ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΗΘΙΚΑ NIKOMAXEIA 8 METAΦΡΑΗ. Εἰ δὴ πᾶζα ἐπηζηήκε νὕησ ηὸ. ἔξγνλ εὖ ἐπηηειεῖ, πξὸο ηὸ. κέζνλ βιέπνπζα θαὶ. εἰο ηνῦην ἄγνπζα ηὰ ἔξγα

Transcript

1 ΗΘΙΚΑ NIKOMAXEIA 8 Εἰ δὴ πᾶζα ἐπηζηήκε νὕησ ηὸ ἔξγνλ εὖ ἐπηηειεῖ, πξὸο ηὸ κέζνλ βιέπνπζα θαὶ εἰο ηνῦην ἄγνπζα ηὰ ἔξγα (ὅζελ εἰώζαζηλ ἐπηιέγεηλ ηνῖο εὖ ἔρνπζηλ ἔξγνηο ὅηη νὔη ἀθειεῖλ ἔζηηλ νὔηε πξνζζεῖλαη, ὡο ηῆο κὲλ ὑπεξβνιῆο θαὶ ηῆο ἐιιείςεσο θζεηξνύζεο ηὸ εὖ, ηῆο δὲ κεζόηεηνο ζῳδνύζεο, νἱ δ ἀγαζνὶ ηερλῖηαη, ὡο ιέγνκελ, πξὸο ηνῦην βιέπνληεο ἐξγάδνληαη) ἡ δ ἀξεηὴ πάζεο ηέρλεο ἀθξηβεζηέξα θαὶ ἀκείλσλἐζηὶλ ὥζπεξ θαὶ ἡ θύζηο, ηνῦ κέζνπ ἂλ εἴε ζηνραζηηθή. ιέγσ δὲ ηὴλ ἠζηθήλ αὕηε γάξ ἐζηη METAΦΡΑΗ Αλ ινηπφλ θάζε ηέρλε εθπιεξψλεη ζσζηά ην έξγν ηεο κε απηφλ ηνλ ηξφπν, έρνληαο δειαδή ζηξακκέλν ην βιέκκα ηεο πξνο ην κέζνλ θαη θαηεπζχλνληαο πξνο απηφ ηα έξγα ηεο (γη απηφ θαη ζπλεζίδνπλ λα ιέλε ζην ηέινο γηα ηα νινθιεξσκέλα έξγα φηη δελ είλαη δπλαηφλ νχηε λα αθαηξέζνπκε νχηε λα (ηνπο) πξνζζέζνπκε ηίπνηα, γηαηί ε ππεξβνιή θαη ε έιιεηςε θζείξνπλ ηελ ηειεηφηεηα, ελψ ε κεζφηεηα ηε δηαζψδεη, θαη νη θαινί ηερλίηεο εξγάδνληαη, φπσο ιέκε, έρνληαο ην βιέκκα ηνπο ζηξακκέλν πξνο απηφ) απφ ηελ άιιε πάιη, αλ ε αξεηή είλαη αθξηβέζηεξε θαη αλψηεξε απφ θάζε ηέρλε, φπσο αθξηβψο θαη ε θχζε, (ηφηε) ζα κπνξνχζε λα έρεη γηα ζηφρν ηεο ην κέζνλ. αη ελλνψ ηελ εζηθή (αξεηή) γηαηί απηή ζρεηίδεηαη κε ηα ζπλαηζζήκαηα θαη ηηο πξάμεηο θαη ζ απηά ππάξρεη ππεξβνιή θαη έιιεηςε θαη ην κέζνλ. πεξὶ πάζε θαὶ πξάμεηο, ἐλ δὲ ηνύηνηο ἔζηηλ ὑπεξβνιὴ θαὶ ἔιιεηςηο θαὶ ηὸ κέζνλ. Μπιλανάκη Ελευθερία, τηλ Σελίδα 1

2 ΒΑΙΚΑ ΗΜΔΙΑ ΣΕΥΝΗ ΑΙ ΗΘΙ Η ΑΡΕΣΗ Με ηελ πξψηε ππνζεηηθή πξνθείκελε ν Αξηζηνηέιεο δείρλεη φηη θάζε ηερληθή εξγαζία ζπλδέεηαη κε ζθνπφ θαη πξάμε (νὕησ ηὸ ἔξγνλ εὖ ἐπηηειεῖ, πξὸο ηὸ κέζνλ βιέπνπζα θαὶ εἰο ηνῦην ἄγνπζα ηὰ ἔξγα). Μάιηζηα ν ζθνπφο θαζνξίδεη ηε γέλεζε θαη ε πνηφηεηα ησλ κέζσλ «νὕησ» ηελ πνηφηεηα ηεο πξαγκάησζεο ηνπ ζθνπνχ «εὖ ἐπηηειεῖ». Ο ηξφπνο πξαγκάησζεο ηνπ ζθνπνχ δίλεηαη επεμεγεκαηηθά κε ηα κεηνρηθά ζύλνια «βιέπνπζα θαὶ εἰο ηνῦην ἄγνπζα ηὰ ἔξγα». Με ηε κεηνρή «βιέπνπζα» ελλνεί ηε ζεσξεηηθά πξνγελέζηεξε ζχιιεςε ηνπ ζθνπνχ πνπ εδψ ηαπηίδεηαη κε ηε ζηφρεπζε ηνπ κέζνπ, θαη κε ηε κεηνρή «ἄγνπζα» ηελ πξάμε κε ηελ νπνία πξαγκαηψλεηαη ν ζθνπφο ηεο κεζφηεηαο. Η κεζφηεηα εκθαλίδεηαη δυνάμει ζηε ζεσξεηηθή ζχιιεςή ηεο σο ζθνπνχ, ελψ πξαγκαηψλεηαη ἐνεργείᾳ, θαζψο κε ηελ πξάμε πξνζιακβάλεη ηα γλσξίζκαηά ηεο ζηα έξγα, δειαδή ην ηέιεηνλ θαη ην αύηαξθεο. Σα έξγα πνπ δεκηνπξγεί ε κεζφηεηα είλαη ηέιεηα, νινθιεξσκέλα («ηνῖο εὖ ἔρνπζηλ ἔξγνηο»). Με ηνλ φξν «νινθιεξσκέλν έξγν» ελλννχκε απηό πνπ βξίζθεηαη ζηε κεζόηεηα, πνπ ηεξεί ην κέηξν θαη ηελ αξκνλία θαη εμηζνξξνπεί ηηο αληηζέζεηο αλάκεζα ζηελ ππεξβνιή θαη ζηελ έιιεηςε. Ο Αξηζηνηέιεο βιέπεη φηη ε ζπκκεηξία είλαη πνζνηηθή έλλνηα, αλαγθαία σζηφζν ζηνλ πνηνηηθφ πξνζδηνξηζκφ ηνπ έξγνπ: Άκεζα σο αξηζκεηηθή αλαινγία, σο πνζνηηθή ζρέζε πνπ εμαζθαιίδεη ηελ ηζνξξνπία. Μπιλανάκη Ελευθερία, τηλ Σελίδα 2

3 Αλ ινηπφλ θάζε ηέρλε εθπιεξψλεη ζσζηά ην έξγν ηεο κε απηφλ ηνλ ηξφπν, έρνληαο δειαδή ζηξακκέλν ην βιέκκα ηεο πξνο ην κέζνλ θαη θαηεπζχλνληαο πξνο απηφ ηα έξγα ηεο (γη απηφ θαη ζπλεζίδνπλ λα ιέλε ζην ηέινο γηα ηα νινθιεξσκέλα έξγα φηη δελ είλαη δπλαηφλ νχηε λα αθαηξέζνπκε νχηε λα (ηνπο) πξνζζέζνπκε ηίπνηα, γηαηί ε ππεξβνιή θαη ε έιιεηςε θζείξνπλ ηελ ηειεηφηεηα, ελψ ε κεζφηεηα ηε δηαζψδεη, θαη νη θαινί ηερλίηεο εξγάδνληαη, φπσο ιέκε, έρνληαο ην βιέκκα ηνπο ζηξακκέλν πξνο απηφ) απφ ηελ άιιε πάιη, αλ ε αξεηή είλαη αθξηβέζηεξε θαη αλψηεξε απφ θάζε ηέρλε, φπσο αθξηβψο θαη ε θχζε, (ηφηε) ζα κπνξνχζε λα έρεη γηα ζηφρν ηεο ην κέζνλ. αη ελλνψ ηελ εζηθή (αξεηή) γηαηί απηή ζρεηίδεηαη κε ηα ζπλαηζζήκαηα θαη ηηο πξάμεηο θαη ζ απηά ππάξρεη ππεξβνιή θαη έιιεηςε θαη ην κέζνλ. Α) «Εἰ δὴ πᾶζα ἐπηζηήκε ζηνραζηηθή.» Η ΑΡΕΣΗ ΕΝΔΕΥΟΜΕΝΩ ΣΟΥΕΤΕΙ ΣΟ ΜΕΟΝ, ΟΠΩ Η ΣΕΥΝΗ ΑΙ Η ΦΤΗ Η ζέζε ηνπ Αξηζηνηέιε φηη ε αξεηή ελδερνκέλσο ζηνρεχεη ζην κέζνλ πξνθχπηεη απφ δχν ππνζεηηθέο πξνθείκελεο, κηα εθηεηακέλε παξελζεηηθή πξνζζήθε θαη κε δπλεηηθή δηαηχπσζε «ἂλ εἴε». Υξεηάδεηαη λα παξαθνινπζήζνπκε πξνζεθηηθά ηελ πνξεία ηεο ζθέςεο ηνπ γηα λα δηαπηζηψζνπκε ηε κεζνδηθφηεηά ηεο θαη ηελ αθξίβεηά ηεο. ηελ πξνεγνχκελε ελφηεηα ν Αξηζηνηέιεο αλαθέξζεθε ζηε κεζφηεηα, ππνθεηκεληθή θαη αληηθεηκεληθή, αιιά δελ ηε ζπλέδεζε ξεηά κε ηελ εζηθή αξεηή. Άιισζηε ηα παξαδείγκαηά ηνπ αλαθέξνληαλ ζηελ αξηζκεηηθή αλαινγία γηα λα δείμεη ηελ αληηθεηκεληθή κεζφηεηα θαη ζηηο δηαηξνθηθέο αλάγθεο ησλ αζιεηψλ γηα λα δείμεη ηελ ππνθεηκεληθή κεζφηεηα. «Δἰ δὴ πᾶζα ἐπηζηήκε πξὸο ηνῦην βιέπνληεο ἐξγάδνληαη)» 1 ε ππνζεηηθή πξνθείκελε: Αλ ε ηέρλε ζηνρεύεη ζην κέζνλ, ην νπνίν δηαθπιάζζεη ηελ ηειεηόηεηα ησλ έξγσλ. Ο Αξηζηνηέιεο έρεη ήδε δηαπηζηψζεη φηη ε ππνθεηκεληθή κεζφηεηα είλαη εηδνπνηφο δηαθνξά ηεο αξεηήο σο νξηζηέαο έλλνηαο, αιιά είλαη ππνρξεσκέλνο λα δείμεη φηη απηφ ηζρχεη θαη γηα ηελ εζηθή αξεηή. πλερίδεη ινηπφλ κε ππνζεηηθφ ζπιινγηζκφ ζπγθξίλνληαο ηελ ηέρλε θαη ηε θχζε κε ηελ εζηθή αξεηή. Γηα λα θαηαιήμεη φκσο ζηε ζέζε απηή, πξψηα ζα αλαθεξζεί ζηε κεζφηεηα πνπ ππάξρεη ζηηο ηέρλεο. Εδψ, είλαη ρξήζηκν λα επηζεκαλζεί φηη νη φξνη επηζηήκε θαη ηέρλε έρνπλ ζρεδφλ ην ίδην ζεκαζηνινγηθφ πεξηερφκελν ζηελ ελφηεηα θαη δελ έρνπλ θακία ζρέζε κε ηνπο ίδηνπο φξνπο, φηαλ ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηνλ Αξηζηνηέιε σο «δηαλνεηηθέο αξεηέο». Με ηελ πξψηε ππνζεηηθή πξνθείκελε ν Αξηζηνηέιεο δείρλεη φηη θάζε ηερληθή εξγαζία ζπλδέεηαη κε ζθνπφ θαη πξάμε (νὕησ ηὸ ἔξγνλ εὖ ἐπηηειεῖ, πξὸο ηὸ κέζνλ βιέπνπζα θαὶ εἰο ηνῦην ἄγνπζα ηὰ ἔξγα). Μάιηζηα ν ζθνπφο θαζνξίδεη ηε γέλεζε θαη ε πνηφηεηα ησλ κέζσλ «νὕησ» ηελ πνηφηεηα ηεο πξαγκάησζεο ηνπ ζθνπνχ «εὖ ἐπηηειεῖ». Ο ηξφπνο πξαγκάησζεο ηνπ ζθνπνχ δίλεηαη επεμεγεκαηηθά κε ηα κεηνρηθά ζχλνια «βιέπνπζα θαὶ εἰο ηνῦην ἄγνπζα ηὰ ἔξγα». Με ηε κεηνρή «βιέπνπζα» ελλνεί ηε ζεσξεηηθά πξνγελέζηεξε ζχιιεςε ηνπ ζθνπνχ πνπ εδψ ηαπηίδεηαη κε ηε ζηφρεπζε ηνπ κέζνπ, θαη κε ηε κεηνρή «ἄγνπζα» ηελ πξάμε κε ηελ νπνία πξαγκαηψλεηαη ν Μπιλανάκη Ελευθερία, τηλ Σελίδα 3

4 ζθνπφο ηεο κεζφηεηαο. Η κεζφηεηα εκθαλίδεηαη δσλάκεη ζηε ζεσξεηηθή ζχιιεςή ηεο σο ζθνπνχ, ελψ πξαγκαηψλεηαη ἐλεργείᾳ, θαζψο κε ηελ πξάμε πξνζιακβάλεη ηα γλσξίζκαηά ηεο ζηα έξγα, δειαδή ην ηέιεηνλ θαη ην αχηαξθεο. «(ὅζελ εἰώζαζηλ ἐπηιέγεηλ πξὸο ηνῦην βιέπνληεο ἐξγάδνληαη)» Παξελζεηηθή πξόζζεηε ζηήξημε ηεο ππνζεηηθήο πξνθείκελεο. Όηαλ ινηπφλ ε ηέρλε - επηζηήκε ιεηηνπξγεί ζσζηά, επηδηψθεη ηε κεζφηεηα θαη γη απηφ ηα έξγα πνπ δεκηνπξγεί είλαη ηέιεηα, νινθιεξσκέλα («ηνῖο εὖ ἔρνπζηλ ἔξγνηο»). Με ηνλ φξν «νινθιεξσκέλν έξγν» ελλννχκε απηό πνπ βξίζθεηαη ζηε κεζόηεηα, πνπ ηεξεί ην κέηξν θαη ηελ αξκνλία θαη εμηζνξξνπεί ηηο αληηζέζεηο αλάκεζα ζηελ ππεξβνιή θαη ζηελ έιιεηςε. Γη απηφ απφ απηφ δελ κπνξνχκε νχηε λα αθαηξέζνπκε θάηη («νὔη ἀθειεῖλ»), γηαηί δελ έρεη θάηη πεξηηηφ θαη κε ηελ αθαίξεζε ζα ην νδεγήζνπκε ζηελ έιιεηςε, νχηε λα πξνζζέζνπκε θάηη («νὔηε πξνζζεῖλαη»), γηαηί δελ ηνπ ιείπεη θάηη θαη κε ηελ πξφζζεζε ζα ην νδεγήζνπκε ζηελ ππεξβνιή. Επνκέλσο, γίλεηαη θαηαλνεηφ φηη ε ππεξβνιή θαη ε έιιεηςε δηαηαξάζζνπλ ηελ ηζνξξνπία θαη θαηαζηξέθνπλ ηελ ηειεηφηεηά ηνπ («θζεηξνχζεο»), ελψ ε κεζφηεηα ηε δηαθπιάζζεη («ζῳδνχζεο»). πγθεθξηκέλα ν Αξηζηνηέιεο αιινχ αλαθέξεη φηη έλα έξγν ηέρλεο δελ πξέπεη λα είλαη νχηε «πακκέγεζεο» νχηε «πάκκηθξνλ» (Ποηεηηθή, 1450b, 37-39). Τπέξ ηεο ηήξεζεο ηνπ κέηξνπ ηαζζφηαλ θαη ν Πιάησλ, ν νπνίνο ζηνλ «Φίιεβν» αλαθέξεη: «κεηξηφηεο γὰξ θαὶ ζπκκεηξία θάιινο δήπνπ θαὶ ἀξεηὴ παληαρνῦ ζπκβαίλεη γίγλεζζαη» (= ην κέηξν θαη ε ζπκκεηξία ζπκβαίλεη λα κεηαβάιινληαη ζε νκνξθηά θαη αξεηή, Φίιεβος, 64e, 6). Εληζρχεη πξφζζεηα ηα ιεγφκελά ηνπ ν Αξηζηνηέιεο κε δεδνκέλα απφ ηνλ ρψξν ηεο εκπεηξίαο. ηελ θαζεκεξηλή πξάμε ε κεζφηεηα είλαη θχξην κέιεκα ηνπ αγαζνχ ηερλίηε, δειαδή εθείλνπ πνπ έρεη ζπιιάβεη θαη επηδηψθεη ην ηέιεην έξγν. Αμίδεη λα ζρνιηαζζνχλ ηα ξήκαηα «εἰψζαζηλ» θαη «ιέγνκελ» φρη κφλν γηαηί απνδίδνπλ ηελ θνηλή γλψκε θαη θαζεκεξηλή πξαθηηθή, αιιά θαη γηαηί παξαπέκπνπλ ζε κηα καθξά θηινζνθηθή παξάδνζε: α) ηελ θαζεκεξηλή δσή ηνπο: αξθεί λα ζπκεζνχκε ηηο γλσζηέο θξάζεηο «κεδὲλ ἄγαλ» θαη «κέηξνλ ἄξηζηνλ», πνπ ππνδεηθλχνπλ ηελ ηήξεζε ηνπ κέηξνπ. Επηπιένλ, ε «ὕβξηο» πξνο ηνπο ζενχο απνηεινχζε ππέξβαζε ηνπ κέηξνπ θαη επέθεξε ηελ ηηκσξία. β) ηελ ηέρλε: ηα θιαζηθά έξγα ηέρλεο ησλ αξραίσλ Ειιήλσλ είραλ σο γλψξηζκα ηε κεζφηεηα. Οη αξραίνη Έιιελεο, ζε αληίζεζε κε ηνπο αλαηνιηθνχο ιανχο, απέθεπγαλ θαη απνδνθίκαδαλ ηελ ππεξβνιή ζηα έξγα ηνπο. γ) ηε θηινζνθία: Η αλαθνξά ζην κέζνλ σο ζηνηρείν ηειεηφηεηαο ησλ έξγσλ επαλαθέξεη ηνλ ζρεηηθφ πξνζσθξαηηθφ πξνβιεκαηηζκφ. Φαίλεηαη απφ κηα άπνςε ζαλ λα μαλαπηάλεη ν Αξηζηνηέιεο ην λήκα ηνπ Αλαμίκαλδξνπ, ηνπ Ηξάθιεηηνπ, ηνπ Ππζαγφξα. Η έλλνηα ηεο «Γίθεο», ηεο «παιίληνλεο αξκνλίεο», «ηνπ κέηξνπ» επαλέξρεηαη κε άκεζν θαη έκκεζν ηξφπν ζηνλ ζηνραζκφ ηνπ Αξηζηνηέιε. Επίζεο ηελ ηήξεζε ηνπ κέηξνπ εμπκλνχζε ηφζν ν Δεκφθξηηνο φζν θαη ν Πιάησλ. Ο Δεκφθξηηνο έιεγε: «θαιὸλ ἐλ παληὶ ηὸ ἴζνλ, ὑπεξβνιὴ δὲ θαὶ ἔιιεηςηο νὔ κνη δνθέεη» (= ζε θάζε πξάγκα θαιφ είλαη ην ίζην (δειαδή ην κέηξν) ε ππεξβνιή θαη ε έιιεηςε δελ κνπ αξέζεη). Ο Πιάησλ πάιη αλαθέξεη ζηνλ Φίιεβο: «κεηξηφηεο γὰξ θαὶ ζπκκεηξία θάιινο δήπνπ θαὶ ἀξεηὴ παληαρνῦ ζπκβαίλεη γίγλεζζαη» (= ην κέηξν θαη ε ζπκκεηξία ζπκβαίλεη λα κεηαβάιινληαη ζε νκνξθηά θαη αξεηή). Επίζεο, ν Ιππνθξάηεο ζηελ Μπιλανάκη Ελευθερία, τηλ Σελίδα 4

5 ηαηξηθή ηνπ, ηφληδε ηελ αμία ηνπ κέηξνπ γηα ηε δηαηήξεζε ηεο πγείαο. Ο Αξηζηνηέιεο βιέπεη φηη ε ζπκκεηξία είλαη πνζνηηθή έλλνηα, αλαγθαία σζηφζν ζηνλ πνηνηηθφ πξνζδηνξηζκφ ηνπ έξγνπ: Άκεζα σο αξηζκεηηθή αλαινγία, σο πνζνηηθή ζρέζε πνπ εμαζθαιίδεη ηελ ηζνξξνπία. Έκκεζα σο πξνυπφζεζε ηεο πνηφηεηαο θαη κάιηζηα ηεο εζηθήο. Έηζη ην πγηέο ζψκα (π.ρ. αζιεηέο), ην νινθιεξσκέλν έξγν ηνπ εμεηδηθεπκέλνπ ρεηξψλαθηα ή ην έξγν ηέρλεο ζηεξίδνπλ ηνλ πνηνηηθφ ηνπο ραξαθηήξα ζηηο πνζνηηθέο ζρέζεηο. Σα παξαδείγκαηα ηεο ελφηεηαο 7 επηβεβαηψλνπλ ηελ αξηζηνηειηθή απηή αληίιεςε.ρξξξ «ἡ δ ἀξεηὴ θαὶ ἡ θύζηο,» 2 ε ππνζεηηθή πξνθείκελε: αλ ε αξεηή ππεξέρεη από θάζε ηέρλε, όπσο θαη ε θύζε. ην ρσξίν απηφ ν Αξηζηνηέιεο ζπζρεηίδεη ηηο έλλνηεο ηέρλε (ε νπνία εδψ ηαπηίδεηαη κε ηνλ φξν «ἐπηζηήκε»), θχζε θαη αξεηή θαη δηαπηζηψλεη φηη έρνπλ έλα θνηλφ γλψξηζκα, αιιά θαη δηαθνξέο. Σν θνηλφ ηνπο γλψξηζκα είλαη φηη θαη νη ηξεηο έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα δεκηνπξγνχλ κνξθέο. Η δηαθνξά ηνπο έγθεηηαη ζε ηη δίλεη κνξθή ε θαζεκηά. Έηζη, ινηπφλ: α) ε ηέρλε κνξθνπνηεί ην πιηθφ ηεο, β) ε αξεηή δίλεη κνξθή ζηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ αλζξψπνπ θαη γ) ε θχζε δεκηνπξγεί θη απηή ηηο δηθέο ηεο κνξθέο. Παξάιιεια, ν θηιφζνθνο επηρεηξεί λα ηεξαξρήζεη ηηο ηξεηο απηέο έλλνηεο. Έηζη, θαη απηφλ, ε θύζε είλαη αλώηεξε από ηελ ηέρλε, γηαηί θάζε θπζηθφ νλ έρεη ηάζε πξνο ηελ ηειεηφηεηα. Απφ ηε ζηηγκή δειαδή πνπ γελληέηαη θαη απμάλεηαη, νδεγείηαη, αλεμάξηεηα απφ ηε ζέιεζή ηνπ, ζην «ηέινο», ζηελ ηειεηφηεξε κνξθή ηνπ. Αληίζεηα, ηα έξγα ηέρλεο είλαη ζηαζεξά θαη ακεηάβιεηα θαη δελ ηείλνπλ πνπζελά. Ο Αξηζηνηέιεο αλαθέξεη : «ν ζθνπφο θαη ην σξαίν είλαη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ παξφληα ζηε θχζε, παξά ζηα έξγα ηεο ηέρλεο» (Περὶ δώωλ κορίωλ, 639b, 19-21). Εμάιινπ, φπσο δηαπηζηψλεη θαη ν Αζπάζηνο, ν ζρνιηαζηήο ηνπ Αξηζηνηέιε, «κηκεῖηαη γὰξ ηέρλε ηὴλ θχζηλ» (= ε ηέρλε κηκείηαη ηε θχζε), γη απηφ θαη είλαη θαηψηεξε απηήο. Απφ ηελ άιιε, ε αξεηή είλαη αλώηεξε θαη από ηε θύζε θαη από ηελ ηέρλε, γηαηί κνξθνπνηεί ζηελ νπζία ηνπ ηνλ άλζξσπν θαη απνηειεί χςηζηε έθθαλζε ηεο κεζφηεηαο. Όπσο, κάιηζηα, αλαθέξεη θαη ν Αζπάζηνο, ε αξεηή είλαη αλψηεξε απφ ηελ ηέρλε, γηαηί ε αξεηή είλαη «ηειεηφηεο θχζεσο θαὶ θαησξζσκέλε θχζηο», δειαδή κηα θπζηθή ηδηφηεηα κε επηηπρία νδεγεκέλε ζηνλ ζθνπφ ηεο. Απφ ηα παξαπάλσ γίλεηαη αληηιεπηφ φηη, γηα ηνλ Αξηζηνηέιε, αλψηεξε φισλ είλαη ε αξεηή, αθνινπζεί ε θχζε θαη ηειεπηαία ζηελ ηεξάξρεζε έξρεηαη ε ηέρλε: Αξεηή > θύζε > ηέρλε Μπιλανάκη Ελευθερία, τηλ Σελίδα 5

6 «ηνῦ κέζνπ ἂλ εἴε ζηνραζηηθή» πκπέξαζκα θαη νινθιήξσζε ηνπ ζπιινγηζκνύ. Λνγηθά ζπλάγεηαη ην ζπκπέξαζκα φηη ε αξεηή ελδερνκέλσο ζηνρεχεη ζηε κεζφηεηα. Σν ζπκπέξαζκα εθθέξεηαη κε δπλεηηθή επθηηθή, δειαδή κε δπλεηηθή έθθξαζε, απφιπηα ζχκθσλε κε ηνλ ππνζεηηθφ ηξφπν ζθέςεο θαη εθθνξάο ηνπ ιφγνπ πνπ πξνεγήζεθε. Γηα λα απνδείμεη, ινηπφλ, ν Αξηζηνηέιεο φηη ε αξεηή έρεη σο ζηφρν ηεο ην κέζνλ, δηαηππψλεη ηνλ εμήο ππνζεηηθφ ζπιινγηζκφ: 1 ε πξνθείκελε: αλ ε ηέρλε ζηνρεχεη ζην κέζνλ («Εἰ δὴ πᾶζα ἐπηζηήκε ἄγνπζα ηὰ ἔξγα») θαη 2 ε πξνθείκελε: αλ ε αξεηή είλαη αθξηβέζηεξε θαη αλψηεξε απφ ηελ ηέρλε («ἡ δ ἀξεηὴ πάζεο ηέρλεο ἀθξηβεζηέξα θαὶ ἀκείλσλ ἐζηὶλ») πκπέξαζκα: ε αξεηή έρεη σο ζηφρν ηεο ην κέζνλ («ηνῦ κέζνπ ἂλ εἴε ζηνραζηηθή»). αιφ είλαη λα επηζεκαλζεί εδψ φηη ε ρξήζε ππνζεηηθνχ ζπιινγηζκνχ, ν νπνίνο βαζίδεηαη ζε πξνθείκελεο απφ ηηο νπνίεο ε κία ηνπιάρηζηνλ είλαη ππνζεηηθή πξφηαζε, πξνζηδηάδεη ζην χθνο ηνπ επηζηεκνληθνχ ιφγνπ, γηαηί ππνδειψλεη κεηξηνπάζεηα, δηαιιαθηηθφηεηα θαη έιιεηςε δνγκαηηζκνχ. Άιισζηε, κέζα ζην πιαίζην ηεο επηζηεκνληθήο έξεπλαο εληάζζεηαη θαη ε δηαηχπσζε ππνζέζεσλ, νη νπνίεο αξγφηεξα επαιεζεχνληαη ή δηαςεχδνληαη. Σε κεηξηνπάζεηα θαη ηε δηαιιαθηηθφηεηα ππνδειψλεη θαη ε ρξήζε ηεο δπλεηηθήο επθηηθήο ζην ρσξίν «ηνῦ κέζνπ ἂλ εἴε ζηνραζηηθή», ε νπνία δειψλεη απηφ πνπ είλαη δπλαηφ λα γίλεη ζην παξφλ θαη ην κέιινλ, δειαδή ην πηζαλφ θαη ελδερφκελν. Η αξρηθή απηή ππφζεζε ζα πάξεη ηε κνξθή ζπκπεξάζκαηνο δηαηππσκέλνπ ζε νξηζηηθή έγθιηζε ζηελ ακέζσο επφκελε ελφηεηα. Αο κελ μερλάκε, εμάιινπ, φηη ν Αξηζηνηέιεο ζπλέγξαςε ηα Ηζηθά Νηθοκάτεηα (φπσο πιεξνθνξνχκαζηε θαη απφ ηελ εηζαγσγή ηνπ ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ) ζε ψξηκε πηα ειηθία, ηελ νπνία ραξαθηήξηδε ε εξεκία, ε λεθαιηφηεηα, ε ψξηκε ζθέςε θαη ε έιιεηςε δνγκαηηζκνχ. Μπιλανάκη Ελευθερία, τηλ Σελίδα 6

7 ΔΝΟΣΗΣΑ 8- ΑΚΗΗ 1«ηνῦ κέζνπ ἂλ εἴε ζηνραζηηθή»: Πξφζεμε φηη ν Αξηζηνηέιεο απέθπγε λα πεη: «ηνῦ κέζνπ ἐζηὶ ζηνραζηηθή». Πξνζπάζεζε λα θαηαιάβεηο ηε δηαθνξά ησλ δχν εθθξαζηηθψλ ηξφπσλ θαη εμήγεζε ζηε ζπλέρεηα ηελ πξνηίκεζε ηνπ Αξηζηνηέιε γηα ηελ πξψηε κπνξνχκε άξαγε απφ ηελ πξνηίκεζή ηνπ λα βγάινπκε ζπκπεξάζκαηα θαη γηα ηνλ ραξαθηήξα ηνπ; Μελ μερλάο απηφ πνπ ιέλε, πσο «ην χθνο είλαη ν άλζξσπνο»! Θα βνεζεζείο, πάλησο, ζηελ πξνζπάζεηά ζνπ, αλ μαλαζπκεζείο απφ ην ζπληαθηηθφ ζνπ α) ηε ζεκαζία ηνπ εθθξαζηηθνχ ζρήκαηνο ηεο δπλεηηθήο επθηηθήο, θαη β) ηε ιεγφκελε (=;) «απιή ζθέςε ηνπ ιέγνληνο». (ερώηεζε από ηο ζτοιηθό εγτεηρίδηο ζηε ζειίδα 158) Απάληεζε εξκελεπηηθήο εξψηεζεο Παξαηεξνχκε φηη ζηε θξάζε «ηνῦ κέζνπ ἂλ εἴε ζηνραζηηθή», ν Αξηζηνηέιεο ρξεζηκνπνηεί δπλεηηθή επθηηθή θαη φρη νξηζηηθή. Η δπλεηηθή επθηηθή εθθξάδεη απηφ πνπ είλαη δπλαηφ λα γίλεη ζην παξφλ θαη ην κέιινλ, δειαδή θάηη πηζαλφ θαη ελδερφκελν, ή θάηη πνπ ν ζπγγξαθέαο ζέιεη λα παξαζέζεη σο απιή ζθέςε ηνπ ιέγνληνο. Έηζη, απνθεχγεη λα είλαη θαηεγνξεκαηηθφο θαη δνγκαηηθφο. Απφ ηελ άιιε, ε νξηζηηθή δειψλεη ην πξαγκαηηθφ, ην ζίγνπξν. Αλ δερηνχκε ηελ άπνςε ηνπ Μππθφλ φηη «ην ύθνο είλαη ν άλζξσπνο», πνπ επαλαιακβάλεη θαη ν Γ. εθέξεο ζην θείκελφ ηνπ γηα ηνλ Μαθξπγηάλλε (Δοθηκές, Α ηφκνο, Ίθαξνο 1981, ζει. 260), θαηαιαβαίλνπκε φηη ν Αξηζηνηέιεο ήηαλ κεηξηνπαζήο, ζπγθαηαβαηηθφο θαη δηαιιαθηηθφο ραξαθηήξαο. ηελ άπνςε απηή ζπλεγνξεί θαη ην γεγνλφο φηη ηα Ηζηθά Νηθοκάτεηα γξάθηεθαλ ζηελ ψξηκε πεξίνδν ηεο δσήο ηνπ, πνπ δηαθξηλφηαλ απφ κεηξηνπάζεηα θαη έιιεηςε δνγκαηηζκνχ. ΑΚΗΗ 2Πψο νξίδεη ν Αξηζηνηέιεο ηα «νινθιεξσκέλα έξγα»; Απάληεζε εξκελεπηηθήο εξψηεζεο Με ηνλ φξν «νινθιεξσκέλν» ν Αξηζηνηέιεο νξίδεη απηό ην έξγν πνπ βξίζθεηαη ζηε κεζόηεηα, πνπ ηεξεί ην κέηξν θαη ηελ αξκνλία θαη εμηζνξξνπεί ηηο αληηζέζεηο αλάκεζα ζηελ ππεξβνιή θαη ζηελ έιιεηςε. Γη απηφ απφ απηφ δελ κπνξνχκε νχηε λα αθαηξέζνπκε θάηη («νὔη ἀθειεῖλ»), γηαηί δελ έρεη θάηη πεξηηηφ θαη κε ηελ αθαίξεζε ζα ην νδεγήζνπκε ζηελ έιιεηςε, νχηε λα πξνζζέζνπκε θάηη («νὔηε πξνζζεῖλαη»), γηαηί δελ ηνπ ιείπεη θάηη θαη κε ηελ πξφζζεζε ζα ην νδεγήζνπκε ζηελ ππεξβνιή. Επνκέλσο, γίλεηαη θαηαλνεηφ φηη ε ππεξβνιή θαη ε έιιεηςε δηαηαξάζζνπλ ηελ ηζνξξνπία θαη θαηαζηξέθνπλ ηελ ηειεηφηεηά ηνπ («θζεηξνχζεο»), ελψ ε κεζφηεηα ηε δηαθπιάζζεη («ζῳδνχζεο»). πγθεθξηκέλα, ν Αξηζηνηέιεο ζηελ Ποηεηηθή ηνπ αλαθέξεη φηη έλα έξγν ηέρλεο δελ πξέπεη λα είλαη νχηε «πακκέγεζεο» νχηε «πάκκηθξνλ». ΑΚΗΗ 3Ο Αξηζηνηέιεο ζπγθξίλεη ηηο έλλνηεο ηέρλε - αξεηή - θχζε. Πνηεο νκνηφηεηεο θαη πνηεο δηαθνξέο εληνπίδεη θαη κε πνηα ζεηξά ηηο ηεξαξρεί; Μπιλανάκη Ελευθερία, τηλ Σελίδα 7

8 Απάληεζε εξκελεπηηθήο εξψηεζεο ην ρσξίν «ἡ δ ἀξεηὴ ζηνραζηηθή», ν Αξηζηνηέιεο ζπζρεηίδεη ηηο έλλνηεο ηέρλε (ε νπνία εδψ ηαπηίδεηαη κε ηνλ φξν «ἐπηζηήκε»), θχζε θαη αξεηή θαη δηαπηζηψλεη φηη έρνπλ έλα θνηλφ γλψξηζκα, αιιά θαη δηαθνξέο. Σν θνηλφ ηνπο γλψξηζκα είλαη φηη θαη νη ηξεηο έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα δεκηνπξγνχλ κνξθέο. Η δηαθνξά ηνπο έγθεηηαη ζε ηη δίλεη κνξθή ε θαζεκηά. Έηζη, ινηπφλ: α) ε ηέρλε κνξθνπνηεί ην πιηθφ ηεο, β) ε αξεηή δίλεη κνξθή ζηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ αλζξψπνπ θαη γ) ε θχζε δεκηνπξγεί θη απηή ηηο δηθέο ηεο κνξθέο. Παξάιιεια, ν θηιφζνθνο επηρεηξεί λα ηεξαξρήζεη ηηο ηξεηο απηέο έλλνηεο. Έηζη, θαη απηφλ, ε θύζε είλαη αλώηεξε από ηελ ηέρλε, γηαηί θάζε θπζηθφ νλ έρεη ηάζε πξνο ηελ ηειεηφηεηα. Απφ ηε ζηηγκή δειαδή πνπ γελληέηαη θαη απμάλεηαη, νδεγείηαη, αλεμάξηεηα απφ ηε ζέιεζή ηνπ, ζην «ηέινο», ζηελ ηειεηφηεξε κνξθή ηνπ. Αληίζεηα, ηα έξγα ηέρλεο είλαη ζηαζεξά θαη ακεηάβιεηα θαη δελ ηείλνπλ πνπζελά. Ο Αξηζηνηέιεο αλαθέξεη: «ν ζθνπφο θαη ην σξαίν είλαη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ παξφληα ζηε θχζε, παξά ζηα έξγα ηεο ηέρλεο» (Περὶ δώωλ κορίωλ, 639b, 19-21). Εμάιινπ, φπσο δηαπηζηψλεη θαη ν Αζπάζηνο, ν ζρνιηαζηήο ηνπ Αξηζηνηέιε, «κηκεῖηαη γὰξ ηέρλε ηὴλ θχζηλ» (= ε ηέρλε κηκείηαη ηε θχζε), γη απηφ θαη είλαη θαηψηεξε απηήο. Απφ ηελ άιιε, ε αξεηή είλαη αλψηεξε θαη απφ ηε θχζε θαη απφ ηελ ηέρλε, γηαηί κνξθνπνηεί ζηελ νπζία ηνπ ηνλ άλζξσπν θαη απνηειεί χςηζηε έθθαλζε ηεο κεζφηεηαο. Όπσο κάιηζηα αλαθέξεη θαη ν Αζπάζηνο, ε αξεηή είλαη αλψηεξε απφ ηελ ηέρλε, γηαηί ε αξεηή είλαη «ηειεηφηεο θχζεσο θαὶ θαησξζσκέλε θχζηο», δειαδή κηα θπζηθή ηδηφηεηα κε επηηπρία νδεγεκέλε ζην ζθνπφ ηεο. Απφ ηα παξαπάλσ γίλεηαη αληηιεπηφ φηη, γηα ηνλ Αξηζηνηέιε, αλψηεξε φισλ είλαη ε αξεηή, αθνινπζεί ε θχζε θαη ηειεπηαία ζηελ ηεξάξρεζε έξρεηαη ε ηέρλε: αξεηή > θύζε > ηέρλε ΑΚΗΗ 4Δηαηππψζηε (κε πξνθείκελεο θαη ζπκπέξαζκα) ηνλ ζπιινγηζκφ ηνπ Αξηζηνηέιε πνπ απνδεηθλχεη φηη ε αξεηή έρεη σο ζηφρν ηε κεζφηεηα. Απάληεζε εξκελεπηηθήο εξψηεζεο Γηα λα απνδείμεη ν Αξηζηνηέιεο φηη ε αξεηή έρεη σο ζηφρν ηεο ην κέζνλ, δηαηππψλεη ηνλ εμήο ππνζεηηθφ ζπιινγηζκφ : 1 ε πξνθείκελε: αλ ε ηέρλε ζηνρεχεη ζην κέζνλ («Εἰ δὴ πᾶζα ἐπηζηήκε ἄγνπζα ηὰ ἔξγα») θαη 2 ε πξνθείκελε: αλ ε αξεηή είλαη αθξηβέζηεξε θαη αλψηεξε απφ ηελ ηέρλε («ἡ δ ἀξεηὴ πάζεο ηέρλεο ἀθξηβεζηέξα θαὶ ἀκείλσλ ἐζηὶλ») πκπέξαζκα: ε αξεηή έρεη σο ζηφρν ηεο ην κέζνλ («ηνῦ κέζνπ ἂλ εἴε ζηνραζηηθή»). ΑΚΗΗ 5Αλ ιάβνπκε ππφςε ηνλ ππνζεηηθφ ζπιινγηζκφ θαη ηε δπλεηηθή επθηηθή («ἂλ εἴε») πνπ ρξεζηκνπνηεί ν Αξηζηνηέιεο, ζε ηη ζπκπεξάζκαηα Μπιλανάκη Ελευθερία, τηλ Σελίδα 8

9 κπνξνχκε λα θαηαιήμνπκε γηα ην χθνο ηνπ; Πξνζηδηάδεη ζηνλ επηζηεκνληθφ ιφγν; Απάληεζε εξκελεπηηθήο εξψηεζεοη ρξήζε ππνζεηηθνχ ζπιινγηζκνχ, ν νπνίνο βαζίδεηαη ζε πξνθείκελεο απφ ηηο νπνίεο ε κία ηνπιάρηζηνλ είλαη ππνζεηηθή πξφηαζε, πξνζηδηάδεη ζην χθνο ηνπ επηζηεκνληθνχ ιφγνπ, γηαηί ππνδειψλεη κεηξηνπάζεηα, δηαιιαθηηθφηεηα θαη έιιεηςε δνγκαηηζκνχ. Άιισζηε κέζα ζην πιαίζην ηεο επηζηεκνληθήο έξεπλαο εληάζζεηαη θαη ε δηαηχπσζε ππνζέζεσλ, νη νπνίεο αξγφηεξα επαιεζεχνληαη ή δηαςεχδνληαη. Σε κεηξηνπάζεηα θαη ηε δηαιιαθηηθφηεηα ππνδειψλεη θαη ε ρξήζε ηεο δπλεηηθήο επθηηθήο ζην ρσξίν «ηνῦ κέζνπ ἂλ εἴε ζηνραζηηθή», ε νπνία δειψλεη απηφ πνπ είλαη δπλαηφ λα γίλεη ζην παξφλ θαη ην κέιινλ, δειαδή ην πηζαλφ θαη ελδερφκελν. Αο κελ μερλάκε εμάιινπ φηη ν Αξηζηνηέιεο ζπλέγξαςε ηα Ηζηθά Νηθοκάτεηα (φπσο πιεξνθνξνχκαζηε θαη απφ ηελ εηζαγσγή ηνπ ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ) ζε ψξηκε πηα ειηθία, ηελ νπνία ραξαθηήξηδε ε εξεκία, ε λεθαιηφηεηα, ε ψξηκε ζθέςε θαη ε έιιεηςε δνγκαηηζκνχ ΑΚΗΗ 6 Ο Αξηζηνηέιεο δηεπθξηλίδεη ζην ηέινο ηεο ελφηεηαο φηη, φηαλ αλαθέξεηαη ζηελ αξεηή, ελλνεί ηελ εζηθή θαη φρη ηε δηαλνεηηθή αξεηή. Πψο εμεγείηαη ε άπνςε απηή; Απάληεζε εξκελεπηηθήο εξψηεζεο απηφ ην ζεκείν ν Αξηζηνηέιεο ζπλδέεη ηε κεζφηεηα κε ηελ εζηθή αξεηή θαη ζαθψο ηε δηαθξίλεη απφ ηηο πξνεγνχκελεο εθαξκνγέο ηεο κεζφηεηαο. Δηαρσξίδεη ηελ εζηθή αξεηή σο πξντφλ ηεο έμεσο θαη σο πξνυπφζεζε πξάμεσο απφ ηε δηαλνεηηθή αξεηή πνπ ζρεηίδεηαη κε ηνλ λνπ θαη παξαπέκπεη ζηε ζεσξεηηθή δσή ηνπ αλζξψπνπ. Δηεπθξηλίδεη φηη ε εζηθή αξεηή αλαθέξεηαη ζηα πάζε θαη ζηηο πξάμεηο, δειαδή ζηελ εμσηεξίθεπζε ηνπ αλζξψπνπ, ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπ ελ γέλεη. ηελ αξηζηνηειηθή έλλνηα «πάζε» αλαθεξζήθακε θαη ζηελ 6 ε ελφηεηα ησλ Ηζηθώλ Νηθοκατείωλ. Είδακε ινηπφλ φηη γηα ηνλ Αξηζηνηέιε πάζε είλαη ε επηζπκία, ε νξγή, ν θφβνο, ην ζάξξνο, ν θζφλνο, ε ραξά, ε θηιία, ην κίζνο, ν πφζνο, ε δήιεηα, ε ιχπε, δειαδή απηά πνπ ζήκεξα ζα ιέγακε ζπλαηζζήκαηα. Μάιηζηα, ν Αξηζηνηέιεο ζεσξεί φηη ηα «πάζε» είλαη άινγεο παξνξκήζεηο ηεο ςπρήο θαη βηνινγηθέο ηδηφηεηεο ηνπ αλζξψπηλνπ είδνπο. ηηο ςπρηθέο θαηαζηάζεηο θαη ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπ αλζξψπνπ βξίζθνπλ εθαξκνγή επίζεο νη ηξεηο πνζνηηθέο έλλνηεο (ππεξβνιή, έιιεηςε, ην κέζνλ). Αθφκε ηα ζπλαηζζήκαηα θαη ε δξάζε ηνπ αλζξψπνπ επηδέρνληαη ηνλ έιεγρν κε βάζε ηηο ηξεηο απηέο πνζνηηθέο έλλνηεο - θξηηήξηα. Απφ ηελ άιιε γίλεηαη θαλεξφ φηη ε κεζφηεηα αθνξά ηηο εζηθέο θαη φρη ηηο δηαλνεηηθέο αξεηέο. η απηφ, γηαηί νη εζηθέο αξεηέο ζρεηίδνληαη κε ηα ζπλαηζζήκαηα θαη ηηο πξάμεηο θαη ζ απηά ππάξρεη ππεξβνιή, έιιεηςε θαη κεζφηεηα. Αληίζεηα, νη δηαλνεηηθέο αξεηέο δελ είλαη κεζφηεηεο. ρεηηθά κε ηε δηαλνεηηθή αξεηή ηεο ζνθίαο ν Αζπάζηνο γξάθεη: «θαλεξὸλ δὲ πνηεῖ δηὰ ηνχησλ ὅηη ἡ δηαλνεηηθὴ ἀξεηὴ νὐθ ἔζηη κεζφηεο νὐ γὰξ δεῖ κέζσο κὲλ εἰδέλαη, ὑπεξβαιιφλησο δὲ κή, ἀιι ἐθ ὅζνλ νἷφλ ηε εἰδέλαη ἄξηζηα ἂλ ἔρνη» (= κε απηά (ν Αξηζηνηέιεο) θάλεη θαλεξφ φηη ε δηαλνεηηθή αξεηή δελ είλαη κεζφηεηα γηαηί δελ πξέπεη λα έρεη θαλείο γλψζεηο κεζαίαο πνηφηεηαο θαη φρη ππεξβνιηθά πνιιέο, αιιά ζα ήηαλ άξηζην λα έρεη φζν ην δπλαηφλ πην πνιιέο Μπιλανάκη Ελευθερία, τηλ Σελίδα 9

10 γλψζεηο). Δειαδή ζηελ αξεηή ηεο ζνθίαο ζεσξείηαη πνιχ θαιφ λα έρεη θαλείο πάξα πνιιέο γλψζεηο, λα βξίζθεηαη δειαδή ζηελ ππεξβνιή. ΑΚΗΗ Να ζπκπιεξψζεηε ηα θελά ησλ παξαθάησ πξνηάζεσλ κε νκφξξηδα (απιά ή ζχλζεηα) ηεο ιέμεο «ἐπηηειεῖ». α. Σν δχζθνιν έξγν πνπ αλέιαβε λα εθπνλήζεη, ζήκεξα βξίζθεηαη ζην. ηνπ ζηάδην. β. Δελ επηηξέπεη ζηνλ εαπηφ ηνπ ην παξακηθξφ ιάζνο. Η.. ηνπ δελ έρεη φξηα. γ. Εηνίκαζε ην ζπίηη γηα λα ππνδερηεί ηνπο θαιεζκέλνπο ηεο. Όια ήηαλ ηαθηνπνηεκέλα ζηελ. δ. αηά ηελ.. κηαο ζπληαγήο δαραξνπιαζηηθήο ρξεηάδεηαη απφιπηε απηνζπγθέληξσζε θαη πξνζνρή. ε. Επηζηξαηεχηεθε φιν ην.. ηεο εθπνκπήο, γηα λα πξνθχςεη ην θαιχηεξν δπλαηφ απνηέιεζκα. Λχζε α. Σν δχζθνιν έξγν πνπ αλέιαβε λα εθπνλήζεη, ζήκεξα βξίζθεηαη ζην ηειηθό ηνπ ζηάδην. β. Δελ επηηξέπεη ζηνλ εαπηφ ηνπ ην παξακηθξφ ιάζνο. Η ηειεηνκαλία ηνπ δελ έρεη φξηα. γ. Εηνίκαζε ην ζπίηη γηα λα ππνδερηεί ηνπο θαιεζκέλνπο ηεο. Όια ήηαλ ηαθηνπνηεκέλα ζηελ εληέιεηα. δ. αηά ηελ εθηέιεζε κηαο ζπληαγήο δαραξνπιαζηηθήο ρξεηάδεηαη απφιπηε απηνζπγθέληξσζε θαη πξνζνρή. ε. Επηζηξαηεχηεθε φιν ην επηηειείν ηεο εθπνκπήο, γηα λα πξνθχςεη ην θαιχηεξν δπλαηφ απνηέιεζκα. ΑΚΗΗ 2Να δψζεηε νκφξξηδα (απιά ή ζχλζεηα) ηεο ιέμεο «πάζε» ζηα λέα ειιεληθά. Λχζε ιεμηινγηθήο άζθεζεο Αδελνπάζεηα, αληηπάζεηα, αληηπαζήο, αληηπαζεηηθφο, απάζεηα, απαζήο, εκπάζεηα, εκπαζήο, εππάζεηα, εδππάζεηα, θαξδηνπάζεηα, κεηξηνπάζεηα, κεηξηνπαζήο, κπζηηθνπάζεηα, πάζεκα, πάζεζε, παζεηηθφο, παζεηηθφηεηα, παζηάξεο, παζνγέλεηα, παζνγφλνο, παζνινγία, παζνινγηθφο, πάζνο, πέλζηκνο, πέλζνο, πιεκκπξνπαζήο, πξνζπάζεηα, ζεηζκνπαζήο, ζπκπάζεηα, ζπκπαζήο, ζπκπαζεηηθφο, σξαηνπαζήο. ΑΚΗΗ 3Να βξείηε ζην θείκελν ιέμεηο εηπκνινγηθά ζπγγελείο κε ηηο παξαθάησ: κεζοπόιεκος, βαιβίδα, σπόιοηπο, ζωζίβηο, σηοζεζία, πραγκαηεία. Λχζε κεζνπόιεκνο: κέζνλ, κεζφηεηνο Μπιλανάκη Ελευθερία, τηλ Σελίδα 10

11 βαιβίδα: ὑπεξβνιῆο ππόινηπν: ἔιιεηςηο ζσζίβην: ζῳδνχζεο πηνζεζία: πξνζζεῖλαη πξαγκαηεία: πξάμεηο ΑΚΗΗ 4 Να δψζεηε δχν νκφξξηδα (απιά ή ζχλζεηα) ζηα λέα ειιεληθά γηα θαζεκηά απφ ηηο παξαθάησ ιέμεηο: ἄγοσζα, προζζεῖλαη, θζεηρούζες, ζῳδούζες, ιέγοκελ, ἠζηθήλ. Λχζε ἄγνπζα: αγσγή, άμνλαο πξνζζεῖλαη: ζέκα, επίζεζε θζεηξνύζεο: θζνξά, θζαξηφο ζῳδνύζεο: ζσζηηθφο, ζσηήξηνο ιέγνκελ: δηάιεμε, ιεθηηθφο ἠζηθήλ: εζνπιαζηηθφο, εζνγξαθία ΑΚΗΗ 5 Αζηάζεηα, θαρεθηηθφο, αθηηλνβνιία, έθιεηςε, θπηεχσ: Αθνχ επηζεκάλεηε ηνπο ιεθηηθνχο ηχπνπο ηνπ δηδαγκέλνπ θεηκέλνπ κε ηνπο νπνίνπο ζπγγελεχνπλ εηπκνινγηθά νη παξαπάλσ ιέμεηο, λα ζρεκαηίζεηε ζηε λενειιεληθή γιψζζα κία πεξίνδν ιφγνπ γηα θάζε ιέμε κε ηελ πνηεηηθή (ή αλαθνξηθή) ιεηηνπξγία ηεο. Λχζε Ελδεηθηηθέο απαληήζεηο: 1. Αζηάζεηα: πξνζζεῖλαη. Μηα ρξενθνπία ζα επέθεξε θπγή θεθαιαίσλ, ηξαπεδηθή θξίζε, εθηφμεπζε θφζηνπο δαλεηζκνχ, πνιπεηή χθεζε, λέν θαχιν θχθιν νηθνλνκηθήο αζηάζεηαο. 2. αρεθηηθφο: ηνῖο ἔρνπζηλ. Λεηηνχξγεζε κεηά ηνλ Εκθχιην ε δεκνθξαηία, έζησ θαη θαρεθηηθή. Μπιλανάκη Ελευθερία, τηλ Σελίδα 11

12 3. Αθηηλνβνιία: ὑπεξβνιῆο. Σν θχξνο, ε αθηηλνβνιία ελφο έζλνπο δελ έρνπλ λα θάλνπλ κε ηελ εδαθηθή έθηαζε θαη ηνλ πιεζπζκφ ηνπ, αιιά κε ηα επηηεχγκαηά ηνπ. 4. Έθιεηςε: ἐιιείςεσο. Η νιηθή έθιεηςε ησλ δηαλνεηψλ ζηνλ ηφπν καο θαίλεηαη νξηζηηθή. 5. Φπηεχσ: θχζηο. Αγξφηεο αθήλνπλ ηηο θαιιηέξγεηεο γηα λα θπηέςνπλ θσηνβνιηατθέο κνλάδεο. Μπιλανάκη Ελευθερία, τηλ Σελίδα 12