της Ταϊβάν, της Κορεατικής Χερσονήσου και της Ιαπωνίας, με τον όρο «Νο- 12 Η ταξινόμηση που ακολουθεί ο ΟΗΕ βασίζεται σε καθαρά στατιστικά δεδομένα, χωρίς να λαμβάνει υπόψη της πολιτικές ή άλλες σχέσεις και διασυνδέσεις μεταξύ των κρατών της περιοχής. 13 Από το 1971 η Κίνα αντιπροσωπεύεται στον ΟΗΕ από την Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας (PRC), με την Ταϊβάν (Δημοκρατία της Κίνας), ως de facto πολιτική οντότητα να έχει περιορισμένη διεθνώς αναγνώριση ως κυρίαρχη κρατική οντότητα.

28 -22- τιοανατολική Ασία» να καλύπτει τις δέκα χώρες της Ένωσης Χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας (ASEAN Association of SouthEastern Asia Nations) (Κatzestein P. and Shiraishi T. 2008, 1-33). Στην παρούσα μελέτη για την οριοθέτηση της περιφέρειας της ΒΑ Ασίας, υιοθετείται ο ορισμός που χρησιμοποιείται από τον ΟΗΕ για την Ανατολική Ασία με την προσθήκη και της Ταϊβάν (Δημοκρατία της Κίνας) για λόγους που έχουν να κάνουν με την πολιτική της κατάσταση και τις σχέσεις της με τα κράτη της περιοχής Ανταγωνισμός Ασφαλείας στην Βορειοανατολική Ασία Η περιφέρεια της ΒΑ Ασίας παραμένει μια από τις πιο ασταθείς περιοχές στην Ασία και στον κόσμο γενικότερα και θα μπορούσε να αποτελέσει μια περιοχή έντονων στρατηγικών αντιπαραθέσεων, εφόσον οι κύριες δυνάμεις (major powers) με συγκρουόμενα συμφέροντα (όπως η Κίνα, ο ι ΗΠΑ και η Ιαπωνία), δεν κατορθώσουν να ρυθμίσουν με αποτελεσματικό τρόπο τις μεταξύ τους σχέσεις στην περιοχή. Επιπλέον, θα μπορούσε να αποτελέσει το πεδίο ενός νέου Ψυχρού Πολέμου στη Χερσόνησο της Κορέας και τα Στενά της Ταϊβάν (Taiwan Straits), εφόσον τα δυο κορεάτικα κράτη και οι δυο πλευρές των Στενών αποτύχουν να διαχειριστούν επιτυχώς τα εκκρεμή ζητήματα στις σχέσεις τους (Chu 2007, 7-9) Στην μεταπολεμική εποχή και στα χρόνια που ακολούθησαν το τέλος του Β ΠΠ, η κατάσταση ασφαλείας στην ΒΑ Ασία έχει αλλάξει ραγδαία. Η άνοδος της Κίνας είναι συνεχιζόμενη, η διστακτικότητα της Ιαπωνίας μεταξύ ρεαλιστικής και αναθεωρητικής προσέγγισης της διεθνούς πολιτικής και το ζήτημα της επαναφοράς της στην Ασία παραμένουν άλυτα, την ίδια στιγμή που και οι δυο πλευρές της κορεάτικης χερσονήσου ενώ υψώνουν τα «λάβαρα» της ενοποίησης, αναζητούν υποστήριξη από περιφερειακές δυνάμεις, όπως την Κίνα και ΗΠΑ (Rozman 2007, 41-42) Προκλήσεις και Διλλήματα Ασφαλείας Το περιφερειακό δίλημμα ασφαλείας στη ΒΑ Ασία είναι έντονο και συμπυκνώνεται μέσα σε ένα πολύπλοκο μίγμα ιστορικών ζητημάτων, ιδεολογικών παραγόντων και αντιπαραθέσεων επί ζωτικών συμφερόντων (Jimin 2013). Το μεγαλύτερο μερίδιο της αντιπαράθεσης κατέχουν οι ιστορικές διαμάχες που έχουν αφήσει αρκετές εκκρεμότητες στο ζήτημα της περιφερειακής ασφάλειας