ιδακτορική ιατριβή στα Οικονοµικά ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΚΙΝΗΤΡΑ ΚΑΙ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Transcript

1 ιδακτορική ιατριβή στα Οικονοµικά ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΚΙΝΗΤΡΑ ΚΑΙ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Β. ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ Αθήνα, 26

2 Στη µνήµη του Μάκη Λύκου, Φίλου και ασκάλου

3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Είµαι βαθειά ευγνώµων στον Αποστόλη Φιλιππόπουλο για την ανεκτίµητη καθοδήγηση και τη συνεχή υποστήριξή του σε όλη τη διάρκεια της εκπόνησης της διατριβής. Είµαι επίσης ευγνώµων στο Βαγγέλη Βασσιλάτο και το Γιώργο Οικονοµίδη γιατί µοιράστηκαν τη γνώση τους µαζί µου. Η ενθάρρυνση και οι συµβουλές του Jim Malley ήταν και είναι ένας µηχανισµός προσωπικής ανάπτυξης. Ειδικές ευχαριστίες οφείλω στους Σαράντη Καλυβίτη, Παντελή Καµµά, Μαργαρίτα Κατσίµη, Μάνθο Ντελή, Ηλία Τζαβαλή και Μάκη Τσιώνα για σχόλια και προτάσεις που βοήθησαν να βελτιώσουν τη διατριβή. Πολλές ευχαριστίες δίνονται επίσης στους Αντώνη Αδάµ, ώρα Κοσµά, Θωµά Μούτο, Αντώνη Ντέµο, Ελισσαίο Παπυράκη, Hyun Park, Alan Roe, Πάνο Τσακλόγλου, Νίκο Τσακίρη και Πάνο Χαντζηπαναγιώτου, για συζητήσεις και συµβουλές. Είµαι ευγνώµων στο "Ίδρυµα Προποντίς" για την υποστήριξη που παρείχε στις µεταπτυχιακές σπουδές µου. Θα επιθυµούσα ειδικά να ευχαριστήσω το Γιάννη Μπαβέα για το ενδιαφέρον και τη βοήθειά του. Η έρευνά µου στα πλαίσια της διδακτορικής διατριβής έχει ενισχυθεί οικονοµικά από το Υπουργείο Παιδείας και την Ευρωπαϊκή Ένωση, στο πλαίσιο του προγράµµατος υποτροφιών "Ηράκλειτος". Τέλος, θα επιθυµούσα να ευχαριστήσω τους γονείς µου, Βασίλη και Σπυριδούλα, για την απεριόριστη υποστήριξή τους, καθώς επίσης και τον Άγγελο, την Εµµανουέλα και τη Νατάσα για την υποµονή τους και τη βοήθειά τους κατά τη διάρκεια όλων αυτών των ετών.

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή και περίληψη της διατριβής ΜΕΡΟΣ Α Κεφάλαιο Ι: Καθοριστικοί παράγοντες του δηµοσιονοµικού µεγέθους, των θεσµών και της οικονοµικής ανάπτυξης I.: Εισαγωγή. I.2: Καθοριστικοί παράγοντες του δηµοσιονοµικού µεγέθους της κυβέρνησης. I.3: Καθοριστικοί παράγοντες των θεσµών. Ι.4: Καθοριστικοί παράγοντες της οικονοµικής ανάπτυξης. I.5: Συµπεράσµατα. Κεφάλαιο ΙΙ: Ο ρόλος της αποδοτικότητας/αποτελεσµατικότητας του δηµόσιου τοµέα στη σχέση µεταξύ του δηµοσιονοµικού µεγέθους και της οικονοµικής ανάπτυξης II.: Εισαγωγή. II.2: Ένα εννοιολογικό πλαίσιο και η σχετική βιβλιογραφία. II.3: Μέτρηση της αποδοτικότητας του δηµόσιου τοµέα. II.3.: Μια µεθοδολογία «πιθανολογικών ορίων παραγωγικών δυνατοτήτων» (sohasi produion fronier). II.3.2: Τεχνική αποδοτικότητα των δηµόσιων τοµέων στον ΟΟΣΑ. II.3.3: Τεχνική αποδοτικότητα των δηµόσιων τοµέων σε ένα παγκόσµιο δείγµα. II.3.4: Ένα εναλλακτικό µέτρο της αποδοτικότητας του δηµόσιου τοµέα στο παγκόσµιο δείγµα. II.4: H επίδραση του δηµόσιου τοµέα στην ανάπτυξη µέσω της σχέσης µεγέθους-αποδοτικότητας. II.4.: Οικονοµετρικό πρότυπο. II.4.2: Στοιχεία και µεταβλητές.

5 II.4.3: Ανάπτυξη και δηµοσιονοµικό µέγεθος σε µια οµάδα χωρών του ΟΟΣΑ. II.4.4: Ανάπτυξη και δηµοσιονοµικό µέγεθος σε ένα παγκόσµιο δείγµα. II.4.5: Ευρωστία της σχέσης αντεστραµµένου U µεταξύ της ανάπτυξης και του δηµοσιονοµικού µεγέθους. II.5: Τελικές παρατηρήσεις και συµπεράσµατα πολιτικής. Κεφάλαιο ΙΙΙ: Ο ρόλος της αποδοτικότητας του δηµόσιου τοµέα στη σχέση µεταξύ του δηµοσιονοµικού µεγέθους και των θεσµών. III.: Εισαγωγή III.2: Θεσµοί και η οικονοµία. III.3: Εµπειρική µεθοδολογία. III.4: Έχει σηµασία η σχέση µεγέθους-αποδοτικότητας για τα κίνητρα; Καµπύλες Laffer στον ΟΟΣΑ. III.5: Έχει σηµασία η σχέση µεγέθους-αποδοτικότητας για τα κίνητρα; Καµπύλες Laffer στο παγκόσµιο δείγµα. III.6: Συµπεράσµατα. ΜΕΡΟΣ Β Κεφάλαιο IV: Επιδίωξη µισθώµατος (ren seeking), ανάπτυξη και προεκλογικές πολιτικές: θεωρία και εµπειρικά στοιχεία. IV.: Εισαγωγή. IV.2: Το θεωρητικό πρότυπο. IV.2.: Περιγραφή του προτύπου. IV.2.2: Το πρόβληµα των επιχειρήσεων. IV.2.3: Το πρόβληµα των νοικυριών. IV.2.4: Ο εισοδηµατικός περιορισµός της κυβέρνησης. IV.2.5: Ανταγωνιστική αποκεντρωµένη ισορροπία. IV.2.6: Εκλογικό σύστηµα, οικονοµική πολιτική και γενική ισορροπία. IV.2.7: Ερµηνεία των αποτελεσµάτων στον πίνακα Α.

6 IV.3: Οικονοµετρική ανάλυση. IV.3.: Οικονοµετρικά πρότυπο και στοιχεία. IV.3.2: Σύγκριση µε την εµπειρική βιβλιογραφία. IV.3.3: Εµπειρική υποστήριξη για 25 χώρες του ΟΟΣΑ. IV.3.3.: εδοµένα και οικονοµετρική µεθοδολογία. IV.3.3.2: Αποτελέσµατα. IV.3.4: Εµπειρική υποστήριξη για µια οµάδα 8 χωρών. IV.3.4.: Περιγραφή των στοιχείων. IV.3.4.2: Αποτελέσµατα. IV.4: Τελικές παρατηρήσεις και επεκτάσεις. Παράρτηµα IV.Α: Το πρόβληµα της i επιχείρησης. Παράρτηµα IV.Β: Το πρόβληµα του i νοικοκυριού. Παράρτηµα IV.Γ: Αποκεντρωµένη ανταγωνιστική ισορροπία. Παράρτηµα IV. : Παράρτηµα στοιχείων. Κεφάλαιο V: Ανταγωνισµός για επιδίωξη µισθώµατος από τα δηµόσια ταµεία: Ένα διαµετρηµένο πρότυπο DSGE για την ευρωζώνη. V.: Εισαγωγή. V.2: Θεωρητικό πρότυπο. V.2.: Νοικοκυριά. V.2.2: Επιχειρήσεις. V.2.3: Εισοδηµατικός περιορισµός της κυβέρνησης. V.2.4: Εξωγενείς στοχαστικές µεταβλητές και όργανα οικονοµικής πολιτικής. V.2.5: Συνολική εξαγωγή µισθώµατος. V.2.6: Αποκεντρωµένη ανταγωνιστική ισορροπία (DCE). V.2.7: Γραµµικοποιηµένη αποκεντρωµένη ανταγωνιστική ισορροπία. V.3: Εµπειρικά αποτελέσµατα. V.3.: ιαµέτρηση και λύση για τη µακροπρόθεσµη ισορροπία για την ευρωζώνη. V.3.2: Ανάλυση ευαισθησίας της µακροχρόνιας λύσης ισορροπίας της ευρωζώνης. V.3.3: ιαµέτρηση και µακροπρόθεσµη λύση για τις επιµέρους χώρες της ευρωζώνης.

7 V.3.4: Αποτελέσµατα προσοµοίωσης για την ευρωζώνη. V.3.5: Συναρτήσεις αντίδρασης ώθησης για την ευρωζώνη. V.4: Τελικές παρατηρήσεις και πιθανές επεκτάσεις. Παράρτηµα V.A: Μακροπρόθεσµη ισορροπία (4a)-(4i). Παράρτηµα V.B: Στοιχεία για τις µεµονωµένες χώρες. Γενικά συµπεράσµατα Παράρτηµα στη διατριβή Πίνακες: Η διαµέτρηση και τα µακροπρόθεσµα αποτελέσµατα του προτύπου DSGE µε την επιδίωξη µισθώµατος για τις επιµέρους χώρες της ευρωζώνης.. Αναφορές στη βιβλιογραφία

8 Εισαγωγή και περίληψη της διατριβής Το µέγεθος του δηµόσιου τοµέα στις δυτικές οικονοµίες έχει αυξηθεί αρκετά τον τελευταίο αιώνα, ειδικά κατά τη διάρκεια της περιόδου µετα τον δεύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο. Οι κυβερνήσεις µπορούν να κάνουν πολλά χρήσιµα πράγµατα. Μπορούν να βελτιώσουν την κατανοµή των πόρων (µε την παροχή των δηµόσιων αγαθών, τη διόρθωση των εξωτερικοτήτων και την προώθηση του ανταγωνισµού), να βοηθήσουν τη λειτουργία των αγορών (µε την προστασία των δικαιωµάτων ιδιοκτησίας), να µειώσουν την ανισότητα και τις κοινωνικές τριβές (µε την ανακατανοµή του εισοδήµατος και του πλούτου) και να σταθεροποιούν την οικονοµία όταν χτυπιέται από τους κλονισµούς (µε τη χρησιµοποίηση των αυτόµατων σταθεροποιητών ή/και των ανατροφοδοτικών πολιτικών). Για να επιτύχουν αυτούς τους στόχους οι κυβερνήσεις στηρίζονται στη χρήση των οργάνων δηµοσιονοµικής και νοµισµατικής πολιτικής καθώς επίσης και στην εφαρµογή ενός εκτενούς νοµοθετικού πλαισίου που ρυθµίζει την οικονοµία. Η λογική για την κυβερνητική συµµετοχή στο οικονοµικό σύστηµα είναι ότι οι αγορές δεν είναι τέλειες ή αλλιώς αποτυγχάνουν και, κατά συνέπεια, δεν µπορούν να επιτύχουν την κοινωνικά άριστη έκβαση. Οι αγορές αποτυγχάνουν όταν υπάρχουν εξωτερικότητες, αγοραστική δύναµη, ασυµµετρική πληροφόρηση και ακαµψίες (βλ. π.χ. Akinson και Sigliz, το 98, Inman, το 987, και Mas-Collel, Whinson και Green, το 995). Η οικονοµική πολιτική απαιτείται έτσι για να διορθώσει για αυτές τις "αποτυχίες αγοράς". Αλλά η κυβερνητική συµµετοχή δεν γίνεται χωρίς κόστος, το οποίο είναι γνωστό ως "πολιτικές διαστρεβλώσεις". Γενικά, οι πολιτικές διαστρεβλώσεις προκύπτουν επειδή η κυβερνητική συµµετοχή διαστρεβλώνει τα κίνητρα των οικονοµικών φορέων (νοικοκυριά, εταιρίες και ανώτεροι κυβερνητικοί υπάλληλοι). Παραδείγµατος χάριν, η δηµοσιονοµική πολιτική µπορεί να αποθαρρύνει τα κίνητρα για εργασία ή αποταµίευση, η βέλτιστα επιλγµένη πολιτική µπορεί να στερείται αξιοπιστίας, η κυβερνητική νοµοθεσία και ο κρατικός προϋπολογισµός µπορούν περαιτέρω να διαστρεβλώνουν τα κίνητρα οδηγώντας τα άτοµα σε αντικοινωνικές δραστηριότητες (π.χ. φοροδιαφυγή, είτε τους Tanzi και Shukneh (2) για εµπειρικά στοιχεία και συζήτηση σχετικά µε την αύξηση του µεγέθους του δηµόσιου τοµέα κατά τη διάρκεια του 2 ου αιώνα. είτε επίσης το Μueller (23) για µια συζήτηση του ρόλου της κυβέρνησης στις σύγχρονες οικονοµίες.

9 επιδίωξη µισθώµατος (ren seeking) και σκιώδεις οικονοµικές δραστηριότητες - παραοικονοµία), και οι κυβέρνητικοί υπάλληλοι µπορεί να χρησιµοποιούν τη δύναµη που τους παρέχει η διακριτική ευχέρεια της θέσης τους και να αξιοποιούν τη δηµόσια πολιτική για ιδιωτικό όφελος (π.χ. διαφθορά και ren seeking). Υπάρχει εποµένως µια ανταλλαγή στη συµµετοχή της κυβέρνησης στην οικονοµία. Η κυβέρνηση επεµβαίνει για να επανορθώσει τις ατέλειες της αγοράς, αλλά ταυτόχρονα οι πολιτικές διαστρεβλώσεις προκύπτουν ως δυσάρεστη παρενέργεια αυτής της παρέµβασης. Μια θετική ανάλυση προσπαθεί να εξηγήσει αυτά τα αντιτιθέµενα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα της οικονοµικής πολιτικής και του αντίκτυπου που έχουν στις µακροοικονοµικές εκβάσεις, ενώ, από κανονιστική άποψη, το ενδιαφέρον βρίσκεται στη χρησιµοποίηση αυτής της ανταλλαγής για να καθοριστεί το "βέλτιστο" µέγεθος και ο ρόλος της κυβέρνησης. είτε π.χ. το Μueller (23, κεφάλαιο 2) για µια ισορροπηµένη θέση µεταξύ των αποτυχιών αγοράς και των πολιτικών διαστρεβλώσεων. Εάν υπάρχει µια τέτοια ανταλλαγή µεταξύ της οικονοµικής πολιτικής και της µακροοικονοµικής απόδοσης, αυτή µπορεί να µεταφραστεί σε ένα σχήµα αναστραµµένου U (µια καµπύλη Laffer). Όταν το µέγεθος του δηµόσιου τοµέα είναι σχετικά µικρό, αναµένεται ότι τα θετικά αποτελέσµατα της επανόρθωσης των αποτυχιών αγοράς είναι σηµαντικότερα, έτσι ώστε η κυβερνητική συµµετοχή είναι ευεργετική για τη µακρο-οικονοµία, παρά τις αποτυχίες που µπορεί να δηµιουργήσει η ίδια. Εντούτοις, µετά από ένα κρίσιµο σηµείο και καθώς ο δηµόσιος τοµέας γίνεται µεγαλύτερος, οι διαστρεβλώσεις που η κυβέρνηση εισάγει ξεπερνούν τη διόρθωση των αποτυχιών αγοράς, έτσι ώστε η οικονοµία θα ήταν καλύτερη µε µια µικρότερη κυβέρνηση. Αυτή η ανταλλαγή είναι ένα επαναλαµβανόµενο θέµα σε όλη αυτήν την διατριβή. Η εστίαση θα είναι στη δηµοσιονοµική πολιτική (δηλαδή στη φορολογική πολιτική και τις δαπάνες της κυβέρνησης) και την επίδρασή της στη µακροοικονοµική απόδοση. Όπως θα δούµε, τα ιδιωτικά κίνητρα είναι ένα σηµαντικό κανάλι µέσω του οποίου η δηµοσιονοµική πολιτική έχει επιπτώσεις στη µακρο-οικονοµία. Περίληψη της διατριβής Το υπόλοιπο της διατριβής οργανώνεται ως εξής. Το µέρος Α περιλαµβάνει τρία εµπειρικά κεφάλαια, Ι, ΙΙ και ΙΙΙ. Το κεφάλαιο Ι ερευνά τους εµπειρικούς καθοριστικούς παράγοντες τριών βασικών µεταβλητών: δηµοσιονοµικό µέγεθος, ιδιωτικά κίνητρα και 2

10 οικονοµική ανάπτυξη. Το ίδιο κεφάλαιο παρουσιάζει τα βασικά στοιχεία που χρησιµοποιούνται στη διατριβή, καθώς επίσης και τα κύρια συµπεράσµατα της σχετικής εµπειρικής βιβλιογραφίας. Ακόµη, παραδίδουµε εµπειρικά αποτελέσµατα για µια οµάδα 8 χωρών κατά τη διάρκεια του χρονικού διαστήµατος Αυτό µπορεί να δώσει στον αναγνώστη µια γενική εισαγωγή στον ερευνητικό τοµέα και επίσης µια χρήσιµη συγκριτική βάση για να συγκρίνει τα αποτελέσµατα στα οποία καταλήγουν τα ακόλουθα κεφάλαια. Τα κεφαλαία ΙΙ και ΙΙΙ µελετούν τη δυνατότητα να υπάρχουν καµπύλες Laffer ανάµεσα στη σχέση του κυβερνητικού µεγέθους από τη µια πλευρά, και της οικονοµικής ανάπτυξης και των ιδιωτικών κινήτρων από την άλλη. Αυτό γίνεται για µια οµάδα 23 χωρών του ΟΟΣΑ κατά τη διάρκεια του 98-2 και για µια οµάδα 52 βιοµηχανικών και αναπτυσσόµενων χωρών για την περίοδο Όπως θα δούµε, τα στοιχεία ανιχνεύουν τέτοιες καµπύλες Laffer. Επιπλέον, η ανάλυση σε αυτά τα δύο κεφάλαια δίνει ενδιαφέροντα αποτελέσµατα όσον αφορά την ταξινόµηση των χωρών σε δύο οµάδες: εκείνες όπου η δηµοσιονοµική πολιτική ασκεί θετική επίδραση στην οικονοµία και εκείνες όπου το µέγεθος του δηµόσιου τοµέα έχει αυξηθεί πάρα πολύ ώστε οι αποτυχίες πολιτικής να γίνονται επικρατούσες. Η κύρια συµβολή είναι να δειχτεί ότι είναι η κυβερνητική αποδοτικότητα/αποτελεσµατικότητα αυτή που διαµορφώνει τη σχέση µεταξύ του µεγέθους και των εκβάσεων. Το Μέρος Β (τα κεφάλαια IV και V) προσθέτουν τη θεωρία. Το κεφάλαιο IV κατασκευάζει ένα ειδάλλως τυποποιηµένο γενικό πρότυπο ισορροπίας της οικονοµικής ανάπτυξης και της βέλτιστα επιλεγµένης δηµοσιονοµικής πολιτικής, στις οποίες τα άτοµα ανταγωνίζονται το ένα µε το άλλο για πρόσθετες δηµοσιονοµικές µεταβιβάσεις και δύο πολιτικά κόµµατα ανταγωνίζονται το ένα µε το άλλο για την παραµονή στην εξουσία. Η κύρια πρόβλεψη είναι ότι οι σχετικά µεγάλοι δηµόσιοι τοµείς στις προεκλογικές περιόδους διαστρεβλώνουν τα κίνητρα µε την ώθηση των ατόµων µακρυά από την παραγωγική εργασία για ren seeking, και τη στη συνέχεια, τα διαστρεβλωµένα κίνητρα βλάπτουν την ανάπτυξη. Εξετάζουµε αυτήν την πρόβλεψη µε τη χρησιµοποίηση ενός συνόλου στοιχείων µιας οµάδας 25 χωρών του ΟΟΣΑ κατά τη διάρκεια της περιόδου , καθώς επίσης και µιας οµάδας 8 βιοµηχανικών και αναπτυσσόµενων χωρών κατά τη διάρκεια της δεκαετίας 99-2 και βρίσκουµε ότι αυτή επιβεβαιώνεται. 3

11 Στο κεφάλαιο ΙV, µια ασυντόνιστη προσπάθεια για πρόσθετες δηµοσιονοµικές εύνοιες µέσω του κρατικού προϋπολογισµού ενσωµατώνεται σε ένα δυναµικό πιθανολογικό γενικό πρότυπο ισορροπίας (DSGE). Αυτό απεικονίζει τη δηµοφιλή πεποίθηση ότι οι οµάδες συµφερόντων ανταγωνίζονται για τις προνοµιούχες µεταβιβάσεις και τη αποφυγή φόρων εις βάρος του ενδιαφέροντος του ευρέος κοινού, και έτσι η συνολική οικονοµία λιµνάζει. Το πρότυπο είναι διαµετρηµένο (alibraed) στην ευρωζώνη κατά τη διάρκεια της περιόδου Τα αποτελέσµατά µας δείχνουν ότι η επιδίωξη µισθώµατος συµβάλλει στην εξήγηση της ευρωπαϊκής εµπειρίας στη µακροοικονοµική απόδοση και τους επιχειρηµατικούς κύκλους. Λαµβάνουµε επίσης ποσοτικά στοιχεία για το µέρος των συλλεχθέντων φορολογικών εσόδων που αρπάζονται από τους αναζητητές µισθώµατος (ren seekers) για όλες τις χώρες µέλη της ΟΝΕ. Κάθε κεφάλαιο κατωτέρω θα παράσχει µια εισαγωγή στο ιδιαίτερο ζήτηµα που αντιµετωπίζει, µαζί µε µια σύντοµη αναθεώρηση της σχετικής βιβλιογραφίας. Τα συµπεράσµατα και οι προτάσεις πολιτικής συζητούνται σε κάθε κεφάλαιο χωριστά. Εντούτοις, υπάρχει επίσης ένα τελευταίο σύντοµο κεφάλαιο µε µερικά γενικά συµπεράσµατα και προτάσεις πολιτικής. 4

12 ΜΕΡΟΣ Α 5

13 Κεφάλαιο Ι Καθοριστικοί παράγοντες του δηµοσιονοµικού µεγέθους, των θεσµών και της οικονοµικής ανάπτυξης. Εισαγωγή Έχει υπάρξει ένας µεγάλος αριθµός µελετών για τους εµπειρικούς καθοριστικούς παράγοντες του ποσοστού ανάπτυξης, της δηµοσιονοµικής πολιτικής και της ποιότητας των θεσµών. Αυτή η έρευνα έχει ενταθεί την τελευταία δεκαετία, δεδοµένου ότι η νέα θεωρητική έρευνα έχει παράσχει (µερικές φορές αντιφατικές) προβλέψεις για τους παράγοντες που έχουν επιπτώσεις σε αυτές τις µεταβλητές. Συγχρόνως, νέα, πλουσιότερα σύνολα δεδοµένων έχουν γίνει διαθέσιµα για ένα µεγαλύτερο αριθµό χωρών και χρονικών περιόδων, τα οποία επιτρέπουν την εµπειρική έρευνα για τις θεωρητικές προβλέψεις και για την οικονοµική διαίσθηση. Για γενικές αναθεωρήσεις της βιβλιογραφίας στους καθοριστικούς παράγοντες της δηµοσιονοµικής πολιτικής και των θεσµών, ο ενδιαφερόµενος αναγνώστης µπορεί να δει τα βιβλία των Drazen (2, κεφάλαια 7 και ) και Μueller (23, µέρος IV). Οι Persson και Tabellini (23, κεφάλαιο 3) προσφέρουν µια γενική έρευνα για τους εµπειρικούς καθοριστικούς παράγοντες του µεγέθους του δηµόσιου τοµέα. Η πιό εκτενής εµπειρική εργασία για τις αιτίες της διαφθοράς είναι πιθανώς αυτή του Treisman (2). Οι εµπειρικοί καθοριστικοί παράγοντες της οικονοµικής ανάπτυξης µελετώνται (µεταξύ άλλων) στους Βarro (99, 997, 2), Barrro και Sala-i-Marin (24, κεφάλαιο 2), Drazen (2, κεφάλαιο ), Durlauf και Quah (999), Temple (999) και Aghion και Durlauf (25). Aυτό το κεφάλαιο παρουσιάζει τα ευρύτερα χρησιµοποιoύµενα συνόλα δεδοµένων στην εµπειρική βιβλιογραφία (αυτά θα χρησιµοποιηθούν και στα ακόλουθα κεφάλαια της διατριβής). Τα αποτελέσµατα αυτού του κεφαλαίου θα συγκριθούν µε εκείνα που αναφέρονται στη σχετική βιβλιογραφία. Ο στόχος αυτού του κεφαλαίου είναι 6

14 λοιπόν τριπλός: να παρουσιάσει την κύρια κατεύθυνση της βιβλιογραφίας, να αναθεωρήσει τα στοιχεία και τα οικονοµετρικά αποτελέσµατα που επιτυγχάνονται σε ένα πυρήνα µελετών στη βιβλιογραφία, και τελικά να προσθέσει κάτι νέο σε αυτήν την βιβλιογραφία µε τη χρησιµοποίηση των ενηµερωµένων συνόλων δεδοµένων και των διαφορετικών οικονοµετρικών τεχνικών ως έλεγχο ευρωστίας (robusness) των αποτελεσµάτων που επιτυγχάνονται σε αυτήν την βιβλιογραφία. Αλλά, το πιο σηµαντικό, η ανάλυση σε αυτό το κεφάλαιο θα χρησιµεύσει ως µια συγκριτική βάση σχετικά µε την οποία τα αποτελέσµατα που επιτυγχάνονται στα ακόλουθα κεφάλαια µπορούν να συγκριθούν. Γενικά, η εµπειρική µεθοδολογία σε αυτό το κεφάλαιο ακολουθεί τη βιβλιογραφία. Προφανώς, µερικές υποθέσεις που γίνονται ή/και οι οικονοµετρικές µέθοδοι που χρησιµοποιούνται σε αυτήν την βιβλιογραφία δεν είναι απαραίτητα πάντα κατάλληλες. Παραδείγµατος χάριν, οι περισσότερες από τις εµπειρικές µελέτες µεταχειρίζονται τα µέτρα δηµοσιονοµικής πολιτικής ως εξωγενή στις παλινδροµήσεις ανάπτυξης και θεσµών. Αυτό πολύ δύσκολα µπορεί να δικαιολογηθεί. Πραγµατικά, στα επόµενα κεφάλαια της διατριβής, η δηµοσιονοµική πολιτική θα αντιµετωπιστεί ρητά ως ενδογενής µεταβλητή. Εποµένως, η ανάλυση σε αυτό το κεφάλαιο δεν πρέπει να αντιµετωπισθεί ως µια αυτοτελής και πλήρης εµπειρική εξέταση των καθοριστικών παραγόντων του µεγέθους της κυβέρνησης, των θεσµών/κινήτρων και της οικονοµικής ανάπτυξης. 2. Καθοριστικοί παράγοντες του δηµοσιονοµικού µεγέθους της κυβέρνησης Μέτρα του δηµοσιονοµικού µεγέθους της κυβέρνησης Το πρώτο πρόβληµα για τον ερευνητή των εµπειρικών καθοριστικών παραγόντων της δηµοσιονοµικής πολιτικής είναι πώς να προσεγγίσει το µέγεθος της κυβέρνησης. Τρία γενικά µέτρα χρησιµοποιούνται συνήθως στη βιβλιογραφία: το µερίδιο της κυβερνητικής κατανάλωσης στο ΑΕΠ, οι συνολικές δαπάνες της κυβέρνησης (ως % του ΑΕΠ) και τα φορολογικά έσοδα που συλλέγονται από την κυβέρνηση (ως % του ΑΕΠ). 7

15 Η βάση δεδοµένων Penn World Tables (PWT), έκδοση 6. (Heson και λοιποί, 22), 2 µας παρέχει τη µεταβλητή "κυβερνητικό µερίδιο στο ΑΕΠ σε σταθερές τιµές", το οποίο αναφέρεται στις δαπάνες κατανάλωσης της δηµόσιας διοίκησης (αυτή η µεταβλητή θα δειχτεί ως govshare εδώ). Αυτή η µεταβλητή περιλαµβάνει τις διοικητικές δαπάνες, δαπάνες για αστυνοµία, εθνική άµυνα, υγεία, εκπαίδευση και ούτω καθ'εξής, αλλά δεν περιλαµβάνει την επενδυτική δαπάνη της κυβέρνησης, δεδοµένου ότι αυτό το στοιχείο συµπεριλαµβάνεται στους PWT στη µεταβλητή "µερίδιο επένδυσης στο ΑΕΠ σε σταθερές τιµές". 3 Η κρατική δαπάνη ως % του ΑΕΠ (που δείχνεται εδώ ως govexp) και τα φορολογικά έσοδα ως % του ΑΕΠ (που δείχνεται ως ax) µπορούν να ληφθούν από τους δείκτες παγκόσµιας ανάπτυξης (CD-ROM WDI 22), που συντάσσονται από την Παγκόσµια Τράπεζα. Αυτό το CD-ROM παρέχει πολλές οικονοµικές µεταβλητές και άλλους δείκτες ανάπτυξης που θα χρησιµοποιηθούν σε αυτήν την διατριβή. Οι συνολικές δαπάνες (govexp) είναι οι συνολικές δαπάνες που πραγµατοποιούνται από την κεντρική κυβέρνηση σε ετήσια βάση και περιλαµβάνουν τα έξοδα για επενδύσεις, για αγαθά και υπηρεσίες, για επιχορηγήσεις και µεταβιβάσεις και για πληρωµές τόκων. Η βάση δεδοµένων WDI αποσυνθέτει επίσης (για µερικές χώρες) τις συνολικές δαπάνες σε αυτές τις τέσσερις κατηγορίες. Ακολουθώντας το µεγαλύτερο µέρος της εµπειρικής βιβλιογραφίας (βλ. π.χ. τα άρθρα που αναθεωρούνται κατωτέρω), το κύριο µέτρο µας του µεγέθους της κυβέρνησης θα είναι η µεταβλητή govshare (αλλά θα εκθέσουµε επίσης αποτελέσµατα και µε τα άλλα δύο µέτρα). Πρέπει να τονιστεί ότι ένα µεγάλο µέρος δηµόσια παραχθέντων αγαθών µε εξωτερικότητες παραγωγής καταγράφεται στους εθνικούς απολογισµούς ως δηµόσια κατανάλωση: τα παραδείγµατα περιλαµβάνουν τα δηµόσια έξοδα σε τέτοια αγαθά όπως την εκπαίδευση και την υγεία (π.χ. οι µισθοί των καθηγητών και των γιατρών και τα έξοδα για εκτός κεφαλαίου αγαθά), την εθνική άµυνα, τη δηµόσια διοίκηση, την αστυνοµία και το δικαστικό σύστηµα. 2 Η βάση δεδοµένων Penn World Tables γίνεται ευρέως αποδεκτή ως η πιο αξιόπιστη βάση δεδοµένων για το ΑΕΠ και τα συστατικά του, χρησιµοποιώντας τις ισότητες τιµών και τα PPPs που λαµβάνονται από τη διεθνή σύγκριση του προγράµµατος τιµών ( ΠΣ), για να µετατρέψει τις δαπάνες εθνικού νοµίσµατος των χωρών σε µια κοινή λογιστική µονάδα, καθιστώντας κατά συνέπεια τις συγκρίσεις πραγµατικών ποσοτήτων µεταξύ των χωρών δυνατές. Για µια λεπτοµερή περιγραφή των Penn World Tables, δείτε Summers και Heson (99). 3 Αναµένεται ότι η νεώτερη έκδοση των PWT θα αποσυνθέσει την επένδυση στα ιδιωτικά και δηµόσια συστατικά της, αλλά µέχρι τώρα τα στοιχεία όσον αφορά τη δηµόσια επένδυση δεν είναι διαθέσιµα. 8

16 Καθοριστικοί παράγοντες του δηµοσιονοµικού µεγέθους στις εµπειρικές αναλύσεις Σε αυτό το τµήµα, παρουσιάζουµε τα αποτελέσµατα που λαµβάνονται παλινδροµώντας κάθε ένα από τα ανωτέρω τρία µέτρα του µεγέθους του δηµόσιου τοµέα σε µερικούς πιθανούς καθοριστικούς παράγοντες που έχουν προταθεί από τη θεωρητική και εµπειρική βιβλιογραφία. Τα στοιχεία έχουν συγκεντρωθεί για 8 χώρες, για το χρονικό διάστηµα Η ανάλυση µπορεί να πραγµατοποιηθεί σε διαστρωµατική βάση, όπου παίρνουµε το µέσο όρο για κάθε χώρα και για κάθε µεταβλητή κατά τη διάρκεια ολόκληρου του χρονικού διαστήµατος, ή σε συνδυασµό διαστρωµατικών και διαχρονικών στοιχείων (panel daa), όπου η περίοδος των είκοσι ετών χωρίζεται σε τέσσερις πενταετείς υποπεριόδους 4, και οι µεταβλητές υπολογίζονται σε µέσους όρους κατά τη διάρκεια κάθε υποπεριόδου. Εδώ, η τελευταία προσέγγιση προτιµάται για δύο λόγους. Κατ' αρχάς, τα πλεονεκτήµατα των panel daa σε σχέση µε τα καθαρά διαστρωµατικά στοιχεία είναι ευρέως γνωστά, ειδικά στις δυνατότητες που επιτρέπουν για τον έλεγχο της απαρατήρητης ετερογένειας. εύτερον, τα στοιχεία είναι διαθέσιµα για µερικές από τις χώρες µόνο για µια υποπερίοδο των είκοσι ετών. Παραδείγµατος χάριν, για µερικές ανατολικο-ευρωπαϊκές µεταβατικές οικονοµίες τα στοιχεία είναι διαθέσιµα µόνο µετά από το 99. εν είναι σωστό, εποµένως, να συγκρίνει κανείς τη µέση αξία µιας µεταβλητής κατά τη διάρκεια µιας περιόδου είκοσι ετών για µια δεδοµένη χώρα µε τη µέση αξία µιας περιόδου δέκα έτών για µια άλλη, όπως γίνεται σε µια διαστρωµατική ανάλυση. Ως πιθανούς καθοριστικούς παράγοντες του µεγέθους της κυβέρνησης εστιάζουµε σε τέσσερις µεταβλητές. Κατ' αρχάς, χρησιµοποιούµε το λογάριθµο του αρχικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ (που δείχνεται ως αρχικό ΑΕΠ)) της κάθε περιόδου, σύµφωνα τις προβλέψεις του νόµου Wagner, ο οποίος δηλώνει ότι οι δηµόσιες υπηρεσίες είναι ένα κανονικό αγαθό και έτσι µια αύξηση στο εισόδηµα πρέπει να οδηγήσει σε µια αύξηση στα δηµόσια έξοδα. Για να λάβουµε αυτήν την µεταβλητή χρησιµοποιούµε το ΑΕΠ κατά κεφαλήν σε σταθερές τιµές από το PWT. Το PWT µας παρέχει επίσης το ποσό των εισαγωγών συν τις εξαγωγές (σε σταθερές τιµές) ως προς το ΑΕΠ (σε σταθερές τιµές), που χρησιµοποιούµε ως µέτρο του βαθµού ανοίγµατος (openness) µιας 4 Φαίνεται να υπάρχει µια συναίνεση στη βιβλιογραφία στη χρήση περιόδων των πέντε ή δέκα ετών, ως συµβιβασµός µεταξύ της ανάγκης για περισσότερες παρατηρήσεις από τη µια πλευρά, και της ανάγκης για µακροπρόθεσµες παρατηρήσεις (έτσι ώστε οι διακυµάνσεις λόγω των επιχειρηµατικών κύκλων να εξοµαλύνονται) από την άλλη (βλ. π.χ. Folser και Henrekson, το 2). 9

17 οικονοµίας, υπολογισµένο κατά µέσο όρο κατά τη διάρκεια της πενταετούς περιόδου. Όπως προτείνεται από το Rodrik (998), οι ανοικτότερες οικονοµίες αναµένονται να έχουν ένα µεγαλύτερο δηµόσιο τοµέα, επειδή έτσι αυξάνεται η έκθεση της οικονοµίας στο διεθνή κίνδυνο, ώστε περισσότερα δηµόσια έξοδα θα απαιτηθούν για να παρέχουν ασφάλεια ενάντια στις διακυµάνσεις των τιµών εισαγωγών και εξαγωγής και άλλων εξωτερικών κλονισµών. Επιπλέον, σύµφωνα µε περισσότερο κυνικές απόψεις, οι οµάδες συµφερόντων που βλάπτονται από την ελευθεροποίηση των συναλλαγών µπορούν να ασκήσουν πίεση για να αντισταθµίσει η δηµοσιονοµική πολιτική την εισοδηµατική απώλειά τους (βλ. Tanzi, το 998). Επιπλέον, περιλαµβάνουµε έναν δείκτη δηµοκρατίας, µε τη χρησιµοποίηση του γνωστού στη βιβλιογραφία δείκτη Gasil, ο οποίος έχει αναπτυχθεί από το Freedom House 5. Η µεταβλητή υπολογίζεται πάλι σε µέσους όρους κατά τη διάρκεια της πενταετούς περιόδου. Η δηµοκρατία (ή η πολιτική ελευθερία) µπορεί να έχει δύο αντιτιθέµενα αποτελέσµατα στο δηµοσιονοµικό µέγεθος της κυβέρνησης (βλ. Drazen, το 2, κεφάλαιο ). Πρώτα, µπορεί να υπονοήσει ότι η πίεση για την ανακατανοµή από τις οµάδες χαµηλότερου εισοδήµατος µπορεί να είναι αποτελεσµατικότερη, και αυτό θα οδηγούσε σε µια αύξηση στον ανακατανεµητικό ρόλο της κυβέρνησης. Αυτή η άποψη τονίζει το γεγονός ότι οι δηµοκρατικές κυβερνήσεις είναι πιό ευαίσθητες στις απαιτήσεις των ψηφοφόρων από τις µορφές διακυβέρνησης που συνεπάγονται περισσότερη συγκέντρωση της δύναµης (µια δικτατορία στο άκρο). Από την άλλη, όµως, είναι πολύ πιθανό ότι οι µη-δηµοκρατικές κυβερνήσεις είναι στην πραγµατικότητα πιό αδύνατες στις δραστηριότητες πίεσης των ισχυρών οµάδων συµφερόντων, καθώς η διαφάνεια και η υπευθυνότητα αυξάνονται µε την πολιτική ελευθερία. Η δηµοκρατία τότε πρέπει να συνδέεται µε µια µείωση των εξόδων του δηµόσιου τοµέα που προκαλούν τα διάφορα λόµπι ευνοιών. Μια µεταβλητή που αναµένεται να ασκήσει θετική επίδραση στο µέγεθος της κυβέρνησης είναι η αναλογία εξάρτησης ηλικίας (age dependeny raio, διαθέσιµη από το WDI), που υπολογίζεται κατά µέσο όρο κατά τη διάρκεια της πενταετούς περιόδου. Οι δυσµενείς δηµογραφικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών στο βιοµηχανοποιηµένο 5 Περισσότερες πληροφορίες είναι διαθέσιµες στο

18 κόσµο υπονοούν ότι υπάρχει ένα µεγαλύτερο µερίδιο ηλικιωµένων στο γενικό πληθυσµό και αυτό οδηγεί σε µια αυξανόµενη ζήτηση για δηµόσια έξοδα στους τοµείς της κοινωνικής πολιτικής και της ασφάλειας. Ψευδοµεταβλητές (dummies) για προεκλογικές περιόδους έχουν χρησιµοποιηθεί επίσης για να εξετάσουν για τα αποτελέσµατα των πολιτικών κύκλων στο µέγεθος των κυβερνητικών δαπανών (οι Alesina και λοιποί, 997, παρουσιάζουν µια εκτενή εµπειρική µελέτη). Εντούτοις, συµπεριλαµβάνοντας αυτές τις µεταβλητές στην παρούσα ανάλυση θα περιόριζε το δείγµα µας πάρα πολύ. Αυτές οι δοκιµές γίνονται συνήθως για µια µικρότερη οµάδα χωρών. Παραδείγµατος χάριν, οι Alesina και λοιποί εστιάζουν στις χώρες του ΟΟΣΑ. Στα επόµενα κεφάλαια της διατριβής, όταν µελετάµε τις χώρες του ΟΟΣΑ, τα εκλογικά µέτρα αβεβαιότητας θα χρησιµοποιηθούν ως πιθανοί καθοριστικοί παράγοντες του µεγέθους του δηµόσιου τοµέα. Άλλες µεταβλητές που έχουν χρησιµοποιηθεί ως ανεξάρτητες µεταβλητές στις παλινδροµήσεις δηµοσιονοµικής πολιτικής περιλαµβάνουν µεταβλητές που προσεγγίζουν την αφθονία των πόρων και την εισοδηµατική ανισότητα. Οι φυσικοί πόροι αναµένεται να αυξήσουν τα πιθανά εισοδήµατα για την κυβέρνηση, επιτρέποντάς της έτσι να χρηµατοδοτήσει περισσότερες δαπάνες (βλ. Persson και Tabellini, το 23, σελ. 43). Η εισοδηµατική ανισότητα. αναµένεται να αυξήσει τις πιέσεις για ανακατανοµή (βλ. Melzer και Rihard, το 98, Persson και Tabellini, το 994, και Alesina και Rodrik, το 994) και ως εκ τούτου τα δηµόσια έξοδα στις σχετικές περιοχές. Η προσπάθεια να ενσωµατωθούν οι µεταβλητές αυτές στην ανάλυσή µας θα περιόριζε σοβαρά το δείγµα µας. Γενικά, υπάρχει µια προφανής ανταλλαγή µεταξύ πόσων πιθανών καθοριστικών παραγόντων θέλει να µελετήσει κανείς και πόσο "σφαιρική" ή παγκόσµια σύγκριση θέλει να κάνει. εδοµένου ότι ο στόχος αυτής της εργασίας δεν είναι να εξεταστεί κάθε πιθανός παράγοντας που µπορεί να έχει επιπτώσεις στο µέγεθος της κυβέρνησης, προτιµάµε να αφήσουµε έξω ορισµένες µεταβλητές ελέγχου που δεν αποτελούν την αρχική εστίαση αυτής της διατριβής, για να διατηρήσουµε τη "διεθνή" προοπτική της ανάλυσης. Εν πάση περιπτώσει, πρέπει να σηµειώσουµε εδώ ότι η επίδραση τέτοιων πρόσθετων µεταβλητών, σε µεγάλο βαθµό, ελέγχεται ήδη στην ανάλυσή µας µε την εισαγωγή ψευδοµεταβλητών (dummies) για κάθε χώρα στην οικονοµετρική µεθοδολογία µας (εκτιµητές σταθερών αποτελεσµάτων - fixed effes, βλέπε κατωτέρω).

19 Εµπειρική µεθοδολογία και αποτελέσµατα Έχουµε συλλέξει στοιχεία για 8 χώρες κατά τη διάρκεια των τεσσάρων πενταετών περιόδων που αποτελούν την περίοδο του Εντούτοις, λείπουν παρατηρήσεις για µερικές περιόδους και ορισµένες χώρες, οπότε καταλήγουµε σε ένα (µέγιστο) αριθµό 47 παρατηρήσεων. Προκειµένου να ελέγξουµε για την απαρατήρητη ετερογένεια, εκµεταλλευόµαστε τη φύση του συνόλου δεδοµένων που έχουµε (panel daa) και περιλαµβάνουµε µία ψευδοµεταβλητή (dummy) για κάθε χώρα. Αυτό υπονοεί ότι εξετάζουµε µεταβολές µέσα στις χωρες, κατά τη διάρκεια του χρόνου. υστυχώς, σηµαντικές πηγές µεταβολών αγνοούνται µε τον περιορισµό της ανάλυσης στη διαχρονική διάσταση των στοιχείων. Περισσότερη αποτελεσµατικότητα θα µπορούσε να επιτευχθεί εάν οι µεταβολές ανάµεσα στις χώρες χρησιµοποιούταν επίσης σε µια τεχνική εκτίµησης τυχαίων αποτελεσµάτων (random effes). Εντούτοις, σε αυτήν την περίπτωση, τα συγκεκριµένα (σταθερά) ανά χώρα αποτελέσµατα επισυνάπτονται στο διαταρακτικό όρο, έτσι ώστε κάποιος πρέπει να ελέγξει επαρκώς για εκείνα τα χαρακτηριστικά των χωρών που θα µπορούσαν να συσχετιστούν µε τις εξαρτηµένες µεταβλητές. Μόνο τότε οι εκτιµητές τυχαίων αποτελεσµάτων µπορούν να παραγάγουν συνεπείς και αποτελεσµατικές εκτιµήσεις. Η συνέπεια των εκτιµητών τυχαίων αποτελεσµάτων εξετάζεται συνήθως χρησιµοποιώντας τις δοκιµές (ess) τύπου Hausman (978). 6 Για τις παλινδροµήσεις σε αυτό το τµήµα, όλα τα ess Hausman προκρίνουν τους εκτιµητές σταθερών αποτελεσµάτων (fixed effes). Η στήλη () του πίνακα εκθέτει τα αποτελέσµατα µιας παλινδρόµησης του govshare στους τέσσερις καθοριστικούς παράγοντες που αναφέρθηκαν ανωτέρω. Η µόνη στατιστικά σηµαντική µεταβλητή είναι η αναλογία εξάρτησης ηλικίας, η οποία έχει το αναµενόµενο πρόσηµο: όταν το µερίδιο του εξαρτώµενου πληθυσµού ανέρχεται σε µια χώρα από µια περίοδο σε άλλη, το µερίδιο της κυβερνητικής κατανάλωσης στο ΑΕΠ αυξάνεται επίσης. Όταν µια χώρα γίνεται πλουσιότερη, το µέγεθος της κυβέρνησης αυξάνεται, σύµφωνα µε το νόµο Wagner, αλλά αυτή η επίδραση δεν είναι σηµαντική. Οι αλλαγές στην πολιτική ελευθερία δεν προκαλούν στατιστικά σηµαντικές αλλαγές στο µέγεθος της κυβέρνησης και, τελος, οι ανοικτότερες οικονοµίες συσχετίζετονται µερικώς 6 Σε αυτήν την δοκιµή, κάτω από την υπόθεση µηδέν, οι εκτιµητές και σταθερών και τυχαίων αποτελεσµάτων είναι συνεπείς και ο εκτιµητής τυχαίων αποτελεσµάτων είναι επίπλέον αποτελεσµατικός, έτσι ώστε ο εκτιµητής τυχαίων αποτελεσµάτων προτιµάται. Κάτω από την εναλλακτική υπόθεση, εντούτοις, µόνο ο εκτιµητής σταθερών αποτελεσµάτων είναι συνεπής και ως εκ τούτου προτιµάται. 2

20 αρνητικά (αλλά ασήµαντα) µε το µέγεθος της κυβέρνησης, όταν αυτό προσεγγίζεται από τη µεταβλητή PWT. Έπειτα, πηγαίνουµε στη στήλη (2), όπου η govexp είναι η εξαρτώµενη µεταβλητή. Υπάρχουν δύο αλλαγές σε αυτήν την παλινδρόµηση. Κατ' αρχάς, το αρχικό ΑΕΠ γίνεται στατιστικά σηµαντικό και δεύτερον, η µεταβλητή openness έχει ένα στατιστικά σηµαντικό αρνητικό πρόσηµο. O Rodrik (998), χρησιµοποιώντας ένα διαφορετικό δείγµα βρίσκει µια θετική επίδραση της µεταβλητής openness. Φαίνεται, εποµένως, ότι τα αποτελέσµατα του Rodrik δεν είναι ανεπηρέαστα από τα διαφορετικά χρονικά διαστήµατα και τις οικονοµετρικές τεχνικές. Οι Persson και Tabellini (το 23, κεφάλαιο 3) εξετάζουν επίσης τους εµπειρικούς καθοριστικούς παράγοντες των κρατικών δαπανών χρησιµοποιώντας την ίδια οικονοµετρική µέθοδο. Έχουν στοιχεία για µια οµάδα 6 χωρών που παρατηρούνται ετησίως κατά τη διάρκεια του χρονικού διαστήµατος Χρησιµοποιώντας ουσιαστικά τους ίδιους τέσσερις τύπους καθοριστικών παραγόντων (αν και µία διαφορετική µεταβλητή για την πολιτική ελευθερία), αυτό το ετήσιο δείγµα δίνει τα ίδια αποτελέσµατα για τα δηµογραφικά και εισοδηµατικά αποτελέσµατα. Η δηµοκρατία βρίσκεται στο δείγµα τους να µειώνει στατιστικά σηµαντικά τις κρατικές δαπάνες, αλλά η σηµαντική διαφορά είναι η επίδραση της µεταβλητής openness, η οποία, στους Persson και Tabellini βρίσκεται να είναι θετική και σηµαντική. Αυτό µπορεί να οφείλεται στο ότι οι µέσοι όροι πενταετιών που χρησιµοποιούµε εδώ εξοµαλύνουν ουσιαστικά οποιαδήποτε θετική επίδραση της openness στα δηµόσια έξοδα, αλλά είναι πιθανότερο ότι οι διαφορετικές χώρες που περιλαµβάνονται σε κάθε περίπτωση και ειδικά τα διαφορετικά χρονικά διαστήµατα να εξηγούν τη διαφορά. Η µεταβλητή ax χρησιµοποιείται ως µέτρο του µεγέθους της κυβέρνησης στη στήλη (3). Η πιό σηµαντική αλλαγή όταν χρησιµοποιείται αυτή η µεταβλητή είναι ότι η επίδραση της αναλογίας εξάρτησης ηλικίας δεν είναι στατιστικά σηµαντική. Αυτό το αποτέλεσµα µπορεί να υπονοήσει ότι οι χώρες που έχουν ένα γηράσκοντα πληθυσµό και που πρέπει έτσι να αυξήσουν τις δαπάνες τους για την κοινωνική ασφάλιση, δεν το έχουν κάνει µε την ταυτόχρονη αύξηση των φορολογικών εσόδων, αλλά αυξανοντας το δανεισµό. Πράγµατι, όπως µπορεί να φανεί στη στήλη 4 του ίδιου πίνακα, η αναλογία εξάρτησης ηλικίας συσχετίζεται στατιστικά σηµαντικά και θετικά µε ένα µέτρο των 3

21 ελλειµµάτων, που κατασκευάσαµε µε την αφαίρεση των φορολογικών εσόδων από τη συνολική κρατική δαπάνη 7. Στην πραγµατικότητα, αυτό που κρύβεται πίσω από αυτά τα αποτελέσµατα είναι ότι στην περίοδο αυτή οι κυβερνήσεις δεν ανταποκρίθηκαν στη δηµογραφική αλλαγή µε την αλλαγή της πολιτικής τους, δηλ. αυξάνοντας τα φορολογικά έσοδα, ή µε την εισαγωγή µιας δοµικής µεταρρύθµισης στην οικονοµία, η οποία θα µείωνε την εξάρτηση του γηράσκοντος πληθυσµού από το κράτος, π.χ. µια µεταρρύθµιση του συνταξιοδοτικού συστήµατος. Αντ' αυτού, επέλεξαν να µεταφέρουν το φορτίο στις µελλοντικές γενεές µε την αύξηση της χρέωσης της οικονοµίας (πράγµατι, ένα µεγάλο και αυξανόµενο µέρος των δηµόσιων εξόδων για τις χώρες του ΟΟΣΑ κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '8 και της δεκαετίας του '9 είναι πληρωµές για τοκοχρεωλύσια, βλέπε Tanzi και Shukneh, το 2). ύο εξηγήσεις µπορούν να παρασχεθούν για αυτό. Κατ' αρχάς, οι κυβερνήσεις θεώρησαν αρχικά τις δηµογραφικές εξελίξεις ως παροδικό κλονισµό, τον οποίο επέλεξαν να εξοµαλύνουν µε την αύξηση του χρέους. Οι προσπάθειες των τελευταίων ετών να µεταρρυθµιστεί το συνταξιοδοτικό σύστηµα µπορούν να ερµηνευθούν ως ένδειξη ότι η "βέλτιστη" πολιτική έχει επανεξεταστεί. Εναλλακτικά (ή ίσως συγχρόνως) µπορεί να υποστηριχτεί ότι οι κυβερνήσεις δεν προσπάθησαν να προκαλέσουν µια τέτοια µεταρρύθµιση λόγω του πολιτικού κόστους που θα επέφερε. Ένας "πόλεµος φθοράς" µεταξύ των πολιτικών κοµµάτων (βλ. Alesina και Drazen, το 99) οδήγησε σε πολύτιµο χρόνο να έχει χαθεί. 3. Καθοριστικοί παράγοντες των θεσµών Ο δείκτης ICRG ως µέτρο των θεσµών εν υπάρχει προφανώς κανένα ακριβές ποσοτικό µέτρο των θεσµών ή των κινήτρων 8. Πρέπει να στηριχθούµε αντ' αυτού σε προσεγγιστικές µεταβλητές συνήθως υπό µορφή 7 Σηµειώστε ότι η µεταβλητή ελλείµµατα, όπως χρησιµοποιείται εδώ, δεν είναι η ίδια µε τα στοιχεία πλεονάσµατος του προϋπολογισµού, όπως συνήθως αυτά καταγράφονται στους εθνικούς λογαριασµούς. Τα τελευταία περιλαµβάνουν επίσης εισόδηµα εκτός φόρων (αυτό µπορεί να είναι σηµαντικό για τις χώρες παραγωγούς πετρελαίου) και τις εισοδηµατικές ενισχύσειςς από στο εξωτερικό στην κατηγορία των εσόδων. Τέτοια στοιχεία όµως δεν είναι διαθέσιµα για πολλές χώρες. 8 Όπως εξηγείται στο κεφάλαιο ΙΙΙ κατωτέρω, χρησιµοποιούµε τις ονοµασίες θεσµοί και κίνητρα εναλλακτικά. Το ίδιο κεφάλαιο επίσης εξηγεί ότι, αν και διαφορετικοί συγγραφείς χρησιµοποιούν διαφορετικές ονοµασίες, εννούν ουσιαστικά το ίδιο πράγµα και χρησιµοποιούν συνήθως τις ίδιες µεταβλητές στις εµπειρικές µελέτες τους (βλ. κατωτέρω για περαιτέρω λεπτοµέρειες). 4

22 υποκειµενικών δεικτών αντιλήψεων της ποιότητας των θεσµών. Μια πολύ συχνά χρησιµοποιούµενη ως τέτοια µεταβλητή είναι ο δείκτης ICRG, όπως προτάθηκε από τους Knak και Keefer (995) και στη συνέχεια χρησιµοποιήθηκε σε πολλές σηµαντικές µελέτες (βλ. ειδικά Βarro, το 997, Βarro και Sala-i-Marin, το 24, Hall και Jones, το 999, Mauro, το 998, Persson, Tabellini και Trebbi, το 23, και Rodrik, το 999). Ο δείκτης ICRG λαµβάνεται από το σύνολο δεδοµένων IRIS (έκδοση IRIS-3, βλέπε ounrydaa.om). Αυτό το σύνολο δεδοµένων περιέχει ετήσιες τιµές για τους δείκτες της ποιότητας της διακυβέρνησης, της διαφθοράς και της παραβίασης των δικαιωµάτων ιδιοκτησίας κατά τη διάρκεια της περιόδου , όπως κατασκευάζεται από τον Sephen Knak και το κέντρο IRIS, στο πανεπιστήµιο Maryland, από τα µηνιαία στοιχεία ICRG που παρέχονται από την εταιρία Poliial Risk Servies (PRS). Υπάρχουν πέντε υποκειµενικοί δείκτες διαθέσιµοι από το σύνολο δεδοµένων IRIS: "διαφθορά στην κυβέρνηση", "κράτος δικαίου", "κίνδυνος αποκήρυξης των συµβολαίων από την κυβέρνηση", "κίνδυνος απαλλοτρίωσης" και "ποιότητα της γραφειοκρατίας". Ακολουθούµε τη βιβλιογραφία στη κατασκευή ενός συνολικού µέτρου για την ποιότητα των θεσµών, αθροίζοντας αυτούς τους 5 διαφορετικούς δείκτες, όπου υψηλότερα αποτελέσµατα δείχνουν καλύτερους θεσµούς. Σηµειώστε ότι από αυτούς τους δείκτες, οι "διαφθορά στην κυβέρνηση", "κράτος δικαίου", και "ποιότητα της γραφειοκρατίας" παίρνουν τιµές από έως 6, ενώ οι "κίνδυνος αποκήρυξης των συµβολαίων από την κυβέρνηση " και "κίνδυνος απαλλοτρίωσης" παίρνουν τιµές από έως µε τις υψηλότερες τιµές να δείχνουν καλύτερες εκτιµήσεις, δηλ. λιγότερη διαφθορά και λιγότερο κίνδυνο. Το συνολικό µέτρο της ποιότητας των θεσµών κατασκευάζεται από αυτές τις µεταβλητές σε µια κλίµακα 5 σηµείων µε τη µετατροπή των "διαφθορά στην κυβέρνηση", "κράτος δικαίου", και " ποιότητα της γραφειοκρατίας" σε µια κλίµακα σηµείων και µετά αθροίζοντάς τες µε τους άλλους δύο δείκτες (βλ. επίσης Keefer και Knak, το 22). Ένα πλεονέκτηµα του ICRG είναι η χρονική διάστασή του, η οποία είναι ιδιαίτερα χρήσιµη στις αναλύσεις panel daa. Η διάρκειά του, , µας περιορίζει στην αναζήτηση στοιχείων για τις άλλες µεταβλητές για τις τέσσερις περιόδους , , και

23 Εναλλακτικά µέτρα των θεσµών Ένα εναλλακτικό δηµοφιλές µέτρο της διαφθοράς είναι ο δείκτης αντιλήψεων διαφθοράς (Corrupion Perepions Index - CPI). Ο δείκτης CPI, που αναπτύσσεται από τη διεθνή, µη κυβερνητική οργάνωση Transpareny Inernaional, εστιάζει στην έκταση της διαφθοράς στην κυβέρνηση. Μετρά τις αντιλήψεις για την έκταση της διαφθοράς, όπως εκτιµώνται από τους επιχειρηµατίες, τους αναλυτές κινδύνου και το ευρύ κοινό 9. Υπολογίζεται ως ο απλός µέσος όρος του αποτελέσµατος µιας δεδοµένης χώρας σε ένα δεδοµένο έτος, βασισµένος σε διαφορετικές έρευνες που αξιολογούν την απόδοση της χώρας. Τα ετήσια αποτελέσµατα περιλαµβάνουν έτσι τις πληροφορίες από πολλές πηγές. Αυτός ο δείκτης έχει χρησιµοποιηθεί σε εµπειρική εργασία από τους Paldam (22), Persson και λοιποί (23) και Treisman (2), µεταξύ άλλων. Προτιµάµε να χρησιµοποιήσουµε σε αυτήν την µελέτη το δείκτη ICRG ως µέτρο του ren seeking, επειδή έχει µια αρκετά µακριά χρονική διάσταση και είναι ένα γενικότερο µέτρο του ren seeking σε µια χώρα από τη γραφειοκρατική διαφθορά. Πρέπει να σηµειωθεί εντούτοις, ότι οι δείκτες CPI και ICRG συσχετίζονται ιδιαίτερα (βλ. Treisman, p.4 και Persson, Tabellini και Trebbi, το 23, σελ. 967). Ένα άλλο µέτρο των θεσµών παρέχεται από το Kaufmann και λοιποί (23) σύνολο δεδοµένων στη διακυβέρνηση. Αυτό το σύνολο δεδοµένων περιέχει έξι δείκτες για την ποιότητα της διακυβέρνησης, οι οποίοι είναι βασισµένοι σε διαφορετικές έρευνες που αξιολογούν την απόδοση µιας χώρας στις σχετικές περιοχές "διακυβέρνησης". Οι Kaufmann και λοιποί (23) συνδυάζουν τα παρατηρηθέντα αποτελέσµατα των ερευνών. Μια από τις µεταβλητές, επονοµαζόµενη "κράτος δικαίου", είναι ένα µέτρο του πόσο καλά τα δικαιώµατα ιδιοκτησίας προστατεύονται. Αυτό το σύνολο δεδοµένων δεν έχει µια ικανοποιητική χρονική διάσταση (υπάρχουν παρατηρήσεις για το 996, το 998, το 2 και το 22). Εποµένως, δεν µπορεί να χρησιµοποιηθεί για ανάλυση panel daa. Εντούτοις, αυτό το σύνολο δεδοµένων θα χρησιµοποιηθεί σε µια διαστρωµατική ανάλυση για τη δεκαετία του '9 σε ένα επόµενο κεφάλαιο της διατριβής. Αυτό το σύνολο δεδοµένων έχει χρησιµοποιηθεί από τους Persson και Tabellini (23) και τους Persson και λοιποί (23). 9 Για µια πλήρη τεκµηρίωση του δείκτη CPI βλέπε Ο ICRG είναι η µόνη διαθέσιµη µεταβλητή δραστηριoτήτων εξαγωγής µισθώµατος που έχει αρκετά µεγάλη χρονική διάρκεια ώστε να επιτρέπει ανάλυση panel daa, βλέπε Persson και Tabellini (23, p.58). Αυτό είναι διαθέσιµο 6

24 Πιθανοί καθοριστικοί παράγοντες των θεσµών: ηµοκρατία, εισόδηµα, εκπαίδευση και άνοιγµα στις διεθνείς αγορές Τα ανωτέρω είναι διαφορετικά µέτρα των θεσµών ή των κινήτρων. Αλλά ποιοι είναι οι καθοριστικοί παράγοντές τους; Ένας παράγοντας που θεωρείται συνήθως ότι έχει επιπτώσεις στην ποιότητα των θεσµών είναι η δηµοκρατία. Όπως υποστηρίχθηκε πριν, η δηµοκρατία αυξάνει τη διαφάνεια και έτσι η διαφθορά µειώνεται. Θα χρησιµοποιήσουµε πάλι το δείκτη Gasil ως µέτρο για τη δηµοκρατία. Ο Treisman (2) διαπιστώνει ότι το "τρέχον" επίπεδο δηµοκρατίας, όπως µετριέται από το δείκτη Gasil, δεν είναι στατιστικά σηµαντικό στην εξήγηση της διαφθοράς, αλλά µια ψευδοµεταβλητή που δείχνει εάν µια χώρα είναι συνεχώς µια δηµοκρατία από το 95 είναι. Ο Paldam (22) διαπιστώνει ότι η σηµαντικότερη µεταβλητή που εξηγεί τον προσδιορισµό της διαφθοράς σε ένα εµπειρικό πρότυπο που περιλαµβάνει διάφορες οικονοµικές και πολιτιστικές µεταβλητές είναι το αρχικό επίπεδο του ΑΕΠ. Ο Treisman (2) επιβεβαιώνει αυτό το αποτέλεσµα. Οι αναπτυγµένες χώρες αναµένονται να έχουν καλύτερη προστασία των δικαιωµάτων ιδιοκτησίας, επειδή, εάν η ποιότητα των θεσµών είναι ένα κανονικό αγαθό, η απαίτηση για καλύτερο θεσµικό πλαίσο αυξάνει µε το επίπεδο εισοδήµατος 2. Επιπλέον, οι Grossman και Mendoza (23) παρουσιάζουν µια θεωρητική αιτιολόγηση της πεποίθησης ότι, στις καταστάσεις έλλειψης πόρων, οι προσπάθειες απαλλοτρίωσεις περιουσίας άλλων µελών του κοινωνικού συνόλου θα ενταθούν. Κάτω από (την ακραία) ένδεια, η επιβίωση γίνεται κρίσιµη. Εάν η κατανάλωση, που αυξάνει την πιθανότητα της επιβίωσης, µπορεί να επιτευχθεί µέσω των προσπαθειών απαλλοτρίωσης, αυτές γίνονται η κυρίαρχη στρατηγική. Στις φτωχές χώρες η συνεργασία γίνεται δυσκολότερη. Για αυτούς τους λόγους, περιλαµβάνουµε το αρχικό ΑΕΠ στις παλινδροµήσεις µας. Το άνοιγµα στις διεθνείς αγορές µπορεί να έχει διφορούµενα αποτελέσµατα στην επιδίωξη µισθώµατος (βλ. Tanzi, το 998). Από τη µία πλευρά, αναµένεται να µειώσει την επιδίωξη µισθώµατος, επειδή αφαιρεί πολλούς ελέγχους που δηµιουργούν τη δυνατότητα για τα µονοπωλιακά µισθώµατα (π.χ. ποσοστώσεις εισαγωγών, δασµολόγια, 2 Ο Gradsein (24) παρουσιάζει ένα θεωρητικό πρότυπο όπου υπάρχει µια διπλή σχέση ανατροφοδότησης µεταξύ της οικονοµικής ανάπτυξης και της επιβολής των δικαιωµάτων ιδιοκτησίας: οι χώρες υψηλότερου εισοδήµατος είναι πιθανό να προστατεύσουν αποτελεσµατικότερα τα δικαιώµατα ιδιοκτησίας από τις φτωχές οικονοµίες, ενώ, αφ' ετέρου, η προστασία ενάντια στην επιδίωξη µισθώµατος ενισχύει την οικονοµική επίδοση, όπως µετριέται από µια αύξηση στο επίπεδο εισοδήµατος. 7

25 κ.λπ.). Από την άλλη, µπορεί απλά να οδηγήσει σε µια ανακατανοµή της διαφθοράς, καθώς άλλες οµάδες συµφερόντων µπορούν να γίνουν ισχυρότερες, ή περισσότερο απειλούµενες από τις νέες εξελίξεις και να προσπαθήσουν να εκµεταλλευθούν τη νέα κατάσταση προς όφελός τους. Ο Treisman (2), χρησιµοποιώντας τις εισαγωγές ως προς το ΑΕΠ ως µέτρο της έκθεσης στο εµπόριο, βρίσκει ότι οι ανοικτότερες οικονοµίες συσχετίζονται αντίστροφα µε τη διαφθορά, αν και αυτό το αποτέλεσµα δεν είναι πάντα στατιστικά σηµαντικό. Ένας σηµαντικός παράγοντας στην ενίσχυση της καλής κοινωνικής συµπεριφοράς είναι η εκπαίδευση, επειδή µπορεί να διδάξει στα άτοµα τα οφέλη της συνεργασίας. Σαν µέτρο της εκπαίδευσης χρησιµοποιούµε το αρχικό (ή την παρατήρηση πιό κοντά στην αρχή της περιόδου) ποσοστό εγγραφής στη δευτεροβάθµια εκπαίδευση (enrolmen), που λαµβάνεται από το WDI. Το πιό λεπτοµερές και αξιόπιστο σύνολο δεδοµένων για τις µεταβλητές εκπαίδευσης και ανθρώπινου δυναµικού είναι πιθανώς το σύνολο δεδοµένων των Barro και Lee (993, 2). Προτιµάµε εδώ τη µεταβλητή enrolmen επειδή είναι διαθέσιµη για περισσότερες χώρες και χρονικά διαστήµατα. Εντούτοις, στα επόµενα κεφάλαια της διατριβής θα χρησιµοποιήσουµε επίσης το σύνολο δεδοµένων των Barro και Lee. Πιθανοί καθοριστικοί παράγοντες των θεσµών: Ο ρόλος της κυβέρνησης Μια κυρίαρχη άποψη µεταξύ των οικονοµολόγων είναι ότι ένας σηµαντικός καθοριστικός παράγοντας της ποιότητας των θεσµών ή των κινήτρων είναι το µέγεθος και ο ρόλος της κυβέρνησης. Οι µεγάλες κυβερνήσεις µπορούν να δηµιουργήσουν τις ευκαιρίες για την επιδίωξη µισθώµατος και να ωθήσουν τα άτοµα στη φορολογική διαφυγή, τη διαφθορά, την παραοικονοµία, κ.λπ.. Σαν µέτρο για την έκταση του κυβερνητικού παρεµβατισµού στην οικονοµία, η εµπειρική βιβλιογραφία έχει χρησιµοποιήσει το δείκτη για την οικονοµική ελευθερία (EFW), που αναπτύσσεται από το ίδρυµα Frasier. Μια εκτενής συζήτηση της κατασκευής του EFW και των επιπτώσεών του στους θεσµούς και τις οικονοµικές εκβάσεις µπορεί να βρεθεί σε µια ειδική έκδοση του European Journal of Poliial Eonomy, vol.9, Γενικά, οι κυβερνητικές 3 είτε ειδικά τα άρθρα των Gwarney και Lawson (23), Dawson (23) και Graeff και Mehlkop (23) σε αυτήν την έκδοση. Για τον αντίκτυπο της οικονοµικής ελευθερίας στη διαφθορά δείτε επίσης τον Paldam (22). 8

26 πολιτικές και οι κανονισµοί που οδηγούν σε µια µείωση της ελευθερίας των οικονοµικών φορέων στη συµµετοχή τους στις οικονοµικές δραστηριότητες, όπως αυτό µετριέται από µια µείωση του δείκτη EFW, βρίσκεται να ασκεί αρνητική επίδραση στους θεσµούς και στην οικονοµική ανάπτυξη. Ο Treisman (2), χρησιµοποιώντας έναν δείκτη της κρατικής παρέµβασης στην οικονοµία 4, που κατασκευάζεται από το ίδρυµα για τη διοικητική ανάπτυξη στη Λωζάνη, αναφέρει ότι είναι θετικά, αλλά όχι πάντα σηµαντικά συσχετιζόµενος µε τη διαφθορά. Εντούτοις, έχουν υπάρξει λιγότερες δοκιµές για την άµεση επίδραση του µεγέθους της κυβέρνησης, όπως µετριέται µε τα κυβερνητικά έξοδα, στην επιδίωξη µισθώµατος. Παραδείγµατος χάριν, ο Treisman (2) αναφέρει ότι τα έξοδα της δηµόσιας διοίκησης ως ποσοστό του ΑΕΠ δεν συσχετίζονται σηµαντικά µε τη διαφθορά στη διεθνή ανάλυσή του για τη δεκαετία του '9. Μια πιθανή εξήγηση για αυτήν την εύρεση ίσως δίνεται από την εργασία των Graeff και Mehlkop (23), που παρουσιάζουν στοιχεία ότι η κρατική δαπάνη ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι, στην πραγµατικότητα, αντιστρόφως συσχετιζόµενη µε τη διαφθορά στις χώρες υψηλού εισοδήµατος, ενώ στις φτωχότερες χώρες, τα κυβερνητικά έξοδα συνδέονται µε περισσότερη διαφθορά. Οι συγγραφείς καταλήγουν στο συµπέρασµα ότι "είναι αναγκαίο η έννοια των κυβερνητικού µεγέθους να καθορίστεί µε τρόπον ώστε να χωριστεί το ποσό των δηµόσιων εξόδων που είναι χρήσιµα για µια οικονοµία για να ευηµερήσει, από το ποσό των δηµόσιων εξόδων που βλάπτουν στην οικονοµία", σελ. 65. Σε αυτό το γενικό εισαγωγικό κεφάλαιο, θα χρησιµοποιήσουµε ως επεξηγηµατικές µεταβλητές τα τρία µέτρα του µεγέθους της κυβέρνησης που παρουσιάστηκαν στο προηγούµενο τµήµα αυτού του κεφαλαίου. Σχετικά µε την επίδραση της οικονοµικής ελευθερίας, δεν θα περιορίσουµε το δείγµα µας εδώ µε τη συµπερίληψη αυτής της µεταβλητής, εφόσον έχει ήδη τεκµηριωθεί επαρκώς στη βιβλιογραφία. Η εστίασή µας είναι στον άµεσο αντίκτυπο του µεγέθους της κυβέρνησης στα κίνητρα. Άλλοι πιθανοί καθοριστικοί παράγοντες των θεσµών Πολλές άλλες επεξηγηµατικές µεταβλητές µπορούν να περιληφθούν στον κατάλογο πιθανών καθοριστικών παραγόντων των θεσµών. Μεταξύ εκείνων που έχουν συζητηθεί 4 Αυτός ορίζεται ως "ένας δείκτης του βαθµού στον οποίο η κρατική παρέµβαση εµποδίζει την ανάπτυξη της επιχείρηµατικότητας". 9

27 ήδη στη βιβλιογραφία είναι οι ακόλουθοι. Φυσικοί πόροι, οι οποίοι αναµένεται να αυξάνουν τη διαφθορά (βλ. παραδείγµατος χάριν, Sahs και Warner, το 995, Leie και Weidman, το 22 και Treisman, το 2). Ξένη ενίσχυση, η οποία πάλι γενικά συνδέεται µε πιό υψηλά επίπεδα επιδίωξης µισθώµατος (βλ. µεταξύ άλλων, Svensson, το 2, Tavares, το 23 και Eonomides και λοιποί, 24). Η οµοσπονδιακή δοµή µπορεί να επιδρά επίσης στη διαφθορά, δεδοµένου ότι οι τοπικές αρχές µπορεί να έχουν περισσότερη διακριτική ευχέρια στη χρήση των δηµόσιων κεφαλαίων και εποµένως µπορεί να είναι πιό επιρρεπείς στη διαφθορά. Εντούτοις, τα εµπειρικά αποτελέσµατα δεν παρέχουν ένα σταθερό συµπέρασµα (βλ. π.χ. Treisman, το 2, Fisman και Gai, το 22 και Persson και Tabellini, το 23). Η εισοδηµατική ανισότητα µπορεί να θεωρηθεί ότι υπονοµεύει την κοινωνική υποδοµή µιας χώρας και ως εκ τούτου να εντείνει τις δραστηριότητες ren seeking (βλ. π.χ. Peroi, το 996 και Keefer και Knak, το 22). Μέτρα για την εθνική ανοµοιογένεια χρησιµοποιούνται επίσης στη βιβλιογραφία, δεδοµένου ότι η κοινωνική σύγκρουση επιδεινώνει τις δραστηριότητες απαλλοτρίωσης (βλ. µεταξύ άλλων, Easerly και Levine, το 997, Rodrik, το 999 και Keefer και Knak, το 22). Επιπλέον, µέτρα της πολιτικής σταθερότητας έχουν χρησιµοποιηθεί ως πιθανοί εµπειρικοί καθοριστικοί παράγοντες των θεσµών, αλλά βρίσκονται συνήθως να µη συνδέονται άµεσα µε πιό υψηλά επίπεδα διαφθοράς (βλ. Treisman, το 2). Τέλος, οι πολιτιστικές (ή ιστορικές ή γεωγραφικές) επιδράσεις µπορούν να είναι σηµαντικές. Οι Aemoglu, Johnson και Robinson (2, 22) υποστηρίζουν και παρέχουν στοιχεία ότι παράγοντες όπως η αποικιακή ιστορία, η αποικιακή προέλευση του νοµικού συστήµατος και η γεωγραφία έχουν µια σηµαντική συµβολή στη διαµόρφωση του θεσµικού πλαισίου µιας οικονοµίας, και συνεπώς και στις οικονοµικές εκβάσεις (βλ. επίσης La Pora και λοιποί, 998, 999). Ο Treisman (2) επίσης επιβεβαιώνει ότι παράγοντες όπως η αποικιακή κληρονοµιά, η προέλευση του νοµικού συστήµατος και η θρησκεία είναι σηµαντικοί στην εξήγηση της διαφθοράς. Οι µεταβλητές που συζητούνται σε αυτήν την παράγραφο δεν συµπεριλαµβάνονται εδώ, επειδή θα περιόριζαν το δείγµα µας, χωρίς να αποτελούν το κέντρο της ανάλυσης. Εντούτοις, δεδοµένου ότι είναι βασικά µεταβλητές σταθερές στο χρόνο, η επίδρασή τους ελέγχεται - σε µεγάλο βαθµό - από τις ψευδοµεταβλητές για τα σταθερά αποτελέσµατα χωρών, που περιλαµβάνουµε στις παλινδροµήσεις. 2

28 Αποτελέσµατα Χρησιµοποιούµε την ίδια οµάδα χωρών όπως στο προηγούµενο µέρος αυτού του κεφαλαίου (αλλά σηµειώστε ότι έχουµε τώρα λιγότερες παρατηρήσεις, λόγω των απαιτήσεων που επιβάλλονται από τα στοιχεία για τη µεταβλητή enrolmen). Χρησιµοποιούµε τη µέθοδο εκτίµησης fixed effes, επειδή οι δοκιµές Hausman απορρίπτουν τη µέθοδο εκτίµησης random effes για όλες τις παλινδροµήσεις. Τα αποτελέσµατα αναφέρονται στον πίνακα 2. Στη στήλη () το govshare χρησιµοποιείται ως καθοριστικός παράγοντας των θεσµών, µαζί µε τις άλλες µεταβλητές που παρουσιάζονται ανωτέρω. Βλέπουµε ότι ένα µεγαλύτερο µερίδιο κρατικών δαπανών συσχετίζεται αρνητικά µε τους θεσµούς και ότι τα αποτελέσµατα των άλλων µεταβλητών είναι όπως αναµένονται: το άνοιγµα στις διεθνείς αγορές, η δηµοκρατία και η εκπαίδευση συνδέονται µε µια µείωση στο δείκτη ICRG. Επίσης, οι πλουσιότερες χώρες έχουν ένα καλύτερο θεσµικό πλαίσιο. Πηγαίνουµε έπειτα στις στήλες (2) και (3), όπου αντικαθιστάµε το govshare από, αντίστοιχα, τα govexp και ax. Οι µεταβλητές ελέγχου δεν επηρεάζονται πολύ από αυτήν την αλλαγή (αν και σηµειώστε ότι το άνοιγµα στις διεθνείς αγορές γίνεται στατιστικά ασήµαντο). Οι κρατικές δαπάνες συνδέονται πάλι µε περισσότερη επιδίωξη µισθώµατος, αλλά τώρα µια αύξηση στα φορολογικά έσοδα υπονοεί καλύτερους θεσµούς. Αυτό το αποτέλεσµα µπορεί να δικαιολογηθεί εάν συνειδητοποιηθεί ότι είναι τα πραγµατικά, συλλεχθέντα φορολογικά έσοδα που χρησιµοποιούνται εδώ. Προφανώς, οι χώρες µε καλύτερους θεσµούς έχουν τη δυνατότητα να συλλέξουν περισσότερα φορολογικά έσοδα, καθώς η φορολογική διαφυγή και οι άτυπες ή µαύρες αγορές αναπτύσσονται στις οικονοµίες µε ανεπαρκείς θεσµούς. Εποµένως, είναι αρκετά πιθανό ότι η αντίστροφη αιτιότητα είναι πίσω από αυτήν την θετική εκτίµηση. Όπως έχουµε επισηµάνει ήδη στην αρχή αυτού του κεφαλαίου, η µεταχείριση της δηµοσιονοµικής πολιτικής ως εξωγενή µεταβλητή στις παλινδροµήσεις για τους θεσµούς (όπως έχει γίνει συχνά στη βιβλιογραφία) δεν είναι κατάλληλη. Θα εξετάσουµε προσεκτικά αυτό το ζήτηµα στην εµπειρική ανάλυση στα ακόλουθα κεφάλαια. 2