ΙΔΙΟΔΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ. Φυσιολογία Αξιολόγηση Αποκατάσταση. Δρ. Κωνσταντίνος Φουσέκης. Καθηγητής Εφ. Φυσικοθεραπείας

Transcript

1 ΙΔΙΟΔΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ Φυσιολογία Αξιολόγηση Αποκατάσταση Δρ. Κωνσταντίνος Φουσέκης. Καθηγητής Εφ. Φυσικοθεραπείας

2 ιδιοδεκτικότητα Ο όρος ιδιοδεκτικότητα συχνά χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις φυσιολογικές διαδικασίες μέσα στο αισθητικοκινητικό σύστημα, συμπεριλαμβάνοντας την αντίληψη της θέσης στο χώρο, τη κιναισθησία, την ισορροπία και τη μυϊκή αντανακλαστική δραστηριότητα.

3 ιδιοδεκτικότητα Η ιδιοδεκτικότητα περιγράφει την πληροφορία, η οποία προέρχεται από περιφερικές περιοχές του σώματος, που συμβάλλουν στο στασικό έλεγχο, στη σταθερότητα, καθώς και σε άλλες συνειδητές αισθήσεις. Είναι η απόκτηση ενός ερεθίσματος από περιφερικούς υποδοχείς και μετατροπή του σε νευρικό σήμα, το οποίο διαβιβάζεται μέσω προσαγωγών μονοπατιών στο Κ.Ν.Σ. για επεξεργασία.

4 ιδιοδεκτικότητα Η αισθητική πληροφορία (ιδιοδεκτικότητα), ταξιδεύει μέσω προσαγωγών μονοπατιών στο Κ.Ν.Σ., όπου ολοκληρώνεται μαζί με πληροφορίες από άλλα επίπεδα του νευρικού συστήματος, προκαλώντας κινητικές αντιδράσεις οι οποίες είναι βασικές για συντονισμένα κινητικά πατέντα και λειτουργική σταθερότητα.

5 Ιδιότητες μυϊκής αίσθησης Το «ιδιοδεκτικό πεδίο» περιλαμβάνει υποδοχείς, οι οποίοι προσαρμόζονται στις αλλαγές που συμβαίνουν στον οργανισμό. Ο Sherrington περιέγραψε τέσσερις ιδιότητες της μυϊκής αίσθησης: (1) στάση, (2) παθητική κίνηση, (3) ενεργητική κίνηση και (4) αντίσταση στην κίνηση. Αυτές οι μορφές είναι συνώνυμες με: (α) την αίσθηση της θέσης, δηλαδή, την ικανότητα να αναγνωρίζει κάποιος συνειδητά, πού προσανατολίζονται τα μέλη του σώματός στο χώρο, (β) την κιναισθησία, την ικανότητα να εκτιμάται συνειδητά η κίνηση στην άρθρωση και (γ) την αίσθηση της αντίστασης, την ικανότητα να υπολογίζονται οι δυνάμεις που παράγονται μέσα στην άρθρωση.

6 Κιναισθησία Η κιναισθησία είναι η συνειδητή επίγνωση της θέσης των μελών του σώματος, της κίνησης και της δύναμης. Τα κιναισθητικά ερεθίσματα προέρχονται από τη δραστηριότητα των αισθητικών υποδοχέων, οι οποίοι παρέχουν στο Κ.Ν.Σ. πληροφορίες σχετικά με το μήκος των μυών, τις αλλαγές που συμβαίνουν σε αυτό και τις δυνάμεις που αναπτύσσονται στους μύες. Η κιναίσθηση μας επιτρέπει να αντιλαμβανόμαστε την ακριβή θέση των μελών του σώματος στο χώρο, πότε αυτά κινούνται, καθώς και τις μηχανικές ιδιότητες των αντικειμένων (π.χ. βάρος).

7 Ισορροπία Παράγοντες που επηρεάζουν την ισορροπία Μυϊκή αδυναμία Ιδιοδεκτικά ελλείμματα Ελλείμματα ROM Η ισορροπία είναι μια κρίσιμη παράμετρος στην καταγραφή κινητικών προτύπων Ζωτικός παράγοντας στην αποκατάσταση Ιδιοδεκτικότητα και Κιναίσθηση

8 Eλεγχος στάσης-ισορροπιας Συστατικά Sensory detection of body motions (Feed-forward) Execution of musculoskeletal responses (Feedback) Balance is a static and dynamic process Disrupted balance occurs due to two factors Position of CoG relative to base of support is not accurately sensed Automatic movements required to maintain the CoG are not timely or effective

9 H θέση του σώματος σε σχέση με τη βαρύτητα επηρεάζεται από οπτικά αιθουσαια Σωματοαισθητικα ερεθίσματα Η επίτευξη της ισορροπίας περιλαμβάνει ένα αριθμό από αρθρώσεις Ποδοκνημικη Γόνατο Ισχιο Συντονισμένες κινήσεις κατά μήκος της κινητικής αλυσίδας

10 Καθορισμός της θέσης σώματος Επιλογή της κίνησης Σύγκριση, Επιλογή και Συνδυασμός Αισθήσεων Επιλογή και προσαρμογή του κινητικού πατέντου Όραση Αιθουσαιο Σωματοαισθητ ικο Σύστημα Μύες ποδοκνημ ικης Μύες Μηρού Μύες Κορμού Μύες Αυχένα Περιβαλλοντική Επίδραση Σωματική Κίνηση

11 Αισθητική πληροφόρηση Aισθητική πληροφόρηση Σωματοαισθητικό Σύστημα Παρέχει πληροφορίες σχετικά με τη θέση και τη λειτουργία των μελών του σώματος Όραση Καταγραφή της διεύθυνσης των οφθαλμών και του κεφαλιού σε σχεση με τα γύρω αντικειμενα Ρόλος στη διατήρηση της ισορροπίας Αιθουσαιο Σύστημα Παρέχει πληροφορίες σχετικά με τις μετατοπίσει της κεφαλής Μικρός ρόλος όταν τα άλλα δυο συστήματα δουλεύουν ικανοποιητικά

12 Περιφερικές πηγές ιδιοδεκτικής πληροφορίας Η περιφερικη ιδιοδεκτική πληροφορία προέρχεται από το επίπεδο του μηχανοϋποδοχέα ή ιδιοϋποδοχέα, όπως ορίστηκε από τον Sherrington. Οι μηχανοϋποδοχείς είναι αισθητικοί νευρώνες, οι οποίοι εντοπίζονται στους μύες, στους τένοντες, στις περιτονίες, στους θυλάκους, στους συνδέσμους και στο δέρμα.

13 Πηγές ιδιοδεκτικής πληροφορίας Υπάρχουν 5 τύποι αισθητικών υποδοχέων οι: 1) μηχανοϋποδοχείς, 2) θερμοϋποδοχείς, 3) nociceptors (υποδοχείς πόνου), 4) ηλεκτρομαγνητικοί υποδοχείς και 5) χημεοιϋποδοχείς.

14 Οι απολήξεις Ruffini, προσαρμόζονται αργά και είναι σημαντικές διότι πληροφορούν για οποιαδήποτε παραμόρφωση στους ιστούς. Εντοπίζονται στους αρθρικούς θυλάκους και στους συνδέσμους. Τα σωματίδια Pacinian, διεγείρονται από μία γρήγορη πίεση των ιστών επειδή προσαρμόζονται σε λίγα εκατοστά του δευτερολέπτου. Έχουν χαμηλή ουδό και είναι ευαίσθητα σε ερεθίσματα όπως η δόνηση. Οι ελεύθερες νευρικές απολήξεις, βρίσκονται σε αφθονία στο δέρμα, ανιχνεύουν αισθήσεις, όπως αφή και πίεση. Οι δίσκοι του Merkel, εντοπίζονται στα χαμηλότερα επίπεδα της επιδερμίδας, προσαρμόζονται αργά και αντιδρούν σε μία σταθερή πίεση. Τα σωματίδια Meissner, προσαρμόζονται γρήγορα σε ένα ερέθισμα και χαρακτηρίζονται ως υποδοχείς ταχύτητας.

15 τενόντιο όργανο του Golgi Το τενόντιο όργανο του Golgi, εντοπίζεται στους συνδέσμους, προσαρμόζεται αργά σε ένα μηχανικό ερέθισμα και μεταβιβάζει πληροφορίες σχετικά με την τάση των τενόντων και τις αλλαγές σε αυτή. Είναι ανενεργό όταν οι αρθρώσεις είναι σταθερές.

16 μυϊκή άτρακτος Η μυϊκή άτρακτος είναι υπεύθυνη για την διαβίβαση πληροφοριών σχετικά με το μέγεθος της αλλαγής στο μήκος των μυών, τη ταχύτητα και την αίσθηση της θέσης. Λειτουργούν ως ιδιοϋποδοχέας, ο οποίος ανιχνεύει το ποσό και τον βαθμό της αλλαγής του μήκους σε έναν μυ. Η πιο σημαντική ιδιοδεκτική πληροφορία για τη διατήρηση της ισορροπίας, είναι αυτή που μεταβιβάζεται από τους υποδοχείς του αυχένα.

17 Έλεγχος της ισορροπίας Ο Έλεγχος στάσης βασίζεται στη επανατροφοδοτηση Συμμέτοχη του ΚΝΣ Αισθητική οργάνωση Καθορίζει το χρόνο, τη κατεύθυνση και το εύρος της διόρθωσης βασισμένο στην ανατροφοδότηση Μυϊκη συναρμογή Συλλογή των διαδικασιών που καθορίζουν την εναλλαγή και διανομή της συστολικής δραστηριότητας Ελλειμματική ικανότητα ισορροπίας Μη αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ των 3 αισθητικών συστημάτων

18 Ιδιοδεκτικότητα/Κιναίσθηση διαδικασία Έκκληση ερεθίσματος από τους μηχανουποδοχεις Η ενεργοποίηση της ατράκτου και το μυοτατικο αντανακλαστικό ενεργοποιεί του μυς της άρθρωσης due to perturbation Αυτό οδηγεί σε μια μυϊκή απάντηση ως αντιστάθμιση της ανισορροπίας και του στασικού λικνίσματος

19 Διατάραξη ισορροπίας Το σώμα πρέπει να είναι ικανό να καθορίσει ποια στρατηγική να χρησιμοποιήσει στην προσπάθεια να συγκρατήσει το κέντρο της βαρύτητας Οι μηχανουποδοχεις των αρθρώσεων ξεκινούν την αυτόματη απάντηση μέσω αλλαγής θέσης Επιλογή της κινητικής στρατηγικής Οι εμπλεκόμενες αρθρώσεις επιτρέπουν μια πληθώρα προσαρμογών θέσεων σε μια προσπάθεια διατήρησης του κέντρου βαρύτητας Ζεύγη μυών (αγωνιστές-ανταγωνιστες) συνεργάζονται και παράγουν τάση για να αυξήσουν την σκληρότητα της άρθρωσης (joint stiffness)

20 Στρατηγική ποδοκνημικης άρθρωσης Στρατηγική ποδοκνημικης άρθρωσης Οι μετατοπίσεις του κέντρου βαρύτητας αντισταθμίζονται από προσαρμογές της ποδοκνημικης άρθρωσης αρχικά και του σώματος Το πρόσθιο και το οπίσθιο λίκνισμα συγκρατείται από τον γαστροκνήμιο και το πρόσθιο κνημιαίο αντίστοιχα Αποτελεσματική σε αργές μετατοπίσεις του κέντρου της βαρύτητας και σε περιπτώσεις που η επιφάνεια στήριξης είναι σταθερή

21 Στρατηγική ισχίου Ενεργοποιείται σε περιπτώσεις απώλειας σωματοαιθητικων ερεθισμάτων με συνέπεια πρόσθια και οπίσθια απώλεια στήριξης Βοήθα στον έλεγχο της κίνησης μέσω ενεργοποίησης μεγάλων μυϊκών ομάδων του ισχίου Αποτελεσματική όταν το κέντρο της βαρύτητας βρίσκεται κοντά στο όρια απώλειας της ισορροπίας και ειδικότερα σε περίπτωση μικρής/στενης βάσης στήριξης Στρατηγική βήματος Χρησιμοποιείται όταν το κέντρο βαρύτητας ξεπεράσει τα όρια απώλειας της ισορροπίας για την πρόληψη των πτώσεων

22 ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Αξιολόγηση Ιδιοδεκτικότητας - Ισορροπίας Εργαστηριακές Μετρήσεις Δυναμοδάπεδο Ηλεκτρονικά συστήματα αξιολόγησης ισορροπίας Λειτουργική Αξιολόγηση Romberg test Aξιολόγηση σε πλατφόρμες ισορροπίας BESS (Balance Error Scoring System)

23 Αξιολόγηση Ιδιοδεκτικότητας - Ισορροπίας Υψηλή αξιοπιστία των μετρήσεων με την χρήση δυναμοδαπέδου (ΙCC= , Εkdahl et al,1989; Goldie et al, 1989)

24 Αξιολόγηση Ιδιοδεκτικότητας - Ισορροπίας Υψηλή Αξιοπιστία και εγκυρότητα του Prokin (μετρήσεις σε ασθενείς με έλλειμμα πρόσθιου χιαστού συνδέσμου,(roberts et al, 2004, 2006)

25 Αξιολόγηση κιναίσθησης

26 Αξιολόγηση Ιδιοδεκτικότητας - Ισορροπίας (Λειτουργικές Δοκιμασίες) Βalance Error Scoring System (Riemann et al, 1999) Έγκυρη και αξιόπιστη αξιολόγηση της ισορροπίας σε υγιή άτομα(guskewitz et al, 2001) και σε άτομα με λειτουργική αστάθεια ποδοκνημικής (Docherty et al, 2006) Όχι σημαντική συσχέτιση ανάμεσα στο 3 hop for distance και στο Bess (r=0.024; P<0.01)

27 Λειτουργική αξιολόγηση ισορροπίας Balance Error Scoring System (BESS) 3 στάσεις Διποδικη,μονοποδικη και το ένα ποδι εμπρος από το άλλο σε σταθερή και ασταθή βάση στήριξης Διατήρηση θεσης για 20 Βαθμολογία σφαλμάτων θέσης (max score = 10) Results are best utilized if compared to baseline data Balance Error Scoring System (Σύστημα βαθμολόγησης Ισορροπιστικών Σφαλμάτων) Σφάλματα: Τα χέρια απομακρύνονται από τις λαγόνιες ακρολοφίες Ανοίγουν τα μάτια Βήμα ή πτώση Κίνηση ισχίου περισσότερο από 30 μοίρες κάμψη Παραμονή εκτός θέσης δοκιμασίας για περισσότερο από 5 δευτ

28

29

30 Τραυματισμός και ισορροπία Τραυματισμένοι ιστοί αποτυγχάνουν να στείλουν ικανοποιητική ανατροφοδότηση συντελώντας έτσι σε μειωμένη ιδιοδεκτικότητα και ισορροπία Μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική αύξηση των φορτίων στην άρθρωση Μειώνει την αντανακλαστική δραστηριότητα Προκαλείται μέσω ελλειμματικής ιδιοδεκτικής πληροφόρησης του ΚΝΣ

31 Αποκατάσταση Ισορροπίας Σημαντική για επιστροφή στη δραστηριότητα μετά από κάκωση στα κάτω άκρα Adequate and safe function in the open chain is critical = first step in rehabilitation

32 Αρχές της αποκατάστασης ισορροπίας Οι ασκήσεις πρέπει να ασφαλείς Να πραγματοποιούνται σε όλες τις διευθύνσεις Έναρξη με στατικές, διποδικές ασκήσεις σε σταθερή επιφάνεια και πρόοδος σε δυναμικές, μονοποδικές και σε ασταθή επιφάνεια ασκήσεις ΣΕΤ και επαναλήψεις 2-3 sets, 15 sec. 30 sec. επαναλήψεις 10 sets, 15 sec. 30 sec. επαναλήψεις

33 Ταξινόμηση ασκήσεων ισορροπίας Στατικές ΚΒ συγκρατείται σε σταθερή βάση χωρίς κίνηση Ημιδυναμικές ΚΒ συγκρατείται χωρίς κίνηση πάνω σε ασταθή βάση ΚΒ μεταφέρεται σε περιορισμένο εύρος τροχιάς μέσα στα όρια της απώλειας της ισορροπίας σε σταθερή επιφάνεια Δυναμικές ΚΒ συγκρατείται μέσα στα όρια της απώλειας της ισορροπίας σε ασταθή βάση με κίνηση Λειτουργικές Ίδιες με τις δυναμικές αλλά περιλαμβάνουν εξειδικευμένες αθλητικές κινήσεις

34 Προοδευτικότητα ασκήσεων ισορροπίας Από στατική σε δυναμική προπόνηση ισορροπίας Από διποδικη σε διποδικη στήριξη Εναλλαγή επιφανειών στήριξης Με την χρήση των μελών του σώματος Μάτια κλειστά ανοικτά Θεση κεφαλής Ενσωμάτωση κινήσεων σε άλλες κατευθύνσεις Παρενόχληση ισορροπίας από φ/θ

35 Ασκήσεις ιδιοδεκτικότητας κάτω άκρου

36 Ασκήσεις με διποδική στήριξη

37 Ασκήσεις με διποδική-μονοποδική στήριξη

38 Μονοποδικες ημιδυναμικές ασκήσεις Έμφαση στον έλεγχο της κάμψης ισχίου με ήπιες κινήσεις Ασκήσεις με σκαλοπάτια ( step ups) Ασκήσεις με λάστιχα και ισορροπία Ισορροπία σε ασταθή βάση με παρενόχλησηαντίσταση

39

40 Ασκήσεις σε ασταθή βάση

41 Ασκήσεις σε ασταθή βάση

42 Ασκήσεις σε ασταθή βάση

43 Ασκήσεις σε ασταθή βάση

44 Στάδιο 3. λειτουργικές ασκήσεις ισορροπίας

45 Ιδιοδεκτική λειτουργία (στάδιο αυξημένης φόρτισης)

46 Ασκήσεις ιδιοδεκτικότητας άνω άκρου

47

48 Ιδιοδεκτική λειτουργία (πρώιμο στάδιο φόρτισης)

49

50 Ιδιοδεκτική λειτουργία

51

52

53

54

55 ΚΚΑ ΏΜΟΥ

56 Ιδιοδεκτική λειτουργία (προοδευτική επιβάρυνση -αποκατάσταση)

57 Ιδιοδεκτικότητα- ασκήσεις για την βελτίωση της αίσθησης της θέσης (με και χωρίς φόρτιση)