ΜΗ ΛΕΚΤΙΚΗ ΕΡΙΚΟΙΝΩΝΙΑ. Τι περιλαμβάνεται ςτθ μθ λεκτικι επικοινωνία;

Transcript

1 ΜΗ ΛΕΚΤΙΚΗ ΕΡΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Τι περιλαμβάνεται ςτθ μθ λεκτικι επικοινωνία;

2 Τα πάντα εκτόσ από τισ λζξεισ - χειρονομίεσ, εκφράςεισ προςϊπου, κινιςεισ, βλζμμα, μορφαςμοί, ενδυματολογικζσ επιλογζσ, μακιγιάη, τατουάη - τόνοσ και ζνταςθ φωνισ, ςιωπζσ, παφςεισ - αγγίγματα, διαπροςωπικι απόςταςθ (γειτνίαςθ), αςπαςμοί - χωρικό και χρονικό πλαίςιο...

3 Κατά τθ διάρκεια κάκε αλλθλεπίδραςθσ όλοι οι ςυμμετζχοντεσ εκπζμπουν μθ λεκτικά μθνφματα Ωςτόςο θ ερμθνεία των μθ λεκτικϊν μθνυμάτων δεν είναι εφκολθ υπόκεςθ

4 «Γλϊςςα του ςϊματοσ» - εξωτερικι εμφάνιςθ Ελκυςτικότθτα Χαρακτθριςτικά (χρϊμα, φψοσ, θλικία κ.λπ.) Ζνδυςθ κόμμωςθ Μακιγιάη - τατουάη - αξεςουάρ 4

5 5

6 «Γλϊςςα του ςϊματοσ» - παραγλωςςικά φαινόμενα Τόνοσ φψοσ, ζνταςθ, χροιά φωνισ Παφςεισ ςιωπζσ Προφορά Τραφλιςμα 6

7 «Γλϊςςα του ςϊματοσ» - απτικι ςυμπεριφορά Άγγιγμα (του δικοφ μασ ςϊματοσ, του ςϊματοσ των άλλων) Χαιρετιςμοί / χειραψίεσ Αςπαςμοί 7

8 «Γλϊςςα του ςϊματοσ» - γειτνίαςθ Α. Οριηόντια γειτνίαςθ Β. Κάκετθ γειτνίαςθ 8

9 Λειτουργίεσ τθσ μθ λεκτικισ επικοινωνίασ Ραραγωγι και επεξεργαςία του μθνφματοσ Οριςμόσ τθσ ςχζςθσ μεταξφ των μελϊν τθσ επικοινωνίασ α. θετική ή αρνητική στάση β. σχέση εξουσίας Ζκφραςθ τθσ ςυναιςκθματικισ κατάςταςθσ αυτϊν που επικοινωνοφν Τρόποσ αλλθλεπίδραςθσ 9

10 Β. Μθ λεκτικοί κϊδικεσ : χωρο-χρονικό πλαίςιο Διαχείριςθ χρόνου Διευκζτθςθ χϊρου Αντικείμενα ςτο χϊρο και θ χριςθ τουσ 10

11 ΤΙ λζει το κοριτςάκι; «Ναι, μου αρζςει το νθπιαγωγείο» 11

12 Συνεπϊσ: θ μθ λεκτικι επικοινωνία Συνιςτά ζναν πολφπλοκο μθχανιςμό, ο οποίοσ επιδζχεται πολλαπλζσ ερμθνείεσ και χρειάηεται ιδιαίτερθ προςοχι. Υπάρχουν ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ μθ λεκτικισ επικοινωνίασ παιδιϊν και ενθλίκων οι οποίεσ, επιπλζον, αλλθλεπιδροφν με τισ ειδικζσ ανάγκεσ επικοινωνίασ ςτο εκπαιδευτικό πλαίςιο. Ο εκπαιδευτικόσ όταν ςκζφτεται και αναςτοχάηεται πάνω ςτθν εκπαιδευτικι εμπειρία πρζπει να ζχει ςυνεχϊσ επίγνωςθ των λεκτικϊν αλλά και των μθ λεκτικϊν μθνυμάτων που εκπζμπουν όλοι οι εμπλεκόμενοι ςτθ διαδικαςία αυτι, κακϊσ και τθσ πολυπλοκότθτάσ τθσ για να τθν κατανοιςει καλφτερα και να παρζμβει πιο αποτελεςματικά. Η ελαχιςτοποίθςθ των εμποδίων επικοινωνίασ, τα οποία οφείλονται πολφ ςυχνά ςτθν άγνοια του ρόλου τθσ μθ λεκτικισ επικοινωνίασ, ςυνειςφζρει ςτθ διαμόρφωςθ ενόσ κλίματοσ αποδοχισ των μθνυμάτων και από τισ δυο πλευρζσ. 12

13 Περιγραφι Τα παιδιά ζχουν κακίςει ςτα τραπζηια για να φτιάξουν ζνα λουλοφδι με ζνα ξφλινο καλαμάκι και γκοφρζ χαρτί. Ζνα παιδί λοιπόν ενϊ είχε ντφςει το καλαμάκι του με χαρτί, το χτυποφςε ςτο τραπζηι. Ξαφνικά θ νθπιαγωγόσ με πολφ δυνατι φωνι του είπε «Δεν παίηουμε μ αυτό» και χτφπθςε δυνατά το χζρι τθσ ςτο τραπζηι μπροςτά του. Το παιδί μαηί με αυτά που κακόντουςαν ςτο ίδιο τραπζηι ςταμάτθςαν ό,τι ζκαναν και κοιτοφςαν με γουρλωμζνα μάτια ςτο κενό. Σε λίγο ζνα κοριτςάκι ςτο διπλανό τραπζηι ξζςπαςε ςε κλάματα. Η νθπιαγωγόσ το αντιλαμβάνεται μετά από λίγθ ϊρα και τθν καλεί κοντά τθσ. Ζνα άλλο κοριτςάκι πθγαίνει, τθ χαϊδεφει ςτθν πλάτθ και τθ ςπρϊχνει απαλά για να πάνε μαηί ςτθν εκπαιδευτικό. Η εκπαιδευτικόσ ζςκυψε προσ το μζροσ τθσ και τθ ρϊτθςε γιατί κλαίει. Το κοριτςάκι απάντθςε ότι ζκλαιγε επειδι θ κφρια φϊναηε. Σχόλιο/Ερμθνεία Το ςυμβάν αυτό το κεωρϊ κρίςιμο γιατί αποκαλφπτει πόςο ςθμαντικι είναι θ μθ λεκτικι επικοινωνία ςτθ ςχολικι τάξθ. Ο τόνοσ τθσ φωνισ τθσ νθπιαγωγοφ και όχι οι λζξεισ τρόμαξαν τα παιδιά και ζκαναν ζνα από αυτά να βάλει τα κλάματα. Το παιδί ςταμάτθςε να παίηει με τα ξυλάκια άλλα μάλλον αυτό ιταν αποτζλεςμα φόβου. Το κοριτςάκι που χάιδεψε τθν Τηοφντι ζδειξε μθ λεκτικά τθν ςυμπαράςταςθ και τθν ςυμπάκεια τθσ προσ αυτιν. Εδϊ καταλαβαίνουμε ότι δεν ζχει πάντα ςθμαςία το τι λζμε αλλά ο τρόποσ είναι πιο ςθμαντικόσ (Κοφρτθ, 2003). Ασ ςθμειωκεί ότι θ Τηοφντι κατάγεται από τθ Συρία και δεν γνωρίηει καλά τθν ελλθνικι γλϊςςα. Ακόμα θ διαφορετικι τθσ κουλτοφρα και τα βιϊματα τθσ επθρεάηουν τον τρόπο που αντιλιφκθκε και αποκωδικοποίθςε τα μθ λεκτικά μζςα που χρθςιμοποίθςε θ νθπιαγωγόσ (Κοφρτθ, 2003). Τα γουρλωμζνα μάτια των παιδιϊν δείχνουν τθν αμθχανία και τον τρόμο τουσ. Θα ικελα να πω ότι εκείνθ τθσ ςτιγμι κι εγϊ ζνιωςα πολφ αμιχανα και ξαφνιάςτθκα.

14 Η εκπαιδευτικόσ όριςε για πρϊτθ φορά να παίρνουν τα παιδιά κάκε εβδομάδα ζνα βιβλίο από τθ δανειςτικι βιβλιοκικθ τθν Ραραςκευι και να το επιςτρζφουν τθ Δευτζρα. Ζνα- ζνα τα παιδιά, ζπρεπε να πάρουν ζνα βιβλίο τθσ επιλογισ τουσ από τθ βιβλιοκικθ και να το δϊςουν γριγορα ςτθ νθπιαγωγό να το βάλει ςε μια πάνινθ τςάντα, για το ςπίτι. Ζρχεται και θ ςειρά τθσ Νεφζλθσ. Ξεχνιζται και κατευκφνεται προσ τθ νθπιαγωγό χωρίσ βιβλίο. Νθπιαγωγόσ: «Νεφζλθ! Βιβλίο ρε Νεφζλθ, βιβλίο!» Η ζνταςθ τθσ φωνισ τθσ Ν. υψϊκθκε ςθμαντικά, ο τόνοσ τθσ φωνισ τθσ ιταν αυςτθρόσ (με δυςκολία γίνεται αυτό να περιγραφεί με λζξεισ). Η εκπαιδευτικόσ ςυνεχίηει: «Οριςμζνοι εδϊ μζςα, είναι ςαν να κοιμοφνται!» Το κορίτςι υπακοφει αμίλθτο τισ εντολζσ τθσ δαςκάλασ, ζκανε ςπαςμωδικζσ κινιςεισ και δυςκολεφτθκε να διαλζξει απευκείασ βιβλίο. Από το ςθμείο που μίλθςε θ Ν. και φςτερα, το κεφάλι τθσ ιταν ςκυφτό και είχε κοκκινίςει. Ζφυγε για το ςπίτι αμίλθτο. Η νθπιαγωγόσ, τόςο με τα λεκτικά μθνφματα που μετζδωςε (το τι), όςο και με τα μθ λεκτικά μθνφματα που μετζδωςε (το πϊσ) άγχωςε τθ Νεφζλθ, τθν επθρζαςε αρνθτικά, και τθν ζκανε να ςυνδζςει με αρνθτικά ςυναιςκιματα τθ διαδικαςία επιλογισ βιβλίου. Η Νεφζλθ κοκκίνιςε και άρχιςε να κάνει ςπαςμωδικζσ κινιςεισ. Στθ μθ λεκτικι επικοινωνία, ςυμπεριλαμβάνονται φυςικζσ αντιδράςεισ ςϊματοσ όπωσ το κοκκίνιςμα (Κοφρτθ, 2003). Στθ ςυνζχεια ζφυγε αμίλθτθ για το ςπίτι. Τα μθ λεκτικά μθνφματα αποκαλφπτουν ότι ενϊ θ επιλογι βιβλίου κα ζπρεπε να είναι κάτι ευχάριςτο και δθμιουργικό, ζγινε μία αγχωτικι διαδικαςία. Η εκπαιδευτικόσ κατά τθ γνϊμθ μου κα πρζπει να ςτακεί προςεκτικά τόςο ςτα λεκτικά όςο και τςα μθ λεκτικά που εκπζμπει προσ τα παιδιά.

15 Κατά τθν διάρκεια του παραμυκιοφ, ζνα παιδί ζκανε φαςαρία. Η νθπιαγωγόσ ςταματοφςε τθν ανάγνωςθ και το αγριοκοιτοφςε οριςμζνεσ φορζσ, αλλά ο μικρόσ δεν ςταματοφςε. Τότε του είπε κοιτϊντασ τον αυςτθρά και με υψθλό τόνο: «Αν δεν κζλεισ να ακοφςεισ το παραμφκι, κα πασ να κακίςεισ εκεί μόνοσ ςου (δείχνοντασ του με το χζρι τα τραπεηάκια), είναι θ τελευταία φορά που το λζω». Ο μικρόσ κατζβαςε το κεφάλι και ςταμάτθςε να ενοχλεί.

16 Εδϊ ζχουμε τθν ζκφραςθ τθσ μθ λεκτικισ επικοινωνίασ μζςω κωδίκων όπωσ είναι θ χειρονομία τθσ νθπιαγωγοφ, δείχνοντασ ςτο αγόρι τον χϊρο τθσ «τιμωρίασ» του αν δεν θςυχάςει, ο αρκετά υψθλόσ τόνοσ τθσ φωνισ τθσ, ο οποίοσ δθλϊνει τον κυμό τθσ και το αυςτθρό και επικριτικό βλζμμα τθσ προσ το άτακτο παιδί. Ακόμα και οι ςιωπζσ τθσ νθπιαγωγοφ, προτοφ του κάνει τθν παρατιρθςθ ζχουν επικοινωνιακι αξία (Κοφρτθ, 2003, ςελ ).

17 Πλα αυτά ανικουν ςτα παραγλωςςικά φαινόμενα, τα οποία μασ δίνουν πλθροφορίεσ για τα άτομα, όπωσ ςτθν ςυγκεκριμζνθ περίπτωςθ, μασ δείχνουν τον κυμό τθσ εκπαιδευτικοφ (Κοφρτθ, 2003, ςελ. 25). Τζλοσ, το κατζβαςμα του κεφαλιοφ του αγοριοφ είναι μία αντανακλαςτικι αντίδραςθ ςτισ παρατθριςεισ τθσ δαςκάλασ του, θ οποία μασ φανερϊνει τθν ντροπι και τθν λφπθ του για το ςυγκεκριμζνο γεγονόσ (Κοφρτθ, 2003, ςελ. 14

18 Θα ιταν αδφνατο να περιγράψω όλα όςα παρατιρθςα ςτθν αίκουςα ςε ςχζςθ με τθ μθ λεκτικι επικοινωνία. Το τελικό μου ςχόλιο είναι πωσ θ νθπιαγωγόσ δείχνει να φροντίηει τα παιδιά. Από τθν εξωτερικι τθσ εμφάνιςθ και τθν εμφάνιςθ τθσ αίκουςασ μζχρι το πόςο ςυχνά ζχει κετικι εξωλεκτικι επαφι μαηί τουσ. Ρολφ ςυχνά προτιμά να τα ακουμπιςει για να μεταδϊςει ζνα μινυμα παρά να χρθςιμοποιιςει λόγο. Πταν αυτι θ κετικι τθσ διάκεςθ δεν ζχει αποτζλεςμα δεν εκνευρίηεται. Εγϊ προςπάκθςα να ςτζλνω κετικά μθνφματα. Υπιρχαν φορζσ που δεν ιξερα πϊσ να ςυμπεριφερκϊ και τι αρμόηει ςτθ κζςθ μου. Το μεγαλφτερο δίλθμμα μου είναι ςε ςχζςθ με το ότι θ παρουςία μου αςκεί εξουςία αδικαιολόγθτθ ςτα παιδιά. Ραρατθρϊ πωσ κάποια ζχουν επίγνωςθ πωσ τα παρακολουκϊ και με τθ ςειρά τουσ με παρακολουκοφν και αυτά. Οπότε ςυναντιοφνται τα βλζμματά μασ εξίςου διερευνθτικά. Και ακόμα κι αν χαμογελάςω δεν υπάρχει ανταπόκριςθ. Επίςθσ υπάρχουν παιδιά που με εμπιςτεφτθκαν αμζςωσ ενϊ άλλα που με αμφιςβθτοφν ζμμεςα. Αυτό με φζρνει ςε αμθχανία.

19 Στθν πρϊτθ ςασ παρατιρθςθ: Ρεριγραφι και ςχολιαςμόσ κρίςιμου ςυμβάντοσ ςχετικά με τθ μθ λεκτικι επικοινωνία.