Βασίλης Φούρκας ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ & ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΜΕΓΑΛΩΝΤΕΧΝΙΚΩΝΕΡΓΩΝ ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ. Πολ. Μηχανικός

Transcript

1 Βασίλης Φούρκας Πολ. Μηχανικός (ΑΠΘ ) PhD Χωροταξία-Πολεοδομία (Urban Cyberspace Planning: Univ. of Manchester, UK ) Προϊστ. Παρατηρητηρίου (ΕΓΝΑΤΙΑ ΟΔΟΣ Α.Ε )

2 Στόχος παρουσίασης Μεταφορά εμπειρίας και γνώσης που αποκτήθηκε κατά τον σχεδιασμό και υλοποίηση μεγάλων τεχνικών έργων της Χώρας, στους σπουδαστές του ΕΜΠ

3 Περιεχόμενα παρουσίασης...τι είναι το «Παρατηρητήριο»; Σκοπός Επιστημονικό πεδίο...τι κάνει το «Παρατηρητήριο»; Δείκτες Επιδράσεις Αξιοποίηση...και ποιά είναι τα συμπεράσματα; Έργο: η Εγνατία Οδός (δεν είναι μόνο δρόμος) Υπηρεσίες: η εξειδικευμένη τεχνογνωσία του Παρατηρητηρίου Υπηρεσίες έργου: προοπτικές του Παρατηρητηρίου

4 Τι είναι το «Παρατηρητήριο»; Σκοπιμότητα: Η σημασία του έργου της Εγνατίας Οδού αλλά και το μέγεθος της επένδυσης επιτάσσουν την προώθηση συμπληρωματικών, πέραν της κατασκευής και λειτουργίας-συντήρησης συντήρησης, δράσεων που θα πολλαπλασιάσουν τα αναπτυξιακά οφέλη και θα περιορίσουν τις επιπτώσεις από τη λειτουργία του. Αυτή η σκοπιμότητα είναι πλήρως εναρμονισμένη με τις πολιτικές καθώς και με τις απαιτήσεις των ανάλογων προγραμμάτων και χρηματοδοτικών μέσων της ΕΕ (π.χ. ESPON, ESDP,TEN-T, ERDF, CEF, CF), καθώς και με το Ελληνικό θεσμικό πλαίσιο αναπτυξιακού σχεδιασμού (π.χ. ΕΣΠΑ, ΣΕΣ), μεταφορών και περιβάλλοντος (π.χ. Στρατηγικό Σχέδιο Μεταφορών, ΕΠ-ΟΑΛΑΑ και ΕΠ-ΕΠ, ΕΠ-ΥΜΕΠΕΡΑΑ), και χωροταξίαςπολεοδομίας (π.χ. το Γενικό και τα Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης).

5 Τι είναι το «Παρατηρητήριο»; το «Παρατηρητήριο της Εγνατίας Οδού» συγκροτήθηκε και λειτουργεί από την ΕΓΝΑΤΙΑ ΟΔΟΣ Α.Ε. ως ένας μηχανισμός παρακολούθησης των χωρικών επιδράσεων της Εγνατίας Οδού (και των καθέτων αξόνων), και κατ επέκταση ως ένα σύγχρονο επιχειρησιακό εργαλείο ολοκληρωμένης διαχείρισης του αυτοκινητόδρομου υποστήριξης πολιτικών και προγραμμάτων μεταφορών και χωρικής ανάπτυξης, και προβολής και παροχής στοιχείων και πληροφοριών η συγκρότηση, ανάπτυξη και λειτουργία του Παρατηρητηρίου έχει συγχρηματοδοτηθεί από την Ε.Ε. και τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα Μεταφορών ( ) 2015) αποτελεί το μοναδικό Ελληνικό Παρατηρητήριο Μεταφορών-Χωροταξίας με χαρακτηριστικά μόνιμης οργάνωσης και λειτουργίας

6 Τι είναι το «Παρατηρητήριο»; Επιστημονικό πεδίο: λειτουργία του αυτοκινητόδρομου της Εγνατίας Οδού και των Καθέτων Αξόνων (μεταφορικών υποδομών) κυκλοφοριακοί φόρτοι, σύνθεση κυκλοφορίας, ατυχήματα συμβάντα (οδική ασφάλεια) άλλα χαρακτηριστικά κυκλοφορίας Μεταφορές και Συγκοινωνιακές Υποδομές Κυκλοφοριακή Τεχνική Κυκλοφοριακές μετρήσεις-έρευνες Διαχείριση μεταφορικών υποδομών

7 Τι είναι το «Παρατηρητήριο»; Επιστημονικό πεδίο: χωρικές επιδράσεις του αυτοκινητόδρομου της Εγνατίας Οδού και των Καθέτων Αξόνων (μεταφορικών υποδομών) στην κοινωνικο-οικονομική οικονομική ανάπτυξη και στην εδαφική συνοχή, στη χωροταξική οργάνωση, την πολυκεντρικότητα και τη δικτύωση, στην κινητικότητα και το σύστημα μεταφορών, και στο περιβάλλον. Έρευνες-Μελέτες Χωρικών Επιπτώσεων Μεταφορές και Κυκλοφοριακή Τεχνική (Territorial Impact Χωροταξία Πολεοδομία & Περιφερειακή Ανάπτυξη Assessment) Γεωγραφία Προγραμματισμός και Διαχείριση Έργων Βιώσιμη Ανάπτυξη - Περιβάλλον Δεξιότητες STATS - ICTs GIS - reporting Σχεδιασμός- προγραμματισμός και διαχείριση-αξιολόγηση αξιολόγηση: (α) μεταφορικών υποδομών (β) χωρικής ανάπτυξης

8 Τι είναι το «Παρατηρητήριο»; Επιστημονικό πεδίο: Παρακολούθηση (monitoring) είναι η συλλογή δεδομένων για μια κατάσταση, δραστηριότητα ή πρόοδο με τη βοήθεια τεχνικών μεθόδων, με σκοπό την εκτίμηση του επιπέδου των διαχρονικών μεταβολών που προκαλούνται. Οι δείκτες (indicators) αποτελούν τη βάση για την αποτελεσματική παρακολούθηση Εργαλεία που αναπτύσσονται για να απλοποιήσουν την περιγραφή και την εξήγηση ενός συστήματος ή μιας διαδικασίας. Τους χρησιμοποιούμε για να παρατηρήσουμε, να περιγράψουμε και να αξιολογήσουμε-συγκρίνουμε πραγματικές καταστάσεις, να διαμορφώσουμε επιθυμητές καταστάσεις ή να συγκρίνουμε μια πραγματική με μια επιθυμητή κατάσταση με απλό και κατανοητό τρόπο. Ιδιαίτερα χρήσιμα εργαλεία σε ένα παγκόσμιο πλαίσιο παρακολούθησης που παρέχουν πληροφορίες για τη λήψη αποφάσεων καθώς και την ενημέρωση του κοινού. To κυρίαρχο κριτήριο πίσω από την εξειδίκευση ενός δείκτη είναι η επιστημονική γνώση και κρίση.

9 Τι είναι το «Παρατηρητήριο»; Επιστημονικό πεδίο: O όρος «εδαφική (ή χωρική) συνοχή» (Territorial Cohesion) αφορά την οικονομική σύγκλιση (συνήθως του ΑΕΠ/κάτ. αλλά και άλλων δεικτών μέτρησης της οικονομίας) την κοινωνική συνοχή (συνήθως της ανεργίας, της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού) αλλά και την πύκνωση των σχέσεων συνεργασίας και τις ροές αγαθών και πληθυσμού, αλλά και πληροφοριών & δεδομένων, μεταξύ διαφορετικών περιοχών (διοικητικών χωρικών ενοτήτων), καθώς και την άρση της απομόνωσης και βελτίωση της προσπελασιμότητάς τους. Πιο συνοπτικά, η εδαφική συνοχή μπορεί να οριστεί ως η «ισορροπημένη κατανομή των ανθρώπινων δραστηριοτήτων μεταξύ των χωρικών ενοτήτων»

10 Τι είναι το «Παρατηρητήριο»; Επιστημονικό πεδίο: Η μελέτη χωρικών επιπτώσεων (Territorial Impact Assessment) έρχεται να συμπληρώσει τις υπόλοιπες (κατασκευαστικές και περιβαλλοντικές) μελέτες ως εργαλείο και μέσο μέτρησης των πολιτικών μεταφορών που εφαρμόζονται, προκειμένου να καθορίσει τις άμεσες και έμμεσες επιδράσεις στο χώρο (εδαφική ενότητα ή ζώνη) των έργων που κατασκευάζονται, λειτουργούν και επηρεάζουν, ειδικά σε σχέση με την εδαφική συνοχή, δηλαδή τυχόν ανισότητες, απρόσμενες συγκρούσεις με τις τοπικές συνθήκες ή τις υφιστάμενες πολιτικές.

11

12

13 Τι κάνει το «Παρατηρητήριο»; Αντικείμενο εργασιών

14 Τι κάνει το «Παρατηρητήριο»; Αντικείμενο εργασιών - άμεσες επιδράσεις που αφορούν κυρίως αλλαγές στην κυκλοφορία και την προσπελασιμότητα μεταξύ περιοχών, πόλεων ή περιφερειών, καθώς και τις τυχόν άμεσες περιβαλλοντικές επιπτώσεις (π.χ. οδικός κυκλοφοριακός θόρυβος). - έμμεσες επιδράσεις που σχετίζονται με τη χωροθετική συμπεριφορά επιχειρήσεων και νοικοκυριών, καθώς και με την κινητικότητα των επιχειρήσεων και του ανθρώπινου δυναμικού. Αυτές οι επιδράσεις είναι τόσο κοινωνικο-οικονομικού, χωροταξικού-πολεοδομικού όσο και περιβαλλοντικού χαρακτήρα. - επιδράσεις διάχυσης, δηλαδή στις επιδράσεις που είναι αποτέλεσμα των δύο προηγούμενων και αφορούν στη διάχυση των αποτελεσμάτων των μεταφορικών υποδομών στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη (π.χ. προσέλκυση επενδύσεων), στην οργάνωση του χώρου και στον στρατηγικό σχεδιασμό μεταφορών-ανάπτυξης, καθώς και στο πολιτιστικό και φυσικό περιβάλλον.

15 Τι κάνει το «Παρατηρητήριο»; Αντικείμενο εργασιών Λειτουργικές επιδράσεις (δείκτες ροών/δικτύων) Μορφολογικές επιδράσεις (δείκτες δραστηριοτήτων/συγκεντρώσεων) Προγραμματικές επιδράσεις (δείκτες ανάπτυξης & συνοχής, σχεδιασμός/πολιτικές)

16

17 Εγκυρότητα Ενημερότητα Δυναμικότητα Συμβατότητα Συγκρισιμότητα

18

19 Κατηγορία δεικτών πολυκεντρικότητας (POL) Σύνθετος δείκτης POL00. Βαθμός πολυκεντρικότητας Βασικοί δείκτες POL01. Πληθυσμός αστικών κέντρων POL02. Μέγεθος αγοράς POL03. Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) ανά κάτοικο POL04. Πληθυσμός POL05. Ωφελούμενος πληθυσμός POL06. Δυνητική έλξη πόλεων POL07. Χρονοαπόσταση πόλεων Συμπληρωματικοί δείκτες POL08. Εγκατάσταση επιχειρήσεων POL09. Μετακινήσεις (προέλευση-προορισμός) POL10. Αστική διάχυση POL11. Συμμετοχή μη ενεργού πληθυσμού POL12. Επίπεδο ανεργίας POL13. Μακροχρόνια ανεργία POL14. Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία Παραγωγής POL15. Απασχολούμενοι ανά Τομέα Παραγωγής Κατηγορία δεικτών διασυνοριακής συνεργασίας (CBC) Συνθετικός δείκτης CBC00. Βαθμός εδαφικής συνεργασίας Βασικοί δείκτες CBC01. Επενδυτικές ροές CBC02. Εμπορικές ροές CBC03. Τουριστικές ροές CBC04. Μεταναστευτικές ροές Συμπληρωματικός δείκτης CBC05. Ένταση εδαφικής συνεργασίας Κατηγορία δεικτών διατροπικότητας των μεταφορών (ΙΝΤ) Σύνθετος δείκτης ΙΝΤ00. Δυνητική Προσπελασιμότητα μεταξύ Πόλεων και Τερματικών Σταθμών Βασικοί δείκτες ΙΝΤ01. Χρονο-απόσταση μεταξύ Πόλεων και Τερματικών Σταθμών ΙΝΤ02. Επιβατικός Φόρτος σε Τερματικούς Σταθμούς ΙΝΤ03. Εμπορευματικός Φόρτος σε Τερματικούς και Εμπορευματικούς Σταθμούς Συμπληρωματικοί δείκτες ΙΝΤ04. Πυκνότητα Χερσαίου Δικτύου ανά Επιφάνεια ΙΝΤ05. Αριθμός Τερματικών Σταθμών ΙΝΤ06. Πυκνότητα Αυτοκινητοδρόμων & Φόρτος Τερματικών INT07. Αποδέσμευση των ΕμπορευματικώνΜεταφορώναπό την Οικονομική Ανάπτυξη (Decoupling) Συνθετικοί δείκτες: σκορ με αλγορίθμους ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΣΥΝΘΕΤΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΒΑΘΜΟΥ ΣΥΝΟΧΗΣ Βαθμός πολυκεντρικότητας Βαθμός εδαφικής συνεργασίας Βαθμός διατροπικότητας

20

21

22

23 Το ποσοστό των κατοίκων που έχουν πρόσβαση σε αστικά κέντρα μέσα σε 30 λεπτά έχει αυξηθεί κατά 50%

24 Χωρίς την ΕΟ Με την ΕΟ

25

26

27 Εποχική αιχμή Ο κυκλοφοριακός φόρτος στην Εγνατία Οδό είναι σημαντικά υψηλότερος κατά τη θερινή περίοδο. Τον Αύγουστο, τον μήνα με τα υψηλότερα επίπεδα κυκλοφορίας, η μέση ημερήσια κυκλοφορία είναι αυξημένη κατά 65-70% (κατά μέσο όρο) από την ετήσια μέση ημερήσια κυκλοφορία ( ΕΜΗΚ). Το αντίστοιχο νούμερο για τον Ιούλιο είναι 40% περίπου.

28 Διανυθέντα οχηματοχιλιόμετρα (εκατομ.), 2015 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ 26% ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 50% ΗΠΕΙΡΟΣ 12% ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 12% βαρέα οχήματα: κατά μέσο όρο, το 15% περίπου της συνολικής κυκλοφορίας. Τα μεγαλύτερα ποσοστά παρατηρούνται α) στο ανατολικότερο τμήμα της Εγνατίας Οδού (Α/Κ Αρδανίου Συνοριακός Σταθμός Κήπων), όπου το 2014 έφτασε το 28% και β) στα οδικά τμήματα από Ιωάννινα έως τον Α/Κ Καστοριάς (Δυτ. Σιάτιστας), όπου το ποσοστό τους κυμαίνεται μεταξύ 18-25%.

29

30 Ελεγχόμενεςεπιδράσειςωςπροςτοθόρυβοκαιτηναποκοπήφυσικώνπεριοχών. Θετικές επιδράσεις σε σχέση με το βαθμό αποκοπής οικισμών. Μειωμένες οι επιπτώσεις ως προς τη μετατροπή της φυσικής γης σε τεχνητή. Δεν καταγράφεται αρνητική συμβολή στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Υπερβάσεις παρατηρούνται στα αιωρούμενα σωματίδια σε αστικές περιοχές υψηλών φόρτων.

31

32 60% Linear regression between time-distance change and GDP change Ioannina y = 0,0004x - 0,2316 R 2 = 0,7064 y = GDP change of the prefecture in constant prices ( ) 50% 40% 30% 20% 10% 0% Kavala Grevena Xanthi Thessaloniki Veria Kozani Komotini Alexandroupoli Igoumenitsa Cities tresspased by the Egnatia Motorway Trendline x= Reduce of the total time distance from the other cities (min)

33

34

35

36

37

38

39

40 Combined analysis of the 14 Lisbon indicators Indicators: Gross Domestic Product Labour Productivity Employment Rate Employment rate of older workers Gross Domestic Expenditure on Research and Development as Share of GDP Youth Education Attainment Level Comparative Price Levels Business Investment At Risk of Poverty Rate Dispersion of Regional Unemployment Rates Long-term Unemployment Rate Total Greenhouse Gas Emissions Energy Intensity of the Economy Volume of freight transport

41

42 Βαθμός συνοχής διασυνοριακής ζώνης επιδράσεων τη χρονική στιγμή έτη Βαθμός πολυκεντρικότητας Βαθμός εδαφικής συνεργασίας Δυνητική προσπελασιμότητα Το εμβαδόν που προκύπτει έχει 2.126/1.000 = 2,13 μονάδες που αποτελεί το νέο σημείο συνοχής του χώρου μελέτης. Μέσα σε 5 έτη σημειώνεται αύξηση του δείκτη συνοχής, απόρροια της βελτίωσης των συνθηκών προσπελασιμότητας και διεύρυνσης των συνεργασιών παρά την παρατηρούμενη μείωση του βαθμού πολυκεντρικότητας που ενδεχομένως να οφείλεται στη διεύρυνση του ειδικού βάρους των πρωτευουσών στις κοινωνικές και οικονομικές διεργασίες αυτής της περιοχής. Πιθανώς, η οδική υποδομή της Εγνατίας να ενίσχυσε τη συνοχή του χώρου όπως αυτή αποτυπώθηκε από τη βελτίωση της χωρικής προσπελασιμότητας και τη διεύρυνση των διασυνοριακών ανταλλαγών και ροών. Ταυτόχρονα όμως, φαίνεται ότι η βελτίωση των υποδομών πρόσβασης ενίσχυσε φαινόμενα χωρικής πόλωσης δρώντας ενισχυτικά αστικών συγκεντρώσεων οι οποίες ήδη κατέχουν ρόλο προωθητικών κέντρων (πρωτεύουσες).

43

44

45

46

47 Το Παρατηρητήριο της Εγνατίας οδού ως μηχανισμός επιστημονικής παρακολούθησης & τεκμηρίωσης για την αξιολόγηση, το σχεδιασμό και τη διαδικασία λήψης αποφάσεων στο πεδίο των μεταφορών και της χωρικής ανάπτυξης σε διάφορα χωρικά επίπεδα (διαπεριφερειακό, περιφερειακό, τοπικό, διασυνοριακό). Ένας μηχανισμός παρακολούθησης κρίσιμων μεγεθών για την κινητικότητα, την κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη, την εδαφική συνοχή, τη χωρική δικτύωση, το περιβάλλον, την ανάπτυξη των μεταφορικών υποδομών και των επιπτώσεών τους. Επιδιώκει να συμβάλλει στην κατανόηση πολύπλοκων φαινομένων ως προς τις παραπάνω παραμέτρους, δίνοντας κατά κανόνα ποσοτικού χαρακτήρα πληροφορίες ως προς και την αλληλοσυσχέτισή τους. Αποσκοπεί να προσφέρει τεκμηριωμένη πληροφόρηση (και με διαφάνεια κατά κανόνα ) ως προς τα αποτελέσματα της παρακολούθησης που διενεργεί και στη μεταφορά της σχετικής τεκμηρίωσης σε διάφορα επίπεδα διαμόρφωσης πολιτικών: κεντρική και τοπική αυτοδιοίκηση, υπερεθνικά όργανα, συντελεστές οικονομικής ανάπτυξης, κάτοικοι κλπ.

48 Συνεπώς η κατανόηση της συμβολής του Παρατηρητηρίου στον αναπτυξιακό σχεδιασμό σχετίζεται άμεσα με ερωτήματα όπως: Ποιος είναι ο ρόλος της γνώσης και της τεκμηρίωσης στη λήψη αποφάσεων? Είναι αυτή η γνώση ένας «ερμηνευτικός» ή «διαφωτιστικός» φακός μέσα από τον οποίο γίνονται κατανοητά σύνθετα φαινόμενα και εξελίξεις? Πώς αλληλοσυσχετίζονται η τεκμηρίωση και η λήψη αποφάσεων? Καθ. Αθηνά Γιαννακού,, , ΑΠΘ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ: Ανάληψη συντονιστικού και συμβουλευτικού ρόλου για την εκπόνηση αναλύσεων και μελετών χωρικών επιδράσεων τομεακών πολιτικών και έργων, ώστε να ενημερώνει και υποστηρίζει με στοχευμένο τρόπο το στρατηγικό σχεδιασμό και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για συγκεκριμένες περιπτώσεις, σε όλα τα τα διοικητικά-χωρικά επίπεδα.

49 Ευχαριστούμε για την προσοχή σας! Βασίλης Φούρκας, Πολ. Μηχανικός (ΑΠΘ, 1993), PhD Urban Cyberspace Planning (Univ. of Manchester, UK, 2001) Τμ. Παρατηρητηρίου, ΕΓΝΑΤΙΑ ΟΔΟΣ Α.Ε. τηλ , Φαξ ,