Deklarata Mjedisore e Projektit Antea:

Transcript

1 Deklarata Mjedisore e Projektit Antea: Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё Cimentos dhe Karierave tё Shfrytёzimit, Shqipёri Vlerёsimi i Ndikimit Mjedisor e Social (VNMS) NUMRI I PUNES: REFERIMI PЁR DOKUMENTIN: Deklarata Mjedisore e Projektit Antea Final Final. March 08.doc Versioni Pwrfundi mtar Versioni Pwrfundimtar Ekipi I VNMS NB JB/TD (Antea) TI Shkurt Lёshuar pёr Rishikim Pёrfundimtar 2 Lёshuar pёr Rishikim Pёrfundimtar Ekipi I VNMS Ekipi I VNMS NB Janar 2008 NB Dhjetor Cёshtje pёr Konsultim Ekipi I VNMS NB AGI / Titan / BERZH / KFN AGI Gusht 2007 Nisi Verifikoi Rishikoi Autorizoi Data Inspekti mi Qёllimi Pёrshkrimi

2 Projekti Antea: PЁRMBAJTJA PЁRMBLEDHJE JO-TEKNIKE 1 1. PANORAMЁ 1-1 INFORMACION I PЁRGJITHSHЁM 1-1 PANORAMЁ E ProjeKtIT 1-1 PROGRAMI I ZHVILLIMIT TЁ ZONЁS 1-2 NeVOJA PЁR ZHVILLIM 1-3 VENDODHJET Alternative 1-3 PLANIMETRI E VENDODHJES SЁ PREFERUAR 1-5 PANORAMЁ e Pёrgjithshme GJEOGRAFIKE 1-10 SHFRYTЁZIMI AKTUAL I TOKЁS DHE STRUKTURIMI I VENBANIMEVE 1-10 objekti I VNMS 1-11 GJETJET E STUDIMIT TЁ FUSHAVE TЁ VLERЁSIMIT 1-12 TEKNIKAT E VNMS 1-13 PЁRVIJIMI I RAportIT KUADRI I VNMS DHE RREGULLORET SHQIPTARE 2-1 Kёrkesat e BE-sё pёr Studimin e VNM 2-1 Kёrkesat e BERZH e KFN mbi VNM 2-2 Zhvillimi i Kontrolleve Ligjore e Parimeve Udhёzuese 2-5 Licencat Mjedisore 2-5 Clirimet nё Mjedis PЁRSHKRIMI I PROJEKTIT 3-1 PLANIMETRIA E PROJEKTIT TЁ PROPOZUAR 3-1 PANORAMA E PROJEKTIT 3-1 Fabrika e Cimentos 3-4 veprimtaritё Operationale 3-5 Pёrgatitja e Lёndёs sё Parё 3-13 Kontrolli dhe Ulja e Nivelit te Clirimeve 3-22 Impiantet dhe Shёrbimet Ndihmёse VLERЁSIMI I TEKNIKAVE MЁ TЁ MIRA TЁ DISPONUESHME (TMD) 4-1 Hyrje 4-1 PЁRVIJIMI DHE OBJEKTI I VLERЁSIMIT 4-2 PЁRCAKTIMI i Tmd 4-3 VLERЁSIMI i tmd: PRODHIMI I CImentOS i

3 Projekti Antea: Vlerёsimi i tmd: shfrytёzimi i karierave 4-15 Diskutim PЁRSHKRIM I MJEDISIT AKTUAL 5-1 Panoramё e pёrgjithshme 5-1 Cёshtje Social-Ekonomike dhe Kulturore 5-2 Habitatet Natyrore 5-16 Klima 5-42 Meteorologjia 5-45 Cilёsia e ajrit 5-50 Pёrbёrja Gjeologjike 5-55 Kushtet e Tokёs 5-63 Ujrat Tokёsore 5-72 Pёrmbledhje e Kushteve tё Mjedisit Ekzistues NDIKIME QЁ SHOQЁROHEN ME FAZЁN NDЁRTIMORE 6-1 hyrje 6-1 Panoramё e veprijmtarisё Ndёrtimore 6-1 aspektet Social-ekonomike 6-2 Cilёsia e ajrit 6-10 Ujrat sipёrfaqёsore dhe Mbetjet e LёngSHME 6-11 Cilёsia e tokёs dhe Mbetjet e lёngshme 6-12 Ekuilibri midis Energjisё dhe clirimit tё gazeve atmosferike 6-13 pёrdorimi i materialeve dhe manaxhimi i mbetjeve 6-14 EKologJIA 6-15 peizazhi dhe pamjet vizuale 6-19 Trafiku dhe Transporti 6-22 zhurma dhe vibrimi 6-23 trashёgimia arkeologjike dhe kulturore 6-24 manaxhimi i rreziqeve NDIKIMET LIDHUR ME FAZЁN OPERACIONALE 7-1 Cilёsia e ajrit 7-1 cilёsia e tokёs dhe ujrave tokёsorё 7-34 ekuilibri midis Energjisё dhe clirimit tё gazeve atmosferike 7-37 pёrdorimi i lёndёs sё parё dhe prodhimi i mbetjeve 7-43 Ekologjia 7-46 peizazhi dhe pamjet Vizuale 7-48 Trafiku dhe TransportI 7-52 zhurma dhe vibrimi 7-57 Transporti 7-57 aspektet social-ekonomikë 7-63 Mundësi alternative ii

4 Projekti Antea: Trashёgimia Arkeologjike dhe Kulturore 7-89 pёrmbledhje e ndikimeve mjedisore dhe social-ekonomike dhe masat zbutёse tё propozuara NDIKIMET LIDHUR ME MBYLLJEN DHE DEMOLIMIN 8-1 hyrje 8-1 PlanI I MBYLLJES SË KANTIERIT 8-1 përdorimi i materialeve, mbetjet dhe mbetjet e lëngshme 8-3 Cilësia e ajrit 8-4 Ujrat e sipërfaqjes dhe mbetjet e lëngshme 8-4 Cilësia e tokës dhe ujrat tokësore 8-5 Ekologjia 8-5 peizazhi dhe pamja vizuale 8-8 Trafiku dhe Transporti 8-10 zhurma dhe Vibrimi 8-10 Aspektet Socialë-Ekonomikë 8-10 Trashëgimia arkeologjike dhe kulturore PLAN PËRMBLEDHËS I MANAXHIMIT MJEDISOR DHE PROGRAMI I MONITORIMIT 9-1 Hyrje STRATEGJIA E KOMUNIKIMIT PUBLIK DHE PROGRAMI I INFORMIMIT 10-1 hyrje 10-1 Palët e interesuara / Grupet e interesit 10-2 përfshirja e grupeve të interesit: procesi i VNMS 10-3 Përfshirja e grupeve të interesit & komunikimi me to: faza `e ndërtimit 10-7 Përfshirja e Grupeve të interesit & komunikimi me to: faza operacionale 10-9 Lista e Tabelave Tabela Alternativat e Projektit 1-4 Tabela Vlerat Udhёzuese tё OBSh mbi Cilёsinё e Ajrit, µg/m Tabela 4.1 Vlerёsimi i TMD: Impianti Kryesor dhe Procesi i Pёrpunimit 4-5 Tabela Vlerёsimi TMD: Impiantet dhe Proceset e Pajisjeve Mbёshtetёse 4-7 Tabela 4.3 Vlerёsimi i TMDt: Kontrolli dhe Pakёsimi i Clirimeve 4-9 Tabela 4.4 Vlerёsimi i TMD: Teknikat e Manaxhimit 4-13 Tabela Shfrytёzimi i Karierave: Pёrmbledhje e Vlerёsimit tё TMD 4-15 Tabela 5.1 Popullsia e Zonёs sё Projektit sipas Fshatrave 5-2 Tabela 5.2 Struktura e Popullsisё nё Rrethin Krujё 5-3 Table 5.3 Pronёsia e Tokёs 5-3 Tabela Informacion mbi Aktivitetet Ekonomike sipas Fshatrave iii

5 Projekti Antea: Tabela 5.5 Pagesat qё u bёhen mbledhёsve tё sherbelёs (nё lekё) 5-6 Tabela 5.6 Perqindja e Familjeve tё Bretit dhe Picrragёs qё janё marrё me aktivitetet e gёlqeres nё vitet Tabela 5.7 Lista e 48 Specieve Gjitare tё Mbrojtura 5-18 Tabela 5.8 Bimёsia Tipike nё Zonat e Propozuara tё Karierave dhe Raporti i Mbulimit me Bimёsi 5-31 Tabela 5.9 Lista e Kuqe e Bimёve nё Zonёn e Burizanёs (UBK) 5-33 Tabela 5.10 Speciet e Shpendёve, Zvarranikёve, Amfibёve dhe Vertebrorёve tё Regjistruar gjatё Vrojtimit 5-33 Tabela 5.11 Tё dhёna nga Stacione Meteorologjike mbi Reshjet Mujore dhe Vjetore (pёr vitet ) 5-43 Tabela Frekuenca (%) e Shpёrndarjes Relative tё Shpejtёsisё dhe Drejtimit tё Erёs5-46 Table 5.13 Temperaturat Mesatare Mujore, Maksimale Absolute dhe Temperaturat e Ulёta5-47 Tabela 5.14 Sasia e Reshjeve Mesatare Mujore dhe Vjetore 5-48 Tabela 5.15 Sasia e Reshjeve Maksimale brenda 24 Orёve sipas Muajve 5-49 Table 5.16 Shpёrndarja Mujore e Lagёshtirёs Relative 5-49 Tabela 5.17 Vlerat Udhёzuese tё OBSh mbi Cilёsinё e Ajrit, µg/m Tabela 5.18 Pёrqёndrimet Mesatare Vjetore tё Ndotёsve nё Tiranё, µg/m Tabela 5.19 Profili Hidrografik i Shqipёrisё 5-66 Table 5.20 Vecoritё Hidrologjike tё Lumenjve kryesorё nё Shqipёri 5-67 Tabela 5.21 Njehsimi i Volumit tё Trafikut 5-80 Table 6.1 Pёrbledhje e Ndikimeve tё Fazёs Ndёrtimore dhe Masat Zbutёse 6-26 Tabela 7.1 Karakteristikat e Sipёrfaqes 7-3 Tabela 7.2 Karakteristikat e Oxhakut 7-5 Tabela 7.3 Nornat e Clirimeve tё Agjentёve Ndotёs, g/s 7-6 Tabela 7.4 Receptorёt e Ndjeshёm Pёrreth 7-7 Tabela 7.5 Rritjet Maksimale tё Pёrqёndrimeve tё Ndotёsve nё Vendodhjet Pёrfaqёsuese, µg/m Tabela 7.6 Rritjet Maksimale tё Pёrqёndrimeve tё Ndotёsve nё Mbarё Zonёn, µg/m Tabela 7.7 Pёrqёndrimet Mesatare Vjetore tё Ndotёsve gjatё Situatёs Ekzistuese (2007)7-26 Tabela 7.8 Pёrqёndrimet Mesatare Vjetore tё Ndotёsve pa Fabrikёn e Cimentos (2010)7-27 Tabela Pёrqёndrimet Mesatare Vjetore tё Ndotёsve me Fabrikёn e Cimentos (2010)7-27 Tabela 7.10 Clirimet e Ndotёsve nga Rrjeti Rrugor 7-28 Tabela 7.11 Ndryshim nё Clirimet me Fabrikёn e Cimentos (2010) 7-28 Tabela 7.12 Clirimet e Dioksidit tё Karbonit nga Fabrika e Cimentos 7-42 Tabela 7.13 Lёndёt e Para tё Pёrdorura 7-43 Tabela 7.14 Llojet e Mbetjeve tё Prodhuara 7-44 Tabela Sasitё e Cimentos pёr Import / Eksport pёr nё / nga Fabrika e Cimentos 7-54 Tabela Ndikimet e fabrikёs nё Rrjetin Automobilitistik tё Zonёs 7-55 Tabela 7.17 Zhurma nё Rrjetin Rrugor 7-58 Tabela 7.18 Zhurma nga Procesi i Prodhimit 7-59 Tabela 7.19 Zhurmё nga Kariera e Flishit 7-61 Tabela 7.20 Zhurmё nga Kariera e Gurit Gёlqeror 7-61 Tabela 7.21 Përmbledhje e rasteve tё pёrvetёsimit tё tokës lidhur me projektin iv

6 Projekti Antea: Tabela 7.22 Përmbledhje e punësimit sipas nivelit të aftësive 7-68 Tabela 7.23 Krahasim i pagës vjetore bruto Krahasim Rajonal (në $ amerikan) 7-69 Tabela 7.24 Kategoritë e njerëzve të ndikuar nga projekti për shkak të zënies së tokës 7-72 Table 7.25 Përmbledhje e ndikimit mbi mbledhësit e mëdhenj 7-74 Tabela7.26 Takimet e kryera lidhur me ndёrtimin e rrugës sё re 7-81 Tabela 7.27 Pёrmbledhje e Ndikimeve dhe Masave Zbutёse tё Propozuara 7-91 Tabela 8.1 Përmbledhje e ndikimeve të mbylljes së kantierit dhe masat zbutëse 8-12 Tabela 9.1 Masat zbutëse / Planet përmirësues- Faza e ndërtimit 9-2 Tabela 9.2 Plani monitorues mjedisor Faza e ndërtimit 9-5 Tabela 9.3 Plani social i veprimit Faza e ndërtimit 9-8 Tabela 9.4 Plani monitorues social Faza e ndërtimit 9-12 Tabela 9.5 Plani i Monitorimit Mjedisor Faza operacionale 9-14 Tabela 9.6 Plani social i veprimit Faza operacionale 9-19 Tabela 9.7 Monitorimi i Ndikimit Social Faza operacionale 9-20 Tabela 10.1 Përfshirja e palëve të interesuara nëpërmjet proceseve VNMS (Karieret dhe Fabrika e Çimentos) 10-3 Tabela Përfshirja e palëve të interesuara nëpërmjet proceseve VNMS (Rruga e Re)10-6 Tabela 10.3 Nevoja të mundshme komunikimi të palëve të interesuara gjatë fazës së ndërtimit 10-7 Tabela 10.4 Strategjia e komunikimit gjatë fazes operacionale v

7 Projekti Antea: Lista e Figurave Figura Vendodhja e Projektit tё Propozuar: Pamje e Zonёs nё Shkallё Kombetare 1-7 Figura Vendodhja e Projektit tё Propozuar: Pamje e Zonёs nё Shkallё Lokale 1-8 Figura Vendodhja e Rrugёs sё Propozuar tё Automjeteve qё lidhet me Fabrikёn e Cimentos 1-9 Figura Zinxhiri i Procesit: Prodhimi i Cimentos dhe Aktivitetet Shoqёruese 3-6 Figura Paraqitja Skematike Teknike e Pirgut Shkёmbor pёr Karierёn e Gurit Gёlqeror3-8 Figura Paraqitja Skematike Teknike e Shkёmbit pёr Karierёn e Flishit 3-12 Figura Faza Para Pёrzierjes dhe Ruajtjes sё Lёndёs sё Parё 3-14 Figura 3.5 Pёrgtitja e Lёndёs sё Parё 3-15 Figura 3.6 Pёrgatitja e Lёndёs Djegёse nё Trajtё tё Ngurtё 3-16 Figura Linja e Prodhimit me njё Furrё Ngrohja / furrё me sistem kalcinimi dhe ftohje3-20 Figura Bluarja e Shpёrndarja e Cimentos (Ngarkimi i paambalazhuar dhe i paketuar nё thasё) 3-22 Figura 5.1 Zonat e Mbrojtura Ekzistuese dhe tё Propozuara nё Shqipёri 5-20 Figura 5.2 Zonat Klimatike nё Shqipёri 5-21 Figura 5.3 Harta e Zonave Fitoklimatike 5-23 Figura 5.4 Pylli me drurё lisi (Quercus ilex L.) 5-26 Figura 5.5 Shkurret Tipike Mesdhetare me Gjelbёrim tё Pёrhershёm (Makja) 5-26 Figura 5.6 Garriga Tipike 5-27 Figura Rigjenerimi i lisit gjethegjerё pas mbrojtjes 5-28 Figura 5.8 Bimёsia Stepike nё Fazёn e Fundit tё Zhveshjes sё Bimёsisё (Dukuria e Erozionit) 5-31 Figura 5.9 Habitat i Zvarranikёve nё Terrenin e Propozuar pёr Karieren e Gurit Gёlqeror5-37 Figura Zona e Propozuar e Fabrikёs sё Cimentos me Rezervёn Ujёmbajtёse nё Sfond 5-38 Figura Shteg Tipik qё Kalon nёpёr Zonёn e Propozuar pёr Karierёn e Flishit ku Formohen Pellgjet e Ujit 5-40 Figura Kullota nё Zonёn e Propozuar tё Karierёs sё Flishit 5-41 Figura 5.13 Shpёrndarja e Reshjeve brenda 24 orёve 5-44 Figura 5.14 Diagrami i Trёndafilit Erёtregues pёr Podgoricёn, Figura 5.15 Shpёrndarja e Temperaturave Mesatare Mujore 5-48 Figura 5.16 Shpёrndarja Mesatare Mujore e Reshjeve 5-49 Figura 5.17 Shpёrndarja Mesatare Mujore e Lagёshtirёs Relative 5-50 Figura Pёrbёrja Gjeologjike e Rajonit Burizanё - Droje dhe zonёs sё Picrragёs 5-56 Figura 5.19 Pёrbёrja Gjeologjike Shtresave Gёlqerore tё Bokes sё Kuqe 5-58 Figura Pёrbёrja Gjeologjike e Shtresave Gёlqerore tё Bokes sё Kuqe Prerja Profile5-59 Figura Pёrbёrja Gjeologjike e Rezervave tё Flishit nё Burizanё 5-61 Figura Pёrbёrja Gjeologjike e e Rezervave tё Flishit nё Burizanё Prerja Profile 5-62 Figura 5.23 Harta Hidrografike e Shqipёrisё 5-69 Figura 5.24 Vёshtrim i Pergjithshёm i Lidhjes sё Fabrikes se Cimentos me Rrjetin Rrugor Nacional dhe Qendra e Njehsimit tё Volumit tё Trafikut vi

8 Projekti Antea: Figura Kryqezimi i Vores dhe Pikat e Numerimit te Levizjes se Trafikut ne Rrethrrotulim 5-78 Figura Stacioni hekurudhor i Gjormit 5-81 Figura 5.27 Hyrja nё Fabrikёn e Cimentos Zona pranё Fabrikёs 5-84 Figura 7.1 Paraqitja Skematike e Objekteve 7-5 Figura 7.2 Vendodhjet Pёrreth Receptorёve tё Ndjeshёm 7-8 Figura 7.3 Pёrqёndrimet Mesatare Vjetore tё Dioksidit tё Squfurit, µg/m Figura 7.4 Pёrqёndrimet Mesatare Maksimale Ditore tё Dioksidit tё Squfurit, µg/m Figura 7.5 Pёrqёndrimet Mesatare Maksimale nё Orё tё Dioksidit tё Squfurit, µg/m Figura 7.6 Pёrqёndrimet Mesatare Vjetore tё Lёndёve tё Imёta, µg/m Figura 7.7 Pёrqёndrimet Mesatare Maksimale Ditore tё Lёndёve tё Imёta, µg/m Figura 7.8 Pёrqёndrimet Mesatare Vjetore tё Oksideve tё Azotit, µg/m Figura 7.9 Pёrqёndrimet Mesatare nё Orё tё Oksidit tё Azotit, µg/m Figura Pёrqёndrimet Mesatare Maksimale Vjetore tё Dioksidit tё Azotit, µg/m Figura 7.11 Pёrqёndrimet Maksimale Mesatare tё Dioksidit tё Azotit brenda 99.79% tё orёs, µg/m Figura 7.12 Pёrqёndrimet Mesatare Maksimale tё Monoksidit tё Karbonit brenda 8 Orёve, mg/m Figura 7.13 Pёrqёndrimet mesatare maksimale tё monoksidit tё karbonit brenda 8-orёshe, mg/m Figura 7.14 Sistemi Tipik i Pёrpunimit nё linjёn e Ngrohjes sё Furrёs Ilustrim i Clirimit tё CO vii

9 Projekti Antea: SHKURTIMET m.n.d TMD BREF CO CO 2 KOK AM BERZH VNM PMM EM VNMS NTIN BE KFN HFO HIV PKIN UBK ZP Km kv M m 3 Mg/l Mg CO 2 /TJ m 3 /h MJ/m 3 Mm NGO NO x NjNP PKKP ZSK Mbi nivelin e detit Teknikat mё tё Mira tё Disponueshme Udhwzimet mbi TMD (Udhwzimet BREF) Oksidi i Karbonit Dioksidi i Karbonit Kёrkesa pёr Oksigjen Kimik Agjencia e Mjedisit (Angli dhe Uells) Banka Evropiane pёr Rindёrtim e Zhvillim Vlerёsimi i Ndikimit Mjedisor Plan i Manaxhimit tё Mjedisit Deklaratё Mjedisore Vlerёsimi i Ndikimit Mjedisor e Social Nisma Transparente e Industrisё Nxjerrёse e Pёrpunuese Bashkimi Evropian Korporata Financiare Ndёrkombёtare Nafta si Lёndё Djegёse Virusi i Imunodeficencёs Humane Parandalimi dhe Kontrolli i Integruar i Ndotjes Unioni Botёror i Konservimit Zbatim i Pёrbashkёt Kilometёr(a) Kilovolt Metёr(a) Metёr(a) kub Miligram / litёr Megagram CO 2 pёr teraxhaul Metёr(a) kub pёr orё Megaxhaul pёr metra kub Milimetёr(a) Organizata Jo-Qeveritare Oksid azoti Njerёz tё ndikuar nga Projekti Plani pёr Konsultimin dhe Komunikimin me Publikun Zvogёlim Selektiv Katalitik viii

10 Projekti Antea: ZSJK SO 2 T Tpd S KKKBNK USD POSh OBSh Zvogёlim Selekttiv Jo-Katalitik Dioksid Squfuri Ton Ton / ditё Sindikatat Konventa Kuadёr e Kombeve tё Bashkuara mbi Ndryshimin e Klimёs Dollar Amerikan Pёrbёrje Organike Shpёrthyese Organizata Botёrore e Shёndetit ix

11 Projekti Antea: PЁRMBLEDHJE JO-TEKNIKE Informacion i Pёrgjithshёm Antea Cement, pjesё e kompanisё greke Titan Group, propozon ndёrtimin e njё objekti tё prodhimit tё cimentos nё Shqipёri, ndёrtuar e drejtuar sipas standardeve tё njohura botёrore tё projektimit dhe teknologjisё. Objekti do tё jetё nё gjendje tё prodhojё ton klinker nё ditё (ton/ditё) (pёrbёrёsi kryesor i cimentos) dhe do tё pёrfshijё shfrytёzimin e dy karierave pёr prodhimin e lёndёs sё parё. Vendodhja e zhvillimit tё propozuar ёshtё pranё zonave tё banuara tё Burizanёs, Picrragёs dhe Bretit, nё Shqipёri. Kjo Pёrmbledhje Jo-Teknike pershkruan ndikimet bazё tё zhvillimit tё propozuar nё mjedisin pёrreth dhe banorёt vendas gjatё fazёs ndertimore, operacionale dhe nxjerrjes jashtё pёrdorimit. Zhvillimi do tё financohet pjesёrisht nga Banka pёr Evropiane pёr Rindёrtim dhe Zhvillim (BERZH) dhe Korporata Financiare Ndёrkombёtare (KNF). BERZH dhe KFN e kategorizojnё kёtё projekt si projekt A nga. Projektet e kategorisё A kёrkojnё njё Vlerёsim tё Ndikimit Mjedisor e Social (VNMS). Gjetjet e VNMS janё publikuar nё Deklaratёn Mjedisore, pjesё e sё cilёs ёshtё edhe kjo Pёrmbledhje Jo-Teknike. Gjithashtu ёshtё hartuar njё Plan i Konsultimit dhe Komunikimit me Publikun (PKKP), i cili nxit procesin e konsultimit me publikun. Meqenёse bankat investitore po konsiderojnё pjesёmarrjen e tyre nё sipёrmarrjen e Antea Cement, ata shprehin interesim tё vecantё nё cёshtjet e mёposhtme: Tё gjitha ndikimet e mundshme mjedisore dhe potenciale janё marrё nё konsideratё si dhe janё vlerёsuar, aty ku gjykohen tё parashikueshme; Zhvillimi i propozuar ёshtё i sigurt dhe i qёndrueshёm nga pikёpamja mjedisore dhe sociale pёrsa i pёrket ndikimeve tё mundshme mjedisore dhe sociale; dhe Konsultimet me publikun mbi projektin dhe ndikimet e tij janё kryer pёr njё periudhё prej 60 ditёsh. Kjo ёshtё kryer nёpёrmjet publikimit tё Deklaratёs Mjedisore. 1

12 Projekti Antea: Pёrmbajtja e Deklaratёs Mjedisore vijon si mё poshtё: Pёrshkrimi i objektit tё propozuar dhe kushtet ekzistuese mjedisore nё vendin e propozuar tё zhvillimit; Vlerёsimi i ndikimeve tё zhvillimit tё propozuar mbi mjedisin ekzistues dhe banorёt vendas; Rekomandime pёr marrjen e masave me qёllim kufizimin e kёtyre ndikimeve (masa zbutёse); dhe Pёrshkrimi i ndikimit tё mbetjeve tё mbetura nё mjedis pas zbatimit tё masave zbutёse tё propozuara. Disponueshmёria e Dokumentit tё VNMS Dokumenti i VNMS mund tё sigurohet nё format e mёposhtme: Pёrmbledhja Jo-Teknike do tё shpallet nё faqen e internetit tё BERZH (ёёё.ebrd.com) dhe KFN (ёёё.ifc.org), tё cilat gjithashtu do tё pёrmbajnё informacion se ku ndodhet dokumenti i plotё i VNMS si dhe njё link pёr t ju referuar faqes sё internetit tё Antea Cement. Dokumenti i plotë i VNMS dhe Permbledhja Jo-Teknike do të jenë të disponueshme në gjuhen angleze dhe shqipe pranë zyres së Antea-s (Rruga e Durrësit (Ish Uzina Tirana) Pallati Lim-Em Shkalla 4D, Zyra Nr. 1, Tiranë, Shqipëri), nën drejtimin e znj. Teuta Dobi, Telefon Kopje të dokumentit të plote të VNMS do të ruhen gjithashtu edhe në Kёshillin Bashkiak tё Krujёs si dhe nё Kёshillin e Komunёs sё Thumanёs. Gjetjet e VNMS do t i prezantohen publikut nёpёrmjet njё ekspozite dhe prezantimi tё shkurtёr qё do tё mbahet nё dy qendra pranё objektit tё propozuar. Materialet e ekspozitёs do tё lihen nё dispozicion tё publikut pёr disa ditё nё mёnyrё qё publiku tё ketё mundёsi tё njihet me to. Gjatё kёsaj kohe do tё organizohet njё prezantim si dhe njё seancё me pyetje e pёrgjigje, me pjesёmarrjen e pёrfaqёsuesve tё Antea-s si dhe ekspertёve mjedisorё e socialё. PKKP do tё jetё e disponueshme nё zyrёn e lartpёrmendur, nё Ёorld Bank Group Info Shop ( nё Qendrёn e Informacionit tё Biznesit tё BERZH-it nё Londёr dhe Zyrёs Pёrfaqёsuese nё Tiranё, nё faqen e internetit tё BERZH ( si dhe nё faqen e sponsorit tё projektit ( 2

13 Projekti Antea: Kopje tё materialit mund tё sigurohen gjithashtu edhe nga zyra rajonale e BERZH-it nё Tiranё. Vendodhja e Zhvillimit tё Propozuar Fabrika e çimentos dhe karierat shtrihen në komunën e Picrragës, pranë fshatit të Borizanës, në verilindje të Tiranës. Vendndodhja e dy karierave është miratuar nga autoritetet vendore dhe VNMS ka marrë në konsideratë mundësinë e ngritjes së fabrikës së çimentos pranë njërës prej karierave. Vendndodhja e propozuar e karierave dhe fabrikës së prodhimit të çimentos ka karakter rural. Ka një sërë qendrash të banuara në një distancë prej 10 km nga zona e zhvillimit, duke përfshirë edhe qendrat rurale të banimit të Borizanës dhe Picrragës. Figurat 1 dhe 2 ilustrojnë vendndodhjen e propozuar të fabrikës së çimentos dhe karierave. Hyrja automobilistike nё Burizanё bёhet nёpёrmjet njё rruge tё vogёl qё pёrshkon qytetin, e kalon pranё njё shkolle. Momentalisht, kjo rrugё shfrytёzohet nga njё karierё lokale. Kjo rrugё con nё njё shteg tё vёshtirё i cili ёshtё hapur pёr tё mundёsuar kalimin nё zonёn e karierёs sё gurit gёlqeror dhe fabrikёs sё cimentos. Si pjesё e planeve tё zhvillimit propozohet shtrimi i njё rrugё tё re qё lidh autostradёn me fabrikёn e cimentos. Shtegu pёr nё kёtё zonё pёrshkon njё luginё tё kufizuar nga male tё thepisura pёrgjatё njё terreni tё ashpёr. Terreni nё tё cilёn ndodhet fabrika, ёshtё pёrcaktuar nga autoritetet vendore si zonё pёr zhvillim industrial. Itinerari i rrugёs sё propozuar ilustrohet nё Figurёn 3. Studimi mbi sigurinё rrugore u ndёrmor, si pjesё e VNMS, pёr tё vlerёsuar rreziqet qё pёrbёjnё pёr komunitetin rrugёt e reja tё automjeteve si dhe shfrytёzimi i tyre nga trafiku qё gjenerohet nga zhvillimi i propozuar. Rezultatet e kёtij vlerёsimi diskutohen nё seksionin mbi Cёshtjet Ekonomike dhe Sociale tё kёsaj pёrmbledhjeje. Zona, ndonёse ёshtё pёrcaktuar si zonё industriale, nuk ka objekte ekzistuese nё afёrsi tё fabrikёs sё propozuar. Gjithёsesi, nё njё distancё prej rreth 6km ne lindje tё fabrikёs sё propozuar, pranё qytetit historik tё Krujёs, ndodhet njё fabrikё e madhe cimentoje dhe njё kariere e gurit gёlqeror. Fabrika e cimentos ndodhet nё rrafshinё dhe nё pёrmasa tё ngjashme me fabrikёn qё propozon Antea. Kjo fabrikё cimentoje nuk shtrihet pranё karierёs por disa km nё veri tё saj. Kariera shtrihet nё rrugёn qё tё shpie nё qytetin e Krujes. Fabrika e cimentos shtrihet nё pllajёn poshtё Krujёs. 3

14 Projekti Antea: Figura 1 - Vendodhja e Projektit tё Propozuar: Pamje e Zonёs nё Shkallё Kombetare Vendodhja e zhvillimit Propozuar Vendodhja e Projektit tё Shqipёri 4

15 Projekti Antea: Figura 2 - Vendodhja e Projektit tё Propozuar: Pamje e Zonёs nё Shkallё Vendore 5

16 Projekti Antea: Figura 3 - Vendodhja e Rrugёs sё Propozuar tё Automjeteve qё lidhet me Fabrikёn e Cimentos 6

17 Projekti Antea: Panoramё e Prodhimit tё Cimentos Fabrika e propozuar do tё prodhojё cimento nga lёndёt e para qё nxirren nga karierat nё afёrsi tё fabrikёs. Lёndёt e para ngrohen nё temperatura shumё tё larta duke shkaktuar reaksione termike qё prodhojnё klinkerin e cimentos. Klinkeri mё pas bluhet duke prodhuar nё kёtё mёnyrё cimenton pёr shitje. Mё poshtё do tё gjeni njё Diagram tё Procesit Zinxhir i cili ilustron procesin. Njё pёrmbledhje e shkurtёr pёr secilёn fazё tё procesit tё prodhimit paraqitet si mё poshtё: Nxjerrja e Lёndёs sё Parё: Lёnda e parё nxirret nga karierat vendore. Lёnda e parё kryesore pёrbёhet nga: guri gёlqeror (gips) dhe silikat-aluminat (njё material argjilor i njohur ndryshe si flish ). Pas nxjerrjes, lёnda e parё ngarkohet e transportohet pёr nё zonёn e fabrikёs sё cimentos me transportierё. Pёr tё parandaluar pёrhapjen e pluhurit gjatё transportit, pёrgatitja e lёndёs sё parё do tё kryhet nё njё mjedis tё kontrolluar nё fabrikёn e cimentos. Procesi i fraksionimit nuk do tё kryhet nё karierё. Nё rast se ka pёrhapje rastёsore tё pluhurit nё kariere gjatё transportit tё lёndёs sё parё tё nxjerrё nga karierat, lёndёt dhe rrugёt do tё spёrkaten me ujё pёr tё parandaluar ngritjen e pluhurit nga era. Pёrgatitja e Lёndёs sё Parё: Pasi lёndёt e para kanё mbёrritur nё fabrikёn e cimentos, ato thёrrmohen nё impiante tё vecanta fraksionimi pёr tё prodhuar madhёsinё e duhur tё gurit pёr procesin e prodhimit tё cimentos. Pёr tё minimizuar pёrhapjen e pluhurit nё grykat e impianteve thёrrmuese, do tё pёrdoren perde uji. Materialet e thёrrmuara do tё ruhen nё pirgje tё mёdha tё mbuluara. Asnjё material i thёrrmuar nuk do tё ruhet nё ambjente tё jashtme. Pas procesit tё fraksionimit, grumbullimit nё pirgje dhe pёrgatitjes pёr furnizim, lёnda e parё kalon nё fazёn e mёtejshme tё procesit (faza para perzierjes) nёpёrmjet dy hinkave/bunkerёve tё vecanta furnizues. Prodhimi i cimentos kёrkon gjithashtu edhe lёndё prej hekuri dhe bokside tё cilat do transportohen nё zonё nga burime tё jashtme e do tё ruhen nё silose. Keto lёndё pёrdoren nё sasira relativisht tё vogla. Nga hinkat/bunkerёt e furnizimit, lёnda e parё kalon nё impiantin e pёrpunimit tё cimentos, ku lёndёt bluhen imёt. Para se tё hyjnё nё impiantin e pёrpunimit, secili material peshohet pёr tё rregulluar pёrbёrjen kimike tё pёrzierjes. Lёnda e parё e bluar (brumi) tranportohet nё silosin e homogjenizimit, ku pёrzihet (homogjenizohet), dhe nxirret prej saj sipas procedurave tё pёrcaktuara teknologjike. Nё tё gjitha fazat e pёrgatitjes sё lёndёs sё parё do tё pёrdoren metodat e duhura per tё parandaluar pёrhapjen e pluhurit, duke pёrfshirё konvejerё dhe vende depozitimi tё mbyllura, minimizimin e rёnies sё materialeve, pёrdorimin e mekanizmave filtrues nё impiantin e pёrpunimit tё cimentos. Tё gjitha mekanizmat filtrues janё projektuar pёr tё siguruar pёrhapjen e grimcave nёn 30 mg/nm 3, nё pёrputhje me standardet industriale. 7

18 Projekti Antea: Pёrgatitja e Lёndёs Djegёse nё Trajtё tё Ngurtё: Prodhimi i cimentos kёrkon njё sasi tё konsiderueshme energjie. Pёr tё siguruar kёtё energji, pёrdoren si lёndё djegёse, lёndё tё tilla si qymyrguri, nafta, koksi apo linjiti. Lёnda djegёse do tё transportohet nё fabrikё nga portet vendore, i cili nё kёtё rast ka shumё tё ngjarё tё jetё porti i Durrёsit. Lёnda djegёse qё do tё pёrdorё Antea duhet tё jetё i nxjerrё jashtё vendit. Para djegies, lёndёt djegёse, ashtu si lёndёt e para, duhet tё thёrrmohen para se tё furnizojnё procesin e prodhimit tё cimentos. Ngrohja e Lёndёs sё Parё: Lendёt e para hidhen nё impiant dhe ngrohen nё temperatura tё larta; si pasojё e reaksionit termik krijohet klinkeri i cimentos. Fabrika e Cimentos Antea do tё shfrytёzojё teknikat mё moderne dhe eficente pёr ndёrmarrjen e kёtij procesi. Lёndёt e para fillimisht furnizojnё linjёn e ngrohjes me njё sistem me 5 faza qё ngrohet nga gaze tё nxehta gjatё fazёs tjetёr tё procesit. Pjesa e fundit e linjёs sё ngrohjes quhet para-kalcinimi, ku digjet mё shume se gjysma e lёndёs djegёse dhe ku ndodh pjesa mё e madhe e reaksioneve kimike. Mikstura mё pas hyn nё njё furrё tё madh me shtrirje horizontale, vend nё tё cilin digjet pjesa tjetёr e lёndёs djegёse dhe ku ndodh pjesa e fundit e reaksioneve kimike nё temperaturё tё lartё. Klinkeri i pёrftuar duhet tё ftohet para se tё magazinohet. Bluarja e Cimentos dhe Ruajtja: Klinkeri bluhet me pёrbёrёs si (gipsi, pluhur hiri, gur gёlqeror) nё varёsi tё kёrkesave tё cilёsisё tё produktit pёrfundimtar tё cimentos. Mё pas pluhuri i cimentos ruhet nё silose tё mёdha. Ambalazhimi nё Thasё dhe Shpёrndarja: Njё pjesё e cimentos shitet e paambalashuar (rifuzo) e transportohet nё transportiere tё specializuara. Pjesa tjetёr paketohet nё njё nga impiantet e paketimit nё fabrikё para sё t u shpёrndahet klientёve. 8

19 Projekti Antea: Figura 4 Procesi Zinxhir: Prodhimi i Cimentos dhe Shfrytёzimi i Aktiviteteve Ndihmёse Transfer to Cement plant 9

20 Projekti Antea: Arsyet Pёrse Nevojitet Fabrika e Cimentos Fabrika e propozuar e cimentos nevojitet pasi ajo: Do tё jetё njё burim i cmuar i prodhimit tё cimentos pёr pёrdorim brenda vendit pёr tё mbёshtetur zhvillimin e infrastrukturёs dhe programin kombёtar tё ndёrtimit. Do tё ulё nevojёn e Shqipёrisё pёr importin e cimentos nga jashtё dhe do tё jetё njё burim i prodhimit tё cimentos qё do tё mund tё eksportohet jashtё. Kjo do tё ketё njё efekt pozitiv nё bilancin e pagesave, duke pёrmirёsuar situatёn financiare. Do tё mundёsojё hapjen e vendeve tё punёs dhe pёrmirёsime nё infrastrukturёn lokale. Alternativat e Shqyrtuara Alternativat kryesore tё zhvillimit tё fabrikёs sё re tё cimentos pёrmblidhen si mё poshtё: Asnjё ndryshim: Kjo alternativё do tё thotё qё mjedisi lokal do tё mbetet nё gjendjen ekzistuese, disi tё rrёnuar, por kjo gjithshtu do tё thotё qё nuk do tё ketё zhvillim ekonomik si pasojё e zhvillimit tё fabrikёs sё cimentos. Vendosja e karierave dhe fabrikёs diku tjetёr: Ёshtё marrё nё shqyrtim njё terren pranё Torovicёs e cila ka rezerva tё mjaftueshme guri gёlqeror dhe flishi; por kjo vendodhje nuk u pranua pёr shkak tё ndjeshmёrisё sё qendrave tё banimeve dhe cёshtjeve tё tjera qё lidhen me infrastrukturёn vendore dhe transportin e materialeve. Vendosja e fabrikёs sё cimentos pranё karierёs sё gurit gёlqeror: Ky ёshtё vendi mё i pёrshtatshёm pёrsa i pёrket furnizimit me lёndё tё parё rifuzo, gur gёlqeror dhe lehtёsi nё daljen nё arterien kryesore rrugore qё kalon nga veriu nё jug tё Burizanёs. Kjo zonё nuk ka ndjeshmёrinё sociale dhe ekologjike tё luginёs sё Picrragёs; sidoqoftё, shtrirja nё njё terren bujqёsor tё rrafshёt e nё lartёsi do tё sigurojё mundёsinё pёr tё vrojtuar disa pjesё tё fabrikёs prej shumё km largёsi nga disa pika tё favorshme vrojtimi. Vendosja e fabrikёs sё cimentos pranё rezervave tё flishit: Kjo do tё rezultojё nё njё zhvillim tё konsiderueshёm industrial nё luginёn e qetё tё Picrragёs dhe nё transportin e sasive tё mёdha tё materialeve nё distanca tё gjata pasi fabrika do tё jetё larg nga burimi i lёndёs sё parё kryesore, gurit gёlqeror. Zakonisht, fabrikat e cimentos vendosen pranё karierёs sё gurit gёlqeror. 10

21 Projekti Antea: Pjesёt Kryesore tё Zhvillimit Karakteristikat kryesore tё projektit janё: Ndёrtimi i njё objekti tё prodhimit tё cimentos dhe linjёs sё prodhimit tё klinkerit nё sasinё ton/ditё. Ndёrtimi do tё pёrfundojё brenda vitit 2010 dhe do tё ndёrmerret kryesisht nga njё furnitor specialist pajisjesh nga Kina. Ndёrtimi i objektit ka nevojё pёr tё paktёn 700 punonjёs kinezё. Hapja e karierave tё gurit gёlqeror dhe flishit (silikat-aluminati) pёr tё siguruar pjesёn mё tё madhe tё lёndёs sё parё pёr procesin e prodhimit. Hapja e rrugёve tё reja dhe zhvillimi i rrugёve ekzistuese qё lidhin: Karierёn e flishit me fabrikёn e cimentos Fabrikёn e cimentos me arterien kryesore rrugore automobilistike qё pёrshkon Burizanёn. Sasitё e materialeve do tё transportohen pёrgjatё kёtyre rrugёve si dhe duke shfrytёzuar infrastrukturёn e pёrcaktuar pёr transport. Transporti i materialeve do tё bёhet me anё tё automjeteve tё tonazhit tё rёndё. Pjesë e zhvillimit është edhe ndërtimi i një nën-stacioni elektrik për të importuar energji në Shqipërinë veriore e për të lehtësuar furnizimin me energji të fabrikës se çimentos. Detajet e nën-stacionit elektrik e në veçanti itinerari potencial, janë marrë në shqyrtim gjatë kohës së shkrimit të raportit. Ndërtimi i nën-stacionit përbën një zhvillim strategjik kombëtar që kërkon një vlerësim të detajuar. Procedurat e vlerësimit si dhe të projektimit, ndërtimit dhe funksionimit të nën-stacionit elektrik do të jenë në përputhje me standardet ndërkombëtare, në mënyrë të veçantë ato që janë aprovuar nga BERZH dhe KFN. Standardet e Projektimit dhe Funksionimit qё janё Ndjekur pёr Zhvillimin Kompania mёmё e Antea-s, Titan Cement, shpreh pёrkushtim ndaj zbatimit tё tё njёjtave standarde tё projektimit dhe funksionimit tё zhvillimit tё propozuar si nё zhvillime tё tjera industriale nё vende tё tjera tё botёs. Kjo pёrkon edhe me kёrkesat e partnerёve investitorё, BERZH dhe KFN. Kriteret e projektimit dhe funksionimit tё objektit janё mbёshtetur nёn drejtimin e Bashkimit Evropian dhe Bankёs Botёrore. Bashkimi Evropian, mbi bazёn e Direktivёs sё kontrollit tё ndotjes (Parandalimi dhe Kontrolli i Integruar i Ndotjes i (96/61/KE)) ka pёrcaktuar njё 11

22 Projekti Antea: parametёr standard pёr aktivitetet industriale. Standardi lidhet me aspektet kryesore tё projektimit dhe funksionimit tё zhvillimit industrial dhe parashtron Teknikat mё tё Mira tё Disponueshme (TMD) pёr parandalimin dhe kontrollin e ndotjes. TMD janё detajuar pёr cdo aktivitet madhor industrial nё njё sёrё dokumentesh qё titullohen Udhёzimet e Bashkimit Evropian mbi TMD (BREF). Ka njё udhёzim specifik BREF mbi prodhimin e cimentos i cili detajon standardin e pёrshtatshёm tё projektimit dhe funksionimit tё kёtij sektori industrial. Ky ёshtё standardi kryesor i miratuar nga partneri investitor BERZH. Nё mёnyrё tё ngjashme, Ekipi i Bankёs Botёrore (World Bank Group), nёpёrmjet KFN, ka nxjerrё Udhёzimet mbi Mjedisin, Shendetin dhe Sigurine, tё cilat detajojne njё sёrё kerkesash pёr projektimin dhe funksionimin e objekteve industriale. Kёto udhёzime pёrfshijnё edhe udhёzime mbi industrinё e cimentos. Ky ёshtё standardi kryesor miratuar nga partneri investitor KFN. Tё dy tipet e materialeve udhёzuese plotёsojnё njёra-tjetrёn. Rёndёsi tё vecantё nё projekt luajnё shkarkimet nё ajёr dhe sigurimi se fabrika do tё plotёsojё parametrat etalon pёr shkarkimet nё ajёr. Oksidet e azotit janё tё njё rёndёsie tё vecantё kur flitet per kontroll te shkarkimeve nga fabrika e cimentos. Operatori pohon se fabrika do tё projektohet dhe do tё funksionojё nё pёrmbushje tё standardeve te vlerave kufizuese te Bankes Boterore, sic parashikohen ne Udhezimet mbi Mjedisin, Shendetin dhe Sigurine per Perpunimin e Cimentos; ndaj, shkarkimet/clirimet nga fabrika e cimentos nuk duhet tё tejkalojnё: Grimcat 30 mg/nm 3 Oksidet e Azotit (NO x ) 600 mg/nm 3 Oksidet e Squfurit (SO x ) 400 mg/nm 3 Keto vlera kufizuese te shkarkimeve/clirimeve jane te krahasueshme me vlerat kufizuese qe kerkohen ne dokumentin BREF, me perjashtim te vleres se Oksideve te Azotit. Vlera kufizuese e TMD te clirimeve te Oksideve te Azotit, sic parashikohet ne dokumentin BREF, eshte 500 mg/nm3 Kontrollet mbi tё gjithё agjentёt e tjerё ndotёs gjithashtu duhet te jenё nё pёrputhje me udhёzimet e parashtruara nё standardet e lartpёrmendura. Pёrqёndrimet maksimale per tё tёrё agjentёt ndotёs duhet tё arrihen pa u holluar (dmth oxhaku kryesor tё pёrmbajё vetёm perqendrimin e gazeve te procesit) dhe duhet tё llogariten si njё raport i orёve vjetore tё punёs, tё paktёn 95% tё kohёs qё fabrika apo reparti po punon. BE dhe Banka Boterore, ndryshe nga fabrika e cimentos, nuk kane botuar standarde zyrtare mbi aktvitetet e shfrytezimit te karierave te nxjerrjes sё mineraleve. Pёr tё vlerёsuar nё se projektimi dhe shfrytёzimi i karierave ёshtё nё standardin e duhur (dmth nё pёrputhje me TMD), u ndёrmor njё vlerёsim duke shfrytёzuar njё numёr dokumentesh nga Evropa, pёrfshirё udhёzime ligjore. Njё nga dokumentet themelore qё u shfrytёzua mban titullin Praktika tё Mira Mjedisore nё Industrinё Evropiane tё Nxjerrjes sё Mineraleve: Njё Udhёrrёfyes, prodhuar nё interes tё Bashkimit Evropian. Krahas shfrytёzimit tё standardeve ndёrkombёtare tё projektimit pёr fabrikёn e cimentos, Antea do tё zbatojё tё njёjtat standarde pёr karierat ashtu sikurse operon kompania mёmё 12

23 Projekti Antea: nё Evropё e Amerikё tё Veriut, duke marrё nё konsideratё ndjeshmёrinё lokale gjatё fazёs operacionale. Edhe partnerёt investitorё, BERZH e KFN, presin tё njёjtin nivel tё manaxhimit e shfrytёzimit tё karierave ashtu sikurse zhvillimet qё kryhen nё Evropё apo Amerikёn e Veriut. Ky informacion tregon se projekti i propozuar duhet tё pёrshtatet me standardet e njohura botёrore tё projektimit dhe teknologjisё lidhur me prodhimin e cimentos dhe shfrytёzimin e karierave. Clirimet nga fabrika e cimentos duhet tё pёrshtaten me udhёzimin mbi shkarkimet e lejuara, tё pёrcaktuara nga BERZH dhe KFN, sic detajohet mё lart. Lidhur me shkarkimin e oksideve tё azotit, Antea shprehet se kompania do tё operojё brenda kёtyre limiteve pa nevojёn e teknologjive lehtёsuese pёr NOx. BERZH dhe KFN e kanё pranuar kёtё propozim. Projektimi dhe funksionimi i propozuar i fabrikёs, siguruar nga operatori, dёshmon se fabrika, karierat dhe zhvillimet infrastrukturore do tё jenё nё pёrputhje me standardet pёrkatёse projektuese dhe operacionale tё Bankёs Botёrore. Lidhur me shkarkimet/clirimet e oksideve tё azotit, fabrika do tё funksionojё nё pёrputhje me kёrkesat e legjislacionit shqiptar dhe standardet ndёrkombёtare tё Bankёs Botёrore, por nuk do tё mund tё pёrmbajё kёrkesat e TMD qё shprehen nё dokumentin BREF tё Bashkimit Evropian. Vlerat kufizuese tё shprehura nё dokumentin BREF zakonisht arrihen nёpёrmjet pёrdorimit tё teknologjive lehtёsuese. Antea shprehet se ata do tё operojnё brenda vlerave kufizuese tё Bankёs Botёrore, pa pasur nevojёn e teknologjive zbutёse pёr NOx. Vlerёsimi i modelimit tё ndikimit tё ajrit dёshmon se nuk do tё ketё ndikime negative mbi cilёsinё e ajrit si pasojё e clirimeve tё propozuara tё oksideve tё azotit. Nё fazёn operacionale tё fabrikёs, operatori, nё kuadёr tё planit tё manaxhimit, do tё kёrkohet tё ndёrmarrё njё vlerёsim mbi ndikimin e clirimeve nё ajёr dhe mbi nevojёn e pёrdorimit tё teknologjive lehtёsuese. Fabrika ёshtё projektuar nё mёnyrё tё tillё qё tё ofrojё lehtesi nё pershtatjen e teknologjive lehtёsuese, nё se do tё jetё e nevojshme nё njё periudhё tё mёvoshme. Kёto cёshtje diskutohen mё tej nё raport nё kapitujt qё lidhen me vlerёsimin e teknologjive tё propozuara (Kapitulli 4) dhe nё kapitullin mbi ndikimet nё cilёsinё e ajrit (Kapitulli 7). Kjo Pёrmbledhje Jo-Teknike pёrfshin edhe njё pёrmbledhje tё konkluzioneve tё vlerёsimit. Kushtet e Mjedisit Ekzistues Zona qё rrethon territorin e propozuar pёr zhvillim ka njё peizazh gjysmё-natyror rural me toka bujqёsore me bimёsi tё ulёt qё bёjnё kontrast me tokat kodrinore e malore me bimёsi shkurresh. Mbizotёrojnё vargmale tё shpyllёzuara me zona karakterizuar nga erozion e shkurre, ngjyra e mbytur dhe struktura e thyer e tё cilave kane ndikuar ndjeshёm nё karakterin e paizazhit. Vendbanime tё vogla e prona private janё tё pёrhapura nё tё tёrё rajonin. Toka shfrytёzohet kryesisht pёr bujqёsi. Zonat mё kodrinore shfrytёzohen pёr kullota deri nё pikёn ku ato bёhen shumё tё thepisura. 13

24 Projekti Antea: Zona e propozuar e zhvillimit tё projektit (fabrika e cimentos dhe karierat) ёshtё njё zonё e hapur ku mbizotёron bimёsia e shkurreve e qё shfrytёzohet ojeserisht pёr kullotje, gjueti, mbledhje bimёsh dhe si burim pёr dru zjarri. Lёnda drusore pёrdoret gjithashtu si lёndё djegёse pёr procesin e prodhimit tё shёrbetit tё gёlqeres si pasojё e djegies sё gёlqeres. Djegia e gёlqeres kryhet nё kariera tё vecanta tё pёrhapura nё zonat malore tё rajonit. Rezultat eshte nje rajon pjeserisht i zhveshur nga bimёsia me pёrjashtim tё shkurreve tё ulёta. Zhveshja nga bimёsia ёshtё mё e dukshme pranё fshatrave dhe nё tokёn bujqёsore nё shpatet e thepisura; pasi arrihet kjo fazё ekstreme (dmth pёrhapja e erozionit tё tokёs), zhveshja kap territoret me bimёsi lulesh, ndёrkohё qё rehabilitimi i tokes dhe bimёsisё arrihet pas vitesh tё tёra. Nё mars 2007, njё specialist i Atkins pёr identifikimin e kafshёve dhe njё specialist i Universitetit te Tiranёs pёr identifikimin e bimёve, kryen njё vrojtim nё terren pёr tё identifikuar llojet e bimёve dhe kafshёve qё jetojnё aktualisht nё zonat e propozuara pёr zhvillim. Kёto vrojtime nё terren u mbёshtetёn nё hulumtime tё shumta, kryesisht nё vlerёsimet e kryera mё parё nё zonё e rajon, mbi historikun e bimёve dhe kafshёve qё hasen nё kёto zona. Zona e Burizanёs karakterizohet nga diversiteti ekologjik por habitati i saj nuk ёshtё unik. Habitate dhe specie tё ngjashme hasen nё vende tё tjera, sic ёshtё rasti i Parkut Kombёtar tё Dajtit. Gjithёsesi, pёr shkak tё zonёs fitoklimatike nё tё cilёn shtrihet Burizana dhe pavarёsisht degradimit tё saj, njё sёrё habitatesh tё pasura me specie hasen nё secilёn vendodhje dhe pёrgjatё shtigjeve qё propozohen pёr rruget e reja. Vizitat nё terren nuk zbuluan ndryshime tё mёdha nё faunёn e tё dy vendodhjeve; ndёrsa nga pikёpamja e bimёsisё zona e flishit doli mё e pasur, ndёrsa pjesё tё zonёs sё karierave tё gurit gёlqeror janё nё fazёn mё tё ashpёr tё zhveshjes sё bimёsisё dhe erozionit tё tokёs. Tё dy zonat e propozuara pёr kariera bёjnё pjesё nё kategorinё e zonave me bimёsi tё ulёt (nga 4 zona) qё nё Shqipёri quhen pyjet dhe shkurret sklerofile me gjelbёrim tё pёrhershёm (ose bimёsi tipike mesdhetare me gjelbёrim tё pёrhershёm ). Kjo zonё mund tё ndahet mё tej nё 5 tipe bimёsie tё njohura (pёrfshirё makje dhe garriga), qё pёrfaqёsojnё faza tё ndryshme tё zhveshjes sё bimёsisё. Ne zonat e propozuara per zhvillim nuk ka habitate te mbrojtura apo habitate qё konsiderohen si Habitate Kritike, sic percaktohen ne Standardin e Performances 6 tё KFNsё Konservimi i Biodiversitetit dhe Manaxhimi i Burimeve tё Qёndrueshme Natyrore zona kёto me vlera tё larta biodiversiteti, pёrfshirё habitatet qё nevojiten pёr mbijetesёn e specieve shumё tё rrezikuara apo tё rrezikuara (nё bazё tё Listёs sё Kuqe tё UBK-sё mbi Speciet e Kёrcёnuara apo sic percaktohen nё legjislacionin kombёtar). Ndonёse disa bimё, zvarranikё dhe amfibё tё gjetur nё ose pranё zonave tё projektit janё nёn mbrojtje dhe gjenden nё Listёn e Kuqe tё Shqipёrisё apo UBK-sё, kёto specie janё tё pёrhapura gjerёsisht nё nivel kombёtar dhe/ose evropian. Zvarranikёt dhe amfibёt qё janё nё Listёn e Kuqe tё UBK-sё janё nё kategorinё e specieve mё pak tё rrezikuara, ndёrsa bimёt nuk janё aspak nё Listёn e Kuqe tё UKB-sё. 14

25 Projekti Antea: Kushtet klimatike tё zonёs janё tipike mesdhetare, karakterizuar nga verё e nxehtё dhe e thatё e dimёr i butё e i lagёsht. Sasia e reshjeve vjetore nё Burizanё ёshtё e lartё; nё nivel kombёtar, niveli i reshjeve ёshtё nga 750mm nё zonat bregdetare nё 4,444mm nё zonat malore. Terreni nё zonёn e Burizanёs pёrshkohet nga njё sistem i zhvilluar rrymash, lumenjsh e pёrrenjsh qё derdhen nё detin Adritatik. Lumi Droje mbledh ujin qё zbret nga mali i Skёnderbeut dhe Shёngjergjit dhe pasi kalon nёpёr fshatin e Shpёrdhetit hyjnё nё njё kanal artificial, i cili konsiston nё njё sistem kullues tё fushave tё fshatit Thumanё. Ujrat tokёsorё nё Shqipёri janё tejet tё rёndёsishme si burimi i vetёm i ujit tё pijshёm. Pёr shkak tё pozicionimit tё objektit tё propozuar midis rrafshnaltёs deltike bregdetare dhe maleve tё thepisura, zona ka dy tipe rezervash ujёmbajtёse tokёsore në nëntokën e rajonit. Kёto janё rezerva ujёmbajtёse tejet poroze dhe rezerva ujёmbajtёse gёlqerore karstike. Ka njё numёr tё konsiderueshёm tё puseve ujore tё shpuara e shfrytёzuara nga persona fizikё nё rajonin midis Rinasit dhe Thumanёs. Sasia maksimale e shfrytёzimit shkon nё l/sek ose 15,768,000 18,921,600 m 3 nё vit. Efektet gjatё Fazёs Ndёrtimore Kontraktuesi kryesor pёr zhvillimin ёshtё CBMI, njё kompani bazuar nё Kinё, me pёrvojё tё konsiderueshme nё zhvillime tё tjera ndёrtimore. Parashikohet njё numёr maksimal prej 700 punёtorёsh qё do tё punojnё njёkohёsisht si dhe planifikohet qё ata tё jetojnё nё kampin e ndёrtuar enkas pёr to. Kampi do tё ngrihet pranё zonёs sё ndёrtimit nё lindje tё Burizanёs dhe do tё ketё tё gjitha objektet pёr t I dhёnё formё tё plotё kampit, pёrfshirё qendrat argёtuese. Kampi i ndёrtimit do tё ketё ndёrtesa parafabrikate dhe infrastrukturё tё nevojshme. Aktivitetet ndёrtimore do tё pёrfshijnё: Pёrgatitja e zonёs pёr ndёrtim dhe sistemimi i terrenit dhe peizazhit; Lidhja e zonёs me shёrbimet komunale dhe publike; Hapja e themeleve / gёrmime dhe derdhje betoni; Ngritja e strukturave prej celiku dhe veshja e tyre mbrojtёse; Montimi i pajisjeve; Ngritja e reparteve ndihmёse; Lidhja me shёrbimet publike dhe komunale; 15

26 Projekti Antea: Kontrolli teknik; dhe Autorizimi i pёrdorimit (brenda vitit 2010). Ndikimi kryesor mbi ekologjinё qё rezulton nga faza ndёrtimore e projektit ёshtё humbja e bimёsisё, shoqёruar me spastrimin e tё dy territoreve tё karierave, fabrikёs sё cimentos, kampit tё ndёrtimit dhe ndёrtimit tё rrugёve tё reja. Me heqjen e bimёsisё dhe shtresave tё dheut, do tё prishen edhe vendbanimet e faunёs (gjitarёt, shpendёt, zvarranikёt, amfibёt, vertebrorёt) sё bashku me cdo lloj specie tjetёr qё nuk mund tё lёvizё prej andej kur tё bёhet pastrimi i zonёs. Zhvendosja e bimёsisё nё shkallё tё gjerё nuk ёshtё e mundur; sidoqoftё, krijimi i fidanishteve ёshtё praktikё e punёs sё Titan. Fidanёt pёrdoren (i) pёr tё siguruar ndarjen fizike tё vendodhjes sё karierave dhe fabrikёs sё cimentos, dhe (ii) pёr tё rehabilituar zonёn me bimёsi. Krijimi i njё ose mё shumё fidanishteve nё zonёn e propozuar tё projektit ndihmon nё zbutjen afatshkurtёr dhe afatgjatё pёr rehabilitimin brenda dhe jashtё terrenit tё habitateve tё dёmtuara. Humbja e bimёsisё nё vendodhjet e karierave dhe fabrikёs sё cimentos nuk mund tё shmanget, por rehabilitimi i suksesshёm, pёrmirёsimi dhe manaxhimi afatgjatё i territoreve pёrreth pёr konservim dhe pёrdorim produktiv do tё kompensohen mё mёnyrё tё konsiderueshme. Vёmendje e vecantё duhet t i kushtohet specieve tё bimёve qё do tё kultivohen nё fidanishte. Rehabilitimi i habitateve kёrkon pёrdorimin e specieve autoktone krahasuar me speciet e tjera pyjore ekzotike dhe/ose komerciale, ndonёse speciet komerciale mund tё jenё tё rёndёsishme nё se ka nevojё pёr plantacione tё kultivimit tё pemёve. Vecanёrisht, do t i kushtohet rёndёsi shumimit sё specieve autoktone bimore medicinale apo specieve me pёrdorime tё tjera praktike, dmth specie qё preferohen nga komunitetet pёrreth. Gjithashtu, do tё jenё tё favorshme, speciet me vlera tё njohura biologjike konservimi, dmth speciet e bimёve tё rralla apo nё rrezik dhe atyre qё njihen si burim i rёndёsishёm ushqimi bimor pёr faunёn e egёr, psh fluturat. Kjo kёrkon kryerjen e njё vrojtimi tё habitateve dhe studimi tё manaxhimit tё tyre nё dhe pёrreth dy vendodhjeve: (i) pёr tё vlerёsuar nё mё tepёr detaje tipin, pёrhapjen dhe kushtet e bimёsisё ekzistuese (dhe shtresёs sipёrfaqёsore tё dheut); (ii) pёr tё vlerёsuar mё mirё praninё dhe statusin e faunёs, vecanёrisht specieve me domethёnie konservuese; dhe (iii) pёr tё zhvilluar propozimet e manaxhimit tё habitatit dhe specieve. Kjo kёrkon konsultime tё ngushta me ekspertet dhe komunitetet vendore pёr tё siguruar se 16

27 Projekti Antea: kёrkesat e tyre merren parasysh dhe se ato do tё veprojnё nё pёrputhje me cdo lloj praktike manaxhimi. Propozohet mbledhja e farave dhe cdo lloj lёnde tjetёr shtimi (psh.: zhardhokёt dhe bisqet) pёr fidanishten qё do tё vendoset nё njё zonё pranё zhvillimit industrial. Procesi i mbledhjes sё lёndёs sё shtimit, shtimi i tyre nё fidanishte dhe mbjellja e tyre do tё kontrollohet nga njё ekspert hortikulture (preferohet njё person me pёrvojё apo interes nё ekologji). Eksperti duhet gjithashtu tё marrё pjesё dhe tё kontribuojё nё planin e shkuljes sё bimёve nga zona e karierёs para se tё fillojё shfrytёzimi i saj. Duke pasur njohuri mbi periudhёn e shkuljes sё bimёve dhe radhёs sё punёs nё aktivitetet e karierёs, cdo program pёr vrojtimin e faunёs dhe bimёsisё do tё lidhen ngushtё me programin e zhveshjes sё terrenit. Pёrvec ekspertit tё hortikulturёs, do tё emёrohet edhe njё ekolog (me pёrkrahjen e aktorёve ndёrkombёtarё nё se ai/ajo nuk ka pёrvojё nё zbutjen e efekteve ekologjike), pёr tё kontribuar nё studimin e manaxhimit dhe vrojtimit tё habitatit, dhe pёr tё vrojtuar dhe zhvendosur faunёn, aty ku konsiderohet e nevojshme. Lidhur me rrugёt e hyrjes nё zonёn e karierёs do tё hartohet njё Metodologji Ekologjike, nё bashkёpunim me projektuesin/kontraktuesin qё do tё rezultojё nё njё mekanizёm pёr tё siguruar ekzistencёn e masave tё nevojshme mbrojtёse. Ndryshimet apo modifikimet nё itinerarin e rrugёve dhe metodat e ndёrtimit do tё bёhen pёr tё siguruar shmangien e zonave tё ndjeshme, aty ku ёshtё e mundur, si dhe pёr tё lejuar psh vendkalimet e pёrshtatshme tё pёrrenjve/lumenjve. Lidhur me shkarkimet nё ajёr, aktivitetet ndёrtimore mund tё prodhojnё pluhura qё mund tё shkaktojnё shqetёsim ndaj banorёve vendas dhe rrezik pёr shёndetin ndaj punёtorёve tё ndёrtimit. Meqenёse receptorёt rezidencialё janё rreth 1 km larg nga zona kryesore e zhvillimit gjykohet se nuk do tё ketё ndikime tek banorёt vendas. Rreziku kryesor ёshtё ekspozimi i punёtorёve nё terrenin e punёs. Pёr tё zbutur ndikimin, ёshtё mirё tё pёrdoren masa pёr kontrollin e pluhurit dhe pёrdorimi i pajisjeve tё mbrojtes vetjake. Ndikimi i shkarkimet tё gazeve tё automjeteve mbi cilёsinё e ajrit konsiderohet e papёrfillshme. Rezervat ujore nё afёrsi tё zonёs sё ndёrtimit mund tё ndoten si rezultat i shkarkimit tё materialeve qё pёrdoren pёr ndёrtim. Materialet ndotёse do tё ruhen nё ambjente tё pёrshtatshme pёr tё ulur rrezikun e incidenteve tё ndotjes nga derdhjet apo rrjedhjet. Njё impiant i madh i trajtimit tё ujrave tё zeza do tё ndёrtohet pёr tё manaxhuar mbetjet e prodhuara nё zonё, tё cilat mund tё jenё problematike vecanёrisht gjatё fazёs ndёrtimore, qe karakterizohet nga njё numёr tё madh punёtorёsh. Fabrika, e cila ёshtё nё fazёn e projektimit ndёrkohё qё po shkruhet ky raport, do tё projektohet duke marrё nё konsideratё kapacitetin e mbetjeve qё do tё prodhohen gjatё fazёs ndёrtimore dhe ky do te jetё kapaciteti i pёrhershem pёr trajtimin e mbetjeve gjatё fazёs operacionale tё projektit. Mbetja perfundimtare do tё jetё derdhet nё njё vendodhje, ende tё papёrcaktuar. 17

28 Projekti Antea: Pёr shkak tё karakterit bujqёsor gjysmё-natyror tё territorit tё propozuar pёr zhvillim, ndikimet e pёrkohshme vizuale tё ndёrtimeve mund tё sjellin ndikime tё pafavorshme pёr shkak tё prezantimit tё strukturave dhe pajisjeve tё dukshme ndёrtimore. Sidoqoftё, topografia e zonёs do tё sigurojё njё nivel natyror tё ekzaminimit tё punimeve dhe terreni do tё planifikohet pёr tё minimizuar kёto ndikime negative vizuale. Efektet e trafikut qё prodhohen gjatё fazёs ndёrtimore mund tё shkaktojnё dёme mesatare nё se merret parasysh njё fluks i ulёt i automjeteve qё pёrshkojnё zonёn. Sё fundmi, nivelet e zhurmёs ka tё ngjarё tё jenё tё larta dhe cdo zhurmё qё lidhet me aktivitetet ndёrtimore ka tё ngjarё tё ketё ndikime tё papёrfillshme. Masat pёr uljen e niveleve tё zhurmave tё ndёrtimit do tё pёrfshihen nё Planin e Manaxhimit tё Mjedisit dhe Programin e Monitorimit. Nё pёrgjithёsi, me pёrjashtim tё ndikimeve mbi ekologjinё e territorit brenda zonёs sё zhvillimit, aktivitetet e ndёrtimit janё tё pёrkohёshme dhe konsiderohen tё kenё ndikime tё vogla mbi nivelin e pluhurave dhe mbi aspektet vizuale. Efektet gjatё Fazёs Operacionale Efektet potenciale tё zhvillimit tё propozuar gjatё fazёs operacionale ndahen si mё poshtё: Ndikime nё cilёsinё e ajrit si rezultat procesit tё prodhimit tё cimentos si dhe nga pluhuri shkaktuar nga aktivitetet e karierave dhe proceset e fraksionimit dhe bluarjes. Gjithashtu ka edhe ndikime nё shkallё ndёrkombёtare si rezultat i clirimeve tё gazeve atmosferike nga procesi i prodhimit. Ndikime lidhur me zhurmёn, vecanёrisht ndikimi i zhurmёs pёrreth nё receptorёt njerёzorё. Ndikime tё fabrikёs dhe karierave nga ndryshimet peizazhore dhe ndikimet vizuale. Ndikime nё ekologjine vendore nga humbja e habitateve si pasojё e zhvillimit dhe ndikime tё fazes operacionale nё pёrbёrjen ekologjike pёrreth. Ndikim nё rrjetin e ujrave sipёrfaqeve (sistemi hidrologjik) nga ndryshimet nё sistemin e drenazhimit natyror tё peizazhit brenda zonёs sё zhvillimit dhe pёrhapjes potenciale tё grimcave tё ngurta nё ujё si rezultat i aktiviteteve industriale. Shkarkim potencial i mbetjeve tё lёngshme tё ndotura nё sistemin e drenazhimit tё ujrave sipёrfaqёsore. Gjithashtu, ndikime nё ujrat nёntokёsore, quajtur ndryshe ujrat tokёsore (sistem hidrogjeologjik) si rezultat i nxjerrjes sё ujit pёr proceset industriale. 18

29 Projekti Antea: Shfrytёzimi i konsiderueshёm i lёndёs sё parё dhe prodhimi i mbetjeve nё shkallё industriale. Ndikime tё transportit. Secila prej kёtyre cёshtjeve potenciale trajtohet nё seksionet e mёposhtme. Efektet nё Cilёsinё e Ajrit Pёrreth Ёshtё kryer njё studim i detajuar mbi clirimet e gazeve atmosferike nga proceset e pёrpunimit tё cimentos nё zhvillimin e propozuar. Ky studim trajtoi clirimet nё ajёr qё mund tё ndodhin gjatё fazёs normale operacionale tё furrёs sё pjekjes sё klinkerit, si dhe clirime nё nivele mё tё ulёta tё grimcave tё imёta nga oxhakёt e pёrpunimit. Qёllimi i studimit ishte vlerёsimi i efekteve tё kёtyre clirimeve lidhur me pёrqёndrimet e elementёve ndotёs nё nivelin bazё. Kёto ndryshime nё cilёsinё e ajrit pёrreth u krahasuan me kriteret e cilёsisё sё ajrit sipas udhёzimeve tё Bashkimit Evropian (BE) si atyre ndёrkombёtare tё Organizatёs Botёrore tё Shёndetit (OBSh). Clirimet nё atmosferё u modeluan sipas versionit mё tё fundit tё modelit tё shpёrhapjes atmosferike AERMOD, nxjerrё nga Agjencia e Mbrojtjes sё Mjedisit tё SHBA. Ky model mbi shpёrhapjen atmosferike ёshtё i njohur botёrisht dhe pёrdoret gjerёsisht nё rregulloret e zhvillimeve industriale. Ky model pёrdori tё dhёnat meteorologjike tё katёr viteve nga njё vendodhje tipike pёrfaqёsuese. Modeli AERMOD merr nё konsideratё ndikimin e ndёrtesave tё mёdha dhe terrenin lokal pёr shpёrndarjen e clirimeve atmosferike. Tipari i dytё i modelit ёshtё me rёndёsi tё vecantё pasi vendodhja e propozuar e zhvillimit ёshtё nё pllajёn mbi qytezёn e Burizanёs, jo larg nga njё kreshtё mali e ngritur nga toka e qё formon njё pjesё tё rrёzёs sё malit nё brendёsi tё zonёs malore tё rajonit. Vlerёsimi u pёrqёndrua nё zonёn e vendbanimeve (receptorё tё ndjeshёm) ku individёt mund tё ekspozohen pёr periudha tё ndryshme kohore sipas kritereve tё cilёsisё sё ajrit. Zona pёrreth ёshtё modeluar pёr tё gjeneruar rezultate grafike tё cilat tregojnё efektet maksimale pёr shkak tё fabrikёs. Kёto pёrqёndrime maksimale ndodhin nё zonat e pabanuara nё territore mё tё ngritura nga toka. Vlerёsimi rezultoi nё pёrfundimin se nё tё gjithё receptorёt e ndjeshёm, ndryshimet maksimale nё dioksidin e squfurit, oksidin e karbonit, grimcat e imёta dhe pёrqёndrimet mesatare vjetore tё dioksidit tё azotit si pasojё e funksionimit tё fabrikёs pёrbejnё njё pjesё tё vogёl tё kritereve tё cilёsisё sё ajrit dhe se cilёsia e ajrit nё tё ardhmen do tё mbetet brenda kёtyre kritereve. Shkarkimet kryesore nga furra e pjekjes janё oksidet e azotit, tё cilat cojnё nё rritjen me njё pёrqindje tё vogёl tё pёrqёndrimit tё dioksidit tё azotit (ndotёs sekondar) krahasuar me vlerat kufizuese nё orё sipas udhёzimeve tё BE-sё nё receptorёt mё tё ndjeshёm. Sidoqoftё, nё Picrragё (Popaij), fabrika do tё mund tё kontribuojё deri nё 19

30 Projekti Antea: 25% dhe nё Krujё (Pengile) nё rreth 15% tё kriterit. Cilёsia shumё e mirё e ajrit nё kёto vendodhje rurale, do tё mbetet e mirё dhe do tё jetё brenda vlerave kufizuese nё orё. Studimi mbi modelin e shpёrhapjes dёshmon se nё fazёn operacionale tё fabrikёs, cilёsia e ajrit do tё jetё brenda niveleve tё pёrcaktuara nga BE dhe udhёzimet e OBSh tё cilat specifikojnё mbrojtjen e shёndetit publik. Kёto vlera kufizuese do te jenё nёn nivelin e vlerёs qё mund tё shkaktojё efekte tё dёmshme nё shёndetin e njeriut apo sistemin respirator duke mbrojtur individёt vulnerabёl nё popullsinё vendore. Mbi kёtё bazё, studimi nxjerr pёrfundimin se nuk do tё ketё efekte tё pafavorshme nё shёndetin publik tё popullsinё vendore pёr shkak tё veprimtarisё sё fabrikёs sё cimentos. Janё kryer gjithashtu edhe vlerёsime lidhur me nivelin e ndikimeve potenciale tё pёrhapjes sё pluhurave nga territoret e karierave dhe potencialit pёr ndotje nga fluksi i trafikut gjatё fazёs operacionale tё zhvillimit industrial. Tё dy kёto vlerёsime dёshmuan se nuk do tё ketё efekte tё konsiderueshme mbi cilёsinё e ajrit si rezultat i pёrhapjes sё pluhurave nga karierat apo si rezultat i clirimit tё gazeve nga automjetet. Clirimi i Gazeve Atmosferike Ёshtё kryer njё vlerёsim i clirimeve tё mundshme tё gazit atmosferik nga fabrika e propozuar. Vlerёsimi u pёrqёndrua nё clirimin e gazit kryesor, i cili ёshtё dioksidi i karbonit. Nuk ka tё ngjarё tё clirohen gaze tё tjera pёrvec tij si rezultat i veprimtarisё sё fabrikёs. Sic ndodh me tё gjitha proceset e pёrpunimit tё cimentos, sasi tё mёdha tё dioksidit tё karbonit clirohen si pasojё e reaksioneve kimike qё ndodhin gjatё pёrpunimit tё klinkerit tё cimentos. Krahas saj, djegia e sasive tё mёdha tё lёndёs djegёse nё trajtё tё ngurtё con nё krijimin e sasive tё mёdha tё dioksidit tё karbonit. Sё fundi, energjia pёrdoret pёr tё nxitur proceset e tjera ndihmёse qё lidhen me pёrpunimin e cimentos. Energjia shpёrndahet si rryme elektrike dhe ashtu sic ndodh nё kёtё rast, sigurohet shpesh nga burime tё jashtme e nuk prodhohet ne vend. Pjesa mё e madhe e rrymёs elektrike nё Shqipёri sigurohet nga burimet hidrike. Prodhimi i rrymёs nga stacione hidro-elektrike nuk pёrmban prodhimin e dioksidit tё karbonit. Per kete arsyes ёshtё ndёrmarrё nje vlerёsim mbi gazet atmosferike. Sidoqoftё, pёr shkak tё problemeve qё ka Shqipёria lidhur me prodhimin e rrymёs elektrike nё vend, ka tё ngjarё qё nё njё periudhe afatshkurtёr deri afatmesme, pjesa mё e madhe e rrymёs elektrike tё importohet nga vendet pёrreth. Besohet se vendet pёrreth e prodhojnё rrymёn elektrike nёpёrmjet djegies sё lёndёs djegёse nё trajtё tё ngurtё, e vecanёrisht djegies sё qymyrgurit. Vlerёsimi dёshmoi se teknologjia e propozuar minimizon shkarkimin e CO 2 dhe ndjek udhёzimet pёr teknikat mё tё mira disponueshme pёr pёrpunimin e cimentos. Meqenёse cimento do tё prodhohet nё vend dhe do tё pёrdoret pёr zhvillimin e infrastrukturёs brenda vendit, kjo do tё cojё ne uljen e nivelit tё gazeve atmosferike qё prodhohen pёr tё transportuar cimenton nё vend. 20

31 Projekti Antea: Pёr tё siguruar se procesi i prodhimit tё cimentos ёshtё eficent nё energji, operatori do tё kёrkohet tё kryejё njё vrojtim tё detajuar tё energjisё 2 vjet pasi fabrika tё jetё nё funksionim. Qёllimi i kёtij vlerёsimi do tё sigurojё se fabrika funksionon nё mёnyrёn mё eficente tё mundshme duke identifikuar nё se ёshtё e mundur tё merren masa si pёrqёndrimi i nxehtёsisё sё mbetjeve industriale pёr prodhimin e energjisё apo pёrdorime tё tjera pёr tё ulur shkarkimet e dioksidit tё karbonit gjatё fazёs operacionale. Kjo kёrkesё ёshtё shkruar nё Planin e Monitorimit Mjedisor e Social gjatё Fazёs Operacionale. Për më tepër, gjatë fazës operacionale, Antea do të rishikojë kushtet e tregut për të identifikuar në se teknologjitë e kursimit të energjisë do të mund të instaloheshin në vend, vecanërisht me qëllim instalimin e pajisjeve pwr shftrytwzimin e energjisw cliruar nga trajtimit i mbetjeve pwr prodhim energjie nw tw ardhmen. Efekte tё Tjera Operacionale Zhurma Nё kohёn kur u krye ky vlerёsim, nuk ka pasur tё dhёna mbi matjen e zhurmёs mjedisore pёr zonёn pёrreth; por ka pasur informacion tё kufizuar mbi nivelin e zhurmёs nga aktivitetet e funksionimit tё fabrikёs, shfrytёzimit tё karierave dhe trafikut. Si bazё pёr vlerёsimin e ndikimit janё marrё tё dhёnat mbi trafikun me tё cilat llogariten nivelet e zhurmёs sё mjedisit nё receptorёt e ndjeshёm ndaj zhurmёs dhe nivelet e zhurmёs nё burim pёr njё fabrikё tё ngjashme nё Greqi. Duke pёrdorur kёtё metodё, mund tё llogaritet se niveli i zhurmёs, prodhuar nga fabrika e prodhimit tё cimentos, nuk ka tё ngjarё tё shkaktojё shqetёsime nё qendrat e banimit pёrreth gjatё mbrёmjes apo natёs. Mund tё ketё shqetёsime gjatё ditёs nё qendrat e banimit pranё karierave. Shqetёsimet mund tё jenё mё tё mёdha gjatё procesit tё shfrytёzimit tё karierave pranё qendrave tё banimit dhe para se intensiteti i shfrytёzimit tё karierёs tё pёrcojё zhurmёn e natyrshme nё kёto komunitete. Gjatё periudhёs operacionale tё fabrikёs, ndryshimet nё fluksin e trafikut nё rrjetin rrugor lokal nuk do ta rrisin ndjeshёm nivelin e zhurmёs. Sidoqoftё, pronat pranё rrugёve tё reja lidhёse mund tё ndikohen nga rritja e zhurmёs si pasojё e trafikut qё kalon nёpёr kёto rrugё. Vibrimi nuk ka tё ngjarё tё jetё i ndjeshёm nga ndonjё aspekt i projektit. Kompania do t I nёnshtrohet zbatimit tё praktikave tё manaxhimit tё zhurmёs nё tё gjitha aspektet e projektimit dhe veprimtarisё sё fabrikёs sё cimentos, shfrytёzimit tё karierёs dhe transportit. Njё fushё kyce e pёrhapjes sё mundshme tё zhurmёs dhe vibrimit ёshtё aktiviteti i shpёrthimit lidhur me shfrytёzimin e karierёs me gur gёlqeror. Vini re se nuk do tё ketё aktivitete shpёrthyese nё karierat e flishit. Pёr tё ulur ndikimin e aktiviteteve shpёrthyese nё karierёn e gurit gёlqeror, operatori do tё pёrdorё teknika tё njohura ndёrkombёtare tё shpёrthimeve tё njёpasnjёshme me qёllim minimizimin e valёve tё shpёrthimit duke ulur cdo 21

32 Projekti Antea: lloj ndikimi tё shpёrthimit. Pёr mё tepёr, aktivitetet shpёrthyese do tё jenё tё kufizuara gjatё ditёs. Ndikimet Peizazhore dhe Vizuale Ndikimet peizazhore dhe vizuale janё: (i) (ii) (iii) Ndryshimi i sipёrfaqes/mbulesёs, pёrdorimit dhe karakterit tё tokёs, pёrfshirё rritjen e intensitetit tё aktiviteteve Ndikim vizual lidhur me ndricimin gjatё natёs, pёrfshirё lёvzjen e automjeteve gjatё natёs dhe sigurimin e shёrbimeve publike. Ndikim vizual i lёvizjeve tё automjeteve dhe trafikut nё, pёr nё dhe nga zona e fabrikёs Ekologjia Pёr tё ulur ndikimet nё pёrbёrjen ekologjike vendore, si rezultat i rritjes sё ndёrhyrjes, crregullimit dhe shfrytёzimit nga njeriu, rekomandohet njё program edukativ pёr informimin e punonjёsve dhe familjeve tё tyre mbi kёrkesat ligjore dhe pёrgjegjёsitё ndaj kafshёve tё egra. Kjo duhet kryer me anё tё metodave me pjesёmarrje meqenёse njё pjesё e popullsisё mund tё jetё e mirёinformuar pёr burimet natyrore tё ripёrtёritshme e mund tё shёrbejё si njё burim i vlefshёm i njohurie. Programi edukativ mbi mjedisin mund tё kryhet / lehtёsohet ne terren nga njё ekolog dhe/ose ekspert i hortikulturёs. Toka, Ujrat Sipёrfaqёsorё dhe Tokёsorё Funksionimi i fabrikёs do tё pёrfshijё disa masa pёr parandalimin e shkarkimeve nё tokё, ujra sipёrfaqёsorё dhe tokёsorё. Momentalisht, ka tё dhёna se kёto shkarkime do tё jenё nё pёrputhje me natyrёn dhe shkallёn e njё zhvillimi tё tillё dhe se nuk do tё ketё ndikime tё konsiderueshme. Antea ka qёllim tё nxjerrё ujin nga puset e rezervave ujore e ta pёrdorё atё pёr aktivitete industriale. Informacioni nё dispozicion dёshmon se shkalla e shfrytёzimit tё rezervave ujore tokёsore pёr furnizim me ujё dhe ujitje i tejkalon kёrkesat pёr ujё qё nevojiten pёr prodhimin e cimentos. Pёrdorimi i Lёndёs sё Parё dhe Manaxhimi i Mbetjeve Pjesa mё e madhe e lёndёs sё parё qё nevojitet pёr procesin e prodhimit do tё nxirret nga karierat e gurit gёlqeror dhe flishit. Informacioni i disponueshёm dёshmon se kompania ka studiuar tёrёsisht natyrёn e rezervave tё lёndёs sё parё e ka vёrtetuar se nuk do tё ketё probleme lidhur me pёrdorimin e lёndёve tё papёrshtatshme qё shpien nё shkarkime tё 22

33 Projekti Antea: konsiderueshme nё ajёr nga procesi. Mё pas, nё linjёn e prodhimit, do tё merren masa qё tё mos lejohet hyrja e materialeve tё papёrshtatshme pёr procesin. Procesi prodhon shumё pak mbetje e ajo mbetje qё prodhohet do tё reciklohet e do tё kthehet pёrsёri nё proces. Mbetjet, prodhuar nga veprimtaria njerёzore, do tё pёrpunohen duke shfrytёzuar njё impiant pёr pёrpunimin e mbetjeve, me vendodhje tё pёrhershme nё zonё, e cila do tё jetё funksionale para arritjes sё fazёs kulmore tё veprimtarive ndёrtimore. Impianti i pёrpunimit do tё projektohet pёr tё pёrballuar kapacitetin e prodhimit gjatё numrit maksimal tё personave nё terren. Detajet e projektimit tё kёtij impianti janё diskutuar gjatё momentit tё pёrgatitjes sё kёtij raporti dhe do tё jenё nё pёrputhje me standardin GB Rishikimi i informacionit tё disponueshёm tё pёrpunimit tё mbetjeve dёshmon se projektimi pёrputhet me kapacitetin qё impianti do te duhet tё pёrballojё. Si pjesё e programit tё manaxhimit, operatori kёrkohet tё dorёzojё projektimin pёrfundimtar, vendodhjen e shkarkimit dhe ndikimet e mundshme tё shkarkimit, nё se ka tё tilla. Transporti Aktualisht, hyrja nё zonёn e fabrikёs kryhet nёpёrmjet njё rruge qё kalon nёpёr fshatin Burizanё. Ky ёshtё njё segment i vёshtirё rrugor, vecanёrisht pёr automjetet e rёnda, si nga pikёpamja gjeometrike ashtu edhe nga ajo e sigurisё rrugore. Njё segment i ri rrugor do tё ndёrtohet qё tё lidhё fabrikёn direkt me autostradёn Shkodёr Fushё Krujё duke shmangur zonat urbane tё Burizanёs dhe Mamurrasit. Segmenti i ri do t'i shёrbente fabrikёs nё mёnyrё tё drejtpёrdrejtё duke shmangur cdo lloj ndёryrjeje tё trafikut lokal tё fshatit. Njё tjetёr hyrje nё zonёn midis karierёs se flishit dhe asaj tё gurit gёlqeror ofrohet nёpёrmjet njё rruge qё fillon nё fshatin e Mamurrasit e kalon pёrgjatё bregut verior tё lumit Droje. Mё parё, tё dy brigjet e lumit lidheshin nёpёrmjet njё ure, pikerisht nё ate pikё. Parashikohet qё trafiku qё do tё krijohet nё fazёn e ndёrtimit nuk do tё ketё ndikime tё konsiderueshme nё fluksin aktual tё trafikut qё pёrdor arteriet kryesore rrugore; efekti kryesor do tё jetё ndikimi nё trafikun qё pёrshkon rrugёt lokale. Sidoqoftё, niveli i crregullimit tё trafikut nuk parashikohet tё jetё i lartё. Gjithashtu, vlen tё vёrehet se transporti i pjesёs mё tё madhe tё ngarkesave qё lidhen me punёt e tokёs nuk do tё dalё nga fabrika, pasi lёnda e gёrmuar do tё ruhet brenda kufijve tё zonёs sё ndёrtimit. Lёnda e parё me gur gёlqeror dhe flish do tё transportohet nё fabrikёn e cimentos nё rrugёt e reja midis dy karierave dhe fabrikёs. Ngarkesat e gurit gёlqeror do tё transportohen me kamionё 90 tonёsh. Parashikohet qё ngarkesa me gur gёlqeror tё jetё 40 kamionё nё ditё. Meqenёse rruga nga kariera gurit gёlqeror ёshtё larg nga zonat e banuara, nuk parashikohet tё ketё clirime nga kёto automjete. Ngarkesat e flishit do tё transportohen me kamione 22.5 tonёsh, pёrafёrsisht 50 ngarkesa nё ditё. 23

34 Projekti Antea: Njё kapacitet prodhimi prej 4,000 ton nё ditё kёrkon 200 lёvizje tё kamionave 20 tonёshe. Cdo ditё fabrika do tё furnizohet me lёndёn e parё, e cila parashikohet tё kapё shifrёn 2,300 ton nё ditё e barazvelfshme me pothuajse 120 lёvizje kamionash nё harkun ditor. Nё total, do tё nevojiten 320 lёvizje kamionash nё ditё pёr t'i shёrbyer mё sё miri fabrikёs nё periudhёn e prodhimit me kapacitet maksimal. Kjo shifёr shumёzohet me 1.3 pёr tё parashikuar rritjen e kapacitetit prodhues nё tё ardhmen dhe pёr tё mbuluar periudhёn e pikut tё prodhimit. Shifra e pёrftuar arrin nё 420 lёvizje ditore ose njё fluks prej 35 lёvizjesh nё orё (bazuar nё njё periudhe prej 12 orёsh). Shifra e mёsipёrme shpёrbёhet mё tej nё njё lёvizje kamioni cdo 2 minuta nё secilin drejtim. Si pёrfundim, kёrkesa pёr trafikun maksimal pёr nё dhe nga fabrika parashikohet tё arrijё nё 120 automjete private dhe 40 mjete tё rёnda transporti (autobusё dhe kamionё) pёr orёn e pikut nё njё drejtim tё vetёm. Cёshtjet e sigurisё ndaj komuniteteve vendore, qё lidhen me zhvillimin e rrugёve, ёshtё vlerёsuar si pjesё e Studimit mbi Sigurinё e Transportit, rezultatet e sё cilёs diskutohen nё Cёshtjet Sociale dhe Ekonomike, mё poshtё. Ndikimet nё infrastrukturёn portuale do tё jenё ekskluzivisht nё gjysmёn e skelёs lindore tё Durrёsit qё do tё shfrytёzohet pёr nevojat e fabrikёs. Gjysma tjetёr do tё shfrytёzohet sipas prioriteteve pёr ¼ e vitit. Si rezultat porti do tё nxjerrё pёrfitime tё mёdha si dhe pёrmirёsim e modernizim tё infrastrukturёs sё tij. Ndikimet gjatё Fazёs sё Demolimit Deri tani nuk ёshtё kryer asnjё ndikim i detajuar mjedisor qё lidhet me fazёn e demolimit. Fabrika parashikohet tё ketё njё jetёgjatёsi prej 50 vjetёsh, ndaj momentalisht mund tё pёrcaktohen vetёm parimet e pёrgjithshme. Nё kushte tё pёrgjithshme, procesi i nxjerrjes jashtё pёrdorimi ka tё ngjarё tё nxisё ndikime tё ngjashme me ato qё pёrjetohen gjatё fazёs sё ndёrtimit. Metodat dhe teknikat e pёrzgjedhura parashikohen tё jenё nё pёrputhje me standardet ndёrkombёtare qё do tё mbizotёrojnё gjatё kohёs sё nxjerrjes jashtё pёrdorimit. Procesi i demolimitkёrkon: Heqja e tё gjitha pajisjeve dhe impianteve sipёrfaqёsore; Heqja e strukturave të qëndrueshme dhe mbulesave të sipërfaqes; Braktisja e shёrbimeve komunale nё shtresat nёn-sipёrfaqesore ose mbushja dhe braktisja, si tё jetё e pёrshtatshme; Rikthim i terrenit dhe zonёs sё shfrytёzuar nga projekti nё kushtet e para-ndёrtimit. Lidhur me rehabilitimin e karierave gjate fazёs operacionale, punimet do tё jenё tё vazhdueshme nё pёrputhje me programin e punёs sё miratuar gjatё propozimeve tё planifikimit me autoritetet shqiptare. 24

35 Projekti Antea: Pёr fabrikёn e cimentos, Antea do tё zhvillojё njё plan tё mbylljes sё kantierit gjatё fazave tё mёvonshme tё projektimit dhe do tё mirёmbajё planin gjatё gjithё jetёgjatёsisё sё zhvillimit industrial. Plani duhet tё pёrfshijё metodёn e demolimit tё fabrikёs nё mёnyrё tё tillё qё tё shmangё cdo lloj ndotje dhe ta kthejё terrenin nё gjendje tё pranueshme. Pёrvec kёsaj, plani i demolimit duhet tё marrё nё konsideratё ndikimet sociale dhe ekonomike dhe tё pёrfshijё masa zbutёse, atu ku shihet e nevojshme. Si pjesё e planit tё mbylljes sё kantierit duhet tё shqyrtohen mundёsitё qё ofron zona pёr qёllime afatgjata tё mbrojtjes sё biodiversitetit. Jashtё zonave kryesore tё zhvillimit nuk janё identifikuar zona me rёndёsi ekologjike qё do tё mund tё ndikojnё nё veprimtaritё e demolimit, ndonёse do tё duhet t i kushtohet vёmendje shfrytёzimit afatgjatё tё rrugёve hyrёse nё tё dy karierat. Kjo do tё jetё nё varёsi tё nivelit te ardhshem te shfrytezimit të tyre. Mund tё dalё e nevojshme heqja e rrugёve dhe rikthimi nё formёn e mёparshme tё tokёs dhe bimёsisё por ёshtё e mundshme edhe kufizimi i hyrjes nё zonё vetёm me automjete apo vetёm nё kёmbё. Plani i mbylljes sё fabrikes dhe planet paraprake tё rehabilitimit kane nevoje tё rishikohen dhe pёrditёsohen nga pikёpamja e pёrvojёs per zbatimin e masave ekologjike zbutёse dhe kompensuese vecanёrisht propozimet e Rehabilitimit tё Habitatit. Kёto veprimtari rehabilituese tё habitatit kanё nevojё tё monitorohen gjatё jetёgjatёsisё sё projektit, nё mёnyrё qё tё mund tё nxirren mёsime dhe tё aplikohen para dhe nё fazёn pёrfundimtare tё mbylljes sё kantierit. Pёrgjithёsisht, aktivitetet e demolimit janё kalimtare, ndaj kanё tё ngjarё tё kenё shkallёn e ndikimeve tё fazёs ndёrtimore. Cёshtjet Sociale dhe Ekonomike Ndikimet themelore tё zhvillimit te propozuar lidhen me katёr aspekte kryesore, tё cilat janё: Punёsimi i fuqisё punёtore tё ndёrtimit dhe funksionimi i kampit tё ndёrtimit, nё vecanti kushtet, marrёdhёniet e punёsimit tё punёtorёve tё huaj dhe kushtet e jetesёs. Kushtet e jetesёs sё banorёve tё Picrragёs dhe Bretit, aktivitetet e tё cilёve shtrihen nё njё pjesё tё tokёs qё do tё shfrytёzohet nga fabrika dhe karierat. Disa prej kёtyre familjeve konsiderohen vulnerabёl; Mundёsitё pёr punёsim me Antea-n dhe kompanitё furnitore vendore dhe pёrfitimet e ardhshme nё tё ardhurat e bashkisё Krujё. Rrjeti rrugor dhe transporti. 25

36 Projekti Antea: Punёsimi i punёtorёve tё huaj nё kampin e ndёrtimit duhet tё pёrmbushё disa kёrkesa qё parashikon ligji kombёtar mbi pagat, taksat dhe sigurimet. Punёtorёt e huaj do tё pёrfitojnё 30 ditё pushime nё vit dhe njё biletё avioni tё paguar nga kompania. Deri tani nuk jepet asnjё detaj mbi kushtet e jetesёs dhe projektimit tё kampit, sidoqoftё, VNMS pёrmban identifikimin e masave zbutёse pёr dhёnien dhe rishikimin e kёtij informacioni, si dhe monitorimin e cilёsisё sё jetёs sё punёtorёve. Kontrollet shёndetёsore tё punёtorёve, pёrvec ndihmёs sё parё, do tё kryhen nёpёrmjet kontratave tё shёrbimeve me objektet vendore dhe ato tё Tiranёs. Rastet emergjente do tё trajtohen nё Tiranё. Shёrbimi shёndetёsor i rrethit tё Krujёs, me mbёshtetjen e Institutit tё Shёndetit Publik tё Tiranёs, do tё ofrojnё trajnime ndёrgjegjёsimi pёr komunitetin qё do tё jetё mё i ndjeshёm ndaj sёmundjeve tё transmetueshme. Njё forum koordinues do tё ngrihet per tё vendosur njё komunikimi tё shёndoshё tё dyanshёm, duke mundёsuar shkёmbimin e informacionit dhe reagimet midis kampit dhe grupeve vendore tё interesit. Njё sёrё familjesh kanё si mёnyrё jetese aktivitetet qё shfrytёzojnё njё pjesё tё tokave qё do tё pёrfshihen nё terrenin ku do tё ngrihet fabrika e cimentos dhe karierja. Aktivitetet e mbledhjes sё bimёve aromatike dhe kullotjes ka tё ngjarё tё jenё aktivitetet qё do tё pёsojnё ndikimin mё tё madh brenda kufijve tё zhvillimit tё propozuar. VNMS identifikon gamёn e kёtyre ndikimeve dhe rekomandon se njё specialist i blegtorisё dhe kullotave ka ndёrmarrё njё vlerёsim mё tё detajuar mbi shfrytёzimin e tokёs nga rritёsit e bagёtive dhe konfirmimin e ndikimeve nё vlerat ushqyese dhe financiare. Lista e plotё e grumbulluesve tё bimёve qё kanё fituar mё shumё se 100,000 lekё nё vitin 2006 mund tё identifikohet nga tё dhёnat e shitjeve tё bimёve aromatike. Kjo vlerё llogarit cdo lloj efekti tё konsiderueshёm nё tё ardhurat (dmth mbi 10% tё tё ardhurave) si rezultat i projektit, duke marrё parasysh familjet vulnerabёl dhe ato me tё ardhura tё pakta. Njerёzit qё ka tё ngjarё tё preken nga projekti u shprehёn se preferojnё tё kompensohen pёr mёnyrёn e jetesёs nёpёrmjet punёsimit nё fabrikёn e re tё cimentos. VNMS identifikon familjet vulnerabёl, aktivitetet e cilёsia e jetёs sё tё cilёve do tё ndikohen. Antea po harton njё plan kompensimi mbi bazёn e rezultateve tё VNMS dhe vlerёsimeve tё tjera tё mёtejshme. Plani dhe kriteret pёr pёrshtatshёrinё do tё bёhen tё njohura nga informacioni bazё i VNMS-se. Gjatё hartimit tё kёtij plani, tё gjithё Njerёzit e Ndikuar nga Projekti do tё ftohen tё regjistrohen gjatё njё periudhe 3-mujore planifikimi dhe cdo rast do tё rmerret nё shqyrtim. Njerёzit e ndikuar nga projekti kanё shprehur njё preferencё tё fortё pёr kompensim pёr menyren e jeteses nё formёn e punёsimit nё fabrikёn e re tё cimentos. Kjo do tё shqyrtohet nё vlerёsimet e rasteve studimore. Njё dokument kuadёr i kompensimit shoqёron VNMS-nё dhe parashtron parimet qё do tё udhёheqin planin pёrfundimtar. Pёrfitim i madh nga projekti do tё jetё rritja e tё ardhurave nё buxhetin e bashkisё Krujё dhe rritja e punёsimit nё zonё. Buxheti aktual i bashkisё Krujё ёshtё rreth 100 milion lekё ose milion. Taksa e biznesit vendor mbёshtetet nё sipёrfaqen e tokёs sё zёnё. Pritet qё tё ardhurat nga taksa e re pёr prodhimin e cimentos dhe shfrytёzimin e karierave tё gjenerojnё 26

37 Projekti Antea: njё shtesё tё ardhurash prej 60 milion lekё/vit ose 0.49 milion/vit pёr buxhetin e bashkisё sё Krujёs. Njё total prej 400 vendesh pune parashikohet tё gjenerohet nё fazёn e funksionimit tё fabrikёs dhe shfrytёzimit tё karierave. Prej kёtyre 43% (pёrfshirё 70 vende pune pёr shoferёt e automjeteve tё tonazhit tё rёndё) parashikohen tё punёsohen me kontrata pune dhe 57% tё punёsohen drejtpёrsёdrejti. Nga 400 vendet e punёs, rreth 42% mund tё pёrkojnё me nevojat e popullsisё vendase. Rreth 60% e punёs kёrkon organizimin e punёs me turne. 12% e pozicioneve parashikohen tё mbulohen nga gratё. Rreth 95% e tyre parashikohen tё mbulohen nga stafi shqiptar dhe, fillimisht, tё paktёn 5% tё mbulohen nga shtetas tё huaj. Parashikohet qё ky sistem tё nxisё ripёrsёritjen e kontratave apo punёsimin e pёrhershёm. Rruga e re qё do tё ndёrtohet midis fabrikёs sё cimentos dhe autostradёs Tiranё Shkodёr parashikohet tё gjenerojё njё numёr tё madh ndikimesh. Sic diskutohet nё VNMS, do tё blihet njё pjesё e vogёl e tokёs private e pronarёt do tё kompensohen sipas njё mekanizmi tё posacёm. Parashikohet qё rruga do tё pёrmirёsojё rrjetin e telekomunikacionit dhe tregtinё. Gjykohet se ky pёrmirёsim do tё reflektohet nё vlera tё larta tё tokёs, vecanёrisht nё rastet kur tokat janё pranё rrugёs. Ka pёrfunduar sё kryeri njё vlerёsim i riskut nё itinerarin e rrugёs, i cili ka identifikuar cdo lloj shqetёsimi apo cёshtje tё shёndetit apo sigurisё nga grupet e interesit. Studimi u krye nga ekipi i punes sё Atkins mbi Autostradat dhe Transportin nё Athinё, Greqi. Ai pёrmbledh njё vlerёsim tё sigurisё sё rrugёve tё propozuara midis Vendodhjes sё Fabrikёs sё Cimentos Titan dhe Rrugёs Nacionale Fushё Krujё Lezhё (RrN - VF) dhe midis Karierёs sё Flishit dhe Vendodhjes sё Fabrikёs sё Cimentos (KF VF). Vlerёsimi u krye nga ANTEA CEMENT S.A. dhe BERZH-KFN, nё nёntor 2007, nё pёrputhje me Metodologjinё pёr Vlerёsimin mbi Sigurine Rrugore. Vlerёsimi ndoqi standardet e miratuara nga Agjencia e Autostradave dhe Departamenti i Transportit tё Britanisё sё Madhe. Raporti identifikoi cёshtjet me shkallё tё lartё rreziku hasur nё projektimin fillestar; ndaj, u shfrytёzua pёr tё siguruar masa tё mёtejshme sigurie nё proceset e projektimit tё rrugёve. Cёshtjet me shkallё tё lartё rreziku dhe masat pёrkatёse zbutёse mund tё pёrmblidhen si mё poshtё: Hapja e rrugёve nё terrene kodrinore tё thikёta do tё shkaktojnё mungesё qёndrueshmёrie: I shtohen projektim masat mbrojtёse si psh rrjetat prej teli pёr tё siguruar qё rrёshqitja e gurёve apo tokёs nuk do tё shkaktojё aksidente. Projektimi fillestar nuk deshmoi pёr kushte lehtёsuese pёr kёmbёsorёt nё vendkalime apo kalime per kembesoret. Ato do tё pёrfshihen nё projektime nё vendodhjet ku mund tё shfaqen probleme. Zonat nё tё cilat mund tё shfaqen kёto probleme janё indentifikuar udhёkryqet, zonat me shume hyrje / dalje sic janё zona e varrezave dhe pelegrinazhit dhe ura qё shtrihet pёrgjatё rrugёs qё shpie nё Karierёn e Flishit. 27

38 Projekti Antea: Ndricimi i papёrfshirё nё projektimin fillestar mund tё conte nё aksidente, vecanёrisht nё udhёkryqe. Ndaj, ndricimi propozohet vecanerisht nё udhёkryqe. Mungesa e hyrjes sё planifikuar nё zonёn e varrezave dhe pelegrinazhit. Projektimi i rishikuar do tё pёrfshijё pёrmirёsim tё kushteve hyrёse nё tё dy zonat dhe parkimin nё zonёn e pelegrinazhit. Pёr mё tepёr do tё ndёrmerren masa pёr manaxhimin e qarkullimit tё bicikletave dhe mjeteve qё tёrhiqen nga kafshёt. Rreziku pёr aksidentet do tё zvogёlohet nga zbatimi i programeve edukative (fushatё ndёrgjegjёsimi pёr sigurinё rrugore) dhe koordinimit me komunitetet vendore si dhe programe tё trajnimit tё drejtuesve tё automjeteve dhe zbatimit tё procedurave tё raportimit tё goditjeve / aksidenteve. Si pjesё e kёtij ushtrimi, propozohet rishikimi i kontratave dhe kushteve tё qeradhёnies sё mjeteve për transport të vecantë. Komuna do tё vendosё pёr nevojёn e nxjerrjes sё urdhёresave apo rregulloreve tё sigurisё pёr veprimtaritё e bizneseve lokale pranё rrugёve. Pёrmbledhje e Ndikimeve Nё formё tё pёrmbledhur, efektet kryesore potenciale mjedisore qё rezultojnё nga zhvillimi ka tё ngjarё tё shoqёrohen me aspektet e mёposhtme: Humbja e vendbanimeve vendore. Ekziston mundёsia qё me anё tё manaxhimit tё duhur tё zonёs pёrreth tё arrihet pёrmirёsimi i kushteve ekologjike lokale. Ndikimi vizual i ndёrtimit dhe funksionimit tё fabrikёs sё cimentos dhe karierave vendore. Ndikimi i zhurmave lokale do tё mbizotёrojё vecanёrisht gjatё fazёs sё ndёrtimit. Ndikimi i zhurmёs nga fabrika gjatё fazёs operacionale ёshtё pothuajse e papёrfillshme. Ndikimet e zhurmave nga karierat, vecanёrisht shpёrthimet nё karierёn e gurit gёlqeror mund tё jenё tё konsiderueshme por nuk ka tё ngjarё tё kthehen nё shqetёsim. Rritja e transportit mund tё sjellё ndikime nё disa zona rurale pёrgjatё itinerarit tё rrugёs sё re automobilistike, por nuk ka tё ngjarё tё jenё tё konsiderueshme nё autostradat kryesore. Clirimet nё ajёr duke respektuar vlerat kufizuese lokale dhe ndёrkombёtare Shkarkimet nё tokё, ujrat sipёrfaqёsore dhe tokёsore. Zhvillimi nuk do tё krijojё njё rutinё tё shkarkimit tё lёndёve; sidoqoftё, shkarkimet nё tokё, ujrat sipёrfaqёsore dhe tokёsore mund tё ngjasin nё mungesё tё kontrollit tё duhur gjatё tё gjitha fazave tё zhvillimit (faza ndёrtimore, operacionale, demoluese). 28

39 Projekti Antea: Parashikohet qё trafiku qё do tё krijohet nё fazёn e ndёrtimit nuk do tё ketё ndikime tё konsiderueshme nё fluksin aktual tё trafikut qё pёrshkon arteriet kryesore rrugore; efekti kryesor do tё jetё ndikimi nё trafikun qё pёrshkon rrugёt lokale. Sidoqoftё, niveli i crregullimit tё trafikut nuk parashikohet tё jetё i lartё. Gjithashtu, vlen tё vёrehet se transporti i pjesёs mё tё madhe tё ngarkesave qё lidhen me punёt e tokёs nuk do tё dalё nga fabrika, pasi lёnda e gёrmuar do tё ruhet brenda kufijve tё zonёs sё ndёrtimit. Ndikime pozitive dhe negative social-ekonomike nё territorin lokal dhe atё rajonal. Tabelat e mёposhtme paraqesin njё pёrmbledhje tё kёtyre ndikimeve, masave zbutёse dhe planet e monitorimit tё mjedisit. 29

40 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri Pёrmbledhje Ndikimeve tё Fazёs Ndёrtimore dhe Masat Zbutёse tё Propozuara AJRI Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti I Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Cilёsia e Ajrit pёrhapja e pluhurit gjatё fazёs ndёrtimore dhe punёve tё tokёs Zhvillimi i procedurave pёr: - spёrkatja me ujё e rrugёve dhe pirgjeve tё materialeve - mbulimi i automjeteve qё transportojnё ngarkesa materialesh pёr tё parandaluar pёrhapjen e pluhurave nga automjetet - kufizimet e shpejtёsisё nё sipёrfaqet e pashtruara nё zonё pёr tё kufizuar ngritjen e pluhurit Pёrhapja e pluhurit do tё jetё e pёrqёndruar nё zonёn e ndёrtimit dhe nuk do tё ndikojё komunitetin vendor. Sidoqoftё, punёtorёt duhet tё pajisen me maska kudёr pluhurit, vecanёrisht nё ditё tё thata. Ndikim negativ i vogël TOKA DHE UJI Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti I Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Importimi i ndotёsve si pjesё e lёndёve qё do tё pёrdoren gjatё procesit tё mbushjes dhe nivelimin tё tokёs Sigurimi se ndotёsit nuk janё tё pranishёm nё materialet e importuara nё zonё duke zgjedhur burimin e duhur tё materialeve dhe duke bёrё analizat kimike, nё se do tё jetё e nevojshme Potenciali pёr importin e ndotёsve nё material do tё minimizohet Ndikim negativ i vogël Shkarkimi/clirimi aksidental gjatё transportit i lёndёve djegёse, vajore, kimike, lёndёve tё rrezikshme, etj nё tokё, vecanёrisht nё zonёn e ndёrtimit Vendosja e procedurave dhe protokolleve tё duhura si dhe monitorimi i transportit dhe trajtimit tё materialeve Potenciali pёr shkarkimet/clirimet aksidentale gjatё transportit tё materialeve nё zonё do tё minimizohet Ndikim negativ i vogël

41 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri TOKA DHE UJI Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti I Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Shkarkimi/clirimi aksidental i lёndёve djegёse, vajore, lkimike, lёndёve tё rrezikshme, etj nё tokё, vecanёrisht nё zonёn e ndёrtimit, gjatё magazinimit Tё gjitha zonat e magazinimit do tё kenё masat e duhura tё sigurisё mjedisore pёr tё parandaluar shkarkime aksidentale nё tokё Potenciali pёr shkarkimet aksidentale tё materialeve gjatё fazёs sё magazinimit nё zonё do tё minimizohet Ndikim negativ i vogël Shkarkimi/clirimi aksidental i lёndёve djegёse, vajore, kimike, lёndёve tё rrezikshme, etj nё tokё, vecanёrisht nё zonёn e ndёrtimit, gjatё transportit pёr ne vendin e pёrdorimit Vendosja e procedurave dhe protokolleve tё duhura si dhe monitorimi i transportit dhe trajtimit tё materialeve pёr sa kohё janё nё zonёn e zhvillimit Potenciali pёr shkarkimet aksidentale tё materialeve gjatё transportit dhe trajtimit tё lёndёve brenda zonёs sё zhvillimit do tё minimizohet Ndikim negativ i vogël Shkarkimi/clirimi aksidental i lёndёve djegёse, vajore, kimike, lёndёve tё rrezikshme, etj nё tokё, gjatё pёrdorimit psh rimbushja me lёndё djegёse, mirёmbajtja, etj. Vendosja e procedurave dhe protokolleve tё duhura si dhe monitorimi i trajtimit e pёrdorimit tё materialeve. Aty ku ёshtё e mundur, zonat ku bёhet rimbushja me lёndё djegёse dhe zonat e mirёmbajtjes do t'i nёnshtrohen njё kontrolli tё posacёm Potenciali pёr shkarkimet aksidentale tё materialeve gjatё pёrdorimit do tё minimizohet Ndikim negativ i vogël Derdhjet aksidentale tё mbetjeve tё lёngshme gjatё largimit nga zona Vendosja e procedurave dhe protokolleve tё duhura dhe monitorimi i largimit tё mbetjeve nga zona Potenciali pёr shkarkimet aksidentale tё mbetjeve gjatё largimit nga zona do tё minimizohet Ndikim negativ i vogël Shkarkim aksidental i ujrave tё zeza nё tokё dhe rezervat ujore tokёsore nga kampi i punёtorёve Ujrat e zeza nuk do tё shkarkohen nё tokё Asnjё Ndikim i papёrfillshёm / Zero Ndotja e kanaleve te lundrueshme nga shkarkimi i mbetjeve të lëngshme nga fabrika e propozuar Sigurimi se fabrika ndjek standardet dhe udhёzimet vendore dhe ndёrkombёtare. Mbetja e fazёs pёrfundimtare nuk do tё ketё ndikim tё thellё negativ nё rezervat Potenciali pёr shkarkimin e dёmshёm tё mbetjeve tё lёngshme nё se objekti nuk parashikon hollёsira apo nuk ёshtё manaxhuar mirё. Ndikim negativ i vogël

42 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri TOKA DHE UJI Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti I Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Shkarkimi i ndotёsve nё tokё nёpёrmjet ujit qё pёrdoret pёr veprimtarinё e fabrikёs, pajisjeve dhe larjes sё makinave ujore. Fabrika do tё jetё e projektuar ne nemyre te tille qё tё pёrballoje kapacitetin e te gjithe kampit tё ndёrtimit. Aktivitetet larёse do tё zhvillohen nё zona me kontrolle e procedura tё pёrshtatshme dhe do tё monitorohen pёr tё siguruar se masat parandaluese jane eficente. Potenciali pёr shkarkimin aksidental tё ndotёsve nё tokё gjatё aktiviteteve larёse do tё minimizohet Ndikim negativ i vogël Rritja e pёrmbajtjes sedimentare tё ujit nё receptorёt ujorё natyrorё si rezultat i derdhjes sё drejtpёrdrejtё tё lёndёve Minimizimi i gёrmimeve gjatё fazёs ndёrtimore Hullitё e pёrkohёshme tё sistemit tё kullimit dhe pellgjet e sedimentimit pёr mbledhjen e rrjedhjeve sipёrfaqёsore Asnjё Ndikim i papёrfillshёm Ndotja e receptorё ujorё natyrore si rezultat i derdhjes sё ujrave tё zeza tё papёrnuara Ndёrtimi i njё sistemi tё kanalizimeve dhe njё impianti pёr trajtimin e ujrave tё zeza. Asnjё Ndikim i papёrfillshёm Ndotja e ujrave tokёsorё si pasojё e rrjedhjes sё substancave ndotёse Pёrdorimi i materialeve ndёrtimore qё nuk pёrbёjnё rrezik pёr shёndetin e njeriut dhe mjedisin Asnjё Ndikim i papёrfillshёm Magazinimi i materialeve tё mundshme ndotёse nё zonat tё pёrshtatshme e mbajtja e tyrё nёn kontroll. Cdo pjesё toke e ndotur gjatё fazёs ndёrtimore do tё hiqet e do tё depozitohet nё zonat e depozitimit tё mbetjeve tё rrezikshme

43 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri PЁRDORIMI I MATERIALEVE DHE MANAXHIMI I MBETJEVE Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Prodhimi i mbetjeve Ripёrdorimi i dheut Ruajtja e mbetjeve dhe procedurat e kontrollit Largimi i mbetjeve nga zona do tё kryhet nёpёrmjet bashkisё Ndikim negativ i vogël Ndarja dhe reciklimi i mbetjeve

44 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri EKOLOGJIA Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Territori i Burizanёs Terrenet e Fabrikёs sё Cimentos dhe Karierave Humbja e bimёsisё gjatё pastrimit tё terrenit Zhvendosja e dheut dhe disa specieve bimore pёr tё ndihmuar rehabilitimin e zonave tё zhveshura pёrreth. Programi i Rehabilitimit tё Habitateve qё pёrfshin Vrojtimin e Habitateve dhe Studimin e Manaxhimit vecanёrisht nё zonat fqinje, pёr t u pёrcaktuar, dhe nё bashkёpunim tё ngushtё me ekologёt dhe komunitetet vendore); mbledhja e bimёve; dhe krijimi i njё fidanishteje Humbja e bimёsisё nuk mund tё shmanget por mund tё kompensohet nga rehabilitimi me sukses, pёrmirёsimi dhe manaxhimi afatgjatё i zonave pёrreth pёr konservim dhe pёrdorim produktiv Ndikim kritik (zona e rezervave tё flishit) Ndikim negativ i moderuar (zona e karierёs sё gurit gёlqeror) dhe Ndikim i mesёm pozitiv ndikim i konsiderueshёm (zona fqinje e rehabilituar) Pёrfshirja e shumimit tё specieve tё rrezikuara (Lista e Kuqe Shqiptare) si Quercusilex, Salvia officinalis. Vrojtimi dhe Metodologjia Ekologjike mbi Ndёrtimin e Rrugёve Hyrёse (rekrutim i njё ekologu pёr projektin) Antea Cement do te pyllëzojë 250 ha parcela të degraduara pyjore në ekonominë pyjore Krujë, në zbatim të Ligjit Nr datë Për heqjen nga fondi pyjor kombëtar të parcelave në ekonominë pyjore Krastë- Krujë dhe Shënmri-Brret, që do të

45 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri EKOLOGJIA Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur përdoren për ndërtimin e fabrikës së çimentos e për kariera nga Antea Cement sh.a. Shfrytёzim i mёtejshёm i tokёs (humbja e habitateve) pёr kampin e pёrkohshёm tё ndёrtimit Ndёrtimi i kampit tё pёrkohshёm nё truallin qё me kalimin e kohёs do tё shfrytёzohet si rezervё e nxjerrjes sё lёndёs sё parё Asnjё ndikim shtesё pasi shfrytёzimi i tokёs do tё ndodhё gjithёsesi nё terrenin e karierave Ndikim i papёrfillshёm / Zero Shkatёrrimi i faunёs dhe habitateve tё tyre (gjitarёt, shpendёt, zvarranikёt, amfibёt, vertebrorёt) Vrojtim i mёtejshёm i ekologjisё / faunёs nё stinёt e duhura dhe monitorimi i zhvendosjeve nga njё specialist i kompanisё Zhvendosja e faunёs nё territorin fqinj mund tё ndihmojё nё mbijetesёn afatshkurtёr por jo afatmesme tё specieve, nё se kёto territore janё tё zёna. Popullimi i territoreve mund tё ndodhё nё periudha afatgjata. Ndikim negativ i vogël Rritja e presionit tё shfrytёzimit tё terriitoreve fqinje si habitate tё mundshme Kryerja dhe zbatimi i njё Vrojtimi Habitatesh dhe Studimi tё Manaxhimit, nё konsultim tё ngushtё me komunitetin vendor Vendosja e nje klime bashkёpunuese me komunitetin vendor dhe pёrdorimi i projektit si njё burim alternativ tё ardhurash duhet tё cojё nё pёrmirёsim tё habitateve. Ndikim i mesёm pozitiv ndikim i konsiderueshёm Ndikim nё pёrbёrjen ekologjike tё zonёs pёrreth nga fuqia punёtore e huaj dhe e pёrkohёshme si rezultat i pastrimit tё terrenit nga bimёsia (pёr dru djarri, bime medicinale) dhe zёnies sё kafshёve tё egra Program edukimi, monitorimi dhe zbatimit. Manaxhimi i mbetjeve dhe impiantet / repartet e pёrpunimit tё tyre. Zbatimi mund tё jetё i vёshtirё dhe parashikohet ndonjё ndikim Ndikim i vogёl negativ ndikim i moderuar (nё varёsi tё zbatimit) NDIKIME PEIZAZHORE & VIZUALE

46 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Dёmtim i karakterit peizazhor dhe bukurisё pamore pёr shkak tё prezantimit tё tipareve dhe veprimtarive qё nuk janё nё harmoni me peizazhin Planifikim sensitiv i terrenit tё punёs dhe tёrё kompleksit Mbjelle sipas strukturave tё avancuara Minimizimi i ndricimit punimeve gjatё natёs Do tё ketё ndryshim tё karakterit rural tё peizazhit dhe humbjes sё bukurisё pamore kryesisht pёr shkak tё aktiviteteve jashtё zonёs territorit tё zhvillimit Ndikim i vogёl negativ ndikim i moderuar ZHURMA DHE VIBRIMI (pёrfshirё transportin) Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Zhurmё nga ndёrtimi i fabrikёs / karierave dhe segemteve tё reja rrugore Manaxhimi i mirё i zonёs; Zgjedhja e duhur e makinerive; Metodat e punёs; Pa njohur detajet ёshtё e pamundur tё parashikohet nё se do tё ketё rritje tё zhurmave nё qendrat e banuara N/A (e pazbatueshme) Orёt e punёs; Trajtimi me eficencё i materialeve. Zhurmё nga trafiku nё fazёn ndёrtimore qё vjen nga pёrdorimi i rrugёve ekzistuese qё kalojnё nёpёrmjet qendrave tё banuara. Pёrcaktimi i itinerarit tё rrugёve tё reja me numrin mё tё vogёl tё pronave nё afёrsi tё tyre. Mbajtja nё minimum e qarkullimit tё makinave. Mund tё ketё rritje tё zhurmave nё vendbanimet nё afёrsi tё itinerarit tё zgjedhur si rrugё hyrёse dhe segementeve rrugore, pasi ato tё pёrfundohen. Ndikim i vogёl negative Pas ndёrtimit tё segmenteve rrugore, i gjithё fluksi i trafikut qё lidhet me ndёrtimin e zhvillimit do tё pёrshkojё vetёm kёto rrugё

47 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri NDIKIME SOCIALE Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Problemet shёndetёsore tё punёtorёve tё huaj mund tё ndikojnё nё punё dhe pagesё Specifikim i pёrfitimeve tё arsyeshme lidhur me sёmundjet dhe raportin e paguar Sёmundja pёr njё periudhё tё caktuar do tё ndikojё tek fitimet. Kthimi i shpejtё nё punё mund tё dёmtojё shёndetin. Ndikim negativ i vogël Punёtoret raste emergjente industriale Pёr tё gjitha rastet emergjente, janё vendosur marrёdhёnie kontraktuale me Tiranёn pёr shёrbime dhe trajtimime cilёsore tё rasteve. Nё varёsi tё rastit. Ndikim negativ i vogël Kushtet e jetesёs dhe cilёsia e jetёs sё punёtorёve tё huaj. Ndikimet e shёrbimeve publike dhe komunale nё fshatrat pёrreth. CBMI do t I japё Titan-it specifikat e detajuara tё skicёs sё kampit, objekteve qё do tё ngrihen nё tё dhe ofrimin e shёrbimeve (bashkё me largimin e mbeturinave) nё pёrputhje me standardet e pёrcaktuara ndёrkombёtare. Nё varёsi tё ndjeshmёrisё sё individit. Nё se kushtet nuk janё tё mira, njё sёrё cёshtjesh mund tё ngrihen nё kamp e mё pas do tё pёrhapen nё komunitetin vendor. Ndikim negativ i vogël/ i moderuar Titan do tё monitorojё kushtet e punёs si dhe sigurinё e shёndetin; kjo do tё kёrkojё qё nё ekipin e punёs tё ketё njё folёs tё gjuhёs kineze. Shqetёsimet dhe konfliktet nё kamp Kodet e sjelljes nё kamp dhe zbatimi me detyrim i disa cёshtjeve kyce tё sjelljes dhe pёrdorim i arsyeshёm i alkoolit. Nuk ёshtё identifikuar asnjё Ndikim negativ i vogël Shqetёsime dhe / ose konflikte me popullsinё vendore Kodi i sjelljes nё kamp qё do tё zbatohet nga tё tёre punёtorёt Ofrimi i punёsimit dhe mundёsitё e popullsisё vendore pёr tё minimizuar armiqёsinё. Parashikohet mbetja e disa efekteve por nё shkallё tё kufizuar, nё varёsi tё kohёs sё lirё sё punёtorёve dhe ndёrveprimeve me popullsinё vendore. Ndikim negativ i vogël / i moderuar Komiteti ndёrlidhёs pёr identifikimin e cёshtjeve problematike dhe zgjidhjen e

48 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri NDIKIME SOCIALE Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Mundёsi pёr prokurime lokale Potencial pёr shtimin e rasteve tё sёmundjeve seksualisht tё transmetueshme (SST) nё radhёt e popullsisё vendore dhe punёtorёve tyre. Titan / Antea do tё vendosin kontaktet e para dhe do tё nxisё CMB pёr tё maksimizuar blerjet lokale Titan do tё ofrojё njё lehtёsues tё trajnuar pёr tё ekzaminuar mundёsitё dhe cёshtjet e biznesit nga kёndvёshtrimi i CMBI dhe bizneseve vendore. Antea do tё ofrojё konsulentё nё mbёshtetje tё nismave tё zhvillimit tё biznesit dhe pёr tё siguruar se projektet janё financiarisht tё qёndrueshme. Ofrim i mbёshtetjes nga Titan dhe / ose kushte koncesionare (jo subvencione) nga CBMI pёr t i ardhur nё ndihmё bizneseve tё reja. Fushata ndёrgjegjёsimi pёr punёtorёt e huaj dhe grupet/vendet tipike urbane tё zonёs mbi parandalimin e SST. Shpёrndarja falas e prezervativёve nё farmaci dhe tualete ose nё qendra tё tjera publike. Kjo nuk ka tё ngjarё tё ndodhё deri sa Titan tё ofrojё CBMI-sё nxitёsit financiarё apo kёrkesat kontraktuale Marrёdhёnie tё dobёta me komunitetin nё se ata shohin se nuk kanё asnjё pёrfitim komercial nga kampi Veshtirё tё identifikohet shkaku apo burimi i njё sёmundje tё tillё pasi ajo ёshtё sёmundje qё mbahet fshehtas e raportohet rrallё. Sidoqoftё, pёrhapja e disa sёmundjeve mund tё kёrkojё trajtime mjekёsore; nё rastin e HIV, ky trajtim do tё jetё i gjatё. Mund tё variojё nga pёrfitime tё papёrfillshme deri nё mesatare nё varёsi tё pёrpjekjeve dhe nismave qё ofrohen nga tё tёra palёt. Ndikim negativ i moderuar (deri diku kritik)

49 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri Pёrmbledhje e Ndikimeve tё Fazёs Operacionale dhe Masat Zbutёse tё Propozuara CILЁSIA E AJRIT Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Clirimi i gazeve tё djegies nga oxhaku i furrёs. Teknikat e kontrollit parёsor tё manaxhimit operacional. Cilёsia e ajrit lokal do te jetё brenda parametrave tё BE-sё dhe udhёzimeve tё OBSh lidhur me mbrojtjen e shёndetit publik nё tё gjitha vendodhjet pёrkatёse. Si pёrfundim mund tё thuhet se fabrika e cimentos nuk do tё ketё ndikime shёndetёsore nё popullsinё lokale. Jo domethёnёs Shkarkimi i grimcave nga furra, impianti i ftohjes sё klinkerit, impianti i pёrpunimit tё qymyrgurit dhe cimentos. Filtrat e ajrit për zbutjen e pluhurit Cilёsia e ajrit lokal nё Burizanё nuk do tё ndikohet dhe do tё jetё brenda parametrave tё BE-sё dhe udhёzimeve tё OBSh lidhur me mbrojtjen e shёndetit publik. Ndikim i papёrfillshёm Pёrhapja e pluhurit gjatё shfrytёzimit tё karierave. Pёrdorimi i teknikave mё tё mira tё manaxhimit gjatё procesit tё nxjerrjes sё lёndёs sё parё dhe ngarkimit. Nuk ka te ngjarё tё ketё dёme serioze si pasojё e depozitimit tё pluhurave nё zonёn e qendrave tё banimit. Ndikim i papёrfillshёm Clirimi i gazeve nga djegia e lёndёs djegёse gjatё transportit tё materialeve pёr nё dhe nga zona. Pёrdorimi i automjeteve tё reja e eficente, trajnim i shoferёve pёr uljen e nivelit tё clirimeve (psh parandalimi i pёrdorimit tё makinave me xhiro tё shpejta, fikja e motorrit kur automjetet nuk janё nё pёrdorim), racionalizimi i sistemit tё manaxhimit tё trafikut pёr tё optimizuar eficencёn e transportit. Efekte lokale nё cilёsinё e ajrit nё vendet e banuara pranё disa rrugёve por rritje shumё e vogёl e kritereve tё cilёsisё sё ajrit. Ndikim i papёrfillshёm

50 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri UJRAT SIPЁRFAQЁSORE DHE TOKЁSORE Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Shtimi i pёrmbajtjes sedimentare nё ujrat sipёrfaqёsore si pasojё e pёrhapjes sё pluhurave fluturues. Pёr fabrikёn e cimentos: Manaxhimi i ujrave tё bardha nёpёrmjet kanaleve dhe/ose ulluqeve dhe rezervuarёve tё trajtimit. Asnjё Ndikim i papёrfillshёm Pёr karierat: Sipёrfaqja shfrytёzuese e karierёs duhet tё jetё minimale. Rehabilitimi gradual i vendodhjeve (nёpёrmjet zbukurimit tё peizazhit dhe mbjelljes sё bimёve) aty ku ka pёrfunduar procesi i nxjerrjes sё lёndёs sё parё. Manaxhimi i ujrave tё bardha nёpёrmjet vijave periferike ujore dhe rezervuarёve tё trajtimit. Ulja e cilёsisё sё ujrave sipёrfaqёsorё si pasojё e derdhjes sё ujrave industrialё apo rrjedhjes sё lёndёve ndotёse. Pёr fabrikёn e cimentos: Qarkullimi i ujrave industrialё nё qark tё mbyllur pёrfshirё rezervuarёt e trajtimit. Asnjё Ndikim i papёrfillshёm Ruajta e lёndёs djegёse pёr prodhimin e cimentos nё ambjente tё mbyllura. Pastrimi sistematik i fabrikёs me fshesa mekanike pёr tё hequr pluhurin qё mblidhet nё rrugё dhe ulluqe Larje e plotё e sipёrfaqeve nё rast

51 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri UJRAT SIPЁRFAQЁSORE DHE TOKЁSORE Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur derdhjesh tё lёndёve ndotёse dhe pёrpunim i mёtejshёm e specifik i ujrave tё mbledhura. Pёr karierat: Mbledhja dhe transporti i duhur i lёndёve ndotёse (p.sh: lёndё vajore dhe lubrifikuese tё harxhuara, etj.) Ndotja e ujrave sipёrfaqёsorё si pasojё e shkarkimit tё ujrave tё zeza tё dёmshme / tё papёrpunuara. Sistemi i pёrpunimit tё ujrave tё zeza do tё pёrballojё kёrkesat kulmore gjatё fazёs ndёrtimore; dhe si e tille, do tё pёrballojё edhe kёrkesat gjatё fazёs operacionale. Asnjё Ndikim i papёrfilshёm Nё sistemin e pёrpunimit tё ujrave tё zeza nuk do tё shkarkohen lёndё tё lёngshme tё rrezikshme. Sigurimi i njё rezervuari tё madh balancues para shkarkimit pёrfundimtar do tё shёrbejё si njёsi pёr ruajtje nё rast tё shkarkimeve aksidentale nё sistemin e pёrpunimit tё ujrave tё zeza. Erozioni i tokёs Pёr fabrikёn e cimentos: N/A Erozion i kufizuar nё terrenin e karierave. Ndikim negativ i vogёl Pёr karierat: Rehabilitim gradual i terreneve nё tё cilat ka pёrfunduar procesi i nxjerrjes sё lёndёs sё parё

52 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri UJRAT SIPЁRFAQЁSORE DHE TOKЁSORE Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Ndotja e tokёs dhe ujrave tokёsore Pёr fabrikёn e cimentos dhe karierat: Veshje dytёsore pёr lёndёt e mundshme ndotёse. Shtresa sipёrfaqёsore e tokёs sё ndotur hiqet e depozitohet nё zonat e mbetjeve tё rrezikshme. Ndotje e kufizuar nё terrenin e zhvillimit. Ndikim negative i vogёl Shterimi i burimeve ujore tokёsore. Pёr fabrikёn e cimentos dhe karierat: Pёrdorimi i ujrave sipёrfaqёsorё pёr tё mbuluar kёrkesat pёr ujё gjatё proceseve industriale nuk shihet si alternative, pasi ujrat tokёsorё janё rezervat e pёrshatshme ujore pёr kёtё proces. Shkalla e shfrytёzimit tё rezervave ujore tokёsore pёr qёllime tё furnizimit me ujё dhe vaditje, i tejkalon kerkesat pёr ujё pёr prodhimin e cimentos. Ndikim i papёrfilshёm Nxjerrja e kontrolluar e ujit nga puset brenda dhe jashtё zonёs sё zhvillimit ne fushat e Burizanёs. CILЁSIA E TOKЁS Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Shkarkimi/clirimi aksidental i lёndёve djegёse, vajore, kimike, lёndёve tё rrezikshme, etj nё tokё, vecanёrisht nё zonёn e ndёrtimit gjatё transportit Vendosja e procedurave dhe protokolleve tё duhura si dhe monitorimi i transportit dhe trajtimit tё materialeve Potenciali pёr shkarkimet/clirimet aksidentale gjatё transportit tё materialeve nё zonё do tё minimizohet Ndikim negativ i vogёl Shkarkimi/clirimi aksidental i Tё gjitha zonat e magazinimit do tё kenё Potenciali pёr shkarkimet/clirimet Ndikim negativ i vogёl

53 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri CILЁSIA E TOKЁS Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur lёndёve djegёse, vajore, kimike, lёndёve tё rrezikshme, etj nё tokё, gjatё magazinimit masat e duhura tё sigurisё mjedisore pёr tё parandaluar shkarkime aksidentale nё tokё aksidentale gjatё magazinimit do tё minimizohet Shkarkimi/clirimi aksidental i lёndёve djegёse, vajore, kimike, lёndёve tё rrezikshme, etj nё tokё, vecanёrisht nё zonёn e ndёrtimit, gjatё transportit pёr ne vendin e pёrdorimit Vendosja e procedurave dhe protokolleve tё duhura si dhe monitorimi i transportit dhe trajtimit tё materialeve pёr sa kohё janё nё zonёn e zhvillimit Potenciali pёr shkarkimet aksidentale tё materialeve gjatё transportit dhe trajtimit tё lёndёve brenda zonёs sё zhvillimit do tё minimizohet Ndikim negativ i vogёl Shkarkimi/clirimi aksidental i lёndёve djegёse, vajore, kimike, lёndёve tё rrezikshme, etj nё tokё, gjatё pёrdorimit psh rimbushja me lёndё djegёse, mirёmbajtja, etj. Vendosja e procedurave dhe protokolleve te duhura si dhe monitorimi i trajtimit dhe pёrdorimit tё materialeve. Aty ku ёshtё e mundur, zonat e furnizimit me lёndё djegёse dhe zonat e shfrytёzuara pёr mrёmbajtje do tё sigurohen me masa dytёsore tё kontrollit. Potenciali pёr shkarkimet aksidentale tё materialeve gjatё pёrdorimit do tё minimizohet Ndikim negativ i vogёl Derdhjet aksidentale tё mbetjeve tё lёngshme gjatё largimit nga zona Vendosja e procedurave dhe protokolleve tё duhura dhe monitorimi i largimit tё mbetjeve nga zona. Potenciali pёr shkarkimet aksidentale tё mbetjeve gjatё largimit nga zona do tё minimizohet Ndikim negativ i vogёl Derdhje aksidentale e ujrave tё zeza (sanitare) dhe ujrave tё ndotur nё tokё Ujrat e zeza (sanitare) nuk do tё shkarkohen nё tokё. Do tё ndёrtohen puse tё shkarkimit dhe gropa tё mbledhjes sё ujrave tё zeza. Asnjё Ndikim i papёrfillshёm / Zero Inspektimi periodik i kanalizimeve Shkarkimi i ndotёsve nё tokё nёpёrmjet ujit qё pёrdoret pёr Aktivitetet larёse do tё zhvillohen nё zona me masa tё pёrshtatshme kontrolli, me Potenciali pёr shkarkimin aksidental tё ndotёsve nё tokё gjatё aktiviteteve Ndikim negativ i vogёl

54 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri CILЁSIA E TOKЁS Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur veprimtarinё e fabrikёs, pajisjeve dhe larjes sё makinave procedura e protokolle qё do tё pёrcaktohen e monitorohen pёr tё garantuar se masat parandaluese janё eficente. larёse do tё minimizohet EKUILIBRI MIDIS ENERGJISЁ DHE CLIRIMIT TЁ GAZEVE ATMOSFERIKE Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Pёrdorimi i lёndёs djegёse tё ngurtё dhe clirimi direkt apo indirekt i clirimeve atmosferike Garantimi se procesi i djegies dhe pёrpunimit ёshtё eficent dhe i realizueshёm nёpёrmjet aktiviteteve tё mirёmbajtjes. Clirimet e atmosferike Ndikim negativ i moderuar

55 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri PЁRDORIMI I MATERIALEVE DHE MANAXHIMI I MBETJEVE Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Ruajtja/magazinimi i mbetjeve tё ngurta dhe tё lёngshme Inspektim i tё tёrё zonave tё grumbullimit tё mbetjeve pёr tё garantuar izolimin e mbetjeve dhe kontrollin Shkarkimet potenciale nё mjedis Ndikim negativ i vogёl Manaxhimi i mbetjeve Nxjerrja e licensave dhe lejeve tё manaxhimit tё mbetjeve tё ngurta Vendosja e teknikave tё manaxhimit te mbetjeve mbi largimin / reciklimin e mbetjeve dhe pёrzgjedhja e kontraktorit tё tё duhur Manaxhimi i mbetjeve do tё kryhet nёpёrmjet procedurave tё brendshme dhe do tё rregullohet nёpёrmjet rregulloreve tё qeverisjes vendore Rritja e sasisё sё mbetjeve qё do tё largohen nga zona Ndikim negativ i vogёl Vendosja e procedurave mbi trajtimin e filtrave tё pluhurit dhe pёrzgjedhja e kontraktorёve Rritja e reciklimit / ripёrdorimit tё mbetjeve tё prodhuara Pёrcaktimi i teknikave tё largimit tё mbetjeve tё rrezikshme Shqyrtimi i alternativave tё minimizimit tё mbetjeve dhe reciklimit pёr tё gjitha tipet e mbetjeve EKOLOGJIA Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Zona e Burizanёs Terrenet e Fabrikёs sё Cimentos dhe Karierave

56 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri EKOLOGJIA Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Depozitimi i pluhurit nё gjethet e pemёve qe con nё dobёsimin e prodhimtarisё sё bimёsisё dhe dёmtimin shёndetit. Brez me pemё pёr tё bёrё njё ndarje lokale. Ulja e clirimit tё pluhurave qё nё burim. Pёrhapja e pluhurit nё zonёn e karierave gjatё aktiviteteve shpёrthyese, etj., ёshtё e paevitueshme, por shkalla e pёrhapjes dhe ndikimeve tё tyre Ndikim negativ i vogёl Ulja e prodhimtarisё dhe cilёsisё sё bimёsisё pёr speciet barngrёnёse Rrugё tё asfaltuara qё cojnё nё kariere mund tё mbahen nё njё nivel tё pranueshёm si rezultat i pёrdorimit tё teknologjive tё fundit dhe praktikave mё tё mira tё punёs. Prishja e qetёsisё sё kafshёve nga zhurmat Zvogёlim nё burim Njё pjesё e kafshёve mund tё mёsohen me uljen e zhurmёs, ndёrsa specie tё tjera mё tё ndjeshme mund tё largohen nga zona e projektit. Ndikim negativ i vogёl Prishja e qetёsisё sё kafshёve nga prania e njerёzve dhe aktiviteteve Program edukativ mbi cёshtjet mjedisore Ekolog nё zonёn e zhvillimit Nuk parashikohet pajtueshmёri e plotё pёr sa kohё ekziston gjuetia dhe mbledhja e bimёve nё mёnyrё tё paligjshme. Njё pjesё e kafshёve janё tё mёsuara me praninё e njeriut, ndёrsa specie tё tjera mё tё ndjeshme mund tё largohen nga zona e projektit. Ndikim negativ i vogёl ndikim i moderuar Vrasjet aksidentale rrugore tё kafshёve Vrojtim ekologjik Metodologji ekologjike Shenja paralajmёruese rrugore Vrasjet aksidentale rrugore tё kashёve duhet te ulen por njё pjesё e tyre janё ende tё paevitueshme. Ndikim negativ i vogёl Udhёzime pёr drejtuesit e automjeteve

57 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri NDIKIME PEIZAZHORE DHE VIZUALE Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Dёmtim i karakterit peizazhor dhe bukurisё pamore pёr shkak tё prezantimit tё tipareve dhe aktiviteteve qё nuk janё nё harmoni me peizazhin Heqja e ndricimit dhe minimizimi i orёve tё punёs gjatё natёs Ngjyrimi i ndjeshёm i fabrikёs dhe automjeteve Ndryshim i karakterit peizazhor dhe humbjes sё bukurisё, kryesisht si rezultat i aktiviteteve jashtё zonёs sё zhvillimit. Ndikim negativ i vogёl ndikim i moderuar Minimizimi i periudhёs kohore midis fazёs sё shfrytёzimit dhe rehabilitimit tё karieres

58 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri TRAFIKU DHE TRANSPORTI Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Rritja e trafikut tё mjeteve tё rёnda nё nivel lokal dhe kombёtar Shfrytёzimi maksimal i rrjetit hekurudhor pёr ngarkesat e paambalazhuara (rifuzo) dhe ngarkesat tepёr tё mёdha. Kufizimi i orёve tё transportit pёr te ulur zhurmat; shmangia e qarkullimit tё kamionёve gjatё orёve tё natёs. Trafiku ka gjithe potencialin pёr tё kontribuar nё bllokimin e trafikut dhe rritjes sё ankesave tё komunitetit si rezultat i zhurmёs/vibrimit. Sidoqoftё, studimi i transportit dёshmon se nuk do tё ketё ndikime domethёnёse. Ndikim negativ i vogёl Shqyrtimi i mundёsisё sё planifikimit logjistik tё transportit pёr tё shmangur orёt e pikut dhe pёr tё ulur bllokimin e trafikut. Trafiku i mjeteve tё rёnda ndёrtimore do t i nёnshtrohet njё plani tё manaxhimit tё trafikut, sipas nevojёs. ZHURMA DHE VIBRIMI Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Zhurmё nga fabrika e cimentos Nuk rekomandohet asnjё masё, vec nё se fabrika dhe pajisjet e saj ndryshojnё thelbёsisht nga ato tё fabrikёs sё Selanikut. Nuk parashikohet asnjё Zero Zhurmё nga aktivitetet e karierave Manaxhimi i mirё i zonёs; Zgjedhja e duhur e makinerive; Metodat e punёs; Mund tё ketё rritje tё zhurmёs nё zonat e banuara qё shtrihen pranё vendodhjes sё karierave. Ndikim negativ i vogёl

59 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri ZHURMA DHE VIBRIMI Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Orёt e punёs; Trajtimi me eficencё i materialeve; Ndёrtimi i barrierave të zhurmës ose kodërza penguese të zhurmës; Zhurmё nga shtimi i trafikut nё rrjetin rrugor lokal e mё gjerё Nuk rekomandohet asnjё masё nё rrugёt ekzistuese pasi nuk parashikohet ndonjё rritje e shkallёs sё zhurmёs si rezultat i shtimit tё trafikut. Nuk parashikohet asnje ndikim nё rrugёt ekzistuese. Rritja e shkallёs sё zhurmёs nё zonat e banuara pranё segmenteve tё reja rrugore. Zero Zhurmё nga trafiku nё segmentet e reja rrugore. Nevojё pёr barriera zhurme nё segmentet e reja rrugore nё varёsi tё afёrsisё sё tyre me zonat e banuara dhe numrit tё banesave tё ndikuara. Mund tё ketё rritje tё zhurmёs nё zonat e banuara pranё segmenteve tё reja rrugore. Ndikim negativ i vogёl NDIKIME SOCIALE Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Rritja e punёsimit (ndryshim pozitiv) Rekomandimi i masave pёr shtimin e punёsimit dhe pёrmirёsimin e kapaciteteve tё komunitetit lokal. Rekrutimi i tё rinjve aktualisht tё trajnuar jashtё qytezёs sё lindjes. Kjo ёshtё nё varёsi tё aftёsive tё tё rinjve dhe interesit tё tyre pёr t u kthyer nё qytezёn e lindjes, nё mundёsitё qё ofron Titan dhe kategorive tё pёrcaktuara tё punёsimit. Ndikim pozitiv i madh Ofrim i praktikёs / trajnimeve pёr pёrsona qё kanё nevojё pёr ngritje kapacitetesh nё punё Pёrzgjedhja dhe prioritarizimi i

60 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri NDIKIME SOCIALE Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Rritja e taksёs sё biznesit dhe tё ardhurave tё bashkisё (ndryshim pozitiv) punёsimit tё NJNP Identifikimi i kategorive tё tё rinjve qё do tё punёsohen nё bazё tё aftёsive. Publikimi i kategorive tё punёsimit nё buletinin informativ lokal. Nё tё ardhmen politika e rekrutimit do tё pёrfshijё sponsorizim tё pjesshёm tё arsimit tё lartё (diplomё nё shkenca ekzakte (BSc) apo tё tjera ekuivalente) pёr punonjёsit / tё rinjtё Ofrim i asistencёs pёr formulimin e projekteve dhe forcimin e aftёsive tё mbrotjes sё tyre, nё se kёrkohet nga komiteti koordinues. Fitimet nga rritja e tё ardhurave nё buxhet mund tё pёrdoren pёr tё pёrmbushur kёto objektiva. Antea Cement do tё ofrojё trajnim pёr pёrmirёsimin e kapaciteve mbi planifikimin dhe formulimin e projekteve. Rritja e tё ardhurave bashkiake pёr rrethin e Krujёs. Ndikimet e mbetura varen nga efikasiteti i procesit tё alokimit te fondeve nё ndihmё tё fshatrave tё ndikuara. Njё proces i keqmanaxhuar mund tё shkaktojё konflikte / mospёlqime. Ndikim pozitiv i madh Pёrmirёsime nё fushёn elektrike dhe pёrmirёsimi tё tjera infrastrukturore (nё se realizohen, pёrmirёsimit do tё kenё ndikim neutral ose pozitiv) Asnjё i identifikuar; por nё se do tё ketё pёrfitime, ai do tё jetё njё pёrfitim rastёsor (apo njё pёrfitim i jashtёm) Ndikim neutral / ndikim pozitiv i vogёl Humbja apo ulja e mjeteve tё jetesёs pёr: Konfirmim i ndikimeve tё mundshme lidhur me ushqimin e bagёtisё, ndikimet NjNP janё shprehur pёr ofrimin e punёsimit se sa ofrimin e formave tё Ndikim neutral / ndikim pozitiv i vogёl

61 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri NDIKIME SOCIALE Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Prodhuesit e gёlqeres (i papёrfillshёm / ndikim negativ i vogёl) Mbledhёsit e bimёsive (ndikim negativ i vogёl) Rritёsit e bagёtive (ndikim negativ i mesem) nё prodhim dhe ndёrlikimet buxhetore nga specialistёt e kullotave / rritёsit e bagёtisё, pasuar nga inspektimi i kullotave (dhe bagёtisё) dhe vlerёsimi i numrit sё bagёtisё pёrkundrejt kёrkesave pёr energji. Konfirmimi mbi tё ardhurat nga bimёt do tё sigurohet nga tё dhёnat e shitёsit grosist, ose nga studimi baze. Prioritarizimi i punёsimit ose i formave te tjera te kompensimit pёr secilёn prej familjeve tё ndikuara nga zhvillimi (identifikuar nё njё shtojcё konfidenciale (Shtojca 2) dhe konfirmuar nga masat e mёsipёrme) Antea do tё shohё mundёsinё e skemave tё ndarjes sё punёve dhe ofrimit tё lehtёsirave pёr cёshtje gjinore (psh marrёveshje pёr rastet e kujdesit tё fёmijёve). Monitorimi vjetor i ndryshimit tё aktiviteteve dhe tё ardhurave lidhur me mbledhjen e bimёve, djegien e gёlqeres dhe kullotjen e bagёtisё, si dhe ndryshime tё tjera dinamike nё aktivitete dhe tё ardhura nga punёsimi me Antea Cement. Monitorim vjetor gjatё fazёs sё ndёrtimit dhe viteve tё para tё funksionimit. Raportimi u bёhet tjera kompensuese. Asnjё familje nuk do ta humbasё mjetin e tyre tё jetesёs dhe tё ardhurat nga punёsimi (i plotё apo i pjesshёm) i njё ose mё shumё anёtarёve tё njё familjeje apo i kompensimit alternativ do tё jetё e mjaftueshme pёr tё kompensuar uljet e parashikueshme nё aktivitetet e ndikuara nga zhvillimi

62 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri NDIKIME SOCIALE Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Rreziqet qё lidhen me zhvillimin e rrugёve tё reja nga udhёkryqet kryesore pёr nё fabrikёn e cimentos dhe nga kariera e flishit pёr nё fabrikёn e cimentos. investitorёve, si dhe nёpёrmjet raportit SER dhe forumit koordinues. Vёmendje e vecantё do t i kushtohet familjeve vulnerabёl. Lidhur me shkallёn e lartё tё rreziqeve tё identifikuara: Marrja e masave pёr tё siguruar se rrёshqitja e tokёs / rёnia e gurёve tё mos shkaktojё aksidente Pёrfshirja e rrugёkalimeve dhe vendkalimeve tё kёmbёsorёve Sigurimi i ndricimit, vecanёrisht nё udhёkryqe Planifikimi I hyrjes dhe parkimit, vecanёrisht nё zonёn e varrezzave dhe pelegrinazhit Ndёr tё tjera do tё merren masa edhe pёr manaxhimin e qarkullimit tё bicikletave dhe mjeteve qё tёrhiqen nga kafshёt. Rreziku pёr aksidentet do tё zvogёlohet nga zbatimi i programeve edukative (fushatё ndёrgjegjёsimi pёr sigurinё rrugore) dhe koordinimit me komunitetet vendore si dhe programe tё trajnimit tё drejtuesve tё automjeteve dhe zbatimit tё procedurave tё raportimit tё goditjeve / Priten efekte tё mbetura por do tё kufizohen nga zbatimi i masave zbutёse tё lartpёrmendura. Ndikim negativ i mesёm deri ne ndikime kritike nё se shpёrfillen cёshtjet e sigurisё pёr pёrdoruesit e rrugёs

63 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri NDIKIME SOCIALE Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur aksidenteve. Si pjesё e kёtij ushtrimi, propozohet rishikimi i kontratave dhe kushteve tё qeradhёnies sё mjeteve pёr transport tё vecantё (me silose tё mbyllura). Komuna do tё vendosё pёr nevojёn e nxjerrjes sё urdhёresave apo rregulloreve tё sigurisё pёr veprimtaritё e bizneseve lokale pranё rrugёve. Komuna te shqyrtoje nevojen pёr hartimin e urdheresave apo rregulloreve lidhur me sigurinё rrugore qё rregullojnё aktivitetin e bizneseve lokale pranё rrugёs. Shёndeti dhe cilёsia e jetёs sё banorёve Kryerja e njё vlerёsimi tё rrezikut qё mbulon kёto aspekte dhe identifikon masat zbutёse Regjistrimi i sёmundjeve - shkaktuar nga pluhurat - nga punonjёsit e qendrave lokale shёndetёsore. Pyetёsor mbi cilёsinё e jetёs pёr tё monitoruar zhurmёn dhe shqetёsimin Pёrcaktimi i masave tё tjera zbutёse mbi bazёn e ndikimeve tё regjistruara si pasojё e procesit tё monitorimit. Nё varёsi tё tё dy rasteve: a) efikasiteti i procesit tё monitorimit b) ndёrmarrja e masave korrigjuese nё varёsi tё rastit, psh. trajtimi mund tё mos e zgjidhё problemin. Rastet mё problematike shёndetёsore mund tё kёrkojnё ri-strehim. Sidoqoftё, numri i familjeve qё ka tё ngjarё tё preken nuk parashikohet t i kalojё 20 familje, ndonёse pasojat pёr individёt mund tё jenё tё rёnda. Ndikim negativ i vogël/ mesatar

64 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri NDIKIME SOCIALE Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Zonё e trashёgimisё dhe kulturёs: Boke e kuge (ndikim pozitiv) Transporti me mjete motorike ёshtё mёnyra mё e lehtё pёr tё hyrё nё zonёn e pelegrinazhit tё Bokes sё Kuge. Rruga nuk duhet tё kalojё pranё zonёs sё zhvillimit; sidoqoftё, duhet tё ofrojё mundёsinё pёr njё rrugё tё re kalimi. Pёrmirёsimi i rrugёs sё kalimit, lehtёsimi dhe shpejtёsia e saj Ndikim pozitiv i vogёl

65 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri Pёrmbledhje e Ndikimeve tё Mbylljes sё Kantierit dhe Masat Zbutёse Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Parandalimi i clirimeve Hartimi i njё Plani pёr Mbylljen e kantierit Plani do tё pёrmbajё informacion tё pёrditёsuar mbi rreziqet dhe kerkesat. Ndikim pozitiv i vogёl Pёrhapja e phuhurave gjatё punimeve tё tokёs Spёrkatja e rrugёve me ujё Mbulimi i mjeteve qё transportojnё materiale qё lёshojnё pluhur Kufizim shpejtёsie nё sipёrfaqe tё paasfaltuara Pёrhapja e pluhurit do të jetë e kufizuar në zonën e shembjes dhe nuk do të ndikojë në komunitetin vëndas. Sidoqoftё, punёtorёt do tё pajisen me maska pluhuri, vecanёrisht nё ditё tё thata. Ndikim negativ i vogёl Monitorimi i pёrhapjes sё pluhurave nё pika tё caktuara. Derdhja nё sipёrfaqen e tokёs e ujrave tё bardha me pёrmbajtje lymore e tё ndotura. Ndotja e tokёs nga rrjedhjet e makinerive Materialet që kanë potencial ndotës do të ruhen në zona magazinimi të përcaktuara Kushtet teknike të makinerive dhe pajisjeve do të rishikohen periodikisht Makineritë dhe pajisjet do të vendosen në sipërfaqje të forta. Të gjithë ujrat e bardha do të kalojnë nëpërmjet rezervuarëve të sedimentimit dhe ndarjes së vajrave Ndotja e tokёs dhe ujrave tё bardha do tё kufizohet nёpёrmjet trajtimit dhe ruajtjes sё duhur tё materialeve dhe pajisjeve. Ujrat e bardha do te pёrpunohen nё rezervuarёt e sedimentimit, ndaj ndikimet nё cilёsinё e pёrgjithshme tё derdhjes sё do tё jenё minimale. Ndikim negativ i vogël Hartimi i procedurave pёr gjetjen e materialeve tё ndotura gjatё gёrmimeve. Mbulimi dhe njomja e materialeve të ekskavuara

66 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Magazinimi i materialeve të ndotura, nëse gjenden të tilla Prishja e habitateve tё lakuriqёve tё natёs ose zogjve qё mund tё kenё kolonizuar strukturat e fabrikёs sё cimentos Vrojtim, zhvendosje, prishje e habitateve nё periudha tё pёrshtatshme tё vitit Ndikim nё procesin e mbarёshtimit gjatё pёrshtatjes nё zonat e zhvendosjes Ndikim negativ i vogël Humbje e florёs dhe faunёs qё ka filluar tё ri-kolonizojё vendodhjen e karieres Plan pёr Rehabilitimin e Karieres qё pёrfshin krijimin e habitateve. Programi i rehabilitimit tё karieres do tё jetё e vazhdueshme e do tё ndjekё afatet kohore tё pёrcaktura nga autoritetet e planifikimit. Plani i Rehabilitimit të Karierës me përfshirjen e krijimit te habitateve dhe perdorimit te specieve vendase. Në varësi të shfrytëzimit të ardhshëm të karierës, krijimi i habitatit mund tё cojё nё pёrmirёsime domethёnёse e vlera tё larta biodiversiteti krahasuar me pёrdorimin e zonёs si kariere aktive Dёmtim i karakterit peizazhor dhe bukurisё pamore si pasojё e vecorive dhe veprimtarive tё papёrshtatshme Rehabilitimi i zonёs sё fabrikёs dhe karierave duke perfshirё njё program ripyllёzimi Kthimi i zonёs nё kushte mё tё mira se ato ekzistuese Ndikim pozitiv i vogël Prodhimi i mbetjeve tё ngurta Vecimi/ndarja dhe reciklimi i mbetjeve dhe ruajtja e tyre nё vende tё izoluara nga toka Mbetjet e ngurta do tё manaxhohen nga njё firmё nёnkontraktore dhe do tё depozitohen pёrkundrejt lejeve tё posacme Ndikim pozitiv i vogël Zhurma dhe shkarkime prodhuar nga mjetet Plan pёr manaxhimin e trafikut Shfrytёzimi i transportit hekurudhor pёr transportin e materialeve tё paambalazhuara dhe ngarkesave shumё tё mёdha Shmangie e problemeve qё lidhen me bllokimin e trafikut lokal Ndikim negativ i moderuar Zhurmë nga demolimi i fabrikës dhe Manaxhimi i mirё i kantierit; Derisa të merren vesh detaje të mëtejshme, nuk është e mundur të E pazbatueshme (N/A)

67 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri karierave Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Zgjedhja e duhur e makinerive; Metodat e punёs, pёrfshirё shpёrthimet e njёpasnjёshme; Orёt e punёs; Trajtimi me eficencё i materialeve; Ndërtimi i barrierave të zhurmës ose kodërza penguese të zhurmës; Maksimizimi i distancave ndarёse parashikohet nëse do të ketë rritje të zhurmës në shtëpitë e banorëve përreth. Situata emergjente gjatё punёve ndёrtimore Skuadra zjarrëfikësish dhe emergjence të gatshme në terren. Gatishmëria në terren e Antea-s dhe inspektorëve të kontraktorëve. Zbatimi i procedurave pёr parandalimin dhe reagimin ndaj situatave emergjente. Persomeli do te trajnohet e do tё pajiset me mjetet e nevojshme. Ndikim negativ i vogёl Ndikime sociale Do të humbasin vende pune Njё strategji daljeje duhet tё hartohet pёr tё minimizuar humbjen e punёs dhe gjetjen e zgjidhjeve pёr ripunёsim. Stratёgjia duhet tё pёrfshijё alterantiva pёr trajnime tё tjera / dalje e parakohёshme nё pension / asistencё nё gjetjen e punёve / identifikim tё punёve brenda grupit dhe asistencё pёr zhvvendosje tё mundshme. Hartimi i planeve pёr ri-punёsimin e punёtorёve Ndikim negativ i moderuar

68 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri Plani i Monitorimit Mjedisor e Social gjatё Fazёs Ndёrtimore Cёshtja Masat Pёrgjegjёsia Periudha Zhurmё/vibrim nga trafiku qё shoqёrohet me fazёn ndёrtimore Sigurimi se qarkullimi i automjeteve qё lidhen me fazёn ndёrtimore tё kalojnё vetёm nё itinerarin e para-pёrcaktuar derisa tё pёrfundohen segmented rrugore lidhёse. Kontraktori Gjatё fazёs ndёrtimore Pas pёrfundimit tё segmenteve rrugore lidhёse, i gjithё qarkullimi i automjeteve pёr nё / nga zona do tё kalojё vetёm nё kёto rrugё. Pluhuri Ёshtё e nevojshme qё konsulenti tё kryejё vёzhgime vizuale tё ngritjes sё pluhurit gjatё gjithё fazёs ndёrtimore. Tё gjitha aktivitetet, para fillimit tё tyre, duhet t i nёnshtrohen njё vlerёsimi pёr mundёsinё e ngritjes sё pluhurit. Ёshtё me rёndёsi vёzhgimi i kushteve tё motit. Kontraktori/ Antea Gjatё gjithё fazёs sё ndёrtimit por vecanёrisht gjatё kryerjes sё veprimtarive apo pёrpunimit tё materialeve qё mund tё shkaktojnё probleme tё pёrhapjes sё pluhurit Komunikimi Hapja dhe pёrditёsimi i njё regjistri pёr regjistrimin e tё gjitha komunikimeve lidhur me cёshtjet mjedisore dhe sociale, pёrfshirё ankesat. Kjo do tё arrihet nёpёrmjet mekanizmit ekzistues tё mbledhjes sё ankesave. Antea Marrja e masave parandaluese dhe korrigjuese, nё se ёshtё e nevojshme. Veprimet do te regjistrohen nё regjistёr. Aksidentet dhe incidentet Hapja dhe pёrditёsimi i njё regjistri mbi aksidentet dhe incidentet mjedisore Antea Marrja e masave parandaluese dhe korrigjuese, nё se ёshtё e nevojshme. Veprimet do te regjistrohen nё regjistёr. Mbetjet Inspektime vizuale tё zonave tё ruajtjes, grumbullimit dhe largimit tё mbeturinave. Regjistrimet te bёhen nё bazё tё inspektimeve. Antea Inspektime mujore. Marrja e masave parandaluese dhe korrigjuese, nё se ёshtё e nevojshme. Mbetjet e lёngshme Sigurimi se impianti i propozuar i pёrpunimit tё mbetjeve ka specifika tё posacme teknike pёr tё parandaluar ndikime domethёnёse nё vijat e Antea Sapo tё jetё e disponueshme projektimi i impiantit tё pёrpunimit tё mbetjeve dhe para se tё jepet nё dorёzim pёr pёrdorim

69 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri Cёshtja Masat Pёrgjegjёsia Periudha Zonat e magazinimit Ekologjia Tokёsore Ekologjia Detare (Porti) lundrueshme. Kur tё bёhen tё disponueshme detajet e impiantit tё pёrpunimit tё mbetjeve, operatori do tё kёrkohet tё paraqesё detajet e plota tё impiantit (pёrfshirё kёrkesat e manaxhimit tё tij), kapacitetit tё pritshёm, cilёsinё e shkarkimeve, pikёn e shkarkimeve, cilёsinё e rezervave ujore nё tё cilat ato shkarkohen dhe ndikimet e mundshme nё tё. Inspektime vizuale tё tё gjitha zonave tё magazinimit tё materialeve (pёrfshirё lёndёn djegёse). Regjistrimet te bёhen nё bazё tё inspektimeve. Brez pemёsh pёr tё siguruar ndarjen Program edukativ mbi mjedisin Monitorimi i lёvizjes sё kafshёve nё rrugёt e hyrjes nё zonё Monitorimi i zonёs sё karieres Monitorimi i Programeve tё Rehabilitimit tё Habitateve Monitorimi i mjeteve tё transportit (praktikat e largimit tё mbetjeve) Monitorimi i objekteve tё largimit tё mbetjeve tё ngurta e tё lёngshme nё tokё Antea Antea/ Specialisti i Titan Drejtuesi i automjetit Specialisti Antea/Titan gjatё fazёs ndёrtimore pёr pjesёn tjetёr tё zhvillimit Inspektime mujore. Marrja e masave parandaluese dhe korrigjuese, nё se ёshtё e nevojshme. Cdo 2 javё Cdo 2 javё Cdo 2 javё (pёrpara periudhёs sё pastrimit) Raportim mujor dhe vjetor Rishikimi i pёrditshёm i dokumentacionit dhe kontrolle nё terren Cdo 6 muaj kontrolle sporadike nё terren Social-Ekonomike: Planifikimi i kampit Provision of camp specification and plans against international norms CBMI Pёrpara zhvillimit tё kampit Rishikimi i specifikave dhe identifikimit tё amendimeve Hartimi / pёlqimi i kodit tё sjelljes dhe dorёzimi nё Titan do t i rishikojё nё bazё tё kёshillave nga Forumi Koordinues Pёrpara zhvillimit tё kampit Pёrpara zhvillimit tё kampit

70 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri Cёshtja Masat Pёrgjegjёsia Periudha Forumin Koordinues CBMI Social-Ekonomike: Kushtet standarde tё strehimit tё punёtorёve tё ndёrtimit * Social-Ekonomike: Kushtet standardё tё furnizimit me ushqime / gatimit pёr punёtorёt e ndёrtimit* Pyetёsor drejtuar punёtorёve dhe inspektime Titan Cdo tremujor Pyetёsor drejtuar punёtorёve dhe inspektime Titan Cdo tremujor Social-Ekonomike: Cilёsia e jetёs sё punёtorёve tё ndёrtimit* Pyetёsor drejtuar punёtorёve, vizita nё terren Ky pyetёsor e tipe tё tjera pyetёsorёsh do tё kryhen nga njё folёs i gjuhёs kineze, i trajnuar e me pёrvojё nё standardet dhe cёshtjes e punёs. Titan Cdo tremujor Social-Ekonomike: Cilёsia e jetёs sё punёtorёve tё ndёrtimit* Propozimet e sugjeruara tё punёtorёve tё ndёrtimit do tё depozitohen nё kuti tё posacme Titan /Antea dhe kompania kontraktore CBMI Nё mёnyrё tё vazhdueshme Social-Ekonomike: Cilёsia e jetёs sё banorёve vendas Krijimi i njё forumi apo komiteti koordinues, anёtarёt e tё cilit tё jenё: pёrfaqёsues tё komunitetit, tё autoriteteve lokale, tё autoriteve shёndetёsore, pёrfaqёsues nga Antea e pёrfaqёsues tё kampit tё ndёrtimit Antea, kompania kontraktore CBMI, kryetari i bashkisё Krujё dhe Kryetari i Thumanёs Cdo muaj Monitorimi i rregullt i cёshtjeve / shqetёsimeve tё mundshme (pёrfshirё aksidentet rrugore, mundёsinё e transportit lokal, aspektet shёndetёsore, konfliktet e mundshme dhe cёshtje tё tjera), duke identifikuar masat parandaluese dhe veprimet emergjente. Social-Ekonomike: Identifikimi i treguesve dhe sigurimi i statistikave tё Doktori i kampit Cdo muaj

71 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri Cёshtja Masat Pёrgjegjёsia Periudha Monitorimi i aspekteve shёndetёsore shёndetit tё punёtorёve Masa tё sigurisё rrugore Zbatimi i masave fizike tё propozuara nё Studimin e Sigurisё Rrugore pёr tё minimizuar rreziqet e sigurisё rrugore. Zbatimi i fushatёs sё ndёrgjegjёsimit mbi cёshtje tё sigurisё rrugore. Komentet e banorёve do tё pёrfshihen e do tё merren parasysh nё fazёn pёrfundimtare tё projektimit / cёshtjeve tё sigurisё. Sigurimi se kontratat e drejtuesve tё automjeteve lidhen me pёrgjegjshmёrinё e drejtimit tё automjeteve. Zbatimi i fushatave tё sigurisё rrugore / trajnimeve pёr drejtuesit e automjeteve para fazёs operacionale. Antea Projektimi dhe ndёrtimi i rrugёve, para fazёs operacionale Social-Ekonomike: Procesi i kompensimit tё banorёve qё do tё preken nga rruga e re Të verifikohet që : - Broshura me përfitimet - Deklarimi i procesit Kryetari dhe juristi i kёshillit tё komunёs sё Thumanёs Kryetari i komunёs Nё periudha tё specifikuara pёr hartimin e informacionit nё Tabelёn 8.6. Cdo muaj deri nё pёrfundim tё ndёrtimit - Dokumenti i vlerësimit nga FShV - Tabela e përfitimeve Të jenë përgatitur me të gjitha detajet e duhura dhe tu shpërndahen të gjitha palëve të interesuara. Procesi i ankimit numri i ankesave / çështjeve të evidentuara dhe gjendja e trye Raportimi nё kёshiillin e komunёs dhe ne forumin koordinues Drejtori i sektorit tё shёrbimeve publike dhe juristi i komunёs sё Thumanёs Nё datat e vendosura nё procesin e kompensimit Monitorimi i procesit të kompensimit të ndërmerret nga komuna. Raporti t i paraqitet Antea-s për raportin

72 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri Cёshtja Masat Pёrgjegjёsia Periudha vjetor që përgatitet për investorët si dhe banorëve vëndas. Monitorimi i procesit tё transaksioneve tё kompensimit do tё kryhet nga komuna. Komuna i raporton Antea-s pёr raportimin vjetor ndaj investitoreve dhe banorёve vendas

73 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri Plani i Monitorimit Social e Mjedisor tё Fazёs Operacionale Cёshtjet Masat Pёrgjegjёsia Afati Monitorim i vazhdueshёm i parametrave kryesore dhe vrojtim nё vend i parametrave dyrёsore Antea Gjatё gjithё fazёs operacionale tё fabrikёs qё nga faza e demolimit deri nё fazёn e mbylljes sё fabrikёs. Pajisjet e monitorimit dhe metodat do tё jenё nё pёrputhje me: _ Kёrkesat kombёtare shqiptare _ Dokumentin BREF tё BE-sё pёr Industritё e Pёrpunimit tё Cimentos dhe Gёlqeres. _ Udhёzimet qё parashtrohen nё Udhёzimet mbi Mjedisin, Shendetin dhe Sigurinё tё KFN-sё pёr Pёrpunimit e Cimentos dhe Gёlqeres. Clirimet nё ajёr nga oxhaku kryesor Clirimet mesatare ditore tё ajrit nga oxhaku kryesor nuk duhet tё tejkalojё vlerat parёsore kufizuese (mg/nm3): _ Grimca 30 _ Pluhuri: 50 _ SO2: 400 _ NOx: 600 Antea Gjatё gjithё fazёs operacionale tё fabrikёs qё nga faza e demolimit deri nё fazёn e mbylljes sё fabrikёs. Operatori gjithashtu duhet tё respektojё vlerat kufizuese dytёsore (HCl, flourur hidrogjeni, dioksins-furans etj) sic parashikohen nё Udhёzimet e KFN-sё mbi MShS Marrja nё shqyrtim e nevojёs pёr instalim tё pajisjeve lehtёsuese tё clirimeve nga fabrika e Antea Raporti duhet t u dorёzohet KFN dhe BERZH brenda 3 viteve nga data e fillimit tё fabrikёs sё cimentos

74 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri Cёshtjet Masat Pёrgjegjёsia Afati cimentos. Operatori kёrkohet tё paraqesё njё raport i cili shqyrton clirimet nga fabrika pёrkundrejt parametrave etalon, zvogёlimin potencial tё cilёsisё sё ajrit pёrreth si pasojё e clirimeve dhe ndikimin nё receptorёt e ndjeshёm. Vlerёsimi gjithashtu duhet tё marrё nё konsideratё veprimet e propozuara nё tё ardhmen e fabrikёs, vecanёrisht lidhur me lёndёn kryesore djegёse ёe pёrdoret. Clirimet e pluhurit fluturues nё ajёr Vrojtim i vazhdueshёm me sy tё lirё dhe vlerёsim i rregullt vizual i pёrhapjes sё pluhurave Antea Gjatё gjithё fazёs operacionale tё fabrikёs qё nga faza e demolimit deri nё fazёn e mbylljes sё fabrikёs. Zhuma gjatё fazёs operacionale Shёndeti dhe Siguria Programi i monitorimit tё zhurmёs. Matja e niveleve tё zhurmёs nё zonat operacionale tё fabrikёs dhe rreziku i dёmtimit tё dёgjimit si pasojё e zhurmave tё larta. Stafi qё punon nё zonat me nivele tё larta zhurme duhet tё trajnohet e t i nёnshtrohet kontrolleve mjekёssore tё dёgjimit. Operatori Identifikimi i zonave me nivele tё larta zhurme dhe verifikimi i tyre kur te fillojё faza operacionale e fabrikёs. Trajnimet pёr stafin dhe kontrollet mjekёsore tё dёgjimit duhet tё jenё tё vazhdueshme. Antea Cement po bashkëpunon me Drejtorinë e Shërbimit Pyjor Krujë për të përcaktuar zonat e degraduara pyjore që do të mbillen sipas përcaktimeve të saj. Mbrojtja e tokёs dhe ujrave tokёsore Lёndёt djegёse, lёndёt kimike, lёndёt e lёngshme dhe materialet e rrezikshme duhet tё ruhen nё zona tё posacme. Rimbushja me lёndё djegёse do tё kryhet me ndihmёn e njё mekanizmi kёrkimor tё lёvizshёm me kontrolle tё pёrshtatshme dytёsore dhe mekanizma pёr mbrojtjen nga derdhjet. Mirёmbajtja e fabrikёs dhe larja e fabrikёs/automjeteve do tё kryhet nё vende tё Antea Pёrdorimi i veshjeve dytёsore tё kontrollit pёr tё gjitha cisternat dhe kontenierёt e magazinimit me kapacitet mbi 20 litra (pёrfshirё zonat e ngarkimit). Kёto mjete duhet tё kenё sipёrfaqe tё padepёrtueshme, pa hapёsira, carje apo tё plasaritura, dhe materiali i tyre duhet tё pёrshtatet me tipin e lёndёs qё ata pёrmbajnё. Kapaciteti total rifuzo duhet tё jetё tё paktёn 110% e vёllimit tё kontenierit ose cisternёs mё tё madhe nё zonёn e magazinimit; Marrja nё konsideratё e mirёmbajtjes sё duhur tё veshjeve dytёsore tё kontrollit pёr tё mos lejuar

75 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri Cёshtjet Masat Pёrgjegjёsia Afati posacme me mekanizma qё kontrollojnё derdhjet. akumulimin e mbetjeve, bimёsisё, derdhjes sё lёndёve tё rrezikshme dhe ujrave tё bardha; Pikat qё pёrdoren pёr ngarkimin e mallit do tё mbulohen me cati ose streha tё tjera pёr tё minimizuar kontaktin me ujrat sipёrfaqёsore; Tё gjitha objektet e magazinimit duhet tё jenё larg vendit tё kryerjes sё punimeve dhe rrugeve tё ngarkuara me qarkullimin e automjeteve; Këto zona duhet të mbahen të thata dhe pa materiale të djegshme; hyrjet, daljet dhe ishujt e shpëtimit duhet të jenë të lira dhe pa pengesa; Duhet të ketë dritë dhe ventilim të përshtatshëm; Në këto zona nuk duhet të ketë hyrje të paautorizuara; Tё gjitha derdhjet dhe rrjedhjet duhet tё pastrohen menjёherё; Materialet e rrezikshme duhet të magazinohen larg zonave të tjera të magazinimit. Tё gjitha objektet e magazinimit dhe objektet e tjera pёrkatёse do tё jenё tё pajisura me kuti tё ndihmёs sё shpejtё (vegla pune). Punёtorёt do tё trajnohen pёr pёrdorimin e tyre. Tё gjitha objektet e magazinimit duhet tё inspektohen vizualisht, tё paktёn cdo muaj, dhe cdo inspektim duhet tё regjistrohet. Cёshtje peizazhore dhe vizuale Monitorimi i erozionit dhe pёrcaktimi i njё skeme pёr mbjelljen, duke pёrfshirё mbjelljen paraprake me qёllim uljen e erozionit pёr shkak tё TITAN Nё pritje tё miratimit

76 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri Cёshtjet Masat Pёrgjegjёsia Afati shpyllёzimit. Monitorimi i fidanishtes brenda dhe jashtё zonёs me kufirin e lejueshёm tё mosrealizimit deri nё 10% nё vit. Hyrja nё zonё nёpёrmjet rrugёve tё propozuara tё kalimit pёr tё ulur shfrytёzimin e jashtёligjshёm tё karierave. Ndarja e shfrytёzimit tё karierave nё faza dhe rehabilitim i lokalizuar pёr tё minimizuar sipёrfaqen e ekspozuar tё karieres dhe hapёsirёn kohore midis nxjerrjes sё lёndёs sё parё dhe asaj tё rehabilitimit. Monitorimi i biodiversitetit nёpёrmjet vrojtimeve vjetore. Monitorimi i ndkimeve tё ndricimit nёpёrmjet vrojtimeve gjatё natёs Mbetjet Pёr tё gjitha llojet e mbetjeve (tё ngurta dhe tё lёngshme) duhet tё mbahen tё dhёna pёr: Sasitё e mbetjeve Antea Tё dhenat dhe raporti i monitorimit nё pёrputhje me kёtё PMM do t i raportohet kreditorёve nё Raportin Vjetor tё Monitorimit Forma fizike dhe kontenierёt qe do tё pёrdoren / paketimi Itinerari i largimit / trajtimit Vendi pёrfundimtar i depozitimit Sasitё e recikluara/ripёrdorura Monitorimi/inspektimi i objekteve/reparteve tё largimit/trajtimit tё mbetjeve qё prodhohen nё

77 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri Cёshtjet Masat Pёrgjegjёsia Afati fabrikё nё pёrputhje me lejet/licensat e legjislacionit pёrkatёs Cdo shkelje e kёrkesave ligjore, pёrfshirё lejet, duhet tё raportohen menjёherё. Ujrat e ndotura Inspektim i rregullt i kanalizimeve dhe rezervuarёve tё grumbullimit tё mbetjeve (ku pёrfshihen edhe tё brendshmir) do tё pёrfshihet nё planin e monitorimit tё ujrave tё ndotura. Antea Shpeshtësia dhe metodat do të përcaktohen përpara fillimit të punës në fabrikë Tё dhenat dhe raporti i monitorimit nё pёrputhje me kёtё Plan tё Manaxhimit tё Mjedisit do t i raportohet kreditorёve nё Raportin Vjetor tё Monitorimit Energjia Inspektimet rutinё tё energjisё sё brendshme ne fabrikё; testimi dhe ndezja e furrave dhe bojlerёve, etj, do tё kryhen cdo vit nga ekspertё. Antea Tё dhenat dhe raporti i monitorimit nё pёrputhje me kёtё PMM do t i raportohet kreditorёve nё Raportin Vjetor tё Monitorimit Manaxhim eficent i sistemit tё energjisё. Kryerja e njё studimi tё detajuar tё eficencёs sё fabrikёs nё fazёn operacionale pёr tё vlerёsuar nё se ёshtё e mundur rekuperimi i nxehtёsisё pёr prodhimin e energjisё. Rekomandim - ky vlerёsim tё kryhet dhe tё dorёzohet dy vjet pasi fabrika tё jetё duke ushtruar veprimtarinё e saj

78 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri Cёshtjet/Kriteret e performancёs Masat Pёrgjegjёsia Afati NjNP Monitorimi i tё ardhurave tё familjeve vulnerabёl gjatё procesit ndёrtimor dhe operacional Titan Dy herё nё vit Ekspert i prodhimit blegtoral pёr identifikimin e pyetjeve bazё dhe monitorim Specialist prodhimi punёsuar nga Titan Cdo tremujor Monitorimi i prodhimtarisё dhe fitimet nga shitjet gjatё fazёs ndёrtimore dhe operacionale duke identifikuar cdo lloj arsyeje pёrvec projektit qё ndikon nё tё. Specialisti Pyetjet bazё dhe mbledhje informacioni gjatё vizitёs fillestarё nё kullotё pёr pёrcaktimin e ndikimeve, e mё pas raportime tremujore Mekanizmi i ankimimit ose sistemi i treguesve do tё vendoset nёpёrmjet forumit dhe pёrfaqёsuesve tё fshatit. Forumi koordinues Raport tremujor raporte mё tё shpeshta nё se kёrkohen nga pёrfaqёsuesi Punёsimi dhe masa te tjera kompensuese Monitorimi i punёsimit lokal dhe niveli i kapaciteteve pёrkundrejt grupeve profesionale Punёsimi i NjNP, cdo lloj arsye pёr mospunёsim duhet tё bёhen tё ditura dhe zgjidhjet alternative duhet tё raportohen. Forumi do tё marrё vendime nё rast kontaktimi nga NjNP. Titan, Forumi koordinues Titan monitoron dhe i raporton Forumit Njё herё nё vit Cdo muaj derisa tё gjithё NjNP tё punёsohen Politikat e komunikimit dhe angazhimit tё grupeve tё interesit Pyetësorët për nivelin e dobishmërisë së veprimtarive të evidentuara në planin e komunikimit do të plotësohen dhe do të përmblidhen nga forumi dhe rezutatet e pyetësorëve do të raportohen në veprimtaritë për përgjegjësinë sociale korporative të Titan si dhe raportet përkatës të Antea-s Forumi koordinues/titan Rruga e re Gjendja shёndetёsore e banorёve me shtёpi pranё rrugёs Nr. i vizitave dhe rastet e diagnostifikuara. Drejtor i Qendrёs Shёndetёsore, Thumanё, i raporton forumit koordinues Cdo tre muaj

79 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri Cёshtjet/Kriteret e performancёs Masat Pёrgjegjёsia Afati Ndikim sipas grupmoshave Cilёsia e jetёs nga banorёt qe jetojnё buzё rrugёs (zhurma dhe shqetёsimet) Pyetёsor (hartuar nga njё specialist i pavarur) Kryerja, analizimi dhe rekomandimet nga njё organizatё e pavarur, kontraktuar nga Titan. Monitorimi i numrit të goditjeve / aksidenteve që lidhen me transportin për në dhe nga zona në të dy rrugët. Identifikimi i vendeve kyce të aksidenteve / vendeve potenciale të aksidenteve Titan / Komuna e Thumanёs nxisin raportimin. Raportimi i drejtohet Forumit Koordinues i cili vendos pёr masat qё duhen marrё Koordinatori i Antea-s për cështje të Mjedisit, Shëndetit dhe Sigurisë Cdo vit Masa të detajuara ndërmerren për të bërë përmirësime të tjera në sigurinë rrugore

80 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri 1. PANORAMЁ INFORMACION I PЁRGJITHSHЁM 1.1 Ky raport paraqet gjetjet, perfundimet dhe rekomandimet e dala nga Vlerёsimi i Ndikimit Mjedisor dhe Social (VNMS) lidhur me ngritjen e njё fabrike tё prodhimit tё cimentos dhe shfrytёzimit tё karierave ( Projekti ), me qendёr nё Shqipёri. Zhvillimi i propozuar do tё ketё njё shtrirje prej pёrafёrsisht 1 km nё lindje tё fshatit Burizanё, 2 km nё veri tё Fushё Krujёs, 25 km nё verilindje tё qytetit tё Tiranёs dhe 30 km nё lindje tё portit tё Durrёsit. 1.2 VNMS ёshtё pёrgatitur nga Atkins, nё emёr tё kompanisё mёmё Titan, bazuar nё politikat e Bankёs Evropiane pёr Rindёrtim e Zhvillim (BERZH) dhe Korporatёs Financiare Ndёrkombёtare (KFN). Kёto organe po shqyrtojnё mundёsinё pёr pjesёmarrje nё Projekt. Ky raport gjithashtu do tё mbёshtesё Vlerёsimin e Ndikimit te Mjedisit (VNM) si pёrmbushje e kёrkesave vendore shqiptare pёr lejet e zhvillimit e ushtrimit tё veprimtarisё. Kini parasysh se lejet e autorizimet e zhvillimit janё akorduar nga organet rregullatore vendore dhe kombёtare, bazuar nё dorёzimin e informacionit tё kёrkuar. VNMS shoqёrohet me njё studim tё mёvetёsishёm, Plani i Konsultimit dhe Komunikimit me Publikun (PKKP), i disponueshёm nё faqen e internetit tё Bankёs Botёrore, Ёorld Bank Group Info Shop ( nё Qendrёn e Informacionit tё Biznesit tё BERZH nё Londёr dhe Zyrёs Pёrfaqёsuese nё Tiranё, nё faqen e internetit tё BERZH ( si dhe nё faqen e internetit tё sponsorit tё projektit ( PANORAMЁ E PROJEKTIT 1.3 Fabrika e propozuar e prodhimit tё cimentos dhe shfrytёzimit tё karierave qё pёrshkruhet nё kёtё Ekspoze, do tё jetё nё pronёsinё e administrimin e ANTEA Cement, pjesё e Titan Group. Titan ёshtё njё kompani e madhe qё prodhon, ofron dhe tregton cimento, agregatёt e saj, beton pёr miksturё apo produkte tё tjera tё ngjashme tё industrisё sё ndёrtimit. 1.4 Titan gёzon reputacion tё shkёlqyer nё respektimin e ligjeve tё vendeve nё tё cilat ushtron aktivitetin e vet, dhe aty ku e sheh tё mundur, e zgjeron fushёn e performances mjedisore pёrtej kёrkesave qё parashtrojnё ligjet. Pjesa mё e madhe e veprimtarisё sё kompanisё ushtrohet ne vendet e BE-sё ku aplikohen kontrolle tё rrepta tё performancёs mjedisore, ndaj Titan shfrytёzon kёto kontrolle performance si etaloni i gjithё veprimtarisё sё saj

81 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri 1.5 Titan ёshtё kompania e parё greke qё ka nёnshkruar Nismёn e Marrёveshjes Botёrore tё Kombeve tё Bashkuara qё synon mbrojtjen e tё drejtave tё njeriut e tё punёs si dhe ruajtjen e mjedisit. Titan ёshtё gjithashtu edhe anёtari themelues i Rrjetit Helenik tё Pёrgjegjshmёrisё Sociale dhe anёtar i dy nismave ndёrkombёtare (Keshilli Botёror i Biznesit pёr Zhvillimin e Qёndrueshёm dhe Nisma e Qёndrueshmёrisё sё Prodhimit tё Cimentos). 1.6 Titan dёshiron tё rrisё sferёn e biznesit tё tij ndёrkombёtar nё Shqipёri dhe ka ngritur Antea-n pёr tё vёnё nё shfrytёzim e administruar objektin e propozuar. 1.7 Antea Cement ёshtё ngritur dhe organizuar pёrpos rregullave dhe legjislacionit shqiptar (regjistri tregtar Nr.36120/ ). Adresa e regjistruar e kompanisё ёshtё: Rruga Luigj Gurakuqi, Pallati 89, hyrja A, kati 10tё, Tiranё, Shqipёri. 1.8 Fabrika e propozuar e cimentos do tё pёrfshijё: Hapjen e rezervave tё gurit gёlqeror dhe tё flishit (silikat-aluminat) pёr tё siguruar lёndёn e parё nё procesin e prodhimit tё cimentos. Integrimin e njё linje tё prodhimit tё klinkerit (skories) dhe linjёs tё pёrpunimit tё cimentos nё nivelet 3,300 ton/ditё dhe shfrytёzimin e njё zone prej pёrafёrsisht m 2. Klinkeri do tё pёrdoret pёr pёrpunimin e Cimentos se Zakonshme Portland (OPC), nё bazё tё standardeve shqiptare dhe / ose Evropiane; Qymyri dhe/ose koksi do tё jenё lёnda djegёse kryesore. 1.9 Hapёsira qё do tё zёrё kariera e gurit gёlqeror do tё jetё pёrafёrsisht 1,000,000 m 2, ndёrsa hapёsira e rezervёs sё flishit do tё jetё pёrafёrsisht 600,000 m 2. Hapёsira qё do tё zёrё fabrika e cimentos do tё jetё pёrafёrsisht 250,000 m 2. Sidoqoftё, njё hapёsirё prej pёrafёrsisht 500,000 m 2 do tё lihet e disponueshme pёr tё lejuar zhvillime tё mёtejshme Fabrika e cimentos mund tё ngrihet pranё cdonjёrёs prej karierave. VNMS do tё marrё parasysh ndikimet mjedisore nё kёto dy zona si dhe ndikimet ekonomike dhe operacionale nё njё shkallё mё tё gjerё. PROGRAMI I ZHVILLIMIT TЁ ZONЁS 1.11 Nё marrёveshje me propozimin e miratuar dhe lejet e ushtrimit tё veprimtarisё, si dhe nё mungesё tё vonesave tё paparashikuara, propozohet qё faza ndёrtimore tё nisё

82 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri gjatё tremujorit te fundit tё vitit 2007 e tё vazhdojё pёr afro 3 vjet. Sipas kёtij programi parashikohet qё objekti tё jetё funksional nё vitin NEVOJA PЁR ZHVILLIM 1.12 Ekonomia shqiptare po rritet, ndaj pritet njё intensifikim i programit tё ndёrtimeve dhe infrastrukturёs nё nivel kombёtar. Antea dёshiron tё ndёrmarrё njё zhvillim nё ndihmё tё pёrmbushjes sё kёrkesave tё pritshme pёr cimento. Zona e preferuar pёr ngritjen e fabrikёs ёshtё e pasur me lёndёn e parё qё nevojitet pёr pёrpunimin e cimentos, si dhe ndodhet nё njё distancё tё shkurtёr prej Tiranёs dhe porteve kryesore Pёrfitimet kryesore nga projekti janё: Ulje e nevojёs sё vendit pёr import tё cimentos nga jashtё. Burim vendas i prodhimit tё cimentos shumё pranё vendburimit tё lёndёs sё parё. Mundёsi pёr tё eksportuar sasinё e tepёrt tё cimentos duke gjeneruar tё ardhura. Pёrmirёsime nё infrastrukturёn vendore dhe kontribut nё ekonominё vendore. VENDODHJET ALTERNATIVE 1.14 Fillimisht Antea mori nё konsideratё dy vendodhje pёr ngritjen e objektit tё propozuar; njёri nё Shqipёrinё veriore, pranё Torovices, dhe tjetri pranё Burizanёs (nё verilindje tё Tiranёs) Kriteret qё u pёrdorёn nё procesin e pёrzgjedhjes sё zonёs ishin: Afёrsi me njёra-tjetrёn e rezervave tё duhura tё gurit gёlqeror dhe flishit. Afёrsi e fabrikёs sё pёrpunimit tё cimentos me qendrat kryesore tё banimit. Afёrsi e fabrikёs sё pёrpunimit tё cimentos me portet kryesore. Pёrshtatshmёria e zonёs sё propozuar pёr zhvillim larg nga vendbanimet apo banorёt qё mund tё ndikohen negativisht e ndjeshёm nga njё sipёrmarrje e tillё Zona e Torovicёs ka rezervat e duhura tё gurit gelqeror dhe flishit por kjo alternativё u rrёzua qё nё fillimin e procesit tё vlerёsimit, pasi kёrkonte ndёrtimin e segmenteve rrugore tё reja pёr transport e karakterizohej nga njё ndjeshmёri e lartё e vendbanimeve vendase

83 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri 1.17 Pasi pёrzgjodhi Burizanёn si zonёn e preferuar, kompania shqyrtoi dy alternativat kryesore pёr vendodhjen e ngritjes sё fabrikёs sё cimentos pёrkundrejt kushteve bazё: Ngritja e fabrikёs pёrgjatё karierёs sё gurit gёlqeror Ngritja e fabrikёs pёrgjatё karierёs sё flishit 1.18 Tabela 1.1 paraqet njё pёrmbledhje tё alternativave tё projektit: Tabela Alternativat e Projektit Alternativa Pёrshkrimi Komente Ruajta e gjendjes aktuale tё mjedisit vendor dhe rajonal. Asnje kontribut nё zhvillimin e ekonomisё vendore dhe rajonale nga ky zhvillim industrial Asnje ndryshim (Vlerat Bazё) Fabrika e cimentos pranё rezervave tё flishit Fabrika e cimentos pranё karierёs sё gurit gёlqeror Nё se ёshtё e mundur, kerkimi i formave alternative tё zhvillimit vendor dhe rajonal, lidhur me komoditetin dhe turizmin. Vazhdimi i importit tё materialeve nga jashtё pёr zhvillimin e infrastrukturёs. Asnjё kontribut nё ekuilbrimin e detyrimeve tё shtetit nёpёrmjet kёtij zhvillimi. Vendodhja e fabrikёs sё cimentos do tё rezultojё nё njё zhvillim akoma mё tё madh industrial tё luginёs sё qetё tё Picrragёs, duke pёrfshirё zhvillim mё tё madh tё infrastrukturёs pёr nevoja transporti. Volume tё tёra materialesh pёr t u transportuar nga karierja gёlqerore pёr shkak tё nevojёs sё madhe pёr gur gёlqeror gjatё procesit. Vendi mё i pёrshtatshёm pёr furnizimin me lёndёn e parё kryesore gurin gёlqeror. Arteria kryesore rrugore qё kalon nё veri te Burizanёs, lehtёsisht e aksesueshme. Segment i ri rrugor qё lidh fabrikёn e cimentos me rrugёn kryesore tё propozuar, qё kalon nё verilindje tё Burizanёs. Vendodhja nuk ёshtё e ndonjё rёndёsie domethёnёse pёr banorёt vendas lidhur me kullotjen apo ushtrimin e aktiviteteve tё tjera. Vendbanimet (habitatet) janё mё tё varfra se brenda nё luginёn e Picrragёs. Vendosja e fabrikёs nё njё lartёsi prej pllajёs me tokё bujqёsore e cila ёshtё e dukshme nga disa pika vrojtimi nё Krujё

84 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri 1.19 Rezultati fillestar i ketij vlerёsimi cilёsor sugjeron se terreni i preferuar pёr ngritjen e fabrikёs sё prodhimit tё cimentos do tё jetё pёrgjatё karierёs sё gurit gёlqeror. Kjo vendodhje e preferuar ёshtё pёrdorur si themeli i VNMS Vetё projekti i fabrikёs lё hapёsirё pёr marrjen nё konsideratё tё alternativave tё projektimit pёr tё eleminuar apo zbutur ndikimet mjedisore. Pёr shembull: Gjurma e fabrikёs Pёrdorimi i teknologjive lehtёsuese 1.21 Pёrshtatja e projektit tё propozuar dhe teknikave tё manaxhimit diskutohen nё Kapitullin 4 Vlerёsimi i TMD. Kapitulli 6 rishikon ndikimet e mundshme tё projektit gjatё fazёs operacionale Vendodhja e projektit tё propozuar pёrbёn njё aspekt thelbёsor nё potencialin pёr ndikim. Ka shumё mёnyra sipas tё cilave pёrzgjedhja e vendodhjes mund tё ndryshojё ndikimin e projektit tё propozuar. Kёto cёshtje diskutohen mё gjerёsisht nё Kapitujt 6 8, si pjesё themelore e VNMS. PLANIMETRI E VENDODHJES SЁ PREFERUAR 1.23 Zona e propozuar e ngritjes sё fabrikёs sё cimentos dhe karierave shtrihet nё njё rajon fushor, disi kodrinor nё anёn perёndimore me vargjet Zall-Luz-Derven-Burizanё dhe Thumanё - Shpёrdhet dhe rajon kodrinor e malor nё lindje Vendodhja e propozuar e fabrikёs sё cimentos dhe karierave ka karakter rural. Nё njё largёsi prej 10km nga zona ndodhen disa komunitete tё vogla, pёrfshirё komunitetin e madh tё Burizanёs, rreth 1km nga zona e fabrikёs sё cimentos dhe komunitetin e Picrragёs rreth 0.5km nga kariera e flishit Koordinatat qendrore (Sistemi: ЁGS84 UTM Zone 34N) pёr secilёn pjesё kryesore tё zonёs sё zhvillimit janё: Fabrika e Cimentos: , Karierja Gёlqerore: , Rezervat e flishit: , Vendodhja e zonave pёr zhvillimin industrial ilustrohet mё poshtё, nё Figurat Transporti efikas dhe eficent i materialeve ёshtё thelbёsor pёr njё projekt tё kёtyre pёrmasave e kesaj natyre. Cёshtjet kryesore qё lidhen me transportin janё: Transporti i materialeve midis karierave dhe fabrikёs sё cimentos ilustrohet nё figurat mё poshtё. Itinerari i rrugёs sё propozuar ilustrohet nё Figurёn

85 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri Rrugё lidhёse, pёrtej zonёs rrethuese, pёr transportimin e lёndёs djegёse e lёndёs dytёsore materiale dhe pёr eksportin e produktit nga fabrika. Funksionimi me efikasitet i kёsaj nyje rrugore bёn tё mundur lidhjen e rrjetit kryesor rrugor me portet. Pёr kёtё arsye propozohet qё njё rrugё e re tё lidhё fabrikёn e cimentos me arterien kryesore rrugore. Itinerari i propozuar ilustrohet ne Figurёn 1.4. Transporti i lёndёs sё parё dhe asaj djegёse nё vend dhe transporti i produktit jashtё vendit. Ka shumё tё ngjarё qё ky transport tё kryhet nёpёrmjet portit tё Durrёsit. Vendodhja e portit ilustrohet nё Figurёn 1.1. Porti ёshtё mё i vjetri dhe mё i madhi nё vend. Nёpёrmjet tij realizohet 90% e tregtisё ndёrkombёtare detare nё vend. Ai kryen funksionet e njё porti udhёtarёsh e mallrash: 300,000 udhёtarё e 5 milion ton mallra kalojnё nёpёr portin e Durrёsit cdo vit

86 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri Figura Vendodhja e Projektit tё Propozuar: Pamje e Zonёs nё Shkallё Kombetare Vendodhja e zhvillimit Propozuar Vendodhja e Projektit tё Shqipёri

87 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri Figura Vendodhja e Projektit tё Propozuar: Pamje e Zonёs nё Shkallё Lokale

88 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri Figura Vendodhja e Rrugёs sё Propozuar tё Automjeteve qё lidhet me Fabrikёn e Cimentos

89 PANORAMЁ E PЁRGJITHSHME GJEOGRAFIKE 1.28 Zona e propozuar pёr zhvillim shtrihet nё njё rajon fushor, disi kodrinor nё anёn perёndimore me vargjet Zall-Luz-Derven-Burizanё dhe Thumanё - Shpёrdhet dhe rajon kodrinor e malor nё lindje. Kjo e fundit pёrfshin zona tё pasura me gur gёlqeror e dolomite, nё pjesёn e sipёrme tё sё cilёs ndodhet pllaja tektonike e Bokes sё Kuqe, kodrat e Picrragёs dhe fusha e Rryqit. Kjo pllajё ёshtё afro 3-4km e gjatё, m e gjerё dhe me njё drejtim 3-5 nga veriu Zona ёshtё relativisht e rrafshёt nё lindje tё pllajёs, me njё lartёsi gjeografike rreth m, e me njё varg kodrinash ne jug qe krijohet nga kodrat e Picrragёs, Pingles dhe Krastёs Lartёsia gjeografike nё lindje e verilindje ёshtё relativisht e ulёt, m. Kanioni i Lumit Droje nё pjesёn verilindore tё rajonit krijon njё luginё tё ngushtё qё lidh Drojen me Shpёrdhetin dhe nё pjesёn perёndimore lidhet me fushёn Vendodhja e propozuar e karierave dhe fabrikёs sё cimentos ёshtё njё zonё e hapur nё tё cilёn mbizotёron bimёsi e ulёt shkurrnaje. Zona konsiderohet me vlera tё ulёta ekologjike Nё tё dy zonat nuk ka tё dhёna pёr terren me rёndёsi arkeololgjike apo kulturore, njё vёzhgim i pranuar edhe nga nёpunesit vendorё, akademikёt, OJF-tё dhe palё tё tjera tё interesuara. SHFRYTЁZIMI AKTUAL I TOKЁS DHE STRUKTURIMI I VENBANIMEVE 1.33 Zona qё rrethon vendodhjen e propozuar pёr ngritjen e fabrikёs ka karakter rural me komunitete tё pёrmasave mesatare nё afёrsi tё zonёs, ku mё tё afёrtat janё komuniteti i Burizanёs qё shtrihet 1km nё perёndim tё karierёs sё gurit gёlqeror dhe komuniteti i Picrragёs qё shtrihet 0.5km nё jug tё rezervave tё flishit. Vendodhja e kёtyre komuniteteve ilustrohet nё Figurёn 1.3, paraqitur mё lart Megjithёse zona konsiderohet me karakter rural, cilёsia e peizazhit ekzistues ёshtё pёrkeqёsuar pёr shkak tё shpyllёzimit pa kriter e mungesёs sё manaxhimit tё shfrytёzimit tё tokёs. Asnjё zonё nё afёrsi tё karierave e fabrikёs sё cimentos nuk ёshtё cilёsuar si zonё nё mbrojtje. Zona ёshtё cilёsuar si njё zonё pёr zhvillim industrial Pёr tё siguruar tё ardhura, komuniteti vendor shfrytёzon tokёn nё format e mёposhtme: Kullotja e bagёtisё Shfrytёzim nё shkallё tё ulёt i rezervave gёlqerore (aktivitet i palicensuar) Prerja e pemёve pёr pёrdorim si lёndё e parё (aktivitet i palicensuar) Kultivimi i plantacioneve tё ullinjve (por jo nё ndonjёrёn prej vendodhjeve tё propozuara)

90 1.36 Tre aktivitetet e para kanё pasur njё ndikim tё dёmshёm nё zonё, nё tё cilёn mbizotёrojnё hapёsirat me shkurre qё karakterizohen nga njё shtresё e hollё dheu Nuk ka objekte industriale tё pёrmasave tё mёdha nё afёrsi tё fabrikёs sё propozuar. Ekzsiston njё kariere e vogёl guri gёlqeror nё lindje tё qytezёs sё Burizanёs nё rrugёn ekzistuese qё tё con nё karierёn e gurit gёlqeror tё cilёn Antea planifikon tё shfrytёzojё e njё nga zonat e propozuara tё ngritjes sё fabrikёs. Kjo kariere ndodhet jashtё zonёs sё propozuar pёr zhvillimin industrial. Karierja ekzistuese eshtё e pёrmasave tё vogla por e mbajtur mё sё miri. Mendohet se ajo nuk funksionon me tё tёra lejet qё nevojiten pёr shfrytёzimin e aktiviteteve tё tilla Nё pjesёn rrethuese tё karieres sё gurit gёlqeror ndodhen disa kariera tё cilat janё pёrdorur nga banorёt vendas pёr shfrytёzimin e burimeve gёlqerore. Ndonёse kёto aktivitete janё tё paligjshme (tё palicensuara), ato janё kryer pёr njё kohё tё gjatё dhe eshtё e dukshme qё pёr disa familje vendase ky aktivitet ёshtё njё burim i rёndёsishёm tё ardhurash Ekziston njё fabrikё cimentoje dhe njё kariere e madhe e gurit gёlqeror rreth 6km nё jug tё fabrikёs sё propozuar, pranё qytetit historik tё Krujёs. Qyteti shtrihet nё njё degёzim tё izoluar tё vargmalit me shtresa gёlqerore tё Krujёs, me pamje nga tokat bujqёsore. Fabrika e cimentos shtrihet nё pllajё (Fushё Krujё) dhe ka pothuajse tё njёtёn madhёsi me fabrikёn e propozuar nga Antea. Fabrika nuk ndodhet pranё karieres por disa km mё tutje. Hyrja pёr nё kariere ёshtё pranё njё prej rrugёve kryesore qё tё con nё Krujё. Fabrika shtrihet nё pllajёn poshtё Krujёs dhe ёshtё e dukshme pёr km tё tёra nga pothuajse tё gjitha drejtimet Njё vlerёsim i detajuar i cilёsisё sё mjedisit ekzistues paraqitet nё Kapitullin 4 tё kёtij dokumenti. OBJEKTI I VNMS 1.41 Banka Evropiane pёr Rindёrtim e Zhvillim (BERZH) dhe Korporata Financiare Ndёrkombёtare (KFN) janё ftuar tё investojnё nё kёtё zhvillim. Ndёrsa BERZH dhe KFN po shqyrtojnё kёrkesёn pёr tё marrё pjesё nё kёtё biznes tё ndёrtimit dhe ushtrimit tё veprimtarisё sё kёtij objekti, Politikat e Procedurat e tyre Mjedisore diktojnё kryerjen e njё Vlerёsimi tё Ndikimit Mjedisor e Social ( VNMS ) pёr zhvillimin e propozuar industrial. Pёrmbledhja e gjetjeve tё VNMS detajohet nё kёtё Ekspoze Mjedisore (EM) Qёllimi i VNMS ishte: Pёrcaktimi i ndryshimeve mjedisore e sociale, pozitive e negative, qё mund tё dalin nё pah si pasojё e ndёrtimit, funksionimit e daljes jashtё pёrdorimit tё projektit tё propozuar; Identifikimi i ligjeve e rregulloreve mjedisore pёrkatёse e standardeve mjedisore (dmth TMD sic pёrshkruhen nga EU BREF) tё Bashkimit Evropian

91 (BE), si dhe vlerёsimi i aplikimit tё tyre brenda kuadrit tё programit tё propozuar tё investimit; Sigurimi i pёrputhshmёrisё me kёrkesat vendore shqiptare pёr lejet e zhvillimit dhe autorizimet e ushtrimit tё veprimtarisё (shih seksionin mbi Kuadrin Ligjor e Institucional, Kapitulli 2); Identifikimi i masave zbutёse inxhinierike, manaxhuese dhe institucionale tё cilat mund tё eleminojnё e mёnjanojnё ndikimet e dёmshme mjedisore e sociale apo t i zvogёlojnё ato nё nivele tё pranueshme gjatё fazёs sё zbatimit dhe ushtrimit tё veprimtarisё sё Projektit; dhe Hartimi i njё Plani tё Manaxhimit tё Mjedisit (PMM) pёr Projektin bazuar nё masat zbutёse tё identifikuara, propozimet e duhura monitoruese e kushtet e autorizimeve vendore. GJETJET E STUDIMIT TЁ FUSHAVE TЁ VLERЁSIMIT 1.43 Nё pёrputhje me procedurat mjedisore tё bankave investitore, si pjesё e kёtij projekti, u krye njё Studim i Fushave tё Vlerёsimit. Qёllimi i studimit ishte identifikimi i tё gjitha cёshtjeve kyce qё do tё merreshin parasysh gjatё hartimit tё VNMS. Nё kёtё mёnyrё VNMS reflekton nё mёnyrё tё ekuilibruar secilёn cёshtje mjedisore sipas rёndёsisё pёrkatёse Nё pёrputhje me kёrkesat e bankave investitore, studimi pёrfshiu konsultimet me grupet e interesit qё mund tё ndikohen nga zhvillimi industrial i propozuar (ju lutem, referojuni raportit PKKP dhe Kapitullit 10 tё kesaj Ekspozeje Mjedisore pёr mё tepёr detaje) Si pasojё e Studimit tё Fushave tё Vlerёsimit, u arrit nё pёrfundimin se cёshtjet kryesore tё pёrfshira nё VNM do tё jenё si mё poshtё: Procesi i Projektimi dhe Aplikimit tё TMD Cilesia e Ajrit Ekuilibri midis Energjisё dhe Gazit Atmosferik Cilёsia e Tokёs dhe Ujravё Tokёsore Rezervat Ujore Sipёrfaqёsore dhe Mbetjet e Lёngshme Industriale Ekologjia Peizazhi dhe Pamjet Vizuale

92 Trafiku dhe Transporti Zhurma dhe Vibrimi Efektet Social-Ekonomike 1.46 Ndonёse cёshtjet e mёsipёrme u konsideruan tё njё rёndёsie tё vecantё, vlerёsimi shqyrtoi ndikimet e mundshme mjedisore nё shkallё mё tё gjerё Nisur nga rёndёsia e cёshtjeve tё cilёsisё sё ajrit, u konsiderua thelbёsore studimi i njё modeli tё shpёrndarjes sё ajrit Studimi i Fushave tё Vlerёsimit nxorri pёrfundimin se cёshtjet e Arkeologjisё e Trashёgimisё nuk janё domethёnёse e si tё tilla nuk shfaqen si njё vlerёsim i detajuar nё raportin e VNMS. TEKNIKAT E VNMS 1.49 Ёshtё nё qёllimet e Atkins qё cёshtje tё ndryshme qё lidhen me zhvillimin industrial tё pёrfitojnё nivele tё ndryshme vlerёsimi nё varёsi tё rёndёsisё sё tyre. Pёr lehtёsi referimi, vlerёsimi kategorizohet nё tre nivele, si mё poshtё: Niveli I: Vlerёsim i Detajuar Ndёrmerret pёr ceshtje tё rёndёsishme mjedisore e sociale qё lidhen me pjesёn e zhvillimit qё merr investim tё drejtpёrdrejtё nga bankat, kryesisht ndёrtimi i fabrikёs sё cimentos. Niveli II: Vlerёsim Dёftues Ndёrmerret pёr ceshtje tё rёndёsishme mjedisore e sociale qё lidhen me zhvillimin e aktiviteteve e shfrytёzimin e infrastrukturёs qё lidhen me zhvillimin e fabrikёs sё cimentos. Vlerёsimet dёftuese ndёrmerren edhe nё rastet kur nuk ka informacion dhe / ose tё dhёna pёr tё ndёrmarrё njё vlerёsim tё detajuar. Gjithashtu, ndёrmerret edhe pёr cёshtje tё tjera qё lidhen me zhvillimin industrial, tё cilat nuk kёrkojnё vlerёsim tё detajuar, pasi ndikimi potencial i tyre ёshtё ekzaminuar mё parё. Kёto vlerёsime do tё kryhen duke shfrytёzuar informacionin e siguruar nga ANTEA si dhe informacionin qё disponojmё nga veprimtari tё ngjashme. Niveli III: Vlerёsim Sipёrfaqёsor Ndёrmerret pёr cёshtje mjedisore e sociale qё janё potencialisht tё rёndёsishme si rezultat i zhvillimit industrial por qё nuk janё nё afёrsi tё fabrikёs. Gjithashtu ndёrmerret edhe pёr cёshtje tё tjera qё lidhen me zhvillimin industrial, te cilat nuk kёrkojnё vlerёsime tё detajuara apo dёftuese, pasi ndikimi i tyre ёshtё ekzaminuar qё nё fazat e para tё vlerёsimit Pёr mё tepёr, influenca e zhvillimit industrial ndahet nё tre zona:

93 Zona qёndrore e zhvillimit pёrbёhet nga fabrika e cimentos dhe karierat. Kjo pёrbёn edhe fokusin kryesor tё vlerёsimit. Pёr kёtё arsye, aty ku mundet, ndёrmerren vlerёsime tё detajuara pёr ato cёshtje qё ngrihen brenda kёsaj zone. Nё vecanti kjo pёrfshin cёshtje qё kanё tё bёjnё me fabrikёn e cimentos. Sidoqoftё, aty ky vihet re njё kombinim domethёnёs i ndikimeve tё fabrikёs dhe karierave, do tё bёhen hulumtime tё detajuara. Zona e mesme e influencёs sё zhvillimit lidhet me zonёn lokale qё rrethon zonёn e zhvillimit industrial, deri nё pikёn ku automjetet qё bёjnё rrugёn vajtje-ardhje bashkohen ne arteriet kryesore rrugore. Vlerёsimi i kryer nё kёtё zonё detajohet vetёm nё rastet kur disponohet informacion dhe kur janё identifikuar ndikimet kryesore. Zona periferike e influencёs sё zhvillimit lidhet me tё gjitha zonat duke pёrfshirё arteriet e transportit rrugor, e me gjerё, duke pёrfshirё ndikimet nё nivel kombёtar tё kёtij zhvillimi industrial si dhe ndikimet nё portet dhe mjedisin e marinёs. Vlerёsimet sipёrfaqёsore tё cёshtjeve nё kёtё zonё janё kryer, pasi ato lidhen me cёshtje themelore tё infrastrukturёs qё praktikisht manaxhohen nga shteti Studimi i VNMS bazohet nё aktivitetet e mёposhtme: Vizitё e Atkins nё selinё qendrore e nё njё nga objektet operacionale tё Titan Group, Athinё, Greqi, Nёntor Vizitё nё vendet e propozuara pёr zhvillim industrial tё Manaxherit tё Projektit pёr kёtё projekt dhe ekspertit tё cёshtjeve social-ekonomike tё Atkins, nё Dhjetor 2006, pёrfshirё edhe njё takim tё tyre me personelin kryesor tё projektit si dhe me grupe interesi nё nivel vendor e autoritetet rregullatore nё nivel kombёtar. Vlerёsim i zonёs sё propozuar nga ekspertё tё Atkins tё fushёs sё ekologjisё, ndikimeve peizazhore/vizuale e njё specialist vendor i cёshtjeve tё botanikёs, nё Mars Punё nё terren nga njё ekspert social vendor, Prill Korrik Vizitё e ekspertit social-ekonomik tё Atkins nё zonat rrethuese, Korrik Vlerёsim transporti kryer nga ЁS Atkins International Limited (Athinё), Mars

94 Informacion nga Titan dhe pёrfaqёsuesit e tij lidhur me: detaje mbi projektimin e projektit tё propozuar, detaje mbi clirimet/shkarkimet nga fabrika tё ngjashme tashmё operacionale, studime tё ndёrmarra nё dhe rreth zonave tё karierave me qёllim dorёzimin e tyre autoriteteve rregullatore lokale, si dhe detaje pёr proceset e komunikimit me publikun, tё kryera tashmё. Punё kёrkimore nga Atkins mbi informacionin ekzistues lidhur me vendin e propozuar, zonёn pёrreth dhe ndikimet e mundshme tё objektit tё propozuar. Diskutime me autoritete tё fushёs sё mjedisit, pёrfaqёsues tё Titan e grupe tё tjera interesi. Shqyrtim i tё dhёnave siguruar nga Titan lidhur me projektimin e Projektit 1.52 Autorёt e raportit u janё mirёnjohёs bashkёpunimit me ata qё u pёrmendёn mё lart nё procesin e mbledhjes sё informacionit tё nevojshёm pёr tё pёrgatitur kёtё Ekspoze (referuar gjithashtu si raport ). PЁRVIJIMI I RAPORTIT 1.53 Ky dokument pёrmban kapitujt e mёposhtёm: Kapitulli 2 pёrshkruan vendodhjet e projektit tё propozuar dhe kuadrin e zhvillimit industrial, duke pёrfshirё njё diskutim tё shfrytёzimit tё hershёm e aktual tё tokёs dhe vendbanimet nё kёtё zonё, rregulloret dhe standardet qё i aplikohen Projektit nё kёto vendodhje, bashkё me standardet krahasuese shpallur nga BE; Kapitulli 3 pёrmban njё pёrshkrim tё detajuar tё Projektit gjatё fazёs sё ndёrtimit, funksionimit e deri nё daljen jashtё pёrdorimit. Pёrshkrimi pёrfshin njё parashikim tё clirimeve tё lёndёve ndotёse nё trajtё gazi, tё lёngshme e tё ngurta qё dalin si pasojё ndёrtimit e mё pas funksionimit tё Projektit; Kapitulli 4 paraqet njё pёrshkrim tё zonёs ekzistuese dhe mjedisit rrethues, duke pёrfshirё kushtet natyrore, fizike dhe social-ekonomike brenda zonёs sё Projektit e mё gjerё; Kapitulli 5 paraqet njё vlerёsim tё ndikimeve qё lidhen me fazёn ndёrtimore tё Projektit; Kapitulli 6 paraqet njё vlerёsim tё ndikimeve qё lidhen me fazёn operacionale tё Projektit;

95 Kapitulli 7 paraqet njё vlerёsim tё ndikimeve qё lidhen me mbylljen e daljen jashtё pёrdorimi tё Projektit; Kapitulli 8 pёrvijon Planin e sugjeruar tё Manaxhimit tё Mjedisit dhe Programin e Monitorimit tё Projektit; dhe, Kapitulli 9 pёrmbledh programin e konsultimit me publikun

96 2. KUADRI I VNMS DHE RREGULLORET SHQIPTARE 2.1 Studimi i VNMS, kryer nga Atkins, ndoqi kёrkesat e Direktivёs sё BE-sё mbi VNM, si dhe protokollet e procedurat e parashtruara nga BERZH e KFN. KЁRKESAT E BE-SЁ PЁR STUDIMIN E VNM 2.2 Direktiva e Kёshillit tё BE-sё 97/11/EC e cila modifikon Direktivёn 85/337/EEC mbi Vlerёsimin e Disa Projekteve Publike e Private, u parashtron autoriteteve kompetente tё shteteve anёtare tё kёrkojnё kryerjen e njё vlerёsimi tё ndikimit mjedisor (VNM) pёr projektet qё kanё tё ngjarё tё kenё ndikim domethёnёs nё mjedis. VNM duhet tё kryhet para miratimit tё projektit, nё mёnyrё qё vendimi pёr miratim tё bёhet nё dijeni tё plotё tё efekteve tё mundshme tё projektit nё mjedis. Direktivat paraqesin njё listё tё projekteve qё kёrkojnё studimin e VNM nё tё tёra rastet (Shtojca 1) dhe njё listё tё projekteve qё mund tё kёrkojnё njё studim tё VNM (Shtojca 2), nё varёsi tё njё vlerёsimi mbi ndikimet e tyre tё mundshme apo kritereve kufizuese, tё vendosura nga secili shtet anёtar. Propozimi aktual konsiderohet si njё projekt i renditur nё Shtojcёn Direktiva kёrkon qё VNM tё identifikojё, pёrshkruajё e vlerёsojё nё mёnyrёn e duhur efektet e drejtpёrdrejta e indirekte tё njё projekti sipas faktorёve tё mёposhtёm : Qёniet njerёzore, flora dhe fauna; Toka, uji, klima dhe peizazhi; Asetet materiale e trashёgimia kulturore; dhe Ndёrveprimi midis faktorёve tё lartpёrmendur. 2.4 Informacioni tjetёr pёr t u pёrfshirё nё VNM renditet nё Shtojcёn IV tё Direktivёs 97/11/EC. Ajo pёrfshin: Njё pёrshkrim tё projektit; Njё pёrvijim tё alternativave kryesore tё shqyrtuara;

97 Njё pёrshkrim tё aspekteve tё mjedisit qё kanё tё ngjarё tё ndikohen sё tepёrmi nga projekti e qё lidhen me popullsinё, florёn, faunёn, tokёn, ujin, faktorёt klimatikё, asetet materiale, peizazhin e raportin reciprok mes faktorёve tё lartpёrmendur; Njё pёrshkrim tё efekteve domethёnёse tё projektit qё dalin nё pah nga ekzistenca e vetё projektit, shfrytёzimi i burimeve natyrore, clirimi/shkarkimi i lёndёve ndotёse, krijimi i zhurmave dhe eleminimi i mbetjeve; Njё pёrshkrim i masave tё parashikuara pёr parandalimin, uljen dhe aty ku ёshtё e mundur, mёnjanimin e efekteve tё dёmshme nё mjedis; dhe Njё pёrmbledhje jo-teknike e informacionit tё siguruar. 2.5 Direktiva 97/11/EC (amenduar nga Direktiva 2003/35/EC pas nёnshkrimit tё Konventёs sё Aarhus nga Komuniteti, mё 25 Qershor 1998, mbi pjesёmarrjen e publikut nё vendim-marrje dhe akses nё vendosjen e drejtёsisё nё cёshtjet mjedisore) gjithashtu parashikon konsultimin me publikun, nё fazёn e propozimit e mbledhjes sё informacionit, pёr t i dhёnё publikut tё interesuar mundёsinё pёr tё shprehur mendimin e tyre para marrjes sё vendimit lidhur me zhvillimin. Niveli i konsultimeve qё kёrkon Direktiva pasqyrohet nё Udhёzimin e BERZH. KЁRKESAT E BERZH E KFN MBI VNM 2.6 BERZH dhe KFN e karakterizojnё kёtё projekt si tё kategorisё A. Projektet e kategorisё A kёrkojnё njё Vlerёsim Mjedisor (pёrfshirё vlerёsimin social) pёr tё garantuar se ato janё tё shёndetshme e tё qёndrueshme nga pikёpamja mjedisore e sociale. Njё vlerёsim i plotё mjedisor e social (VNMS) duhet t i nёnshtrohet njё konsultimi me publikun, tё pakten 60 ditё para aprovimit tё huasё. Ajo duhet tё bёhet e njohur nёpёrmjet Ёorld Bank Group Info Shop 1 (dhe Qendrёs sё Informacionit tё Biznesit tё BERZH-it nё Londёr dhe Zyrёs Pёrfaqёsuese nё Tiranё. BERZH do tё nxjerrё njё njoftim edhe nё faqen e internetit (ёёё.ebrd.com) duke e lidhur atё me studimin e plotё tё VNMS nё faqen e sponsorit tё projektit (ёёё.titan.gr). 2.7 Pёr mё tepёr KFN pёrdor standarde performance (SP) 2, ndёr tё cilat standardet e mёposhtme i aplikohen vecanёrisht kёtij projekti: SP 1: Vlerёsimi Social dhe Mjedisor dhe Sistemet e Manaxhimit. Kjo kёrkon qё klienti tё ruajё njё Sistem Manaxhimi Social e Mjedisor nё pёrputhje me natyrёn e pёrmasat e projektit dhe nё proporcion me nivelin e rreziqeve e ndikimeve sociale e mjedisore. Sistemi i Manaxhimit duhet tё pёrfshijё: 1 ёёё. ёorldbank.org/ёbsite/external/publication/infoshop1 2 shih

98 (i) Ndikimi Social e Mjedisor; (ii) programi i manaxhimit; (iii) kapaciteti organizativ; (iv) trajnimet; (v) angazhimi i komunitetit; (vi) monitorimi; dhe (vii) raportimi. Ky standard gjithashtu specifikon nevojёn pёr tё pёrgatitur njё plan veprimi me masa specifike zbutёse dhe veprime pёr tё garantuar qё projekti ёshtё nё pёrputhje me ligjet e rregulloret dhe pёrmbush kёrkesat e Standardeve tё Performancёs. Plani i Veprimit mund tё variojё nё formё, nga njё pёrshkrim i shkurtёr i masave zbutёse tё zakonshme deri nё njё sёrё planesh 3 specifike. SP 2: Kushtet e Punёs dhe Punёsimit; SP 3: Parandalimi dhe Zvogёlimi i Ndotjes; SP 4: Shёndeti, Siguria dhe Sigurimi i komunitetit qё ka si qёllim tё shmangё apo minimizojё rreziqet dhe ndikimet nё shёndetin e sigurinё e komunitetit vendor gjatё jetёgjatёsisё sё projektit nё rrethana tё zakonshme ose jo. Standardi mund tё pёrfshijё dhe tё marrё parasysh cёshtje tё prurjes (migrimit) sё fuqisё punёtore pёr periudha tё pёrkohёshme apo tё pёrhershme; SP 5: Pёrvetёsimi i Tokёs dhe Ristrehim i Pavullnetshёm sipas sё cilёs klientёt kёrkohen tё vёrtetojnё se procesi i pёrvetёsimit tё tokёs ka qenё transparent dhe i kёnaqshёm dhe se ato nuk janё nё kushte me tё kёqia se sa para projektit. Ne vecanti, vlen tё pёrmendet se kjo kёrkesё ndikon jo vetёm te njerёzit e zhvendosur fizikisht, por edhe te ato tё cilёve u ndryshon ndjeshёm mёnyra e jetesёs nga projekti; SP 6: Ruajtja e Biodiversitetit dhe Manaxhimi i Burimeve Natyrore tё Qёndrueshme; SP 8: Trashёgimia Kulturore. 2.8 Standardet e BERZH mbi aspektet sociale lidhur me praktikat dhe pёrgjegjёsitё e projektit janё standardet mё tё rrepta kombёtare dhe tё BE-sё. Ata pёrdorin Direktivat Operacionale tё Bankёs Botёrore (DO) pёr rivendosjen/ristrehimin (DO 4.30), dhe manaxhimin e pronёs kulturore (PO 11.03) 4. Pёrsa i pёrket standardeve tё punёs e praktikat e punёs, BERZH shfrytёzon konventat e Organizatёs Ndёrkombёtare tё Punёs (ONP) lidhur me cёshtje qё kanё tё bёjnё mё punёn e detyruar, punёn e fёmijёve, shpёrblime tё barabarta dhe diskriminimin. 3 Plani i Veprimit duhet: (i) tё pёrshkruajё veprimet e nevojshme pёr zbatimin e njё sёrё masash zbutёse apo veprimeve korrigjuese; (ii) tё prioritarizojё kёto veprime; (iii) tё pёrfshijё afat kohor pёr realizimin e zbatimit tё tyre; (iv) t i komunikohet komuniteteve tё ndikuara; dhe (v) tё pёrshkruajё programin dhe mekanizmin pёr raportim tё jashtёm gjatё implementimit tё Planit tё Veprimit nga klienti

99 Legjislacioni Shqiptar mbi Vlerёsimin e Ndikimit Mjedisor (VNM) 2.9 Fabrika e cimentos duhet t u pёrmbahet kёrkesave tё legjislacionit shqiptar pёr sigurimin e lejes sё ushtrimit tё aktivitetit. Aplikimet pёr zhvillimin dhe ushtrimin e aktivitetit nё kariera dhe fabrikёn e cimentos janё plotёsuar nё pёrputhje me legjislacionin shqiptar. Antea ёshtё pajisur me licensat e duhura pёr tё filluar shfrytёzimin e karierave dhe pёr tё ngritur fabrikёn e cimentos Ёshtё rishikuar kuadri aktual ligjor shqiptar si dhe janё zhvilluar diskutime me pёrfaqёsues tё Ministrisё sё Mjedisit nё Shqipёri. Nga informacioni i marrё, rezulton se ka dy ligje mjedisore qё i aplikohen zhvillimit dhe funksionimit tё objektit tё propozuar tё cimentos. Ato janё: Ligji 8934 (05/09/2002) mbi Mbrojtjen e Mjedisit Ky ligj paraqet kuadrin ligjor shqiptar pёr tё mundёsuar kontrollin e ndikimit nё mjedis, si rezultat i aktiviteteve industriale duke pёrmbushur tё drejtёn kushtetuese pёr njё mjedis ekologjikisht tё shёndetshёm. Duke ju referuar projekteve tё zhvillimit industrial, ligji detajon se mbrojtja e mjedisit do tё arrihet nёpёrmjet hartimit tё njё studimi tё VNM (Kapitulli IV i ligjit) dhe Lejimit tё Aktiviteteve qё Ndikojnё nё Mjedis (Kapitulli V i kёtij ligji). Nga ky ligj kuptohet se mbrojtja mjedisore arrihet nёpёrmjet dy proceseve tё ndara nga njёra-tjetra; e para pёr kontrollin e zhvillimit dhe e dyta pёr procesin e dhёnies se lejes. Kjo pёrputhet me modelin evropian tё kontrollit legjislativ pёr kontrollin e zhvillimit e funksionimit tё objekteve industriale. Ligji 8990 (23/01/2003) mbi Vlerёsimin e Ndikimit Mjedisor Kjo ёshtё rregullorja kryesore qё pёrshkruan kёrkesat e personave tё pёrfshirё nё zhvillimin industrial e tё tjera zhvillime, pёr tё raportuar ndikimet e mundshme nё mjedis. Ligji pёrfshin detaje mbi tipet e projekteve qё mund tё kёrkojnё njё Vlerёsim te Ndikimit Mjedisor (VNM) dhe jep udhёzime lidhur me detajet e VNM. Ato aktivitete qё ka tё ngjarё tё kenё ndikim tё madh detajohen nё Shtojcёn 1 tё Ligjit 8990 dhe kёrkojnё njё vlerёsim ndikimi tё thelluar. Ato projekte qё detajohen nё Shtojcёn 2 tё ligjit kёrkojnё njё pёrmbledhje paraprake tё vlerёsimit nga agjencia rajonale e mjedisit pёr tё marrё nje vendim nёse zhvillimi kёrkon apo jo njё vleresim mё tё thelluar. Propozimet tё cilat gjenden nё Shtojcen 1 ose 2, kёrkojnё njё rishikim fillestar nga agjencia rajonale e mjedisit

100 EIA pёrgatitet nga agjentet e personave tё cilёt e propozojnё zhvillimin dhe rishikohet nga personat kompetente. Ligji detajon personat qe do tё pёrfshihen me pёrgatitjen e studimit (VNM) dhe detajet qe duhen pёr te pёrgatitur njё vlerёsim tё kёnaqshёm Propozimi pёr zhvillimin e fabrikёs sё prodhimit tё cimentos ёshtё kategorizuar si i thelluar sipas kёtij ligji, pasi ai pёrfshin prodhimin e cimentos nё furra centrifuguese (proces me djegie tё thatё) me kapacitet prodhimi qё i tejkalon 300 ton/ditё Propozimi pёr shfrytёzimin e karierave gjithashtu ёshtё kategorizuar si i thelluar sipas ligjit, pasi ajo pёrfshin minimin e shkembinjve dhe vendburimeve sipёrfaqёsore tё agregatit (Shёnim: Versioni anglisht i kёtij ligji pёrdor termin argyle, i cili ёshte ndoshta pёrkthimi jo i saktё i fjalёs agregat ) ku sipёrfaqja e zonёs ёshtё mё e madhe se 5 hektarё. Sic u pёrmend mё parё, vlerёsimet dhe raportet e VNM pёr karierat dhe fabrikёn e cimentos, u janё dorёzuar autoriteteve shqiptare, janё vlerёsuar tё sakta dhe kompanisё u janё dhёnё autorizimet e nevojshme pёr shfrytёzim. ZHVILLIMI I KONTROLLEVE LIGJORE E PARIMEVE UDHЁZUESE 2.13 Metodat kryesore te kontrolleve tё zhvillimit dhe parimeve udhёzuese renditen si mё poshtё: Ligj lidhur me sigurimin e lejeve tё ushtrimit tё aktiviteteve qё mund tё kenё ndikime nё mjedis; Mbrojtja e burimeve, habitateve dhe specieve ne bazё tё ligjit; Kontrolle lidhur me shkarkimet/clirimet nё mjedis; Parimet bazё tё projektimit nё mёnyrё qё fabrika tё projektohet e tё funksionojё nё bazё tё Teknikave mё tё Mira tё Disponueshme (TMD); dhe Ligji mbi Shёndetin e Sigurinё 2.14 Ato pёrshkruhen mё poshtё. LICENCAT MJEDISORE 2.15 Dhёnia e licensave pёr aktivitete qё mund tё kenё ndikime nё mjedis rregullohet nga VKM Nr. 249, datё mbi Miratimin e Aplikimeve pёr Licensat Mjedisore Sistemi pёrfshin dorёzimin e dokumentacionit (aplikimi) si pёrmbushje e kёrkesave nё Shtojcёn 1 tё VKM nё fjalё. Kёrkesat pёrfshijnё:

101 Vendodhja e projektit Pёrvijimi i aktiviteteve tё projektit Identifikimi i ndikimeve tё mundshme Masa pёr zbutjen e ndikimeve nё mjedis Antea ka siguruar licensat pёrkatёse lidhur me fabrikёn e cimentos dhe shfrytёzimin e karierave. Burimet, Habitatet dhe Speciet e Mbrojtura 2.18 Sistemi ligjor nё Shqipёri garanton mbrojtjen e burimeve, habitateve dhe specieve dhe bazohet nё parimet demokratike tё vendosura qё nё vitin Ligjet e hershme trajtonin kryesisht ruajtjen/konservimin e mjedisit duke garantuar tё drejtёn kushtetuese te popullit shqiptar pёr tё jetuar nё njё mjedis ekologjikisht tё shёndetshёm. Ligjet qё lidhen me ketё projekt janё Ligji Mbrojtjes sё Gjuetisё dhe Kafshёve tё Egra (1994), Ligji pёr Mbrotjen e Mjedisit (2002), Ligji i Zonave tё Mbrojtura (2002) dhe Ligji mbi Vlerёsimin e Ndikimit Mjedisor (2003) Ligji shqiptar njeh mbrotjen e gjitarёve, pёrfshirё tё gjitha speciet e lakuriqёve tё natёs, kafshёt mishngrёnёse (pёrvec fishnjarit, dhelprёs sё kuqe dhe ujkut) dhinё e egёr, kaprollin dhe fokёn mesdhetare. Ligji pёr Mbrojtjen e Faunёs sё Egёr dhe Gjuetisё rendit tё tёra speciet e mbrojtura. Gjuetia e specieve tё mbrojtura lejohet vetem me leje tё posacme nga Ministria e Bujqёsisё. Kёrkesat e Projektimit pёrkundrejt Teknikave mё tё Mira nё Dispozicion (TMD) 2.20 Kёrkesat e projektimit diskutohen nё detaje nё Kapitullin 4, ndёrsa njё pёrmbledhje e shkurtёr paraqitet mё poshtё Nё 30 prill 2007, Banka Botёrore botoi verisonin e ri tё Udhёzimeve mbi Mjedisin, Shёndetin dhe Sigurinё (njohur si Udhёzimet MShS ), duke zёvendёsuar Manualin e Bankёs Botёrore mbi Lehtёsimin dhe Parandalimin e Ndotjes. Udhёzimet e reja paraqesin kёrkesat pёr projektimin dhe funksionimin e objekteve industriale dhe pёrfshijnё udhёzime pёr industrinё e cimentos. Udhёzimet mbi MShS shfrytёzohen nё mbarё botёn si standarde dёftuese pёr proceset industriale. Udhёzimet miratohen nga partneri investitor KFN BE, bazuar nё Direktivёn mbi kontrollin e ndotjes (Parandalimi dhe Kontrolli i Ndotjes sё Njehsuar (96/61/EC)), ka nxjerrё njё standard pёr projektimin dhe performancёn e aktiviteteve industriale. Standardi lidhet me tё tёra aspektet kryesore tё projektimit dhe aktivitetit industrial dhe paraqet atё qё quhet Teknikat mё tё Mira tё

102 Disponueshme (TMD) pёr parandalimin dhe kontrollin e ndotjes. TMD detajohet pёr secilёn prej aktiviteteve kryesore industriale nё njё seri dokumentesh me titull Udhёzimet e BE-sё mbi TMD (BREF), botuar nga BE. Ka njё udhёzim specifik BREF pёr prodhimin e cimentos, i cili detajon standardin e duhur tё projektimit e veprimtarisё pёr kёtё sektor industrial ( Dokument Udhёzimi mbi Teknikat mё tё Mira te Disponueshme pёr Industritё e Pёrpunimit tё Cimentos dhe Gёlqeres, 2001 ), qё nё kёtё raport i referohet si Cement BREF. Dokumenti BREF i BE-sё paraqet pershkrime mё tё detajuara tё kёrkesave tё projektimit nga sa pёrmbajnё udhёzimet e Bankёs Botёrore. Ky pёrbёn edhe standardin kryesor tё miratuar nga BERZH Udhёzimet BREF kanё si qёllim ofrimin e udhёzimit pёr tё pёrcaktuar TMD pёr secilёn prej objekteve ( TMD dёftuese ). Duhet tё vlerёsohet se tё dy tipet e udhёzimeve janё kryesisht plotёsuese, me perjashtim tё dokumentin BREF tё NE-sё e cila pёrmban parametra mё tё rrepta pёr clirimet nё ajёr. Sidoqoftё, operatorit i ёshtё mundёsia tё gjejё mёnyrat e pajtimit me TMD, dmth TMD pёr fabrikёn e propozuar ose TMD pёr ndёrtimin/objektin Nё pёrputhje me politikёn e korporatёs Antea, ёshtё rёnё dakord se projektimi i objektit tё propozuar do tё krahasohet pёrkundrejt dokumentit BREF pёr Cimenton dhe Udhёzimet e KFN mbi MShS pёr Industrinё e Cimentos Megjithёse ekziston dokumenti BREF dhe udhёzimi i Bankës Botërore pёr pёrpunimin e cimentos, ende nuk ёshtё pёrcaktuar ndonjё udhёzim korrespondues i njehsuar mbi manaxhimin e karierave tё gurit gёlqeror dhe flishit. Sidoqoftё janё prodhuar udhёzime lidhur me: kontrollin e planifikimit dhe parandalimin e shkarkimit/emetimit nё ajёr, prodhuar nga agjenci tё ndryshme ligjore; dhe udhёzime qё prodhohen nga vetё industria, lidhur me projektimin e ushtrimin e veprimtarisё sё kёtyre aktiviteteve Ashtu sikurse me fabrikёn e cimentos, partnerёt investitorё, BERZH dhe KFN, presin tё njёjtin nivel tё manaxhimit tё karierave sic mund tё pritet nga zhvillime tё ngjashme nё Evropё apo Amerikёn e Veriut. Nё mёnyrё qё tё vlerёsohet projektimi e veprimtaria e karierave sipas standardeve tё duhura (dmth TMD), janё nxjerrё udhёzime nga njё sёrё dokumentesh prodhuar nё Evropё. Njё dokukment themelor qё pёrdoret nё raste tё tilla mban titullin Praktika tё Mira Mjedisore nё Industrinё Evropiane tё Nxjerrjes sё Mineraleve: Njё Udhёrrёfyes prodhuar nё interes tё Bashkimit Evropian 2.27 Njё vlerёsim i projektit tё propozuar pёrkundrejt kёrkesave tё duhura tё projektimit, paraqitet nё Kapitullin 4 tё kёtij raporti

103 CLIRIMET NЁ MJEDIS Clirimet nё Ajёr 2.28 Objektet moderne tё prodhimit tё cimentos pergjithesisht arrijnё karakteristikat e dёshiruara tё clirimeve duke kombinuar teknologjinё e prodhimit, mёnyrёn e ushtrimit tё veprimtarisё sё fabrikёs dhe pajisjet qё clehtёsojnё clirimet. Pёrzgjedhja e pajisjeve teknologjike dhe lehtёsuese (tё cilёsuara si teknika parёsore dhe dytёsore) bazohen nё tipin dhe cilёsinё e lёndёs sё parё, lёndёs djegёse dhe specifikimit pёrfundimtar tё produktit Ka njё sёrё standardesh performance qё mund tё aplikohen nё fabrikёn e propozuar. Minimalisht, fabrika duhet tё pajtohet me parametrat kufizues shqiptarё tё clirimeve por Antea ka si qёllim ta projektojё fabrikёn nё standarde akoma mё tё larta Udhёzimet Cement BREF pёrfshijnё Vlerat Kufizuese tё Clirimeve (VKC) shoqёruar ne cdo teknikё. Parametri etalon i VKC (vlera ditore mesatare) pёr ndёrtimet e reja, sic pёrshkruhet nё kёto udhёzime, janё si mё poshtё: Lёndёt e imta < 50 mg/m 3 (20-30 mg/m 3 pёr fabrikat qё pёrdorin EP ose mekanizmat filtrues) Oksidet e azotit (si NO 2 ) < 500 mg NOx/m 3 pёr fabrikat qё pёrdorin impiante me djegie tё graduar dhe zvogёlim i sasisё sё gazit nё mёnyrё selektive jo-katalitike. Dioksid squfuri mg/m 3 Emetimet e pluhurave tё lehta gjatё magazinimit apo transportit tё materialeve vlerёsuar si pluhur jo i dukshёm 2.31 Udhёzimet Cement BREF paraqesin njё sёrё VKC pёr t u dhёnё operatorёve fleksibitet nё procesin e projektimit pёr tё pёrmbushur kushtet lokale, kufizimet fizike tё zonёs dhe kapacitetin financiar tё kompanisё, dmth ndёrtimi sipas TMD Kufiri i lejueshёm pёr clirimet ne ajёr, sic parashikohet nga TMD nё udhёzimet Cement BREF, ёshtё i ngjashёm me kёrkesat e Bankёs Botёrore, adoptuar nga KFN. Ato janё tё detajuara nё Manualin Bankёs Botёrore pёr Parandalimin dhe Zvogelimin e Ndotjes: Prodhimi i Cimentos. Parametrat e lejueshёm tё clirimeve janё: Lёndёt e imёta (pluhur) < 50 mg/m 3 Oksidet e azotit < 600 mg/m

104 Dioksid squfuri < 400 mg/m Kufiri i clirimeve pёr procese tё tilla, pёrcaktuar nё ligjin shqiptar (Vendim i Kёshillit tё Ministrave Mbi normat e pёrkohshme tё emetimit nё ajёr nr 248, datё 2003, Shtojcё 2, Pjesa 3.3. Prodhimi i Mineraleve Jo-Metalike Prodhimi i Cimentos), janё si mё poshtё: Substanca tё ngurta: 50 mg/m 3 Oksidet e Azotit si NO 2 : 800 mg/m 3 (i lenget) Dioksid squfuri SO 2 : 400 mg/m Bazuar nё udhёzimet e mёsipёrme, Antea ёshtё pёrkushtuar ndaj projektimit dhe funksionimit tё objektit pёr tё siguruar pёrputhshmёri me parametrat etalon tё pёrcaktuar nё udhёzimet e KFN-sё mbi MShS pёr pёrpunimin e cimentos. Parametrat kyce tё clirimeve nё ajёr janё si mё poshtё: Lёndёt e imёta 30 mg/nm3 Oksidet e Azotit (NOx) 600 mg Oksidet e Squfurit (SOx) 400 mg 2.35 Kontrollet mbi tё gjithё agjentёt e tjerё ndotёs duhet tё jenё nё pёrputhje me udhёzimet e parashtruara nё dokumentin e lartpёrmendur. Pёrqёndrimet maksimale per tё tёrё agjentёt ndotёs duhet tё arrihen pa u holluar (dmth oxhaku kryesor tё pёrmbajё vetёm gazet e procesit), tё paktёn 95% tё kohёs qё fabrika apo reparti po punon, tё llogaritet si njё raport i orёve vjetore tё punёs. Vlerat Kufizuese e Udhёzuese tё Direktivёs sё BE-sё 2.36 Vlerat e para kufizuese tё ndotjes sё ajrit u shfaqen nё Komunitetin Evropian (KE) nё vitet Ato pёrfshinin vlerat kufizuese qё duhet tё arriheshin dhe vlera udhёzuese akoma mё tё rrepta por jo tё detyrueshme. Nё vitin 1996, BE miratoi njё Direktivё mbi vlerёsimin e manaxhimin e cilёsisё sё ajrit tё mjedisit e mё pas pёrgatiti Direktivat specifike Bija mbi ndotjen Direktiva e parё Bijё vendosi vlera kufizuese ligjore pёr pёrqёndrimet e dioksidit tё squfurit, dioksidit tё azotit dhe grimcave nё ajёr tё cilat duhet tё pёrmbushen deri mё 1 Janar 2005, ose deri nё 2010 nё rastin e dioksidit tё azotit. Vlerat kufizuese tё Direktivёs Bijё do tё zёvendёsojnё Direktivat e mёparshme tё Komunitetit Evropian nё datёn e pёrmbushjes sё tyre (dmth 1 Janar 2005 ose 1 Janar 2010) Njё Direktivё e dytё Bijё vendosi vlera kufizuese pёr pёrqёndrimet e benzenit dhe oksidit tё karbonit qё duhet tё pёrmbushen respektivisht deri mё 2010 dhe

105 Shtetet anёtare tё BE janё pajtuar pёr nxjerrjen e njё Direktive tё tretё Bijё pёr ozonin. Kohёt e fundit ёshtё prodhuar edhe njё Direktivё e katёrt Bijё pёr hidrokarbonet policiklike aromatike dhe metalet e rёnda. Udhёzimet e Organizatёs Botёrore tё Shёndetit (OBSh) 2.39 Udhёzimet e OBSh mbi Cilёsisё sё Ajrit Global Update 2005 pёrmblidhen nё tabelёn mё poshtё Tabela Vlerat Udhёzuese tё OBSh mbi Cilёsinё e Ajrit, µg/m 3 Agjent Ndotёs Koha Mesatare Vlera Udhёzuese, µg/m 3 Lёndё tё imta PM vit orё (perqindёshi i 99 tё ) 25 PM 10 1 vit orё (nё 99% tё kohёs) 50 Dioksid Azoti, NO 2 1 orё 40 1 orё 200 Dioksid Squfuri, SO 2 24 orё minuta 500 Shkarkimet/Clirimet nё Tonё dhe Ujё 2.40 Ligji i parё hartuar nё Shqipёri pёr mbrojtjen e mjedisit ёshtё Ligji nr (1991) Ligji i Tokёs. Ky ligj parashtron qёllimet e qeverisё pёr tё mbrojtur cilёsinё e tokёs dhe pёr tё marrё masa ndaj atyre qё dёmtojnё kёtё burim. Ka edhe ligje tё tjera qё janё hartuar pёr ngritjen e agjencive tё posacme pёr zbatimin e kёtij ligji dhe ruajtjes sё mjedisit Ligji pёr Mbrojtjen e Kullotave e Livadheve (Nr. 7917, 1995) mund t i aplikohet ketij projekti pasi informacioni i disponueshёm dёshmon se zonat ku mund tё ngrihet fabrika pёrdoren momentalisht si kullota Burimet ujore mbrohen fillimisht me Ligjin 8093 (1996) Mbi burimet ujore. Ky ligj pjesёrisht synon tё sigurojё mbrojtjen e rezervuarёve ujorё nga ndotja, shterimi apo konsumi pёrtej nevojave aktuale. Ky ligj dhe amendimet pёrkatёse, kanё bёrё tё mundur zbatimin e tij dhe vendosjen e gjobave nё raste shkeljesh. Ligji pёr Shёndetin e Sigurinё Profesionale 2.43 Standardi i Performancёs 2 tё KFN-sё (SP2) lidhet me punёn e kushtet e punёsimit. Njё prej objektivave thelemore tё SP2 ёshtё promovimi i kushteve tё sigurta e tё shёndetshme tё punёs, si dhe mbrojtja e promovimi i shёndetit tё punonjёsve

106 2.44 Fushat qё adresohen nё mёnyrё specifike janё: identifikimi i rreziqeve tё mundshme ndaj punёtorёve, vecanёrisht rreziqet qё mund tё jenё kёrcёnuese pёr jetёn; garantimi i masave parandaluese e mbrojtёse, duke pёrfshirё modifikimin, zёvendёsimin, apo eleminimin e kushteve apo substancave tё rrezikshme; trajnimi i punonjёsve; dokumentimi e raportimi i aksidenteve, sёmundjeve dhe incidenteve profesionale; dhe parandalimi i emergjencave, gadishmёria dhe reagueshmёria. SP2 vёrteton se shumica e vendeve kanё ligje mbi shёndetin e sigurinё profesionale (ShSP) dhe kёrkon pёrmbushjen e tyre. Kёrkesat e cёshtjet themelore qё pёrmenden mё mёnyrё specifike pёrfshijnё: Trajnime pёr tё tёrё punonjёsit nё aspekte tё vecanta tё ShSP (shёndeti e siguria profesionale) qё lidhen me punёn e tyre, pёrfshirё rastet emergjente dhe raportimin. Raportimi apo ngritja e cёshtjeve mbi kushtet e shёndetit e sigurisё profesionale nuk duhet tё rezultojё nё reagime apo trajtime armiqёsore. Dёmtimet dhe sёmundjet profesionale, pёrfshirё ato qё u shkaktohen publikut, duhet tё raportohen. Tё dhёnat monitoruese tё punonjёsit (si nivelet e ekspozimit dhe testimit shёndetёsor) duhet tё ruhen. Kёrkesat e shёndetit e sigurisё profesionale tё klientёve duhet tё zgjerohen deri tek punonjёsit me kontratё dhe cdo punonjёsi tjetёr qё ofron shёrbime lidhur me projektin nё ambjentet e punёs sё klientit. Specifikat e kontratave, pёr kontraktorёt qё ofrojnё punonjёs nё ambjentet e punёs sё klientit, duhet tё pёrfshijnё dispozita pёr garantimin e pёrmbushjes sё kёrkesave tё shёndetit e sigurisё profesionale tё klientit Kushtetuta e Shqipёrisё, Neni 59, klauzola 1a shpreh se, Shteti, brenda kompetencave kushtetuese dhe mjeteve që disponon, si dhe në plotësim të nismës dhe të përgjegjësisë private, synon punësimin në kushte të përshtatshme të të gjithë personave të aftë për punë Tё gjitha aktet ligjore duhet te pajtohen me Kushtetutёn, duke pёrfshirё edhe ato qё shoqёrohen me sigurine e shёndetin profesional. Nё rast mospёrputhjeje me legjislacionin shqiptar, kanё epёrsi traktatet e konventat ndёrkombёtare ratifikuar nga Parlamenti. Aktet ligjore, nё varёsi tё tipit tё aktit, lёshohen e aprovohen nga autoritetet pёrkatёse, si mё poshtё: Ligjet propozohen nga Kёshilli i Ministrave, miratohen nga Parlamenti i Republikёs sё Shqipёrisё dhe shpallen nga Presidenti i Republikёs;

107 Njё ligj, pas miratimit nga Parlamenti, dekretohet nga Presidenti i Republikёs e hyn nё fuqi 15 ditё pas botimit nё Gazetёn Zyrtare; Vendimet e Parlamentit nxirren nga Parlamenti; Dekretet nxirren nga Presidenti i Republikёs; Aktet normative, vendimet, udhёzimet, rregulloret dhe urdhёresat nxirren nga Kёshilli i Ministrave; Udhёzimet, rregulloret dhe urdhёresat nxirren nga secila Ministri; dhe Vendimet e Gjykatёs nxirren nga Gjykata Kushtetuese dhe Gjykata e Lartё Dekreti Nr.7961, 12 Korrik 1995, i cili pranon Kodin e Punёs sё Republikёs sё Shqipёrisё, pёrmbledh njё sёrё cёshtjesh lidhur me kodin e punёs. Kapitulli VIII i ligjit trajton 8 seksionet pёr mbrojtjen e sigurisё e shёndetit Seksioni 1. Rregullimi i vendit tё punёs Neni Seksioni 2. Mjedisi i punёs - Neni Seksioni 3. Makineri tё rrezikshme - Neni Seksioni 4. Kushte pune dhe ngarkesa - Neni Seksioni 5. Lёvizjet dhe rёniet - Neni Seksioni 6. Zjarret dhe shpёrthimet - Neni Seksioni 7. Pijet dhe ngrёnia - Neni Seksioni 8. Garderoba, instalimet sanitare - Neni Kapitulli X trajton cёshtje tё mbrojtjes sё vecantё tё grave dhe tё rinjve Ligje tё tjera shqiptare lidhur me shёndetin e sigurinё profesionale pёrfshijnё (Pёrshtatur nga: ): Dekreti nr 788, 14 Dhjetor 2005, mbi pёrcaktimin e aksidenteve industriale ose aksidenteve qё lidhen me punёn. Fletorja zyrtare, , nr. 98, fq Mbi aksidentet industriale ose qё vijnё si rezultat i punёs, tё gjitha dёmtimet

108 trupore gjatё punёs dhe humbjes sё aftёsive, pёrkohёsisht apo gjithmonё, ose vdekjes shkaktuar nga puna. Data e hyrjes nё fuqi: Dekreti nr 742, 6 Nёntor 2003, mbi integrimin e shtesave e amendimeve tё dekretit nr 692, 13 Dhjetor 2001 lidhur me masat e vecanta tё sigurisё e mbrojtjes sё shёndetit nё punё. Fletorja zyrtare, , nr 94, fq Modifikimet lidhur me dispozitat pёr shёrbimin mjekёsor specifikojnё nё vecanti detyrat e mjekёve nё vendin e punёs. Data e hyrjes nё fuqi: Ligji nr 8921, 11 Korrik 2002 lidhur me ratifikimin e Konventёs nr 174 sё ONP mbi parandalimin e aksidenteve madhore industriale, Fletorja Zyrtare, , nr 40, fq Standardi referues: Konventa pёr Parandalimin e Aksidenteve Madhore Industriale, 1993 Dekreti Nr 207, 9 Maj 2002 lidhur me pёrcaktimin e punёs sё vёshtirё e tё rrezikshme. Fletorja Zyrtare, , Nr 21, fq Dekreti pёrmban njё listё me tipe punёsh tё ndryshme qё konsiderohen si tё vёshtira e tё rrezikshme pёr jetёn e shёndetin e punёtorёve. Ai parashikon qё punёdhёnёsit tё krijojnё kushte tё larta sigurie e higjene. Data e hyrjes nё fuqi: Dekreti nr. 692, 13 Dhjetor 2001 i Kёshillit tё Ministrave, lidhur me masat e vecanta tё sigurisё e mbrojtjes sё shёndetit nё punё. Fletorja zyrtare, , Nr 61, fq Kёrkon zbatimin (nga punёdhёnёsi) tё masave tё nevojshme pёr tё siguruar jetёn e shёndetin e punёtorёve e pёr tё parandaluar rreziqet profesionale nё punё. Data e hyrjes nё fuqi: Dekreti Nr 461, 22 Korrik 1998, lidhur me regjistrin e punёdhёnёsit pёr aksidentet industriale e sёmundjet profesionale. Fletorja zyrtare, , extra no XI, fq Data e hyrjes nё fuqi: Dekreti Nr 205, 9 Maj 2002, i cili modifikon dekretin Nr 384, 20 Maj 1996, lidhur me mbrojtjen e tё miturve nё punё. Fletorja zyrtare, , nr. 18, fq Ai klasifikon ekspozimin e tё rinjve nёn 18 vjec ndaj rrezikut qё paraqesin agjentёt fizikё, biologjikё e kimikё. Pёrfshin edhe njё listё tё asaj qё quhet punё e vёshtirё dhe e rrezikshme pёr te miturit. Dekreti Nr 459, 22 Korrik 1998 pёr substancat e rrezikshme. Fletorja zyrtare, , extra Nr XI, fq Pёrcakton substancat e rrezikshme (141 tё tilla) dhe rendit sanksionet nё rast tё pёrdorimit tё tyre. Data e hyrjes nё fuqi:

109 Ligji nr 8938, 12 Shtator 2002 lidhur me ratifikimin e Konventёs sё ONP nr. 176 mbi sigurinё e shёndetin nё miniera, Fletorja Zyrtare, , nr. 61, fq Ministria e Punёs, Cёshtjeve Sociale e Shanseve tё Barabarta ёshtё pёrgjegjёse pёr tё imponuar zbatimin e standardeve e rregulloreve tё qeverise pёr shёndetin e sigurinё profesionale

110 3. PЁRSHKRIMI I PROJEKTIT PLANIMETRIA E PROJEKTIT TЁ PROPOZUAR 3.1 Vendodhja dhe shtrirja e fabrikёs sё propozuar tё cimentos dhe karierave ilustrohet nё Figurёn 2.3 tё Kapitullit 2. Sic pёrshkruhet nё Kapitullin 2, zona mё e pranueshme e ngritjes sё fabrikёs sё cimentos ёshtё pranё karierёs sё gurit gёlqeror pasi guri gёlqeror ёahtё lёnda e parё kryesore. 3.2 I gjithё objekti i pёrpunimit tё lёndёs sё parё pёr prodhimin e cimentos do tё shtrihet nё zonёn e pёrcaktuar pёr pёrpunim, pranё karierёs sё gurit gёlqeror. Planimetria e kёtij ndёrtimi ilustrohet nё Shtojcёn 1. Detajet teknike tё kёtij ndёrtimi, qё dolёn si rezultat i njё diskutimi mbi fazёs ndёrtimore, diskutohen mё poshtё. PANORAMA E PROJEKTIT 3.3 Seksionet e mёposhtme pёrmbledhin informacionin e disponueshёm lidhur me ndёrtimin e fabrikёs sё cimentos, karierave dhe infrastrukturёs mbёshtetёse. Infrastruktura 3.4 Zhvillimi i infrastrukturёs sё nevojshme pёr fabrikёn e cimentos ёshtё si mё poshtё: Zhvillimi i rrugёve tё reja e ekzistuese pёr t u siguruar punёtorёve akses nё fabrikё e pёr tё transportuar materiale pёr nё e nga fabrika. Lidhja me rrjetin kombetar shqiptar tё furnizimit me rryme elektrike. Ndёrtimi i linjёs sё re ёshtё njё nga aktivitetet qё lidhen me zhvillimin, por momentalisht nuk ka asnjё propozim tё detajuar pёr itinerarin e saj. Ndёrtimi i linjёs do tё pёrbёjё njё zhvillim strategjik pёr vendin dhe do tё jetё pjesёrisht nё pronёsi tё ofruesit tё shёrbimit KESH (Korporata Elektroenergjetike Shqiptare) ose OST (Kompani Shpёrndarjeje). Cdo lloj vlerёsimi mbi itinerarin dhe ndikimet e linjёs do tё jetё mjaftueshmёrisht i detajuar. Aktualisht, njё vlerёsim i kёtyre pёrmasave ёshtё jashtё fushёs sё kёtij raporti; sidoqoftё, ashtu sikurse ndodh me tё gjitha aktivitetet e kёtij zhvillimi, projektimi dhe ndёrtimi i zhvillimit do tё pёrfshijnё masat e duhura pёr minimizimin e ndikimeve dhe zbutjen e

111 ndikimeve negative nё mjedis dhe popullsi. Procedurat e vlerёsimit, ashtu sikurse projektimi, ndёrtimi dhe veprimtaria e linjёs elektrike do tё jenё nё pёrputhje tё plotё me standardet ndёrkombёtare, vecanёrisht me ato standarde qё janё adoptuar nga BERZH dhe KFN. 3.5 Lidhur me ndёrtimin e rrugёve tё reja, do tё ketё dy zhvillime tё rёndёsishme: Ndёrtimi i njё rruge tё re automjetesh pёr tё transportuar materialet nga rezervat e flishit nё fabrikёn e cimentos. Itinerari i rrugёs ende nuk ёshtё finalizuar, por parashikohet qё ajo tё ndjekё itinerarin e rrugёs sё vjetёr ekzistuese. Njё rruge tjetёr e rёndёsishme nё zhvillimin e ushtrimin e veprimtarisё sё fabrikёs sё cimentos do tё jetё edhe rruga qё lidh fabrikёn e cimentos me arterien kryesore rrugore qё kalon nё veri tё Burizanёs. Itinerari i kёsaj rruge ilustruar nё Figuren 1.3, Kapitulli Me rёndёsi do tё jetё edhe pёrmirёsimi i rrjetit rrugor lokal pёr tё lehtёsuar qarkullimin e njё numri tё madh automjetesh tё tonazhit tё rёndё si pjesё e fabrikёs sё cimentos. Kёto pёrmirёsime infrastrukturore do tё ofrojnё akses nё rrjetin rrugor kombёtar. 3.7 Lidhja me sistemin kombёtar tё furnizimit me energji elektrike do tё jetё e drejtpёrdrejtё, ndaj nuk pritet tё shkaktohet ndonjё pёrcarje tё furnizimit me energji nё rrjetin ekzistues lokal. Karierat 3.8 Prodhimi i cimentos kёrkon sasi tё konsiderueshme guri gёlqeror dhe flishi. Antea ka siguruar tokёn dhe lejet rregullatore tё zhvillimit tё dy karierave nё pjesёn verilindore tё Tiranёs. Kёto kariera do tё jenё burimi kryesor i lёndёs sё parё pёr objektin e propozuar. 3.9 Guri gёlqeror pёrbёn rreth 80% tё lёndёs sё parё pёr prodhimin e cimentos. Bazuar nё kapacitetin e fabrikёs, llogaritetet qё kёrkesat vjetore tё kapin shifrёn 1.4 milion ton gur gёlqeror nё vit Nё mёnyrё qё ndёrtimi e ushtrimi i veprimtarisё sё fabrikёs sё cimentos tё jetё i suksesshёm e i zbatueshёm, duhet tё ketё rezerva tё mjaftueshme tё lёndёs sё parё nё atё zonё. Kjo shmang transportin e kushtueshёm tё njё sasie tё konsiderueshme tё lёndёs sё parё e rrjedhimisht dёmtimin e mjedisit. Antea dhe agjentёt e saj kanё kryer studime pёr rezervat potenciale dhe kanё arritur nё pёrfundimin se ka rezerva gёlqerore nё masёn 70 milion ton. Nё bazё tё informacionit nё dispozicion, karierja

112 ka potencial tё mjaftueshёm pёr tё mundёsuar aktivitetin e prodhimit tё cimentos pёr 50 vjet Zona e flishit do tё jetё mё e vogёl dhe do tё pёrdoret pёr tё siguruar pjesёn mё tё madhe tё 20-25% tё lёndёs qё nevojitet pёr prodhimin e cimentos. Materialet e tjera do tё pёrzihen me gurin gёlqeror dhe materialin e flishit pёr tё prodhuar cimento tё cilёsisё sё duhur, e mё pas kёto materiale do tё transportohen me automjete pёr nё fabrikёn e cimentos Karierat nuk ndёrtohen nё tё njёjtёn mёnyrё si fabrika e cimentos. Ndёrtimi nё kёtё rast i referohet hapjes dhe pёrgatitjes sё tokёs pёr tё mundёsuar fillimin e aktivitetit tё shfrytёzimit tё karierave. Sidoqoftё, do tё ketё ndёrtim tё disa objekteve themelore pёr punetorёt, vecanёrisht pranё karierёs sё flishit e cila ndodhet larg nga pjesa kryesore e fabrikёs. Do tё ketё gjithashtu edhe ndёrtim tё infrastrukturёs rrugore sic pёrshkruhet mё lart Kariera e gurit gёlqeror dhe flishit do tё zhvillohen nё faza, nё varёsi tё rezervave tё dukshme tё disponueshme dhe tё kёrkesave tё cilёsisё sё procesit tё prodhimit tё cimentos. Procesi i prodhimit kёrkon materiale me parametra tё lartё cilёsie. Nuk mendohet qё lёnda e karierave tё jetё homogjene; ndaj disa zona do tё shfrytёzohen njёkohёsisht dhe lёndёt do tё homogjenizohen para se furnizojnё procesin e prodhimit Shkurtimisht, zhvillimi i karieres do tё pёrfshijё: (i) (ii) (iii) (iv) (v) Ndёrtimin e rrugёve tё pёrshtatshme tё kalimit. Identifikimin e zonave tё pёrshtatshme tё shfrytёzimit dhe metodave tё punёs nё kariere. Ndryshueshmёria e cilёsisё sё gurit gёlqeror nё zonёn e karieres do tё ndikojё nё mёnyrёn si do tё shfrytёzohet karierja. Do tё jetё e nevojshme tё shfrytёzohen disa zona njёkohёsisht pёr tё mundёsuar njё pёrzierje tё pёrshtatshme tё lёndёs sё parё gjatё procesit tё prodhimit. Pastrimin e territorit nga bimёsia dhe shtresat e tokёs para se tё fillojnё punimet. Shtresat e larguara tё dheut mund tё pёrdoren si vija ndarёse. Shpёrthimin / minimin e karieres (vetёm atё tё gurit gёlqeror) Transportimin e lёndёs sё nxjerrё nga karierja pёr nё fabrikё Pёr tё krijuar pikёn maksimale tё nivelimit, faza fillestare e ndёrtimit tё karieres do tё nisё 1 vit mё parё nga programi aktual/eficient dhe produktiv i minimit

113 3.16 Faza fillestare do tё operohet nga i njёjti personel dhe pajisje si edhe programi kryesor, brenda njё harku kohor prej 50 vjetёsh, si dhe do tё plotёsohet me pajisje tё lёvizshme ekstra-lehtёsuese (buldozerё, makinё niveluese gёrruese, ekskavatorё hidraulikё pajisur me kovё dhe cekan hidraulik) pёr shkak tё kёrkesave nё rritje nё kёtё fazё tё projektit Mё shumё detaje tё shfrytёzimit tё karierave do tё paraqiten nё seksionin e mёposhtёm, me titull Aktivitetet Operacionale. FABRIKA E CIMENTOS 3.18 Programi ndёrtimor pёr Projektin pёrfshin fazat e paraqitura mё poshtё tё cilat duhet tё pёrfundohen brenda vitit Informacioni paraqitur ne kohen e pergatitjes se ketij raporti deshmon se pergatitja e terrenit do te filloje ne shkurt Pёrgatitja e zonёs pёr ndёrtim dhe sistemimi i terrenit Dorёzimi i zonёs sё ndёrtimit Teknika bazё ndёrtimore, kohezgjatja 8 muaj Teknika tё detajuara ndёrtimore qё pёrfshijnё cёshtje tё arkitekturёs dhe hedhjes sё themeleve, kohezgjatja 12 muaj Prokurimet, prodhimi dhe transporti i pajisjeve mekanike e elektrike kohёzgjatja 24 muaj Punime inxhinierike ndёrtimore, gёrmime dhe mundёsisht pёrmirёsimi i shtresave tё dheut kohёzgjatja 18 muaj Ngritja e strukturave prej celiku kohёzgjatja 12 muaj Ngritja e platformave, instalimi i tubacioneve dhe pajisjeve mekanike kohёzgjatja 12 muaj Shtrimi i kabllit, tubacioneve dhe elementёve tё tjerё tё infrastrukturёs Fillon kohёzgjatja 8 muaj Kontrolli teknik e autorizimi i pёrdorimit kohёzgjatja 1 muaj 3.19 Aparaturat kryesore operacionale janё tё specializuara (psh.: dhoma e ngrohjes paraprake/kalcinimit, furra e prodhimit tё cimentos, impianti i paketimit) dhe si tё tilla do tё dёrgohen tё paketuara, do tё fabrikohen jashtё zonёs industriale e mё pas do tё transportohen nё zonё me automjete tё tonazhit tё rёndё Pёr shkak tё pёrmasёs e natyrёs sё pjesёs mё tё madhe tё pajisjeve tё fabrikёs, do tё jetё e nevojshme krijimi i themeleve tё fuqishme, por vetё ndёrtesat do tё jenё pёr zonёn industriale mё tepёr se sa thjesht ndёrtesa tё veshura pёr mbrojtje nga moti

114 3.21 Tipike pёr kёtё tip procesi ёshtё transportimi i konsiderueshёm i materialeve brenda dhe pёrqark zonёs industriale. Shumica e sistemeve tё pёrfshira nё kёto procese do tё fabrikohen brenda zonёs industriale. VEPRIMTARITЁ OPERATIONALE 3.22 Procesi ndahet nё fazat e mёposhtme: Shfrytёzimi i Karierave (Nxjerrja e Lёndёs sё Parё) Pёrgatitja e Lёndёs sё Parё Pёrgatitja e Lёndёs Djegёse nё Trajtё tё Ngurtё Linja e Prodhimit tё Cimentos me njё Furrё Pjekjeje (Ngrohja e Lёndёs sё Parё) Bluarja dhe Ruajtja e Cimentos Shpёrndarja e Cimentos sё Paketuar 3.23 Njё diagram i tё gjitha hapave tё procesit tё prodhimit ilustrohet nё faqёn pasuese, shoqёruar mё pas me njё pёrshkrim tё detajuar tё secilёs fazё tё procesit tё prodhimit

115 Figura Zinxhiri i Procesit: Prodhimi i Cimentos dhe Aktivitetet Shoqёruese Transfer to Cement plant

116 Shfrytёzimi i Karierave 3.24 Lёnda e parё prej guri gёlqeror dhe silkat-aluminati (flishi) nxirret nga karierat pёrkatёse e transportohet nё fabrikёn e cimentos pёr pёrpunim e ruajtje Njё Raport Vlerёsimi mbi Ndikimin nё Mjedis tё tё dy Karierave (VNM) u ёshtё dorёzuar autoriteteve shqiptare nga njё konsulent i pavarur nё Tiranё (Studio Silva, Korrik 2006). Si rezultat, Antea siguroi lejet pёrkatёse tё zhvillimi dhe shfrytёzimit tё karierave. Informacioni i mёposhtёm mbi shfrytёzimin e karierave ёshtё marrё nga raportet e lartpёrmendura. Karierja Gёlqerore 3.26 Karakteristikat kryesore tё karierёs sё gurit gёlqerore janё: Shpёrthimi / minimi pёr nxjerrjen e gurit gёlqeror; Lartёsia maksimale e pirgut shkёmbor gёlqeror duhet tё ruhet nё nivelin 12m gjatё gjithё fazёs sё shfrytёzimit tё karierёs, pёrfshirё fazёn pёrfundimtare tё shterimit tё burimeve; Gjerёsia minimale e pirgut shkёmbor gёlqeror duhet te ruhet nё nivelin 12m gjatё fazёs sё gёrmimit dhe zhvillimit tё karierёs duke lejuar aksesin e makinerive; Gjerёsia minimale e pirgut shkёmbor gёlqeror do tё jetё 8m gjatё fazёs pёrfundimtare tё shterimit tё burimeve; Kёndi i pёrgjithshёm i karierёs do tё jetё ~44 gradё gjatё fazёs sё shfrytёzimit tё karieres, pёrfshirё fazёn pёrfundimtare tё shterimit tё burimeve; Pirgjet shkёmbore gёlqerore do tё jenё tё hapura (deri nё 10 shkёmbinj lartёsi mbi sipёrfaqen natyrore) derisa tё arrihet lartёsia e pllajёs sё fundit nё nivelet 218m mbi nivelin e detit; Distanca e sigurtё e tё gjithё shkёmbinjve gёlqerorё, gjatё fazёs sё shfrytёzimit e shterimit tё burimeve tё karieres. nga shtёpitё pёrreth (nё zonёn veri verilindje dhe jug juglindje) ёshtё pёrcaktuar 500m; e njёjta distancё aplikohet edhe pёr shfrytёzimin e karierave nё Greqi ( Rregullorja botuar mё 1985) Prerja profile skematike paraqitet mё poshtё

117 Figura Paraqitja Skematike Teknike e Pirgut Shkёmbor pёr Karierёn e Gurit Gёlqeror Burizane Limestone Quarry - Bench design Bench design characteristics height (m) width (m) individual bench distance from foot of bench (m) general quarry slope α β slope (deg) tan(ibs) γ tan(gqs) slope (deg) ,747 4,368 0, conservative-safe β α ibs β ibs = individual bench slope (angle) gqs = general (overall) quarry slope (angle) α = bench height (final, reclaimed) β = bench width (final, reclaimed) γ = distance from foot of bench γ gqs

118 Vёllimi i pёrllogaritur vjetor i gurit gёlqeror qё do tё nxirret pёr nevojat e proceseve tё fabrikёs sё cimentos kap shifrёn 1.4 milion ton. Pёr tё arritur shifrёn e mёsipёrme nevojiten 8 orё punё nё ditё (07:00-15:00), 5 ditё nё javё (E hёnё E premte), 11 muaj nё vitit (njё muaj nё vit lihet pushim pasi fabrika e cimentos mbyllet pёr t ju nёnshtruar procesit tё mirёmbajtjes) Sistemi i shpёrthimit / minimit do tё pёrfshijё shpim tё pirgut shkёmbor, mushje tё vrimave tё shpuara me lёndё explozive dhe shpёrthim i tyre nё mёnyrё tё kontrolluar. Detajet e procesit jepen mё poshtё: Gjatё njё turni, kёrkohet minimalisht shpimi i 8 vrimave. Llogaritjet e detajuara pёr shpimin e vrimave shpёrthyese janё kryer dhe u janё komunikuar autoriteteve shqiptare si pjesё e dokumentacionit tё dorёzuar. Kёto llogaritje janё kryer pёr tё maksimizuar eficencёn e sistemit tё shpёrthimit. Pёr t iu pёrgjigjur nevojave tё fabrikёs sё cimentos, sasia totale e lёndёs sё siguruar nga shpёrthimet pёr turn duhet tё jetё rreth 5,785 ton. Pёrdorimi i sondёs hidraulike tё shpimit DTH (Doёn-the-Hole) konsiderohet e rёndёsishme pёr procesin e shpimit. Llogaritet qё pёrdorimi i kёsaj pajisjeje tё rezultojё nё njё kohё eficente tё shpimit si 5.1 orё pёr turn ose 6.1 orё pёr turn duke llogaritur 1 orё humbje pёr lёvizjen e nevojshme tё sondёs sё shpimit. Pёr efekt tё rritjes sё sigurisё dhe mjeteve rezёrvё tё shfrytёzimit tё karierave, do tё shfrytёzohen dy sonda shpimi, secila me kapacitet shpues tё mjaftueshёm pёr tё pёrmbushur nevojat. Praktikisht, njёra sondё do tё pёrdoret pёr shpim, ndёrsa tjetra mund tё pёrdoret pёr funksione tё tjera si hapja / ndertimi i rrugёve tё reja dhe pirgjeve shkёmbore gёlqerore, por edhe mund tё mbahet si makineri rezerve nё rast dёmtimi apo pёr efekt mirёmbajtjeje, etj. Llogaritjet e detajuara mbi kёrkesat pёr lёndё eksplozive janё kryer dhe u janё dorёzuar autoriteteve shqiptare. Lёnda kryesore eksplozive do tё jetё ANFO (pёrzierje e nitratit tё amonit dhe naftёs si lёndё djegёse nё raportin 94% / 6%), e cila do tё mbushё vrimat e shpuara. ANFO do tё blihet nё thasё 30kg dhe do tё transportohet nё karierё nga njё kompani e certifikuar, nё njё kamion tё posacёm e tё certifikuar, bazuar nё legjislacionin shqiptar mbi lёndёt eksplozive e nё pёrputhje me standardet ndёrkombёtare. Mbushja e vrimave tё shpuara nuk do tё jetё e automatizuar gjatё 3-5 viteve tё para tё shfrytёzimit tё karierёs derisa tё sigurohet nё terren automjeti qё

119 vetё-prodhon lёndёn ANFO. Pjesa e poshtme e vrimave tё shpuara do tё mbushet me nitrat amoni (i cili shёrben si kapsollё ose nxitёs djegieje ) dhe fishekёt do tё mbushen me 2% NGL (nitroglicerinё). Mbushja totale pёr secilёn vrimё tё shpuar do tё arrijё deri nё 189kg dhe konsumi total specifik i lёndёs eksplozive do tё arrijё rreth 680 gr/m3 tё gurit gёlqeror in situ ose rreth 260 gr/ton gur gёlqeror in situ. Mbushja totale e mёsipёrme (mbushje me eksploziv) pёr vrimё tё shpuar konsiderohet e sigurtё, bazuar nё distancёn prej tё paktёn 500m nga shtёpitё mё tё afёrta me shkёmbinjtё gёlqerorё, vetem atёhere kur ndiqet rregullisht njё sistem/program shpёrthimi pёr tё tёra nevojat pёr shpёrthim Pёr tё kontrolluar procesin e shpёrthimit dhe minimizimin e zhurmёs dhe vibrimit, do tё ndiqet metodologjia e mёposhtme, sё bashku me praktikat mё tё mira ndёrkombёtare: Lidhja & shpёrthimi i vrimave tё shpuara: Metoda/sistemi i preferuar i shpёrthimit do tё jetё NONEL (sistem jo-elektrik), me aplikimin e kontrollit tё dyfishtё tё ngarkesёs eksplozive nё vrimat e shpuara. Aktiviteti do te kryhet nёpёrmjet ndarjes me kujdes tё masёs eksplozive nё dy pjesё tё barabarta, pjesa e sipёrme dhe e poshtme, me njё shtresё tё mesme prej lёnde inerte. Shpёrthimi i tё dy pjesёve do tё bёhet nga aktivizimi i shpёrthimit sipas metodёs NONEL nё kohё tё ndryshme (me njё diferencё prej tё paktёn 17msec) Ky programim do tё garantojё vonesёn e mjaftueshme midis dy shpёrthimeve tё njёpasnjёshme dhe mbushjes sё dy pjesёve tё ngarkesёs. Pёrdorimi i sistemit NONEL nё tё gjitha aktivitetet shpёrthyese garanton: Minimizimin e ndikimit pёr shkak tё vibrimit qё shkaktohet nga shpёrthimet (bazuar nё monitorimin e vibrimeve nga mjete tё posacme); Eleminimin e ndikimeve tё zhurmёs dhe rrezikut tё dёmtimeve nga shpёrthimet e ajrit (dukuri lokale e presionit tё ajrit, qё zakonisht haset kur pёrdoren siguresat elektrike dhe kapakёt elektrikё nё sipёrfaqe), dhe Kontrolli optimal i shpёrthimit dhe eficenca nё shpёrthim (pёrgjithёsisht cilёsia e shpёrthimit )

120 Karierat e Flishit 3.30 Karakteristikat kryesore tё shfrytёzimit tё karierave tё flishit janё: Metoda e minimit tё kёsaj kariere tё hapur nёpёrmjet metodave mekanike pa pasur nevojёn e pёrdorimit tё lёndёs eksplozive. Lartёsia maksimale e pirgut tё ruhet deri nё 8m gjatё gjithё fazave tё shfrytёzimit tё rezervave, pёrfshirё fazёn pёrfundimtare tё shterimit tё tyre; Gjerёsia minimale e pirgut prej flishi duhet te ruhet nё nivelin 12m gjatё fazёs sё gёrmimit dhe zhvillimit tё rezervave duke lejuar aksesin e makinerive; Gjerёsia minimale e pirgut tё lёndёs sё flishit do tё jetё 10m gjatё fazёs pёrfundimtare tё shterimit tё burimeve; Kёndi i pёrgjithshёm i rezervёs do tё jetё ~32 gradё gjatё fazёs sё shfrytёzimit tё saj, pёrfshirё fazёn pёrfundimtare tё shterimit tё burimeve; Pirgjet e hapura me lёndё flishi do tё shfrytёzohen (deri nё 9 pirgje lartёsi mbi sipёrfaqen natyrore) derisa tё arrihet lartёsia e pllajёs sё fundit nё nivelet 196m mbi nivelin e detit; Distanca e sigurtё e shtёpive pёrreth (nё zonёn veri verilindje dhe jug juglindje) nga tё gjithё pirgjeve sё flishit, gjatё fazёs sё shfrytёzimit e shterimit, ёshtё pёrcaktuar tё jetё tё paktёn 250m; e njёjta distancё aplikohet edhe pёr shfrytёzimin e karierave nё Greqi ( Rregullorja botuar mё 1985). Sidoqoftё, bёjnё pёrjashtim nga sa mё lart rastet kur ka vetёm njё banesё >150m nё perёndim tё kufirit tё ardhshёm tё karierёs. Duke njohur natyrёn e aktiviteteve tё kёsaj kariere (vetёm gёrmimet), parashikohet se nuk do tё ketё ndikime domёthёnёse nё banorёt e asaj banese Paraqitja profile skematike ilustrohet nё figurёn mё poshtё

121 Zhvillimi i Fabrikёs sё Prodhimit tё CImentos dhe Karierave te Shfrytёzimit, Shqipёri Figura Paraqitja Skematike Teknike e Shkёmbit pёr Karierёn e Flishit Burizane Flysch Qua rry - Be nch de sign Bench design characteristics height (m) width (m) individual bench distance from foot of bench (m) general quarry slope α β slope (deg) tan(ibs) γ tan(gqs) slope (deg) ,747 2,912 0, conservative-safe β α ibs β ibs = individual bench slope (angle) gqs = general (overall) quarry slope (angle) α = bench height (final, reclaimed) β = bench width (final, reclaimed) γ = distance from foot of bench γ gqs

122 3.32 Vёllimi i pёrllogaritur vjetor i lёndёs sё flishit qё do tё nxirret pёr nevojat e proceseve tё fabrikёs sё cimentos kap shifrёn ton Pёr tё arritur shifrёn e mёsipёrme do tё ndiqet e njёjta procedurё si nё karierёn e gurit gёlqeror, dmth, nevojiten 8 orё punё nё ditё (07:00-15:00), 5 ditё nё javё (E hёnё E premte), 11 muaj nё vitit (njё muaj nё vit lihet pushim pasi fabrika e cimentos mbyllet pёr proceset e mirёmbajtjes). PЁRGATITJA E LЁNDЁS SЁ PARЁ 3.34 Lёnda gёlqerore dhe flishit nxirret nё kariera tё vecanta sic pёrshkruhet mё lart. Nё secilёn prej karierave do tё ketё pirgje me materiale tё gatshme pёr tё furnizuar fabrikёn e cimentos. Kёto pirgje do tё pёrmbajnё sasi tё kufizuara tё lёndёve tё nxjerra nga shpёrthimet, lёndё gёlqerore/carbonate, dhe lёndёve tё gёrmuara, lёndё argjilore/silikat-aluminati. Ato ruhen nё pirgjet pёrkatёse e janё tё gatshme pёr ngarkim. Pirgjet shёrbejnё pёr tё furnizuar fabrikёn me sasitё e nevojshme dhe cilёsinё e duhur tё lёndёs sё parё, mbi bazёn e kontrollit tё cilёsisё dhe kushteve tё sigurta operacionale Rezervat e lёndёs sё parё tё gurit gёlqeror duhet te jenё tё mjaftueshme pёr rreth 1 muaj (deri nё 130k ton) dhe rreth 2 javё pёr lёndёn prej flishi (deri nё 20k ton). Gjithashtu, nga shpimet nё karierёn e gurit gёlqeror do tё krijohet njё pirg me rreth 1 2 mega ton material deltine, e cila gradualisht do tё furnizojё linjёn e prodhimit nё 2-3 vitet e para tё fazes operacionale tё fabrikёs Asnjё nga pirgjet pranё karierave nuk do tё thёrrmohet in situ. Lёndёt e nxjerra nga karierat do tё transportohen pёr nё fabrikёn e cimentos ku do tё thёrrmohen nё kushte tё kontrolluara. Ky kontroll do tё ndohmojё nё parandalimin e pёrhapjes sё pluhurit. Materialet do tё transportohen tё paambalazhuara nga tё dyja karierat me anё tё transportuesve rrugore. Meqenёse lёndёt nuk do tё jenё tё thёrrmuara, potenciali pёr pёrhapjen e pluhurit do tё jetё i kufizuar. Sidofoftё, nё raste tё pёrhapjes sё pluhurit, do tё ndёrmerret lagia me ujё e materialeve ose rrugёve Me tё mbёrritur nё fabrikёn e cimentos, materialet do t i nёnshtrohen fazёs sё parё tё pёrgatitjes, fraksionimit dhe ruajtjes/magazinimit. Pёr tё minimizuar pёrhapjen e pluhurit nga gryka e makinerisё, do tё lёshohet njё perde uji. Lёndёt e para thёrrmohen dhe pёrzihen (si procese te ndara) nё mёnyrё qё cilёsia e tyre tё jetё konstante. Kjo ёshtё e rёndёsishme pasi ndihmon nё mirёmbajtjen e procesit tё prodhimit dhe vetё produktit tё cimentos. Procesi i fraksionimit do tё kryhet nё ndёrtesa tё posacme ku pluhuri do tё filtrohet nga mekanizma tё vecantё dhe zhurma do tё ulet nga kryerja e procesit brenda kёsaj ndёrtese

123 3.38 Tё gjitha pirgjet do tё ruhet nё ambjente me strehё. Asnjё lёndё e thёrrmuar nuk do tё ruhet nё ambjente tё jashtme. Do tё ketё dy pirgje me lёndё gёlqerore me rreth t secila dhe dy pirgje me lёndё flishi me rreth 7.500t secila Pёr pёrgatitjen e cimentos nevojiten edhe lёndё hekuri dhe bokside, tё cilat transportohen nё zonё nga burime tё jashtme e ruhen nё silose. Kёto lёndё nevojiten nё sasi relativisht tё vogla Reparti i pёrgatitjes sё lёndёs sё parё do tё pajiset me tё gjitha mjetet e nevojshme pёr nxjerrjen e tё dhёnave (aparatё tё matjes sё peshёs gjatё ngarkimit e transportit, shpeshtёsinё e kryerjes, disponueshmёrinё e pajisjeve, konsumin e energjisё elektrike, etj.) tё nevojshme pёr funksionimin e fabrikёs Lёndёt transferohen nga pirgjet pёr nё hinkat/bunkerёt e furnizimit nёpёrmjet transportierit. Pas veprimit tё kombinuar tё vecimit dhe grumbullimit tё lёndёs nё pirgjeve, arrihet nё fazёn e para-pёrzirjes sё lёndёs sё parё Procesi para pёrzierjes dhe ruajtjes sё lёndёs sё parё pёrmblidhet nё figurёn mё poshtё: Figura Faza Para Pёrzierjes dhe Ruajtjes sё Lёndёs sё Parё 3.43 Nga hinkat e furnizimit lёnda e parё kalon nё impiantin e pёrpunimit ku do tё bluhet imёt. Para se tё hyjё nё impiantin e pёrpunimit secili material peshohet pёr tё pёrshtatur pёrbёrjen kimike tё miksturёs Poshtё secilёs prej hinkave do tё instalohen mekanizma peshues pёr tё rregulluar pёrbёrjen e miksturёs sё krijuar. Njё transmetues/konvejer me rrip do tё transportojё miksturёn pёr nё makinerinё e prodhimit tё cimentos. Transmetuesi do tё jetё i pajisur me njё separator e detektor magnetik. Hinkat e furnizimit dhe lёnda e ekstraktuar do tё pastrohen nga pluhuri Njё sistem programues (soft) do tё kontrollojё funksionimin e mekanizmit peshues dhe cilёsinё e miksturёs. Raporti i sasisё sё lёndёve ushqyese do tё rregullohet nga kontrolluesi i miksturёs nё mёnyrё qё mikstura tё pёrputhet me cilёsinё e specifikuar

124 3.46 Makineria e pёrpunimit do tё jetё e tipit Loesche (LM 48.4), me kapacitet tё mjaftueshёm pёr tё pёrballuar linjёn e re tё prodhimit. Kapaciteti i impiantit tё pёrpunimit do tё jetё rreth 260 ton / orё nёse materiali ёshtё i njё cilёsie tё lartё (bluar imёt), me mё pak se 12% mbetje kaluar nё njё sitё prej 90 mikron. Njё sistem kampionimi automatik do tё instalohet para kalimit nё fazёn tjetёr tё procesit Lёnda e parё e bluar ( brumi ) transportohet pёr nё silosin e homogjenizimit tё cimentos, para se tё furnizojё furrёn e pjekjes/linjёn e ngrohjes, ku vazhdon mё tej bluarja. Mikstura e duhur arrihet duke ekuilibruar sasinё e lёndёve qё pёrftohen nga hinkat e furnizimit; nё kёtё mёnyrё garantohet edhe raporti i duhur gjatё pёrzierjes Brumi do tё furnizojё silosin e cimentos njёtrajtёsisht nёpёrmjet njё mekanizmi shpёrndarёs vendosur nё pjesёn e sipёrme tё silosit. Masa do tё homogjenizohet gjatё shkarkimit nё silos nёpёrmjet pёrzierjes gravitacionale vertikale e horizontale Nё pjesёn e sipёrme, silosi do tё pajiset me tё gjithё sensorёt e nevojshёm tё largimit tё pluhurave e dёftimit tё nivelit. Largimi i ajrit dhe i pluhurit do tё arrihet nёpёrmjet ventilatorёve. Largimi i ajrit nga pjesa fundore e silosit do tё bёhet nёpёrmjet viaskave dhe valvulave ajruese, tё cilat do tё furnizojnё furrёn e pjekjes Faza e pёrgatitjes e ruajtjes sё lёndёs sё parё ilustrohet nё figurёn e mёposhtme: Figura 3.5 Pёrgtitja e Lёndёs sё Parё

125 Pёrgatitja e Lёndёs Djegёse nё Trajtё tё Ngurtё 3.51 Lёndёt djegёse nё trajtё tё ngurtё qymyrguri dhe koksi ruhen brenda njё depo karburanti tё mbuluar. Njё makineri me rul vertikal do tё pёrdoret pёr bluarjen e lёndёs djegёse nё imtёsinё e kёrkuar. Kapaciteti bluajtёs i makinerisё ёshtё rreth 35 ton/orё pёr qymyrgurin dhe 20 ton/orё pёr koksin Pritet njё konsum vjetor i energjisё termike nё vlerёn Gcal/y (1.069GЁh), ekuivalente me ton qymyrguri mё njё vlerё kalorifike neto 7.000kcal/kg Pritet qё konsumi i energjisё specifike tё prodhimit tё klinkerit tё jetё MJ/ton, nё bazё tё etalonit tё industrisё sё cimentos, ndёrsa nxehtёsia teorike e reaksionit tё jetё MJ/ton klinker qё pёrbёn rreth 50-60% tё nxehtёsisё qё konsumohet nё njё furrё pjekjeje moderne dhe eficente qё pёrmban linjёn e ngrohjes dhe kalcinimit Mekanizmat filtrues pёrdoren pёr largimin e pluhurit nga makineria bluarёse me rul vertikal si dhe nё siloset e pulverizuara tё lёndёs djegёse. Sistemi i makinerisё ёshtё i pajisur me mekanizma shkarkues tё eksplozionit. Pёrmbledhja e kёsaj faze tё procesit ilustrohet mё poshtё. Figura 3.6 Pёrgatitja e Lёndёs Djegёse nё Trajtё tё Ngurtё Linja e Prodhimit me njё Furrё Pjekjeje (Ngrohja e Lёndёs sё Parё) 3.55 Nga silosi i homogjenizimit, brumi kalon nё linjёn e ngrohjes, e mё pas kalon pёr nё furrёn e pjekjes. Linja e ngrohjes, e pajisur me dhomёn e para-kalcinimit, do tё projektohet tё prodhojё klinker me njё kapacitet prej ton/ditё Sistemi i furnizimit tё furrёs konsiston nё njё hinkё ushqyese vendosur nё seksionin e ngarkimit e cila normalisht mbahet nё peshё konstante, njё hinkё pёr sistemin e

126 ekstraktimit tё lёndёs, njё sistem peshimi gravitacionalo-metrik dhe njё kovё lёvizёse pёr tё transportuar brumin nё dhomёn e ngrohjes Garantim i largimit tё pluhurit nё sistemin e ekstraktimit nga silosi i homogjenizimit dhe sistemin e furnizimit tё furrёs sё pjekjes. Do tё tregohet kujdes pёr tё siguruar se pluhuri i larguar para sistemit tё peshimit do tё kthehet nё biefin e sipёrm dhe pluhuri i larguar pas sistemit tё peshimit do tё kthehet nё biefin e poshtёm tё sistemit tё furnizimit Pikat e furnizimit nё dhomёn e ngrohjes do tё pajisen me dyer izoluese pёr tё parandaluar depёrtimin e nxehtёsisё sё madhe gjatё procesit tё ngrohjes sё furrёs Sigurim i aksesit nё tё tёra pajisjet dhe pikat e matjeve e mirёmbajtjes, si dhe nё cdo lloj ingranazhi (ashensor/pajisje ngritёse pёr ngarkesa, etj) pёr ngritjen e pajisjeve tё rёnda e pёr efekt mirёmbajtjeje (psh pajisje ngritёse pёr elevator me kovё) Linja e ngohjes pёrfshin njё sistem me 5 faza ciklonesh sipas njё koncepti modern pёr humbje tё vogla tё presionit. Brenda cikloneve 6, brumi gradualisht ngrohet nga gazet e nxehta qё lёshon furra. Kur brumi arrin ciklonin e fundit dhe para se tё hyjё nё furrёn e pjekjes, temperatura i kalon 900 C Eficenca e fazёs mё tё lartё tё ciklonit nuk do jetё mё e ulёt se 95%. Linja e parakalcinimit ёshtё projektuar tё djegё njё sёrё lёndёsh djegёse koksi, qymyrguri, linjiti, nafta si lёndё djegёse ose miksturё lёndёsh djegёse. Pёr mё tepёr, ai lejon kohё tё gjatё djegieje pёr tё siguruar djegie tё plotё Linja e ngrohjes do tё ketё tё gjitha mekanizmat kryesorё tё kontrollit, dritare pёr trazim e pёr vёzhgim si dhe njё mekanizёm pёr matjen e gazeve si O 2, CO, dhe NO x nё daljen e ciklonit 5. Nё mёnyrё specifike, tё gjithё mekanizmat e linjёs sё ngrohjes do tё pajisen me sisteme tё matjes sё temperaturёs nё pjesёn e sipёrme e tё poshtme si dhe me matje tё presionit. Tё gjitha mekanizmat dhe pikat e matjes do tё jenё lehtёsisht tё aksesueshme e dritaret pёr trazim e vёzhgim do tё kenё hapёsira tё mjaftueshme pёr tё siguruar kushte tё sigurta pune Struktura e linjёs sё ngrohjes do tё jetё prej celiku, betoni ose e ndёrthurur dhe do tё pajiset me shkallё dhe ashensor. Mekanizmi pёr matjen e analizimin e gazit do tё instalohet nё njё hapёsirё tё mbyllur e me ajrim tё kondicionuar brenda linjёs sё ngrohjes. 6 Shenim i perkthyesit: Ciklon pajisje per ndarjen e therrmijave te ngurta nga gazet

127 3.64 Dhoma e para-kalcinimit ёshtё ajo pjesё e linjёs sё ngrohjes ku digjet mё shumё se gjysma e lёndёs djegёse. Pjesa tjetёr e lёndёs djegёse digjet nё anёn tjetёr tё furrёs, ku produkti (dmth klinkeri) del nga furra Furra rrotuluese horizontale ka njё kapacitet prodhimi prej ton/ditё tё klinkerit. Pёrgjatё furrёs do tё instalohet njё sistem pёr qarkullimin e ajrit qё del nga kapaku i furrёs e qё shёrben pёr tёrheqjen e pluhurit Ventilatorёt e ftohjes sё ajrit do tё instalohen pёrgjatё furrёs sё pjekjes pёr tё ndihmuar formimin e garnisazhit. Kjo arrihet me pёrdorimin e shumё ventilatorёve tё ajrit ose me njё ose dy ventilatorё me injektorё ajri. Gjithashtu do tё sigurohet njё skaner lёvizёs pёr ekzaminim dhe matje reale. Motori rrotullues i furrёs do tё punojё me frekuencё tё ndryshueshme. Duhet tё tregohet kujdes pёr tё siguruar mbyllje hermetike e eficente tё furrёs Njё analizator gazi me sistem ftohje e me qark tё mbyllur do tё instalohet nё grykёn e furrёs. Gazet qё do tё maten janё O2, CO dhe NOx Ashtu sikurse edhe linja e para-kalcinimit, furra e pjekjes do tё shfrytёzojё njё sёrё lёndёsh djegёse, si koksi, qymyrguri, linjiti, naftё si lёndё djegёse ose miksturё lёndёsh djegёse. Aparatet pёr djegie do tё jenё moderne, tё pajisura me mjetet e duhura pёr pёrshtatjen e flakёs, si dhe me njё vagonetё tё motorizuar. Brenda nё furrё, temperatura e materialit dhe gazit do tё jetё 1400 C C Njё kamerё TV (me ngjyra) e integruar me matjen e temperaturёs sё klinkerit nё zonёn e djegies do tё instalohet nё kapakun e furrёs nё mёnyrё tё tillё qё tё mos ndёrhyjё nё mekanizmin e hapjes sё dyerve tё furrёs Pas furrёs, klinkeri i nxehtё hyn nё dhomёn e ftohjes, ku temperatura e tij bie nga 1400 C nё rreth 150 C, nga shkulmet e ajrit. Dhoma e ftohjes do tё pajiset me njё mekanizёm tё ndryshimit tё temperaturёs pёr tё rifituar njё pjesё tё nxehtёsisё nga klinkeri i nxehtё Dhoma e ftohjes do tё pajiset me njё mekanizёm tё fraksionimit tё klinkerit. Ventilatorёt e ajrit do tё pajisen me silenciatorё Njё kamerё TV me ngjyra e me qark tё mbyllur do tё instalohet nё dhomёn e ftohjes nё mёnyrё qё tё vrojtojё shtresёn e klinkerit. Pas fraksionimit, vrojtimi do tё pёrqёndrohet nё njё kampion tё pёrzgjedhur Kujdes do t i kushtohet lehtёsisё sё aksesit nё tё tёra pajisjet dhe sensorёt matёs. Aty ku ёshtё e nevojshme do tё bёhet instalimi i mekanizmit pёr ngritjen e pajisjeve

128 tё rёnda pёr tё lehtёsuar procesin e mirёmbajtjes. Pёr siguri, do tё projektohen dritare vёzhgimi Njё konvejer metalik do tё transportojё klinkerin nga dhoma e ftohjes pёr nё dhomёn e ruajtjes ose nё silosin e pastandardizuar (i dorёs sё dytё). Filtrat nё pjesёn e sipёrme tё dhomёs sё ruajtjes dhe silosit tё dorёs sё dytё do tё jenё tё pёrmasave tё barabarta Tё gjitha pikave tё tjera tё transferimit do t u largohet pluhuri nё mёnyrёn mё tё pёrshtatshme. Kujdes i vecantё do t i kushtohet projektimit tё hullive tё kalimit tё klinkerit pёr tё shmangur gёrryerjen dhe pluhurin (veshje e bazamentit me gurё, zvogёlim i kёndit tё rёnies, mungesa e rёnies sё lirё, etj.) 3.76 Dhoma e ruajtjes sё klinkerit do tё ketё njё kapacitet prej ton pёr tё pёrshtatur luhatjet nё kushtet e tregut. Dhoma e ruajtjes do tё jetё e pajisur me galeri ekstraktimi dhe sistem transportimi me konvejer Silosi i dorёs sё dytё i ruajtjes sё klinkerit do tё pajiset me njё pike ekstraktimi pёr tё furnizuar klinkerin nё konvejer nё mёnyrё tё kontrolluar, si dhe me njё pikё alternative pёr ngarkimin e tij nё kamion. Sistemi i largimit tё pluhurit do tё funksionojё nё pikat e ekstraktimit, ngarkimit dhe transferimit nё konvejer pёr tё kufizuar nivelin e emetimit tё pluhurave tё lehtё, duke ndjekur praktikat mё tё mira tё Titan Kjo fazё e procesit ilustrohet si mё poshtё

129 Figura Linja e Prodhimit me njё Furrё Ngrohja / furrё me sistem kalcinimi dhe ftohje Bluarja dhe Shpёrndarja e Cimentos (Shitja Rifuzo/e Paambalazhuar dhe e Paketuar) 3.79 Nga dhoma e ruajtjes, klinkeri transportohet nё silosin e cimentos. Tё gjitha rruget e transferimit do tё pastrohen nga pluhurat Cimentoja, qё ёshtё produkti pёrfundimtar, prodhohet duke e bluar klinkerin me gips e pёrbёrёs tё tjerё, si gur gёlqeror, pluhur hiri, pozzolan, etj. Pёr tё shmangur pёrhapjen e pluhurave tё lehtё, pёrbёrёsit e cimentos do tё ruhen nё njё zonё tё mbyllur, nё pirgje tё vecata: pёr gipsin (3.000 ton), pёr pozzolan, pluhurin e hirit te thate apo te lagesht (5.000 ton) dhe pёr gurin gёlqeror (1.000 ton). Nga pirgjet rezerve, lёnda e parё transportohet me konvejer nё tre silose tё cimentos. Hinkat furnizuese do tё jenё nё seksionet e ngarkimit me njё kapacitet prej rreth 60m 3 (~100t) secila. Procesi i furnizimit dhe nxjerrjes nga silosi do tё pastrohet nga pluhurat. Gjatё procesit tё transportimit me konvejer do tё instalohen separatorё e detektorё magnetikё. Do tё merrёt njё kampion pёr kontrollin e cilёsisё sё produktit Do tё instalohet njё makineri vertikale pёrpunimit e tipit LOESCHE (tipi LM56.3+3) me kapacitet prej 200 ton / orё (OPC: 95% skorie, 5% gips, sipas normave shqiptare dhe / ose Procesi i pёrpunimit tё cimentos gjithashtu pёrfshin transportimin me konvejer, shfrytёzimin e shёrbimeve komunale, ndёrtimore, elektrike dhe kontrollin. Gjithashtu do tё prodhohet edhe cimento e bluar e cimento nё trajtё skorie/zgjyre

130 3.82 Reparti i bluarjes sё cimentos pastrohet nga pluhuri nёpёrmjet mekanizmave filtrues Pas bluarjes, tipet e ndryshme tё cimentos ruhen nё njё prej katёr siloseve tё mbrojtura nga ajri e uji. Secila prej tyre ka njё kapacitet prej ton. Procesi i largimit tё pluhurit do tё kryhet nё tё gjitha pikat e ngarkimit e shkarkimit tё cimentos nё silos. Secila prej tyre do tё pajiset me mekanizma pёr ngarkimin e cimentos sё paambalazhuar dhe platformё peshimi pёr ngarkimin e kamionёve. Kapaciteti i ngarkesёs sё cimentos sё paambalazhuar do tё jetё 250 ton / orё Njё pjesё e prodhimit shitet e paambalazhuar, ndёrsa pjesa tjetёr e paketuar nё thasё 25kg dhe 50kg, tё ambalazhuar nё paletё e mё pas dёrguar klientit Paketimi i cimentos pёrfshin: Zbatimi i paketimit me njё makineri Zbatimi i paketimit me njё makineri pёr paletim Transportimi i nevojshёm, shёrbimet komunale, ndёrtimore, elektrike dhe kontrolli Njё makineri paketimi rrotulluese me 12-ulluqe shkarkimi me njё kapacitet prej 150 ton / orё, pёrshtatur mё mjete elektronike tё kalibruara pёr kontrollin e peshёs sё thasёve, do tё instalohet nёn silosin e cimentos sё ambalazhuar nё thasё Makineria e paketimit furnizon makinerinё e paletimit nёpёrmjet njё konvejeri. Makineria e paletimit do tё ketё njё kapacitet prej rreth thasё / orё pёr thasё 50kg dhe thasё / orё pёr thasё 25kg. Njё mbulesё elastike mbulon pjesёn e sipёrme tё secilёs paletё Paketimi dhe ambalazhimi nё paletё kёrkon ngritjen e njё ndёrtese si dhe zgjerimin kabinave elektrike e shёrbimeve tё tjera komunale Dёrgesa e makinerive tё paketimit dhe ambalazhimit nё paletё shoqёrohet me sistemet origjinale tё kontrollit bazuar nё standardet e prodhuesit tё makinerive. Tё gjithё pjesёt e tjera tё makinerive do tё dёrgohen me sistemet elektrike tё kontrollit bazuar nё specifikat mё bashkёkohore. Tё gjitha pajisjet do tё lejojnё regjistrimin e tё dhёnave gjatё proceseve tё prodhimit. Gjithashtu do tё pёrfshihen edhe kabina elektrike dhe shёrbime tё tjera komunale Njё pёrmbledhje e kёsaj faze tё procesit ilustrohet mё poshtё

131 Figura Bluarja e Shpёrndarja e Cimentos (Ngarkimi i paambalazhuar dhe i paketuar nё thasё) KONTROLLI DHE ULJA E NIVELIT TE CLIRIMEVE Clirime tё Lёndёve tё Imёta (Grimcave) dhe Pluhurit 3.90 Pajisjet janё projektuar tё shmangin apo tё eleminojnё cdo lloj derdhje tё lёndёve dhe tё gjitha pikat e transferimit tё materialit do tё pastrohen nga pluhurat. Kjo pёrfshin edhe rastet e shkarkimit tё lёndёs sё parё nё impinatin e fraksionimit. Nё rast nevoje, largimi i pluhurave do tё bёhet nёpёrmjet sprucimit me ujё Mekanizmat filtrues me eficencё tё lartё do tё pёrdoren pёr tё larguar pluhurat nga makineria e bluarjes, dhoma e ngrohjes dhe dhoma e ftohjes sё klinekrit. Pluhuri qё mblidhet nё filtra do tё ri-qarkullojё nё linjёn e prodhimit. Mekanizmat me elektrofiltёr nuk do tё pёrdoren. Mekanizmat filtrues do tё funksionojnё sipas njё raporti midis ajrit dhe pёlhurёs jo mё shumё se 1 m/min pёr cdo funksion nё makinerinё e pёrpunimit. Ventilatorёt e mekanizmit filtrues do tё vihen nё pёrdorim pёr tё ruajtur nivele konstante tё thithjes sё pluhurit. Tё gjitha mekanizmat filtrues do tё projektohen pёr tё ruajtur nivelet e clirimit nё nivelet mё poshtё se 30 mg/nm3, nё bazё tё standardeve industriale Sistemi i pёrpunimit tё lёndёs djegёse nё trajtё tё ngurtё do tё pёrfshijё njё mekanizёm klasifikimi e filtrimi tepёr eficent, tё pajisur me mjete pёr shkarkimin e eksplozionit. Lёnda djegёse e pulverizuar do tё transportohet nё silos e mё pas do tё pastrohet nga pluhuri me mekanizmat e filtrimit. Clirimet nё ajёr tё Oksideve tё Azotit (NO x ) 3.93 Antea propozon pёrdorimin e teknikave parёsore pёr uljen e niveleve tё NOx nёn vlerat kufizuese shqiptare tё 800 mg/m 3 dhe 600 mg/m 3 nw pwrputhje me vlerwn kufizuese tw KFN-sw, atё pёrdorimit tё qymyrgurit si lёnda e parё djegёse. Kompania prodhuese (CBMI) garanton se kёto nivele clirimi do tё arrihen gjatё fazave normale operacionale. Sidoqoftё, do tё krijohet infrastruktura e nevojshme pёr instalimin e njё

132 impianti ZSJK (me zvogёlim selektiv jo-katalitik tё clirimeve) pёr tё pёrballuar nivele mё tё larta clirimesh, nё se kjo do tё jetё e nevojshme nё njё periudhё tё mёvonshme. Clirimet nё ajёr tё Dioksidit tё Squfurit (SO 2 ) 3.94 Clirimet e SO 2 nga fabrika e cimentos pёrcaktohen kryesisht nga pёrmbajtja e squfurit tё cliruar nё lёndёn e parё. Furrat qё pёrdorin lёndё tё parё me pak ose aspak clirim squfuri kanё nivele tё ulёta tё clirimit tё SO 2 pa pasur nevojёn e pёrdorimit tё teknikave lehtёsuese. Kjo do tё jetё edhe praktika e fabrikёs sё cimentos Antea pasi analizat dёshmojnё se lёnda e parё ka pёrmbajtje tё ulёt tё clirimit tё squfurit. Mabaxhimi I Mbetjeve tё Lёngshme dhe Ujrave Sipёrfaqёsorё 3.95 Pёr shkak tё natyrёs sё procesit, vёllime tё konsiderueshme tё mjetjeve industriale nuk pёrbёjnё problem. Mbetje rastёsore mund tё gjenerohen gjatё proceseve rutinё tё mirёmbajtjes. Ndaj, ato do tё ruhen vecmas e njё kompani kontraktore do t i largojё nga kantieri pёr nё pikёn e pёrcaktuar pёr manaxhimin e mbetjeve Burimi mё i pёrhapur i mbetjeve tё lёngshme vjen si rezultat i larjes sё sipёrfaqeve, e cila mund tё prodhojё njё lloj mbetje tё lёngёt me pёrbёrje alkali qё mund tё jetё e rrezikshme nё se shkarkohet drejtpёrsёdrejti nё ujrat sipёrfaqёsorё. Tё dhёnat teknike tё projektimit dёshmojnё se tё gjitha ujrat sipёrfaqёsorё qё mund tё pёrmbajnё lёndё tё rrezikshme do tё derdhen nё pellgjet e drenazhimit derisa tё kullojnё tё gjitha pёrbёrjet sedimentare para se tё shkarkohen nё ujrat sipёrfaqёsore. Pellgjet e drenazhimit do te projektohen pёr tё pёrballuar stuhitё dhe pёrmbytjet. Ato do tё shkarkojnё ujёr ta pastёr nё sistemin e kullimit tё ujrave sipёrfaqёsorё lokalё Operatori shpjegon se projektimi do tё pёrfshijё mёnyra pёr tё kontrolluar mbetjet e lёngёta me pёrqёndrim tё lartё ndotjeje (sic ёshtё rasti i rrjedhjes sё lёndёs djegёse). Kёto do tё ruhen nё zonёn e pёrpunimit para se tё pastrohen e tё depozitohen nё mёnyrёn e duhur Pёr shkak tё pranisё sё njё numri te madh personeli pёr manaxhimin ndertimor dhe operacional brenda nё zonёn e zhvillimit, ёshtё e nevojshme tё ndёrtohen objektet e manaxhimit tё ujrave tё ndotur. Meqenёse zona ku do tё ngrihet fabrika nuk do tё jetё e lidhur me njё sistem drenazhimi publik, do tё jetё e nevojshme ndёrtimi i njё sistemi tё grumbullimit tё ujrave tё ndotur (tё konsumit tё brendshёm) dhe mundёsisht njё impiant pёr pёrpunimin e tyre. Projektimi i ketyre objekteve eshte ndermarre momentalisht nga pala kryesore kontraktore

133 3.99 Kontraktorёt kanё llogaritur se kёrkesa/kapaciteti pёr ujra tё zeza (konsum i brendshem) do tё jetё 135 m3/d. Kjo kёrkesё vjen nga ujrat e pastruara, testimi nё laborator i ujrave dhe pёrdorimi i ujrave nga familjarёt. Tё gjitha mbetjet e lengshme do tё jenё biokimike. Mbetjet e pёrpunuara do tё dёrgohen nё njё cisternё balancuese me njё kapacitet prej 80 m3 para shkarkimit, mundёsisht nё njё rrjedhё uji pёrreth Propozohet se impianti i pёrpunimit do tё jetё nё pёrputhje me kёrkesat e standardit GB pёr shkarkimin e njehsuar tё ujrave tё ndotura. Detajet e projektimit, funksionimit, performancёs dhe ndikimit do tё dorёzohen si pjesё e programit tё manaxhimit. Pёrhapja e Zhurmёs Pёrhapja e zhurmёs nga fabrika nuk parashikohet tё jenё shqetёsuese; detajet e plota tё masave tё uljes sё zhurmёs nuk janё pёrfshirё nё kёtё kapitull. Mekanizmat e pakёsimit tё zhurmёs (psh. silenciatorёt) do tё instalohen aty ku shihet e nevojshme. Impianti i fraksionimit do tё instalohet brenda ndёrtesave prej betoni pёr tё ulur ndikimin e zhurmёs. Shkarkimet e Mbetjeve Gjatё fazёs ndёrtimore parashikohet qё trajtimi i mbetjeve tё ngurta tё bёhet nga njёsia e pushtetit vendor, sipas marrёveshjes Mbetjet e rrezikshme gjatё fazёs ndёrtimore do tё manaxhohen e trajtohen nga njё kontraktor i certifikuar nga njё shtet fqinj nё mungesё tё infrastrukturёs vendase Gjatё fazёs operacionale, e gjithё sasia e mbetjeve do tё depozitohet nga kontraktorё tё licensuar me pёrjashtim tё lёndёve zjarrduruese dhe pluhurit nga mekanizmat filtrues tё cilёt do tё reciklohen. Ato do tё mblidhen, thёrrmohen (aty ku shihet e nevojshme) dhe tё furnizojnё pёrsёri procesin Kapitulli 7 trajton cёshtje tё sasisё sё mbetjeve qё mund tё prodhohen dhe ndikimin e mundshёm mjedisit tё shkarkimit tё tyre Nё periudhёn e kryerjes sё kёtij studimi nuk ishte pёrzgjedhur ende njё kompani kontraktore pёr tё depozituar mbetjet e prodhuara gjatё fazёs operacionale. Para vёnies nё pёrdorim tё fabrikёs do tё kryhet njё plan manaxhimi mbetjesh si dhe do tё pёrcaktohen kontraktorёt

134 IMPIANTET DHE SHЁRBIMET NDIHMЁSE Pajisjet Monitoruese Tё gjitha veprimet monitoruese tё kompleksit do tё kryhen nga nje ndёrtesё qendrore kontrolli. Kjo pёrfshin pёrdorimin e termoelementёve, kamerave dhe mekanizmave analizatorё elektronike pёr tё siguruar se procesi funksionon brenda parametrave Shkarkimi i ajrit tё ventilatorit do tё bёhet nё njё tub celiku, pajisur me njё mekanizёm pёr monitorimin e clirimit tё pluhurave. Pёr tё siguruar saktёsi nё matje, vendodhja e monitorit tё clirimit tё pluhurave do tё pёrshtatet me rregulloret mjedisore Njё analizator gazi do tё instalohet pёr tё matur O 2, NO x, SO x dhe CO. Pёrmbledhja e clirimeve nga fabrika do tё paraqitet nё Kapitullin 7 tё kёtij raporti. Teknikat inxhinierike Teknikat inxhinierike janё nё proces finalizimi e duhet tё pёrputhen me standardet e brendshme tё kompanisё dhe ato ndёrkombёtare. Programi i teknikave inxhinierike pёrfshin: Projektimin e skemёs sё pёrgjithshme tё fabrikёs Tё gjitha projektimet teknike tё vendosjes sё reparteve Paraqitje skematike e procesit zinxhir dhe diagramёt P&I Projektime teknike tё detajuara tё pёrgjithshme Projektime teknike pёr vendosjen e secilёs pajisje Regjistrimi i tё gjitha tё dhёnave Tё gjitha vizatimet teknike udhёzuese tё ndёrtimit Tё gjitha vizatimet teknike tё strukturёs prej betoni dhe celiku Vizatime teknike tё fabrikimit/reparteve pёr tё gjitha zёrat e blera/ndёrtuara Paraqitje teknike e rrjetit tё plotё elektrik (tipi i kabllit, madhёsia, itinerari i shtrirjes, shtrimi) Rrjeti shpёrndarёs dhe mbrojtja e energjisё elektrike (MV, LV) Mbrojtje nga togёzimi, ndricimi dhe rrufetё Njё sistem elektronik (soft) pёr automatizimin e plotё tё fabrikёs dhe ushtrimin e aktivitetit Paraqitje inxhinierike e furnizimit me energji elektrike, ujё dhe ajёr tё kompresuar brenda limiteve tё baterisё

135 Inertizimi Vёmendje arkitekturore pёr tё gjithё zonёn e ndёrtuar Njё impiant inertesh CO 2 do tё sigurojё furnizimin e duhur me CO 2 nё impiantin e bluarjes sё lёndёs djegёse nё trajtё tё ngurtё. Analizatorёt e gazit do tё monitorojnё vazhdimisht pёrqёndrimet e O 2 dhe CO nё pika tё ndryshme tё sistemit tё pёrpunimit. Njёkohёsisht, oxhaku i qarkullimit tё ajrit do tё ketё tё instaluar njё mekanizёm pёr monitorimin e clirimeve tё pluhurit nё ajёr. Furinizimi me Lёndё Djegёse Rezervё Nafta si lёndё djegёse (HFO) do tё pёrdoret si lёnda djegёse rezervё pёr prodhim emergjent tё energjisё, ndaj do tё merren masa pёr ekzistencёn e pajisjeve qё furnizojnё gjeneratorёt me naftё. HFO, gjithashtu, do tё pёrdoret si lёnda qё bёn rindezjen e furrёs sё pjekjes. Teknikat inxhinierike ndёrtimore Punёt ndёrtimore nё Projekt duhet tё pёrputhen me Kodin Kombёtar tё Ndёrtimit nё Shqipёri. Vendosja e teknikave inxhinierike ndёrtimore dhe strukturore, dokumenteve analizuese dhe zbatuese si dhe projektimet teknike pёr tё tёra ndёrtesat e repartet e prodhimit/pёrpunimit Projektimet inxhinierike dhe hedhjet e themeleve (nёn nivelin e tokёs) Projektimet inxhinierike dhe aktivitetet ndёrtimore pёr ngritjen e ndёrtesave dhe strukturave mbёshtetёse mbi dhe nёn nivelin e tokёs, pёrfshirё derdhjet e strukturave tё betonit e celikut Zhvillimi i projektimit ndёrtimor dhe strukturor, dokumenteve analizuese dhe zbatuese, projektimeve teknike tё zhvillimit tё infrastrukturёs sё mёposhtme, si dhe zbatimi i tё gjitha punimeve: rrugё, mundёsi lёvizjeje pёr mirёmbajtje, shtrim i pёrgjithshёm sistemi i drenazhimit nё zonёn e fabrikёs kanalizimi i ujrave tё zeza mbledhja e ujrave tё bardha ndricimi i zonёs

136 ujrat industrialё sistemet e rrethimit tё zonёs ofrimi i shёrbimeve nё zonёn industriale Pajisjet Elektrike The electrical supply specifications are being finalized at the time of ёriting. The main specification set for all suppliers and contractors is that the supply and services ёill meet international quality standards. The specifications are not binding to any specific manufacturers Kushtet specifike tё pajisjeve kryesore elektrike janё nё proces finalizimi pёrfunduar tashmё. Kushti kryesor pёr tё gjithё furnitorёt e kontraktorёt ёshtё pёrmbushja e standarve cilёsore ndёrkombёtare pёr tё gjitha pajisjet dhe shёrbimet. Kushtet specifike nuk janё detyruese pёr prodhues specifikё tё kёtyre pajisjeve Konsumi vjetor i energjisё elektrike parashikohet 145GЁh. Fabrika do tё pёrdorё linjёn e tensionit tё lartё 220KV, siguruar nga rrjeti kombetar shqiptar. Kёrkesat pёr furnizim me energji elektrike nё fabrikёn e re parashikohen nё rreth 30 MЁ. Njё nёnstacion nё pronёsi tё fabrikёs do tё transformojё tensionin e lartё nё tension tё niveleve mesatare pёr furnizim nё tё gjitha objektet e fabrikёs. Fabrika do tё furnizohet me energji me njё linjё tё dedikuar prej 6.3kVA Diskutimet midis operatorit dhe furnizuesit tё energjisё dёshmojnё se nuk do tё ketё shqetёsime lidhur me prishjen e rrjetit lokal si pasojё e kёrkesave tё fabrikёs sё cimentos. Energjia do tё importohet nёpёrmjet rrjetit ekzistues evropian prej 220kVA si dhe nёpёrmjet linjёs sё re qё do tё kalojё nё pjesёn veriore tё Shqipёrisё Njё objektiv themelor i projektimit ёshtё maksimizimi i pёrdorimit me eficencё tё energjisё qё pёrdor njё pajisje dhe si rezultat sipёrmarrёsi bёn ditur se fabrika do tё pёrdorё vetёm pajisjet me eficencё tё lartё Pёr tё optimizuar performancёn e energjisё sё fabrikёs, do tё pёrdoren sisteme tё specializuara te kontrollit dhe rregullimit tё parametrave operacionale tё furrёs pjekёse rrotulluese, impiantin e pёrgatitjes sё lёndёs sё parё dhe impiantin e pёrpunimit tё cimentos. Gjithashtu, njё sistem modern pёr kontrollin e cilёsisё do tё sigurojё veti tё qёndrueshme kimike tё produkteve gjatё fazёs sё pёrpunimit e asaj pёrfundimtare duke garantuar njё shfrytёzim eficent tё pajisjes qё konsumon energji

137 Teknikat e Manaxhimit Procesi do tё shfrytёzohet nga njё ekip manaxhimi shumё i kualifikuar dhe i trajnuar sipas kёrkesave tё njё standardi mjedisor tё certifikuar (ISO14001) Pёr tё parandaluar shkarkimet aksidentale, pajisjet mekanike do tё jenё shumё tё sigurta e tё thjeshta pёr t u mirёmbajtur, pёr tё patur jetёgjatё e pёr tё qenё ekonomik. Tё gjitha impiantet krysore do t i nёnshtrohen njё programi rutinё tё mirёmbajtjes. Ky proces do tё mundёsohet nga kontraktorё tё jashtёm si dhe nga inxhinierёt e mirёmbajtjes nё zonёn industriale Projekti do tё pёrfshijё njё program trajnimi pёr stafin pёr tё garantuar mirёfunksionimin e fabrikёs qё nё fazёn e vёnies nё pёrdorim tё saj Aparaturat dhe repartet e punёs do tё pajisen me etiketat e duhura tё sigurisё pёr tё garantuar qё stafi dhe vizitorёt tё jenё nё dijeni tё cёshtjeve mjedisore tё sigurisё e tё shёndetit nё terrenin e punёs Gjatё fazёs fillestare, i gjithё stafi kryesor do tё ketё pёrvojёn e duhur nё teknikat e shfrytёzimit tё karierave dhe prodhimit tё cimentos nga punё tё tjera tё ngjashme. Kompania, aty ku do ta shohё tё mundur, do tё punёsojё banorё tё komunitetit vendas. Mendohet qё numri i banorёve tё komunitetit vendas tё rritet me kalimin e kohёs pasi tё rinjtё me aftёsitё e duhura do tё rekrutohen nё kёtё biznes nёpёrmjet njё programi trajnimi Pёrvoja kryesore e operatorit ёshtё nё ushtrimin e veprimtarisё sё fabrikёs sё prodhimit tё cimentos. Rastet emergjente janё tё njohura pёr ta, ndaj ata do tё vendosin sisteme tё duhura tё reagimit ndaj tyre. Ndjeshmёria e mjedisit rrethues lidhur me rastet emergjente dhe strukturat manaxhuese pёr t iu pёrgjigjur skenarёve potencialё pjesёrisht marrin shkas nga ky dokument Kapitulli 4 i kёtij raporti pёrfshin vlerёsimin mbi TMD lidhur me teknikat e manaxhimit tё mjedisit, propozuar nga Antea pёr kёtё sipёrmarrje

138 4. VLERЁSIMI I TEKNIKAVE MЁ TЁ MIRA TЁ DISPONUESHME (TMD) HYRJE 4.1 Koncepti teknikat mё tё mira tё disponueshme ose TMD ёshtё pranuar gjerёsisht si etaloni i projektimit dhe performancёs sё fabrikave nё mbarё botёn. Ai ёshtё vecanёrisht i dobishёm nё rastet e vlerёsimit tё ndikimit mjedisor tё proceseve tё industrisё sё rёndё, si prodhimi i cimentos, dhe ёshtё pёrdorur si baza e proceseve tё vlerёsimit pёr kёtё projekt. Ashtu sic pёrshkruhet edhe nga udhёzimet e BE-sё, tenikat TMD marrin nё konsideratё projektimet mё tё fundit inxhinierike, standardet e clirimeve dhe teknikat e manaxhimit. 4.2 Termi teknikat mё tё mira tё disponueshme pёrcaktohet nё Nenin 2(11) tё Parandalimit dhe Kontrollit tё Ndotjes sё Njёsuar (96/61/EC). Neni shprehet se TMD ёshtё: faza mё efikase dhe e avancuar nё zhvillimin e aktiviteteve dhe metodave operacionale tё cilat tregojnё pёrshtatshmёrinё praktike tё teknikave tё vecanta pёr tё siguruar nё parim bazat e vlerave kufizuese tё clirimeve pёr tё parandaluar, e aty ku nuk ёshtё e mundur, pёr tё ulur nivelin e clirimeve dhe ndikimin nё mjedis. 4.3 Mё pas, duke zbёrthyer cdo element tё shprehjes sё mёsipёrme, Direktiva pёrcakton pёrkufizimet e mёposhtme: mё e mira do tё thotё mё e efektshmja pёr tё arritur njё nivel tё lartё tё mbrojtjes sё mjedisit nё tёrёsi; teknika tё disponueshme janё ato teknika qё zhvillohen sipas njё shkalle, e cila lejon zbatimin nё sektorin pёrkatёs industrial, nёn kushte tё zbatueshme ekonomike e teknike, duke marrё parasysh koston dhe pёrfitimet, pavarёsisht nё se teknikat janё pёrdorur apo prodhuar nga Shtetet Anёtare nё fjalё, pёr sa kohё tё jenё tё aksesueshme nga operatori;

139 teknikat pёrfshijnё teknologjinё e pёrdorur dhe mёnyrёn e projektimit, ndёrtimit, mirёmbajtjes, funskionimit dhe nxjerrjes jashtё pёrdorimi tё objektit industrial. 4.4 Shtojca IV e Direktivёs pёrmban njё listё tё faktorёve qё duhet tё merren parasysh nё raste tё pёrgjithshme apo specifike kur pёrcaktohen teknikat mё tё mira tё disponueshme duke mos harruar kostot dhe pёrfitimet e mundshme tё njё mase dhe parimet e masave paraprake dhe parandaluese. Kёto faktorё pёrfshijnё informacionin e botuar nga Komisioni, nё pёrputhje me Nenin 16(2). PЁRVIJIMI DHE OBJEKTI I VLERЁSIMIT 4.5 Ky seksion i kёsaj Ekspozeje Mjedisore pёrshkruan TMD pёr prodhimin e cimentos sic parashtrohet nё udhёzimin e BE-sё. Projektimi i fabrikёs sё propozuar nga Antea ёshtё pёrqasur mё pas me kёtё etalon tё BE-sё. 4.6 Nё fund tё secilit seksion tё kёtij vlerёsimi janё paraqitur tabela pёrmbledhёse tё teknikave TMD pёr fabrikёn e cimentos dhe karierat. 4.7 Pёr qёllimet e kёtij vlerёsimi, shfrytёzimi i karierave dhe fabrikёs janё trajtuar vecmas. Momentalisht nuk disponohet informacion i detajuar i teknikave tё ndёrtimit tё fabrikёs sё cimentos; ndaj, ajo nuk pёrfshihet si pjesё e objektit tё kёtij vlerёsimi. Fokusi kryesor i kёtij vlerёsimi janё projektimi, mirёmbajtja dhe ushtrimi i veprimtarisё sё fabrikёs sё cimentos e jo shfrytёzimi i karierave, pёr arsyet e mёposhtme: Qёllimi parёsor i kёtij VNMS ёshtё vlerёsimi i ndikimit tё fabrikёs sё cimentos; ndikimi i karierave ёshtё i njё qёllimi dytёsor; The cement plant has an established and ёell defined BAT; Fabrika e cimentos ka teknika tё TMD tё mirё-pёrcaktuara; Cёshtjet qё ngrihen nga fabrika e cimentos janё mё komplekse se ato tё karierave. 4.8 Pёr lehtёsi referimi, vlerёsimi i fabrikёs sё cimentos ndahet nё faza pёr tё pasqyruar pёrvijimin e udhёzimit BREF dhe dokumenteve tё tjera. Nё mёnyrё tё ngjashme, vlerёsimi i karierave ndahet sipas cёshtjeve mjedisore (zhurmё, ajёr, ujё, etj.) pёr tё pasqyruar renditjen e udhёzimeve lidhur me shfrytёzimin dhe manaxhimin e karierave. 4.9 Aspektet e nxjerrjes jashtё pёrdorimit tё kёtij zhvillimi nuk janё pasqyruar nё detaje pasi nuk parashikohet qё ato tё ngrenё cёshtje domethёnёse; ndaj, cёshtjet qё

140 lidhen me projektimin e fabrikёs pёr tё garantuar lehtёsi tё procesit tё nxjerrjes jashtё pёrdorimi janё lёnё jashtё kёtij vlerёsimi. Njё vlerёsim mbi ndikimet e mundshme tё kёtij procesi paraqitet nё Kapitullin Sic u diskutua nё Kapitullin 1 tё kёsaj Ekzpozeje Mjedisore, infrastruktura ndihmёse (lidhjet e rrjetit elektrik, rruget e portet) konsiderohen jashtё objektit tё kёtij vlerёsimi Ky vlerёsim nuk pёrfshin nё mёnyrё specifike shqyrtimin e cёshtjeve tё shёndetit e sigurisё; sidoqoftё, diskutimet me operatorin tregojnё sё ata janё tejet tё ndёrgjegjshёm pёr cёshtjet e sigurisё e shёndetit dhe kanё njё dhёna tё dokumentuara me cёshtje tё sigurisё e shёndetit. Vlerёsimi do tё pёrfshijё aspekte tё mirёmbajtjes, sigurisё dhe mjedisit, si mekanizmat pёr ngritje tё pajisjeve ose mekanizmat pёr zbutjen e zhurmёs (silenciatorёt) dhe mjete tё tjera tё kёsaj fushe. PЁRCAKTIMI I TMD 4.12 Udhёzimet themelore mbi tё cilat bazohet vlerёsimi i TMD pёr fabrikёn e cimentos janё si mё poshtё: Parandalimi dhe Kontrolli i Ndotjes sё Njёsuar (PKNNj): Dokumenti i Referimit mbi Teknikat mё tё Mira tё Disponueshme nё Industritё e Prodhimit tё Cimentos dhe Gёlqeres. Komisioni Evropian. Dhjetor Udhёzimi i Agjencisё sё Mjedisit mbi PKNNj S3.01 Udhёzimi mbi Sektorin e Cimentos dhe Gёlqeres. Prill Udhёzimet e KFN-sё mbi Mjedisin, Shёndetin dhe Sigurinё lidhur me Pёrpunimin e Cimentos dhe Gёlqeres, prill Dokumenti mё i detajuar prej tyre. BREF pёrfshin aspektet e mёposhtme tё procesit tё prodhimit tё cimentos: Ruajtja e pёrgatitja e lёndёs sё parё Ruajtja e pёrgatitja e lёndёs djegёse Sistemet e furrёs Pёrgatitja e ruajtja e produktit Ambalazhimi dhe shpёrndarja 4.14 Dokumenti BREF ёshtё botuar nё vitin 2001 dhe njё version i rifreskuar i tij do tё botohej mё Botimi i ri ende nuk ka dalё, ndonёse ka evidenca se Agjencia Mjedisore Evropiane ёshtё nё komunikim me industrinё pёr tё nxjerrё versionin e

141 rishikuar nё tё ardhmen. Shoqata Evropiane e Cimentos, nxorri nё Qershor 2007, njё komunikatё mbi kontrollin dhe clirimet e pёrqёndrimeve tё NO x qё mund tё konsiderohen tё pёrshtatshme nё kuadёr tё rishikimit tё TMD. Kjo diskutohet mё tejr nё njё nga seksionet e mёposhtme Agjencia e Mjedisit (AM) e Mbretёrisё sё Bashkuar ka nxjerrё njё udhёzim si reagim ndaj kёrkesave tё PKNNj. Ky udhёzim ёshtё shfrytёzuar pёr qёllimet e kёtij vlerёsimi, pёr tё ofruar udhёzime tё TMD mbi aspekte tё vecanta sic ёshtё procesi i demolimit, aty ku BREF nuk paraqet udhёzime tё detajuara Udhёzimet e Bankёs Botёrore pёr industrinё e cimentos jane botuar nё Udhezimet e KFN-se mbi MShS. Ato zevendesuan udhezimet e Bankes Boterore qe permblidheshin ne Manualin per Parandalimin e Zvogёlimin e Ndotjes (1997), ndonese parametrat etalon krahasues mbeten te njejtat me ato te vitit Dallimi kryesor midis udhezimeve mbi MShS dhe dokumentit BREF eshte se udhezimet mbi MShS nuk jane aq normative sa udhezimet ne dokumentin BREF dhe kerkesat per vlerat kufizuese nuk jane aq te rrepta sa ne udhezimet BREF. Udhezimet mbi MShS paraqesin njё vlerё kufizuese tё NO x prej 600 mg/m 3 e qё konsiderohet si niveli i duhur i pёrqёndrimeve krahasuar me nivelin mg/m 3 detajuar nё BREF Lidhur me projektimin dhe shfrytёzimin e karierave, nuk ka udhёzime specifike tё BEsё, Agjencisё Mjedisore Britanike dhe KFN. Pёr kёtё arsye, vlerёsimi i TMD tё karierёs ёshtё kryer duke shfrytёzuar dokumentet e mёposhtme: Praktika tё Mira Mjedisore nё Industrinё Evropiane tё Nxjerrjes sё Mineraleve: Njё Udhёrrёfyes (Brodkom) Qendra Terre Et Pierre Belgjikё. Njё Studim pёr Cembureau, Cerame-Unie, Eula, Eurogypsum, Euro-Roc, Ima-Europe, Uepg, Me Mbёshtetjen e Drejtorisё sё Pёrgjithshme tё Sipёrmarrjeve pranё Komisionit Evropian Udhёzimi mbi Shfrytёzimin e Karierave 3/8 (04) - Udhёzimi i Sekretarit tё Shtetit tё Mbretёrisё sё Bashkuar pёr Shfrytёzimin e Karierave. Njёsia Vendore e Agjencisё sё Mjedisit. Qershor Udhёzime mbni Manaxhimin e Mjedisit: Manaxhimi i Mjedisit nё Industrinё e Nxjerrjes sё Mineraleve. Agjencia pёr Mbrojtjen e Mjedisit (Irlandё) Udhёzues i 11-tё i Planifikimit pёr Mineralet: Kontrolli i zhurmёs gjatё shfrytёzimit tё minieraleve sipёrfaqёsore. Departmenti pёr Komunitetet dhe Qeverisjen Vedore. Maj

142 VLERЁSIMI I TMD: PRODHIMI I CIMENTOS Tabela 4.1 Vlerёsimi i TMD: Impianti Kryesor dhe Procesi i Pёrpunimit Cёshtja/faza projektuese Teknika treguese TMD Niveli i pajtueshmёrisё Komente Pёrzgjedhja e Materialeve Lёnda e parё eshtё e pёrshtatshme pёr procesin e nuk con nё nivele tё larta clirimesh. Nё vecanti duhet tё vendosen kontrollet e duhura pёr clirimin e SO 2 nga procesi. Pajtueshmёri e plotё Ёshtё kryer njё vlerёsim i detajuar i burimeve tё lёndёs sё parё. Variacionet nё cilёsinё e lёndёs sё parё do tё minimizohen duke siguruar lёndёn e parё nga karierat. Lёnda e parё nuk do tё rezultojё nё nivele tё larta tё emetimit tё SO 2. Ruajta dhe trajtimi i lёndёs sё parё dhe lёndёs djegёse nё trajtё tё ngurtё Lёnda e parё dhe lёnda djegёse nё trajtё tё ngurtё duhet tё ruhen e trajtohen me kujdes pёr tё parandaluar clirimet ne mjedis. Siloset e lёndёs djegёse duhet tё jenё tё tilla qё tё lejojnё nxjerrjen e volumeve tё mёdha tё lёndёs dhe tё jenё tё pajisura me mjetet e duhura tё parandalimit tё shpёrthimeve/zjarrit dhe mjetet e sigurisё (mekanizёm pёr shkarkimin e shpёrthimeve, pёr kontrollin e temperaturёs sё ajrit, parandalimin e akumulimit tё materialit tё imёt nё vende tё ekspozuara ndaj nxehtёsisё). Pajtueshmёri e plotё Lёndёt djegёse ne trajtё tё ngurtё do tё ruhen nё ambjente tё mbyllura e tё mbuluara. Lёndёt djegёse nё trajtё pluhuri do tё ruhen nё silose tё mbyllura. Do tё pёrdoret tipi i duhur i silosit, i pajisur me masat e nevojshme pёr parandalimin e shpёrthimeve/zjarrit dhe mjetet e sigurisё (shkarkimi i shpёrthimeve). Pёrgatitja e lёndёs sё parё Ekzistojnё metoda tё cilat sigurojnё qё lёnda e parё qё furnizon sistemin e furrёs ёshtё kimikisht homogjene dhe praktike. Kёto metoda pёrfshijnё: Do tё ketё njё sёrё veprimesh dhe pajisjesh pёr tё siguruar pёrgatitjen e duhur tё lёndёs sё parё qё do tё ushqejё mё pas procesin. Faza para pёrzierjes Bluarja Pajtueshmёri e plotё Monitorimi i kampionit Peshimi i materialeve ushqyese

143 Cёshtja/faza projektuese Teknika treguese TMD Niveli i pajtueshmёrisё Komente Pёrgatitja dhe pёrdorimi i lёndёs djegёse (qymyr ose koks nafte) Lёndё djegёse me pёrmbajtje hiri (silic dhe alumin). Matje e besueshme dhe shfaqje e lёndёs djegёse nё formё tё tillё qё siguron njё djegie tё lehtё e tё plotё (lejon kontrollin e nivelit tё oksigjenit, minimizon humbjet e nxehtёsisё) Pajtueshmёri e plotё Lёnda djegёse do tё jetё nga njё burim i mirёnjohur dhe do tё testohet rregullisht pёr tё siguruar se ruan specifikat e duhura. Tё gjitha veprimtarite dhe pajisjet ne terren pёrfshihen nё projektim pёr t u siguruar qё procesi ndjek TMD. Shfaqje e lёndёs djegёse nё formёn e duhur (lehtёsisht e djegshme). Linja e furrёs sё pjekjes Linja e ngrohjes dhe para-kalcinimit me pesё ciklone me njё vlerё tё ekuilibruar nxehtёsie prej 3000 MJ/ton klinker. Temperaturat e furrёs variojnё nё C dhe temperaturat e gazit nё rreth 2000 C. Pajtueshmёri e plotё Projektim sipas teknikave standard TMD pёr procese tё thata. Impianti i ftohjes dhe ruajtjes sё klinkerit Rekupero sa mё shumё nxehtёsi pёr ta kthyer pёrsёri nё proces. Ul, sa mё shpejt tё jetё e mundur, temperaturёn e skories nё njё nivel tё pёrshtatshёm pёr rrymat e poshtme tё ajrit tё makinerisё Metodat e ruajtjes duhet tё parandalojnё formimin e pluhurit. Pajtueshmёri e plotё Projektimi pёrfshin shfrytёzimin e njё mekanizmi pёr qarkullimin e nxehtёsisё e kthimin e tij nё sistem. Ventilatorёt e ajrit sigurojnё arritjen e temperaturёs sё duhur. Ftohja e menjёhershme rregullon pёrbёrjen mineralogjike tё klinkerit duke pёrmirёsuar procesin e bluarjes dhe optimizuar reaktivitetin e cimentos. Klinkeri do tё ruhet nё silose. Pёrpunimi dhe ruajtja e cimentos Peshimi dhe raporte tё sakta e tё besueshme tё komponentёve pёr pёrpunim. Sistemi mё i pёrshtatshёm i bluarjes pёrdoret pёr kёtё proces me separator ajri. Metodat e ruajtjes duhet tё parandalojnё formimin e pluhurit. Pajtueshmёri e plotё Marrja e masave tё nevojshme pёr tё siguruar transportimin me konvejer dhe peshimin e cimentos pёr tё garantuar proces tё saktё tё bluarjes. Do tё pёrdoret njё makineri vertikale bluajtёse pёr kapacitet tё lartё tё procesit tё thatё Cimento do tё ruhet nё silose. Paketimi dhe shpёrndarja Paketimi dhe shpёrndarja duhet tё kryhen duke parandaluar formimin e pluhurit Pajtueshmёri e plotё Sistemi pёrfshin furnizim tё drejtpёrdrejtё pa ambalazh. Paketimi nё thasё bёhet nё ambjent tё mbyllur

144 Tabela Vlerёsimi TMD: Impiantet dhe Proceset e Pajisjeve Mbёshtetёse Cёshtja/faza projektuese Teknika treguese TMD Niveli i pajtueshmёrisё Komente Monitorimi Parashikohet monitorim i vazhdueshёm aty ku niveli i clirimeve ёshtё i lartё dhe aty ku ёshtё e nevojshme mbajtja e situatёs nёn kontroll. Pajtueshmёri e plotё Mekanizmat kryesorё filtrues pajisen me mekanizma tё monitorimit tё pёrhapjes sё pluhurave. Do tё ketё monitorim tё vazhdueshёm tё clirimeve tё O 2, NO x, SO x dhe CO nё oxhakun kryesor tё furrёs. Tenikat e furnizimit me energji Energjia sigurohet nga njё burim i sigurtё dhe aty ku shihet e nevojshme merren masa pёr burime rezervё. Furnizimi me lёndё qymyrgurore ёshtё i sigurtё. Kjo lёndё konsiderohet si burimi mё i mirё i energjisё pёr kёtё tip fabrike. Pajtueshmёri e plotё Furnizimi me rrymё elektrike do tё bёhet nёpёrmjet energjisё sё importuar nё rrjetin kombёtar tё transmetimit si dhe nёpёrmjet linjёs sё re. Nё rast tё mungesёs sё energjisё, do tё pёrdoren gjithashtu gjeneratorё rezervё me naftё. Pёrdorim eficent i energjisё Pёrdorimi i procesit me eficence tё energjisё pёr prodhimin e cimentos proces i thatё e me disa faza tё procesit tё ngrohjes e kalcinimit ёshtё TMD. Optimizimi i procesit duke pёrdorur teknika tё pёrshtatshme kontrolli (pёrdorimi i sistemeve tё specializuara tё kontrollit, etj.) Informacioni aktual tregon pёrputhshmёri Procesi ёshtё i thatё e me disa faza tё procesit tё ngrohjes e kalcinimit. Informacioni tregon se njё kёrkese themelore e projektimit ёshtё optimizimi i proceseve duke shfrytёzuar sisteme tё posacme kontrolli dhe maksimizim i rigjenerimit tё energjisё nё tё gjitha mundёsitё e mundshme. Pёrdorimi i cimentos sё bluar: ulja e pёrmbajtjes sё klinkerit nё produktet e cimentos ul pёrdorimin e energjisё pёr njёsi tё produktit tё cimentos. Pёrdorimi i Sistemeve tё Pёrshtatshme tё Manaxhimit tё Energjisё dhe Pajisjet me Konsum tё Gjatё tre viteve tё para, cimentoja do tё prodhohet me 78% klinker, e mё pas me 68% klinker. Projektimi i procesit ёshtё pёrdorimi i sistemeve tё pёrshtatshme tё energjisё pёr tё maksimizuar eficencёn e energjisё (makineri me motorё me xhiro tё ulёta dhe ndryshime nё shpejtёsi, aty ku

145 Ulёt Energjie/perdorim eficent tёenergjise. Rinegjerimi i nxehtёsisё nga clirimi i gazeve: pёrdorimi i nxehtёsisё sё cliruar pёr tharjen e lёndёs sё parё, qymyrigurit apo tё lёndёve qё ndihmojnё procesin e bluarjes. Shikim i mundёsisё sё pёrdorimit tё gazeve tё cliruara pёr tё prodhimin e energjisё. shihet e pёrshtatshme). Aty ku ёshtё e mundur, gazet e cliruara do tё rigjenerohet pёr t u ripёrdorur nё proces. Ky ёshtё njё element kyc nё protokollin e ndёrtimit. Operatori ka marrё nё shqyrtim rigjenerimin e energjisё nga clirimi i gazeve pёr prodhimin e energjisё. Informacioni aktual tregon se kjo mund tё mos jetё ekonomikisht e zbatueshme. Operatori ёshtё i gatshёm tё ndёrmarrё vlerёsime tё tjera kur fabrika tё jetё operacionale pёr tё siguruar se rigjenerimi i nxehtёsisё pёr prodhimin e energjisё apo pёrdorime tё tjera ёshtё e zbatueshme

146 Tabela 4.3 Vlerёsimi i TMDt: Kontrolli dhe Pakёsimi i Clirimeve Cёshtja/faza projektuese Teknika treguese TMD Niveli i pajtueshmёrisё Komente Kontrolli i pёrhapjes sё pluhurit Pёrdorimi i filtrave prej pёlhure nё tё gjitha zonat e fabrikёs sё re. Projektimi duhet tё pёrfshijё: Ndarje tё shumёfishta, nё rast se prishet mekanizmi filtrues Do tё pёrdoren vetёm mekanizmat filtrues prej pёlhure, jo mekanizmat me elektrofilter. Mekanizmat filtrues do tё pёrdoren nё tё tёra zonat kyce si dhe nё zonat ku ka derdhje tё lёndёve si pjesё e procesit. Detektorё tё shpёrthimit tё mekanizmit Grykё pёr shpёrthimin (pёr tё mbrojtur sistemin e filtrimit) nё sistemet e lёndёs djegёse tё pulverizuar ku janё gjithashtu tё nevojshёm detektorёt e zjarrit dhe mekanizmat me shuarje automatike. Pajtueshmёri e plotё Mekanizmi do tё ketё ndarje tё shumёfishta e aty ku ёshtё e nevojshme do tё jetё e pajisur me detektorё qё sinjalizojnё shpёrthime e gryka pёr shkarkimin e shpёrthimit Kontrolli i oksideve tё azotit masat parёsore Pёrdorimi i njё teknologjie qё prodhon sasi tё pakta NO x nё furrё: - pakёson zonat ku prodhohet NOx nё seksionin e poshtёm tё dhomёs sё para-kalcinimit. oksidon sasitё e tepёrta tё CO nё seksionet e sipёrme te dhomave tё kalcinimit. Furra ka njё teknologji qё prodhon sasi tё pakta tё NO x. Masat pёr tё siguruar kontrollin e kujdesshёm tё furrёs duke minimizuar oksigjenin (pakёson emetimet e NO X ) duhet tё ekuilibrojnё rritjet e CO dhe SO 2 nё nivele tё pakta oksigjenit. Pajtueshmёri e plotё Projekti pёrfshin sisteme bashkohore e tё specializuar tё kontrollit tё procesit tё cilat minimizojnё clirimet e NO x nёn kufijtё statutorё shqiptarё (prej 800 mg/m 3 ) dhe udhezimet e KFNse mbi MShS prej 600 mg/m3. Bluarja imёt e lёndёve djegёse nё trajtё tё ngurtё pёr tё garantuar se nuk ka pikёndezje zvogёlim i evolimit termik tё NO x. Lёndёt djegёse nё trajtё tё ngurtё do tё bluhen me sisteme tё posacme. Makineri me nivele tё ulёt djegieje tё NO x (ose sasi tё pakta tё ajrit parёsor) pakёson pikendezjet e Projekti ёshtё i pajisur me makineri me nivele tё ulёt djegieje tё NO x

147 Cёshtja/faza projektuese Teknika treguese TMD lokalizuara duke induktuar vorbulla gazi dhe sasi tё pakta tё gazit parёsor. Niveli i pajtueshmёrisё Komente Kontrolli i oksideve tё azotit masat dytёsore Zvogёlimi selektiv apo jo-katalitik (ZSJK) Injektimi i pёrbёrjeve NH 2 X nё sistemet e furrёs con nё zvogёlimin e formimit tё NO X duke e shpёrberё atё kimikisht nё azot e ujё. Zvogёlimi selectiv katalitik (SCR) ul sasitё e NO dhe NO 2 nё N 2 me ndihmёn e NH 3 dhe njё katalizatori. ZSJK normalisht duhet tё pёrdoret atёherё kur clirimet e NO X janё mbi nivelet etalon. Nё kёto raste niveli i pёrcaktuar nga BERZH dhe IFC ёshtё 600 mg/m 3. E papajtueshme Ndonёse, masat zbutёse dytёsore nuk do tё zbatohen, veprimtaritё do tё pajtohen me vlerat kufizuese kombёtare prej 800 mg/m 3 dhe vlerave tё pranuara si parasmetra etalon tё KFN prej 600 mg/m 3. Ndaj, operatorёt propozojnё t u pёrmbahen vlerave tё duhura tё clirimeve duke pёrdorur masat parёsore. Operatori nuk propozon perputhje me parametrin me te ulet etalon të BREF prej 500 mg/m3. Shih diskutimin nё fund tё kёtij kapitulli dhe Kapitullin 7 mbi Clirimet nё Ajёr. Kontrolli i dioksidit tё squfurit Emetimet e dioksidit tё squfurit duhet te jenё nёn nivelet e pёrcaktuara si etalon matёs Pajtueshmёri e plotё Pajtueshmёria do tё sigurohet nga pёrmbajta e vogёl e squfurit nё materialet e lёndёs sё parё. Kontrolli i clirimeve nё sipёrfaqen e ujit Zbatimi i masave pёr tё minimizuar rrezikun pёr ndotje nё proces apo ujra sipёrfaqёsore. Pajtueshmёri e plotё nga informacioni i disponueshёm. Projekti i propozuar tregon se tё gjitha materialet e rrezikshme (psh.: lёndёt djegёse rezervё dhe lёndёt kimike qё nevojiten pёr mirёmbajtjen duhet tё ruhen nё zona tё mbrojtura. Detajet e hollёsishme mbi sistemin e drenazhimit ende nuk dihen. Nuk ёshtё ende e qartё nё se do tё ketё kontrolle tё sakta tё sistemit tё drenazhimit pёr tё parandaluar rёnien e grimcave tё ngurta nga karierat. Sidoqoftё, aktualisht, operatori ёshtё nё dijeni tё kёtyre cёshtjeve, tё cilat do tё pёrfshihen nё fazat e mёtejshme tё procesit tё projektimit

148 Cёshtja/faza projektuese Teknika treguese TMD Niveli i pajtueshmёrisё Komente Operatori momentalisht propozon shfrytёzimin e njё sistemi te perpunimit te mbetjeve, kryesisht pёr pёrpunimin e shkarkimit tё mbetjeve familjare dhe ujrave tё ndotur. Informacioni qё paraqitet nga kontraktori kryesor tregon marrjen e masave tё duhura pёr parandalimin e ndkimeve domethёnёse tё vijave lundruese. Si pjesё e programit tё manaxhimit, operatori kёrkohet tё dorёzojё detajet e teknikave tё projektimit dhe manaxhimit pёr trajtimin e mbetjeve. Kerkohet gjithashtu edhe njё vlerёsim mbi ndikimin e shkarkimit pёrfundimtar nё vijёn e lundrueshme (nё se ёshtё e aplikueshme)

149 Cёshtja/faza projektuese Teknika treguese TMD Niveli i pajtueshmёrisё Komente Kёrkesat themelore tё TMD pёr parandalimin e pёrhapjes sё pluhurave tё lehtё nё ajёr: Mbulimi i mjeteve; Informacioni i disponueshёm nga projektimi dhe rishikimi i objekteve ekzistuese tё manaxhuara nga kompania (Selanik, Kamari) tregon se pёrhapja e pluhurave tё lehtё nё ajёr nuk pёrbёn problem dhe se kompania do tё pёrdorё teknikat e duhura. Pёrdorimi i lёndёve sprucuese, teknikat e manaxhimit tё pirgjeve, strehave erёpritёse etj pёr pirgjet e pambuluara; Kontrolli i pёrhapjes sё pluhurave tё lehtё nё ajёr Pastrimi i mekanizmave dhe rrugёve (shmangia e transferimit tё ndotjes nё ujё dhe ajёr); Konvejerё tё mbyllur, transportim me konvejer pneumatik, (pёr nevojat pёr energji tё lartё), minimizim i derdhjes sё lёndёve; Pajtueshmёri e plotё Ventilitimi dhe mbledhja e ajrit nё apratura tё pёrshtatshme; Ruajtje e materialeve nё vende tё mbyllura me sistem tё automatizuar

150 Tabela 4.4 Vlerёsimi i TMD: Teknikat e Manaxhimit Cёshtja/faza projektuese Teknika treguese TMD Niveli i pajtueshmёrisё Komente Sistemet bazё tё manaxhimit Duhet tё ekzistojё njё sistem i saktё i manaxhimit mjedisor pёr tё siguruar kontrollin e veprimtarisё. Teknika BAT vlen qё sistemi tё bazohet nё linjёn e ISO14001, EMAS ose linja tё tjera tё ngjashme. Pajtueshmёri e plotё Fabrika do tё operojё sipas njё sistemi bazuar nё ISO Mirёmbajtja Duhet tё ketё sisteme qё garantojnё se fabrika ushtron veprimtarinё e parashikuar, qё zbulojnё tё metat dhe veprimtaritё e paparashikuara; qё zbuolijnё ndryshimet e ngadalta nё performancёn e fabrikёs pёr tё nxitur mirёmbajtjen parandaluese. Pajtueshmёri e plotё Sistemi i manaxhimit do tё pёrfshijё njё program tё plotё mirёmbajtjeje me ndёrprerje tё programuar pёr kontrolle tё pёrgjithshme. Mirёmbajtja do tё kryhet nga stafi i pёrhershёm i inxhinierёve si dhe nga furnitorёt e pajisjeve dhe kontraktorёt e pavarur. Reciklim i mbetjeve nga lёnda e parё dhe produkteve qё depozitohen nё mekanizmat filtrues. Kjo pёrbёn pjesёn mё tё madhe tё mbetjeve industriale. Mbetjet e tjera do tё manaxhohen nga kontraktorё tё posacёm. Manaxhimi i mbetjeve Maksimizimi i procesit tё reciklimit dhe garantimi i alternativave mё tё mira praktike mjedisore pёr largimin e mbetjeve. Pajtueshmёri e plotё Manaxhimi i rezervave ujore Teknikat eficente tё shfrytёzimit tё rezervave ujore duhet tё pёrdoren nё burim, aty ku shihet mundёsia. Teknikat pёrfshijnё: Uji duhet tё reciklohet brenda procesit nga i cili ai prodhohet, fillimisht duke u trajtuar, nё se shihet e nevojshme. Nё se kjo teknikё nuk ёshtё e aplikueshme, ai duhet tё reciklohet nё njё pjesё tjetёr tё procesit, me kёrkesa pёr cilёsi mё tё dobёt tё ujit. TMD parandalon dhe manaxhon dukurinё e cёshtjeve tё mёposhtme tipike pёr kёtё industri: Pajtueshmёri e plotё Aty ku ёshtё e mundur, do tё bёhet reciklimi i ujit brenda sistemit. Pёr shkak tё vendodhjes burimet ujore kufizohen me pёrdorimin e ujrave tokёsorё. Kontrollet e Rasteve Emergjente Derdhjet gjatё transferimit tё substancave dhe tejmbushjes sё enёve; Pajtueshmёri e plotё Informacioni i disponueshёm tregon se kёto masa po merren parasysh nё fazёn e projektimit e manaxhimit tё fabrikёs duke pёrfshirё sistemin e sigurimit zona industriale do tё sigurohet me gardh rrethim tё njё sigurie tё lartёi

151 Cёshtja/faza projektuese Teknika treguese TMD Niveli i pajtueshmёrisё Komente Avari tё impinatit dhe/ose pajisjeve; Shuarje e paplanifikuar e pajisjeve Avaritё mekanike Avaritё si rezultat i tejmbushjes sё enёve Avari lidhur me kontrollin e proceseve; Rёniet e pistonave (gips, skorie dhe hi); Bllokazhet e procesit; Reaksione tё padёshiruara - futja e materialeve tё gabuara nё linjёn e para-nxehjes ose furrёn e pjekjes Vandalizmi / Sigurimi i zonёs. Inspektimi i fabrikave tё tjera tregon se ekipi i manaxhimit ёshtё ne dijeni tё tё skenarёve tё mundshёm tё emergjencave dhe kanё nё dispozicion sisteme tё shёndosha pёr tё parandaluar problemet e pёr tё vёnё nё kontroll ndikimet

152 VLERЁSIMI I TMD: SHFRYTЁZIMI I KARIERAVE Impianti Kryesor dhe Proceset Tabela Shfrytёzimi i Karierave: Pёrmbledhje e Vlerёsimit tё TMD Cёshtja/faza projektuese Teknika treguese TMD Niveli i pajtueshmёrisё Komente Zhurma dhe Vibrimi Duhet tё aplikohen metoda pёr uljen e zhurmёs dhe vibrimit gjatё shpёrthimeve. Vijat ndarёse nёpёrmjet pirgjeve, ndezje me nivele tё ulёta zhurme. Aktivitetet shpёrthyese do tё aplikohen vetёm nё karierёn e gurit gёlqeror. Shpёrthimi do tё kryhet nё pёrputhje me Normat Gjermane [DIN 4150], Rregulloret Amerikane (ShBA), Rregulloret nga USBM (1980) & OSMRE (1983), dhe Rregulloret Suedeze [SS460]. Pajtueshmёri e plotё Shih Kapitullin 3: Aktivitetet e Karierave pёr detaje tё plota mbi teknikat e shpёrthimit me qёllim uljen e zhurmёs dhe vibrimit. Orёt e punёs do tё kufizohen nё njё turn nё ditё, ndaj nuk do tё ketё zhurmё/lёkundje pas orёve ditore tё punёs. Parashikohet pёrdorimi i pirgjeve rrethuese e ndarёse. Procesi i fraksionimit nuk do tё kryhet brenda zonёs sё karierave. Cilёsia e Ajrit Nuk duhet tё ketё emetime tё pluhurit nё ajёr nga aktivitetet e mёposhtme: Ngarkimi e shkarkimi Transporti i materialeve brenda nё zonё, pёrfshirё transportin me konvejer Pirgjet rezerve tё lёndёs sё parё Pajtueshmёri e plotё Informacioni qё paraqitet nё projekt, VNM pёr karierat dhe vizitat nё karierat qё aktualisht manaxhohen nga Titan, tregojnё se pёrhapja e pluhurave nuk pёrbёn problem domethёnёs. Procesi i fraksionimit nuk do tё kryhet brenda zonёs sё karierave, ndaj nuk do tё ketё transport tё materialit tё imёt nga zona

153 Cёshtja/faza projektuese Teknika treguese TMD Niveli i pajtueshmёrisё Komente Rruget automobilistike, pёrfshirё rrugёt e bartjes me kamion Ndikimet vizuale Marrja e masave pёr tё siguruar ndarjen e duhur tё karieres. Pajtueshmёri e pjesshme Ndarja do te kryhet, sidoqoftё, procesi do tё hasё nё vёshtirёsi pёr shkak tё vendodhjes sё fabrikёs. Pemёt dhe bimёt do tё shfrytёzohen pёr tё minimizuar ndikimet vizuale. Manaxhimi i ujrave sipёrfaqёsorё Marrja e masave pёr tё siguruar se manaxhimi i karierave merr parasysh regjimin e derdhjes sё ujrave sipёrfaqёsorё dhe se nё to nuk derdhet asnjё substancё e rrezikshme. Pajtueshmёri e plotё Informacioni i siguruar nga zhvillime tё tjera manaxhuar nga Titan tregon se kjo nuk do tё jetё ndonjё cёshtje domethёnёse. Trafiku Zont e pёrpunimit duhet tё jenё shumё pranё zonёs sё karierave. Transporti i lёndёve tё nxjerra nga karierat mund tё shkaktojё ngadalёsim minimal tё trafikut. Pajtueshmёri e plotё Vendodhje optimale e karierave dhe fabrikёs sё cimentos pёr tё siguruar bllokimin minimal tё trafikut. Rruga qё shfrytёzohet pёr transportin e lёndёs sё fluishit pёr nё fabrikё shkakton bllokim minimal tё trafikut. Momentalisht rruga pёrdoret rrallё. Si pjesё e procesit tё planifikimit, masat pёr manaxhimin e kёtij elementi janё botuar e miratuar. Manaxhimi i mbetjeve, dheut dhe mbingarkesёs Mbetjet qё dalin nga karierja dhe mbingarkesa duhet tё pёrdoren efektivisht pёr tё minimizuar ndikimet nё kariera. Pajtueshmёri e plotё

154 DISKUTIM 4.18 Vlerёsimi i TMD dёshmon se fabrika, pergjithesisht, pajtohet me kёrkesat e TMD nё tё gjitha aspektet e projektimit tё propozuar tё fabrikes se cimentos dhe karierave Projektimi kap vlerёn etalon tё clirimit tё pёrqёndrimit tё NOx, propozuar nga KFN, prej 600 mg/m 3 si vlerё mesatare ditore. Ky projektim siguron se kufiri i clirimeve pajtohet me vlerat kufizuese kombëtare shqiptare prej 800 mg/m 3 (vlera mesatare ditore) Ndryshimi kryesor midis projektimit tё propozuar dhe TMD normative ёshtё vendimi i sipёrmarrёsit pёr tё mos pёrfshirё masa lehtёsuese pёr zvogёlimin e NOx. Parametrat etalon tё cliimit tё NOx, shprehur nё BREF, prej mg/nm3 arrihen nёpёrmjet njё procesi tё thatё nё furrat e ngrohjes dhe para-kalcinimit si rezultat i kombinimit tё masave parёsore, djegies me faza dhe Zvogёlimit Selektiv Jo- Katalitik (ZSJK). Nё projektimin fillestar, Antea e hoqi alternativёn e shfrytёzimit tё teknologjise ZSJK por tani ka hapёsira tё mjaftueshme nё se Antea vendos tё shfrytёzojё kёtё teknikё nё tё ardhmen Diskutimi nё se parametri mg/nm3 ёshtё i pёrshtatshёm nuk ёshtё i qartё. Nё diskutimet mbi teknikat e duhura TMD pёr clirimet e NO x nga fabrikat e cimentos, pati njё mospёrputhje mendimi nga grupi i punёs sё BE-sё mbi kёto teknika, tё cilёt janё tё mendimit se niveli i clirimeve shoqёruar me pёrdorimin e kёtyre teknikave ёshtё mg NO x /m 3 (si NO 2 ) Nё mёnyrё tё ngjashme, Shoqata Evropiane e Cimentos lёshoi njё komunikatё, mbi botimin e rishikuar tё BREF, e cila theksonte mendimin e tyre mbi pёrdorimin e TMD nё industrinё e cimentos. Komunikata detajon masat pёr tё kontrolluar clirimet e NOx, si: Masat parёsore tё kontrollit tё emetimeve tё NOx Ftohja me flakё Makineri me nivele tё ulёt djegieje tё NO x Djegie e brendshme me faza Metoda pёr Zvogёlimin Selektiv Jo-katalitik tё clirimeve tё oksideve tё azotit (ZSJK) 4.23 Ky dokument tregon se clirimet e NO x nё vlerat mg/m3, janё nivele tё pёrshtatshme ne se do tё pёrdoreshin teknikat parёsore e dytёsore

155 4.24 Operatori ka ndёrmarrё njё vlerёsim mbi koston e qё do tё ketё nё projekt zbatimi i mekanizmave dytёsorё zbutёs. Vlerёsimi llogarit se ZSJK do tё shtojё koston fillestare prej rreth 1 milion dhe do tё ketё njё kosto operative prej 0,5-1,0 per ton skorie Rezultatet e modeleve tё clirimeve nё ajёr (Kapitulli 7) tregojnё se clirimet me pёrqёndrim 600 mg/m 3 nuk ka tё ngjarё tё cojnё nё dёmtim tё shёndetit tё njerёzve tё ekspozuar ndaj tyre. Vlerёsimi ka marrё nёn shqyrtim pёrqёndrimet potenciale tё agjentёve ndotёs, pёrfshirё potencialin pёr ndikime tё kombinuara nё fabrikёn e propozuar tё cimentos dhe fabrikёs aktuale tё cimentos nё Krujё Marrja nё shqyrtim e kostos sё ndёrtimit dhe funksionimit tё ZSJK nuk justifikokon ndikimin mjedisor tё ndёrtimit tё propozuar. Informacioni i disponueshem deshmon se kosto shtesё qё lidhet me ndёrtimin e ZSJK nuk ёshtё nё raport me pёrfitimet (zvogёlim i nivelit tё clirimeve) Me rritjen potenciale tё nivelit tё clirimeve nga zhvillimi si pasojё e ndryshimeve nё aktivitetet pёrpunuese (psh.: pёrdorimi i lёndёve tё tjera djegёse, si koksi), ndёrtimi ёshtё projektuar nё mёnyrё tё tillё qё tё pёrshtasё teknologjinё lehtёsuese dytёsore nё njё periudhё tё ardhshme Teknologjia tjetёr e disponueshme ёshtё Zvogёlimi Selektiv Katalitik (ZSK). Antea ka shqyrtuar mundesine pёr pёrfshirjen e kёsaj teknologjie por ka arritur nё pёrfundimin se momentalisht kjo ёshtё njё teknologji e papёrdoruar dhe e patestuar gjerёsisht. Pёr kёtё arsye, ata e kanё larguar interesin prej saj si njё alternative projektimi. Ne pajtohemi me kёtё pёrfundim

156 5. PЁRSHKRIM I MJEDISIT AKTUAL PANORAMЁ E PЁRGJITHSHME 5.1 Terreni i propozuar pёr zhvillimin e karierave dhe fabrikёs sё prodhimit tё cimentos ka karakter rural. Nё njё rreze prej 10km nga kjo zonё ndodhen njё sёrё vendbanimesh tё vogla, pёrfshirё vendbanimet e Burizanёs dhe Picrragёs. 5.2 Hyrja automobilistike nё Burizanё bёhet nёpёrmjet njё rruge tё vogёl qё pёrshkon qytezёn e kalon pranё njё shkolle lokale. Momentalisht, kjo rrugё shfrytёzohet pёr karieren lokale. Kjo rrugё shpie nё njё shteg tё vёshtire qё ёshtё hapur pёr tё ofruar hyrjen e kalimin nё zonёn e karieres sё gurit gёlqeror dhe fabrikёn e cimentos. Rruga qё shpie nё kёtё zonё kalon nёpёrmjet njё lugine qё kufizohet me male tё thepisura qё ngrihen nё terrene tё vёshtira. 5.3 Zona ku do tё ngrihet fabrika e propozuar ёshtё tokё me shkurre qё shfrytёzohet pjesёrisht pёr kullotje, gjueti dhe si burim pёr lёndё djegёse drusore. Kjo lёndё drusore gjithashtu pёrdoret pёr djegien e gёlqeres pёr tё prodhuar shёrbetin e gёlqeres. Djegia e gёlqeres kryhet nё kariera tё posacme qё janё tё pёrhapura nё zonat mё tё larta tё rajonit. Rezultati, sic tregohet nё foto, ёshtё njё zonё e zhveshur nga cdo lloj bimёsie pёrvec shkurreve tё ulёta. 5.4 Zona nё afёrsi tё fabrikёs sё propozuar nuk karakterizohet nga zona tё mbrojtura dhe vendodhjet qe do te zhvillohen nuk konsiderohen me vlera tё vecanta ekologjike, me habitate me perberje e cilesi te ngjashme me ato te realitetit perreth. Nё fakt, zona nё tё cilёn shtrihet fabrika ёshtё cilёsuar nga autoritetet lokale si zonё pёr zhvillim industrial pёr shkak tё ndikimit afatgjatё tё djegies sё gёlqeres. 5.5 Pёrvec pёrcaktimit si zonё industriale, nuk ka asnjё objekt tjetёr nё afёrsi tё fabrikёs sё propozuar. Sidoqoftё, ka edhe njё fabrikё cimento dhe njё karierё tё madhe me gur gёlqeror, rreth 6km nё jug tё fabrikёs sё propozuar, pranё qytetit historik tё Krujёs. Fabrika e cimentos ndodhet nё terren fushor dhe ёshtё e tё njёjtёs pёrmasё me fabrikёn e propozuar tё cimentos nga Antea. Fabrika e cimentos shtrihet pak km larg nga karierja. Hyrja pёr nё karierё ёshtё pranё njёrёs prej rrugёve hyrёse nё Krujё. Fabrika shtrihet nё terren fushor poshtё Krujёs e ёshtё e dukshme pёr disa km nga pothuajse tё gjitha drejtimet

157 5.6 Njё kariere e vogёl me gur gёlqeror ёshtё ende aktive nё lindje tё qytezёs sё Burizanёs. Apo ёshtё nё pronёsi tё njё familjeje lokale dhe shfrytёzohet pёr tё plotёzuar nevojat bazё. Parashikohet qё shfrytёzimi i kёsaj kariere nuk do tё ndikohet nga fabrika e propozuar e Antea-s. CЁSHTJE SOCIAL-EKONOMIKE DHE KULTURORE Hyrje 5.7 Fabrika e propozuar e cimentos, karierat dhe ndёrtimi i rrugёs shtrihen nё fshatrat e Picrragёs dhe Brettit, nёn juridiksionin e bashkisё Krujё dhe fshatrat e Thumanёs, nёn juridiksionin e komunёs Thumanё. 5.8 Fabrika e propozuar e cimentos dhe karierat ndodhen nё njё distancё prej rreth km nga Bretti, km nga Picrraga, km nga Burizana dhe km nga fshati i Thumanёs. 5.9 Ky seksion paraqet informacionin bazё mbi mjedisin social e ekonomik tё fshatit Brett, Picrragё, Thumayё dhe Burizanё. Informacioni paraqet tё dhёna mbi popullsinё, ekonominё lokale, pronёsinё e tokёs, cёshtjet e arsimit, shёndetit dhe infrastrukturёs lokale. Shtojca 2.6 paraqet njё pёrshkrim tё aktiviteteve tё ndёrmarra pёr mbledhjen e kёtyre tё dhёnave si dhe pёr vlerёsimin e ndikimit. Popullsia, pёrbёrja demografike dhe struktura e familjes 5.10 Zona e projektit ka njё popullsi prej rreth 7,465 banorёsh ose 1,409 familjesh, me 5 ose 6 anёtarё secila. Rreth 9% e popullsisё nё zonёn e projektit jetojnё nё Picrragё dhe Brett, ndёrsa pjesa tjetёr, prej 91%, jetojnё nё Thumanё dhe Burizanё (Tabela 5.1). Tabela 5.1 Popullsia e Zonёs sё Projektit sipas Fshatrave Cёshtja Picrraga Brett Thumaya Burizana Numri i Familjeve Popullsia* ,600 4,200 Burimi i Informacionit: Intervista individuale me kryepleqtё e fshtrave, Maj 2007; dhe *Zyra rajonale e Instat-it, Krujё; popullsia nё 31 Dhjetor Kёto fshatra kanё karakteristika tё ngjashme demografike me ato qё gjenden nё tё gjithё zonat rurale tё rrethit Krujё. Popullsia ka njё pёrqindje tё lartё tё popullsisё nё moshё tё re, nёn 15 vjec (30-40%), dhe njё pёrqindje mё tё vogёl tё popullsisё mbi moshёn 65 vjecare (10-15%). Popullsia nё moshё pune pёrbёn rreth 45-60% tё popullsisё. Intervistat me pёrfaqёsues tё fshatrave dhe raste studimore tё mёnyrёs

158 sё jetёsёs sё familjeve nё fshatra, sugjeron se rreth 25% e popullsisё nё moshё pune pёrfshihet nё migrim sezonal apo afatgjatё pёr punё. Kjo pёrmblidhet si mё poshtё: Tabela 5.2 Struktura e Popullsisё nё Rrethin Krujё Struktura e Familjeve % Fёmijё < 15 vjec 35 Tё rritur (16-64 vjec) 55 Tё rritur > 64 vjec Fshatrat e Picrragёs, Bretit, Thumanёs dhe Burizanёs pёrbёhen nga lagje. Kёto lagje pёrcaktohen nga fisi (klani) 7 mbizotёrues, ndonёse lagjet nuk janё ekskluzivisht pjesё tё fisit. Anetarёt e fisit ndajnё tokat e kullotёs nё mёnyrё tё pёrbashkёt. Pothuajse nё tё tёra rastet kёto toka ndodhen pranё shtёpive tё klanit dhe zonave pёrreth Familja zakonisht pёrbёhet nga babai, nёna, biri apo bijtё, nuset e tyre dhe fёmijёt, si dhe bijat e pamartuara. Me t u martuar, bijat zakonisht shkojnё tё jetojnё me familjen e bashkёshortit. Veprimtaria Ekonomike Pronёsia e Tokёs 5.14 Sipas Ligjit 7501, (1991), toka qё i takonte fillimisht kooperativave socialiste bujqёsore, u nda ndёrmjet banorёve tё fshatit. Toka pёrfshinte: toka tё punueshme, kopshte me drurё frutorё, si dhe toka djerrё tё papunuara qё pёrdoreshin kryesisht pёr kullota dhe pёr sigurimin e lёndёs drusore pёr ngrohje dhe gatim. Ky informacion pёrmblidhet si mё poshtё: Table 5.3 Pronёsia e Tokёs Picrraga Brett Thumaya Burizana Familjet qё zotёrojnё toka bujqёsore 100% 100% 100% 70% Familje me tё drejta pёrdorimi ndaj tokёs Fermё (nё ha) pёr familje (vlerё mesatare) Toka e punueshme (nё ha) pёr fermё (vlerё mesatare) % Territore mesatare me ullishta pёr NA NA 7 anetaret e klanit kane nje paraardhes te perbashket patriarkal

159 fermё (nё ha) Krerё / tufa tё mёdha) kafshёsh tё vogla ripёrtypёse 2540 (8) 600 (3) NA NA Burimi i Informacionit: Intervista individuale me kryepleqtё e fshatrave, Maj 2007 NA nuk aplikohet Antea ka lidhur njё marrёveshje me qeverinё e Shqipёrisё, sipas sё cilёs e gjithё toka qё do tё shfrytёzohet pёr karierat dhe fabrikёn e cimentos do tё lёshohet me qera nga shteti (shih Kapitullin 7) Titan do tё blejё njё pjesё tё vogёl toke private (0.6 ha) nga njё familje nё fshatin Thumanё pёr ndёrtimin e njё rrugё tё re hyrёse nё fabrikёn e cimentos dhe karierave. Toka tё tjera (kryesisht kullota bujqёsore dhe toka pyjore) qё do tё pёrdoren pёr zgjerimin e rrugёs janё nё zotёrim tё komunёs. Kjo diskutohet mё tej nё Kapitullin Nё Thumanё dhe Burizanё, cmimi i tregut pёr toka urbane ёshtё 5,500lekё/ m² (ose 45/m²), ndёrsa toka bujqёsore ka cmimin 1,500 3,200 lekё/ m² (ose euro/ m²). Nё Picrragё dhe Brett, cmimet luhaten nga 1,200 nё 2000 lekё/m² (e barazvlefshme me euro/m²), nё varёsi tё qёllimit tё pёrdorimit, cilёsisё sё tokёs, pasurisё natyrore me burime, afёrsisё me rrugёn dhe mundёsisё pёr vaditje Fermat, nё fshatrat kodrinore tё Brettit dhe Picrragёs, janё nё disavantazh pёr shkak tё pozicionimit nё shpate tё pjerrёta dhe cilёsisё sё dobёt tё parcelave tё fragmentarizuara. Ka mungesё tё tokёs sё cilёsisё sё mirё. Njё pronё tipike karakterizohet nga njё sёrё tiparesh sipёrmarrёse: prodhime blegtorale, prodhime bujqёsore, perime, njё pjesё e madhe e sё cilёs ёshtё pёr konsum familjar. Kulturat e prodhuara pёrfshijnё foragjeret, patatet e perimet Thumana dhe Burizana shtrihen nё terrene fushore tё ulёta. Toka e punueshme mbulon rreth 55% tё tokёs bujqёsore dhe 2/3 e kёsaj toke pёrfitojne shёrbimin e vaditjes. Vreshtat dhe plantacionet me pemё, kryesisht ullishtet dhe parcelat me kumbulla, pёrbёjnё rreth 10-15% tё tokёs bujqёsore Blegtoria pёrbёn njё pjesё tё rёndёsishme tё sistemit tё fermave. Njё familje tipike zotёron 1-2 lopё dhe 3-4 krerё kafshёsh ripёrtypёse tё vogla (dhen dhe dhi), pula dhe njё numёr zgjojsh bletёsh. Gratё zakonisht kujdesen pёr bagёtinё e imёt, ndonёse burrat janё pёrgjegjёs pёr tufat/kopetё e mёdha Nё Picrragё, ka 2,540 kafshё tё vogla ripёrtypёse qё u pёrkasin kryesisht 8 familjeve dhe nё Brett, 600 kafshё tё vogla ripёrtypёse qё u pёrkasin kryesisht 3 familjeve. Kopetё/tufat e mёdha variojnё nga krerё

160 5.22 Nё Picrragё, bagёtia kullot nё dy zona (shih Shtojcёn 2.2). Zona e dytё mbivendoset me njё pjesё tё vendodhjes sё propozuar tё projektit. Nё Bret, zona e rezervave e flishit shfrytёzohet sё tepёrmi si zonё kullote pёr fshatin. Mjetet e Jetesёs Rurale 5.23 Informacioni qё disponohet nga zyrat lokale, i konsideron Picrragёn dhe Bretin si zonat mё tё varfra tё bashkisё sё Krujёs. Varfёria lidhet kryesisht me nivelin e mjetit tё jetesёs qё sigurohen nga bujqёsia, madhёsia e fermёs, numri i vogёl i bagёtisё dhe tё ardhurat e ulёta qё sigurohen nga punёsimi jashtё fermave (nuk ka statistika zyrtare nё nivel fshati). Prodhimi i fermёs ёshtё kryesisht pёr autokonsum dhe mjetet e jetesёs sё familjeve varen nga njё sёrё alternativash dhe burimesh plotёsuese tё tё ardhurave, qё pёrfshijnё: a) Mbledhja e bimёve; b) Prodhimi i gёlqeres dhe aktivitetet e pёrpunimit qё pёrfshijnё mbledhjen e drurёve, prerjen e shkёmbinjve gёlqerorё dhe djegien e gёlqeres (legjislacioni shqiptar nuk e njeh kёtё aktivitet sit ё ligjshёm) c) Migrimi afatgjatё e sezonal pёr arsyё punёsimi; dhe d) Punёsim i kufizuar lokal me pagesё; e) Kullotja e kopeve dhe tufave tё kafshёve tё vogla ripёrtypse Thumana dhe Burizana, duke pasur lehtёsira tё lidhjes me rrjetin rrugor e duke pasur popullsi mё tё madhe, ofrojnё mundёsi mё tё mira tregu, tё cilat sё bashku me cilёsinё e mirё tё tokёs sё punueshme dhe kopshteve frutore sigurojnё tё ardhura mё tё mira pёr bujqёsinё Tabela 5.3 ilustron varёsinё e fshatrave nё aktivitet jashtё-fermere. Tabela Informacion mbi Aktivitetet Ekonomike sipas Fshatrave Picrragё Bret Thumanё Burizanё Numri i pёrgjithshёm i familjeve Pёrqindja e familjeve qё merren me aktivitetin e bujqёsisё dhe blegtorisё Numri i familjeve punёsimi i tё cilёve lidhet me aktivitetin e prodhimit tё gёlqeres Numri i familjeve qё mbledhin bimё mjekёsore dhe aromatike 100% 100% 100% 100% > Numri i migrantёve afatgjatё dhe sezonalё

161 Numri i familljeve tё punёsuara nё fabrikёn e kёpucёve, fabrikёn e cimentos, projektin* Antea e nё ndёrtim Burimi i informacionit: Intervista individuale me kryepleqtё e fshatrave, Maj Informacioni u konfirmuara nё Korrik 2007 me intervista tё familjeve tё tjera e raste studimore * punёsim i pёrkohshёm me Antean, gjatё eksplorimit fillestar tё lёndёs sё parё dhe fazёs sё vlerёsimit. Mbledhja e Bimёve 5.26 Mbledhja e bimёve mjekёsore dhe aromatike ёshtё njё aktivitet qё ndёrmerret vecanёrisht nё Picrragё. Aktiviteti organizohet nё bazё familjeje. Rreth 70% e familjeve nё Picrragё fitojnё tё ardhura qё kapin vlerat 10,000 nё 450,000 lekё ( 80-3,650) 8. Aktiviteti i mbledhjes sё bimёve kryhet kryesisht nga gratё, pensionistёt apo fёmijёt gjatё kohёs qё cojnё batinё pёr kullotje. Cmimet dhe kёrkesat e bimёve aromatike rregullohen paraprakisht me njё sipёrmarrёs privat, me qendёr nё Lac. Ai organizon mbledhjen (2 ose 3 herё nё vit) dhe pёrpunimin e bimёve mjekёsore dhe aromatike Bretti dhe Picrraga shquhen pёr mbledhjen e bimёve (kryesisht sherbelёn). Zonat kryesore tё mbledhjes identifikohen nё Shtojcёn 2.3 dhe 2.4. Nё Picrragё, zona kryesore e mbledhjes ёshtё larg nga zona e projektit, ndonёse zona tjetёr (dytёsore) ndodhet nё kufi me zonёn e projektit. Nё Brett, zona e karierёs pёrbёn zonёn kryesore tё mbledhjes sё sherbelёs. Zona dytёsore rrethon fshatin, vend nё tё cilin grumbullohet njё pjesё e mirё e bimёve. Zonat dytёsore nё tё dy fshatrat shfrytёzohen kryesisht nga grumbulluesit e mёdhenj tё bimёve, ndёrsa zonat kryesore lihen tё paprekura pёr njё periudhё 3-javore pёr t i dhёnё mundёsi bimёve tё righenerohen e tё shumohen Sherbela ёshtё bima qё mblidhet mё sё shumti nё tё dy fshatrat. Sidoqoftё, mblidhen edhe bime tё tjera si bee herb dhe snake herb. Tendenca e cmimeve pёr sherbelёn ёshtё nё rёnie. Cmimet qё paguhen pёr sherbelёn gjatё 4 viteve tё fundit tregohen nё Tabelёn 5.4. Tabela 5.5 Pagesat qё u bёhen mbledhёsve tё sherbelёs (nё lekё) Sherbelё e tharё cmim / kg Burimi: Intervista me grumbullues bimёsh nё Brett dhe Picrragё, Korrik Kursi i Kembimit 1Euro = 123 lek

162 5.29 Pёr familjet qё nuk kanё kanё mashkull te rritur nё familje apo aty ku familja ёshtё nё moshё tё thyer dhe nuk ka djem, mbledhja e bimёve mund tё jetё burimi kryesor i tё ardhurave. Intervistat me pёrfaqёsues tё komunitetit dhe me familje tё vecanta tё Picrragёs identifikuan 7 familje vulnerabёl pёr njё nga arsyet e lartpёrmendura, tё cilёt, gjatё vitit , grumbulluan bimё nё shumёn 100,000 lekё ( 800) apo mё tepёr. Nё Bret, nuk u identifikua asnjё familje me tiparet e mёsipёrme, ndaj asnjё familje me vulnerabёl. Prodhimi i Gёlqeres 5.30 Prodhimi i gёlqeres ёshtё njё proces qё pёrfshin njё numёr tё madh komponentёsh: nxjerrja e gurit gёlqeror nё kariera, prerja dhe mbledhja e druve, mirёmbajtja dhe mbushja e gropёs, djegia e gurit gёlqeror dhe zbrazja e gropёs. Familjet qё merren me kёtё aktivitet nё Picrragё, gjithashtu mund tё pёrfshihen nё ndёrtimin e karierave ose mund tё punёsohen tek tё tjerёt Nёpunёsit e Mbrojtjes sё Mjedisit Pyjor Lokal dhe prodhuesit lokalё tё gёlqeres pajtohen me mendimin se brenda kёtyre 6 viteve prodhimi i gёlqeres nё kёtё zonё ёshtё ulur ndjeshёm. Kjo ka ndodhur pёr shkak tё konkurrencёs sё prodhuesve tё gёlqeres nё zona tё tjera, mungesёs sё infrastrukturёs rrugore lokale, cmimeve dhe tё ardhurave pafavorshme krahasuar me punёn e lodhshme (24 orё) dhe alternativave tё emigrimit afatgjatё dhe sezonal tё tё rinjve; njё arsye tjetёr ёshtё edhe rritja e presionit tё qeverisё pёr tё shkurtuar aktivitetet e djegies sё gёlqeres. Tabela 5.6 Perqindja e Familjeve tё Bretit dhe Picrragёs qё janё marrё me aktivitetet e gёlqeres nё vitet Nxjerrja e lёndёs gёlqerore nga kariera % 80% 40% Djegia e gёlqeres 80% 80% ~25-40% Burim: Intervista me djegёsit e gёlqeres, Korrik Kjo reflektohet nё uljen e numrit tё familjeve nё Bret e Picrragё qё merren me prodhimin e gёlqeres (shih Tabelёn 5.5). Kjo u konfirmua edhe nga intervistat me familjarёt mbi pёrdorimin e fuqisё punёtore dhe gjenerimit tё tё ardhurave nё kёto fshatra. Nga tё gjashtё intervistat, asnjё familje nuk kishte tё paktёn njё anёtar tё saj tё punonte tё aktivitetin e prodhimit tё gёlqeres. Nё familjet me njё ose mё shumё djem (4 nga 6 familjet), tё paktёn njё mashkull ka punuar si punёtor migrues gjatё vitit Shuma cilёsohet si e ardhur pёr 1 person me kohё tё plotё pune pёr njё periudhё prej 5 muajsh. Periudha kryesore e mbledhjes sё bimёve ёshtё Maj-Shtator. Disa njerёz qё varen totalisht nga ky aktivitet, merren me aktivitetin e grumbullimin pёr mё tepёr se 11 muaj

163 5.33 Nё Brett askush nuk merret me aktivitetin e djegies sё gёlqeres. Punёsimi i pёrkohshёm me pagesё ёshtё kryesisht pёr prerjen dhe shitjen e lёndёs drusore ose nxjerrjen e gurit gёlqeror. Zona ёshtё e pasur me gur gёlqeror Shumica e prodhuesve nё Picrragё merren me aktivitetin e djegies sё gёlqeres nga Krasta. Kjo ёshtё njё zonё e rёndёsishme pёr shfrytёzimin e karieraeve nё shkallё tё ulёt pёr shkak tё lehtёsisё relative tё hyrjes qё sigurohet nga rruga kryesore e Krujёs Aktiviteti prodhues nё zonёn e projektit ёshtё ndёrmarrё tradicionalisht nga njё familje e vetme me 4 vёllezёr dhe nga familjet e tyre pёrkatёse. Babai dhe djali i madh banojnё nё shtepinё e familjes, qё cilёsohet si prona e familjes nё Picrragё. Kjo zonё ndodhet larg nga fshati, nё veri tё karieres me gur gёlqeror dhe fabrikёs sё cimentos (nё luginё). Djemtё e tjerё jetojnё nё Burizanё. U kryen intervista me dy familje, tё cilat janё marrё me prodhimin e gёlqeres gjatё vitit Karieraat kanё qenё vendosur pranё rrugёs dhe zhvendosen (cdo vit) qё tё jenё sa mё pranё burimeve drusore apo pyjore (rigjallёrimi i bimёsisё sё ulёt). Shtojca 2.7 paraqet njё rast studimor tё pёrdorimit tё fuqisё punёtore dhe buxhetit tё kostos dhe fitimeve ndaj aktivitetit. Nё vitin 2006, tё ardhurat tipike nga aktiviteti pёr familje prodhuese (krahasuar me fuqinё punёtore tё punёsuar) llogariteshin nё 7-9 / 8 orё nё ditё. Ndikimet e projektit mbi prodhuesit e gёlqeres diskutohen nё Kapitullin 7. Mundёsi tё Tjera Punёsimi 5.36 Migrimi afatgjatё dhe sezonal pёr punё ndёrmerret gjerёsisht dhe pёrbёn njё strategji mbizotёruese mbijetese, tashmё mё e pёrhapur se vetё procesi i djegies sё gёlqeres. Tabela 5.3 tregon numrin e parashikuar tё familjeve me anёtarё (kryesisht meshkuj) qё jetojnё e punojnё jashtё nё migrim afatgjatё apo sezonal Punёsimi lokal nё vitet 2006/07 u ofroi punё tё paktёn 182 njerёzve, (pёrfshirё 57 burra tё punёsuar nga Antea pёr aktivitetet paraprake tё pёrkohёshme tё eksplorimit). Momentalisht, burimet kryesore tё punёsimit janё fabrika e kёpucёve nё Krujё, fabrika e cimentos nё Fushё Krujё dhe punё rastёsore, kryesisht nё ndёrtim Paga mujore e kёtyre njerёzve tё punёsuar sa mё lart ёshtё nё nivelet e 6-8/ ditё. Paga e njё nёpunёsi tё autoriteteve lokale ёshtё 6-10 / ditё. Arsimi dhe Shёndeti 5.39 Si Picrraga ashtu dhe Breti kanё shkolla qё ndiqen nga 65 fёmijё tё moshave 6 deri nё 14 vjec. Fshati Picrragё ka njё shkollё 8-vjecare me fёmijё tё moshёs 9-14 vjecare qё kapin shifrёn totale prej 55 nxёnёs. Brett ka njё shkollё fillore (4-vjecare) me 10 fёmijё. Fёmijёt nga fshati Brett ecin 2 orё pёr nё Picrragё pёr tё vazhduar

164 ciklin e dytё tё arsimit tё tyre 8-vjecar. Si rezultat i objekteve arsimore tё pamjaftueshme, vetёm gjysma e fёmijёve nga Brett pёrfundojnё ciklin e dytё tё arsimit 8-vjecar. Gjysma e nxёnёsve pёrfundojnё arsimin e detyrueshёm nё Picrragё e regjistrohen nё shkollёn e mesme nё njё nga shkollat profesionale tё qytetit tё Krujёs Burizana dhe Thumaya kanё dy shkolla qё ndiqen nga fёmijё tё moshёs 6-18 vjecare, dhe kanё rreth 740 dhe 800 nxёnёs secila Sistemi i shёndetit publik nё Krujё konsiston nё: a) Njё rrjet qendrash parёsore shёndetёsore, me qendra shёndetёsore nё fshatrat e mёdha e pika tё tjera nё fshatra mё tё vogla e lagje; b) Njё poliklinikё nё qytetin e Krujёs; dhe c) Njё spital nё qytetin e Krujёs Tё dhёnat zyrtare dёshmojnё se raporti midis stafit dhe popullsisё duhet tё jetё 2,500 banorё pёr doktor dhe 600 banorё pёr infermiere. Raporti aktual nё fshatrat e Picrragёs dhe Brettit ёshtё 1,700 banorё pёr doktor dhe 800 banorё pёr infermiere Nё fshatin Picrragё, qendra parёsore shёndetёsore ka nё staf njё infermiere me orar tё plotё (ndonёse qendra nuk ishte e hapur ditёn e vizites sonё), por mendohet se objekti e pajisjet tё jenё tё kufizuara e nё kushte jo tё mira. Njё mjek nga Kruja viziton qendrёn njё herё nё javё. Fshati Brett nuk ka qendёr shёndetёsore dhe shёrbimi i ofrohet nga fshati Picrragё. Nё raste urgjencash, banorёt udhёtojnё drejt spitalit tё Krujёs. Njё pjesё e kёtij udhёtimi prej 6 km, bёhet nё kёmbё ose mbi gomar pasi infrastruktura rrugore lidhёse ёshtё e papёrshtatshme Burizana dhe Thumaya kanё secila nga njё qendrёr shёndetёsore me dy doktorё dhe 6-8 infermiere dhe mami. Secila qendёr ёshtё e pajisur relativisht mirё me pajisje pёr tё pёrmbushur nevojat bazё Trajtimet dentare e barnat farmaceutike blihen privatisht nё qendrat kryesore lokale Ekspertёt e autoriteteve shёndetёsore nё Krujё e Thumanё nuk kanё vёnё re asnjё problem serioz apo tё vecantё shёndetёsor nё radhёt e popullsisё sё kёtyre fshatrave. Nё Burizanё, ato kanё vёnё re njё tendencё nё rritje tё rasteve tё sёmundjeve pulmonare e alergjike tek fёmijёt e mosha e tretё. Kjo vjen si pasojё e shtimit tё pluhurit nga qarkullimi i automjeteve nё rrugёt qё kalojnё pranё fshatit. Ekspertёt gjithashtu kanё vёnё re se ish-punёtorёt e fabrikёs sё cimentos e tё nxjerrjes sё gurit gёlqeror nё Fushё Krujё kanё frekuencё mё tё lartё tё sёmundjeve

165 pulmonare krahasuar me pjesёn tjetёr tё popullsisё. Kёto vёzhgime mund tё lidhen me ekspozimin nё rritje tё kёtyre individёve ndaj pluhurave si pasojё e teknologjive industriale tё vjetёruara Tё dhёnat statistikore dhe sistemet e informacionit nё Shqipёri janё tё kufizuara dhe problematike, nё vecanti, lidhur me disponueshmёrinё e tё dhёnave specifike totale. Kёndvёshtrimet nga ekspertёt lokalё, drejtorёt e qendrave parёsore shёndetёsore nё Thumayё dhe Krujё 10 dhe mjeku i fshatit japin dёshminё mё tё mirё tё kushteve tё shёndetit publik lokal. Infrastruktura e Shёrbimeve Lokale (shёrbimi i furnizimit me energji, ujё e kanalizime) 5.48 Tё 4 fshatrat nё projekt furnizohen me energji elektrike nga sistemi qёndror nacional i shqёrndarjes sё energjise. Ndonёse tё gjitha familjet mbulohen me shёrbim, sistemi karakterizohet nga fluks i ulёt ndricimi e ndёrprerje gjatё gjithe vitit (nga 12 nё 24 orё). Komunitetet nuk janё tё kёnaqur me sasinё apo cilёsinё e furnizimit me energji elektrike Pёrdorimi i gjeneratorёve ёshtё tashmё e zakonshme. Pёr shembull, gjysma e familjeve nё Picrragё pёrdorin gjeneratorё tё vegjёl me naftё. Pёr shkak tё tensionit tё ulёt, pajisjet shtepiake elektrike nuk funksionojnё mirё dhe adaptorёt pёrdoren dendur pёr aparetet e televizionit Rajoni, pёrvec furnizimit me ujё nga puset ujёmbajtёse, furnizohet edhe nga pёrenjtё lokalё. Njё sistem i ri ujёsjellёsi furnizon 25% tё familjeve nё fshatrat e Thumanёs e Burizanёs; familjet e tjera furnizohen nga uji qё vjen nga pёrrenjtё apo puset e mbrojtura. Kohёt e fundit, Fondi i Zhvillimit Shqiptar ka financuar rindёrtimin e rrjetit tё ekzistues tё ujёsjellёsit nё fshatin e Thumanёs Burimi kryesor i ujit tё pijshёm nё Bret dhe Picrragё janё pёrrenjtё dhe burimet. Nё Picrragё sistemi i ujёsjellёsit ekziston por nuk ёshtё funksional; sidoqoftё, aktualisht po kryhen punime pёr tё pёrmirёsuar presionin e ujit dhe pёr tё zgjeruar zonёn e mbulimit Problemet kryesore me furnizimin me ujё lidhen me largёsinё dhe vёshtirёsinё e mbledhjes sё ujit. Uji nё Bret dhe Picrragё konsiderohet I shёndetshёm. Nuk janё raportuar raste tё sёmundjeve apo epidemive shkaktuar nga uji; sidoqoftё, vitin e kaluar, nё zonat mё tё ulёta tё fshatrave tё Thumanёs janё raportuar raste tё diaresё, shkaktuar nga cilёsia jo e mirё e ujit. 10 Gjithashtu drejtor i qendrёs poliklinike shёndetёsore

166 5.53 Mbledhja e ujrave tё zeza nё tё gjitha fshatrat kryhet nёpёrmjet gropave septike Thumana dhe Burizana lidhen me Lacin, Krujёn dhe Tiranёn nёpёrmjet rrugёve nacionale. Kёto rrugё janё nё kushte relativisht tё arsyeshme; sidoqoftё, lidhja me fshatrat dhe qendrat e tjera lokale nё zonat kodrinore ёshtё e vёshtirё. Rrugёt nuk janё tё asfaltuara, nuk janё nё kushte tё mira dhe shpesh tё pakalueshme pёrvecse me makina me katёr rrota aktive (4ЁD). Sic u pёrmend mё lart, rrugёt e kёqija e kanё izoluar popullsinё e fshatrave Brett dhe Picrragё duke ulur mundёsinё pёr tё marrё shёrbimin e shёndetёsisё dhe arsimit, si dhe tregut lokal pёr shitjen e prodhimeve fermere dhe artikujve tё tjerё (pёrfshirё shitjen e gёlqeres), duke e lёnё prapa zhvillimin. Qeverisja Vendore dhe Strukturat e Komunitetit 5.55 Shqipёria ka 36 rrethe; zonat urbane administrohen nga kёshilli bashkiak dhe zonat rurale nga kёshilli i komunёs. Cdo kёshill ka 13 ose mё tepёr kёshilltarё, nё varёsi tё numrit tё popullsisё sё zonёs. Kruja ka 17 kёshilltarё. Nёn-ndarjet janё lagjet urbane e fshatrat rurale mё kryepleq apo pёrfaqёsues komuniteti tё zgjedhur Bashkitё kanё Kryetar Bashkie, ndёrsa komunat kanё Kryetar Komune. Ato zgjidhen njё herё nё 3 vjet. Kryetari i Keshillit dhe sekretari zgjidhen nga kёshilltarёt me 33% ose mё shumё tё votave Bashkia mban pёrgjegjёsi pёr infrastrukturёn lokale: ndricimi publik, transporti publik, furnizimi me ujё tё pijshёm, sistemi i kananalizimit dhe drenazhimit. Gjithashtu, ajo mban pёrgjegjёsi pёr shёrbimet sociale, zhvillimin ekonomik, mbrojtjen e burimeve natyrore dhe rendin publik Qeveria qendrore dhe autoritetet lokale ndajnё pёrgjegjёsitё lidhur me sistemin shёndetёsor parёsor dhe arsimin shkollor Shёrbimet dhe puna e autoriteteve lokale paguhen nёpёrmjet tё ardhurave qё mblidhen nga taksat dhe tarifat ndaj banorёve dhe bizneseve lokale. Tё ardhurat mblidhen pёr tё balancuar buxhetin e kёshillit bashkiak. Investimet, kёrkesat buxhetore pёr fshatra tё ndryshme nё komunё diskutohen, prioritarizohen dhe aprovohen nga keshilli bashkiak Buxheti vjetor i bashkisё Krujё pёr vitin 2007 ishte 100 milion lekё (ose 813,000). 40% e totalit tё buxhetit pёrbёhet nga grantet e kushtёzuara tё qeverisё qendrore, ndёrsa pjesa tjetёr realizohet nёpёrmjet taksave/tarifave vendore. Fshatit Bret e Picrragё u alokohet momentalisht 3% tё buxhetit aktual tё bashkisё, shumё e cila konsiston nё transferta nё asistencё sociale (asistencen sociale pёr familjet e varfra

167 dhe pagesёn e invaliditetit) pagat e mёsuesve dhe mirёmbajtjen e shkollave. Pёr shkak tё natyrёs sё izoluar tё disa prej fshatrave, Breti dhe Picrraga janё larg njё rruge tё shtruar me cakёll; ndaj komunitetet e kёtyre zonave janё shumё tё izoluara. Titan: Politikat e Kompanisё lidhur me Punёsimin, Burimet Njerёzore, Trajnimet dhe Marrёdhёniet me Komunitetin 5.61 Titan ёshtё njё kompani greke e nohur nё mbarё botёn dhe ushtron veprimtarinё e fabrikёs sё cimentos nё 6 vende. Titan punёson drejtpёrsёdrejti 6000 punonjёs, prej tё cilёve 45% janё anёtarё tё sindikatave. Gjithashtu, kompania punёson nё mёnyrё indirekte 2025 punonjёs Nё vitin 2002, Titan Group nёnshkroi Marrёveshjen Globale tё Kombeve tё Bashkuara dhe mё 2003 u anёtarёsua nё Kёshillin Botёror tё Biznesit pёr Zhvillim tё Qёndrueshёm, duke rikonfirmuar pёrkushtimin e tij lidhur me zbatimin e parimeve tё Pёrgjegjёsisё Sociale tё Korporatёs dhe Zhvillimit tё Qёndrueshёm. Titan bashkёpunon me grupe drejtuese botёrore tё cimentos nё kuadёr tё Nismёs sё Qёndueshmёrisё sё Cimentos (N.Q.C) me qёllim pёrcaktimin mё tё mirё cilёsor e sasior tё objektivave ne nivel grupi, duke pёrmirёsuar sistemet e matjeve dhe duke e pёrshtatur strukturat e saj organizatave ndaj detyrave dhe qёllimeve tё reja nё pёrputhje me standardet e aprovuara dhe teknikat mё tё mira tё pёrparuara nё nivel ndёrkombёtar. Nё vitin 2003, nisi njё sistem i ri i raportimit tё korporatёs, bazuar nё udhёzimet e Nismёs Globale tё Raportimit (N.B.R) Kompania ka botuar njё manual (nё tё gjitha gjuhёt e folura brenda Grupit) me deklaratёn e saj tё parimeve dhe rregullave, me titull Vlerat Bazё dhe Kodi i Sjelljes sё Titan Group). Raporti i Pёrgjёgjёsive Sociale tё Korporatёs (PSK) dhe Raporti i Qёndrueshmёrisё sё Titan Group nxjerr nё pah se shkalla e trajnimeve tё stafit nё nivel vjetor nё tё tёrё grupin arrin nё 18 orё / punonjёs / vit (njё rritje mё 30% nga viti 2005). 45% e kohёs investohet nё trajnime mbi cёshtje tё shёndetit dhe sigurisё dhe 30% nё zhvillimin e aftёsive dhe cilёsive teknike. Komania dёshiron tё arrijё nivelin 0 aksidente nё vit. Viti 2006 u shoqёrua me 3 fatkeqёsi (2 punonjёs nёnkontraktorё dhe njё civil) Respektimi i cёshtjeve tё diversitetit pasqyohet nё politiken e Titan Group mbi Burimet Njerёzore dhe nё pёrqindjen e lartё tё manaxherёve me origjinё vendore (92%). Ne vitin 2003, Titan, nisi njё program tё specializuar me titull MENTOR. Ky program pёrbёn njё platformё pёr mёsim, krijim ekipesh pune dhe ndarje tё praktikave mё tё mira nё veprimtarinё e Titan nё Evropёn Juglindore, duke synuar transferimin e njohurisё dhe ekspertizёs degёve tё tjera tё grupit nё rajon Tё gjithё punonjёsit e Titan nxiten tё shprehin opinionet dhe idetё e tyre si dhe tё japin reagimet e tyre nё njё sёrё mёnyrash, tё cilat pёrfshijnё vrojtimet, votimet

168 dixhitale, ditёt e hapura, kartat e reagimit dhe grupet e fokusuara. Vrojtime gjithёpёrfshirёse tё punonjёsve janё kryer nё ShBA, nё vitet 2004 dhe 2006; nё Greqi, nё fillim tё viteve 1990 dhe sё fundmi nё fillim tё vitit 2007; nё Egjipt nё vitin 2007; ndёrsa nё Evropёn Juglindore, veprimtaria ёshtё nё hapat e para tё zhvillimit Titan punon me projekte mbi zhvillimin e komunitetit dhe mirёqenies sociale nё tё gjitha vendet ku ushtron veprimtarinё e saj. Shembujt pёrkatёs paraqiten nё raportin vjetor mbi Pёrgjegjёsitё Sociale tё Korporatёs dhe Raportet e Qёndrueshmёrisё. Trashёgimia Arkeologjike dhe Kulturore 5.67 Sipas burimeve tё autoriteve lokale, zona ku do tё shtrihet kariera dhe fabrika nuk janё zona me rёndёsi arkeologjike apo kulturore Vizita nё zonat qё propozohen pёr shtrirjen e karierave dhe fabrikёs gjithashtu dёshmoi se nuk ka rrёnoja vendbanimesh, etj., qё mund tё tregojnё praninё e rrёnojave me rёndёsi arkeologjike Rruga e re do tё kalojё pranё varrezave tё Thumanёs e vendit tё pelegrinazhit tё Bokes sё Kuge. Llogaritjet paraprake tё kryera nё mёnyrё tё pavarur sugjerojnё se ky vend pret mё shumё se 10,000-15,000 udhёtarё, tё cilёt momentalisht shkojnё nё kёmbё ose me mushkё Boka e Kuqe lidhet me Shёn Gjergjin e vizitohet nga muslimanё e kristianё. 11 Peizazhi dhe Pёrdorimi i Tokёs 5.71 Peizazhi i kёsaj zone ka karakter gjysmё-natyror bujqёsor me fusha bujqёsore me bimёsi tё ulёt qё bie nё kontrast me bimёsinё me shkurre tё terreneve malore. Zona karakterizohet nga vargmale tё shpyllёzuara, me toka tё prekura nga erozioni dhe tё mbuluara me shkurre me ngjyra tё mbytura qё ndikojnё pa masё nё karakterin e peizazhit. Vendbanime tё vogla e prona private janё tё pёrhapura kudo nё rajon. Mbizotёron shfrytёzimi i tokёs pёr bujqёsi. Zonat kodrinore pёrdoren pёr kullota deri nё pikёn ku bёhen shumё tё thikёta. Ende mbizotёron praktika e shfrytёzimit tё tokёs pёr djegien e gёlqeres pёr tё prodhuar shёrbet gёlqereje; peizazhi kodrinor ёshtё i mbushur me gropa tё djegies sё gёlqeres, tashmё jashtё funksionimi. Si rezultat i ndёrtimit tё shtigjeve hyrёse pёr nё karierёn e gurit gёlqeror, si njё mundёsi pёr tё lehtёsuar vrojtimin nё terren, kalimi pёr nё zonat kodrinore ёshtё lehtёsuar sё 11 Festa e Shёn Gjergjit, 23 Prill, shёnon fillimin e verёs nё Shqipёri. Nё kohёt e shkuara, ajo shёnonte fillimin e vitit tё ri dhe shoqёrohej me tradita tё shumta popullore, shumica e tё cilave lidheshin me rritjen zhvillimin e fёmijёve, fermave blegtorale dhe bujqёsore. Shqiptarёt e konsiderojnё kёtё festё si mё tё arrirёn nё kalendarin kristian pёr sa i pёrket traditave popullore. Dita e Shёn Gjergjit, gjithashtu njihet si festa e arixhinjve dhe nё traditёn muslimane pёrfaqёsohet me Rûz-i hazir, ose chidr

169 tepёrmi dhe shfrytёzimi i pakontrolluar i gurёve pёr furrat e djegies sё gёlqeres nё luginё ёshtё rritur Zhvillimi i propozuar ёshtё parashikuar tё ngrihet pёrgjatё tre vargmaleve tё mёdha me drejtim veri - veriperёndim nё jug - juglindje. Vendodhja e propozuar e fabrikёs sё cimentos ёshtё nё ulёsirё pranё kreshtёs sё vargmalit qёndror, (Shih Shtojcёn 3, Fushёpamja 8) e pranё karierёs sё gurit gёlqeror. Nuk ka ndonjё zhvillim tjetёr brenda kёsaj ultёsire pёrvec shtigjeve tё pёrbaltura tё kalimit qё janё ndёrtuar pёr tё lehtёsuar vrojtimin. Kariera e flishit do tё shtrihet nё luginёn lindore qё krijohet nga vargmalet lindore dhe qendrore, rreth 2km larg nga njera tjetra, me pikёnisje lumin Droja. Nё kёtё luginё shtrihet vendbanimi i Picrragёs, sё bashku me disa grupime tё vogla banesash nё anёt e luginёs. Vargmali i tretё paralel me to ёshtё mё i gjatё e shtrihet rreth 14m nё perёndim, me drejtim nga bregdeti Adriatik Zona ka nё tёrёsi njё peizazh me karakter miks topografik; nё perёndim, peizazhi pёrfshin njё pllajё qё shtrihet mes dy vargmaleve perёndimore (Shih Shtojcёn 3, Fushёpamja 09) me shumё kodra tё larta nё lindje. Lugina e lumit Droja karakterizohet nga sipёrfaqe tё mёdha tё depozitave natyrore prej flishi, tё mbuluara me shkurre, tё formuara nga fushat bujqёsore brenda fushёs lymore tё Drojёs Zona ka njё numёr tё vogёl vendbanimesh dhe disa prona private tё shpёrndara nё njё rreze prej 10km nga vendodhja, pёrfshirё komunitetet e mёdha tё Burizanёs, Krujёs dhe Picrragёs. Nё rajon mbizotёron arkitektura e shtёpive me blloqe betoni - lyer nё tё bardhё, rozё tё celur dhe krem, me cati me tjegulla terrakote - dhe ndёrtesa bujqёsore prej druri. Infrastruktura bazё me rrugё tё shtruara me cakёll e bitum pёrshkon fushat duke i lёnё mё pas vendin rrugёve tё shtruara me zhavorr e shtigjeve tё pёrbaltura tё papёrshkueshme nga automjetet qё arrijnё deri nё vendbanimet kodrinore. Kёto shtigje janё tё dukshme nga ngjyra e kuqerreme e kalojnё nё zona me bimёsi shkurresh e nё zona kodrinore tё thikёta. Infrastruktura rrugore nё pllajё varion nga rruga e re nacionale, e cilёsisё sё mirё me sipёrfaqe tё madhe nё rrugёn e vjetёr nacionale e cila ёshtё mirёmbajtur keq e si rezultat tani ёshtё kthyer nё njё sipёrfaqe me cakёll e bitum e cila zgjatet deri nё rrёzёn e vargmalit qendror. Shtrimi i kabllave ajrorё tё shpёrndarjes sё energjisё ёshtё vecori shumё e dukshme qё karakterizon tёrё zonёn Vendbanimi kryesor i rajonit ёshtё Burizana, e cila shtrihet nё rrёzёn perёndimore tё kreshtёs qendore (nga 3 kreshta) gёlqerore, nё njё distancё prej 14.7km nga bregdeti perёndimor shqiptar. (Shih Shtojcёn 3, Fushёpamja 15). Tirana, kryeqyteti, shtrihet 23km nё JL, porti i Durrёsit shtrihet 35km ne JP, ndёrsa bregdeti Italian rreth 150km nё perёndim. Qyteti shtrihet nё shpatin e ulёt nё skajin e njё fushe tё madhe bujqёsore qё shtrihet nga veriu nё perёndim. Fusha ndahet nё parcela tё vogla 1- hetarёshe, pёr njё familje tё vetme, qё kufizohet nga rrugё kalimi e kanale vaditjeje

170 5.76 Ndryshe nga toka pjellore bujqёsore nё pllajё, kodrat karakterizohen zakonisht nga njё pёrzierje e formacioneve me shkurre mesdhetare e bar tё tharё dhe zona me pyllishte gjysmё-natyrore, shfrytёzuar nga banorёt e fshatrave lokale pёr kullotje, gjueti dhe si burim pёr lёndё djegёse e pёr djegien e gёlqeres pёr tё prodhuar shёrbetin e gёlqeres. Rajoni karakterizohet nga karierat e vogla tё rrumbullakёta pёr djegien e gёlqeres tё shpёrndara pёrgjatё shpateve kodrinore tё cilat nuk kanё bimёsi, pёrvec shkurreve tё ulёta. Bimёsia e peizazhit ekzistues i ёshtё nёnshtruar shpyllёzimit kёto vitet e fundit, kryesisht pas viteve 1990, e cila ka rezultuar nё mё pak se 25% tё siperfaqes sё mbuluar me drurё natyrorё Toka shfrytёzohet kryesisht pёr bujqёsi, ndonёse ka dёshmi tё mbizotёrimit tё ndёrhyrjes sё njeriut. Nga ana tjetёr, vendbanimet paraqesin raste tё rralla tё ndёrhyrjes sё njeriut me elemente qё bien nё sy, si: ndёrtesa tё larta apo struktura te tjera vertikale. Pranё zonёs sё propozuar pёr zhvillimin e fabrikёs nuk ka objekte tё tjera industriale dhe zona nuk ёshtё aktualisht e zhvilluar nga pikёpamja industriale. Nё lindje tё qytezёs sё Burizanёs, nё rrugёn aktuale hyrёse pёr nё karieren e propozuar tё gurit gёlqeror, shtrihet njё kariere e vogёl me lёndё gёlqerore. Nё rrёzё tё kreshtёs qendrore, pёrgjatё rrugёs sё vjetёr nacionale, nё pjesёn jugore tё Burizanёs, janё ndёrtuar furra tё mёdha tё djegies sё gёlqeres dhe proceseve tё tjera pёrpunuese. Njё fabrikё cimentoje dhe njё kariere e madhe me gur gёlqeror shtrihet rreth 6km nё jug tё zonёs sё propozuar, pranё qytetit historik tё Krujёs. Kjo fabrikё ndodhet nё pllajё, nё pjesёn perёndimore poshtё qytetit tё Krujёs, dhe ёshtё e dukshme nga tё gjitha drejtimet, nё distanca prej shumё km. Karierja gёlqerore ndodhet nё lartёsi tё shpatit perёndimor tё vargmalit, duke e bёrё fuqinё punёtore tё ekpozueshme nё pllajёn e gjerё; kjo dukuri pёrbёn njё tipar tё dukshёm tё ndёrhyrjes sё njeriut brenda peizazheve gjysmё-natyrore (Shih Shtojcёn 3, Fushёpamja 18) Fabrika ekzistuese e cimentos (pranё Fushё Krujёs) dhe karierja aktive janё strukturat mё tё spikatura tё peizazhit, ndonёse nё distancё tё konsiderueshme nga njёra-tjetra dhe tё vrojtuara nё fushёpamje tё ndryshme. Fabrika e propozuar e cimentos dhe karierja me lёndё gёlqerore do tё jenё tё dukshme nga pllaja e poshtme; kjo kontribuon nё karakterin e kreshtave malore. Vendodhja e karieres sё flishit pёrbёn njё zonё me akoma mё tepёr interes, pёr shkak tё topografisё unike dhe lartёsimit tё saj mbi luginёs sё lumit Droja Mund tё thuhet se peizazhi nё mbarё zonёn, duke marrё nё konsideratё fushёpamjet lokale e nё distanca tё largёta, ka vlera skenike pёr shkak tё karakterit gjysmёnatyror dhe harmonizimit e drejtpeshimit tё ngjyrave e formacioneve, tё cilave i shtohet edhe karakteri i theksuar topografik i kreshtave tё larta pёrkundrejt pllajave tё ulёta. Sidoqoftё, ka dёshmi tё mbizotёrimit tё ndёrhyrjes sё njeriut, e cila shpesh con nё pёrkeqёsimin e bukurisё sё pёrgjithshme tё zonёs. Shumё pranё fabrikёs sё propozuar tё cimentos, pёrgjatё rrugёs qё lidh Burizanёn me zonёn e propozuar pёr zhvillim, ndodhen dy qendra tё vogla tё pёrpunimit tё gurit gёlqeror

171 5.80 Zonat e propozuara pёr fabrikёn e cimentos dhe karieren e gurit gёlqeror e flishit karakterizohen nga njё harmonizim i ngjyrave dhe pamjes brenda kuadrit mё tё gjerё tё rajonit, karakterizuar nga ngjyra dhe formacione tё bimёsisё me shkurre tё ulёta. Kjo zonё nuk karakterizohet nga ndёrhyrjet e papajtueshme tё njeriut nё mjedisin aktual, tё tilla si: shtrimi i rrjetit tё kabllove tё energjisё elektrike, shtyllat apo struktura te tjera tё pёrherёshme nё secilёn prej terreneve. Terreni i propozuar pёr fabrikёn e cimentos, ndonёse nё vetvete nuk pёrbё njё vecori tё dallueshme vizuale, ndikon nё dinamizmin e peizazhit dhe vlerёs skenike tё mbarё zonёs. Kariera e propozuar e flishit do tё pozicionohet nё luginёn e Drojёs, duke u bёrё pjesё e formacioneve interesante vizuale, unike por tё balancuara brenda kuadrit tё peizazhit nё mbarё zonёn duke krijuar njё zonё me pamje tё kёnaqshme. HABITATET NATYRORE 5.81 Ky pёrshkrim bazohet nё: Studime tё literaturёs britanike, legjislacionit pёrkatёs dhe tё dhёna tё tjera nga burime elektronike; vizitё e shkurter nё terren kariere dhe fabrikёn e cimentos nё mars 2007, nga njё ekolog i Atkins; studime literature dhe studime botanike nё terren nga njё botanist shume i kualifikuar shqiptar, nё zonёn e Burizanёs ne teresi (pёr njё periudhё disa vjecare) dhe shkurtimisht nё terrenet e propozuara pёr zhvillimin Shtojca 4.1 paraqet njё vёshtrim tё pёrgjithshёm tё bimёsisё nё zonёn e Burizanёs, rёndёsisё sё saj nё kuadrin kombёtar dhe faktorёt ndikues qё shpjegojnё gjendjen aktuale tё bimёsisё. Shtojca 4.2 paraqet raportin e plotё mbi vizitёn nё terren. Informacioni bazё i raportit pёrmblidhet nё paragrafёt vijues, duke filluar mё njё pёrmbledhje tё situatёs kombёtare lidhur me cёshtjet e ekologjisё dhe konservimit tё biodiversiteti nё Shqipёri, situatё e cila jep kontekstin pёr kёtё vlerёsim. Biodiversiteti nё Shqipёri Statusi dhe Tendencat 5.83 Shqipёria ka njё larmi ekosistemesh dhe habitatesh. Flora pёrbёn rreth 30% tё florёs sё pёrgjithshme nё Evropё. Janё regjistruar rreth 85 gjitarё (8 prej tё cilёve janё specie tё rrezikuara) qё pёrfaqёsojnё 42% tё specieve nё Evropё. Sic renditen nё Tabelёn 5.9, UBK (Organizata Botёrore e Konservimit), kategorizon 8 specie prej tyre si specie vulnerabёl, 15 nё rrezik tё kufizuar, njё (Vidra Lutra Lutra) nuk ёshtё vlerёsuar dhe njё (Foka Mesdhetare Monachus Monachus) nё rrezik kritik (UBK

172 1996, Lista e Kuqe e Specieve tё Rrezikuara). Ka 193 specie shpendёsh (3 specie tё rrezikuara), 16 specie ambifёsh dhe 109 specie peshqish (7 specie tё rrezikuara)

173 Tabela 5.7 Lista e 48 Specieve Gjitare tё Mbrojtura Speciet Emёrtimi Shkencor Statusi Ligjor Lakuriq Nate Hundpatkua i Vogёl Lakuriq Nate Hundpatkua i Madh Lakuriq Nate Hundpatkua i Mesdheut Lakuriq Nate Hundpatkua i Blasiusit Rhinolophus hipposideros Rhinolophus ferrumequinum Rhinolophus Euryale Rhinolophus blasii Lakuriq Nate me Mustaqe Myotis mystacinus P Lakuriq Nate Veshmiu i Vogёl Myotis blythi P P, VU A2c P, LR/ cd P, VU A2c P, LR/ nt Lakuriq Nate Veshmiu i Madh Myotis myotis P, LR/nt Lakuriq Nate Gishtgjatё Myotis capaccinii P, VU A2c Geoffroy s bat Myotis emarginatus P, VU A2c Noctule Nyctalus leisleri P Lakuriq Nate i Leisler-it Nyctalus leisleri P, LR/nt Serotine Eptesicus serotinus P Lakuriqi Nate pa Bisht (Lakuriqi i Schreibers-it) Miniopterus schreibersi Pipistreli i Zakonshёm Pipistrellus pipistrellus P Pipistreli i Nathusius-it Pipistrellus nathusii P Pipistreli i Kuhl-it Pipistrelus kuhlii P Pipistreli i Sav-it Hypsugo savii P Lakuriqi i murrmё veshgjatё Plecotus aritus P Lakuriqi gri veshgjatё Plecotus austriacus P Lakuriqi pa bisht (Evropian) Tadarida teniotis P Lepuri i Murrmё Lepus europueus H P, LR/ nt Ketri Sciurus vulgaris H. LR/ nt European souslik Spermophilus citellus VU A1c Fat dormouse Myoxus glis LR/ nt Forest dormouse Dryomys nitedula LR/ nt Gjumashi i lajthise Muscardinus avellanarius LR/ nt Harvest mouse Micromys minutes LR/ nt Lesser mole rat Spalax leucodon VU D2 Arriu i Murrmё Ursus arctos P Cakalli Cunis aureus P Ujku Cunis lupus H Dhelpra Vulpes vulpes H

174 Speciet Emёrtimi Shkencor Statusi Ligjor Nuse Lale Mustela nivalis P Qelbёsi Mustela putorius P Stone Marten Martes foina H Pine Marten Martes martes P Baldosa Meles meles P Vidra Lutra lutra P, NE Mace e egwr Felis silvestris P Rreqebull Lynx lynx P Foka Mesdhetare Monachus monachus P, CR C2a Der i eger Sus scrofa H Dhi e egёr Rupicapra rupicapra P Kaproll Capreolus capreolus P Mehely s horseshoe bat* Rhinolophus rnehelyi P, VU A2c Greater noctule* Nyctalus lasiopterus P, LR/ nt Garden dormouse* Eliomys quercinus VU A1c Balkan snoё vole* Dinaromys bogdanovi LR/ nt Burimi. Prigioni (1996) dhe Lista e Kuqe e UBK (1996) mbi Listen e Kuqe te Specieve te Kercenuara Statusi Ligjor nё Shqipёri M=I Mbrojtur, H=I Gjuajtur: VU=Vulnerabёl, A2c = parashikim apo dyshim i uljes sё popullatёs; A1c = vёzhgim i uljes sё popullatёs; D2 = specie shumё tё vogla apo tё kufizuara, ndjeshmёria e popullatёs; LR = Rrezik i ulёt, cd = nё varёsi tё konservimit, nt = pothuajse i kёrcёnuar: NE = nuk ёshtё vlerёsuar; CR = nё rrezik kritik, C2a = popullatё e vogёl nё rёnie, * = specie qё ndoshta hasen nё Shqipёri 5.84 Figura 5.1 paraqet zonat e mbrojtura nё Shqipёri, zonat e propozuara pёr mbrojtje dhe zonat qё pёrmbajnё speciet nё rrezik 12. Teritori i Shqipёrisё ёshtё i larmishёm me: ekosisteme detare, zona bregdetare, liqene, lumenj, shkurre gjethegjerё me gjelbёrim tё pёrhershёm, pyje gjethegjerё, pyje me pisha, kullota alpine dhe subalpine, lёndina dhe ekosisteme malore. Vendi ёshtё i pasur me burime pyjore dhe kullota. 12 UNEP/GRID-Arendal, 'Zonat e mbrojtura dhe vatrat e konservuara nё Shqipёri', UNEP/GRID- Biblioteka e hartave dhe grafikёve, Arendal, 2000, <

175 Figura 5.1 Zonat e Mbrojtura Ekzistuese dhe tё Propozuara nё Shqipёri 5.85 Shqipёria konsiderohet si vendi me nivelin mё tё lartё tё humbjes sё diversitetit, ndonёse ёshtё mjaft e pasur me diversitet biologjik dhe peizazhor 13. Lista e Kuqe Shqiptare rendit speciet e rrezikuara, tё cilёt arrijnё nё 422 specie, prej tё cilёve 198 apo 47% e numrit te pergjithshem e perbejnё specie vertebrore. Lista e Kuqe e specieve bimore pёrfshin 320 specie, prej tё cilёve 45 specie kёrpudhash dhe 25 specie bimёsh ujore Tipet mё tё rrezikuara tё ekosistemeve dhe habitateve pёrfshijnё ekosistemet detare nё nivelin e mesёm dhe infralitoral (pjesёt tё mё ulёta tё vijёs bregdetare preken vetёm gjatё pjesёs mё tё ulёt tё ciklit tё baticёs), ekosistemet bregdetare (dunat prej 13 Dedej, Z., Marrёveshje mbi Konservimin e Popullimeve tё Lakuriqёve tё Natёs nё Evropё, Raporti Kombёtar i Shqipёrisё mbi Zbatimin e Marrёveshjes 2003/MoP

176 rёre, deltat e lumenjve, pyjet aluviale dhe tё lagёshta, lagunat dhe liqenet bregdetare) dhe ekosistemet tokёsore, si kullotat alpine, lёndinat, liqenet kontinentale dhe akullnajore dhe pyjet e lisit e ato konifere Ligji shqiptar, Ligji Nr (1994) mbi Mbrojtjen e Faunёs sё Egёr dhe Gjuetisё, njeh mbrojtjen e gjitarёve, pёrfshirё tё gjitha speciet e lakuriqёve tё natёs, kafshёt mishngrёnёse (pёrvec fishnjarit, dhelprёs sё kuqe dhe ujkut) dhinё e egёr, kaprollin dhe fokёn mesdhetare. Gjuetia e specieve tё mbrojtura lejohet vetem me leje tё posacme nga Ministria e Bujqёsisё. Vidra mbahet nёn kontroll kur dёmton prodhimet e peshkut. Sistemi modern ligjor nё Shqipёri pёr mbrojtjen e mjedisit, mbi parimet demokratike, filloi me 1991 dhe qё atёherё ka nxjerrё Ligjin e Mbrojtjes sё Gjuetisё dhe Kafshёve tё Egra (1994), Ligji pёr Mbrotjen e Mjedisit (2002), Ligji i Zonave tё Mbrojtura (2002) dhe Ligji mbi Vlerёsimin e Ndikimit Mjedisor (2003) Listat e Kuqe shqiptare janё hartuar nga ekspertё vendorё pёr tё pasqyruar cёshtjet qё kanё tё bёjnё me konservimin nё nivel vendor apo kombёtar dhe nuk korrespondojnё me Listat e Kuqe tё UBK Listat Shqiptare pёrmbajnё shumё specie tё cilat nuk konsiderohen pёr konservim nё nivel ndёrkombёtar. Gjithёsesi, kuptohet se, ndonёse Listat e Kuqe tё Specieve Bimore dhe Shtazore botohen e njihen nga Ministria e Mjedisit, Ministria gёzon autoritetin pёr dhёnien e lejes pёr gjueti/mbledhje/largim, psh nёpёrmjet miratimit tё njё raporti tё VNM, njё projekt mund tё lejohet ta largoje nje specie nga lista e kuqe (Arsen Proko, Universiteti i Tiranës, pers. comm.). Zonat Klimatike dhe Zonat e Bimёsisё nё Shqipёri 5.89 Klima e Shqipёrisё ёshtё e larmishme si rezultat i pozicionit tё saj gjeografik, lartёsisё gjeografike dhe vecanёrisht relievit tё saj kodrinor e malor qё karakterizohet nga lugina e gryka mali tё theksuara. Dallimi i katёr zonave dhe trembёdhjetё nёnzonave klimatike (Figura 5.2) pёrcaktojnё tipet kryesore tё bimёsisё nё vend. Figura 5.2 Zonat Klimatike nё Shqipёri

177 5.90 Nga pikpamja e pёrbёrjes sё bimёsisё, nё se heqim njё vijё nga Shkodra nё Leskovik e ndajmё territorin e Shqipёrisё nё dy pjesё (Figura 5.3)

178 Figura 5.3 Harta e Zonave Fitoklimatike 5.91 Bimёsia tipike nё kёto dy rajone pёrmblidhet si mё poshtё: Rajoni Jugperёndimor karakterizohet nga Bimёsia Mesdhetare tipike, nё tё cilёn mbizotёrojnё pemёt me gjelbёrim tё pёrhershёm pyjet dhe shkorretet mesdhetare bregdetare, vecanёrisht Quercion ilicis Br.-Bl. Kjo zonё gjithashtu pёrfshin bimёsi makja, shibliak, pseudo-makja, garriga dhe frigana, si dhe kullota malore mesdhetare, zakonisht nё fazat e degraduara tё zhvillimit kulmor te bimёsisё (Quercetum ilicis Br.-Bl. 1947)

179 Rajoni Verilindor karakterizohet nga Bimёsi Tipike e Evropёs Qendrore, nё tё cilёn mbizotёrojnё pemёt gjetherёnёse. Njё pjesё e madhe e pyjeve tё Shqipёrisё gjenden kёtu, vecanёrisht pyjet me mёshtekna (Fagus sylvatica L.), frashёr tё bardhё (Abies alba Mill.), lisi (Quercus sp. L.) dhe pishe tё zezё (Pinus nigra Arn.). Kёto pyje gjenden kryesisht nё njё distancё tё konsiderueshme nga zonat e populluara, pjesёrisht pasi mungesa e infrastrukturёs pёr shfrytёzimin e pyjeve i ka lёnё ato tё paprekura. Kjo i bёn ato shumё tё rёndёsishme si rezerva biogjenetike Nё kёto dy rajone tё mёdha ndodhen 4 breza fitoklimatikё: (i) (ii) (iii) (iv) Brezi i shkurreve dhe pyjeve mesdhetare sklerofile pёrbёhet kryesisht nga pemё dhe shkurre me gjelbёrim tё pёrhershёm. Shpёrndarja natyrore e pyjeve dhe shkorreteve mesdhetare gjethegjere me gjelbёrim tё pёrhershёm pёrqёndrohet kryesisht nё zonat kodrinore perёndimore, rajonet e ulёta e bregdetare, me pёrjashtim tё zonave tipike malore e bregdetare. Drurёt mё tё rёndёsishёm janё: Holly (Holm) oak Lisi i egёr ashe (Quercus ilex L.), Dredhёza (Arbutus unedo L.), Trёndafili i egёr (Erica arborea L.), Broa- Leaved Phillyrea (Phyllirea latifolia L.), Rrunja (Pistacia terebinthus L.), Mersina (Myrtus communis L.), Dёllinja e Kuqe (Juniperus oxycedrus L.) Pyjet termofile pёrbёhen kryesisht nga formacione tё ndryshme tё lisit gjethegjerё, kryesisht Lisi Hungarez (Quercus frainetto Ten.), Lisi i Turqisё (Quercus cerris L.), dhe Lisi i Maqedonisё (Quercus trojanae Ёebb.) ose dushknajat nё fazёn e zhveshjes, si psh formacionet e pёrziera tё Shkozёs Orientale (Carpinus orientalis Miller.), Frashёrit Lulёzues (Fraxinus ornus L.), Dёllinjёs me Gjemba (Juniperus oxycedrus L.), Ferrave (Prunus spinosa L.), Almond Pear Tree (Pyrus amygdaligormis Vill.), Christ s Thorn (Paliurus spina-cristi Miller.), Murrizit (Crataegus monogyna Jacq.) etj. Ky brez shtrihet midis brezit tё shkurreve dhe pyjeve mesdhetare sklerofile dhe brezit tё pyjeve gjethegjerё (Brezi i Ahishteve). Lartёsia e tyre luhatet nga 500 m nё 1100 m mbi nivelin e detit. Ёshtё me rёndёsi tё theksohet se shtrirja nё zonёn mё tё populluar con ne ndjeshmёrinё ndaj dёmtimit nga veprimtaritё njerёzore, vecanёrisht nga shfrytёzimi intensiv i pyjeve e mbikullotja. Bimёsia nё brezin e pyjeve mesofile gjethegjerё (Brezi i Ahishteve) dominohet nga pyjet e Ahut (Fagus sylvatica L.), hop hornbeam (Ostrya carpinifolia Scop.), Shkozёs (Carpinus betulus L.), Gёshtenjave (Castanea sativa L.) dhe ekosistemeve tё vogla tё Pishёs sё Zezё (Pinus nigra Arn.) dhe Pishёs Bosnian (Pinus leucodermis Antoine). Brezi i kullotave alpine ose kullotave malore mesdhetare karakterizohen nga ekosisteme interesante tё livadheve me bar

180 5.93 Zona e Burizanёs, pёrfshirё zonat e propozuara pёr karierёn e gurit gёlqerore dhe flishit, i pёrket zonёs kodrinore klimatike (3); kjo zonё karakterizohet nga dimёr i lagёsht e i ftohtё dhe verё e thatё dhe e nxehtё. Kёto kushte lidhen ngushtё me relievin kodrinor-malor, afёrsinё pranё detit (20 km) dhe drejtimin e pёrgjithshёm tё erёs nga veriperёndimi nё juglindje. Nё kёto rajone me klimё tipike mesdhetare, klimё me dimёr me reshje (dmth verё e ngrohtё dhe e thatё dhe dimёr i butё dhe i lagёsht), rriten shkurret dhe pyjet gjethegjerё me gjelbёrim tё pёrhershёm. Ngrica nё kёto rajone termo-mesdhetare ёshtё pёrgjithёsisht e rrallё, ndёrsa e ngrica e egёr nuk haset. Reshjet maksimale bien kryesisht nё Nёntor/Dhjetor dhe Shkurt/Mars. Gjatё muajve tё verёs, nga Maji nё Shtator, ka pak ose aspak reshje shiu. Nё zonat ku relievi ёshtё i thyer, efektet qё vijnё si pasojё e drejtimit tё erёs sjellin ndryshime tё klimёs lokale Nё pёrputhje me lartёsinё e shtrirjes gjeografike, tё dy zonat e karierave shtrihen nё brezin e parё tё bimёsisё, dmth nё zonёn e shkorreteve dhe pyjeve sklerofile me gjelbёrim tё pёrhershёm (Bimёsia Tipike Mesdhetare me Gjelbёrim tё Pёrhershёm). Kjo lloj bimёse, sic haset nё zonёn e projektit, pёrshkruhet nё mё shumё detaje nё seksionin e mёposhtёm. Bimёsia nё Burizanё dhe nё Zonёn e Projektit 5.95 Formacioni i shkurreve dhe pyjeve sklerofile mesdhetare nё zonёn e Burizanёs pёrfshin bashkёsi tё shkurreve dhe pemёve kseromorfike me gjelbёrim tё pёrhershёm, vecanёrisht tё gjinisё Quercus L., Pinus L (si pjesё e projekteve tё ripyllёzimit), Juniperus L., Olea L. dhe Pistacia L. Shkurretat dhe pyjet sklerofile hasen nё tё dy tipet e shtresave tё tokёs (flishi dhe guri gёlqeror) nё tё gjitha shpatet dhe zonat e zbuluara, ndonёse territoret qё ndikohen nga ujrat tokёsore duhet tё mёnjanohen Mbizotёrimi i njё lloji tё vetёm druri apo shkurreje nuk ёshtё e zakonshme (Figura 5.4). Pozicionimi nё zona tё vecanta varet nga faktorёt abiotikё tё terrenit dhe formacionit tё vetё species, e vecanёrisht nga pёrdorimi aktual dhe i mёparshёm i zonёs. Shumica e specieve tё pyjeve gjethegjerё me gjelbёrim tё pёrhershёm mund tё rriten si pemё apo si shkurre, nё varёsi tё faktorёve tё jashtёm. Korijet me kurora pemёsh tё dendura (nё raste tё rralla) janё tё errёta dhe priren tё kenё mё pak specie. Kёto pyje tё dendura dhe korije pёrbёhen nga gёmusha tё ulёta, barёra, liana, geofite, fier dhe filiza tё pemёve e shkurreve

181 Figura 5.4 Pylli me drurё lisi (Quercus ilex L.) 5.97 Korijet e hapura janё mё tё zakonshme. Ato hasen natyrshёm nё shpate tё thikёta mali, ndonёse si rregull ato krijohen nga mёnyra tё ndryshme tё shfrytёzimit tё pyjeve, si prerja dhe largimi i drurёve, zjarret dhe mbikullotja. Korijet e zhveshura nga bimёsia si pasojё e prerjes pa kriter tё drurёve tashmё janё zёvendёsuar nga driza ose struktura pyjore me shkurre (makja, makis). Figura 5.5 Shkurret Tipike Mesdhetare me Gjelbёrim tё Pёrhershёm (Makja)

182 5.98 Korijet e fragmentuara dhe tё hapura pёr kullotje apo tё ndёrthurura me shkurre tё ulёta dhe bimёsi barishtore u referohen si garriga (Figura 5.6). Figura 5.6 Garriga Tipike 5.99 Pyllishtet qё shfrytёzohen pёr kullotje konsistojnё nё drurё me njё trung, kanё kurora mё tё hapura, dhe nuk karakterizohen nga njё strukturё e ndryshueshme dhe njё arkitekturё tё brendshme e pasur me efekte ekologjike e naturore Pyjet mesdhetare gjethegjerё me gjelbёrim tё pёrhershёm nё zonёn e Borizanёs kanё njё histori tё gjatё tё shkaterrimit dhe zhveshjes antropogjene. Nё terrene tё favorshme pёr toka bujqёsore, ky proces ka filluar qё nё periudhёn Neolitike; nё zonat mё pak tё favorshme pёr tokё bujqёsore, procesi ka ndodhur kryesisht gjatё periudhёs sё shtimit tё popullsisё, kur dora e njeriut filloi tё priste e tё largonte nё mёnyrё jo tё rregullt e pa kriter drurёt si dhe t i shfrytёzonte tokat pёr kullotjen e dhive e dhenve Zonat do tё zёvendёsoheshin nga peizazhe tё larmishme kulturore. Komunitetet dytёsore tё shkurreve tё ulёta (qё iu referonin, nё varёsi tё rajonit, si tomillares, frigana ose batha) u zhvilluan nё zona qё ishin pёrdorur gjerёsisht pёr kullota. Nё tё tёra zonat ku mbizotёronin metodat apatike e regresive, peizazhi u zёvendёsua me formacione geofiti e me zona me barёra dhe shkurre qё durojnё thatёsirёn gjatё gjithё vitit Pyjet gjethegjerё me gjelbёrim tё pёrhershёm shpesh konsiderohen si bimёsia origjinale e rajonit tё mesdheut. Studimet palinologjike sugjerojnё se dushknajat me

183 gjelbёrim tё pёrhershёm u zhvilluan pas rritjes sё shfrytёzimit tё tokёs nё periudhёn neolitike. Sidoqoftё, bimёsia potenciale natyrore e ditёve tё sotme nuk duhet tё barazohet me bimesinё e epokёs sё Neolitit, e cila ndikohej shumё pak nga veprimtaritё e njeriut. Erozioni nё masё i tokёs, - me dhe pa ndёrhyrjen e njeriut - ka ndryshuar nё mёnyrё thelbёsore kushtet pёr zhvillimin pyjor dhe strukturat e kёtij zhvillimi. Rigjenerimi i pyjeve nё zona ku ka patur zhveshje apo zhdukje tё bimёsisё ёshtё nё varёsi tё karakteristika ve tё dheut, sasisё sё lagёshtirёs, relievit, klimёs, shpёrndarjes sё specieve dhe dёmtimeve tё mundshme Kohёt e fundit, me ndёrhyrjen njerёzore ne ulje, mund tё vihet re vetё-rigjenerimi i bimёsisё me gjelbёrim tё pёrhershёm (Figura 5.7). Potenciali dinamik i kёtyre korijeve, vecanёrisht vazhdimёsia e kёtij procesi dhe zhvillimi kulmor korrespondues i komunitetit pyjor, deri diku janё nё varёsi tё terrenit; ndaj nuk janё lehtёsisht tё kuptueshme nё detaj. Sidoqoftё, mund tё vihet re se, ndёrsa pyjet sklerofile me tipare tё rralla antropogjene mund tё shfaqin njё numёr tё madh speciesh nё njё zonё tё vogёl, korijet qё pёr njё kohё tё gjatё nuk kanё pasur ose kanё pasur fare pak dёmtime, janё tё dendura dhe tё varfёra nё specie. Figura Rigjenerimi i lisit gjethegjerё pas mbrojtjes Detaje tё mёtejshme mbi shkorretet dhe pyjet e thata mesdhetare dhe mbi dinamikёn e bimёsisё sё tyre, vecanёrisht shkallёn e zhveshjes sё bimёsisё dhe rigjenerimit, mund t i gjeni nё Shtojcёn

184 Fauna e Burizanёs dhe Zonёs sё Projektit Bazuar nё (i) studimet e kryera nё Parkun Kombёtar tё Dajtit, ku kushtet ekologjike jane tё ngjashme me ato tё zonёs sё Burizanёs, dhe (ii) ku shfaqet afёrsi me ekologjinё e Burizanёs dhe vendodhjes sё projektit, ёshtё hartuar njё listё e specieve shtazore qё mund tё hasen nё zonёn e propozuar (Shtojca 4.3). Lista pёrfshin 31 gjitarё, 134 specie shpendёsh (18 prej tё cilёve konsiderohen tё rrezikuara), 11 specie amfibёsh, 24 specie zvarranikёsh dhe 215 specie insektesh. Sidoqoftё, nuk ka shumё tё ngjarё qё tё gjitha kёto specie tё jenё tё pranishme; shih paragrafёt deri nё pёr detaje mbi ato cka u regjistruan gjatё njё vrojtimi tё shkurtёr nё terren nё mars 2007 dhe pёr diskutime tё tjera mbi speciet e rrezikuara dhe te mbrojtura. Zona e Projektit Statusi i Konservimit dhe Kushtet e Pёrgjithshme As zonat specifike tё propozuara pёr zhvillim, as zonat nё tё cilat do tё kalojnё rrugёt e reja nuk janё tё pёrcaktuara si zona nё mbrojtje Shkurtimisht, habitati nё dhe pёrreth zonёs sё studiuar karakterizohet pёrgjithёsisht nga njё zonё jo njёtrajtёsisht e zhveshur, ku zona tё mёdha janё bёrё pjesё tё korijeve dhe shkorreteve. Speciet mbizotёruese nё kёtё habitat korijesh janё Quercus cerris, Q.petraea, Fraxinus ornus, Ostrya carpinifolia, Acer platinoides dhe me pёrhapje mё tё kufizuar Prunus mahaleb, Acer obsusatum dhe Carpinus orientalis Faza kulmore pasohet nga katёr faza tё tjera tё vazhdimёsisё sё bimёsisё, ku secila prej tyre paraqet njё fazё te vecantё tё zhveshjes sё bimёsisё. Kёto 5 faza pёrshkruhen mё poshtё. Raportet e tyre paraqiten tё ndryshme nё zona tё ndryshme (Tablela 4.2) si pasojё e shkallёs dhe jetёgjatёsisё sё ndёrhyrjes sё njeriut Nё asnjёrёn prej zonave tё studimit nuk ka mbetur asnjё njollё si dёshmi e fazёs kulmore tё zhvillimit tё bimёsisё, dmth nuk ka njolla origjinale tё Holm Oak - por ka pёrhapje sporadike nё zonat mё te padepertueshme. Nё zonёn e karieres sё flishit, si rezultat i pёrdorimit e shfrytёzimit tradicional, ky tip pylli ёshtё zёvendёsuar nё disa zona me shkurret tipike mesdhetare ose makja e cila konsiderohet si faza e dytё e bimёsisё (zhveshjes sё bimёsisё). Kjo lloj bimёsie pёrfshin speciet e mёposhtme: Dredhёza (Arbutus unedo), Shqopa (Erica arborea), Rrunja (Pistacia terebinthus), Lisi i Maqedonisё (Quercus trojana), Judas tree (Cercis siliquastrum), Mersina (Myrtus communis) Dёllinja e Kuqe (Juniperus oxycedrus L.) etj Faza e tretё e zhveshjes sё bimёsisё garrigat haset dendur nё terrenet prej flishi dhe guri gёlqeror (shih fotomontazhin e zonёs sё flishit, fushёmpamja 16). Kjo fazё ka ardhur si rezultat i ndёrhyrjeve intensive tё njeriut dhe mbikullotjes; pёrbёhet

185 kryesisht nga shkurre gjembore sklerofile dhe zёvendёson bimёsinё makis. Si specie mё tё rёndёsishme, mund tё pёrmenden Lisin Kermes (Quercus coccifera L.), Frashёri (Fraxinus ornus L.), Christ s Thorn (Paliurus spina-christi Miller.), Ferra (Prunus spinosa L.), Almond Pear Tree (Pyrus amygdaliformis Vill.), Fierthorn (Pyracantha coccinea M.J. Roemer.), Dёllinja (Juniperus oxycedrus L.), Murrizi (Crataegus monogyna Jacq.), Shega (Punica granatum L.), Broa-Leaved Phillyrea (Phyllirea media L.), Shkoza Orientale (Carpinus orientalis Miller.) etj Faza e katёrt e zhveshjes sё bimёsisё i takon bimёsisё sё shkurtёr dhe shkurreve sklerofile dhe ёshtё mjaft e pёrhapur nё zonёn e karierёs sё gurit gёlqeror. Speciet tipike janё: Sherebela (Salvia officinalis L.), Trёndafili me gjelbёrim tё pёrhershёm, (Rosa sempervirens), Elm Leaf Blackberry (Rubus ulmifolius), Alatern (Rhamnus alaternus L.), Rock-Rose (Cistus incanus L.) Sage-Leaved Rock Rose, (Cistus salviefolius L.), Spanish Broom (Spartium junceum L.), Radiant Broom (Genista radiate (L.) Scop.), Ёhite-Felted Germander (Teucrium polium L.), Viscous Fleabane (Inula viscose (L.) Aiton.), etj Faza e pestё dhe pёrfundimtare e zhveshjes sё bimёsisё pёrbёhet nga bimёsia stepike dhe e barёrave, qё pёrbёhet zakonisht nga barёra tё lartё, tё tillё si: Heath False-Brome (Brachypodium pinnatum (L.) P. Beauv), Brush Grass (Chrysopogon gryllus (L.) Trin), (Putoria calabrica (L. fi.l.) DC), dhe disa tipe bimёsh si Soapёort (Saponaria calabrica Guss.), Trumza (Thymus sp L.). Kjo lloj bimёsie haset kryesisht vetёm nё terrenin e propozuar pёr karieren e gurit gёlqeror dhe karakterizohet nga nivele tё larta tё dukurisё sё erozionit (shih Figurёn 5.8 dhe fotomontazhin nё Shtojcёn 3, Fushёpamja 8)

186 Figura 5.8 Bimёsia Stepike nё Fazёn e Fundit tё Zhveshjes sё Bimёsisё (Dukuria e Erozionit) Ndёrhyrjet njerёzore gjatё njё periudhe tё gjatё nё Burizanё kanё rezultuar nё shpyllёzim e zhveshje tё bimёsisё, duke ulur funksionin mbrojtёs tё bimёsisё. Zhveshja e bimёsisё qё ka cuar nё erozion ka filluar qё para 20 apo 30 vjetёsh. Ndёrhyrjet kryesore kanё qenё: mbikullotja e bagёtisё, prerja dhe largimi i druve tё zjarrit dhe pastrimi i tokёs nga bimёsia pёr prodhimin tradicional tё gёlqeres. Zhveshja e bimёsisё ёshtё mё e spikatur pranё fshatrave dhe nё tokat bujqёsore nё rrёpira; nё momentin qё arrihet kjo fazё e tejskajshme (dmth dukuria e erozionit), ndikohet pёrbёrja florale dhe ripёrtёritja e tokёs dhe bimёsisё arrihet pas shumё vitesh. Llogaritje tё pёrafёrta tё raportit tё tipeve tё ndryshme tё bimёsisё / fazave tё zhveshjes nё dy karierat e propozuara paraqiten nё tabelёn mё poshtё: Tabela 5.8 Bimёsia Tipike nё Zonat e Propozuara tё Karierave dhe Raporti i Mbulimit me Bimёsi % e mbulimit nё zonёn e karieres sё gurit gёlqeror % e mbulimit nё zonёn e karieres sё flishit Shkorretet dhe pyjet sklerofile mesdhetare (Faza e parё ose faza kulmore) 0% 0% Makja (Faza e dytё) 5% 60% Garriga (Faza e tretё) 50% 20% Shkurret e bimёsia e ulёt sklerofile (Faza e katёrt) 30% 10% Bimёsia stepike (Faza e pestё) 15% 10%

187 Vlera Ekologjike dhe Statusi i Konservimit te Bimёsisё nё zonen e Burizanёs Burizana, pёr shkak tё zonёs fitoklimatike nё tё cilёn shtrihet, karakterizohet nga njё nivel i lartё i biodiversitetit bimor pavarёsisht nga niveli i zhveshjes sё bimёsisё. Nё fakt, praktikat e ndryshme bujqёsore dhe shfrytёzimi i tokёs kanё ndikuar nё nivele tё ndryshme tё zhveshjes, e cila ka rezultuar nё tipe tё ndryshme tё bimёsisё dhe llojshmёrisё sё ekosistemeve Nё njё terren mё tё gjerё, jane regjistruar rreth 450 specie bimёsh vaskulare tё shpёrndara nё 63 familje, prej tё cilёve 15 familje pёrfaqёsohen nga 1 specie e vetme dhe 11 prej tyre vetem nga 2 specie. Ndёrmjet tyre ka njё numёr speciesh tё kёrcёnuara bazuar nё Listёn e Kuqe tё Shqipёrisё. Sipas kёsaj liste (e duke zbatuar kategori ekuivalente me ato qё qё pёrdoren nё UBK, psh tё rrezikuara, vulnerabёl, pak shqetёsuese) 13 prej tyre duhet t ju kushtohet kujdes pёr konservim in-situ (shih Tabelёn 5.9). Sidoqoftё, asnjё prej kёtyre 13 specieve nuk janё nё Listёn e Kuqe tё UBK, dmth ato nuk konsiderohen tё kёrcёnuar nё shkallё ndёrkombёtare Dy prej kёtyre specieve, Quercus ilex (lisi ashe ose me gjelbёrim tё pёrhershёm) dhe Salvia officinalis (sherbela) janё regjistruar nё territore tё ndikuara nga projekti lisi me gjelbёrim tё pёrhershёm nё karierёn e flishit dhe sherbela nё terrenin e karierёs sё gurit gёlqeror. Ka shumё pak bimё tё Quercus ilex nё terrenin e propozuar pёr karierёn e flishit por ato nuk jane unike nё terrenin mё tё gjerё Burizanё Krujё bimё tё tjera gjenden pranё Krujёs, psh. Nё njё terren mё tё gjerё, kjo specie haset nё Shqipёri nga veriu nё jug, ёshtё shumё e zakonshme nё jug tё Shqipёrisё dhe gjerёsisht e pёrhapur nё zonёn Mesdhetare. Salvia officinalis ёshtё e zakonshme nё zonat e karierёs sё gurit gёlqeror nё Burizanё (dmth nuk kufizohet vetёm nё zonёn e karierёs) dhe nё rajone tё tjera tё Shqipёrisё. Kuptohet se keto dy specie kanё hyrё nё Listёn e Kuqe tё Shqipёrisё jo sepse janё nё rrezik tё pashmangshёm tё zhdukjes por sepse janё nёn presionin e vjeljes (pёrkatёsisht pёr dru / lёndё zjarri dhe bimё mjekёsore) dhe do tё pёrfitonin nga masat pro-aktive tё konservimit Prania nё zonat e zhvillimit te projektit të 11 specieve të tjera tё Listёs sё Kuqe, regjistruar nё zonёn e Burizanёs, nuk mund tё pёrjashtohen pa njё vrojtim tё detajuar. Sidoqoftё, asnjё prej kёtyre 11 specieve nuk janё tipike nё zonёn e projektit dhe janё tё zakonshme kudo nё Shqipёri (Arsen Proko, Universiteti i Tiranes, pers. Comm..)

188 N 0 Tabela 5.9 Lista e Kuqe e Bimёve nё Zonёn e Burizanёs (UBK) Speciet Statusi i Kёrcёnuar (UBK) Ex? E V NT LC 1. Agrimonia eupatoria L. X 2. Dictamus albus L. X 3. Hypericum perforatum L X 4. Laurus nobilis L. X 5. Orchis sp. divaricata (L.) R. Br. X 6. Origanum vulgare X 7. Quercus ilex X 8. Salvia officinalis L. X 9. Cerastium grandiflorum Ёaldst et Kit. x 10 Chamaecytisus tommasinii (Vis) Roth x 11 Fritillaria macedonica Bornm. x 12 Pedicularis brachyodonata Schlosser et Vuk x 13 Ramonda serbica Pancic x Numri Total i Specieve Fauna e Regjistruar nё Terrenet e Propozuara tё Projektit Vrojtimi nё terren, kryer nё fillim tё Mars 2007, nё terrenet e propozuara tё karierave tё flishit dhe gurit gёlqeror, rezultoi nё identifikimin e regjistrimin e njё sёrё speciesh (shpendё, zvarranikё, amfibё), tё cilat paraqiten nё tabelёn mё poshtё. Speciet u regjistruan nё ose pёrreth zonёs sё propozuar tё karierёs sё gurit gёlqeror dhe fabrikёs sё cimentos (mё 7 mars 2007) dhe nё zonёn e propozuar tё karieres sё flishit (mё 8 mars 2007). Shih Shtojcёn 4.2 pёr mё tepёr detaje. Tabela 5.10 Speciet e Shpendёve, Zvarranikёve, Amfibёve dhe Vertebrorёve tё Regjistruar gjatё Vrojtimit Shpendёt Emёrtimi Emёrtimi nё Latinisht Kariera e Gurit Gёlqeror Kariera e Flishit Shqiponja e Maleve Aquila chrysaetos + Huta Buteo buteo + + Gjeraqina e Shkurtёr Accipter nisus + Skifteri Kthetrazi Falco tinnunculus + + Guaku Columba palumbus

189 Emёrtimi Emёrtimi nё Latinisht Kariera e Gurit Gёlqeror Kariera e Flishit Qukapiku Larosh i Vogёl Dendrocopos minor + Kumria Streptopelia decaocto + Dallёndyshe e Gurёve Ptyonprogne rupestris + Kukuvajka Athene noctua + Bishtatundasi i Malit Motacilla cinerea + Bishtatundasi i Bardhё Motacilla alba alba + Cinxamiu Troglodytes troglodytes + + Mёllenjё Uji Cinclus cinclus + Bishtakuqi Zeshkan Phoenicurus ochruros + Gushёkuqi Erithacus rubecula + + Ceku Kokёzi Saxicola torquata + + Tusha Kёngёtare Turdus philomelos + Tusha e Malit Turdus viscivorus + Mёllenja Turdus merula + Bilbilthi Kokёzi Sylvia atricapilla + Bilbilthi Kokёzi Gushёbardhё Sylvia melanocephala + + Cafkёlore Cettia cetti + + Fishkellenjes i vogel Phylloscopus collybita + + Mbretthi Regulus regulus + Mbretthi Vetullbardhё Regulus ignicapillus + + Trishtili i Madh Parus major + Trishtili i Kaltёr Parus caeruleus + + Trishtili Bishtgjatё Kokёbardhё Aegithalo caudatus + Trishtili i Madh i Murrmё Parus cinctus + Trishtili i Zi Parus ater + Laraska Bishtgjatё Pica pica + + Grifsha Garrulus glandarius + Korbi Corvus corax + Harabeli i Shtёpisё Passer domesticus + + Avdosa Fringilla coelebs + + Verduni Carduelis chloris + Cerla e Zakonshme Emberiza cirlus + Dredhuesi Gushёpёrhimё Prunella modularis + Numri Total i Specieve

190 Zvaranikёt dhe Amfibёt Emёrtimi Emёrtimi nё Latinisht Kariera e Gurit Gёlqeror Zhapiu me Tri Viza Lacerta trilineata + Hardhuca e Vogёl e Gjelbёr/Hardhuca e Livadheve Podarcis milisellensis/ taurica Kariera e Flishit Zhapiu Gjallёpjellёs Lacerta vivipara + + Bretkosё e Kuqerremtё e Malit Rana temporaria + + Bretkosё e Kёnetave Rana ridibunda + + Bretkosё e pёrrenjve Rana graeca + Numri Total i Specieve Vertebrorёt (Fluturat dhe Bulkthat) Emёrtimi Emёrtimi nё Latinisht Kariera e Gurit Gёlqeror Kariera e Flishit Hungarian Glider Neptis rivularis + + Small Ёhite Pieris rapae + + Large Ёhite Pieris brassicae + + Green-veined Ёhite Pieris napi + + Large Tortoiseshell Nymphalis polychloros + + Pallua Inachis io + Blue sps. + + Speckled Ёood Pararge aegeria + Bulkthat + + Numri Total i Specieve 9 7 Shpendёt Shpendёt e regjistruar pёrfaqёsojnё vetёm speciet rezidente apo zogjtё shtegtarё dimёrorё, ndaj regjistrimet nuk pёrfshijnё zogjtё e verёs/mbarёshtues. Terreni i karieres sё flishit regjistron mё shumё specie (28) se sa terreni i karieres sё flishit (24) dhe ky mund tё jetё njё tregues qё terreni mё pёrbёrje flishi ёshtё mё i pasur me bimёsi. Nё asnjёrёn prej terreneve nuk janё hasur raste tё shpendёve grabitqarё nё zёnien e presё, e cila mund tё vijё si pasojё e mungesёs sё presё dhe/ose gjuetisё

191 sё kёtyre grabitqarёve. Sidoqoftё, Sokoli (me status vulnerabёl nё Shqipёri) ёshtё regjistruar nё karierёn e gurit gёlqeror dhe zonёs sё fabrikёs dhe shqiponja (statusi i rrezikuar nё Shqipёri) 1km nё perёndim tё zonёs sё karierёs sё flishit I gjithё terreni me gur gёlqeror pёrbёn njё habitat tё pёrshtatshёm pёr zvarranikёt (Figura 5.9), ku u regjistruan 3 specie; ndersa rezervat ujёmbajtёse pёr bagёtinё (Figura 5.10) pёrbёjnё habitat tё pёrshtatshёm pёr 2 specie bretkosash (bretkosa e Kuqerremtё e Malit dhe Bretkosa e Kёnetave) Vetёm njёri nga zvarranikёt, Zhapiu Gjallёpjellёs (Lacerta vivipara), ёshtё nё Listёn e Kuqe tё Shqipёrisё; specia gjithashtu bёn pjesё nё Listёn e Kuqe tё UBK-sё nё kategorinё Mё pak problematike e me rrezik mё tё ulёt dhe regjistrohet nё 30 vende nga Britania e Madhe nё Kinё. Ka pёrhapje nё zonat e gurores sё gurit gёlqeror dhe supozohet tё jetё i pranishёm nё mbarё zonёn e Burizanёs Zhapiu me tri viza, Lacerta trilineata, njё individ prej tё cilёve u regjistrua pranё njё shtegu kalimi qё shpie nё zonёn e studimit, ёshtё nё Listёn e Kuqe tё UBK-sё si specie e kategorise Mё pak problematike, nga pikёpamja e pёrhapjes sё gjerё (nga Kroacia nё Turqi), tolerancёs nё njё gamё tё madhe habitatesh, supozimit tё popullatёs sё madhe dhe pёr shkak se nuk ёshtё e mundur tё zvogёlohet nё numёr aq shpejt sa tё renditet nё kategorinё e specieve tё kёrcёnuara. Lista e Kuqe shpreh se (i) nuk duket tё shfaqen kёrcёnime tё mёdha ndaj kёsaj specieje, por popullatat nё Rumani kёrcёnohen nga humbja e habitateve nё stepa kryesisht pёr shkak tё intensifikimit tё bujqёsisё dhe njё numri tё dallueshёm tё popullatave nё vende tё izoluara (ii) duket se pёr kёtё specie nuk ka nevojё pёr masa konservimi Specia e tretё e zvarranikёve regjistruar nё zonёn e karierёs sё gurit gёlqeror mund tё identifikohej nё nivel klase, sic ёshtё Hardhuca e Mureve (pёrkatёsisht Podarcis melisellensis orse tauricus Dalmatian apo Ballkan). Tё dyja speciet renditen nё Listёn e Kuqe tё UBK nga pikёpamja e pёrhapjes sё gjerё, tolerancёs nё modifikimin e habitatit, supozimit tё popullatёs sё madhe dhe pёr shkak se nuk ёshtё e mundur tё zvogёlohet nё numёr aq shpejt sa tё renditet nё kategorinё e specieve tё kёrcёnuara Tё tre speciet e zvarranikёve renditen nё Shtojcёn IV (Speciet bimore dhe shtazore nё interes tё komunitetit qё kanё nevojё pёr mbrojtje strikte) tё Direktivёs sё Kёshillit 92/43/EEC, 1992, mbi konservimin e habitateve natyrore dhe botёs bimore dhe faunёs sё egёr ( Direktiva e Habitateve ). Sidoqoftё, kjo nuk do tё thotё se kёtyre specieve do t u garantohet mbrojtja nё Shqipёri, e cila nuk ёshtё ende anёtare e Komunitetit Evropian, dhe cdo masё pёr mbrojtje do tё duhet tё pёrcaktohet nga legjislacioni shqiptar Lista e Kuqe shqiptare nuk pёrmban asnjёrёn prej tё dy specieve amfibe; sidoqoftё, tё dyja janё nё Listёn e Kuqe tё UBK-sё nё kategorinё Mё pak problematike

192 Bretkosa e Kuqerremtё e Malit (Rana temporaria) dhe Bretkosa e Kёnetave (Rana ridibunda) pёrcaktohen si specie Mё pak problematike, nga pikёpamja e pёrhapjes sё gjerё, tolerancёs nё llojshmёrinё e habitatit, supozimit tё popullatёs sё madhe dhe pёr shkak se nuk ёshtё e mundur tё zvogёlohet nё numёr aq shpejt sa tё renditet nё kategorinё e specieve tё kёrcёnuara Kjo zonё ishte e papёrshtatshme pёr akomodimin e lakuriqёve tё natёs, nuk kishte pemё tё mocme apo ndёrtesa tё vjetra. Terreni shfrytёzohej gjerёsisht pёr kullotjen e dhive dhe nuk dёshmohej tё kishte veprimtari tё gjitarёve tё tjerё. Figura 5.9 Habitat i Zvarranikёve nё Terrenin e Propozuar pёr Karieren e Gurit Gёlqeror

193 Figura Zona e Propozuar e Fabrikёs sё Cimentos me Rezervёn Ujёmbajtёse nё Sfond

194 Terreni i Propozuar i Karieres sё Flishit Territori i studimit ёshtё nё kufi me njё fshat tё vogёl ku bimёsia pyjore ёshtё e dukshme, pjesёrisht e lidhur me parcelat e perimeve dhe kopshtet e frutave, dhe pёrshtypja e pёrgjithshme ёshtё e njё habitati mё tё larmishёm e produktiv nga pikёpamja biologjike se sa nё terrenin e karierёs sё gurit gёlqeror. I gjithё terreni pёrbёn njё habitat tё pёrshtatshёm pёr zvarranikёt, ndonёse vetёm 1 specie u regjistrua gjatё vrojtimit, Zhapiu Gjallëpjellës (Viviparous or Common Lizard). Individë nga Bretkosa e Përrenjve (ballkanase) (Rana graeca) u vurnë re përgjatë një rrejdhe uji/burim pranë terrenit të propozuar për karierën e gurit gëlqeror. Pellgjet nё buzё tё rrugёs nё tё cilat mblidhen ujrat e shiut nё tragat e krijuara nga pёrshkimi i mjeteve tё rёnda (Figura 5.11) sigurojnё habitat pёr 2 specie bretokosash, Bretkosën e Kuqerremtë të Malit dhe Bretkosën (evropiane) e Kënetave (euroaziatike) Statusi i konservimit tё Zhapiut ёshtё pёrshkruar tashmё (paragrafi 5.121). Asnjё nga amfibёt nuk shfaqen nё Listёn e Kuqe shqiptare, por tё treja speciet janё pjesё tё Listёs sё Kuqe tё UBK, nё Kategorinё Mё pak problematike Bretkosa e Pёrrenjve (greke) (Rana graeca), Bretkosa e Kuqerremtё e Malit (evropiane) (Rana temporaria) dhe Bretkosa e Kёnetave (euroaziatike) (Rana ridibunda) shfaqen nё kategorinё Mё pak problematike nga pikёpamja e pёrhapjes sё gjerё, tolerancёs nё llojshmёrinё e habitatit, supozimit tё popullatёs sё madhe dhe pёr shkak se nuk ёshtё e mundur tё zvogёlohet nё numёr aq shpejt sa tё renditen nё kategorinё e specieve tё kёrcёnuara. Specia e parё (regjistruar jashtё territorit tё karierёs sё flishit) gjithashtu renditet nё Shtojcёn IV (Speciet bimore dhe shtazore nё interes tё komunitetit qё kanё nevojё pёr mbrojtje strikte) tё Direktivёs sё Kёshillit 92/43/EEC, 1992, mbi konservimin e habitateve natyrore dhe botёs bimore dhe faunёs sё egёr ( Direktiva e Habitateve )

195 Figura Shteg Tipik qё Kalon nёpёr Zonёn e Propozuar pёr Karierёn e Flishit ku Formohen Pellgjet e Ujit Gjitarёt Vetё zona e projektit ka mungesё tё vendbanimeve tё lakuriqёve tё natёs, megjithёse zona mendohet tё jetё njё zonё e mirё e sigurimit tё ushqimit. Fshati i afёrt dhe ndёrtesat dukeshin tё pёrshtatshёm pёr vendbanimet e lakuriqёve tё natёs, ashtu sikurse skarpatet e thikёta shkёmbore me tё carat dhe zgavrat nё perёndim tё zonёs sё studimit. Edhe shtegu i hyrjes nё zonё kishte njё sёrё tunelesh tё ndёrtuara nga dora e njeriut, tё cilat dukeshin tё pёrshtatshme pёr vendbanimin e lakuriqёve tё natёs Terreni shfrytёzohet ndjeshёm pёr kullotjen e dhive dhe kuajve, por vrojtimi i kufizuar nё ecje nuk dha shenja tё veprimtarive tё tjera tё gjitarёve. Sidoqoftё, duke parё se 12 specie tё lakuriqёve tё natёs (10 prej tё cilёve konsiderohen te rendesise se konservimit, Tabela 5.7) dhe 8 specie tё tjera gjitarёsh konsiderohen te rendesise se konservimit (Lepuri i Murrmё, Ketri, Gjumashi i Lajthisё, Ujku, Dhelpra, Nusja e Lalёs, Qelbёsi, Baldosa) hasen nё mbarё zonёn, ka mundёsi qё vrojtime tё tjera tё nxjerrin nё pah se disa prej kёtyre specieve mund tё hasen ndonjёherё nё ose fare pranё terreneve tё zhvillimit tё projektit, pёrfshirё rrugёt e kalimit

196 Figura Kullota nё Zonёn e Propozuar tё Karierёs sё Flishit Pёrfundime Vlera Ekologjike e Territoreve tё Propozuara tё Gurit Gёlqeror dhe Flishit Burizana pёrfaqёson njё zonё ekologjikisht tё larmishme, por jo unike nё Shqipёri; tё dy terrenet e propozuara tё karierave ndodhen nё brezin e bimёsisё sё pyjeve dhe shkurreve sklerofike me gjelbёrim tё pёrhershёm, e cila konsiderohet si bimёsi tipike mesdhetare me gjelbёrim tё pёrhershёm. Habitate dhe specie tё ngjashme gjenden kudo nё rajon, pёrfshirё Parkun Kombёtar tё Dajtit. Megjithatё, pavarёsisht nga zhveshja e bimёsisё, secila vendodhje dhe buzёrruga e kalimit pёrmbajnё njё sёrё habitatesh tё pasura me specie tё ndryshme. Ndonёse vizita nё terren (mars) nuk shfaqi ndryshime domethёnёse nё faunёn e tё dy terreneve nga pikpamja e bimёsisё, terreni i karierёs sё flishit paraqitet mё i larmishёm, ndёrkohё qё pjesё tё terreneve gёlqerore po hyjnё drejt njё faze tё ashpёr tё zhveshjes sё bimёsisё dhe erozionit te tokёs Nё pranverё 2006, vrojtimet e kufizuara nё terren regjistruan njё numёr tё vogёl tё specieve bimore dhe shtazore, nё apo pranё terreneve tё projektit (speciet e shpendёve nё kёrkim tё ushqimit asnjё shenjё tё foleve tё shpendёve nё zonё), tё cilat bёjnё pjesё nё Listёn e Kuqe shqiptare dhe tё UBK-sё por nuk bёjnё pjesё nё listёn e specieve tё rrezikuara apo tё rrezikuara seriozisht tё UBK-sё. Pёrsёritja e vrojtimeve dhe miratimi i teknikave tё posacme, psh pёr lakuriqёt e natёs dhe zvarranikёt, shton mundёsinё pёr konfirmimin e pranisё sё specieve tё tjera tё florёs e fanunёs qё paraqiten nё Shtojcёn 4.3 tё specieve tё mundshme, pёrfshirё njё apo dy specie tё Listёs sё Kuqe. Sidoqoftё, studimet e literaturёs dhe vrojtimet nё terren dёshmojnё se habitatet dhe speciet e regjistruara nё territorin e karierёs sё gurit

197 gёlqeror dhe flishit nuk janё unike pёr atё zonё, as kritike pёr mbijetesёn lokale tё cdo lloj specieje nё Shqipёri apo Evropё. E njёjta gjё ndodh edhe me habitate dhe specie tё ngjashme qё hasen kudo nё Shqipёri apo Evropё Ndaj, zonat e projektit nuk konsiderohen Habitate Kritike sic pёrcaktohet nё Standardin e Performancёs 6 te KFN-se mbi Konservimin e Biodiversitetit dhe Manaxhimin e Burimeve Natyrore tё Qёndrueshme tё cilat janё zona me vlera tё larta biodiversiteti, pёrfshirё habitatin qё kёrkohet pёr mbijetesёn e specieve tё rrezikuara seriozisht apo tё rrezikuara (nё varёsi tё Listёs sё Kuqe tё UBK mbi Speciet e Kёrcёnuara apo sic parashikohet nё legjislacionin kombёtar) Pёr mё tepёr, duhet tё vihet se se pёrfshirja e specieve nё Listёn e Kuqe tё Shqipёrisё nuk do tё thotё se mbrojtja e tyre ёshtё absolute (Ligji Shqiptar Nr. 7875, i datёs 1994, mbi Mbrojtjen e Faunёs sё Egёr dhe Gjuetisё e qё lidhet vecanёrisht me mbrojtjen e faunёs nga gjuetia). Mesohet se leja pёr zhvillimin e terreneve qё pёrmbajnё specie tё mbrojtura, mund tё lёshohen, nё varёsi tё masave zbutёse të miratuara (dhe ky parim, i lejs / lehtësimit, zbatohet për speciet e mbrojtura nё vende tё tjera tё BE-se, si Mbretëria e Bashkuar). Gjithashtu, duhet tё vihet re se qёllimi i Listave tё Kuqe tё UBK ёshtё theksimi i taksonomisw sw kwecwnuar dhe nxitja e konservimit tё tyre. Ndaj, para se tё flitet për masa lehtёsuese ekologjike, statusi i konservimit i florёs dhe faunёs qё shfaqet nё listёn e kuqe, duhet marrё parasysh ku hasen ato nё terrenin e projektit. Kjo ёshtё bёrё nё kapitujt pauses, me propozimet e duhura pёr masa lehtёsuese dhe kompensim / zhvillim. KLIMA Informacion i Pёrgjithshёm mbi Kushtet Morfologjike dhe Klimatike tё Shqipёrisё Republika e Shqipёrisё shtrihet nё pjesёn perёndimore tё gadishullit tё Ballkanit, nё bregdetin Adriatik dhe Jon. Ajo shtrihet nё koordinatat midis V and L 14. Vendi zё njё sipёrfaqe prej 28,748 km2 me lartёsi tё ulёta rivierёs bregdetare nё perёndim qё lartёsohen nё malёsitё e pjesёve veriore, qendrore dhe jugore Vendi karakterizohet nga njё klimё tipike mesdhetare, dmth verё e nxehtё dhe e thatё me ditё tё gjata dhe dimёr i butё me reshje tё shumta shiu. Reshjet nё Shqipёri shoqёrohen zakonisht mё erё qё fryn nga jugperёndimi dhe ndikohet nga relievi duke krijiuar nё kёtё mёnyrё njё model tё larmishёm klimatik e reshjesh nё rajone tё ndryshme te vendit. Kjo larmi shfaqet edhe edhe nё Tabelёn 5.1, nё tё cilёn shfaqen tё dhёna mbi reshjet mesatare mujore dhe vjetore (vёzhgime tё vazhdueshme) tё marra nga stacione tё vecanta meteorologjike pёr periudhёn midis [5]. 14 Ref [7]: Ujrat tokёsore ndёrkufitare tё Shqipёrisё, M. Banja, Instituti Hidrometeorologjik

198 Tabela 5.11 Tё dhёna nga Stacione Meteorologjike mbi Reshjet Mujore dhe Vjetore (pёr vitet ) Stacioni Janar Shkurt Mars Prill Maj Qershor Korrik Gusht Shtator Tetor Nёntor Dhjetor Viti Bilisht Kelcyre ,355.8 Kukes Lezhe ,463.3 Polican ,036.6 Puke ,102.7 Sarande ,351.6 Theth ,920.8 Vlore Burimi: Ref. [5] Nё pjesёn veriore tё Shqipёrisё (Alpet), sasia mesatare e reshjeve ёshtё mbi 2,500mm, ndёrsa nё luginat nё brendёsi tё vendit sasia e reshjeve ёshtё mm. Shpёrndarja vjetore maksimale e reshjeve arrin nё rreth 40% e haset zakonisht nё dimёr dhe ajo minimale prej 10% haset nё verё. Maksimume tё tjera dytёsore hasen nё brendёsi tё vendit. Numri i ditёve me shi (>1.0 mm) ndryshon nga ditё nё vit, kryesisht, gjatё muajve tё dimrit. Thatёsirat e verёs spikasin mё tepёr nё pjesёn jugperёndimore

199 Figura 5.13 Shpёrndarja e Reshjeve brenda 24 orёve M ap of 24h precipitation T = 100 years Lake Shkodra Drini Zi Kiri Shkoder Drini Fani Vogel SERBIA and MONTENEGRO Kukes Mati Ishmi Tirana Erzeni F.Y.R of M ACEDONIA ADRIATIC SEA Elbasan Lake O hrid Pogradec Lake Prespes Semani Fier Devolli 100 Korçe Vjosa Vlore Shushico Sarande IONIAN SEA 300 Gjirokaster Drino GREECE h precipitation Scale 1/ Drainage basin boundary 200 Cartographie. Jean Pierre Debuiche. US. OBHI Burimi: Ref [8]: Potenciali pёr Pёrmbytje nё Shqipёri, Prezantimi/Prezantuesi Dr. Agim Selenica, Instituti Hidrometeorologjik

200 Informacion Specifik mbi Zonёn e Propozuar pёr Fabrikёn e Cimentos dhe Karierat [6] Vlerёsimi i kushteve klimatike tё zonёs sё propozuar tё fabrikёs sё cimentos dhe karierave pёrfshin njё sёrё tё dhёnash meteorologjike, si: era, temperatura e ajrit dhe lagёshtia, tё cilat paraqiten mё poshtё. Tё dhёnat janё nxjerrё nga regjistrime aktuale tё vёzhgimeve tё vazhdueshme pёr periudhёn , nga stacioni meteorologjik i Lacit, i cili ёshtё vendosur rreth 10km nё veri tё Burizanёs. Relievi i vendodhjes sё kёtij stacioni ёshtё i ngjashёm me relievin e vendodhjes sё fabrikёs sё cimentos dhe karierave dhe si e tillё, informacioni i mёposhtёm meteorologjik konsiderohet pёrfaqёsues pёr te gjithё zonёn e ekzaminuar. METEOROLOGJIA Stacioni meteorologjik i Podgoricёs siguroi tё dhёnat pёr cdo orё pёr periudhёn Janar 2003 Dhjetor 2006 pёr t u shfrytёzuar nё studimin e njё modeli pёr shpёrndarjen e clirimeve tё fabrikёs. Stacioni ndodhet nё koordinatat V L dhe ёshtё pothuajse 105km nё veri-verilindje tё zonёs sё projektit dhe u cilёsua si stacioni mё i afёrt meteorologjik me regjistrime tё pёrshtatshme, ndonёse me mungesa tё disa tё dhёnave mbi mbulimin me re. Tё dhёnat e Podgoricёs u kombinuan me tё dhёnat e mbulimit me re nga stacioni i Tivatit pёr tё dhёnё njё bazё tё dhёnash tё pёrshtatshme pёr modelin e shpёrndarjes sё clirimit tё ajrit nё fabrikё. Kushtet meteorologjike parashikohen tё jenё tё ngjashme me kushtet e Podgoricёs dhe Burizanёs, pasi tё dyja janё nё distance tё ngjashme nga bregdeti Kjo e dhёnё meteorologjike u shfrytёzua pёr tё hartuar frekuencёn e shpёrndarjes 4- vjecare tё shpejtёsisё dhe drejtimit tё erёs. Ajo paraqitet nё Tabelёn 5.12 dhe nё diagramin e trёndafilit erёtregues nё Figurёn Tё dhёnat e kёtyre viteve dёshmojnё qartё se era mbizotёsuese frym nga veriu. Nё se era do tё shpёrndahej nё mёnyrё tё barabartё, secila prej 16 drejtimeve do tё kishte njё frekuencё prej 5.7%. Tё katёr drejtimet nga veriperёndimi nё veri verilindje pёrbёjnё rreth 45% tё erёs. Mbizotёrimi i erёs me shpejtёsi tё madhe ndjek tё njёjtёn shpёrndarje Ekziston njё erё mbizotёsuese dytёsore qё fryn nga juglindja nё jug. Era nga kёto tre drejtime pёrbёjnё mbi 21% tё erёs Era nga drejtimer e tjera nuk haset relativisht shpesh; era nga katёr drejtimet lindore haset nё 12% tё kohёs, ashtu sikurse ndodh edhe me pesё drejttimet me qendёr nё perёndim jugperёndim

201 Tabela Frekuenca (%) e Shpёrndarjes Relative tё Shpejtёsisё dhe Drejtimit tё Erёs Drejtimi Shpejtёsia m/s Drejtimi Gradё to to to to 10.8 >10.8 Total % V VVL VL LVL L LJL JL JJL S JJP JP PJP P PVP VP VVP Total % Mot pa erё Mungesa Total %

202 Figura 5.14 Diagrami i Trёndafilit Erёtregues pёr Podgoricёn, Temperatura Atmosterike Duke u nisur nga vecoritё e pёrgjithshme klimatike tё zonёs, temperatura atmosferike ёshtё tipike mesdhetare, karakterizuar nga vera e nxehtё dhe dimri i ftohtё. Temperaturat maksimale, mesatare dhe minimale paraqiten nё Tabelёn 5.13, ndёrsa shpёrndarja vjetore e temperaturave mesatare mujore paraqitet nё Figurёn Temperaturat ( o C) Maksimale Absolute Table 5.13 Temperaturat Mesatare Mujore, Maksimale Absolute dhe Temperaturat e Ulёta J Sh M P M Q K G Sh T N Dh Viti Mesatare Min Absolute

203 Figura 5.15 Shpёrndarja e Temperaturave Mesatare Mujore Temperaure (oc) Months Reshjet Sistemi i reshjeve nё kёtё zonё ёshtё tipike mesdhetare; ndaj, stina e thatё e vitit (Qershor-Gusht) karakterizohet vetёm nga 12% e reshjeve vjetore. Sasia mesatare vjetore e reshjeve ёshtё 1,464mm. Shpёrndarja mujore e reshjeve paraqitet nё Tabelёn 5.14 dhe 5.16, ndёrsa shpёrndarja maksimale mujore brenda 24 orёve paraqitet nё Tabelёn Tabela 5.14 Sasia e Reshjeve Mesatare Mujore dhe Vjetore Muaji J Sh M P M Q K G Sh T N Dh Viti Sasia e Reshjeve (mm) ,

204 Figura 5.16 Shpёrndarja Mesatare Mujore e Reshjeve Fig. 4 Monthly precipitation Precipitation (mm) Months Tabela 5.15 Sasia e Reshjeve Maksimale brenda 24 Orёve sipas Muajve Muaji J Sh M P M Q K G Sh T N Dh Viti Sasia e Reshjeve, mm Lagёshtia e Ajrit Qarkullimi i pёrgjithshёm i ajrit atmosferik dhe kushtet e relievit lokal, mundёsojnё regjistrimin e shpёrndarjes mujore tё lagёshtirёs relative. Nivelet mё tё larta tё lagёshtirёs relative regjistrohen gjatё muajve Maj Qershor dhe Nёntor-Dhjetor dhe vlerat mё tё ulёta gjatё muajve Korrik dhe Gusht Shpёrndarja mujore e lagёshtirёs relative paraqitet nё Tabelёn 5.16 dhe Figurёn Table 5.16 Shpёrndarja Mujore e Lagёshtirёs Relative Muaji J Sh M P M Q K G Sh T N Dh Viti Lagёshtira Relative, %

205 Figura 5.17 Shpёrndarja Mesatare Mujore e Lagёshtirёs Relative Fig. 5 Monthly relative humidity Relative humidity (%) Months CILЁSIA E AJRIT Agjentёt Ndotёs tё Ajrit Dioksid Squfuri Burimet mё tё zakonshme tё clirimit tё dioksidit tё squfurit janё: djegia e lёndёs djegёse tё fosilizuar, bashkёshkrirja, pёrpunimi i acidit sulfurik, konvertimi i pjesёs sё brendshme tё drurit nё letёr, djegia e hedhurinave dhe prodhimi i squfurit tё pastёr. Djegia e qymyrgurit pёrbёn tё vetmin burim tё pёrmasave tё mёdha tё krijuar nga dora e njeriut pёr clirimin e dioksidit tё squfurit, i cili pasohet nga djegia e naftёs. Dioksidi i squfurit shkakton ngushtim tё rrugёve tё frymёmarrjes dhe ndikon mё tepёr tek njerёzit qё vuajnё nga astma dhe sёmundje kronike tё mushkёrive. Nё pjesёn mё tё madhe tё Evropёs Perёndimore, vihet re njё ulje e pёrqёndrimit tё dioksidit tё squfurit nё zonat urbane si pasojё e kontrollit tё clirimeve dhe ndryshimet nё pёrdorimin e lёndёs djegёse. Aktualisht, pёrqёndrimet mesatare vjetore 15 nё kёto zona janё kryesisht µg/m Udhёzime mbi CIlёsinё e Ajrit pёr Evropёn. Edicioni i Dytё. OBSh,

206 Dioksidi i Azotit Dioksidi i azotit (NO 2 ) ёshtё agjent dytёsor ndotёs qё prodhohet nga oksidimi i oksidit nitrik (NO). Oksidi nitrik dhe dioksidi i azotit quhen nё mёnyrё tё pёrmbledhur oksidet e azotit (NO x ). Oksidi nitrik prodhohet gjatё djegies sё lёndёs djegёse nё temperatura tё larta, psh.: mjetet automobilistike, pajisjet ngrohёse dhe sobat e gatimit. Clirimet e NO 2 shoqёrohen me ndikime negative nё shёndetin e njeriut. Pёrqёndrimet nё nivele tё larta tё NO 2 shkaktojnё inflamacion tё rrugёve tё frymёmarrjes. Ekspozimi afatgjatё nё zona me pёrqёndrime tё tilla mund tё ndikojё nё funksionimin e mushkёrive dhe simptomave tё frymёmarrjes. NO 2 gjithashtu rrit reagimin ndaj alergenёve nё individё tё ndjeshёm. Nivelet e dioksidit tё azotit janё tё ndryshueshme krahasuar me njё nivel bazё tё vlerave ku mbivendosen nivelet mё tё larta. Pёrqёndrimet mesatare vjetore tё peizazhit natyror janё nё nivelet µg/m 3. Pёrqёdrimet mesatare vjetore tё zonat urbane janё nё nivelet 20 to 90 µg/m 3 dhe vlerat maksimale nё orё arrijnё nё µg/m 3. Lёndёt e Imёta Lёndёt e imёta kategorizohen mbi bazёn e madhёsisё sё grimcёs (psh PM 10 pёrbёhet nga grimca me diametёr aerodinamik mё tё vogёl se 10 µm). Lёndёt e imёta pёrbёhen nga njё sёrё lёndёsh dhe clirohen nga njё sёrё burimesh. Pёrqёndrimet e lёndёve tё imёta pёrmbajnё grimca parёsore tё cliruara drejtpёrsёdrejti nё atmosferё nga burimet e djegies dhe grimca dytёsore tё formuara nga reaksionet kimike nё ajёr. Lёndёt e imёta shkaktohen nga vetё njeriu dhe nga burimet natyrore (si psh: ngritja e stёrkalave tё detit dhe ngritja e pluhurit tё rёrёs). Trafiku rrugor pёrbёn njё nga burimet mё tё mёdha tё clirimit tё lёndёve tё imёta. Lёndёt e imёta qё clirohen nga gazet e automjeteve pёrbёhen nga struktura karboni tё cilat bashkohen me njё sёrё pёrbёrjesh tё tjera. Motorёt e naftёs prodhojnё pjesёn mё tё madhe tё clirimeve nga parku i automjeteve. Ekspozimi afatshkurtёr e afatgjatё nё lёndёt e imёta tё mjedisit rrethues shoqёrohet vazhdimisht me sёmundje respiratore dhe kardiovaskulare, vdekje dhe efekte tё tjera nё dёm tё shёndetit. Mendohet se kёto sёmundje kanё lidhje shkakёsore me pёrqёndrimet e lёndёve tё imёta. Monoksidi i Karbonit Monoksidi i karbonit formohet nga djegia jo e plotё e lёndёs djegёse qё pёrmban karbon. Burimi mё i madh i clirimit tё monoksidit tё karbonit ёshtё transporti rrugor nё tё cilin luan rol domethёnёs djegia konsumatore dhe ajo industriale. Monoksidi i karbonit thithet nёpёrmjet mushkёrive, ul sasinё e oksigjenit nё gjak dhe mund tё shkaktojё njё sёrё simptomash. Ekspozimi nё zona me pёrqёndrime tё tilla shkakton simptoma qё pёrfshijnё lodhje, pёrgjumje, dhimbje koke, dhimbje gjoksi dhe nganjёherё dhimbje stomaku

207 Benzeni Burimet e benzenit nё ajrin mjedisor pёrfshijnё tymin e cigares, djegien dhe avullimin e naftёs me pёrbёrje benzeni, industritё petrokimike dhe proceset e djegies. Benzeni ka veti genotoksike dhe kanserogjene dhe ekspozimi ndaj tij shoqёrohet me leukemi. Pёrqёndrimet mesatare nё ajёr tё benzenit nё zonat rurale dhe urbane janё respektivisht rreth 1 µg/m 3 dhe 5-20 µg/m 3. Pёrqёndrimet nё ajёr janё mё tё larta nё zonat pranё burimeve tё clirimit tё benzenit si psh: pikat e mbushjes me karburant. Pluhuri Pluhuri 16 ёshtё njё pjesё e paevitueshme e mjedisit njerёzor dhe cdo individ arrin tё tolerojё nivele tё caktuara pluhuri pa kaluar nё pasoja dёmtuese. Veprimtaritё njerёzore shpesh prodhojnё pluhura dhe nё disa raste shkaktojnё pluhura nё nivele mё tё larta se sa pragu i tolerueshёm, duke rezultuar nё bezdi (ose shqetёsim) dhe/ose nё shtim tё rasteve tё dёmtimit tё shёndetit. Pluhuri shqetёsues pёrbёhet nga pjesёza me diametёr mikrometra, tё cilёt depozitohen nё sipёrfaqet e ekspozuara dhe mund tё shkaktojnё bezdi nё dukje dhe/ose efekte fizike, zakonisht kur pluhuri ёshtё nё nivele mё tё larta se normale. Akumulimi i dukshёm i pjesёzave tё vogla ёshtё mё pak i hasur pasi kёto kanё mё pak prirje pёr t u depozituar dhe janё mё tё ndjeshme ndaj largimit nga era. Kriteret e Cilёsisё sё Ajrit Vlerat Kufizuese e Udhёzuese tё Direktivёs sё BE-sё Vlerat e para kufizuese tё ndotjes sё ajrit u shfaqen nё Komunitetin Evropian (KE) nё vitet Ato pёrfshinin vlerat kufizuese qё duhet tё arriheshin dhe vlera udhёzuese shumё tё rrepta por jo tё detyrueshme. Nё vitin 1996, BE miratoi njё Direktivё mbi vlerёsimin e manaxhimin e cilёsisё sё ajrit tё mjedisit e mё pas pёrgatiti Direktivat specifike Bija mbi ndotjen Direktiva e parё Bijё vendosi vlera kufizuese ligjore pёr pёrqёndrimet e dioksidit tё squfurit, dioksidit tё azotit dhe grimcave nё ajёr tё cilat duhet tё pёrmbushen deri mё 1 Janar 2005, ose deri nё 2010 nё rastin e dioksidit tё azotit. Vlerat kufizuese tё Direktivёs Bijё do tё zёvendёsojnё Direktivat e mёparshme tё Komunitetit Evropian nё datёn e pёrmbushjes sё tyre (dmth 1 Janar 2005 ose 1 Janar 2010). 16 Standardi Britanik SB6069 (Pjesa 2) pёrcakton pluhurin si njё pjesёz me diametёr 1-75 mikrometra

208 5.156 Njё Direktivё e dytё Bijё vendosi vlera kufizuese pёr pёrqёndrimet e benzenit dhe monoksidit tё karbonit qё duhet tё pёrmbushen respektivisht deri mё 2010 dhe Shtetet anёtare tё BE-sё janё pajtuar pёr nxjerrjen e njё Direktive tё tretё Bijё pёr ozonin. Kohёt e fundit ёshtё [miratuar. Edhe njё Direktivё e katёrt Bijё pёr hidrokarbonet policiklike aromatike dhe metalet e rёnda. Udhёzimet e Organizatёs Botёrore tё Shёndetit (OBSh) Udhёzimet e OBSh mbi Cilёsisё sё Ajrit, sic rishikohen nё Global Update 2005 pёrmblidhen nё tabelёn Tabela 5.17 Vlerat Udhёzuese tё OBSh mbi Cilёsinё e Ajrit, µg/m 3 Agjent Ndotёs Koha Mesatare Vlera Udhёzuese, µg/m 3 Lёndё tё imta PM vit orё (niveli nё pёrqindje 99%) 25 PM 10 1 vit orё (niveli nё pёrqindje 99%) 50 Dioksid azoti, NO 2 1 vit 40 1 orё 200 Dioksid squfuri, SO 2 24 orё minuta Njё raport i mёparshёm i OBSh diskutonte parimin bazё pёr udhёzimin e rekomanduar mbi clirimin e 1-orё dioksid azoti. Ato vunё re se efekti mё i ulёt i vёzhguar nё individёt asmatikё gjatё ekspozimit nё mjedise me pёrqёndrim 560 µg/m3 dioksid azoti nuk ёshtё nevojshmёrisht me efekt dёmtues, pasi funksionimi i mushkёrive dobёsohej vetёm me 10%. Kjo tregon pragun e konsiderueshёm tё mbrojtjes sё shёndetit tё njeriut nё mjedise me pёrqёndrim 200 µg/m3 dioksid azoti - tё propozuar nё udhёzimin qё rekomandohet taninga OBSh e qё pёrkon me vlerёn kufizuese tё BE-sё prej. Tё dhёnat ekzistuese Tё dhёnat ekzistuese tё publikuara mbi cilёsinё e ajrit tё mjedisit nё Shqipёri janё tё kufizuara. Matjet janё kryer nё pesё vendodhje tё Tiranёs, ndonёse mendohet se kёto matje pёrfshijnё terrenet buzё rrugёs dhe tё tёra janё zona urbane. Pёrqёndrimet mesatare vjetore tё agjentёve ndotёs pёr vitin 2006 paraqiten nё Tabelёn

209 Tabela 5.18 Pёrqёndrimet Mesatare Vjetore tё Ndotёsve nё Tiranё, µg/m 3 Vendodhja PM 10 Dioksidi i Squfurit Dioksidi i Azotit Tirana Tirana Tirana Tirana Tirana Vlerat e pёrqёndrimeve tё raportuara PM 10 i tejkalojnё vlerat kufizuese parashtruar nё Direktivёn e BE-sё me vlerё 50 µg/m 3. Vlerat e pёrqёndrimeve nё vendodhjen Tirana 4 janё tej mase tё larta dhe pёrqёndrimi i dioksidit tё azotit nё kёtё zonё gjithashtu e tejkalon vlerёn kufizuese tё Direktivёs sё BE-sё prej 50 µg/m 3. Pёrqёndrimet e dioksidit tё squfurit janё relativisht tё ulёta, ndonёse nuk ka vlera kufizuese shёndetёsore pёr pёrqёndrimet mesatare vjetore specifikuar nё Direktivёn e BE-sё; vlera kufizuese prej 20 µg/m 3 pёr mbrojtjen e bimёsisё nuk ёshtё e aplikueshme nё zonat urbane. Tё gjitha pёrqёndrimet nё Tiranё ka tё ngjarё tё jenё mё tё larta se ato qё aplikohen nё zonёn e Burizanёs Autoritetet vendore rregullatore nuk kanё kryer vrojtime mbi cilёsinё e ajrit mjedisor nё zonёn e propozuar tё fabrikёs sё prodhimit tё cimentos. Sidoqoftё, duke pasur parasysh karakterin e pazhvilluar e rural tё zonёs, cilёsia e ajrit mjedisor do tё jetё e mirё Pronat private, nё buzё tё rrugёs kryesore qё kalon nёpёr Burizanё, kanё tё ngjarё tё preken nga pёrqёndrime mё tё larta tё agjentёve ndotёs pёr shkak tё ekspozimit tё tyre ndaj clirimit tё gazeve nga automjetet. Sidoqoftё, bazuar nё pёrvojёn tonё tё kryerjes sё vlerёsimeve tё rrugёve tё pёrmasave tё mёdha nё Mbretёrinё e Bashkuar dhe kudo tjetёr nё Evropё, dhe duke parashikuar fluksin e trafikut nё zonё, gjykojme qё cilёsia e ajrit lokal nё tё gjithё qytezёn tё jetё nёn vlerat kufizuese tё Direktivёs sё BE-sё, vetёm nё rast se ndodh bllokim serioz i trafikut apo kanione rrugore qё mund tё shkaktojnё efekte tё lokalizuara tё pazakonta. Zhurma Me sa kuptohet, nuk ekziston asnjё bazё tё dhёnash mbi zhurmёn pёr zonёn ku propozohet tё ngrihet fabrika. Zona ka kryesisht karakter rural dhe ndodhet larg nga infrastruktura kryesore e transportit Me sa kuptohet, nuk ekziston asnjё bazё tё dhёnash mbi zhurmёn pranё vendodhjeve tё ndjeshme ndaj zhurmёs apo pёrgjatё itinerarit tё propozuar pёr transportin e lёndёs djegёse, lёndёs sё parё dhe produktit pёrfundimtar tё cimentos pёr nё dhe nga zona e fabrikёs

210 5.165 Rrugёt e kalimit pёr nё zonёn e projektit do tё ndёrtohen si pjesё e zhvillimit. Mendohet qё rrugёt e kalimit tё mos jenё rregullim i rrugёve ekzistuese por shfrytёzim i korridoreve rrugore nё distancё nga rrugёt ekzistuese. PЁRBЁRJA GJEOLOGJIKE Vendi shtrihet nё rajonin midis Burizanёs Picrragёs Drojes, nё vargmalet perёndimore tё Makaresh-Burizanё. Pjesa qendrore pёrfshin formacionet gёlqerore Eocene e Kretake dhe formacionet e flishit tё Oligocenit (Terciar) nё lindje dhe formacionet molase (shtresat shtresa ranore tё grumbulluara si pasojё e erozionit e depozitimit mbi shtresat e flishit nё perёndim) Tortonian (Miocene) nё perёndim Nga pikpamja strukturore, formacionet gёlqerore tё Eocenit dhe Kretake krijojnё njё monoklinё me drejtim nga veriu nё jug me zgjatje nga lindja. Pjesa perёndimore mbulohet nga formacionet molase Miocene. Rezervat Oligocene nё lindje mbёshtjellin sinklinёn e Drojёs. Pёrbёrja gjeologjike rajonale paraqitet nё Figurёn

211 Figura Pёrbёrja Gjeologjike e Rajonit Burizanё - Droje dhe zonёs sё Picrragёs Burizana Limestone Pёrbёrja gjeologjike nё rajon pёrbёhet nga: Shtresa Kuaternare (Q). Ato pёrfshijnё zona tё pёrmbytura (diluvium), depozita deltike (proluvium) dhe formacione tё krijuara nga grumbullimi in-situ i shtresave tё njёpasnjёshme (eluvium); Shtresa tё periudhёs sё Pliocenit (N2-Q). Kёto pёrbёjnё formacione tё thyera nё shtresat e flishit nё lindje ose nё shtresat shtresa ranore tё grumbulluara si pasojё e erozionit e depozitimit mbi shtresat e flishit nё perёndim (molasse). Keto shtresa kanё trashёsi prej rreth 10m dhe 50m dhe pёrfshijnё formacione guri gёlqeror dhe kuarci, konglomerat kuarci dhe botё/deltinё; Shtresat ranore (molasse) tё Miocenit (Tortonian) (shtresa argjilore, ranore dhe lymore). Kёto shtresa pёrmbajnё fosile ujore. Trashёsia e kёtyre shtresave ndryshon nga m, ndonёse nё periudhёn Kuaternare, ato arrijnё nё 500m trashёsi. Kёto shtresa pёrfshijnё:

212 E Ibes (N1t-i), formacion ranor me mikro-konglomeratё dhe qymyr. Kёto shtresa janё rreth m trashёsi, Skuterre (N1t-s), formacion lymor, i pasur me qymyr, shumё rrallё haset si formacion ranor. Shtresa lymore e ngurtёsuar ka dalё nё sipёrfaqe pranё Fushё Krujёs dhe ёshtё me trashёsi rreth m. Kёto shtresa pёrmbajnё edhe shtresa tё trasha qymyri (0.4 to 1.2m), Priska (N1t-p), formacion ranor nё gri dhe tё bardhё, kryesisht me pёrbёrje lymore, kuarci, kristali dhe cimentoje karbonati. Shtresat janё rreth 10 12m trashёsi. Formacionet me gur gёlqeror, me trashёsi 30 dhe 70m kanё dalё nё sipёrfaqe nё kodrat e Burizanёs dhe Fushe Krujёs. Shtresat Oligocene prej flishi. Pёrfshijnё ndёrthurje tё formacioneve sedimentare prej boti, lymi dhe rёre, ndonjёherё nё formё rrasash (pllocash), pёrgjithёsisht me trashёsi 1 dhe 5m dhe trashёsi tё formacionit nё 10 dhe 15m. Formacionet me trashёsi 300 dhe 500m shpalosen dendur dhe nё vendodhje tё caktuara pranё Picrragёs. Shtresat gёlqerore tё Eocenit dhe Palaeocenit pёrfshijnё shtresa gёlqerore klastike me fomacione litoksilesh me trashёsi 70 dhe 200m. Ato ndodhen nё kendin 30-45gradё nё drejtimin veri-veriperёndim tё rajonit. Lumi Droje ndёrfutet nё shtresat gёlqerore duke krijuar njё kanion. Pllakat gёlqerore ( m trashёsi) dhe guri gёlqeror me nuance ngjyrё hiri tё celur ( m) hasen nё pjesёn perёndimore. Shtresa masive guri gёlqeror tё bardhё nё ngjyrё hiri ( m), guri gёlqeror i rikristalizuar ( m) dhe pllakat e gurit gёlqeror ( m) hasen drejt lindjes; dhe Shtresat gёlqerore kretake pёrfshijnё shtresa masive gёlqerore dhe dolomite me trashёsi 400 dhe 500m. Keto shtresa hasen nё 50 dhe 60% tё rajoneve kodrinore dhe malore qёndrore. Pёrbёrja Gёlqerore qe do tё Shfrytёzohet nga Antea Antea ndёrmori njё hulumtim shpjegues gjatё viteve pёr tё vlerёsuar pёrbёrjen gjeologjike tё shtresave gёlqerore tё Burizanёs. Pёrbёrja gjeologjike e Bokes sё Kuqe paraqitet nё Figurёn 5.19 dhe prerjet profile nё Figurёn

213 Figura 5.19 Pёrbёrja Gjeologjike Shtresave Gёlqerore tё Bokes sё Kuqe

214 Figura Pёrbёrja Gjeologjike e Shtresave Gёlqerore tё Bokes sё Kuqe Prerja Profile

215 5.170 Periudhat gjeologjike pёrfshijnё: Shtresat e zonave tё pёrmbytura (Diluvium), depozita deltike (Eluvium) dhe formacione tё krijuara nga grumbullimi in-situ i shtresave tё njёpasnjёshme (Proluvium) tё periudhёs Kuaternare, nё shumicёn e rasteve ndёrthureshin me shtresa dheu dhe rrёnjё bimёsh, nё pjesёn mё tё madhe tё puseve ujore nё pjesёn qёndrore dhe lindore. Kёto shtresa janё 0.5 dhe 2m tё trashё; sidoqoftё, nё disa zona, shtresat sipёrfaqёsore mbulohen me formacione dolomite dhe kёto shtresa mungojnё; Shtresat e flishit nё ngjyrё tё kuqe tё periudhёs sё Pliocenit, N2-Q1, shtrihen nё pjesёn perёndimore, veriore dhe jugore. Shtresa e flishit janё deri nё 5m trashёsi nё veri, 18m trashёsi nё jug dhe 2-5m trashёsi nё perёndim. Pёrgjithёsisht, kёto shtresa nuk hasen nё pjesёn lindore. Nё pёrbёrjen prej flishi hasen gjithashtu formacione me grimca kuarci dhe guricka tё rralla. Pёr mё tepёr, shtresat e flishit shfaqen si xhepa nё shtresat gёlqerore, duke mbushur hapёsirat qё krijohen nga dukuria e erozioniy (karstifikimi); dhe Shtresat gёlqerore tё Eocenit, Palaeocenit dhe periudhёs Kretake (guri gёlqeror nё Burizanё). Kёto shtresa pёrfshijnё formacione gёlqerore, dolomite dhe gur gёlqeror dolomiti. Shtresa gёlqerore ka pothuajse prejardhje nga faciet e algave karofite. Kalcitet janё mikritike ndёrsa dolomitet janё dolosparite. Depozitat gёlqerore kanё origjinё biokimike dhe janё formuar nё kushtet e lagunёs sё njё platforme tё ngushtё e tё gjatё detare. Shtresat gёlqerore, vecanёrisht nё pjesёn qёndrore, kanё pёrqёndrim tё lartё (CaO >54.20%) dhe cilёsi tё lartё pastёrtie (CaO nga 53.59% deri nё 54.20%) Bazuar nё vijimёsinё e periudhave gjeologjike tё pёrshkruara mё lart, shtresat Kuaternare janё kryesisht granulare dhe si tё tilla kanё tё ngjarё tё kenё pёrshkrueshmёri relativisht tё lartё e si rrjedhim potencial tё lartё depёrtues, dmth, reshjet e shiut (dhe cdo lloj ndotёsi) do tё jetё nё gjendje tё pёrthithen relativisht shpejt nёpёrmjet kёtyre shtresave. Shtresat e flishit tё Pliocenit mund tё kenё pёrshkueshmёri mё tё ulёt pёr shkak tё pёrbёrjes sё flishit e si rrjedhim potencial mё tё ulёt depёrtues. Sidoqoftё, ky rast vlen vetёm pёr rastet kur shtresat kanё pёrqёindje tё lartё flishi, trashёsi tё konsiderueshme tё kёtyre shtresave dhe mungesё tё hapёsirave depёrtuese. Shtresat gёlqerore janё tejet tё pёrshkueshme. Flishi qё do tё shfrytёzohet nga Antea Antea ndёrmori njё hulumtim shpjegues gjatё viteve pёr tё vlerёsuar pёrbёrjen gjeologjike depozitave tё flishit nё Burizanё. Harta gjeologjike e depozitёs sё flishit nё Burizanё paraqitet nё Figurёn 5.21 dhe prerjet profile gjeologjike nё Figurёn

216 Figura Pёrbёrja Gjeologjike e Rezervave tё Flishit nё Burizanё

217 Figura Pёrbёrja Gjeologjike e e Rezervave tё Flishit nё Burizanё Prerja Profile

218 5.173 Periudhat gjeologjike pёrfshijnё: Diluvium Kuaternar (Shtresat e zonave tё pёrmbytura). Janё tё pranishme nё pjesёn lindore. Ato janё 120m te gjatё, 30-36m tё gjerё dhe 3-10m te trashё. Ato pёrfshijnё formacione dheu dhe rёre, zhavorr dhe kalldrёm, pёrbёrje lymore dhe gur tё rrallё gёlqeror; Diluvium Brecciated Kuaternare (Q4), Janё tё pranishёm nё lindje,,e gjatёsi 65-70m, me gjerёsi 10-30m dhe trashёsi 5-10m. Ato pёrfshijnё formacione dheu, qymyri, rёrё gёlqerore dhe blloqe gёlqereje; Proluvium Kuaternare (Q4). Janё tё pranishme nё shtratin e lumenjve e krijojnё njё vijё me gjatёsi 200m, me gjerёsi 2 5 dhe 8-10m e me trashёsi 3 5m dhe 7-10m. Ato pёrfshijnё formacione dheu, zhavorri, breccia, dhe blloqe dolomiti; Quaternary Eluvium (Q4- Eluv). E pranishme nё rreth 60-70% tё zonёs sё flishit dhe pёrfshijnё formacione ranore lymore dhe formacione dheu, krijuar nga grumbullimi in-situ i shtresave tё njёpasnjёshme tё flishit. Ato janё rreth 0.5 1m dhe 2-3m trashёsi. Pjesa e sipёrme e flishit. Janё tё pranishёm nё pjesёn lindore dhe me trashёsi deri nё 150m. Kjo shtresё pёrfshin formacione tё ndёrthurura boti dhe pёrbёrje lymore e rralle me pёrbёrje ranore; Pjesa e poshtme e flishit. E pranishme nё pjesёn perёndimore dhe me trashёsi deri nё 450m. Kjo shtresё pёrfshin formacione tё ndёrthurura ranore, lymore dhe boti e mikrokongloreratё Bazuar nё vijimёsinё e periudhave gjeologjike tё pёrshkruara mё lart, shtresat Kuaternare janё kryesisht granulare dhe si tё tilla kanё tё ngjarё tё kenё pёrshkrueshmёri relativisht tё lartё e si rrjedhim potencial tё lartё depёrtues, dmth, reshjet e shiut (dhe cdo lloj ndotёsi) do tё jetё nё gjendje tё pёrthithen relativisht shpejt nёpёrmjet kёtyre shtresave. Depozitat e flishit janё njё pёrzierje e lёndёve argillite, alevrolite, bote, lymore dhe ranore. Dy tё parat kanё pёrshkueshmёri tё ulёt krahasuar me formacionet ranore, ndonёse mund tё hasen rrjedhje tё fragmentuara. KUSHTET E TOKЁS Pёrvec analizёs kimike tё shtresave gёlqerore dhe prej flishi pёr vlerёsimin e cilёsisё sё rezervave tё shfrytёzueshme, asnjё analizё kimike lidhur me ndotjen nuk ёshtё kryer nё shtresat nёntokёsore tё zonёs (shtresa e dheut sipёrfaqёsor, nёntokёsor, shtresa natyrore dhe ujrat tokёsore)

219 Burimet Ujore dhe Manaxhimi i Tyre Rrjeti hidrologjik nё Shqipёrinё Qendrore ёshtё i ndёrlikuar pёr shkak tё terrenit tё thyer malor (nё lindje). Ky terren pёrshkohet nga njё rrjet i zhvilluar hidrografik qё derdhet ne detin Adriatik nёpёrmjet rrafshaneltёs deltike bregdetare perёndimore me prurje sedimentesh shkaktuar nga erozioni Rrjeti hidrologjik varet sё tepёrmi nga kushtet rajonale qё pёrcaktohen nga faktorё tё tillё si: klima, pёrbёrja gjeomorfologjike, tektonike, strukturat dhe formacionet gjeologjike, karakteristikat hidrolitologjike, qarkullimi dhe kullimi i ujrave tokёsore, rimbushja e shtresave ujёmbajtёse, etj Shqipёria qendrore karakterizohet nga dy tipe kryesore shtresash ujёmbajtёse: rezerva ujёmbajtёse poroze dhe rezerva ujёmbajtёse gёlqerore karstike Terreni mbi tё cilin do te ngrihet fabrika ndodhet midis deltave fushore bregdetare dhe zonave malore tё thepisura. Kjo rezulton nё dy tipe shtresash ujёmbajtёse nё nёntokёn e rajonit Shqipёria ёshtё e pasur me burime ujore, tё tilla si: lumenj, liqene, laguna dhe dete. Burimet nё pёrgjithёsi i tejkalojnё sasitё e konsumit, ndonёse stina e thatё karakterizohet nga mungesa tё ujit dhe konflikte ndёrmjet pёrdoruesve. Bazeni hidrografik i Shqipёrisё ka njё sipёrfaqe prej 43,305 km 2, prej tё cilёve 28,748 km 2 shtrihen brenda kufijve tё territorit. Pjesa tjetёr (dmth 33%) shtrihet nё Greqi, Ish Republikёn Jugosllave tё Maqedonisё dhe Jugosllavisё; pra, Shqipёria ndan burimet e saj ujore me shtetet fqinje liqenet natyrore tё Shqipёrisё pёrbёjnё njё komponent tё rёndёsishёm tё rrjetit hidrografik tё vendit. Burimet kanё shpёrndarje tё pabarabartё nё mbarё territorin e vendit, dhe shfaqin nivele tё pabarabarta sezonale. Sasia e ujrave sipёrfaqёsore dhe, nё shkallё mё tё ulёt, sasia e ujrave tokёsore, ulet ndjeshёm gjatё verёs. Ndaj, vetёm rreth 6-9% tё humbjes vjetore vihet re gjatё stinёs sё thatё (Korrik - Shtator) 18. Burimin kryesor ujor e pёrbёjnё rezervat ujore sipёrfaqёsore, e cila gjendet nё lumenj, liqene dhe laguna Problem themelor pёr Shqipёrinё pёrbёn rёnia e cilёsisё sё burimeve ujore ndёrkufitare, shkaktuar kryesisht nga ndotja si pasojё e veprimtarive qё lidhen me shfrytёzimin e tokёs (lёndёt ushqyese, patogjenet dhe mbeturinat qё kanё nevojё pёr oksigjen). Sektori i ujёsjellёsit ёshtё njё nga prioritet e qeverisё sё Shqipёrisё. 17 Ref [1]: Tendecat e Tokёs, Informacion mbi Burimet Ujore nё Shqipёri Report. 18 Ref [2]: M. Banja, Instituti Hidrometeorologjik, Shqipёri, Ujrat tokёsore tё Shqipёrisё

220 Shumё veprimtari huadhёnёse nga institucione ndёrkombёtare financiare mbёshtesin rehabilitimin e sistemit tё ujёsjellёs kanalizimeve nё vend [2] Njё pjesё e mirё e veprimtarisё ekonomike tё Shqipёrisё ёshtё nё varёsi tё shfrytёzimit tё burimeve ujore. Mbi 90% e energjisё prodhohet nga hidrocentralet, ndёrsa bujqёsia varet nё mёnyrё kritike nga ujitja. Sidoqoftё, infrastruktura e pamjaftueshme dhe e varfёr nё secilen prej ketyre sektorёve qё pёrdorin rezerva ujore dhe mungesa e koordinimit institucional dёshmon se mungesa e burimeve ujore bёhet njё pengёse themelore e shume veprimtarive ekonomike dhe e pёrmbushjes sё nevojave sociale bazё Mё shumё se dy tё tretat e ujrave humbasin gjatё transportit dhe shpёrndarjes si pasojё e sistemit sё vjetёruar tё furnizimit me ujё. Qytezat furnizohen me ujё tё pijshёm vetёm pak orё nё ditё, ndёrsa nёpёr fshatra, furnizimi me ujё nuk mbёrrin as nё raportin 1 nё 2 persona. Nё tё gjitha zonat rurale si dhe nё shumicёn e qytezave, derdhja e ujrave tё zeza kryhet nё mёnyrё tё pakontrolluar. Kjo shkakton ndotjen e ujit dhe mjedisit, si dhe pёrhapjen e semundjeve gastrointestinale [1] Qeveria e Shqipёrisё ka filluar pёrgatitjet pёr hartimin e Strategjisё Kombёtare tё Ujrave (me financim tё BE-sё) pёr tё pёrcaktuar politikat mbi manaxhimin eficent dhe mbrojtjen e burimeve ujore, si dhe pёr tё pёrcaktuar njё kuadёr tё pёrshtatshёm ligjor. Sidoqoftё, vlerёsimi i pёrdorimit tё burimeve ujore ёshtё njё detyrё e vёshtirё pёr shkak tё mungesёs sё sistemeve tё pёrshtatshme tё monitorimit, ndryshimeve tё menjёhershme nё veprimtaritё ekonomike dhe lёvizjeve tё vazhdueshme tё popullsisё. Tё dhёnat e disponueshme sugjerojnё se vaditja dhe shfrytёzimi i minierave mbёshteten kryesisht nё ujrat sipёrfaqёsorё, ndёrsa pёrdorimi familjar e industrial mbёshtetet nё ujrat tokёsore nga shtresat ujёmbajtёse. Ka rritje tё kёrkesёs pёr konsum familjar tё ujit, jo vetёm si pasojё e shtimit tё popullsisё, por edhe pёr shkak tё rritjes sё nivelit tё humbjeve tё ujit, i cili llogaritet tё jetё mbi 50% nё tё gjitha qytetet Tabela 5.18 paraqet Profilin Hidrografik tё Shqipёrisё krahasuar me gjendjen nё Evropё (tё dhёnat mbulojnё vitet )

221 Tabela 5.19 Profili Hidrografik i Shqipёrisё R/n. Kategoritё e Burimeve Ujore Shqipёria Evropa 1. Burimet e Brendshme Ujore tё Pёrtёritshme (BBUP), nё km kub 1.1 Ujrat sipёrfaqёsore qё prodhohen sё brendshmi 1.2 Rimbushja me rezervave ujore tokёsore 1.3 Mbivendosje (ujrat sipёrfaqёsorё me ato tokёsorё) 23 6, , BBUP nё total 27 6,591 BBUP pёr frymё (nё mёtra kub) 8,501 9, Burimet Natyrore ose Aktuale Ujore tё Pёrtёritshme (pёrfshin prurjet nga vendet e tjera) 2.1 Prurjet vjetore te lumenjve: Nga vendet e tjera (nё km kub) Pёr nё vendet e tjera (nё km kub) BNUP nё total (nё km kub) 42 7,771 BNUP per frymё (nё metra kub) 13,056 10, Shfrytёzimi i burimeve ujore (tё dhёnat i referohen vitit 2005) 3.1 Sasia totale e shfrytёzimit tё ujrave (nё miliona metra kub / vit) 3.2 Sasia e shfrytёzimit tё ujrave pёr person (nё metra kub) , , Shfrytёzimi si pёrqindje e burimeve aktuale ujore tё pёrtёritshme 3.4 Pёrdorimi i burimeve ujore sipas sektorёve si pёrqindje e totalit Bujqёsia Industria Pёrdorim familjar 4,22% 5,45% 62% 11% 27% 33% 52% 15% Burimi: Organizata e Ushqimit dhe Bujqёsisё nё Kombet e Bashkuara (FAO): Burimet Ujore, Zhvillimi dhe Sherbimi i Manaxhimit, AQUASTAT Sistemi i Informacionit mbi Ujrat nё Bujqёsi: Rishikim i Statistikave tё Burimeve Ujore pёr secilin Shtet, Raport, Ujrat Sipёrfaqёsorё Nё nivel kombёtar Shqipёria ёshtё njё nga zonat mё tё ndёrlikuara natyrore tё Evropёs pёr shkak tё kushteve tё saj specifike fizike, gjeografike dhe morfologjike: rajone malore me njё lartёsi mesatare prej 785m mbi nivelin e detit, strukturё e vecantё litologjike me

222 formacione tё konsiderueshme gёlqerore, rrjet i zgjeruar i liqeneve, klimё tipike mesdhetare, afёrsi me detin Adriatik dhe Jon, etj Rrjeti hidrografik i Shqipёrisё pёrbёhet nga njёmbёdhjetё (11) lumenj kryesorё dhe degёt e tyre, si: lumi Buna me njё bazen ujёmbledhёs me sipёrfaqe prej F= 5,750km 2 ; lumi Drin me njё bazen ujёmbledhёs me sipёrfaqe prej F= 14,137km 2 ; lumi Vjosa me njё bazen ujёmbledhёs me sipёrfaqe prej F= 6,706km 2 ; lumi Seman me njё bazen ujёmbledhёs me sipёrfaqe prej F= 5,640km 2, etj. Ka rreth 125 lumenj tё tjerё me sipёrfaqe mё tё vogla, F>50 km 2. Rrjeti hidrografik i Shqipёrisё paraqitet ne Tabelёn Rrjeti hidrografik shqiptar karakterizohet nga njё shpёrndarje e rrjedhёs vjetore qё shfaq natyrёn tipike mesdhetare, qё rritet ndjeshёm gjatё dimrit dhe ulet gjatё verёs. Ka dy periudha karakteristike: (a) periudha e thatё e vitit (Korrik - Shtator) dhe (b) periudha e lagёsht (Tetor - Nёntor). Rreth 20% e rrjedhёs vjetore ndodh gjatё periudhёs sё thatё. Disa vecori hidrologjike tё lumenjve kryesorё tё Shqipёrisё paraqiten nё Figurёn Table 5.20 Vecoritё Hidrologjike tё Lumenjve kryesorё nё Shqipёri Nr Lumenjtё F H Q R r o D Ё p Ё f Ё t 1 Drini Mati Ishmi Erzeni Shkum Seman Vjosa Tё tjera Pa Liqenet Me liqenet Burimi: Ref. [4]. Nё tё cilёn: F-bazeni ujёmbledhёs nё km 2 ; H-Lartёsia mesatare nё m; Q-Prurja e lumit nё m 3 /s; R-Prurja e sedimenteve nё kg/s; r 0 -Tejdukshmёria gr/m 3 ; D-Pёrbёrja e prurjeve 19 Ref. [4]: Ndikimi i ndryshimit tё klimes nё procesin e erozionit nё rrjetin hidrografik shqiptar, Niko Pano, Alfred Frasheri, Bardhyl Avdyli,

223 sedimentare nё Ton/ km 2 ; Ёp- Vёllimi i prurjes sedimentare nё 10 3 ton; Ёf-Vёllimi i aluvioneve ne shtratin e lumit 10 3 ton; Ё τ -Vёllimi total i aluvioneve10 3 ton

224 Figura 5.23 Harta Hidrografike e Shqipёrisё

225 Karakteristikat Hidrologjike tё Lumit Mat SIpёrfaqja ujёmbledhёse e lumit Mat ёshtё 2,441 km². Dega kryesore e tij ёshtё lumi Fan i cili rrjedh nё drejtimin tё verilindjes. Rrjedha e lumit Mat kalon nё jugperёndim derisa bashkohet me lumin Fan e pastaj kalon drejt perёndimit. Lumi Fan ka njё sipёrfaqe ujёmbledhёse prej 1,076 km² dhe formohet nga dy degё: Fani i Madh dhe Fani i Vogёl Tё dhёnat monitoruese pёr periudhёn , dёshmojnё se lumi Mat ka njё prurje mesatare vjetore prej 103 m³/s, prej tё cilёs 60 m³/s vjen nga vetё lumi Mat dhe 42 m³/s nga dega e tij, lumi Fan. Prurja specifike ёshtё rreth 40 l/skm² dhe koeficenti i humbjes ёshtё Kёto vlera i referohen tё dy lumenjve. Karakteristikat kryesore hidrologjike tё lumit Mat janё si mё poshtё: Vёllimi i prurjeve vjetore: 3,250 milion m³. Prurja specifike: 40 l/s km². Raporti i muajit mё tё lagёsht (Dhjetor) pёrkundrejt muajit mё tё thatё (Gusht): 10. Rrjedhja 10-vjecare maksimale: rreth 25 herё tё modulit tё lumit (prurje specifike). Kapaciteti mbajtёs i rezervuarit tё Ulzёs: 240 milion m³ (rreth 15% tё rrjedhёs vjetore tё lumit Mat) Pёrsa i pёrket cilёsisё sё ujit, analizat kimike tё kampioneve tё marra nё pika pёrfaqёsimi tё lumit Mat (para viteve 1990), dёshmuan se uji ka pёrqёndrime tё larta tё joneve metalike (hekur, magnez dhe bakёr), e cila nuk ёshtё e habitshme pёr shkak tё natyrёs sё zonёs pёrreth (zonё e rёndёsishme minerare). Kёto karakteristika tё cilёsisё mund tё mos shkaktojnё probleme pёr disa pёrdorues tё ujit, si: hidrocentrali, industria, etj.; sidoqoftё, nuk ka njё vlerёsim tё plotё mbi ndikimin e kёtij uji nё tokёn e vaditur, nё zonat bregdetare dhe mjediset detare Karakteristikat Hidrologjike tё Lumit Ishmi [5] Bazeni i lumenjve Erzeni - Ishmi pёrbёhet nga ujёmbledhёsit e lumit Erzen dhe Ishёm dhe lumenj tё tjerё tё vegjёl dhe ka njё sipёrfaqe totale prej 1,439 km². Lartёsia mesatare e kёtij bazeni ёshtё mё e ulёt se ajo e pellgjeve tё tjera ujёmbledhёse. 20 Ref. [5]: Burimet Ujore tё Shqpёrisё, Dr. Agim Selenica

226 5.194 SIpёrfaqja ujёmbledhёse e lumit Ishmi ёshtё e rёndёsishme pasi ajo pёrfshin qendrёn mё tё madhe urbane tё Shqipёrisё, dmth qytetin e Tiranёs. Karakteristikat kryesore hidrologjike tё lumit Ishmi dhe Erzeni janё si mё poshtё: Vёllimi i prurjeve vjetore: 660 milion m 3. Prurjet specifike: 31.5 l/s km² pёr lumin Ishmi dhe 24 l/s.km² pёr lumin Erzen. Raporti i muajit mё tё lagёsht (Janar-Shkurt) pёrkundrejt muajit mё tё thatё (Gusht): 9 me 10. Rrjedhja 10-vjecare maksimale: rreth 55 herё tё modulit tё lumit (prurja specifike). Kapaciteti mbajtёs i secilit prej lumenjve: asnjё Ashtu si me lumin Mat, u kryen analiza kimike me kampione tё marra nga lumi Ishmi (para viteve 1990), tё cilat rezultuan nё vlera tё larta pёrqёndrimi pёr shumё parametra (hekur, magnez, nitrat, grimca tё ngurta, BOD5). Kёto rezultate parashikoheshin deri diku, duke ditur se depozitimi i mbetjeve familjare dhe industriale qё prodhohen nё Tiranё, shkarkohen nё lumё tё papёrpunuar; sidoqoftё, kjo dukuri nuk ngjet me lumin Erzen, ku cilёsia e ujit ёshtё e pranueshme pёr pёrdorimin aktual, atё tё vaditjes sё tokёs sё kultivuar. Zona e Fabrikёs sё Cimentos dhe Karierave Karakteristikat Hidrologjike tё Lumit Droje Lumi Droja ndodhet midis pjesёs sё ulёt tё lumit Mat dhe kurrizeve ujёndarёse tё lumit Ishёm qё grumbullojnё ujin qё buron nga mali Skenderbeu dhe mali Shёngjergj. Pasi kalon fshatin Shpёrdhet, lumi Droje shfaqet i sistemuar e kalon nёpёr njё kanal artificial i cili ёshtё pjesё e sistemit tё kullimit tё ultёsirёs sё fshatit tё Thumanёs Kushtet klimatike tё lumit Droje janё tipike mesdhetare, qё do tё thotё se zona karakterizohet nga njё verё e nxehtё dhe e thatё dhe dimёr i butё e i lagёsht. 21 Ref. [6]: Informacion prodhuar nga Dr. Agim Selenica pёr Antea Cement sh.a.. 22 Ref. [9]: Raport kerkimor e hulumtues mbi vlerёsimin e lёndёs sё parё gёlqerore/karbonate tё Bokes sё Kuqe pranё Burizanёs (nё ndjekje tё hulumtimeve gjeologjike e shpuese nё Burizane Piccrage Bret tё rajonit tё Krujёs), Antea Cement sh.a., Tirana, Janar Ref. [10]: Raport kerkimor e hulumtues mbi vlerёsimin e lёndёs sё parё argjilore nё Bret pranё Picrragёs (nё ndjekje tё hulumtimeve gjeologjike e shpuese nё Burizane Piccrage Bret tё rajonit tё Krujёs), Antea Cement sh.a., Tirana, Janar

227 Temperatura mesatare vjetore janё rreth 16 ºC dhe reshjet vjetore arrijnё nё nivelin 1,278 mm. Reshjet maksimale nё 24 orё janё nga 140 nё 160 mm/24 orё. UJRAT TOKЁSORE Nё nivel kombёtar Ujrat tokёsore nё Shqipёri janё njё burim tejet i rёndёsishёm pasi ai ёshtё i vetmi burim i ujit tё pijshёm. Ndonёse ёshtё njё burim kritik, vendodhja e vertetё e kёtij burimi dhe kapaciteti i nxjerrjes sё tij nuk ёshtё shumё i njohur. Kjo aktualisht rezulton nё probleme, psh.: zonat e rezervave ujore pranё bregdetit Adriatik, vecanёrisht pranё Lacit e Durrёsit, janё prekur tashmё nga uji i kripur, ndoshta pёr shkak tё shfrytёzimit tё tejskajshёm [2] Ujrat tokёsore ne fusha e lugina zakonisht nxirren nёpёrmjet pujore ujoe tokёsore, ndёrsa nё vendet malore uji shfaqet nё formёn e burimeve ujore. Janё tё shpeshta rastet kur bazenet e lumenjve nuk pёrkojnё me rrjedhёn e ujrave tokёsore, vecanёrisht nё ato raste ku zonat e mёdha karstike ndikojnё lёzvzjen e ujrave tokёsore [2] Duke iu afruar zonёs sё fabrikёs dhe karierave, mund tё bёhen konstatohen cёshtjet e mёposhtme: bazeni i lumit Erzen dhe Ishёm pёrfshin dy shtresa ujёmbajtёse, njёri pёrgjatё lumit Erzen dhe tjetri pёrgjatё lumit Ishёm. Shtresa ujёmbajtёse qё ndjek rrjedhёn e lumit Ishёm dhe degёt e tij shfrytёzohet shume e vecanёrisht [5]: Nё rrjedhёn e poshtme tё lumit, pranё fshatit tё Fushё Krujёs, puset ujore tregonjё nivel tё kapacitetit tё nxjerrjes nga 0.5 l/s nё 20 l/s. Cilёsia e ujit ёshtё pёrgjithёsisht e pranueshme; sidoqoftё, nё disa raste, vihen re pёrqёndrime tё tepёrta nё hekur, jone tё nitrat potasiumi apo pёrqёndrim kripёrash. Nё rrjedhёn e sipёrme, nё zonёn e Tiranёs, ka shumё puse ujore me kapacitet prodhimi qё nganjёherё i tejkalojnё 100 l/s. Cilёsia e ujit ёshtё tepёr e ndyshueshme. Shumё puse ujore karakterizohen nga pёrqindje tё tepёrta hekuri, nitrat potasiumi dhe sulfati; sidoqoftё, cilёsia e ujit nё puset ujore tokёsore ёshtё pёrgjithёsisht e pranueshme e pёrdoret vecanёrisht si ujё i pijshёm Nga ana tjetёr, shtresa ujёmbajtёse e Erzenit, nuk pёrdoret dendur dhe informacioni lidhur me cilёsinё dhe disponueshmёrinё e ujit ёshtё i kufizuar. Numri i burimeve tё rёndsishme nё bazenin e lumit Erzen dhe Ishёm ёshtё i kufizuar; konstatohen nivele tё larta kripe nё burimet pranё Krujёs, ndёrsa pranё Tiranёs burimet kanё kapacitet

228 tё lartё prodhimi dhe cilёsi shumё tё mirё uji, ndaj pёrdoren pёrdoren kryesisht si ujё i pijshёm. Zona e Fabrikёs sё Cimentos dhe Karierave [6] Zona e fabrikёs sё cimentos dhe karierave ndodhet nё njё zonё ku ka vetёm njё shtresё ujёmbajtёse tё rёndёsishme, vecanёrisht pranё grykёs sё lumit Mat e cila zgjatet nga Lezha nё veri deri nё Mamurras nё jug, nё zonёn qё dikur, gjatё 50 viteve tё shkuar, ka qenё kёnetё Nxjerrja e ujit nga puset ujore tokёsore ndryshon nga 0.1 l/s nё mё shumё se 80 l/s; sidoqoftё, sasia dhe cilёsia e ujit ndryshon nё varёsi tё vendodhjes e nё vecanti: Puset ujore nё veri, pranё Lezhёs, kanё rezerva tё mёdha ujore dhe cilёsia e ujit ndryshon nga i mirё nё tё keq (pёrqёndrim i lartё klori dhe ph qё janё tregues tё ujit tё kripur) qё dёshmon se ulja e nivelit tё ujit shkakton depёrtimin e ujit tё kripur nё kёtё rezervё ujёmbajtёse. Kjo e dyta tregon se shfrytёzimi i kёsaj rezerve duhet tё bazohet nё studime qё do tё pёrcaktojnё sasinё optimale tё tёrheqjes sё ujit nga secila prej puseve. Puset ujore nё jug tё lumit Mat, pranё Lacit, kanё rezerva mё tё pakёta ujore dhe karakterizohen nga ujё i kripur gjatё pjesё mё tё madhe tё kohёs. Nё mёnyrё tё ngjashme, shfrytёzimi i kёsaj rezerve ujёmbajtёse duhet tё bazohet nё studime qё do tё pёrcaktojnё sasinё optimale tё tёrheqjes sё ujit nga secila prej puseve Nё pjesёn tjetёr tё bazenit, rezervat ujore dalin nё sipёrfaqe si burime ujore, ku 13 prej tyre kanё rezerva mё shumё se 100l/s gjatё dimrit, kryesisht nё rrethin e Matit. Burimi i Urakёs ёshtё mё i madhi nё Shqipёri me shpejtёsi 20 m 3 /s. Shumica e burimeve ujore kanё ujё tё cilёsisё sё mirё; sidoqoftё, kapaciteti i tyre ndryshon gjatё vitit, madje ka edhe raste kur ato thahen gjatё verёs. Vlerёsim i Disponueshmёrisё sё Ujrave Tokёsore Statusi Aktual I Shfrytёzimit tё Ujrave Tokёsore Sasia e ujrave tokёsore ёshtё nё varёsi tё faktorёve natyrore (dmth reshjet, temperatura, depёrtimi, avullimi) dhe faktorёve teknikё, si shfrytёzimi intensiv dhe ndryshimet nё rrjetin hidrografik

229 5.206 Sistemi i furnizimi me ujё nё rajonin Rinas Thumanё pёrfshin puset e meposhtme ujore qё shfrytёzohen si ujё i pijshёm 24 : Ura e Gjoles: Ka katёr (4) puse ujore me kapacitet maksimal shfrytёzimi prej Q = l/sec, i cili furnizon me ujё tё pijshёm Shijakun dhe vendbanimet pёrreth. Fushё Kruja (fshati Hasan): Furnizimi me ujё nёpёrmjet njё sёrё pusesh ujore me kapacitet maksimal shfrytёzimi prej Q=40-60 l/sec. Bubq: Furnizimi me ujё nёpёrmjet njё pusi ujor me kapacitet maksimal shfrytёzimi prej Q = 8 l/sec. Prezë: Furnizimi me ujё nёpёrmjet njё pusi ujor me kapacitet maksimal shfrytёzimi prej Q = 20 l/sec. Mazhë: Ka dy (2) puse ujore me kapacitet maksimal shfrytёzimi prej Q = 10 l/sec. Aeroporti i Rinasit: Furzinimi me ujё nёpёrmjet njё pusi ujor me kapacitet maksimal shfrytёzimi prej Q = 20 l/sec. Vorё: Furnizimi me ujё nёpёrmjet njё pusi ujor me kapacitet maksimal shfrytёzimi prej Q=30-50 l/sec. Thumanё: Furnizimi me ujё nёpёrmjet njё pusi ujor me kapacitet maksimal shfrytёzimi prej Q = 20 l/sec. Fabrika ekzistuese e cimentos: Fabrika pёrdor njё pus ujor me kapacitet maksimal shfrytёzimi prej Q=30-40 l/sec. Vaditja e Institutit tё plantacioneve tё Fushё Krujёs: Furnizim me ujё nёpёrmjet dy (2) puseve ujore me kapacitet maksimal shfrytёzimi prej Q = 20 l/sec Gjithashtu, ka njё numёr tё konsiderueshёm tё puseve ujore tё shpuara dhe shfrytёzuara nё mёnyrё individuale, me kapacitet maksimal shfrytёzimi prej Q = l/sec. Mbi kёtё bazё, shfrytёzimi vjetor i ujit nё rajonin Rinas Fushё Krujё arrin nё l/sec ose 15,768,000 18,921,600 m, ndёrsa koeficenti vjetor i shfrytёzimit (k) ndryshon nga Ref. [11]: Monitorimi i ujrave tokёsore nё bazenin e lumit Erzen dhe Ishёm, Informacion hartuar pёr Antea sh.a

230 Statusi Aktual i Monitorimit tё Nivelit tё Ujit Nё vitin 2005, sistemi i monitorimit tё nivelit tё ujit nё shtresёn e katёrt ujёmbajtёse tё rajonit Tiranё Fushё Krujё mori nёn shqyrtim 6 puse ujore respektivisht nё Tiranё e Fushё Krujё, tё cilat mbulojnё qendrёn e Tiranёs, Laknasit, Valiasit, Rinasit, Fushe Krujёs, Urёn e Gjoles, Gramez e deri nё Thumanё. Sidoqoftё, gjatё vitit hidrologjik , matjet janё tё rralla e jo sistematike. Disa matje janё kryer nё dhjetor, maj, tetor tё tё njёjtin vit dhe rezultatet lidhur me nivelin e ujit, janё si mё poshtё: Shpimi Nr. 102/Laknas Ns= - 7.0m (Dhjetor) Ns= - 6.0m (Maj) Ns= - 8.5m (Tetor) Shpimi Nr. 329/Fushe Kruja Ns = m (Dhjetor) Ns = m (Maj) Ns = - 6.8m (Tetor) Rritja e nivelit tё ujit nё tetor lidhet me rindёritmin e rrjetit tё furnizmit me ujё nё Fushё Krujё dhe rritjen e shfrytёzimit tё puseve tё reja e ekzistuese ujore. Shpim Nr 333/Thumana Ns= m (Dhjetor) Ns= m (Maj) Ns= m (Tetor) Analiza e tё dhёnave tё mёsipёrme tregon se ndryshueshmёria e nivelit tё ujrave tokёsore varet kryesisht nga ndryshimet sezonale dhe ndryshimet nё kapacitetin e shfrytёzimit tё puseve. Ndryshimet sezonale ngjasin kryesisht pёr shkak tё ndryshimit klimatik vjetor dhe reflektohen me rritjen e nivelit tё ujit gjatё dimrit dhe uljen e nivelit gjatё verёs. Ndryshimet nё kapacitetin e shfrytёzimit vihen re gjatё analizёs sё tё dhёnave krahasuese (mujore dhe/ose vjetore) si: nivelet ekstreme, amplituda e ndryshueshmёrisё sё nivelit tё ujit, etj Tabela e mёposhtme paraqet nivelet ekstreme dhe amplitudat e lёvizjes sё nivelit tё ujit pёr vitin hidrologjik nё zonat e Tiranёs dhe Fushё Krujёs. Nё Tiranё Amplituda e lёvizjes sё nivelit tё ujit: m

231 Niveli Maksimal: m 5.04 m, ne m, Niveli Minimal: m up to m Nё Fushё Krujё Amplituda e lёvizjes sё nivelit tё ujit: m Niveli Maksimal: +0.4 m deri nё m Niveli Minimal: -0.1 m deri nё -5.01m m. Statusi aktual i monitorimit tё cilёsisё sё ujrave tokёsorё Monitorimi i cilёsisё sё ujrave tokёsorё pёr shtresat ujore tё Fushё Krujёs pёr vitin 2006 ёshtё kryer nёpёrmjet njё kampionimi dhe analizave tё plota kimike tё kampioneve, tё nxjerra nga katёr (4) puse pёr njё periudhё tre-mujore (Maj Tetor). Analizat treguan se ph e ujit ёshtё nё nivelet nga 6.93 nё 7.78, njё shifёr e pranueshme sipas standardeve tё ujit tё pijshёm. TRAFIKU DHE TRANSPORTI Detajet e kёtij seksioni janё shkёputur kryesisht nga Studimi i Planifikimit tё Transportit, kryer nga ЁS Atkins International Limited (Athinё), nё Mars Raporti paraqitet i plotё nё njёrёn prej shtojcave. Seksioni vijues paraqet kushtet ekzistuese tё rrjeteve tё transportit nga pikёpamja infrastrukturore dhe operacionale, si dhe planet pёrmirёsuese qё mund tё kenё ёfekt nё transportin shkaktuar nga fabrika. Rrjeti Rrugor Nacional Lidhja e fabrikёs sё cimentos me rrjetin rrugor nacional paraqitet nё Figurёn e mёposhtme. Figura paraqet korridoret rrugore kryesore tё pёrfaqёsuar nga autostrada Tiranё Durrёs, Vorё Fushё Krujё, Fushё Krujё Shkodёr (rrugёt e reja e tё vjetra) si dhe segmentin qё lidh Tiranёn me Fushё Krujёn

232 Figura 5.24 Vёshtrim i Pergjithshёm i Lidhjes sё Fabrikes se Cimentos me Rrjetin Rrugor Nacional dhe Qendra e Njehsimit tё Volumit tё Trafikut Cilёsia e bazamentit tё karrexhatёs dhe karakteristikat e tjera fizike tё rrjetit tё rrugёve nacionale u bёnё objekt vlerёsimi me anё tё njё vrojtimi qё u krye nё datat 12 dhe 14 Mars Njё grup vёzhguesish, tё vendosur nё vendodhjet e paraqitura nё Figurat e mёposhtme e tё mёsipёrme, matёn volumin e trafikut gjatё sё njёjtёs periudhё

233 Figura Kryqezimi i Vores dhe Pikat e Numerimit te Levizjes se Trafikut ne Rrethrrotulim Vrojtimi mbi volumin e trafikut shfrytёzoi periudhёn midis orёs 06:00 dhe 18:00 (pa rёnё muzgu) e ndёr tё tjera, pёrfshiu informacion mbi elementёt pёrbёrёs tё volumit tё trafikut me qёllim pёrcaktimin e shpёrndarjes se qarkullimit tё automjeteve tё rёnda. Pёrmbledhja e vrojtimit paraqitet mё poshtё: Tiranё - Durrёs Kjo ёshtё njё autostradё me dy korsi nё secilin drejtim qё ndahen nga njёritjetri me anё tё trafikndarёsve tё pakapёrcyeshёm. Autostrada shtrihet ne terren fushor e pёrgjithёsisht karakterizohet nga kryqёzime nё disnivel me ndёrprerje tё kufizuara nga rrugёt dytёsore. Cilёsia e bazamentit tё karrexhatёs ёshtё pёrgjithёsisht nё nivele tё kёnaqshme dhe shpejtёsia e mjeteve nё kёtё korridor ёshtё e lartё (mbi 100 km/orё). Procesi i numёrimi tё volumit tё trafikut dёshmoi se vetёm nё orёn e pikut qarkulluan pothuajse 1,800 mjete nё njё drejtim. Trafiku i mjeteve tё rёnda (kamionave) pёrbёnte 11% tё trafikut tё pёrgjithshёm

234 5.217 Vorё - Fushё Krujё dhe Fushё Krujё - Shkodёr (Rruga e Re) Kёto segmente rrugore karakterizohen nga njё korsi pёr drejtim e me me ndёrprerje tё konsiderueshme nga rrugёt dytёsore. Segmenti kalon nёpёr njё terren fushor dhe shpejtёsitё mё tё larta nё zonё janё rreth km/orё. Cilёsia e bazamentit tё karrexhatёs ёshtё e mirё pasi trotuaret janё ndёrtuar sё fundmi (para 4 5 vjetёsh). Procesi i mumёrimit tё volumit tё trafikut dёshmoi se vetёm nё orёn e pikut qarkulluan pothuajse 650 mjete. Trafiku i mjeteve tё rёnda (kamionave) pёrbёnte mё shumё se 20% tё trafikut tё pёrgjithshёm gjatё orёve tё vecanta Fushё Krujё - Burizanё - Mamurras - Lac (Rruga e Vjetёr) Kjo ёshtё pjesё e rrugёs sё vjetёr nacionale (me nga njё korsi pёr drejtim) qё pёrshkon shumicёn e fshatrave nё zonё. Rruga pёrshkon terrene fushore dhe kodrinore te ulёta. Shpejtёsia nё kёtё zonё ёshtё e ulёt, 50 km/orё, dhe cilёsia e bazamentit tё karrexhatёs jo e mirё, pёrkeqёsuar nga mosmirёmbajtja e rrugё-trotuareve, vecanёrisht nё segmentet rrugore qё kalojnё brenda fshatrave. Volumi i trafikut nuk i kalon 70 mjete nё orё e nё njё drejtim gjatё orёve tё pikut. Trafiku i mjeteve tё rёnda (kamionave) pёrbёnte mё shumё se 20% tё trafikut tё pёrgjithshёm, nё raste tё vecanta Fushё Krujё - Tiranё Kjo ёshtё pjesё e rrugёs sё vjetёr nacionale (me nga njё korsi pёr drejtim) qё kalon nёpёr njё sёrё qendrash banimi me ndёrprerje tё shumta nga rrugёt dytёsore. Shpejtёsia eshtё nё nivelet km/ore dhe cilёsia e bazamentit tё karrexhatёs nuk ёshtё nё gjendje tё mirё pasi niveli i mirёmbajtjes sё rrugёve ёshtё i ulёt. Sidoqoftё, gjatё periudhёs sё vrojtimit nisёn punimet pёr rehabilitimin dhe mirёmbajtjen e rrugёs. Planifikohet qё ky segment rrugor tё arrijё tё njёjtin standard me rrugёn e re qё lidh Fushё Krujёn me Lacin. Segmenti rrugor kalon nёpёr njё terren pёrgjithёsisht fushor dhe ka njё volum tё madh trafiku qё shkon deri nё 400 automjete nё orё, pёr drejtim, gjatё orёve tё pikut. Vёzhgimet dёshmojnё se trafiku i mjeteve tё rёnda (kamionave) nuk i kalon 13%. Ky fakt dёshmon qartё pёr trafikun e rёnduar midis Tiranёs dhe pjesёs veriore, se sa itinerarit Fushё Krujё Vorё Tiranё (Rruga e Re) pavarёsisht nga distanca mё e gjatё. Kjo preferencё shpjegohet

235 nga standardet mё tё mira gjeometrike tё kёtij segmenti lidhёs, cilёsisё sё mirё tё bazamentit tё karrexhatёs, shpejtesisё dhe sigurisё. Tabela e mёposhtme, Tabela 1, paraqet njё pёrmbledhje tё njehsimit tё volumit tё trafikut tё vrojtuar (nё orёn e pikut e sipas korridoreve tё rrugёve nacionale): Korridoret e rrugёve nacionale Tabela 5.21 Njehsimi i Volumit tё Trafikut Trafiku maksimal nё orёn e pikut (Njё Drejtim) % e trafikut tё kamionave ndaj trafikut total Tiranё Durrёs Vorё Fushё Krujё Fushё Krujё Burizanё (Rruga e Re) Fushё Krujё Burizanё (Rruga e Vjetёr) Fushё Krujё Tiranё Rrjeti Hekurudhor Nyja qendrore e rrjetit hekurudhor shqiptar ёshtё porti i Durrёsit, pranё detit Adriatik. Prej tij ai pёrhapet nё tre drejtime: nё veri, nё kufirin Shqipёri-Mal i Zi nё pikёn kufitare tё Hanit tё Hotit; nё jug, drejt Ballshit e portit tё Vlorёs dhe nё lindje, drejt Pogradecit pranё kufirit me Ish Republikёn Jugosllave tё Maqedonisё. Rrjeti hekurudhor mbulon zonat e banimit dhe ato industriale. Hekurudha shqiptare pёrdor standardin e linjёs hekurudhore jo-elektrike e me pёrmasa tё standardeve ndёrkombёtare (hekurudhё normale) Hekurudhat shqiptare u ndertuan gjate periudhes se ekonomise me planifikim te centralizuar, ku qeveria vendoste kufizime shume te forta mbi llojet e tjera te transportit. Pronesia e autoveturave ishte e ndaluar dhe, ne rruget qe kalonin paralel me hekurudhen, ishin te ndaluara trafiku i autobuzeve dhe levizjet e mallrave ne nje gjatesi mbi 11 km. Nё atё kohё, ekzistonin nje numer industrish prodhuese dhe nje industri minerare shume aktive qe furnizonin industrite e Europes Lindore nepermjet lidhjes hekurudhore me Malin e Zi. Kjo ishte e vetmja lidhje ndermjet hekurudhёs shqiptare dhe rrjetit hekurudhor Evropian, e shfrytёzohej ekskluzivisht per transportin e mallrave Me ndryshimet politike dhe ekonomike te viteve 1990, kerkesat per transport kane ndryshuar ne menyre tё ndjeshme. Ka pasur nje rritje te shpejte te sherbimeve private te kamioneve, autobusёve e sidomos te autoveturave private. Kjo tendencё e

236 ka ulur ndjeshёm trafikun hekurudhor, i cila u dёmtua mё tej edhe nga mbyllja e shumё fabrikave dhe minierave shtetёrore Momentalisht, gjendja e rrjetit hekurudhor shqiptar ёshtё e mjerueshme (shih fotot nё Shtojcёn B nё Stacionin e Gjormit), sidoqoftё, vrojtimi dёshmoi se stacioni hekurudhor i mallrave nё Gjorm ka hapёsirё tё mjaftueshme pёr ngritjen e njё terminali pёr manaxhimin e transportit tё ngarkesave nё se hekurudha zgjidhet si njё nga linjat e transportit pёr nevojat import / eksport tё fabrikёs. Ky ёshtё stacioni mё i afёrt hekurudhor me zonёn e vendodhjes sё fabrikёs e me hapёsirё tё mjaftueshme (6 binarё larg nga linja kryesore hekurudhore, vend nё tё cilin ndodhen disa ndёrtesa tё braktisura, tё cilat mund tё pёrdoren si objekte magazinimi) pёr tё kryer procesin e shkarkimit tё cimentos nga kamionёt qё vijnё nga fabrika, magazinimin e mё pas ngarkimin nё vagonёt e mallrave, tё cilёt bёjnё transportin e ngarkesёs nё portin e Durrёsit apo nё portin e Barit nё Mal tё Zi. Figura Stacioni hekurudhor i Gjormit Njё operacion i tillё kёrkon njё vrojtim tё detajuar tё segmentit tё infrastrukturёs hekurudhore qё do tё shfrytёzohet, zbatimin me pёrpikmёri tё punimeve tё mirёmbajtjes, rehabilitimit dhe mundёsisht modernizimit. Njё kёrkesё tjetёr mund tё ishte ekzistenca e njё parku vagonash (aktualisht nuk ёshtё e disponueshme nga Hekurudhat Shqiptare). Kёto veprime janё padyshim jashtё fushёs sё studimit aktual. Infrastruktura Portuale Infrastruktura portuale qё i shёrben zonёs se fabrikёs nё tёrёsi pёrfshin portin e Durrёsit dhe tё Barit (Mal i Zi). Porti i Durrёsit ёshtё shumё pranё fabrikёs sё cimentos dhe pёrbёn zgjedhjen optimale pёr tё plotёsuar nevojat e saj. Porti i Barit ёshtё mё i madh dhe ofron mё shumё lehtёsira; sidoqoftё, ai ndodhet mё larg nga fabrika (krahasuar me portin e Durrёsit), nё njё shtet tjetёr (Mal i Zi) njё fakt qё mund tё sjellё probleme tё tarifave tё importit / eksportit dhe probleme tё tjera institucionale pёr drejtuesit e fabrikёs. Tё dyja portet mbulohen nga rrjeti hekurudhor

237 dhe rrugor (fotot e porteve paraqiten nё Shtojcёn A tё Studimit mbi Transportin, Shtojca 5 e kёtij raporti) Nё portin e Durrёsit, ngarkesat pёrpunohen nё skelёn lindore. Kjo skelё ka njё njё gjatёsi prej rreth 420 metra (shih fotot), thellёsi qё varion midis 7.5 dhe 11.5 m dhe hapёsirё tё mjaftueshme pёr manaxhimin e transportit tё ngarkesave. Masterplani i portit (shih Figurёn 6) paraqet mundёsinё e zgjerimit tё skelёs lindore nё tё ardhmen dhe zgjerimin e ardhshёm tё portit nё tё njёjtin drejtim Infrastruktura portuale, nё fund tё periudhes se ekonomisё me planifikim te centralizuar (nё vitet 1990) karakterizohej nga teknologjia e vjetёr (vincat), prodhimtari e ulёt, administratё e fryrё, infrastrukturё e dobёt ndihmёse (rrugore, hekurudhore, etj). Pёrpjekjet aktuale (sipas drejtuesve tё portit) janё pёrqёndruar nё pёrmirёsimin e kuadrit ligjor, privatizimin e shёrbimeve portuale, pёrmirёsimin e infrastrukturёs portuale dhe objekteve tё pёrpunimit tё mallrave dhe miratimin e teknologjive tё reja pёr tё rritur kapacitetet e pёrpunimit tё mallrave, sigurinё dhe sigurimin Momentalisht, rikonstruksioni i portit financohet nga Banka Botёrore dhe OPEC, programi PHARE dhe Banka Evropiane pёr Investime me njё buxhet total invetimesh qё kapin shifrёn 50 milion dollarё amerikanё. Ky plan rikonstruksioni pёrfshin: Rehabilitimin e kalatave portuale Rehabilitimin e formacioneve erёpritёse dhe dallgёthyese nё perёndim Rehabilitimin e kapanoneve magazinuese Riparimin dhe blerjen e vincave tё rinj Rehabilitimin e terminalit tё trageteve Ndёrtimin e njё kalate tё re prej 60 m Studim fizibiliteti dhe fillimin e ndёrtimit tё njё terminali pёr kontenierёt Punё ndёrtimore pёr sistemin e kullimit Gёrmime mirёmbajtёse tё bazenit dhe kanalit tё hyrjes Veprime tё tjera qё do tё ndёrmerren nё tё ardhmen janё: Pёrmirёsimi i kuadrit ligjor tё porteve Privatizimi i shёrbimeve (me koncesion dhe nёpёrmjet partneriteteve publikeprivate) Rehabilitimi i linjave hekurudhore dhe rrugore

238 5.230 Porti i Barit ёshtё nё gjendje mё tё mirё nga pikёpamja e infrastrukturёs dhe kapacitetit, por sic u pёrmend mё lart, ai ndodhet nё njё shtet tjetёr. Sidoqoftё, ai ka kushte mё tё favorshme pёr tё manaxhuar trafikun e mallrave si dhe hyrjen e anijeve tё mёdha. Infrastruktura e transportit nё zonёn e vendodhjes sё fabrikёs Infrastruktura e transportit nё zonёn mё tё afёrt tё vendodhjes sё fabrikёs shfaqet si mё poshtё, nё Figurёn

239 Figura 5.27 Hyrja nё Fabrikёn e Cimentos Zona pranё Fabrikёs Aktualisht, hyrja nё zonёn e fabrikёs kryhet nёpёrmjet njё rruge qё kalon nёpёr fshatin Burizanё. Ky ёshtё njё segment i vёshtirё rrugor, vecanёrisht pёr automjetet e rёnda, si nga pikёpamja gjeometrike ashtu edhe nga ajo e sigurisё rrugore. Do tё ishte mё eficente tё ndёrtohej njё segment rrugor qё lidh fabrikёn direkt me autostradёn Shkodёr Fushё Krujё duke shmangur zonat urbane tё Burizanёs dhe Mamurrasit. Segmenti i ri rrugor (Segmenti rrugor 1, Figura e mёsipёrme) do t'i shёrbente fabrikёs nё mёnyrё tё drejtpёrdrejtё duke shmangur cdo lloj ndёryrjeje tё trafikut lokal tё fshatit Njё tjetёr hyrje nё zonёn midis karieres sё flishit dhe gurit gёlqeror ofrohet nёpёrmjet njё rruge qё fillon nё fshatin e Mamurrasit e kalon pёrgjatё bregut verior tё lumit Droje. Mё parё, tё dy brigjet e lumit lidheshin nёpёrmjet njё ure, pikerisht nё ate pikё. Momentalisht, kuverta e urёs nuk ekziston mё, ndaj struktura e ures nuk ka kapacitet tё mjaftueshёm pёr tё mbajtur ngarkesa nё se vendoset tё bёhet rehabilitimi i sё njёjtёs urё. Por, sidoqoftё, edhe nё se vendoset qё ura tё shёrbejё si pikё kalimi ndihmёse pёr lidhjen e tё dy brigjeve, do tё jetё e nevojshme hartimi i njё vlerёsimi mё tё detajuar tё kёsaj strukture

240 5.234 Nё tё kundёrt, mund tё ndёrtohet njё vendkalim i ri nё pjesёn e epёrme tё lumit (shih Figurёn 43 dhe 44). Pikёrisht nё atё vendodhje, do tё duhet tё kryhet njё studim pёr tё vlerёsuar nё se vendkalimi i ri do tё jetё i nevojshem dhe teknikisht i realizueshёm, ose nё se nevojat e fabrikёs mund tё pёrmbushen me urёn ekzistuese. Sidoqoftё, ёshtё e domosdoshme ndёrtimi i njё rruge tё re qё do tё lidhё karierёn e flishit me fabrikёn dhe karierёn e gurit gёlqeror. PЁRMBLEDHJE E KUSHTEVE TЁ MJEDISIT EKZISTUES Zona qё rrethon zonёn e propozuar pёr zhvillim ka karakter malor e rural. Ka njё sёrё komunitetesh relativisht tё vogla nё pjesёn mё tё afёrt tё zonёs dhe dy komunitete tё mёdha Burizana dhe Picrraga. Ato shtrihen respektivisht brenda 5km dhe 10km nga zhvillimi i propozuar. Varfёria ёshtё njё problem i vazhdueёshёm pёr shkak tё fermave me kakarater autokonsumi, madhёsisё sё tyre, numrit tё ulёt tё gjёsё sё gjallё dhe fitimeve tё pakёta nga punёsimi jashtё-fermave Vendodhjet e propozuara tё fabrikёs sё cimentos dhe karieres sё gurit gёlqeror ndodhen mbi fshatin e Burizanёs. Kjo zonё mund tё shihet nё largёsinё prej 10km nga njё sёrё vendodhjesh, pёrfshirё fushёn bujqesore dhe qytetin historik tё Krujёs. Zona e karieres sё propozuar tё flishit shtrihet nё njё tёrren mё tё mbyllur, nё nё luginё tё qetё, nё rrёzёn e njё mali tё lartё tё rajonit Ndёrhyrja e njeriut nё kёtё zonё ёshtё e konsiderueshme. Mbikullotja e bagёtisё nё zonё, pёrdorimi i lёndёs drusore si lёndё djegёse, shfrytёzimi relativ i karierave pёr nxjerrjen e lёndёs sё parё dhe veprimtaria e djegies sё gёlqeres kanё pasur njё ndikim tё konsiderueshёm nё peizazh. Kёto ndikime pasqyrojnё problemet afatgjata ekonomike tё zonёs Zonat pёrreth zonёs sё propozuar pёr zhvillim nuk karakterizohen nga zhvillime te tjera industriale, me pёrjashtim tё njё fabrikё tё madhe cimentoje qё ndodhet 6km nё jug tё saj. Mungesa e industrializimit tё kёsaj zone deri nё ditёt e sotme tregon se cilёsia e ajrit dhe ujit janё tё mira. Nivelet e zhurmave janё pёrgjithёsisht tё ulёta, me pёrjashtim tё zonёs pranё autostradёs Fushё Krujё Mamurras. Sipёrmarrёsi ka si qёllim ndёrtimin e njё segmenti rrugor qё tё lidhё fabrikёn me autostradёn. Segmentet e tjera rrugore qё lidhin kёtё autostradё me pjesёn tjetёr tё vendit e me portet janё tё mira Zona ёshtё e pasur me burime minerare tё pёrshtatshme pёr prodhimin e cimentos. Ajo pёrmban edhe njё shtresё ujёmbajtёse qё do tё mund t i vijё nё ndihmё procesit tё pёrpunimit (ndonёse disponueshmёria dhe cilёsia ujit nё kёtё shtresё ndryshon sipas stinёs dhe vendodhjes). Ujrat tokёsore janё aktualisht i vetmi burim ujor nё zonё pёr pёrdorim industrial

241 5.240 Zonat e zhvillimit tё propozuar kanё vlera tё ulёta ekologjike, ndonёse si pasojё e klimёs, gjatё vrojtimit janё hasur njё sёrё spёciesh bimore. Disa prej bimёve mblidhen nga banorёt vendas pёr pёrdorim e shitje si bime mjekёsore. Zona nuk ёshtё e mbrojtur pёr shkak tё vlerёs sё ulёk ekologjike Autoritetet lokale e kanё pёrcaktuar zonёn si tё pёrshtatshme pёr zhvillim industrial pёr arsye tё zhvillimit strategjik ekonomik. Ky pёrcaktim ёshte bёrё nё bazё tё ekzistencёs sё burimeve minerare (dhe ujore), afёrsisё me Tiranёn dhe rrjetin rrugor nacional, si dhe dёmet qё shkaktohen nё mjedis nga veprimtaria njerёzore

242 6. NDIKIME QЁ SHOQЁROHEN ME FAZЁN NDЁRTIMORE HYRJE 6.1 Ky kapitull identifkon ndikimet mjedisore qё mund tё shkaktohen gjatё fazёs ndёrtimore tё projektit dhe aty ku ёshtё e mundur, vlerёson fazёn kritike tё kёtyre ndikimeve bazuar nё informacionin aktual. Kapitulli gjithashtu paraqet propozimin e masave pёr tё ulur nivelin kritik tё kёtyre ndikime (tё titulluara masa zbutёse ). PANORAMЁ E VEPRIJMTARISЁ NDЁRTIMORE 6.2 Fabrika e propozuar e cimentos do tё ndёrtohet pёr Antean nga CBMI, njё kompani kontraktore me bazё nё Kinё. Nё periudhёn e kryerjes sё kёtij vlerёsimi kishte pёrfunduar programi i ndёrtimit dhe ishte nё proces plani logjistik i procesit ndёrtimor, ndёrkohё qё detajet e plota tё aktiviteteve ndёrtimore nuk ishin tё disponueshme (psh.: detaje mbi rrethimet mbrojtёse tё pajisjeve kryesore, metodat e ndёrtimit pёrfshirё balancimin pёrfundimtar tё fabrikimit nё zonё e jashtё zone). 6.3 Dёri mё sot, punёt pёrgatitore ndёrtimore nuk kanё filluar. Ndёrtimi ёshtё programuar tё fillojё nё vitin 2008 e do tё pёrfundojё brenda vitit Pjesa mё e madhe e uzinёs dhe pajisjeve qё do tё instalohen nё terren janё tepёr tё specializuara, tё ndёrtuara me porosi, tё transportuara si dёrgesa tё paketuara pёr t u fabrikuar jashtё zonёs sё zhvillimit e mё pas pёr t u transportuar nё zonё me mjete tё rёnda. 6.5 Detajet mbi materialet e ndёrtimit (psh.: veshjet e faqeve tё mureve dhe punimet pёrfundimtare) dhe metodat e ndёrtimit (psh.: pjesa e strukturave qё mund tё parafabrikohen e transportohen nё zonё) nuk janё tё disponueshme. Sidoqoftё, pёr shkak tё madhёsisё dhe natyrёs sё pjesёs mё tё madhe tё pajisjeve, do tё jetё e nevojshme hedhja e themeleve tё qёndrueshme ndёrsa vetё ndёrtesat ka tё ngjarё tё pёrdorin konstruksione tё lehta celiku. Supozohet se tё gjitha pajisjet e uzinёs do tё instalohen nё ndёrtesa me kontruksione celiku, tё veshura me shtresa celiku, ngritur mbi themele betoni

243 6.6 Aktivitetet ndёrtimore do tё pёrfshijnё: Pastrimi i terenit dhe pёrgatitja pёr ndёrtim; Import / eksport i materialit mbushёs dhe sistemimi i terrenit; Lidhja e zonёs me rrjetin e shёrbimeve publike dhe komunale; Hapja e themeleve dhe derdhje betoni; Ngritja e strukturave prej celiku dhe veshja e tyre; Montimi i pajisjeve; Ngritja e reparteve ndihmёse; Lidhja me shёrbime komunale; Kontrolli teknik; dhe Marrja nё dorёzim i objektit. 6.7 Kompanitё kryesore kontraktore do tё kenё nevojёn e njё sёrё objektesh nё zonё pёr tё ndihmuar procesin e ndёrtimit. Parashikohen 3 zona tё zhvillimit tё punimeve: Zona e administratёs dhe magazinimit, e pajisur me depo e magazina pёr pajisje e materiale. Kampi i punёtorёve. Zona operacionale me ngarkesa cimentoje dhe zona magazinimi. 6.8 Kompania kryesore kontraktore do tё sigurojё pjesёn mё tё madhe tё punёtorёve tё ndёrtimit. Parashikohet njё numёr prej rreth 700 punёtorёsh kinezё qё do tё punojnё nё terren (nё periudhat e pikut). Planifikohet qё ata tё strehohen nё njё kamp tё ndёrtuar enkas pёr to brenda zonёs sё zhvillimit. Meqenёse vlerёsimi u ndёrmor nё fazat e para tё projektimit tё projektit, detajet e kampit tё ndёrtimit nuk janё ende pёrfundimtare. Sidoqoftё, kampi do tё pozicionohet nё afёrsi me kantierin e ndёrtimit. Kampi do tё pёrbёhet nga disa ndёrtesa tё para-fabrikuara dhe me infrastrukturё tё nevojshme (shih mё poshtё). 6.9 Kampi do tё pajiset me tё gjitha shёrbimet e nevojshme, pёrfshirё shёrbimin e ujёsjellёsit, kanalizimeve dhe shpёrndarjes sё energjisё. Energjia do tё prodhohet nё terren duke pёrdorur gjeneratorё nafte. ASPEKTET SOCIAL-EKONOMIKE 6.10 Prezantimi i njё fuqie punёtore tё madhe migruese gjatё fazёs ndёrtimore shfaq mundёsinё pёr ndikime domethёnёse nё komunitetet dhe ekonominё lokale. Pёrvec

244 ndikimit nё komunitetin lokal, duhet t i kushtohet vёmendje edhe kushteve tё punёs (dhe jetesёs) sё punёtorёve. Ndaj, vlerёsimi i ndikimeve social-ekonomike tё kampit tё punёtorёve ka shqyrtuar: Kushtet e punёsimit pёr punёtorёt e huaj; Kushtet e jetesёs pёr punёtorёt e huaj; Objektet e kampit pёr punёtorёt e huaj (pёrfshirё qendrat shёndetёsore dhe qendrat e argёtimit); Punёsim lokal dhe mundёsi prokurimi; dhe Ndikime tё tjera nё komunitetin lokal. Kushtet e Punёsimit 6.11 Tё gjithё shtetasit e huaj qё do tё punojnё nё Shqipёri kanё nevojё pёr leje pune (Ligji Nr. 8492, 1999), Kёto leje pune sigurohen nga kompania kontraktore. Pёr tё marrё njё leje pune, kompania qё punёson shtetasin e huaj dhe vetё shtetasi i huaj duhet tё pajtohen me disa kushte lidhur me punёsimin dhe nivelet e taksimit vendor. Kёto kushte pёrmblidhen si mё poshtё: Kushtet dhe marrёdhёniet e punёsimit duhet tё pёrmbushin kёrkesat minimale tё rrogёs nё Shqipёri. Rroga minimale nё nivel kombёtar mё 1/8/2005 shёnonte 11,800 lek (Baza e tё dhёnave tё rrogave minimale tё OBP). Kompania kontraktore duhet gjithashtu tё pёrmbushё kёrkesat kombёtare gjatё javёs sё punёs; ato pёrcaktojnё 44 orё pune pёr javё. Cdo javё lejohen 5 orё pune shtesё. Puna jashtё orarit paguhet dy herё mё tepёr se norma standarde. Punёtorёt kanё tё drejtёn e 30 ditёve leje vjetore dhe njё bilete vajtje-ardhje nё vit paguar nga firma kontraktore. Taksa shqiptare mbi rrogёn dhe pagesat e tjera pёr efekt tё sigurimeve shoqёrore dhe shёndetёsore do tё llogaritet nё pёrputhje me Tabelёn Pёrmbledhёse pёr Pagat tё VKM Nr. 286, datё 4/5/2007. Tatimi dhe kontributet pёr punonjёsit dhe pёrsonelin privat, tё kualifikuar apo jo tё kualifikuar, llogaritet nё bazё tё klasifikimit tё aktivitetit ekonomik qё ata kryejnё. Inspektori i taksave do tё vlerёsojё pagesёn e tatimeve krahasuar me rrogёn, so dhe do tё vlerёsojё nё se rrogat janё tё pёrshtatshme me tregun lokal. Nё pёrputhje me vendimin (Nr. 288) tatimi mbi tё ardhurat pёrsonalё ёshtё 10%. Pёr rrogat < 30,000 Lekё, shuma prej 10,000 lekё pёrjashtohet nga tatimi. Tatimi aplikohet si tarifё fikse prej 10% mbi tё ardhurat > 30,000 ALL

245 Kostot shёndetёsore dhe mjekёsore do tё mbulohen nga sigurimet shёndetёsore shqiptare. CBMI do tё paguajё pjesёn tjetёr tё kostos. Nuk ka ende informacion mbi tё drejtat e raportit dhe pagesave pёrkatёse Ndaj, mund te thuhet me siguri se punёtorёt kinezё do te kontribuojnё nё ekonominё vendore nёpёrmjet pagesёs sё tatimeve dhe kontributeve shoqёrore (si dhe nёpёmjet shpenzimeve lokale) Shqipёria njeh konventёn e ONP mbi Punёtorёt Migrues (Dispozitat Shtesё), 1975, (Nr. 143); sidoqoftё, pjesa II, e cila mbulon mundёsitё dhe trajtimin e barabartё, ёshtё pёrjashtuar Kontrata e shёrbimit midis Anteas dhe CMBI specifikon kushtet dhe marrёveshjet e kushteve tё punёsimit dhe pagesёs sё punёtorёve. Klauzola 7.22 mbulon 12 pika, pёrfshirё kёrkesat e identifikuara nё konvetat e ONP pёr punёn e detyruar, punen e diskriminimin e tё miturve, e aspekte tё tjera si: kёrkesat minimale te rrogёs dhe uljet e saj, mekanizmat e ankimimit, kodet e sjelljes nё kamp e jashtё tij. Punёtorёt e huaj do tё mbajnё pasaportat e tyre Ndaj, mund tё thuhet me siguri se (ndёr tё tjerash) fuqia punёtore do tё jetё nё Shqipёri me vullnetin e tyre tё lirё; do tё kenё kushte tё mira pagesa e do tё kenё kushte pune tё kёnaqshme. Kushtet e Jetesёs dhe Objektet e Kampit 6.16 CMBI ka paraqitur informacion lidhur me kampin e punёtorёve. Ambjentet do tё jenё tё pajisura me gjithcka tё nevojshme. Punëtorët do të strehohen 4 persona / dhomё ose 2 persona / dhomё, me një hapësirë prej 4.5 m2 dhe 9 m2 / person, respektivisht Ambjentet e ngrёnies do tё jenё nё formёn e 3 mensave me njё kapacitet ngrёnieje pёr 500 persona. Zona do tё shfrytёzohet pёr ngrёnie me tavolina ngrёnie e karrige. Do tё ketё edhe njё televizor me ekran tё madh nё secilёn prej tyre. Ushqim kinez do t i ofrohet gjithё stafit Pёr larjen dhe higjenёn personale, do tё ofrohen cisterna speciale. Secila prej tyre mund t i shёrbejё 40 personave. Makinat larёse ofrohen pёr lavanderi me vetёshёrbim. Mesatarisht, 20 persona pёrdorin njё makinё larёse, 3 banja dhe 20 koka dushi nё secilёn banjё. Nё ambjentin ku do tё vendoset bojleri, do tё ketё njё punёtor mirёmbajtjeje pёr ujin e ngrohtё dhe sterilizim periodik

246 6.19 Ambjentet e kohёs sё lirё do tё jenё tё disponueshme e tё hapura ndaj frekuentimit. Ambjentet do tё pёrfshijnё: Sallё argёtimi nё kamp. TV, DVD, KTV, libra, gazeta dhe lidhje me internetin. Lojra ne ambjente tё brendshme: ping-pong, lojra tavoline, shfaqje nё DVD. Lojra nё ambjente tё jashtme: fushё badmintoni, volejbolli, basketbolli Ambjente tё tjera do tё pёrfshijnё njё dyqan nё kamp pёr ofrimin e produkteve bazё, si: Koka-kola, cigare, biskota, etj., pёr njё kapacitet prej 500 personash Mundёsimi e komunikimit nё formёn e njё ambjenti pёr lidhje me telefon dhe njё me internet (respektivisht pёr 500 dhe 200 persona). Ofrohen 2 linja telefoni zyre dhe 4 telefona pёr thirrje personale, me tarifat e telekomit. CBMI e konsideron kёtё tё pёrshtatshme pasi shumё punёtorё kanё aparatet e tyre tё telefonisё celulare Kodet e sjelljes nё kamp (brenda dhe jashtё kampit) mbulojnё aspekte tё sigurisё sё kampit dhe politikave tё vizitave. Do tё ketё roje pёr sigurinё nё kamp Vizitorёt do tё lejohen tё vizitojnё kampin, vetёm nё se shoqёrohen nga stafi i CBMIsё CBMI do tё vёrё nё dispozicion dy autobusё (me 40 vende secili) pёr transport nё fundjavё; punёtorёt e huaj do tё pёrdorin gjithashtu transportin publik. Duke ditur madhёsinё e kampit e duke qenё nё dijeni tё faktit se gjysma e kampit parashikohet tё bёjё vizita nё fshatrat e qytezat pёrreth e nё Tiranё, ky nivel transporti mund tё mos jetё i mjaftueshёm. Antea, kontraktori dhe komunitetet vendore duhet tё monitorojnё situatёn me kujdes. CMBI duhet tё garantojё shtimin e numrit tё autobusёve pёr tё shmangur cdo lloj pakёnaqёsie ndaj komunitetit vendor dhe tё ofrojё njё shёrbim tё arsyeshёm pёr kёrkesat e forcёs punёtore Shёrbimet mjekёsore do tё ofrohen nё njё klinikё tё vogёl. Klinika do tё ketё 2 shtretёr. Doktori do tё trajtojё dёmtimet e vogla, do tё japё ndihmёn e parё dhe do tё udhёzojё pёr kujdesin mё tё mire tё mundshёm (trajtim nё Tiranё apo nё zonat pёrreth). Pёr dёmtime seriozё dhe emergjenca, po lidhet njё kontratё me njё klinikё private nё Tiranё qё mund tё sigurojё spitale cilёsore dhe ambjente tё mira mjekёsore

247 6.25 Janё identifikuar e do tё vihen nё funksionim planet e sigurisё dhe masat parandaluese tё rёnies sё zjarrit nё kampet e CBMI-sё. Dega e CBMI-sё ka njё departament sigurie pёr manaxhimin e sigurisё, pёrfshirё monitorimin e statistikave mbi aksidentet. Operohet me njё mbikqyrёs me kohё tё plotё pёr inspektime. Secili prej ekipeve do te ketё njё mbikqyrёs pёr manaxhimin e sigurisё ditore. I gjithё stafi, para se tё bёhet pjesё e kampit, duhet tё marrё pjesё nё trajnimin mbi sigurinё dhe tё kalojё me sukses provimin. Trajnimet ndёrmerren periodikisht. Takimet me stafin pёr cёshtjet e sigurisё do tё jenё tё pёrjavshme e do tё konsistojnё nё rishikimin e cёshtjeve tё sigurise gjate javёs dhe synimit pёr javёn e ardhshme. Kampi dhe kantieri i ndёrtimit do tё pajisen me fikёse zjarri Infrastruktura bazё e kampit pёrfshin: Furnizimi me energji elektrike: Kjo sigurohet nga rrjeti me njё kapacitet prej 1600KVA. Formё dytёsore e ofrimit tё energjisё ёshtё nёpёrmjet gjeneratorit tё emergjencёs me kapacitet prej 1000KVA. Ky furnizim do tё jetё i mjaftueshёm pёr tё siguruar sasinё e nevojshme pёr pёr cёshtje kritike tё jetesёs e punёs. Uji: Do tё nxirret nga puset ujore brenda zonёs sё fabrikёs. Do tё vihet nё pёrdorim njё sistem pompimi me njё sistem pompe reservё. Njё rezervuar uji do tё mbajё nё ruajtje 20 t ujё. Kjo sasi mjafton pёr pёrdorim ditor tё ujit (28-40 litra / person, pёr njё kapacitet deri nё 700 njerёz). Uji i pijshёm do tё blihet nga qyteza e Fushё Krujёs. Dy rezervuarё mbajnё ujё nё kapacitetin 2 dhe 3 ton. (5 ton ujё shfrytёzohen pёrafёrsisht litra / person, pёr njё kapacitet deri nё 700 njerёz). Kanalizimet do tё sigurohen nёpёrmjet njё stacioni tё trajtimit tё ujrave tё zeza. Momentalisht, ato janё nё projektim nё mёnyrё qё tё sigurohet kapaciteti i duhur. Mbetjet e ngurta do tё mblidhen e transportohen nё zonat lokale tё depozitimit / reciklimit. Nё se nuk ka zona lokale pёr trajtimin e mbetjeve tё prodhuara, mbetjet do tё transportohen nё zonёn mё tё afёrt e tё pёrshtatshme tё manaxhimit tё mbetjeve. Mbetjet familjare do tё transportohen nё zonёn lokale tё manaxhimit tё mbetjeve. CBMI mund tё kёrkohet tё asistojё me burimet e nevojitura pёr pёrmirёsimin e objekteve tё manaxhimit tё mbetjeve pёr tё pёrballuar kapacitetin e prodhimit tё tyre deri nё 700 persona

248 Komunikimi i dhe Kodi i Sjelljes nё Kampin e Ndёrtimit 6.27 Politikat dhe Kodet e Sjelljes tё CBMI ndalojnё konsumin e alkoolit gjatё orarit tё punёs dhe drekёs, ndalojnё pёrdorimin e droges sё paautorizuar\ dhe substancave tё tjera tё paligjshme. Stafi i nёnshtrohet testit tё drogёs dhe alkoolit. Ndalohet kumari, mbatja e armёve tё zjarrit, thikave ose armёve tё tjera. Punёtorёt dhe banorёt e kampit raportojnё mosrespektimin e tyre Komunikimet me punёtorёt janё tё pёrditshme nёpёrmjet komunikimeve ditore tё stafit, trajnimeve dhe takimeve periodike Njё departament i pavarur operon me njё person tё posacёm qё ёshtё pёrgjegjёs pёr ankimimet e punёtorёve. Ky departament komunikon me Degёn e Kompanisё apo departament tjeter pёrkatёs pёr tё zgjidhur ankesat e punёtorёve Lidhur me komunitetet fqinje, CBMI nuk do tё raportojё njё ndёrlidhje / koordinim tё formalizuar dhe politikё komunikimi me komunitetin. Ndёrlidhja / koordinimi bazohet nё vullnetin e mirё dhe veprimtaritё e pёrbashkёta, si organizmi i veprimtarive tё pёrbashkёta sportive CBMI ka njё program pёr rritjen e ndjeshmёrisё kulturore tё punёtorёve qё mbulon aspekte tё komunikimit, respektit reciprok dhe tё mёsuarit me respekt nga zakonet e traditat kulturore tё tё tjerёve CBMI ka njё program ndёrgjegjёsimi e trajnimi per punetoret mbi ceshtjet shёndetesore. Ato pёrfshijnё, por nuk kufizohen me: trajnim i avancuar mbi SST dhe sёmundjet e tjera tё transmetueshme, aspekte kyce pёr t u patur kujdes, si tё shmangen e tё parandalohen kёto sёmundje, masat emergjente dhe kurative. Doktori i CBMI-sё ёshtё pёrgjegjёs pёr komunikimin e kёtyre cёshtjeve nёpёrmjet institucionit shёndetёsor vendor. Ndikime nё Komunitetet Vedore: Mundёsi pёr Punёsim dhe Prokurime Vendore 6.33 Infrastruktura e kampit dhe kёrkesat pёr shёrbime (sigurimi i ujit, largimi i mbetjeve familjare dhe ujrave tё zeza, etc) mund t i vёn nёn presion shёrbimet lokale, qё do te kene nje zone me tё madhe mbulimi dhe fonde tё kufizuara. CBMI duhet tё bashkepunojё mё autoritetin e bashkisё pёr tё siguruar shёrbim tё mjaftueshme pёr tё gjithё, pa mungesa shёrbimi banorёve vendas dhe pa humbje tё cilёsisё sё mjedisit. Kjo i referohet nё vecanti shёrbimit tё largimit tё mbetjeve tё ngurta Komunitetet mё tё afёrta vendore me shёrbime tregtare janё Burizana dhe Thumana. Secila prej tyre ka njё ose mё shumё bar kafe, salla bilardoje, dyqane tё vogla ushqimore apo kioska cigaresh. Kёto vendodhje do tё aksesohen nёpёrmjet

249 minibusёve qё llidhin qytetin e Fushё Krujёs (njё nyjё themelore transporti) me Krujёn. Kёto janё qyteza me popullsi prej 10,000 dhe 17,000 persona, respektivisht Antea dhe CBMI kanё mundёsi tё kontribuojnё nё ekonominё vendore nёpёrmjet prokurimit tё shёrbimeve dhe forcёs sё punёs. Kёto shёrbime parashikohet tё pёrfshijnё: Blerjen e perimeve tё freskёta, mishin/pulёn/peshkun e freskёt dhe ushqime tё tjera (oriz, miell, etj.) nё tregjet vendase. Punёsim i stafit te kuzhines, nё pozicione ndihmёse. Marrja me qera e mjeteve tё tranportit vendor Njё forum ndёrlidhёs / koordinues do tё monitorojё situatёn pёr tё siguruar se nuk do tё ketё mungesa apo ndёrprerje tё ofrimit tё shёrbimit nё komunitet si pasojё e furnizimeve tё tilla me ushqime (psh mungesa e autobusёve lokale pёr banorё vendas apo ulja e shpeshtёsisё sё shёrbimit tё largimit tё mbetjeve) Antea do tё prezantojё CMBI me drejtues dhe pёrfaqёsues tё komunitetit pёr tё diskutuar fushat e bashkёpunimit dhe ofrimit tё shёrbimeve. Pёrvec kёsaj, dhe nё ndjekje tё pёrvojёs sё ofrimit tё shёrbimeve 7000 Kosovarёve nё vitin 1999, disa komunitete vendore janё shprehur se do tё dёshironin asistencё pёr tё shfrytёzuar mundёsitё e ofruara nga biznesi. Antea do tё ndёrmjetёsojё nё kёtё kёrkesё duke punёsuar njё apo mё shumё konsulentё me pёrvojё nё fushёn e biznesit; kjo do tё ndihmojё tё dy palёt tё shqyrtojnё mundёsitё sociale dhe rreziqet e biznesit (pёr ofruesit e biznesit tё vogёl dhe nga perspektiva e CBMI), tё identifikojnё zgjidhjet e mundshme dhe kompromiset si dhe tё pёrkrahin nismat lokale mbi zhvillimin e planeve tё biznesit dhe vlerёsimit tё kredidhёnies. Ndikimet nw Komunitetin Vendor: Aspekte tw Tjera 6.38 Kjo nё zonё, e nё vecanti Thumana, ka pasur pёrvojё me njё numёr tё madh banorёsh tё huaj tё pёrkohshёm. Nё vitin 1999, 7000 refugjatё nga Kosova u strehuan nё Thumanё pёr njё periudhё 3-mujore. Gjysma e tyre u strehuan nё kamp dhe pjesa tjetёr nё shtёpitё e banorёve vendas. Komuna ёshtё e etur tё ofrojё mallra e tё shfrytёzojё mundёsitё tregtare ofruar nga kampi i Antea-s dhe ka pёrvojё nё ofrimin e kushteve dhe strehimit tё njё numri tё madh njerёzish nё tё kaluarёn, ndonёse pёr njё periudhё mё tё shkurtёr

250 6.39 Njohja e komuniteteve lokale me njё nformacion tё parakohshёm e faktik mbi kampin dhe popullimin e tij, kulturёs dhe edukatёs kineze, e mundёsive pёr punёsim lokal e marrёdhёnie kontraktuale pёr mallra e shёrbime, do t i ndihmojё komunitetet lokale tё pёrgatiten e tё minimizojnё dyshimet apo armiqёsitё Kryetari i komunёs dhe udhёheqёsit e komunitetit nuk i kanё identifikuar rreziqet e mundshme shёndetёsore ndaj komunitetit lokal. Kёto komunitete janё shumë të lidhura me njёra-tjerёn dhe ndjekin praktika tradicionale. Rreziqet nga sёmundjet seksualisht tё transmetueshme e nё vecanti SST konsiderohen tё ulёta. Punonjёs tё sektorit tё shёndetit pohojnё se kjo ёshtё njё cёshtje qё mund tё haset nё zonat e mёdha urbane (psh Krujё, Fushё Krujё). Pёrvoja e mёparshme me kampet e ndёrtimit nё fabrikёn e cimentos sё Fushё Krujёs nuk nxjerr nё pah raste tё rreziqeve tё tilla; sidoqoftё, kjo mund tё jetё pёr shkak tё mungesёs sё regjistrimit tё rasteve ose pёr shkak se njerёzit janё shpesh tё ndrojtur apo tё frikёsuar tё pranojnё njё problem tё tillё Drejtori i Shёrbimeve Shёndetёsore nё Krujё sugjeron se duhet tё ndёrmerren veprime parandaluese, si fushata ndёrgjegjёsimi mbi SST me grupe tё vecanta nё zonat urbane (psh.: Krujё, Fushё Krujё). Ai pohon se fushatat ndёrgjegjёsuese duhet tё organizohen nё bashkёpunim me kёtё institutcion. Stafi lokal i njeh dhe kupton problematikёn e popullsisё dhe do tё jetё nё dispozicion pёr kryerjen e lёsaj fushate. Nisma do tё ketё mbёshtetjen e Institutit tё Shёndetit Publik nё Tiranё lidhur me trajnimet e nevojshme Numri i kufizuar i regjistrimeve dhe raportimit tё rasteve dёshmon se masat parandaluese janё tё rёndёsishme pasi identifikimi e monitorimi i kёtyre problemeve mund tё jetё i vёshtirё. Si pёrfundim, cdo problem i mundshёm mund tё mbetet i paidentifikuar pёr njё periudhё tё konsiderueshme kohore, duke shkaktuar probleme. Komunikimi dhe Monitorimi 6.43 Rekomandohet ngritja e njё apo mё shumё forumeve apo komiteteve koordinuese pёr tё monitoruar integrimin e kampit, pёr tё identifikuar cёshtjet potenciale apo emergjente, pёr tё promovuar praktika tё mira, si dhe pёr tё vepruar si njё kanal formal komunikimi midis komuniteteve lokale dhe kampit. Anёtarёt e forumit / komitetit koordinues duhet tё emёrohen nga kampi dhe duhet tё pёrfaqёsojnё banorёt e fshatit Thumanё, Burizanё, Bret, Picrragё, Krujё dhe mundёsisht Fushe Krujё. Komiteti duhet te kёtё njё apo mё shumё pёrfaqёsues tё institucioneve shёndetёsore nё rajonin e Krujёs. Pёr tё qenё eficent nё punё, komiteti nuk duhet tё ketё mё shumё se 7 anёtarё. Komiteti duhet tё takohet rregullisht, tё paktёn njё herё nё muaj pёr gjashtёmujorin e parё. Komiteti duhet tё ketё vazhdimёsi deri nё pёrfundim tё kampit tё ndёrtimit

251 6.44 Forumi duhet tё informohet nё mёnyrё tё detajuar mbi ngritjen e kampit tё ndёrtimit, specifikat teknike, objektet pёrbёrёse dhe ofrimin e shёrbimeve (shёrbimet komunale, tё furnizimit me ushqim, shёrbimi i transportit, shёndetёsor, etj). kodet e sjelljes, ndёrtimin e kampeve dhe pajisjen e tyre me numra, nё mёnyrё qё cdo problem qё mund tё ndodhё tё identifikohet shpejt e masat tё merren shpejt. Forumi gjithashtu duhet tё raportojё rregullisht mbi gjetjet dhe trendet kryesore qё rezultojnё nga procesi i monitorimit, psh mbi disponueshmёrinё e tranportit pёr banorёt vendas e punёtorёt, shёndetin e punёtorёve dhe shёrbimet lokale, numrin dhe tipet e problematikёs sё mbledhur Komunitetet lokale duhet tё informohen mbi qёllimin dhe komitetin koordinues nёpёrmjet takimeve nё ёqendrat e fshatit apo njё njoftimi nё radion lokale. Komuniteti nxitet tё diskutojё / raportojё problemet, shqetёsimet apo cёshtjet. Mekanizmi i hartuar nga Antea, gjatё procesit tё hartimit tё VNMS, pёr mbledhjen e problematikёs duhet tё rishikohet (nga Antea dhe forumi koordinues), tё amendohet e tё jetё njё mekanizёm funksional CMBI ёshtё shprehur se tё gjithё mbikqyrёsit e punimeve ndёrtimore duhet tё flasin gjuhёn angleze, ndaj do tё punёsohen pesё pёrkthyes. CILЁSIA E AJRIT 6.47 Aktivitetet ndёrtimore mund tё ndikojnё nё cilёsinё e ajrit pёr shkak tё pluhurave qё clirohen gjatё shkaterrimit, punimeve tё tokёs dhe ndёrtimit. Pёr mё tepёr, fabrika dhe automjetet mund tё ndikojnё nё cilёsinё e ajrit si rezultat i clirimit tё gazeve Pёrhapja e pluhurit nёpёrmjet aktiviteteve nё zonё ose erёs mund tё shkaktojё shqetёsime e tё ndikojё nё shёndetin e njeriut dhe bimёsinё. Kushtet e favorshme pёr shkaktimin e pluhurit janё koha e thatё e kombinuar me erёn; ndёrsa zonat me probleme mё shqetёsuese janё zonat qё kanё burime pluhuri, e shtrihen zakonisht brenda 100m. Perceptimi i shqetёsimeve ёshtё e ndryshueshme dhe subjektive Nuk ёshtё kryer monitorim i niveleve tё pluhurit tё depozituar pranё zonёs sё propozuar, por pёr shkak tё vendodhjes, nivelet e lёndёve tё imёta nё mjedis parashikohen tё jenё mё tё ulёta Nё zonat ndёrtimore pёrdoren njё njё sёrё masash pёr kontrollin e nivelit tё pluhurit; sidoqoftё, kёto masa shpesh projektohen pёr zona tё vogla ndёrtimi me hyrje tё drejtpёrdrejtё nё rrugёn publike e me receptorё tё ndjeshёm qё kufizojnё zonёn Shumica e ketyre teknikave nuk janё tё praktikueshme momentalisht, madje as nuk kёrkohen pёr zonat qё ndodhen larg nga receptorёt e ndjeshёm. Kёto masa

252 konsiderohen tё pёrshtatshme, duke u nisur nga vendodhja e zhvillimit dhe zona pёrrethe do tё pёrdoren nё zonёn e ndёrtimit pёr tё minimizuar pёrhapjen e pluhurit. Kёto masa do tё pёrfshihen nё Planin e Manaxhimit tё Mjedisit (PMM) qё do tё hartohet pёr tё kontrolluar aktivitetet ndёrtimore. Masat qё mund tё pёrdoren janё: Spёrkatja me ujё e rrugёve, sipёrfaqёve pёrpara fillimit tё punimeve mbi to dhe pirgjeve me lёndё tё parё, pёr tё minimizuar ngritjen e pluhurit; Mbulimi i mjeteve tё transportit qё mbajnё ngarkesa qё lёshojnё pluhur, pёr tё parandaluar pёrhapjen e pluhurit nga era gjatё qarkullimit tё automjetit; Vendosja e kufizimit tё shpejtёsisё nё sipёrfaqet e pashtruara nё zonё pёr tё kufizuar ngritjen e pёrhapjen e pluhurit; dhe Pёrdorimi i masave tё pёrshtatshme pёr tё garantuar se mjetet e transportit qё largohen nga zona e projektit pёrhapin pluhur nё rrugёt publike Pёrhapja e pluhurit nga aktivitetet ndёrtimore do tё zbutet duke pёrdorur masat qё identifikohen nё PMM-nё e detajuar. Cdo lloj shkarkimi do tё jetё me karakter tё pёrkohshёm e nё njё distancё tё caktuar nga pronat e banorёve, duke minimizuar cdo lloj potenciali pёr dukuri shqetёsuese. UJRAT SIPЁRFAQЁSORE DHE MBETJET E LЁNGSHME 6.53 Aktivitetet ndёrtimore kanё shumё probabilitet tё ndotin sipёrfaqet ujore nga rrjedhja e: Pёrbёrjes lymore dhe ujit tё ndotur nga gёrmimet e chidratuara; Pёrbёrjes lymore dhe ujit tё ndotur nga pjesa e ekspozuar e tokёs, pirgjet me lёndё tokёsore dhe rrugё tё pёrbaltura; Pёrbёrjes lymore nё zonat e larjes sё makinave / pajisjeve; Rrjedhja apo derdhja aksidentale e lёndёve djegёse, naftёs, pёrbёrjeve kimike, etj., vecanёrisht nё zonёn e pёrcaktuar pёr ndёrtim. Larjes sё pajisjeve tё pёrzierjes prej betoni; dhe Ujrave tё zeza nga kampi i punёtorёve dhe impianti i trajtimit të mbetjve të lëngshme

253 6.54 Gjatё fazёs ndёrtimore, sipёrfaqja tokёsore ekspozohet dhe dёmtohet. Kjo rrit mundёsinё pёr shfaqjen e erozionit dhe mund tё rezultojё nё rritjen e pёrbёrjes sedimentare tё ujrave qё rrjedhin nga zona ndёrtimore. Terreni mbi tё cilin do tё shtrihet fabrika ёshtё i sheshtё ndaj potenciali pёr rrjedhje tё ujit nё zonё pёr tё shkaktuar erozion ёshtё i ulёt; sidoqoftё, janё marra masa pёr tё parandaluar ndikimet nga rrjedhja gjatё pёrgatitjes sё tokёs dhe ndёrtimit gradual tё fabrikёs: (a) sipёrfaqja mbi tё cilin do tё bёhen gёrmime duhet tё jetё sa mё e vogёl pёr tё shmangur ekspozimin e sipёrfaqeve tё tёra ndaj kushteve natyrore, (b) mbledhja e ujrave sipёrfaqёsore do tё bёhet nёpёrmjet kanaleve tё pёrkohёshme tё kullimit dhe rezervuarёve tё sedimentimit pёr tё shmangur derdhjen e tyre tё drejtpёrdrejtё nё ujёmbledhёsin natyror (dmth Lumi Droje) Nё zonёn e ndёrtimit do tё ndёrmerren masat e duhura pёr tё ulur rrezikun e derdhjes sё lёndёve tё mundshme ndotёse. Nё vecanti, lёndёt ndotёse, si: nafta, lёndёt e tjera djegёse dhe lёndёt kimike, do te ruhen nё zona tё posacme magazinimi, duke garantuar trajtimin e duhur tё tyre. Pёr mё tepёr, cdo lloj materiali i rrezikshёm do tё ruhet nё zona me kontrolle dytёsore Ujrat e ndotur qё prodhohen nga kampi i punёtorёve do tё mblidhen nёpёrmjet njё sistemi tё kanalizimit tё ujrave tё zeza e do tё dёrgohen nё njё impiant tё pёrpunimit tё ujrave tё ndotura para se tё derdhen pёrfundimisht nё zonat ujёmbajtёse natyrore. Momentalisht, projektimi pёrfundimtar i kёtij impianti nuk ёshtё bёrё i njohur. Pas pёrfundimit tё projektimit, operatori kёrkohet tё dorёzojё detajet e impiantit sё bashku me njё vlerёsim tё ndikimit Bazuar nё tё dhёnat fillestare tё Vrojtimit Hidrogjeologjik, nё zonёn e fabrikёs e karierave, nё njё thellёsi prej rreth 150m, ka njё sёrё xhepash me ujё tokёsor tё cilёsisё sё mirё. Ndaj, cdo kёrkesё pёr furnizim me ujё gjatё fazёs ndёrtimore (psh.: ujё pёr dushet e kampit apo shkarkimit tё instalimeve te tjera hidro-sanitare) do tё pёrmbushet nga puset ujore, tё cila do tё shpohen nё zonёn e zhvillimit pёr tё pёrmbushur kёrkesat pёr ujё gjatё fazёs operacionale Masat e pёrmdendura mё lart do tё pёrfshihen nё Planin e Manaxhimit tё Mjedisit (PMM) (Kapitulli 9). CILЁSIA E TOKЁS DHE MBETJET E LЁNGSHME 6.59 Aktivitetet ndёrtimore kanё mundёsi tё clirojnё agjentё ndotёs nё tokё (shtresa sipёrfaqёsore e tokёs, shtresa nёntokёsore e tokёs, shtresa natyrore) dhe ujra tokёsore. Burimet bazё pёr ndotje pёrfshijnё:

254 Importimi i lёndёve ndotёse bashkё me lёndёt qё do tё pёrdoren pёr mbushje dhe nivelim tё territorit. Ndotёsit mund tё pёrhapen nё zonё nga lёnda e importuar e pastaj tё depёrtojnё nё ujrat tokёsorё. Shkarkim aksidental i lёndёve djegёse, naftёs dhe lёndёve tё tjera tё rrezikshme, vecanёrisht nё zonёn ndёrtimore, gjatё transportit, magazinimit, trajtimit dhe pёrdorimit, psh: gjatё rimbushjes me lёndё djegёse ose gjatё aktivititeve tё mirёmbajtjes, etj, shoqёruar me depёrtim nё ujrat tokёsorё; Shkarkim aksidental i mbetjeve tё lёgshme gjatё magazinimit, trajtimit dhe largimit, shoqёruar me depёrtim nё ujrat tokёsorё; Derdhje aksidentale e ujrave tё zeza, tё kampit tё punёtorёve dhe impiantit të trajtimit të mbetjeve të lëngshme, nё tokё dhe ujra tokёsore; dhe Derdhja e ndotёsve, gjatё larjes sё fabrikёs, pajisjeve dhe mjeteve tё transportit, nё tokё e mё pas depёrtimi nё ujrat tokёsore Do tё ndёmerren masa pёr tё ulur rreziqet shkaktuar nga burimet e ndotёsve renditur mё last. Do tё ndёrmerren tё gjitha hapat e mundshme pёr tё parandaluar importin e materialeve tё ndotura nё zonё Lёndёt potenciale ndotёse, si lёndёt djegёse, nafta, lёndёt kimike dhe mbetjet e tjera tё lёgshme, etj,. do tё ruhen nё zona tё posacme e tё vecuara magazinimi, me mbrojtje nga derdhjet e me masa sigurie tё mbrojtjes sё mjedisit. Pёr mё tepёr, do tё miratohen procedura tё sakta pune pёr tё minimizuar rrezikun e shkarkimeve aksidentale gjatё tranportit dhe largimit nga zonat e magazinimit Procedurat e punёs do tё garantojnё trajtimin e duhur tё kёtyre lёndёve (lёndё e parё dhe mbetje). Ato kanё si qёllim tё pёrcaktojnё parandalimin e shkarkimeve aksidentale (e vecanёrisht naftёs) gjatё pёrdorimit tё kёtyre lёndёve, psh. rimbushja me karburant e mjeteve tё transportit dhe mirёmbajtja e uzinёs. Procedurat do tё miratohen pёr tё minimizuar mundёsinё e derdhjes aksidentale tё lёndёs djegёse gjatё larjёs sё impianteve, pajisjeve dhe mjeteve. Ujrat e zeza nuk do tё derdhen as njё tokё, as nё ujrat tokёsore. EKUILIBRI MIDIS ENERGJISЁ DHE CLIRIMIT TЁ GAZEVE ATMOSFERIKE 6.63 Vёnia nё funksionim e pajisjeve (psh.: pajisja pёr miksimin e betonit) dhe transporti kёrkojnё energji. Pёrdorimi i energjisё do tё zvogёlohet duke zbatuar praktika tё mira nё terren e duke siguruar planifikimin e qarkullimit tё mjeteve tё rёnda dhe

255 ngarkesave pёr tё shmangur cdo lloj lёvizjё tё panevojshme, dhe duke siguruar se pajisjet mbahen tё fikura kur nuk janё nё gjendje pune (kjo masё kёrkohet gjithashtu kur pёr tё ulur zhurmёn dhe vibrimin) Pёrdorimi i energjisё nё ndёrtim nuk konsiderohet cёshtje me rёndёsi potenciale. PЁRDORIMI I MATERIALEVE DHE MANAXHIMI I MBETJEVE 6.65 Pjesa mё e madhe e mbetjeve prodhuar nga fabrika gjatё fazёs ndёrtimore pёrgjithёsisht bёhet gjatё procesit tё shkatёrrimit tё strukturave ekzistuese (mbitokёsore dhe nёnsipёrfaqёsore, sistemim sheshi dhe gёrmime). Meqenёse zona e propozuar nuk ka struktura ekzistuese, kjo fazё nuk do tё pёrbёjё burim tё mbetjeve Mbetjeve prodhohen nga lёvizja e dheut dhe aktivitete tё tjera ndёrtimore. Mbetjet ndёrtimore pёrfshijnё: lёndё inerte dhe lёndё tё tjera ndёrtimore, celik, metale, lёndё drusore, kartona, letёr, naftё, mbetje tё rrezikshme dhe mbetje tё tjera tё pёrgjithshme. Momentalisht, nuk ka informacion mbi sasinё e mbetjeve qё mund tё prodhohen Dheu i prodhuar nga sistemi i sipёrfaqes sё tokёs dhe gёrmimeve do tё ripёrdoret, nё fazёn pёrfundimtare tё punimeve ndёrtimore, pёr t i dhёnё formё peizazhit Mbetjet qё do tё prodhohen gjatё pёrdorimit dhe mirёmbajtjes sё pajisjeve dhe mjeteve tё qarkullimit do tё vecohen, do tё ruhen nё vende tё posacme dhe do tё largohen nga zona nёpёmjet kompanive sipёrmarrёsve private Njё sёrё masash mund tё rekomandohen pёr uljen e problemeve lidhur me trajtimit e mbetjeve: Shtresa sipёrfaqёsore e tokёs duhet tё ruhet e mbuluar nё vende tё posacme pёr t u ripёrdorur pёr efekte tё peizazhit pas pёrfundimit tё punimeve ndёrtimore; Hartimi i procedurave pёr ruajtjen dhe kontrollin e mbetjeve tё prodhuara pёr tё garantuar identifikimin dhe ruajtjen e mbetjeve brenda parametrave, pёr tё parandaluar largimin e lёndёve ndotёse; Sasia e mbetjeve tё prodhuara duhet tё vecohet e tё reciklohet

256 EKOLOGJIA Ndikimet Ekologjike nё Terrenet e Fabrikёs sё Cimentos dhe Karierave 6.70 Ndikimi kryesor e i drejtpёrdrejtё ekologjik qё rezulton nga faza ndёrtimore e projektit ёshtё humbja e bimёsisё, shoqёruar nga spastrimi i bimёsisё nё tё dy zonat e karierave, nё fabrikёn e cimentos dhe kantierin e ndёrtimit dhe itineraret e rrugёve tё hyrjes Largimi i dheut dhe bimёsisё detyrimisht con nё shkatёrrimin e habitateve tё faunёs (gjitarёt, shpendёt, zvarranikёt, amfiёt, vertebrorёt), sё bashku me atё pjesё tё faunёs qё nuk lёviz menjёherё nga zonat e prekura nё momentin qё bёhet spastrimi i tyre. Pellgjet e ujit te pijshëm për blegtorinë gjtihashtu përbëjnë një habitat për bretkosat, të cilat do te zhduken në se nuk merren hapa për mbrojtjen apo zhvendosjen e tyre Meqenёse habitatet natyrore dhe gjysmё-natyrore tё Burizanёs janё nёn trysninё praktikave tё ndryshme tё shfrytёzimit, largimi i bimёsisё nga zonat e zhvillimit duket se do tё cojё nё rritjen e trysnisё sё shfrytёzimit tё zonave tё habitateve qё mbeten. Dhitё dhe kuajt qё momentalisht ushqehen nё zonёn e propozuar pёr zhvillimin, do tё kenё nё dispozicion njё pjesё mё tё vogёl pёr kullotje. Ato do tё jenё pёrgjegjёs pёr shkatёrrimin e bimёsisё nё kёtё zonё; kjo do tё kufizohet vetёm nё se do tё zvogёlohet numri i tyre apo nё se do tё shfaqet njё kulturё tjetёr bujqёsore e do tё kufizohet hyrja. Kjo ёshtё njё ndikim indirekt i projektit Sic ёshtё pёrmendur mё lart, nё zonёn e projektit do tё ngrihet njё kamp pёr tё strehuar 700 punёtorё kinezё, tё cilёt do tё ndёrtojnё fabrikёn e cimentos. Nё se nuk ekzistojnё kontrollet e manaxhimit, kёta punёtorё mund tё kenё ndikime nё ekologjinё e zonёs rrethuese nёpёrmjet largimit tё bimёsisё (kryesisht pёr lёndё zjarri apo mjekim) dhe zёnies sё gjitarёve, shpendёve, zvarranikёve, amfibёve dhe insekteve. Masat Zbutёse dhe Kompensuese Zhvendosja e Bimёsisё 6.74 Zhvendosja e bimёsisё nё shkallё tё gjerё nuk ka tё ngjarё tё jetё e zbatueshme. Rehabilitimi i Habitateve, Vendosja e Fidanishtes dhe Mbledhja e Farёrave 6.75 Duhet tё kuptohet se Titan e ka kthyer nё praktikё krijimin e pyjeve apo fidanishteve nё zonat e projekteve dhe i shfrytёzon fidanёt e pemёve (1) pёr tё siguruar ndarje

257 fizike tё vendodhjeve tё karierave dhe fabrikёs sё cimentos, dhe (ii) pёr rehabilitim tё mёvonshёm tё terrenit. Ngritja e njё ose mё shumё fidanishteve nё dy terrenet e propozuara tё projektit duhet tё ndihmojё nё pёrcaktimin e masave zbutёse affatshkurtra (faza operacionale) dhe masave zbutёse afatgjata e jashtё territorit zhvillimit tё lidhur me rehabilitimin e habitateve tё dёmtuara. Kjo masё mund tё shihet si njё kombinim i masave zbutёse dhe, nё rast tё rehabiitimit tё habitateve jashtё territorit tё zhvillimit, si kompensim Vёmendje e vecantё duhet t i kushtohet specieve tё bimёsisё qё do tё rriten nё fidanishte dhe mёnyrёs se si duhet bёrё kjo gjё. Qё rehabilitimi tё jetё i efektshёm, duhet tё pёrdoren specie autoktone e jo specie ekzotike dhe/ose komerciale, ndonёse mund tё ketё nevojё pёr speciet komerciale nё se do tё ketё nevoja lokale pёr plantacione pёr rritjen e pemёve (trungje apo lёndё drusore pёr djegie). Nё vecanti, duhet t i kushtohet vёmendje shumimit tё specieve bimore mjekёsore ose specieve tё tjera mё pёrdorime praktike dmth specie qe preferohen nga komunitetet pёrreth. Edhe bimёt me vlera te njohura biologjike konservimi duhet tё preferohen dmth speciet e rrezikuara tё bimёve dhe ato specie qё njihen si ushqim pёr faunёn e egёr, psh.: fluturat. Me rastin e këtij projekti, Salvia officinalis, Quercus ilex dhe specie të tjera të zonës, që janë në Listën e Kuqe shqiptare, duhet të jenë ndër ato specie që shumohen Ky proces duhet tё paraprihet nga njё vrojtim i habitateve dhe studim i manaxhimit tё tyre i cili duhet tё kryhet nё dhe pёrreth dy territoreve pёr tё (i) vlerёsuar nё detaje tipin, shpёrndarjen dhe kushtet e botës bimore e shtazore ekzistuese (dhe shtresёs sipёrfaqёsore tё tokёs), (ii) vlerësuar më mirë praninë dhe statusin e faunës, vecanërisht specieve me rëndësi konservimi, dhe (ii) për të zhvilluar propozime tё manaxhimit tё habitateve dhe specieve. Kjo e fundit duhet tё identifikojё zonat pёr zhvillimin e habitatit, habitatet tipike qё duhen krijuar (dmth cili ёshtё tipi i habitatit qё projekti duhet tё synojё tё krijojё nё secilёn vendodhje), si do tё krijohen kёto habitate dhe si do tё manaxhohen e monitorohen, përfshirë masat për konservimin e specieve domethënëse. Kjo veprimtari, përvec këshillimit me ekspertë vendorë, do të kërkojë edhe njё proces tё ngushtё konsultimi me komunitetet lokale pёr t u siguruar se kёrkesat e tyre janё plotёsuar dhe se ato do tё pajtohen me praktikat e manaxhimit, psh.: sasia e bagёtisё (dhi, kuaj) pёr hektarё kullote. Nё pёrgjithёsi, rekomandohet qё synimi tё jetё krijimi i njё mozaiku tё kёtyre tipeve tё bimёsisё (fazat e zhveshjes), pёrshkruar nё seksionin Kushtet Ekzistuese tё raportit, pasi kjo pёrqasje mund tё sigurojё habitatin mё tё pasur pёr botёn shtazore Nё tё njёjtёn kohё, zonat nga tё cilat do tё largohet bimёsia (pёrfshirё itineraret rrugore) duhet tё shihen si njё burim i grumbullimit tё farave dhe lёndёve tё tjera tё shumimit (psh.: zhardhokёt dhe bisqet) pёr fidanishten. Mёnyra mё e mirё e pёrhapjes sё shumicёs sё kёtyre specieve tё egra mund tё mos njihet, ndaj kёrkohet njё farё eksperimentimi e njё ekspert i hortikulturёs me pёrvojё ose interes nё

258 ekologji (pёr tё mbikqyrur grumbullimin e materialit, pёrhapjen e tij nё fidanishte dhe mbjelljen e tij). Nё disa zona zhvendosja e dheut sё bashku me shtratin e farёs, mund tё jetё e zbatueshme, ndonёse do tё jenё tё nevojshme masat e kontrollit tё farёzimit dhe barёrave tё kёqija pёr tё nxitur zhvillimin e dёshirueshёm tё florёs / faunёs. Masa Zbutёse pёr Faunёn 6.79 Gjatё vrojtimit tё shkurtёr nё terren kryer nё muajin mars, nuk ёshtё regjistruar asnjё specie gjitari tё egёr pёrvec specieve, tё tilla si vjedulla, qё mund tё hasen dhe specieve tё vogla gjitare qё hasen dendur ndonёse speciet nё Shqipёri mund tё mos e kenё statusin e konservimit; ndaj, pak para se tё bёhet spastrimi i zonёs, do tё ishtё mirё tё kryheshin vrojtime mё tё detajuara mbi speciet gjitare, ngritje kurthesh e pastaj lirim (nё habitate tё pёrshtatshme) i gjitarёve tё vegjёl Pёr zvarranikёt, ndonёse kuptohet qё ata nuk kanё tё njёjtёn mbrojtje ligjore si disa specie tё tjera nё shumё vende tё Evropёs, mund tё krijohen procedura tё pёrshtatshme tё përjashtimit dhe zhvendosjes, pёrfshirё ndёrtimin e habitateve dimёrore (pёr speciet qё dimёrojnё nё zonё). Rekomandohet njё vrojtim mё i detajuar, sё pari pёr tё pёrcaktuar statusin (praninë dhe përhapjen) e specieve me rëndësi konservimi në dhe përreth zonave të projektit. Lidhur me amfibët, pellgjet e ujit të pijshëm të bagëtisë në zonë duhet të mbrohen nga dëmtimi derisa të merren masa për të krijuar pellgje të tjera të ngjashme diku tjetër në ose pranë vendodhjes së projektit, në mënyrë që të sigurohet habitati i përshtatshëm për riprodhim Pёrsa i pёrket shpendёve, masa kryesore zbutёse duhet tё jetё spastrimi i bimёsisё nё periudhёn e dimrit, para sezonit pranveror tё ngritjes sё foleve pёr mbarёshtimin e zogjve. Aty ku kjo nuk ёshtё e mundur, pёrpara spastrimit tё bimёsisё, njё ekolog i kualifikuar duhet tё ndёrmarrё njё inspektim tё bimёsisё pёr tё verifikuar qё foletё e shpendёve janё bosh Rekomandohet qё Antea tё caktojё njё ekolog (ekspert i faunës) pёr vrojtimin e habitatit dhe studimit tё manaxhimit tё propozuar mё lart, pёr tё hartuar njё program tё vrojtimit tё faunёs dhe njё skemё te thjeshtё tё masave zbutёse / zhvendosjes duke marrё nё konsideratё ciklin e aktiviteteve sezonale tё faunёs sё Shqipёrisё qё parashikohet tё ndodhё nё kёtё zonё Ekologu, gjithashtu, duhet tё marrё pjesё e tё kontribuojё nё planin/programin e vijimёsisё sё zhvillimit tё karieres. Duke pasur njohuri pёr vijimёsinё e spastrimit dhe afatet e shfrytёzimit tё karierave, cdo program pёr vrojtim dhe zhvendosje tё bimёsisё dhe faunёs mund t i bashkёngjitet programit tё spastrimit tё zonёs

259 Itinerari dhe Ndёrtimi i Rrugёve tё Kalimit Metodologji Ekologjike 6.84 Itinerari dhe projektimi i detajuar i rrugёs qё do tё shёrbejё pёr transportin e lёndёs sё nxjerrё nga kariera e flishit ende nuk ёshtё finalizuar. Itinerari i rrugёs pёr transportin e cimentos sё prodhuar me dalje nё autostradёs ёshtё pёrcaktuar tashmё, por projektimi nuk ёshtё kryer ende. Kёto itinerare do t i nёnshtrohen vrojtimit tё njё ekologu, si pjesё e procesit tё projektimit, pёr tё siguruar se vecori tё rёndёsishme ekologjike (psh.: korije me drurё tё lartё) apo habitate tё ndjeshme (psh.: pёrrenj dhe burime ujore) nuk do tё prishen apo dёmtohen. Ndryshimet apo modifikimet nё itinerarin e rrugёve dhe metodat e ndёrtimit do tё bёhen pёr tё siguruar shmangien e zonave tё ndjeshme, aty ku ёshtё e mundur, si dhe pёr tё lejuar psh vendkalimet e pёrshtatshme tё pёrrenjve/lumenjve. Do tё hartohet njё Metodologji Ekologjike nё bashkёpunim me projektuesin/kontraktuesin qё do tё rezultojё nё njё mekanizёm pёr tё siguruar ekzistencёn e masave tё nevojshme mbrojtёse. Vendodhja e Kampit tё Ndёrtimit 6.85 Nё periudhёn e pёrgatitjes sё kёtij dokumenti, vendodhja e saktё e kampit tё ndёrtimit nuk ishtё pёrcaktuar nё mёnyrё pёrfundimtare, por propozohej tё vendosej pranё fabrikёs sё cimentos. Meqenёse kampi ёshtё i pёrkohshёm dhe mund tё mbyllet pasi tё pёrfundojё fabrika, propozohet qё kampi tё ndёrtohet nё njё terren qё me kohё do tё shfrytёzohet si kariere nga kompania se sa tё ngrihet nё terrene fqinje pёr tё zvogёluar sipёrfaqet e pёrdorura tё tokёs dhe si rezultat humbjen e bimёsisё dhe botёs sё egёr qё ndodhet nё tё Kampi duhet tё pajiset me objekte tё manaxhimit tё mbetjeve dhe kanalizimit tё ujrave tё zeza nё mёnyrё qё mbetjet e ngurta e tё lёngshme tё mos kthehen nё rrezik direkt apo indirekt pёr faunёn e egёr. Ushqimi i mbetur duhet te ruhet nё kontenierё tё mbyllur hermetikisht para se tё depozitohet (preferohet procesi i plehёrimit) nё mёnyrё qё ushqimi tё mos tёrheqё nё zonё minj e kafshё tё tjera (macet, qentё), tё cilёt mund tё kenё ndikim nё faunёn e egёr lokale. Manaxhimi i Fuqisё Punёtore tё Kampit tё Ndёrtimit 6.87 Gjatё periudhёs qё fuqia punёtore kineze e mё gjerё nuk do tё jetё nё shёrbim, do tё jetё e nevojshme marrja e njё sёrё masave edukative, monitoruese dhe zbatuese qё tё parandalojё rastet e dёmtimit tё bimёsisё nё Burizanё apo gjuetisё sё faunёs sё egёr (pёrreth kampit dhe zonёs sё projektit). Si pjesё e seancёs prezantuese tё fuqisё punёtore me zonёn, duhet tё pёrfshihet njё seksion mbi mbrojtjen ekologjike, nё gjuhёn(t) amёtare tё tyre. Kjo duhet tё pёrforcohet dhe/ose pёrditёsohet nga "njoftimet periodike tё shfaqura gjatё orarit tё punёs" ( tool-box talks ). Mbajtja e kafshёve shtёpiake apo bagёtisё duhet tё ndalohet, nё mёnyrё qё ato tё mos

260 veprojnё si kafshё grabitqare apo tё pёrhapin sёmundje tek fauna e popullsisё vendase. PEIZAZHI DHE PAMJET VIZUALE 6.88 Vlerёsimi i efekteve tё mundshme peizazhore dhe vizuale bazohet nё ndryshimet qё do tё sjellё zhvillimi i propozuar nё zonёn ekzistuese si dhe nё peizazhin pёrreth. Efektet dhe ndikimet klasifikohen sipas shkallёs dhe rёndёsisё sё tyre; kjo ndryshe njihet si niveli kritik i tyre. Efektet dhe ndikimet vlerёsohen duke pёrfshirё tre nivele tё dallueshme kritike; kёto janё nivel i konsiderueshёm, i vogёl, i moderuar (I mesёm). Natyra e efekteve dhe ndikimeve vlerёsohet mbi pasojat e mundshme negative (niveli kritik) dhe pozitive (pёrfituese) tё propozimeve. Pёr qёllimet e kёtij vlerёsimi, kriteret e rёndёsisё pёrmblidhen si mё poshtё: Ndikim negativ kritik ku skema do tё shkaktonte njё pёrkeqёsim tё konsiderueshёm nё burimet / bukuritё vizuale tё peizazhit ekzistues Ndikimi negativ i moderuar ku skema do tё shkaktonte njё pёrkeqёsim tё dukshёm nё burimet / bukuritё vizuale tё peizazhit ekzistues Ndikimi negativ i vogёl ku skema do tё shkaktonte njё pёrkeqёsim pothuajse aspak tё ndjeshёm nё burimet / bukuritё vizuale tё peizazhit ekzistues E papёrfillshme asnjё pёrkeqёsim i dukshёm apo pёrmirёsim nё burimet / bukuritё vizuale tё peizazhit ekzistues Ndikim pozitiv i vogёl ku skema do tё shkaktonte njё pёrmirёsim pothuajse aspak tё ndjeshёm nё burimet / bukuritё vizuale tё peizazhit ekzistues Ndikim pozitiv i moderuar ku skema do tё shkaktonte njё pёrmirёsim tё dukshёm nё burimet / bukuritё vizuale tё peizazhit ekzistues Ndikim pozitiv i konsiderueshёm ku skema do tё shkaktonte njё pёrmirёsim tё konsiderueshёm nё burimet / bukuritё vizuale tё peizazhit ekzistues 6.89 Vlerёsimi bazё i kushteve tё peizazhit dhe bukurisё vizuale dёshmoi se zona e zhvillimit ka ndjeshmёri tё ulёt peizazhore. Zona konsiderohet me vlera tё kёnaqshme skenike qё rezultojnё nё njё bazё tё mirё tё dhёnash tё vlerave tё bukurisё vizuale. Pёr qёllimet e vlerёsimit tё nivelit kritik dhe natyrёs sё cdo ndryshimi qё rezulton nga zhvillimi, efektet e peizazhit dhe ndikimet vizuale pёrshkruhen tё ndara

261 6.90 Ndёrkohё qё zona lokale i ёshtё nёnshtruar shpyllёzimit gjithёpёrfshirёs, peizazhi ekzistues ka karakter gysmё-natyror, dhe duket se terrenet e zhvillimit mund tё pёrshtaten me karakterin e peizazhit tё mbarё zonёs. Propozimet pёr objektin e pёrpunimit tё cimentos do tё rezultojnё nё humbjen e karakterit tё peizazhit natyror pёr shkak tё spastrimit tё zonёs nga bimёsia ekzistuese, ndryshimit tё pёrdorimit aktual tё tokёs, pёrfshirё njё rritje tё intensitetit tё aktiviteteve dhe rimodelimet e tokёs pёr tё pёrshtatur ndёrtimin e objekteve tё fabrikёs sё cimentos dhe infrastrukturёn. Pjesё e punimeve mund tё jenё edhe ndёrtimi i njё parkimi tё pёrkohshёm dhe zyra e objekte nё terren pёr punёtorёt, por kjo mund tё ketё nevojё pёr ofrimin e shёrbimeve komunale tё pёrkohёshme nga vetё fabrika. Parashikohet se realizimi i ndёrtimit tё objektit do tё ketё nevojё tё pёrkohёshme pёr ndricim. Kjo do tё pёrbёjё njё ndikim negative kritik nё burimet peizazhore gjatё ndёrtimit. Kёto ndryshime nё karakterin e peizazhit do tё kenё njё efekt tё vazhdueshёm gjatё fazёs operacionale tё zhvillimit Aktivizimi i karierave tё gurit gёlqeror dhe flishit parashikon njё sёrё aktivitetesh qё lidhen me hapjen dhe pёrgatitjen e terrenit pёr tё mundёsuar aktivitetin e nxjerrjes sё lёndёs sё parё. Procesi kёrkon edhe ndёrtim tё objekteve bazё tё komoditetit pёr punёtorёt qё punojnё nё terren, vecanёrisht nё rastin e karieres sё flishit, e cila do tё jetё larg nga uzina dhe vendosja e infrastrukturёs bazё. Propozimet pёrfshijnё gёrmimin e zonёs pёr ngritjen e objektit tё prodhimit tё cimentos. Kjo do tё kёrkojё ndryshime madhore tё sipёrfaqes sё tokёs, pёrfshirё hapёsirat e mёdha tё nxjerrjes sё lёndёs sё parё, pёrdorimin e mjeteve tё mёdha gёrmuese si dhe pirgjet e mёdha tё lёndёs sё nxjerrё. Parashikohet spastrimi i zonёs nga bimёsia eksiztuese dhe ndryshime tё vogla tё sipёrfaqes sё tokёs pёr zonat e jashtme. Kjo do tё pёrbёjё njё ndikim negativ tё moderuar nё burimet e peizazhit gjatё ndёrtimit Pёr punimet qё lidhen drejtpёrsёdrejti me mundёsimin e ndёrtimit tё fabrikёs sё cimentos dhe karierave, ёshtё e nevojshme ndёrtimi dhe/ose rehabilitimi paraprak i rrugёve hyrёse. Niveli kritik i efekteve tё kёrkesave tё infrastrukturёs jashtё zonёs sё zhvillimit do tё jetё nё varёsi tё shtrirjes sё infrastrukturёs sё nevojshme; sidoqoftё, kёto punime do tё kenё efekt negativ tё moderuar nё burimet peizazhore gjate fazёs ndёrtimore, pasi momentalisht infrastruktura ёshtё e kufizuar, pjesa mё e madhe e sё cilёs pёrbёhet nga shtigje tё pёrbaltura Bazuar nё informacionin e disponueshёm, mundёsia pёr ndikime negative vizuale, qe rezultojnё nga ndёrtimi i fabrikёs sё cimentos, ёshtё e konsiderueshme. Kjo do te vijё si rezultat i ndёrtimit tё strukturave me tipare tё dukshme nё njё peizazh qё momentalisht karakterizohet nga pamje tё zakonshme skenike. Kёto tipare pёrfshijnё makineritё dhe infrastrukturёn e ndёrtimit, aktivitetet ndёrtimore dhe vetё fabrikёn e cimentos, si dhe punimet pёr hapjen e karierave dhe rrugёve hyrёse. Burime te tjera potenciale tё ndikimeve vizuale pёrbёjnё momentalisht qarkullimi i mjeteve tё transportit pёr nё / nga fabrika dhe brenda zonёs sё zhvillimit. Mund te

262 jetё e nevojshme edhe pёrdorimi i ndricimit dhe shёrbimeve tё pёrkohshme, si psh zyrat e pёrkohshme dhe kampi i punёtorёve Zonat e banuara me shtrirje nё rrafshnaltё do tё ekspozohen ndaj shtimit tё fluksit tё trafikut qё vjen si pasojё e aktiviteteve ndёrtimore tё fabrikёs sё cimentos dhe makinerive ndёrtimore, si vincat qё nevojiten pёr ngritjen e strukturave tё larta tё fabrikёs sё cimentos. Punimet gjatё natёs do tё jenё gjithashtu me ndikime tё konsiderueshme pёr shkak tё kёrkesave pёr ndricim nё njё peizazh gjysmё-natyror rural. Fluksi i ndricimit nё pllajё do tё ketё ndikim vizual te banorёt nё luginё edhe nё rastet kur pёrbёrja topografike pёrbёn njё ndarje natyrore. Banorёt do tё pёrjetojnё njё rritje tё dukshme tё qarkullimit tё mjeteve, vecanёrisht gjatё ndёrtimit e mё pas shfrytёzimit tё rrugёve qё lidhin fabrikёn e cimentos dhe rrugёn kryesore nё faqen perёndimore tё kreshtёs. Njё tjetёr ndikim negativ vjen si rezultat i dritave tё mjeteve tё transportit. Pёrbёrja topografike e vargmalit do tё vecojё punimet qё lidhen me karierёn e gurit gёlqeror. Ato nuk do tё ekspozohen ndaj punimeve qё lidhen me karierёn e flishit. Ndonёse, me ndjeshmёri tё lartё, ndikimet vizuale nё kёto zona parashikohen tё jenё negative tё moderuara pёr shkak tё distancёs dhe topografisё sё vargmalit Zonat e banuara qё ndodhen nё vendet kodrinore do tё ekspozohen ndaj aktiviteteve operacionale qё lidhen me nxjerrjen e materialeve nga karierat e flishit dhe transportit midis karierёs sё flishit dhe fabrikёs sё cimentos. Shkalla e ekspozimit ndaj ndikimeve do tё rritet me zgjerimin e sipёrfaqes sё shfrytёzimit tё karierёs; sidoqoftё, zbatimi i vazhdueshёm i masave zbutёse do ta ulё ndikimin kumulativ tё zonёs sё karierёs. Nuk do tё ketё ekspozim minimal ndaj punimeve qё lidhen me funksionimin e fabrikёs sё cimentos apo karierёs sё gurit gёlqeror. Pёr receptorёt qё ndodhen nё jug tё zonёs sё propozuar, pёrbёrja topografike e luginёs e kufizon fushёpamjen, duke rezultuar nё njё ndikim negativ tё moderuar. Receptorёt qё ndodhen nё veri dhe perёndim tё zonёs sё propozuar karakterizohen nga kufizime tё pjesshme tё topografisё duke rezultuar nё ndikime negative tё moderuara deri nё ndikime negative kritike vizuale Pёrdoruesit e rrugёs sё re nacionale dhe infrastrukturёs sё rrafshnaltёs lokale do tё kenё fushёpamje tё aktiviteteve dhe makinerive ndёrtimore qё do tё ndёrtojnё fabrikёn e cimentos; sidoqoftё, kjo fushёpamje do tё jetё e kufizuar pёr njё periudhё tё caktuar kohe. Duke pasur ndjeshmёri tё ulёt, kёto receptorё do tё kenё ndikime tё negative vogla gjatё fazёs ndёrtimore Si pjesё e fazёs fillestare tё projektimit tё detajuar tё zhvillimit, masat potenciale zbutёse qё duhet tё pёrfshihen nё planifikimin e zonёs pёrfshijnё pёrcaktimin e saktё tё vendodhjes dhe orientimit tё fabrikёs brenda zonёs sё identifikuar pёr tё optimizuar topografinё natyrore tё luginёs dhe pёr tё ekzaminuar kёndvёshtrimet e propozimeve tё banorёve

263 6.98 Nuk ka shumё hapёsirё pёr masa zbutёse gjatё hartimit tё propozimeve tё fazёs ndёrtimore. Planifikimi i matur i strukturave dhe infrastrukturёs sё pёrkohёshme duhet tё shfrytёzojё tiparet e topografisё natyrore pёr tё ekaminuar punimet. Kjo pёrfshin njё shqyrtim tё matur tё vendodhjes sё cdo objekti ndёrtimi, kantierit dhe zonat e parkimit tё mjeteve. Programimi i matur i punimeve dhe rёndёsia e faktorёve tё tillё si, zhurma dhe ndricimi, pёr tё minimizuar ndikimin gjatё orёve tё natёs mund tё ketё nevojё pёr disa masa zbutёse pёr punimet. Aty ku ёshtё e mundur, do tё kryhen ndarje paraprake, pёrfshirё krijimin e fidanishteve dhe strukturimin e mbjelljeve pёr tё ndarё zonёn nga rrugёt hyrёse. Gjithashtu propozohet se punimet nё karierё do tё pёrfshijnё krijimin dhe mirёmbajtjen e njё fidanishteje me fidanё pёr periudhёn e rehabilitimit. Fidanishtja gjithashtu ofron mundёsinё pёr mbjelljen e pemёve pёr tё siguruar ndarjen vizuale dhe rritjen e biodiversitetit, duke pasur parasysh shterimin e burimeve natyrore pyjore. Mbingarkesa duhet tё harmonizohet me topografinё aktuale pёr tё ekzaminuar crregullimet nё nivel bazё dhe ato si result i qarkullimit tё mjeteve tё transportit. Punimet jashtё zonёs sё fabrikёs dhe karierave do tё minimizohen. TRAFIKU DHE TRANSPORTI 6.99 Specifikat e trafikut gjatё fazёs ndёrtimore nuk njihen momentalisht. Sidoqoftё, ёshtё i arsyeshёm supozimi se para se tё bёhet transporti i impianteve tё rёnda pёr veprimtaritё ndёrtimore, duhet tё ketё infrastrukture tё pёrshtatshme rrugore. Supozimi i referohet vecanёrisht ndёrtimit tё rrugёve qё do tё lidhin fabrikёn e cimentos me arterien kryesore Lidhur me ndёrtimin e fabrikёs, nivelet e pёrgjithshme tё trafikut pёrcaktohen nga njё sёrё faktorёsh; sasia shtesё e materialit mbushёs / tё prerё qё nevojitet; sasia e lёndёs sё parё pёr ndёrtimin e themeleve dhe ndёrtesave tё forta; orёt e punёs; dhe shfrytёzimi i rrjetit hekurudhor Numri i vincave dhe pajisjeve tё posacme ende nuk dihet. Kёto pajisje do tё sigurohen nga vetё firma kontraktore; sidoqoftё, qarkullimi i automjeteve qё do tё bёjnё transportin e impianteve dhe makinerive tё rёnda nuk do tё jetё i shpeshtё Parashikohet qё trafiku i shkaktuar gjatё fazёs ndёrtimore nuk do tё ketё ndikim domethёnёs nё fluksin aktual tё trafikut qё kalon nё arterien kryesore autostradale por do tё ndikojё nё fluksin e trafikut qё kalon nё rrugёt lokale. Sidoqoftё, niveli i crregullimit tё trafikut nuk parashikohet tё jetё domethёnёs pasi duhet theksuar se pjesa mё e madhe e transportit tё ngarkesave tё rёnda lidhur me punimet e tokёs nuk do tё kryhet, pasi lёnda e gёrmuar do tё ruhet brenda kufijve tё territorit tё zonёs Pёr tё minimizuar ndikimet, duhet tё merren nё konsideratё masat e mёposhtme zbutёse:

264 Kufizimi i orёve tё transportit pёr tё ulur zhurmёn dhe bllokimin e qarkullimit; Hartimi i njё plani tё manaxhimit tё trafikut pёr transportin e ngarkesave tё rёnda Masat zbutёse do tё pёrfshihen nё Planin e Manaxhimit tё Mjedisit sapo tё pёrcaktohen kёrkesat e transportit dhe alternativat e pёrshtatshme. ZHURMA DHE VIBRIMI Llogaritjet e detajuara mbi ndikimin e zhurmёs dhe vibrimit nuk mund tё kryhen derisa tё njihen mё tepёr detaje lidhur me tipet e pajisjeve qё do tё pёrdoren gjatё fazёs ndёrtimore dhe proceset e programet specifike. Pёrgjithёsisht, proceset qё ka tё ngjarё tё shkaktojnё mё tepёr zhurmё pёrfshijnё strukturat me pilota. Ndёrkohё, proceset e shembjes nuk do tё jenё tё konsiderueshme Masat zbutёse qё do tё pёrdoren gjatё punёve ndёrtimore do tё pёrfshihen nё Planin e Manaxhimit tё Mjedisit sapo tё njihen detajet e ndёrtimit. Masat qё parashikohen tё miratohen pёrfshijnё: Shuarja e impianteve dhe pajisjeve tё tjera kur nuk janё nё pёrdorim pёr periudha tё gjata; Vendosja e orareve tё punёs nё terren pёr veprimtari normale ndёrtimore; Programimi i duhur i orёve tё punёs pёr tё minimizuar punёn jashte orarit zyrtar; Sigurimi se stafi dhe operativi marrin njoftim mbi kёrkesat pёr uljen e shqetёsimeve nga veprimtaria ne terren; pёrdorimi i ndarjeve apo rrethimeve tё pёrkohёshme tё zhurmёs nё zonat ku ushtrohen veprimtari tё zhurmshme, psh pёrdorimi i matrapikёve pneumatikё nё afёrsi tё zonave tё banuara Veprimtaritё ndёrtimore kёrkojnё njё numёr tё madh mjetesh tё tonazhit tё rёndё pёr tё transportuar impiante dhe materiale nё zonёn e zhvillimit si dhe pёr tё larguar lёndёt e panevojshme. Vlerёsimi i niveleve tё zhurmёs do tё ndёrmerret sapo tё identifikohen sasitё e materialeve dhe fluksi i trafikut Marrja nё dorёzim e punimeve do tё shkaktojё zhurmё; parashikohet qё nivelet e zhurmave tё jenё tё ngjashme me ato qё shkaktohen gjatё fazёs operacionale

265 TRASHЁGIMIA ARKEOLOGJIKE DHE KULTURORE Terreni nuk paraqet vecori tё trashёgimisё arkeologjike apo kulturore dhe vlerёsimi i kryer nuk identifikoi terrene qё parashikohen tё ndikohen nga zhvillimi Ndёrtimi i rrugёs nuk duhet tё bie ndesh me rrugёn qё shpie te varrezat apo nme rrugёn e hyrjes nё Boken e Kuqe. Ekziston njё rrugё qё tё shpie te varrezat. Rruga e re do tё ndёrtohet larg varrezave por tё dyja rrugёt do tё komunikojnё me me njёra tjetrёn nёpёrmjet njё segmenti rrugor. Momentalisht, kalimi pёr nё Boken e Kuqe bёhet nёpёmjet njё shtegu. Aty ku shtegu ndёrpritet me punimet rrugore, duket tё bёhet kujdes pёr tё siguruar rrugё alternative pёr kalimin e kёmbёsorёve / mushkave. MANAXHIMI I RREZIQEVE Kushtet jo-normale dhe emergjente nё fazёn ndёrtimore mund tё ndahen nё kategoritё e mёposhtme: Emergjencat Zjarr nё impiante, pajisje, instalime, ndёrtesa (pёrfshirё kampin e punёtorёve, zyrat e administratёs, etj.) zjarr nё instalimet e tjera industriale derdhje tё substancave tё rrezikshme, tё tilla si naftё Situatat Jo-normale Ndёrprerje e furzinimit me energji apo nxehtёsi; Avari nё sistemin e furnizimit me ujё apo sistemin e mbledhjes sё ujrave tё ndotur Probleme tё stabilitetit tё tokёs Kushte jo-standarde tё motit; erёra tё forta, reshje tё rrёmbyera shiu ose dёbore; Gjetje tё paparashikuara gjatё gёrmimeve Hasja e predhave tё pashpёrthyera (nuk ka tё ngjarё pasi zona nuk ёshtё bombarduar gjatё Luftёs sё Dytё Botёrore) Hasja e strukturave apo shёrbimeve tё paidentifikuara mё parё (psh.: tubacione, themele). Kjo nuk ka aspak tё ngjarё pasi zona ka karakter natyror rural

266 6.112 Tё gjitha masat e lartpёrmendura do tё shoqёrohen me procedura specifike pёrkatёse qё do tё pёrshkruajnё veprimet qё do tё ndёrmerren pёr tё zbutur ndikimet nё mjedis Rreziqet nga zjarri dhe derdhjet do tё pёrfshihen nё procedurat emergjente qё pёrshkruajnё mёnyrёn e evakuimit, komunikimit, ndeshjes me zjarrin apo procedura pёr largimin e derdhjeve. Kuptohet se tё gjitha cёshtjet qё lidhen me zjarrin do tё mbikqyren dhe zbatohen nga firma kontraktore. Sidoqoftё, e gjithё veprimtaria mbikqyret nga anёtarё tё Antea-s Hartim procedurash do tё ketё edhe pёr situatat qё paraqesin mungesё tё furnizimit me energji, nxehtёsi apo ujё. Nё kёtё rast, do tё pёrdoren burime rezervё dhe makineri e pasjisje tё posacme tё trajtimit (procedura bllokimi). Procedura specifike do t i aplikohen kampit tё punёtorёve. Kёto procedura pёrfshijnё parandalimin e cdo dёmi apo rreziku mjedisor ndaj komunitetit vendor. Dokumente te ngjashme do tё pёrfshijnё edhe informacion mbi kushtet e pafavorshme tё motit tё cilat ndikojnё nё pezullimin e punimeve, bllokimin e furnizimit me energji, etj Procedura pёr trajtimin e kushteve jo-normale apo gjetjeve tё paparashikuara gjatё gёrmimeve mund tё cojnё nё pezullimin e menjёhershёm tё punimeve. Situata do tё vlerёsohet (pёrfshirё vlerёsimin e rreziqeve) duke marrё nёn shqyrtim kampionet, dhe duke vendosur komunikimin me shёrbimet e posacme speciale (psh: arkeologji, ekipi i shpёtimit nga zjarri, emergjencat kimike, ushtria). Trajtimi i duhur i situatёs mund tё pёrfshijё izolimin e zonёs apo largimin e materialeve tё rrezikshme Masat zbutёse do tё pёrfshihen nё Planin e Manaxhimit tё Mjedisit sapo tё pёrcaktohen kёrkesat e transportit dhe alternativat e pёrshtatshme

267 AJRI Table 6.1 Pёrbledhje e Ndikimeve tё Fazёs Ndёrtimore dhe Masat Zbutёse Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Cilёsia e ajrit clirimet e pkuhurave gjatё fazёs ndёrtimore dhe punimeve tё tokёs Hartimi i procedurave pёr: - Spёrkatja me ujё e rrugёve dhe pirgjeve - Mbulimi i automjeteve qё transportojnё materiale qё lёshojnё pluhur Pёrhapja e pluhurit gjatё shkatёrrimit tё objekteve do tё jetё kufizuar dhe nuk do tё ndikojё nё komunitetin lokal. Sidoqoftё, punёtorёt do tё pajisen me maska, vecanёrisht nё ditё tё thata. Ndikim negativ i vogёl - Kufizim shpejtёsie nё sipёrfaqe tё pashtruara qё pёr kufizimin e pluhurit brenda zonёs TOKA DHE UJI Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Importimi i ndotёsve si pjesё e lёndёve qё do tё pёrdoren gjatё procesit tё mbushjes dhe nivelimin tё tokёs Sigurimi se ndotёsit nuk janё tё pranishёm nё materialet e importuara nё zonё duke zgjedhur burimin e duhur tё materialeve dhe duke bёrё analizat kimike, nё se do tё jetё e nevojshme Potenciali pёr importin e ndotёsve nё material do tё minimizohet Ndikim negativ i vogël Shkarkimi/clirimi aksidental gjatё transportit i lёndёve djegёse, vajore, kimike, lёndёve tё rrezikshme, etj nё tokё, vecanёrisht Vendosja e procedurave dhe protokolleve tё duhura si dhe monitorimi i transportit dhe trajtimit tё materialeve Potenciali pёr shkarkimet/clirimet aksidentale gjatё transportit tё materialeve nё zonё do tё minimizohet Ndikim negativ i vogёl

268 TOKA DHE UJI Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur nё zonёn e ndёrtimit Shkarkimi/clirimi aksidental i lёndёve djegёse, vajore, lkimike, lёndёve tё rrezikshme, etj nё tokё, vecanёrisht nё zonёn e ndёrtimit, gjatё magazinimit Tё gjitha zonat e magazinimit do tё kenё masat e duhura tё sigurisё mjedisore pёr tё parandaluar shkarkime aksidentale nё tokё Potenciali pёr shkarkimet aksidentale tё materialeve gjatё fazёs sё magazinimit nё zonё do tё minimizohet Ndikim negativ i vogël Shkarkimi/clirimi aksidental i lёndёve djegёse, vajore, kimike, lёndёve tё rrezikshme, etj nё tokё, vecanёrisht nё zonёn e ndёrtimit, gjatё transportit pёr ne vendin e pёrdorimit Vendosja e procedurave dhe protokolleve tё duhura si dhe monitorimi i transportit dhe trajtimit tё materialeve pёr sa kohё janё nё zonёn e zhvillimit Potenciali pёr shkarkimet aksidentale tё materialeve gjatё transportit dhe trajtimit tё lёndёve brenda zonёs sё zhvillimit do tё minimizohet Ndikim negativ i vogël Shkarkimi/clirimi aksidental i lёndёve djegёse, vajore, kimike, lёndёve tё rrezikshme, etj nё tokё, gjatё pёrdorimit psh rimbushja me lёndё djegёse, mirёmbajtja, etj. Vendosja e procedurave dhe protokolleve tё duhura si dhe monitorimi i trajtimit e pёrdorimit tё materialeve. Aty ku ёshtё e mundur, zonat ku bёhet rimbushja me lёndё djegёse dhe zonat e mirёmbajtjes do t'i nёnshtrohen njё kontrolli tё posacёm Potenciali pёr shkarkimet aksidentale tё materialeve gjatё pёrdorimit do tё minimizohet Ndikim negativ i vogël Derdhjet aksidentale tё mbetjeve tё lёngshme gjatё largimit nga zona Vendosja e procedurave dhe protokolleve tё duhura dhe monitorimi i largimit tё mbetjeve nga zona Potenciali pёr shkarkimet aksidentale tё mbetjeve gjatё largimit nga zona do tё minimizohet Ndikim negativ i vogël Shkarkim aksidental i ujrave tё zeza nё tokё dhe rezervat ujore tokёsore nga kampi i punёtorёve Ujrat e zeza nuk do tё shkarkohen nё tokё Asnjё Ndikim i papёrfillshёm / Zero

269 TOKA DHE UJI Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Ndotja e kanaleve te lundrueshme nga shkarkimi i mbetjeve të lëngshme nga fabrika e propozuar Shkarkimi i ndotёsve nё tokё nёpёrmjet ujit qё pёrdoret pёr veprimtarinё e fabrikёs, pajisjeve dhe larjes sё makinave Rritja e pёrmbajtjes sedimentare tё ujit nё receptorёt ujorё natyrorё si rezultat i derdhjes sё drejtpёrdrejtё tё lёndёve Ndotja e receptorё ujorё natyrore si rezultat i derdhjes sё ujrave tё zeza tё papёrnuara Ndotja e ujrave tokёsorё si pasojё e rrjedhjes sё substancave ndotёse Sigurimi se fabrika ndjek standardet dhe udhёzimet vendore dhe ndёrkombёtare. Mbetja e fazёs pёrfundimtare nuk do tё ketё ndikim tё thellё negativ nё rezervat ujore. Fabrika do tё jetё e projektuar ne nemyre te tille qё tё pёrballoje kapacitetin e te gjithe kampit tё ndёrtimit. Aktivitetet larёse do tё zhvillohen nё zona me kontrolle e procedura tё pёrshtatshme dhe do tё monitorohen pёr tё siguruar se masat parandaluese jane eficente. - Minimizimi i gёrmimeve gjatё fazёs ndёrtimore - Hullitё e pёrkohёshme tё sistemit tё kullimit dhe pellgjet e sedimentimit pёr mbledhjen e rrjedhjeve sipёrfaqёsore - Ndёrtimi i njё sistemi tё kanalizimeve dhe njё impianti pёr trajtimin e ujrave tё zeza. - Pёrdorimi i materialeve ndёrtimore qё nuk pёrbёjnё rrezik pёr shёndetin e njeriut dhe mjedisin. - Magazinimi i materialeve tё Potenciali pёr shkarkimin e dёmshёm tё mbetjeve tё lёngshme nё se objekti nuk parashikon hollёsira apo nuk ёshtё manaxhuar mirё. Potenciali pёr shkarkimin aksidental tё ndotёsve nё tokё gjatё aktiviteteve larёse do tё minimizohet Asnjё Asnjё Asnjё Ndikim negativ i vogël Ndikim negativ i vogёl Ndikim i papёrfillshёm Ndikim i papёrfillshёm Ndikim i papёrfillshёm

270 TOKA DHE UJI Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur mundshme ndotёse nё zonat tё pёrshtatshme e mbajtja e tyrё nёn kontroll. - Cdo pjesё toke e ndotur gjatё fazёs ndёrtimore do tё hiqet e do tё depozitohet nё zonat e depozitimit tё mbetjeve tё rrezikshme. PЁRDORIMI I MATERIALEVE DHE MANAXHIMI I MBETJEVE Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Prodhimi i mbetjeve - Ripёrdorimi i dheu - Ruajtja e mbetjeve dhe procedurat e kontrollit - Ndarja dhe reciklimi i mbetjeve Largimi i mbetjeve nga zona do tё kryhet nёpёrmjet bashkisё Ndikim negativ i vogël EKOLOGJIA Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Territori i Burizanёs Terrenet e Fabrikёs sё Cimentos dhe Karierave Humbja e bimёsisё gjatё pastrimit tё terrenit - Zhvendosja e dheut dhe disa specieve bimore pёr tё Humbja e bimёsisё nuk mund tё shmanget por mund tё kompensohet Ndikim negativ kritik (kariera e flishit) Ndikim negativ i moderuar (kariera

271 EKOLOGJIA Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur ndihmuar rehabilitimin e zonave tё zhveshura pёrreth - Programi i Rehabilitimit tё Habitateve qё pёrfshin Vrojtimin e Habitateve dhe Studimin e Manaxhimit vecanёrisht nё zonat fqinje, pёr t u pёrcaktuar, dhe nё bashkёpunim tё ngushtё me ekologёt dhe komunitetet vendore); mbledhja e bimёve; dhe krijimi i njё fidanishteje - Pёrfshirja e shumimit tё specieve tё rrezikuara (Lista e Kuqe Shqiptare) si Quercusilex, Salvia officinalis. - Vrojtimi dhe Metodologjia Ekologjike mbi Ndёrtimin e Rrugёve Hyrёse (rekrutim i njё ekologu pёr projektin) nga rehabilitimi me sukses, pёrmirёsimi dhe manaxhimi afatgjatё i zonave pёrreth pёr konservim dhe pёrdorim produktiv e gurit gёlqeror) Dhe Ndikime pozitive tё mesme tё konsiderueshme (zona fqinje e rehabilituar) Shfrytёzim i mёtejshёm i tokёs (humbja e habitateve) pёr kampin e pёrkohshёm tё ndёrtimit - Ndёrtimi i kampit tё pёrkohshёm nё truallin qё me kalimin e kohёs do tё shfrytёzohet si rezervё e nxjerrjes sё lёndёs sё parё Asnjё ndikim shtesё pasi shfrytёzimi i tokёs do tё ndodhё gjithёsesi nё terrenin e karierave Ndikim i papёrfillshёm / Zero Shfrytёzim i mёtejshёm i tokёs (humbja e habitateve) pёr kampin e pёrkohshёm tё ndёrtimit - Vrojtim i mёtejshёm i ekologjisё / faunёs nё stinёt e duhura dhe monitorimi i zhvendosjeve nga Zhvendosja e faunёs nё territorin fqinj mund tё ndihmojё nё mbijetesёn afatshkurtёr por jo afatmesme tё Ndikim negativ i vogël

272 EKOLOGJIA Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur njё specialist i kompanisё specieve, nё se kёto territore janё tё zёna. Popullimi i territoreve mund tё ndodhё nё periudha afatgjata. Shkatёrrimi i faunёs dhe habitateve tё tyre (gjitarёt, shpendёt, zvarranikёt, amfibёt, vertebrorёt) - Kryerja dhe zbatimi i njё Vrojtimi Habitatesh dhe Studimi tё Manaxhimit, nё konsultim tё ngushtё me komunitetin vendor Zhvendosja e faunёs nё territorin fqinj mund tё ndihmojё nё mbijetesёn afatshkurtёr por jo afatmesme tё specieve, nё se kёto territore janё tё zёna. Popullimi i territoreve mund tё ndodhё nё periudha afatgjata. Ndikim negativ i vogël Ndikim nё pёrbёrjen ekologjike tё zonёs pёrreth nga fuqia punёtore e huaj dhe e pёrkohёshme si rezultat i pastrimit tё terrenit nga bimёsia (pёr dru djarri, bime medicinale) dhe zёnies sё kafshёve tё egra - Program edukimi, monitorimi dhe zbatimit. - Manaxhimi i mbetjeve dhe impiantet / repartet e pёrpunimit tё tyre. Zbatimi mund tё jetё i vёshtirё dhe parashikohet ndonjё ndikim Ndikime negative vogla tё moderuara (nё varёsi tё zbatimit) NDIKIME PEIZAZHORE & VIZUALE Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Dёmtim i karakterit peizazhor dhe bukurisё pamore pёr shkak tё prezantimit tё tipareve dhe veprimtarive qё nuk janё nё harmoni me peizazhin Planifikim sensitiv i terrenit tё punёs dhe tёrё kompleksit Mbjelle sipas strukturave tё avancuara Minimizimi i ndricimit punimeve gjatё natёs Do tё ketё ndryshim tё karakterit rural tё peizazhit dhe humbjes sё bukurisё pamore kryesisht pёr shkak tё aktiviteteve jashtё zonёs territorit tё zhvillimit Ndikime negative tё vogla tё moderuara

273 ZHURMA DHE VIBRIMI (pёrfshirё transportin) Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Zhurmё nga ndёrtimi i fabrikёs / karierave dhe segemteve tё reja rrugore Manaxhimi i mirё i zonёs; Zgjedhja e duhur e makinerive; Metodat e punёs; Pa njohur detajet ёshtё e pamundur tё parashikohet nё se do tё ketё rritje tё zhurmave nё qendrat e banuara N/A Orёt e punёs; Trajtimi me eficencё i materialeve. Zhurmё nga trafiku nё fazёn ndёrtimore qё vjen nga pёrdorimi i rrugёve ekzistuese qё kalojnё nёpёrmjet qendrave tё banuara. Pёrcaktimi i itinerarit tё rrugёve tё reja me numrin mё tё vogёl tё pronave nё afёrsi tё tyre. Mbajtja nё minimum e qarkullimit tё makinave. Mund tё ketё rritje tё zhurmave nё vendbanimet nё afёrsi tё itinerarit tё zgjedhur si rrugё hyrёse dhe segementeve rrugore, pasi ato tё pёrfundohen. Ndikim negativ i vogël Pas ndёrtimit tё segmenteve rrugore, i gjithё fluksi i trafikut qё lidhet me ndёrtimin e zhvillimit do tё pёrshkojё vetёm kёto rrugё. NDIKIME SOCIALE Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Problemet shёndetёsore tё punёtorёve tё huaj mund tё ndikojnё nё punё dhe pagesё Specifikim i CBMI mbi pёrfitimet e arsyeshme lidhur me sёmundjet dhe raportin e paguar Sёmundja pёr njё periudhё tё caktuar do tё ndikojё tek fitimet. Kthimi i shpejtё nё punё mund tё dёmtojё shёndetin. Ndikim negativ i vogël

274 NDIKIME SOCIALE Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Punёtoret raste emergjente industriale Pёr tё gjitha rastet emergjente, janё vendosur marrёdhёnie kontraktuale me Tiranёn pёr shёrbime dhe trajtimime cilёsore tё rasteve. Nё varёsi tё rastit. Ndikim negativ i vogël Kushtet e jetesёs dhe cilёsia e jetёs sё punёtorёve tё huaj. Ndikimet e shёrbimeve publike dhe komunale nё fshatrat pёrreth. CBMI do t I japё Titan-it specifikat e detajuara tё skicёs sё kampit, objekteve qё do tё ngrihen nё tё dhe ofrimin e shёrbimeve (bashkё me largimin e mbeturinave) nё pёrputhje me standardet e pёrcaktuara ndёrkombёtare. Nё varёsi tё ndjeshmёrisё sё individit. Nё se kushtet nuk janё tё mira, njё sёrё cёshtjesh mund tё ngrihen nё kamp e mё pas do tё pёrhapen nё komunitetin vendor. Ndikim negativ i vogël / i moderuar Titan do tё monitorojё kushtet e punёs si dhe sigurinё e shёndetin; kjo do tё kёrkojё qё nё ekipin e punёs tё ketё njё folёs tё gjuhёs kineze. Shqetёsimet dhe konfliktet nё kamp Kodet e sjelljes nё kamp dhe zbatimi me detyrim i disa cёshtjeve kyce tё sjelljes dhe pёrdorim i arsyeshёm i alkoolit. Nuk ёshtё identifikuar asnjё Ndikim negativ i vogël Shqetёsime dhe / ose konflikte me popullsinё vendore Kodi i sjelljes nё kamp qё do tё zbatohet nga tё tёre punёtorёt Ofrimi i punёsimit dhe mundёsitё e popullsisё vendore pёr tё minimizuar armiqёsinё. Parashikohen disa ndikime tё mbetura por nё shkallё tё kufizuar, nё varёsi tё kohёs sё lirё sё punёtorёve dhe ndёrveprimeve me popullsinё vendore. Ndikim negativ i vogël / i moderuar Komiteti ndёrlidhёs pёr identifikimin e cёshtjeve problematike dhe zgjidhjen e tyre

275 NDIKIME SOCIALE Ndikimi Mjedisor Masa Zbutёse e Propozuar Efekti i Mbetur Shkalla e Vlerёsimit tё Efektit tё Mbetur Mundёsi pёr prokurime lokale Titan / Antea do tё vendosin kontaktet e para dhe do tё nxisё CMB pёr tё maksimizuar blerjet lokale Titan do tё ofrojё njё lehtёsues tё trajnuar pёr tё ekzaminuar mundёsitё dhe cёshtjet e biznesit nga kёndvёshtrimi i CMBI dhe bizneseve vendore. Kjo nuk ka tё ngjarё tё ndodhё deri sa Titan tё ofrojё CBMI-sё nxitёsit financiarё apo kёrkesat kontraktuale Marrёdhёnie tё dobёta me komunitetin nё se ata shohin se nuk kanё asnjё pёrfitim komercial nga kampi Mund tё variojё nga pёrfitime tё papёrfillshme deri nё mesatare nё varёsi tё pёrpjekjeve dhe nismave qё ofrohen nga tё tёra palёt. Antea do tё ofrojё konsulentё nё mbёshtetje tё nismave tё zhvillimit tё biznesit dhe pёr tё siguruar se projektet janё financiarisht tё qёndrueshme. Ofrim i mbёshtetjes nga Titan dhe / ose kushte koncesionare (jo subvencione) nga CBMI pёr t i ardhur nё ndihmё bizneseve tё reja. Potencial pёr shtimin e rasteve tё sёmundjeve seksualisht tё transmetueshme (SST) nё radhёt e popullsisё vendore dhe punёtorёve Fushata ndёrgjegjёsimi pёr punёtorёt e huaj dhe grupet/vendet tipike urbane tё zonёs mbi parandalimin e SST. Shpёrndarja falas e prezervativёve nё farmaci dhe tualete ose nё qendra tё tjera publike. Veshtirё tё identifikohet shkaku apo burimi i njё sёmundje tё tillё pasi ajo ёshtё sёmundje qё mbahet fshehtas e raportohet rrallё. Sidoqoftё, pёrhapja e disa sёmundjeve mund tё kёrkojё trajtime mjekёsore; nё rastin e HIV, ky trajtim do tё jetё i gjatё. Ndikim negativ i moderuar (deri diku kritik)

276 Shkalla e Vlerёsimit tё Ndikimit Pёrkufizim Ndikim negativ tepër kritik Ndikim negativ kritik Ndikim negativ i moderuar Ndikim negativ i vogël I papërfillshëm / Zero Ndikim pozitiv i vogël Ndikim pozitiv i mesёm Ndikim pozitiv i konsiderueshёm

277 7. NDIKIMET LIDHUR ME FAZЁN OPERACIONALE CILЁSIA E AJRIT 7.1 Ky kapitull pёrmban njё vlerёsim tё detajuar tё efekteve tё clirimeve/shkarkimeve gjatё fazёs operacionale tё fabrikёs dhe clirimeve nga lёvizja e mjeteve tё transportit qё shfrytёzojnё rrjetin e rrugёve lokale. Kapitulli gjithashtu diskuton mbi efektet e mundshme tё shfrytёzimit tё karierave. Vlerёsimi i Clirimeve/Shkarkimeve tё Fabrikёs sё Cimentos Panoramё 7.2 Ky seksion paraqet rezultatet e njё studimi tё detajuar qё u ndёrmor pёr fabrikёn e propozuar tё cimentos ne Burizanё mbi shpёrhapjen atmosferike tё ndotёsve. Qёllimi i kёtij studimi ishtё pёrcaktimi i rritjeve tё nivelit bazё tё pёrqёndrimeve tё agjentёve ndotёs qё rezultojnё nga clirimet e pёrditshme nga oxhakёt e fabrikёs gjatё fazёs operacionale. Clirimet nё atmosferё u simuluan duke pёrdorur modelin e shpёrhapjes atmosferike AERMOD PRIME tё Agjencisё sё mbrojtjes sё Mjedisit tё SHBA-sё. Titan ofroi konsulencё mbi karakteristikat e clirimeve tё fabrikёs. 7.3 Studimi AERMOD pёrfshin efektet e drejtimit specifik lart-poshtё tё shmangies sё clirimeve pёr objektet kryesore nё zonё qё janё mё tё mёdha se 40% e lartёsisё sё oxhakut e si tё tillё mund tё shkaktojnё efektin e shmangies sё shtёllungave tё prodhuara. Pёr kёtё simulim u shfrytёzuan tё dhёna dixhitale tё terrenit mё mёnyrё qё simulimi tё merrte nё konsideratё topografinё lokale. Studimi shfrytёzoi tё dhёnat meteorologjike tё cdo ore pёr njё periudhё prej 4 vitesh, marrё nga stacioni i Podgoricёs. Frekuenca e pёrbashkёt e shpejtёsisё dhe drejtimit tё erёs paraqitet si njё trёndafil erёtregues nё kapitullin e kushteve bazё. 7.4 Seksionet e mёposhtme pёrshkruajnё: Metodologjinё e shpёrhapjes sё ajrit, sё bashku me njё sёrё tё dhёnash tё tjera meteorologjike dhe gjeografike / topografike; Clirimet nё ajёr nga fabrika; Rezultatet e modelit tё shpёrhapjes sё ajrit; dhe

278 Nje diskutim mbi rezultatet e modelit nё zonat e banuara nё kuadrin e kritereve tё BE-sё mbi cilёsinё e ajrit Modelimi i Shpёrhapjes 7.5 Modelimi i shpёrhapjes u krye duke shfrytёzuar modelin AERMOD PRIME, versioni 07026, tё Agjencisё Amerikane pёr Mbrojtjen e Mjedisit. Ky model erdhi si rezultat i punёs shumёvjecare tё Agjencisё Amerikane pёr Mbrojtjen e Mjedisit dhe Shoqёrisё Amerikane Meteorologjike. Modeli ёshtё zhvilluar si njё model rregullator qё pёrfshin praktikat aktuale tё proceseve fizike atmosferike. 7.6 AERMOD simulon procese thelbёsore fizike atmosferike e ofron parashikime tё detajuara tё pёrqёndrimeve duke shfrytёzuar njё sёrё kushtesh meteorologjike dhe skenarё tё modelimit. Sistemi i modelimit 25 pёrfshin: Nje para-procesor meteorologjik qё llogarit parametrat karakteristikё tё shtresёs mbёshtjellёse tё tokёs (peplosferё) nё kёtё zonё; Formulime tepёr tё zhvilluara tё shpёrndarjes qё pёrfshijnё tё kuptuarit mbi katakteristikat e shtresёs aktuale dhe variablet pёr inversionet e depёrtueshme dhe tё qёndrueshme. Trajtim i vecantё mbi ngritjen e depёrtimin e shtёllungёs sё tymit pёr inversionet nё lartёsi duke krijuar mundёsinё pёr efekte tё forta tё rёnies apo ngritjes sё clirimeve nё kushte jo tё qёndrueshme; llogaritje tё pёrmirёsuara nё pamjen profile tё erёs, turbulencave dhe temperatures; njё pёrqasje e vijёs ndarёse nё terrene komplekse, pёr efekt llogaritjeje. 7.7 AERMOD pёrfshin dy procesorё pёr grupimin paraprak tё tё dhёnave: AERMET procesori meteorologjik qё u diskutua mё lart, dhe AERMAP procesori tokёsor. AERMAP-i importon tё dhёnat e sensorёve nga format dixhitale tё tё dhёnave dhe llogarit njё parametёr me lartёsinё e kodrёs pёr secilin receptor qё do tё shfrytёzohet nga AERMOD. 7.8 Algoritmet e AERMOD PRIME mbi zbritjen e clirimeve nga shtёllungat e tymit (drejtimi lart-poshtё), pёrdorin parametrat e llogaritur nga Programi Parametrave tё Ndёrtesёs (PPN), tё cilёt e dallojnё kёtё model nga versionet e mёparshme tё AERMOD, e cila pёrdorte procedura mё tё thjeshta pёr trajtimin e pёrhapjes sё clirimeve (lart-poshtё). Modeli paraqet parashikime tё arsyeshme nё njё sёrё kushtesh meteorologjike dhe skenarё tё modelimit. 25 Programi AERMOD ёshtё siguruar nga Trinity Consultants,

279 7.9 Tё dhёnat pёr cdo orё tё marra nga stacioni i Podgoricёs pёr vitet u pёrpunuan nga procesori meteorologjik AERMET, versioni Ky program (soft) pёrpunon tё dhёna meteorologjike dhe parashikon parametrat e nevojshёm tё shtresёs mbёshtjellёse te tokёs pёr llogaritjet e shpёrhapjes specifike nё zonё nёpёrmjet procesorit AERMOD. Tё dhёnat u pёrpunuan duke marrё nё konsideratё vendodhjen e stacionit meteorologjik dhe terrenin pёrreth si dhe tё objektit te modeluar duke pёrdorur karakteristika tё vecanta tё sipёrfaqes Kёto karakteristika u specifikuan pёr tё pasqyruar natyrёn e zonёs pёrreth nё njё largёsi prej 3 km nga zona e zhvillimit. Njё zonё e vetme u pёrcaktua si zona me tipare pёrfaqёsuese tё karakterit rural tё zonёs pёrreth. Procesori shfrytёzoi vlerat tё paracaktuara mesatare vjetore qё lidhen me ashpёrsinё e sipёrfaqes 26, albedon (pёrthyerjen e rrezatimit) 27 dhe koeficentin Boёen 28, respektivisht pёr kёto sipёrfaqe. Vlerat e pёrdorura paraqiten nё Tabela 7.1. Tabela 7.1 Karakteristikat e Sipёrfaqes Tipi i Terrenit Albedo Koeficenti Boёen Ashpёrsia e Sipёrfaqes (m) Rural AERMOD bёri llogaritje mbi bazёn e tё dhёnave meteorologjike tё 4 viteve, prodhuar nga ARMET. Modeli paraqet pёrqёndrimet maksimale nё orё, ditё dhe vit duke shfrytёzuar kёto tё dhёna. Kjo paraqet njё llogaritje tё shёndetshme si rezultat i secilit receptor Programi i Parametrave tё Ndёrtesёs (PPN) mund tё pёrdoret pёr tё llogaritur drejtimin specifik tё pёrhapjes sё clirimeve (lart-poshtё) sipas secilit sektor tё erёrave qё mё pas do tё shfrytёzohet nga AERMOD PRIME pёr llogaritjet e shpёrndarjes. Ndёrtesat qё janё pranё burimeve me lartёsi mbi 40% tё lartёsisё sё oxhakut mund tё ndikohen nga perhapja e clirimeve. Pёrmasat e impianteve tё ngrohjes paraprake dhe siloseve tё ndryshme u pёrpunuan duke pёrdorur PPN pёr tё pёrcaktuar drejtimin e duhur e parametrat specifikё tё perhapjes sё clirimeve, tё cilёt mё pas u pёrfshinё nё skedarin e tё dhёnave AERMOD. 26 Gjatёsia e sipёrfaqes sё ashpёr ёshtё ajo njёsi matёse qё mat lartёsinё e pengesave/disnivelit tё sipёrfaqes ndaj erёs. Njёsia nuk barazohet me pёrmasat fizike tё pengesave por pёrgjithesisht ёshtё proporcionale me to. 27 Albedo i mesditёs ёshtё pёrthyerja e rrezatimit diellor nga toka kur dielli ёshtё nё kupёn e qiellit. Mekanizmi AERMET ёshtё programuar tё reflektojё ndryshueshmёrinё e albedos me kёndin e ngritjes sё diellit. 28 Koeficenti Boёen ёshtё ajo njёsi matёse qё mat sasinё e lagёshtirёs nё sipёrfaqen e tokёs. Kjo njёsi ka ndikimet e saj nё parametra tё tjerё tё cilёt ndikojnё mё pas nё ndryshimet atmosferike

280 7.13 Softi i AERMOD pёrdor sistemin koordinativ UTM pёr receptorёt dhe gjithё objektet e modeluar. Kjo ёshtё e nevojshme pasi lartёsitё e receptorit lexohen nga skedari i tё dhёnave tokёsore nё formatin DEM, e cila gjithashtu bazohet nё sistemin koordinativ UTM. Pёrqёndrimet nё sipёrfaqёn e tokёs modelohen duke pёrdorur dy rrjete karteziane elektrokrotransmetuesish. Njё elektrotransmetues receptorёsh nё intervale prej 250 metrash ёshtё specifikuar pёr tё mbuluar zonёn dhe terrenet e ulёta nё perёndim. Receptorёt qё ndodhen brenda kufirit tё fabrikёs nuk janё pёrfshirё nё rrjeti; sidoqoftё, receptorё tё tjerё janё specifikuar pёr tё mbuluar kёtё zonё. Njё rrjet me rezolucion mё tё lartё, vendosur nё intervalin prej 125 metrash u pёrdor pёr tё siguruar rezolucionet e dёshiruara hapёsinore nё zona me terren tё ngritur nga toka ku potenciali i pёrqёndrimeve janё mё tё theksuara. Karakteristikat e Clirirmeve 7.14 Ky studim trajton clirimet e gazeve nga oxhaku i furrёs dhe pёrhapjen e lёndёve tё imёta qё prodhohen nga furra, impianti i ftohjes sё klinkerit, impianti i pёrpunimit tё lёndёs djegёse dhe impianti i pёrpunimit tё cimentos Oxhaku dhe strukturat e objekteve kryesore, si dhe kufijte e fabrikёs dhe karieres sё gurit gёlqeror, paraqiten nё mёnyrё skematike nё Figurёn

281 Figura 7.1 Paraqitja Skematike e Objekteve Cement Mill stack Kiln Cooler ESP Coal Grinding Main kiln stack UTM Northings, m UTM Eastings, m Site 16/08/ Karakteristikat e oxhakёve paraqiten nё Tabela 7.2. Bazamenti i oxhakut kryesor qё cliron gazet e furrёs ёshtё nё njё terren me lartёsi prej pothuaj 180m, mbi 100m nga lartёsia gjeografike e qytezёs sё Burizanёs. Tabela 7.2 Karakteristikat e Oxhakut Koordinatat UTM Lartesia e oxhakut Diametri i oxhakut Tempera tura e daljes Shpejtёsi a e daljes Niveli aktual volumetrik i pёrhapjes Burimi Drejt Lindjes Drejt Veriut m m C m/s m 3 /s Linja e ftohjes, ESP Furra, Impianti i pёrpunimit tё lёndёs sё parё

282 Impinati i pёrpunimit tё lёndёs djegёse Impianti i pёrpunimit tё cimentos Normat e clirimeve tё agjentёve ndotёs paraqiten nё Tabela 7.3. Normat totale tё clirimeve tё oksideve tё azotit bazohen nё pёrqёndrimin e clirimeve nё nivelin 600 mg/nm 3, sipas kushteve referencё tё temperaturёs, trysnisё, dhe 10% oksigjen. Tabela 7.3 Nornat e Clirimeve tё Agjentёve Ndotёs, g/s Burimi Dioksid Squfuri Lёndё tё Imёta Oksidet e Azotit Monoksidi I Karbonit Linja e ftohjes, ESP Furra, Impianti i pёrpunimit tё lёndёs sё parё Impinati i pёrpunimit tё lёndёs djegёse Impianti i pёrpunimit tё cimentos Rezultatet 7.18 Ky seksion paraqet simulimin e rritjeve maksimale afatshkurtёr dhe afatgjatё tё nivelit bazё tё pёrqёndrimeve tё ndotёsve. Rritjet afatshkurtra pёrfshijnё: Pёrqёndrimet mё tё larta mesatare pёr orё, tё modeluara nё secilin receptor pёr orёn mё pak tё favorshme nё 3 vjet tё dhёna meteorologjike, dmth 26,000 orё; dhe Pёrqёndrimet mё tё larta gjatё 24 orёve, tё modeluar nё secilin receptor pёr ditёn mё pak tё favorshme nё 1,095 ditё tё tё dhenave meteorologjike; dhe Pёr clirimin e monoksidit tё karbonit, pёrqёndrimin maksimal mesatar Brenda 8 orёve (nё tre priudha cdo ditё) nё secilin receptor pёr ditёn mё pak tё favorshme nё 1,095 ditё tё tё dhenave meteorologjike Rritjet afatgjata tё raportuara janё mё tё lartat nga tre pёrqёndrimet mesatare vjetore tё simuluar nё secilin receptor

283 7.20 Kёto rezultate paraqiten grafikisht nё formёn e parcelave të konturuara qё tregojnё tipin e pёrqёndrimeve nё nivel bazё pёrreth zonёs e mё gjerё. Parcelat e konturuara paraqesin qartё kufijtё e zonёs dhe karieres sё gurit gёlqeror, e cila, pёr qёllimet e kёtij studimi, konsiderohet si pjesё e zonёs sё zhvillimit, nё tё cilёn nuk ka ekspozim tё publikut Qeveria e Mbretёrisё sё Bashkuar u ka ofruar autoriteteve lokale informacion, mbi interpretimin e rregulloreve kombetare qё zbatojnё Direktivёn e BE-sё lidhur me cilёsinё e ajrit, nё botimin DEFRA mbi Udhёzimin Teknik tё Manazhimit Lokal tё Cilёsisё sё Ajrit TG(03). 29 Ky informacion i pёrshtatet edhe vendeve tё tjera Evropiane qё kёrkojnё pёrputhje me Direktivёn e BE-sё mbi kriteret e cilёsisё sё ajrit Informacioni shpreh se "Rregulloret qartёsojnё se tejkalimet e mundshme tё objektivave duhet tё vlerёsohen lidhur me cilёsine e ajrit nё vendodhjet qё shtrihet jashtё ndёrtesave apo strukturave tё tjera natyrore apo tё prodhuara nga dora e njeriut, mbi ose nёn tokё, dhe ku publiku ёshtё i pranishёm rregullisht. Ndaj, rishikimet dhe vlerёsimet duhet tё pёrqёndrohen nё ato vendodhje ku publiku ёshtё i pranishёm rregullisht dhe mund tё ekspozohet ndaj periudhave mesatare tё objektivave. Autoritetet nuk duhet t i konsiderojnё tejkalimet e objektivave nё cdo vendodhje ku ekspozimi i publikut nuk do tё ishte real Vendodhjet e receptorёve tё ndjeshёm, nё tё cilёt individёt ekspozohen per periudha mesatare tё specifikuara nё kriteret e cilёsisё sё ajrit, identifikohen nga emri i vendeve dhe koordinatat UTM nё Tabelёn 7.4. Tabela gjithashtu paraqet edhe lartёsinё (ngrijen nga toka) e terrenit nё kёto vendodhje, pasi rezultatet ndikohen nga topografia lokale. Kёto vendodhje paraqiten grafikisht nё Figurёn 7.2 ashtu sic identifikohen nga kodet e vendeve renditur sipas alfabetit. Tabela 7.4 Receptorёt e Ndjeshёm Pёrreth Emri Kodi Drejtim Lindor, m Drejtim Verior, m Lartёsia, m Picrraga (Popaij) A Picrraga B Picrraga (Broti) C Kruja (Gjuraj) D Kruja (Pengile) E Kruja F

284 Burizana G Burizana (North) H Shpërdheti I Figura 7.2 Vendodhjet Pёrreth Receptorёve tё Ndjeshёm I UTM Northings, m H G A B C D UTM Eastings, m E F AN_receptors 04/12/ Rezultatet e kёtyre receptorёve tё ndjeshёm, ku mund tё ketё ekspozime afatshkurtra dhe afatgjata, pёrmblidhen mё poshtё, nё Tabelёn 7.5. Kriteret pёrkatёse tё BE-sё dhe OBSh theksohen pёr lehtёsi referimi pёr tё vlerёsuar domethёnien e kёtyre rritjeve lidhur me shёndetin publik Pёrqёndrimet mё tё larta tё siluluara pёr tё gjitha tipet e ndotёsve, pёrvec pёrqёndrimeve tё lёndёve tё imёta, hasen nё Receptorin A nё Picrragё (Popaij). Pёrqёndrimet mё tё larta tё lёndёve tё imёta llogariten nё Burizanё pёr shkak tё ndikimit tё clirimeve tё pakta nga burimet pranё pjesёs verilindore. Konkluzionet qё do tё nxirren nё kuadrin e kritereve tё cilёsisё sё ajrit dhe ndёrlikimet e mundshme shёndetёsore tё kёtyre ekspozimeve diskutohen nё mёnyrё tё detajuar nё seksionet e mёposhtme qё trajtojnё prezantimin gjeografik tё rezultateve pёr secilin ndotёs

285 Tabela 7.5 Rritjet Maksimale tё Pёrqёndrimeve tё Ndotёsve nё Vendodhjet Pёrfaqёsuese, µg/m 3 Agjenti Ndorёs Dioksidi i Squfurit µg/m 3 Lёndёt e Imёta µg/m 3 Oksidet e Azotit µg/m 3 Dioksidi i Azotit µg/m 3 Monoksid i Karbonit mg/m 3 Receptor i 1-orё 24- orё Vjetor 24- orё Vjetor 1- orё Nё 99.79% tё orёs Vjetor 1- orё Nё 99.79% tё orёs Vjetor 8- orё A B C D E F G H I Kriteret Burimi EU EU /ЁHO EU (veg) EU^ EU EU* EU EU Vlera kufizuese ditore ёshtё nё 99.2% tё kohёs; vlera kufizuese pёr orё ёshtё nё 99.7% tё kohёs ^ Vlera kufizuese ёshtё pёr 90% vtё kohёs * Vlera kufizuese ёshtё pёr 99.8% tё kohёs 7-9

286 7.26 Ёshtё e qartё nga paraqijta grafike e rezultateve se pёrqёndrimet mё tё larta absolute pёrgjithёsisht gjenden nё zonat e pabanuara e tё ngritura nga niveli bazё i tokёs, nё pjesёn juglindore, brenda apo pёrtej kufirit rrethues tё karieres. Kjo kreshtё me maja tё larta deri nё m ёshtё mё e lartё se lartёsia e fabrikёs prej 180m, ndёrkohё qё terreni ёshtё mbi lartёsinё prej 140m tё oxhakut. Modeli i llogaritjes sё shpёrndarjes do tё raportojё pёrqёndrimet mё tё larta pёr orёt mё pak tё favorshme tё tё dhёnave meteorologjike, kur shtellungat e tymit ndёrveprojnё me kёtё tipar topografik Kёto rezultate maksimale nё mbarё zonёn pёrmblidhen nё Tabelёn 7.6. Kёto rezultate janё nxjerrё nё vendodhje qё konsiderohen tё jenё vendodhje tё ekspozimit tё publikut, mё pёrputhje me Direktivёn e BE-sё mbi kriteret e cilёsisё sё ajrit. Tabela 7.6 Rritjet Maksimale tё Pёrqёndrimeve tё Ndotёsve nё Mbarё Zonёn, µg/m 3 Ndotёsi / periudha mesatare Rritja e modeluar Dioksidi i Squfurit Maksimumi 1-orё 57.5 Maksimumi 24- orё 5.8 Mesatare vjetore 0.20 Lёndё tё Imёta Maksimumi 24- orё 14.7 Mesatare vjetore 1.7 Oksidet e Azotit Maksimumi 1- orё 1725 niveli nё pёrqindje i vlerave me bazё ore 566 Mesatare vjetore 6.0 Dioksidi i Azotit Maksimumi 1- orё 345 Niveli nё pёrqindje % i vlerave nё orё 113 Mesatare vjetore 1.2 Mokoksidi i Karbonit Maksimumi 8- orё (mg/m 3 )

287 Dioksidi i Squfurit Pёrqёndrimet Mesatare Vjetore 7.28 Figura 6.2 paraqet rritjet e pёrqёndrimeve mesatare vjetore tё dioksidit tё squfurit. Niveli i pёrqёndrimeve qё paraqitet nё secilin receptor nё figurё, pёrbёn nivelin mё tё lartё mesatar vjetor tё hasur nga tё dhёnat meteorologjike tё 4 viteve qё janё pёrdorur gjatё studimit tё simulimeve tё ndryshme tё shpёrhapjes. Figura ilustron zvogёlimin e ndjeshёm tё vlerave tё pёrqёndrimeve duke u larguar nga vendodhja e vlerave maksimale. Nё kёto figura, konturet qё mbajnё shenjёn, si ato qё gjenden nё kёtё figurё , , nё pjesёn e ulёt tё kreshtёs, paraqesin zona me pёrqёndrime minimale Rezultati maksimal vjetor ёshtё hasur nё koordinatat , , 2km larg nё juglindje tё oxhakut kryesor tё furrёs, ku pёrqёndrimi ёshtё 0.20 µg/m3. Niveli i pёrqёndrimeve ngrihet pёrgjatё gjatёsisё sё kreshtёs e vazhdon deri nё juglindje. Ka edhe njё zonё tё dytё me nivele disi tё larta pёrqёndrimi rreth 4km nё lindje, pёrgjatё njё kreshtё me lartёsi tё konsiderueshme nga toka. Nё vendet mё tё afёrta me zonat e banuara nё Burizanё, nё jugperёndim tё fabrikёs, pёrqёndrimet janё mё tё ulёta se 0.03 µg/m3. Pёrqёndrimi mё i lartё nё zonat e banuara ёshtё 0.10 µg/m3 e haset nё Picrragё (Popaij). Kёto rritje tё modeluara ndaj pёrqёndrimeve mesatare vjetore tё dioksidit tё squfurit janё tё papёrfillshme krahasuar me udhёzimin e BE-sё mbi bimёsinё, e cila paraqet vlerёn 30 µg/m3 dhe udhёzimin e hershёm tё OBSh me vlerё 50 µg/m3. Dioksidi i Squfurit Pёrqёndrimet Mesatare Ditore 7.30 Figura 6.3 paraqet pёrqёndrimet mesatare ditore tё dioksidit tё squfurit. Kёto rezultate paraqesin rezultatin maksimal ditor nё secilin receptor brenda 1,460 ditёve tё simuluara. Rritja mё e lartё e pёrqёndrimeve mesatare ditore haset nё Tabelën 7.4, nё vlerёn 5.8 µg/m3 e qё ndodh nё koordinatat , , nё zona me lartёsi nga toka, nё drejtim tё lindjes sё fabrikёs, nё njё largёsi prej 1.5km nga oxhaku kryesor i furrёs. Ka edhe njё zonё tjetёr me pёrqёndrime disi tё larta e ndodhet pёrgjatё kreshtёs nё juglindje tё oxhakut kryesor, nё koordinatat , , ku rritjet kapin shifrёn 3.7 µg/m3. Figura dёshmon se nё pjesёn mё tё madhe tё zonёs pёrreth dhe nё tё gjitha zonat e banuara, rritjet maksimale tё pёrqёndrimeve mesatare ditore janё mё tё ulёta se 2 µg/m3. Kёto rezultate konsiderohen si tё papёrfillshme nё kuadrin e vlerave kufizuese tё BE-sё, 125 µg/m3, tё cilёt lejojnё tejkalimin deri nё 3 nё vit. Dioksidi i Squfurit Pёrqёndrimet Mesatare nё Orё 7.31 Figura 6.4 paraqet pёrqёndrimet mesatare nё orё tё dioksidit tё squfurit. Kёto rezultate paraqesin rezultatin maksimal nё orё nё secilin receptor brenda 35,000 orёve tё simuluara. Pёrqёndrimet maksimale kapin shifrёn 57.5 µg/m3 dhe hasen nё

288 koordinatat , Kjo ёshtё vendodhje e ngjashme me atё qё llogariste pёrqёndrimet maksimale mesatare ditore por mё nё afёrsi tё kufirit me karieren, nё njё largёsi prej rreth 1.4km nё lindje tё oxhakut tё furrёs. Ka edhe njё zonё tjetёr me pёrqёndrim maksimal prej 50 µg/m3, nё njё njё largёsi prej 1600 m nё juglindje tё oxhakut kryesor, pranё skajit tё karieres. Rritjet tipike maksimale nё orё nё zonat pёrreth janё mё tё ulёta se 5 µg/m3. Kёto rezultate konsiderohen tё papёrfillshme nё kuadrin e vlerave kufizuese pёrcaktuar nga BE, 350 µg/m3, tё cilet lejojnё tejkalimin deri nё 24 herё nё vit. Pёrqёndrimi maksimal nё qendrat e banimit tё Piccragёs (Popaij), ёshtё 37 µg/m3, e cila pёrbёn rreth 10% tё vlerave kufizuese tё BE-sё Duke parё kёto rritje tё vogla pёrkundrejt kritereve tё cilёsisё sё ajrit, nuk parashikohen dёmtime tё mёdha nё shёndetin e njeriut gjatё ekspozimit ndaj clirimit tё dioksidit tё squfurit nё secilёn vendodhje. Figura 7.3 Pёrqёndrimet Mesatare Vjetore tё Dioksidit tё Squfurit, µg/m UTM Northings, m AN95_SA 30/11/07 UTM Eastings, m

289 Figura 7.4 Pёrqёndrimet Mesatare Maksimale Ditore tё Dioksidit tё Squfurit, µg/m UTM Northings, m AN95_SD 30/11/07 UTM Eastings, m

290 Figura 7.5 Pёrqёndrimet Mesatare Maksimale nё Orё tё Dioksidit tё Squfurit, µg/m UTM Northings, m AN95_SH 30/11/07 UTM Eastings, m

291 Lёndёt e Imёta Pёrqёndrimet Mesatare Vjetore 7.33 Figura 7.7 paraqet rritjet maksimale tё pёrqёndrimeve mesatare vjetore tё lёndёve tё imёta. Niveli i pёrqёndrimeve qё paraqitet nё secilin receptor nё figurё, pёrbёn nivelin mё tё lartё mesatar vjetor tё hasur nga tё dhёnat meteorologjike tё 4 viteve qё janё pёrdorur gjatё studimit tё modelimit tё shpёrhapjes. Struktura e shpёrndarjes ndryshon nga ajo e dioksidit tё squfurit pёr shkak tё clirimeve shtesё tё burimeve. Vlera maksimale vjetore ёshtё shёnuar nё veri tё kufirit rrethues tё zonёs, nё koordinatat , , rreth 250m nga oxhaku i impiantit tё pёrpunimit tё cimentos, ku pёrqёndrimet arrijnё nё 1.7 µg/m3. Njё vlerё tjetёr vlerё maksimale dytёsore ёshtё 1.4 µg/m3, shёnuar nё jug tё oxhakut, nё , nё kufirin perёndimor tё zonёs. Pёrqёndrimet mё tё larta nё zonat e banuara janё hasur nё Burizanё,, 0.48 µg/m3, dhe nё veri tё Burizanёs, 0.37 µg/m3. Kёto rritje tё pёrqёndrimeve mesatare vjetore janё tё ulёta krahasuar me vlerёn kufizuese tё pёrcaktuar nga BE, 40 µg/m3, ndaj, ato nuk shihen si tё konsiderueshme lidhur me efektet shёndetёsore. Lёndёt e Imёta Pёrqёndrimet Mesatare Ditore 7.34 Figura 7.7 paraqet pёrqёndrimet mesatare ditore tё lёndёve tё imёta. Pёrqёndrimet mё tё larta mesatare ditore prej 14.7 µg/m3 vihen re brenda territorit tё karieres; ndaj, publiku nuk do tё jetё i ekspozuar ndaj tyre. Pёrqёndrimet mё tё larta mesatare ditore jashtё zonёs sё zhvillimit janё 13.3 µg/m3, e hasen pranё kufirit tё zonёs nё koordinata , , nё juglindje tё burimeve qё clirojnё 13.3 µg/m3. Pёrqёndrimet ulen ndjeshёm me rritjen e largёsiё nga zona e zhvillimit e rezultojnё nё shumё pak ndikime pёr shkak tё nivelit tё ngritur tё tokёs. Nё shumicёn e rasteve, nё zonat pёrreth, rritjet maksimale tё pёrqёndrimeve mesatare ditore janё mё tё ulёta se 4 µg/m3. Pёrqёndrimet nё Burizanё variojnё nga 2.3 nё 2.8 µg/m3 dhe nё Piccragё (Popaij) kapin vlerёn 1.9 µg/m3. Duke njohur vlerat vlerave kufizuese pёrcaktuar nga BE, prej 50 µg/m3, kёto rezultate konsiderohen tё vogla (4-7%) pёr tё qenё vlera mesatare ditore ndaj receptorёve; ndёrkohё qё, BE lejon tejkalimin e vlerёs sё paracaktuar deri nё 35 herё nё vit Duke parё kёto rritje tё vogla pёrkundrejt kritereve tё cilёsisё sё ajrit, nuk parashikohen dёmtime tё mёdha nё shёndetin e njeriut gjatё ekspozimit ndaj pёrhapjes sё grimcave nё secilёn vendodhje

292 Figura 7.6 Pёrqёndrimet Mesatare Vjetore tё Lёndёve tё Imёta, µg/m UTM Northings, m AN95_PA 30/11/07 UTM Eastings, m

293 Figura 7.7 Pёrqёndrimet Mesatare Maksimale Ditore tё Lёndёve tё Imёta, µg/m UTM Northings, m AN95_PD 30/11/07 UTM Eastings, m

294 Oksidet e Azotit Pёrqёndrimet Mesatare Vjetore 7.36 Figura 7.8 paraqet rritjet nё pёrqёndrimet mesatare vjetore tё oksideve tё azotit. Modeli i shpёrndarjes ёshtё i njёjtё me atё tё dioksidit tё squfurit. Rezultati vjetor maksimal absolut ёshtё 6.0 µg/m3, nё , , nё njё largёsi prej rreth 2km nё juglindje tё oxhakut kryesor. Kjo vendodhje ndodhet nё kreshtёn me drejtim nga Picraga. Rritjet nё pёrqёndrimet mesatare vjetore tё oksideve tё azotit janё nёn 2 µg/m3 nё zonat me lartёsi nga toka, nё drejtim tё Krujёs perёndimore Nё juglindje tё zonёs, nё Picrragё (Popaij), pёrqёndrimet mesatare vjetore tё oksideve tё azotit janё 3 µg/m3, ndёrsa nё Burizanё (0.5 µg/m3) e Krujё (Pengile) (2 µg/m3) janё akoma mё tё vogla. Oksidet e Azotit Pёrqёndrimet Mesatare nё Orё 7.38 Figura 7.9 paraqet rritjet nё pёrqёndrimet maksimale mesatare nё orё tё oksideve tё azotit. Rezultati vjetor maksimal absolut ёshtё 1725 µg/m3, nё , , brenda territorit tё karieres, nё zona me lartёsi nga toka, rreth 1.2km nё lindje tё oxhakut. Ka gjithashtu disa receptorё nё zonёn e pabanuar pranё skajit juglindor tё karieres ku rritjet maksimale tё oksideve tё azotit mund t i tejkalojnё 1500 µg/m3. Pёrqёndrimet maksimale nё pronat rezidenciale nё Picrragё (POpaij) arrijnё nё 1100 µg/m Tabela e mёposhtme pёrmban diskutime mbi ndёrlikimet e kёtyre vlerave tё pёrqёndrimeve tё oksideve tё azotit dhe potencialit tё ekspozimit ndaj dioksidit tё azotit, pёr tё cilin ka kritere tё cilёsisё sё ajrit

295 Figura 7.8 Pёrqёndrimet Mesatare Vjetore tё Oksideve tё Azotit, µg/m UTM Northings, m AN95_NA 30/11/07 UTM Eastings, m

296 Figura 7.9 Pёrqёndrimet Mesatare nё Orё tё Oksidit tё Azotit, µg/m UTM Northings, m AN95_NH 30/11/07 UTM Eastings, m Dioksidi i Azotit Pёrqёndrimet Mesatare Vjetore 7.40 Ka tё ngjarё se rreth 20% e rritjeve tё modeluara tё pёrqёndrimeve tё oksidit tё azotit reagojnё nё atomosferё pёr tё krijuar dioksidin e azotit nё receptorёt e vendodhjeve tokёsore. Kёto rezultate tё dioksidit tё azotit paraqiten nё Figurёn Pёrqёndrimet mё tё larta nё receptorёt rezidencialё janё 0.6 µg/m3 nё Picrragё (Popaij) dhe 0.4 µg/m3 nё Krujё (Pengile). Rritjet e pёrqёndrimeve mesatare vjetore nё Burizanё janё rreth me 0.1 µg/m Si rezultat, nё tё gjitha vendodhjet ku mund tё ketё ekspozim tё publikut, rritjet e modeluara janё njё fraksion shumё i ulёt i vlerёs kufizuese prej 40 µg/m3, pёrcaktuar nga BE pёr dioksidin e azotit. Duke pare rritjet e vogla tё pёrqёndrimeve dhe ndikimin e tyre nё cilёsinё e ajrit, nuk parashikohen efekte dёmtuese shёndetёsore nga ekspozimet afatgjata nё mjediset me pёrqёndrime tё dioksidit tё azotit

297 Dioksidi i Azotit Pёrqёndrimet nё Orё nё 99.79% tё kohёs 7.42 Vlera kufizuese e BE-sё lejon deri nё 18 tejkalime nё vit tё kritereve tё dioksidit tё azotit nё orё. Kjo ёshtё e barazvlefshme me 99.79% tё vlerave mesatare nё orё. Rezultatet e oksideve tё modeluara tё azotit i janё bashkёngjitur vlerave tё barazvlefshme tё diokdisit tё azotit dhe janё pёrpunuar pёr tё dhёnё kёtё statistikё e pёr tё mundёsuar njё krahasim me pragun e BE-sё. Rezultatet pёrqёndrimeve tё dioksaidit tё azotit paraqiten nё Figurёn Figura Pёrqёndrimi maksimal absolut i pёrqindjes nё kohё ёshtё mbi 110 µg/m3, dhe haset pёrsёri nё terrene tё pabanuara mbi nivelin bazё tё tokёs, nё lindje tё fabrikёs. Nё vendodhje ku mund tё ketё ekspozim, rritjet mё tё larta arrihen nё Picrragё (Popaij) ne vlerёn 53 µg/m3. Kjo vlerё pёrbёn rreth 25% te vlerёs kufizuese pёrcaktuar nga BE. Nё qytetin e Burizanёs e Krujёs rezultatet janё shumё mё tё ulёta e pёrbёjnё njё pёrqindje tё vogёl tё kriterit tё BE-sё Rezultatet tregojnё natyrёn jo tё shpeshtё tё kushteve meteorologjike tё tejskajshme qё cojnё nё nivelet mё tё larta tё pёrqёndrimeve maksimale nё orё. Duke parё se cilёsia e ajrit nё mjedisin rural ёshtё i mirё e duke parё rezultatet e modelimit, mund tё thuhet se banorёt e Picrragёs nuk janё tё rrezikuar ndaj ekspozimit nё zona qё e tejkalojnё vlerёn kufizuese tё BE-sё; ndaj, mendohet se kёto nivele pёrqёndrimesh nё mjedis nuk kanё efekte demtuese pёr shёndetin e njeriut

298 Figura Pёrqёndrimet Mesatare Maksimale Vjetore tё Dioksidit tё Azotit, µg/m UTM Northings, m AN95_N2A 30/11/07 UTM Eastings, m

299 Figura 7.11 Pёrqёndrimet Maksimale Mesatare tё Dioksidit tё Azotit brenda 99.79% tё orёs, µg/m I UTM Northings, m H G A B C D F E AN95_N2H% 30/11/07 UTM Eastings, m

300 Monoksidi i Karbonit Pёrqёndrimet Mesatare brenda 8-orёve 7.45 Figura 7.12 paraqet pёrqёndrimet mesatare maksimale brenda 8 orёve. Kёto janё pёrqёndrimet mё tё larta nё secilin receptor pёr mesataret e tre ditёve brenda 8- orёve pёr periudhёn nёn testimet modeluese prej kaatёr vitesh. Vini re se njёsia matёse e kёsaj figure ёshtё mg/m3. Pёrqёndrimi maksimal ёshtё 0.95 mg/m3 dhe haset nё tokёn pranё kufirit tё karieres nё , , rreth 1.4km nё lindje tё oxhakut tё furrёs Rezultatet mё tё larta nё zonat e banuara hasen nё Picrragё (Popaij) 0.26 mg/m3 dhe nё Krujё (Pengile), 0.12 mg/m3. Rritjet tipike maksimale gjatё 8 orёve nё zona tё tjera tё banuara janё mё tё vogla se 0.06 mg/m3. Tё gjitha kёto rezultate konsiderohen tё pallogaritshme nё kuadrin e vlerave kufizuese tё KE prej 10 mg/m3. Figura 7.12 Pёrqёndrimet Mesatare Maksimale tё Monoksidit tё Karbonit brenda 8 Orёve, mg/m UTM Northings, m AN95_C8 30/11/07 UTM Eastings, m

301 Vlerёsimi i Climeve nga Qarkullimi i Mjeteve Metoda 7.47 Ёshtё kryer njё vlerёsim pёr tё parё efektet e ndryshimit nё clirimin e mjeteve tё qarkullimit si rezultat i rritjes sё qarkullimit tё automjeteve. Sic dokumentohet nё Manualin e Projektimit tё Rrugёve dhe Urave, vlerёsimi u krye duke ndjekur procedurat e Agjencisё Britanike tё Autostradave. Modeli pёr ekzaminimin e cilёsisё sё ajrit merr nё konsideratё fluksin mesatar ditor tё qarkullimit, ndikimin e mjeteve tё tonazhit tё rёndё nё kёtё fluks qarkullimi dhe shpejtёsitё mesatare pёr tё pёrcaktuar pёrqёndrimet nё receptorёt pёrreth Tё dhёnat mbi trafikun janё nxjerrё nga Studimi i Planifikimit tё Transportit, kryer nga Atkins. Ky studim pёrmban disa supozime pёr tё siguruar pёrshtatshmёrinё e tij me modelin e ekzaminimit DMRB. P.sh.: Supozohet se numёrimi i tё dhёnave brenda 12 orёsh pёrfaqёson 70% tё fluksit mesatar ditor, ndёrsa pёrqindja ditore e mjeteve tё tonazhit tё rёndё konsiderohet e njёjtё me atё qё llogaritet pёr periudhёn prej 12 orёve. Llogaritjet ekzistuese u takojnё vitit 2007 dhe do tё pёrdoren si faktorё pёrcaktues pёr flukset e qarkullimit tё vitit 2010 (viti i hapjes sё fabrikёs) duke pёrdorur standardin e Parashikimeve tё Trafikut Rrugor Kombёtar tё Mbretёrisё sё Bashkuar pёr rrugёt nacionale rurale Pas hapjes, fabrika pritet tё gjenerojё trafikun e mёposhtёm shtesё: 4 autobusё dhe 120 automjete pёr turn (3 turne / ditё, lёvizje nё njё drejtim), dhe 420 lёvizje kamionash nё ditё Kjo con nё njё shtesё prej 1164 mjetesh nё ditё (444 mjete tё tonazhit tё rёndё dhe 720 automjete). Kёto janё rrugёt qё parashikohen tё ndikohen nga trafiku qё gjenerohet nga fabrika e cimentos: Burizane Fushe Kruje (rruga e re) Fushe Kruje Vore (rruga e re) Vore Durres Vore Tirana 7.51 Pёr qёllimet e kёtij vlerёsimi u krye njё supozim i matur, sipas tё cilit i gjithё trafiku shtesё gjeneruar nga fabrika tё kalontё nёpёr kёto rrugё. Receptorёt pёrgjatё kёtyre rrugёve u konsideruan si mё tё afёrtat qё mund tё pёrdoren pёr llogatitje, 5m nga linja qёndrore rrugore. Sipas kёtij supozimi tё matur, ky sistemim do tё japё pёrqёndrimet mё tё larta tё parashikuara

302 7.52 Njёkohёsisht, u vlerёsua ndryshimi i pёrgjithshёm i clirimeve tё karbonit nё rrjetin rrugor. Rezultatet 7.53 Rritjet e parashikuara nё pёrqёdrimet e ndotjes qё rezultojnё nga trafiku ekzistues rrugor pёr vitin 2007 paraqiten nё Tabelёn 7.7. Kёto parashikime nuk pёrfshijnё pёrqёndrimet ekzistuese tё mjedisit; sidoqoftё, pёrqёndrimet e mjedisit nё zonёn lokale janё tё ulёta. Tabela 7.7 Pёrqёndrimet Mesatare Vjetore tё Ndotёsve gjatё Situatёs Ekzistuese (2007) Vendodhja CO Benzen NO 2 PM 10 mg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 Burizane - Vore Fushe Kruje - Vore Vore Durres Vore Tirana Tabela 7.8 dhe Tabela 7.9 paraqesin rezultatet e llogaritjeve tё pёrqёndrimeve tё ndotёsve, me dhe pa fabrikёn e cimentos, si pasojё e llogaritjeve tё trafikut pёr vitin e hapjes (2010)

303 Tabela 7.8 Pёrqёndrimet Mesatare Vjetore tё Ndotёsve pa Fabrikёn e Cimentos (2010) Vendodhja CO Benzen NO 2 PM 10 mg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 Burizane - Vore Fushe Kruje - Vore Vore Durres Vore - Tirana Tabela Pёrqёndrimet Mesatare Vjetore tё Ndotёsve me Fabrikёn e Cimentos (2010) Vendodhja CO Benzen NO 2 PM 10 mg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 Burizane - Vore Fushe Kruje - Vore Vore Durres Vore - Tirana Sic shihet nga rezultat e lartpёrmendura, ndryshimet nё pёrqёndrimet mesatare vjetore si pasojё e trafikut shtesё tё fabrikёs parashikohen tё jenё tё ulёta pёr tё gjithё ndotёsit. Ndotёsi mё kritik ёshtё dioksidi i azotit; sidoqoftё, kontributet e trafikut pёrbёjnё rreth ¼ e vlerёs kufizuese tё pёrcaktuar nga BE, 40 µg/m 3 Rritjet e parashikuara gjatё funksionimit tё fabrikёs janё mё pak se 1 µg/m 3, njё ndryshim i papёrfillshёm Pёrqёndrimet e PM 10 pёrbёjnё njё pjesёz tё vlerёs kufizuese tё BE-sё prej 40 µg/m 3 dhe rritjet ndaj pёrqёndrimeve tё PM 10 janё mё pak se 0.25 µg/m 3, njё ndryshim i papёrfillshёm nё kёtё kuadёr. Rritjet nё pёrqёndrimet e benzenit janё janё 0.01 µg/m 3 apo mё tё ulёta dhe pёrqёndrimet e parashikuara pёrbёjnё njё pjesё fare tё vogёl tё vlerёs kufizuese tё BE-sё, prej 5 µg/m Ekziston njё vlerё kufizuese e BE-sё pёr monoksidin e karbonit, nё vlerёn mesatare prej 10 mg/m 3 brenda 8 orёve. Krahasimet me tё dhёnat e stacioneve monitoruese tё Mbretёrisё sё Bashkuar sugjerojnё se nё se vlera mesatare vjetore ёshtё mё e ulёt

304 se 2 mg/m 3 ky kriter nuk duhet tё tejkalohet. Sic shihet, pёrqёndrimet e parashikuara tё CO do tё jёnё nёn vlerёn 2 mg/m 3, ndaj nuk ka aspak tё ngjarё qё tё tejkalohet vlera kufizuese pёrcaktuar nga BE. Ndryshimi i pёrqёndrimeve me fabrikёn e cimentos ёshtё e papёrfillshme Clirimet nga rrjeti rrugor paraqiten nё Tabelёn 7.10, ndёrsa ndryshimet nё clirime me fabrikёn e cimentos nё Tabelёn Sic shihet, niveli i clrimeve rritet me fabrikёn e cimentos, me rreth 4.1% pёr monoksidin e karbonit dhe 10.4% pёr NO x. Clirimet parashikohen tё jenё nё nivele mё tё ulёta nё 2010 me ose pa fabrikёn e cimentos nё tё dhёnat bazё. Tabela 7.10 Clirimet e Ndotёsve nga Rrjeti Rrugor Ndotёsi Tё Dhёna Bazё (2007) Pa Fabrikёn e Cimentos (2010) Me Fabrikёn e Cimentos (2010) Njёsia Monoksidi i Karbonit 514, , ,547 kg/vit Hidrokarbonet 71,332 64,930 70,067 kg/vit NOx 614, , ,239 kg/vit PM 10 19,226 15,059 16,165 kg/vit Karbon 43,954 44,136 47,019 ton/vit Tabela 7.11 Ndryshim nё Clirimet me Fabrikёn e Cimentos (2010) Ndotёsi Ndryshimi i Clirimeve (kg/vit) % e ndryshimit Monoksidi i Karbonit 18, % Hidrokarbonet 5, % NOx 52, % PM 10 1, % Karbon 2,883 (ton/vit) 6.5% Vlerёsimi i Trafikut tё Karierave 7.59 Lёnda e parё e gurit gёlqeror dhe flishit do tё transportohen pёr nё fabrikёn e cimentos nёpёrmjet rrugёve tё reja qё lidhin karierat me fabrikёn. Lёnda gёlqerore do tё transportohet nё kamionё 90 tonёsh. Parashikohen rreth 40 kamionё ngarkesё nё

305 ditё. Meqenёse rruga nga kariera e gurit gёlqeror ёshtё larg nga zonat e banuara, nuk parashikohet ekspozim i publikut ndaj clirimeve tё kёtyre mjeteve. Ngarkesat e flishit do tё transportohen nё kamionё 22.5 tonёsh; prashkohen rreth 50 ngarkesa nё ditё. Vlerёsimi i Pёrhapjes sё Pluhurit nga Karierat Pёrqasja e Vlerёsimit 7.60 Efektet e shfrytёzimit tё karierave nё cilёsinё e ajrit shqyrtohen brenda kuadrit tё natyrёs sё shpёrndarjes sё pluhurit nё zonat e nxjerrjes sё mineraleve nё tёrёsi. Vlerёsimi pёrmban njё diskutim tё shkurtёr mbi fabrikёn qё do tё pёrdoret dhe masat zbutёse mё tё pёrshtatshme. Potenciali i pёrhapjes sё pluhurit dhe ndikimi nё zonat mё tё afёrta tё banuara shqyrtohet brenda kontekstit tё vendodhjes sё tyre dhe frekuencёs sё erёs nё drejtimet pёrkatёse. Informacion Bazё mbi Pёrhapjen e Pluhurit 7.61 Aktivitetet e shfrytёzimit tё karierave nё pёrgjithёsi kanё potencial pёr tё ngritur pluhur. Perhapja e pluhurit mund tё gjenerohet nё mёnyrё mekanike apo tё shaktohet nga era. Nё rastet kur karierat ndodhet pranё zonave tё banuara apo praёn zonave tё ndjeshme, pёrhapja e pluhurit ka potencial tё shkaktojё nё shtresat e sipёrfaqes nivele mё tё larta pluhuri se sa normalisht. Pas njё farё kohё, ky depozitim i grumbulluar mund tё rezultojё nё humbjen e bukurisё apo nё rrethana mё ekstreme, mund tё kthehet nё shqetёsim pёr banorёt Ndonёse pluhuri mund tё pёrfshijё grimca deri nё 75 µm diametёr, janё grimcat mbi 30 µm diametёr qё kanё prirjen tё depozitohen deri nё 100m nga burimi. Pёrgjithёsisht, kёto janё grimcat qё ndikojnё banorёt vendas me prona nё njё rreze tё cakuar nga zona e zhvillimit. Grimcat e mёdha, qё detyrimisht shkatojnё shqetёsim, do tё depozitohen shumё pranё burimit tё tyre, ndёrsa grimcat mё tё vogla fluturojnё mё gjatё para se tё depozitohen nё tokё. Pёr shkak tё ndryshimeve nё shpёrndarjen e grimcave, ndikuar nga madhёsia e tyre, mund tё thuhet se pjesa mё e madhe e pluhurit depozitohet nё distanca tё largёta nga kufiri i zonёs Shpesh cregullimet mekanike tё sipёrfaqeve tё tokёs pёrbёjnё burimin kryesor tё pluhurit, psh.: qarkullimi i mjeteve nё rrugё tё pashtruara. Pluhuri shkaktuar nga era mund tё ngrihet edhe nga sipёrfaqe tё qёndrueshme me pluhur apo tokё tё pashtruar. Trajtimi i materialeve gjatё ngarkimit dhe shkarkimit mund tё pёrhapё sasi tё vogla pluhuri. Pёrhapja e pluhurit nga aktivitetet shpёrthyese, ndonёse rezulton nё clirime tё dukshme tё lokalizuara, nuk ёshtё e shpeshtё dhe pergjithёsisht luan rol tё papёrfillshёn nё clirimet e pёrgjithshme tё karierave

306 7.64 Lidhur me nxjerrjen minerare nё pёrmasa tё mёdha komerciale, udhёzimi i fundit i Mbretёrisё sё Bashkuar pёrmban njё Deklaratё mbi Politikёn e Mineraleve, Shtojca 2: Pluhuri 31, sipas sё cilёs nё mungesё manaxhimi apo kontrolli, pluhuri nga shfrytёzimi i veprimtarive sipёrfaqesore mund tё ketё njё ndikim te dukshёm nё mjedis dhe se banoret mund tё ndikohen nga pluhuri deri nё 1km nga pika burimore, ndonёse shqetёsimet lidhur me pluhurin nё shumicёn e rasteve pёrjetohen praёn burimit tё pluhurit, pёrgjithёsisht brenda 100km, nё varёsi tё karakteristikave tё zonёs dhe mungesёs sё masave tё posacme zbutёse Nga sa mё lart, cёshtjet kryesore janё natyra relativisht e lokalizuar e efekteve si pasojё e pluhurit dhe eleminimit potencial i tij nёpёrmjet masave zbutёse. Shfrytёzimi i Karierave 7.66 Karierja gёlqerore nё afёrsi tё fabrikёs sё cimentos parashikohet tё ketё rezerva deri nё 70 milion ton. Shkalla e parashikuar e shfrytёzimit ёshtё 1.3 milon ton / vit. Nё harkun kohor prej 50 vjetёsh tё shfrytёzimit tё karieres, do tё krijohen 10 shkёmbinj pёr shfrytёzim minerar. Karierja do tё shfrytёzohet 8 orё nё ditё, 07:00 to 15:00, 5 ditё nё javё, 11 muaj nё vit. Zona e lejuar e nxjerrjes sё mineralit ёshtё rreth 107 hektarё. Informacioni i nxjerrё nga hartat lokale dёshmon se nuk ka zona tё banuara pranё kufirit tё zonёs sё zhvillimit; pronat mё afёrta janё rreth 750m nё juglindje tё karieres nё Picrragё (Popaij) Nxjerrja e mineraleve do tё ndikohet nga teknikat tradicionale tё shpimit dhe shpёrthimit. Ne inventarin e fabrikёs ka 2 transportiere dhe pesё kamionё me kapacitet 90 ton secila. Njё kamion ujёmbajtёs me kapacitet 8 metra kub do tё pёrdoret pёr spёrkatjen me ujё tё rrugёve e pirgjeve gjatё aktiviteteve tё ngarkimit Kariera e flishit ndodhet nё lindje tё karierёs sё gurit gёlqeror. Zona e lejueshme e shfrytёzimit tё karieres ёshtё rreth 59 hektarё. Kariera do tё shfrytёzohet nё nivele mё tё kufizuara pasi kjo lёndё pёrbёn mё pak se 20% tё nevojёs sё procesit tё pёrpunimit tё cimentos. Lёnda minerare transportohet pёr nё fabrikё nёpёrmjet njё rruge nё veri tё karierёs e cila bashkohet me rrugёn e Picrragёs nё veri tё urёs sё lumit Droje. Nё kёtё itinerar rruge nuk ka vendbanime ndonёse harta lokale mund tё paraqesё njё pronё tё izoluar pranё kryqёzimit tё rrugёve. Prona mё e afёrt me karieren e flishit ёshtё nё Picrragё (Bret), rreth 350km nё juglindje tё karierёs. Masa Zbutёse 7.69 Masa mё e pёrdorshme pёr zbutjen e pluhurit ёshtё pёrdorimi i autoboteve te ujit apo spёrkatjes me ujё tё itinerareve tё rrugёve tё transportit dhe spёrkatjes sё mineraleve gjatё aktiviteteve tё ngarkimit. Nё situata tё vecanta mund tё shtohen agjentё kimikё

307 apo agjentё tё tjerё lagёs pёr tё pёrmirёsuar kontrollin e pluhurit nё itineraret e transportit apo pirgjet me lёndё tё parё nё sipёrfaqe qё ka tё ngjarё tё mbeten tё patrazuara Mirёmbajtja dhe nivelimi e ngjeshja e rregullt e rrugёve tё pashtruara, kombinuar me lagien periodike, do tё rezultojё nё uljen e mёtejshme tё pёrhapjes sё pluhurit. Pёrhapja e pluhurit,nё segmentet e shtruara tё rrugёve gjysmё-tё pёrhershme tё cilat pёrshkohen nga mjetet e transportit,do tё ulet vetёm nё se sipёrfaqja e rrugёs nuk do tё lejohet tё kthet nё baltё Mbulimi i kamionёve dhe larja e gomave e mjeteve tё transportit mund tё ndikojё nё kontrollin e pluhurit shkaktuar gjatё largimit tё mjeteve tё transportit nga zona e zhvillimit ; kjo teknikё pёrdoret gjerёsisht pёr tё parandaluar problemet mjedisore nё rrugёt lokale. Vlerёsimi i Efekteve Potenciale 7.72 Lejet e pёrdorimit tё karierё sё gurit gёlqeror dhe flishit pёrfshijnё njё sёrё masash pёr tё zbutur efektet mjedisore, pёrfshirё efektin e mёposhtёm: zona shkёmbore duhet tё laget para fillimit tё aktivietit shpёrthyes dhe gjatё shpimit pёr fraksionimin e shёmbinjve masiv; dhe kamionёt qё do tё transportojnё lёndёt inerte duhet t I kushtojnё vёmendje tё vecantё pastrimit tё baltёs (gomat duhet tё pastrohen para se kamionat tё dalin nё rrugё tё asfaltuara; gjatё transportit, kamionёt do tё mbulohen pёr tё parandaluar rёnien e llёndёve nё rrugё apo pёrhapjhen e pluhurit) Era me kapacitet pёr tё transportuar pluhurin nga guroja gёlqerore drejt Burizanёs ёshtё e kufizuar nё erёn qё vjen nga veri-verlindja drejt lindjes. Sipas tё dhёnave meteorologjike, ёshtё e dukshme se erёrat nga ky kuadrant nuk janё tё shpeshta, e hasen vetёm nё 17.5% tё kohёs. Sidoqoftё, duke ditur qё vendodhja e shtёpisё mё tё afёrt nё Burizanё ёshtё nё distancё prej mё se 1100m, nuk parashikohen efekte tё dukshme tё pluhurit nga karierat. Era mbizotёruese veriore do tё tansportojё pluhur nё jug tё karieres drejt Burizanёs (Baltaj); sidoqoftё, nuk nё kёtё drejtim ka prona deri nё 2km largёsi, pёrtej kufirit nё tё cilin efektet janё tё dukshme

308 7.74 Intensiteti mё i ulёt i nxjerrjes sё mineraleve nё karieren sё flishit shoqёrohet me njё potencial mё tё ulёt pёr ngritje pluhuri krahasuar me karierёn e gurit gёlqeror. Kariera ndodhet nё njё zonё larg nga vendbanimeve, pёrvec atyrё tё Picrragёs (Bret) Erёrat qё fryjnё nga perёndimi e jugperёndimi nё veriperёndim mund tё transportojnё pluhur nga zona e flishit drejt Picrragёs (Bret). Tё dhёnat meterologjike deshmojnё se erёrat e kёtij kuadranti nuk janё tё shpeshta e hasen vetёm 13.5% tё kohёs, krahasuar me frekuencёn e shpёrndarjes sё barabartё tё pranisdё sё erёrave, prej 22.8% Duke njohur distancёn ndarёse prej rreth 350m nga karierja, nuk ka tё ngjarё qё tё ketё ndikime tё mёdha shkaktuar nga depozitimi i pluhurit nё kёto prona rezidenciale. Vlerёsimi i Efekteve Kumulative 7.77 Clirimet nga fabrika e cimentos nё Fushё Krujё janё tё ngjashme me ato tё fabrikёs sё propozuar Antea. Ndotёsi kryesor do tё jenё oksidet e azotit. Mbi bazёn e Error! Reference source not found. duket qartё se pёrqёndrimet mesatare vjetore tё oksideve tё azotit nё fushёn pranё Burizanёs janё mё ulёta se 1 µg/m 3, duke treguar njё kontribut tё dioksidit tё azotit nё mё pak se 0.2 µg/m 3, njё pjesёz e papёrfillshme e kriterit prej 40 µg/m 3 pёrcaktuar nga BE. Kontribute tё ngjashme nё kёtё rajon do tё kenё edhe pёrqёndrimet e fabrikёs sё Fushё Krujёs, tё cilat I shtohen vlerёs. Sidoqoftё, efekti i kombinuar nё cilёsinё e ajrit do tё mbetet i papёrfillshёm ndaj kriterit. Nё pllaja me lartёsi nga toka, pёrqёndrimet mesatare vjetore janё disi mё tё larta por pёrsёri do tё mbeten njё pjesёz e vogёl e kёtij kriteri Lidhur me pёrqёndrimet 1-orёshe maksimale tё oksideve tё azotit paraqitur nё Figurën 7.9, kontributet potenciale nga fabrika e Fushё Krujёs nuk pёrbёjnё shtesё. Ёshtё e qartё nga Figura se pёrqёndrimet maksimale nё kodrёn nё lindje tё fabrikёs pёsojnё rritje gjatё erёrave perёndimore jo tё shpeshta. Gjatё kushteve tё tilla meteorologjike nuk do tё ketё kontribute shtesё nga fabrika e Fushё Krujёs nё jug Ndikimet nё ujrat sipёrfaqёsorё, lidhur me fazёn operacionale tё fabrikёs sё cimentos dhe karierat, pёrfshijnё: Rritjen e pёrmbajtjes sedimentare tё ujrave sipёrfaqёsore pёr shkak tё shpёrndarjes sё pluhurit fluturues nga zona e fabrikёs dhe karierave, si dhe derdhjen e drejtpёrdrejtё tё ujrave tё bardha nё lumin Droje, pa iu nenshtruar mё parё pёrpunimit. Ulja e cilёsisё sё ujrave sipёrfaqёsorё pёr shkak tё derdhjes sё drejtpёrdrejtё tё mbetjeve industriale

309 Ulja e cilёsisё sё ujrave sipёrfaqёsorё pёr shkak tё rrjedhjes sё materialeve ndotёse Derdhja e drejtpёdrejtё e ujrave tё bardha nё lumin Droje nuk shihet si alternativё. Manaxhimi i ujrave tё bardha nё fabrikёn e cimentos do tё kryhet nёpёrmjet njё rrjeti kanalizimesh dhe / ose ulluqesh rrugore (tubacionet zakonisht shmangen pёr shkak tё bllokimit), te cilat do tё derdhen nё dy pellgje sedimentimi me njё kapacitet prej 200 m 3 secila. Pellgjet e sedimentimit do tё shёrbejnё si vende grumbullimi tё grimcave te ngurta qё sillen nga ujrat e bardha dhe ujrat e filtruar derdhen nё lumin Droje nёpёrmjet njё kanali tё hapur Nё mёnyrё tё ngjashme, as derdhja e drejtpёrdrejtё e mbetjeve industriale ne lumin Drojё, nuk shihet si alternativё. Uji qё pёrdoret pёr ftohtjen e pajisjeve do tё qarkullojё nё njё qark tё mbyllur duke kaluar nё njё rezervuar me kapacitet prej 200 m 3 dhe ujrat e filtruar do tё reciklohen, nёpёrmjet forcёs sё gravitetit apo trysnisё, dhe mё pas do tё kalojnё pёrsёri nё sistemin e ngrohjes Mё tej, do tё merren masa tё tjera pёr ruajtjen e cilёsisё sё ujrave sipёrfaqёsorё, tё cilat pёrfshijnё: Ruajtja e lёndёs djegёse tё pёrdorura gjatё procesit tё prodhimit tё cimentos nё njё ndёrtesё tё mbyllur pёr tё minimizuar dhe / ose pёr tё shmangur shpёrndarjen e grimcave dhe lёndёve tё tjera ndotёse. Pastrimi i fabrikёs sё cimentos pёr tё minimizuar pёrhapjen e pluhurave fluturues. Nё vecanti, do tё pёrdoren makina fshirёse teknologjike pёr tё mbledhur pluhurat grumbulluar nё rrjetin e brendshёm rrugor dhe ulluqeve pёrkatёse Rastet e rrjedhjes sё lёndёve ndotёse gjatё fazёs operacionale (psh.: derdhja e naftёs apo lёndёve lubrifikante gjatё transportit) do tё mblidhen menjёherё pёr tё shmangur derdhjen nё ujrat sipёrfaqёsorё. Sipёrfaqet e ndotura do tё lahen tёrёsisht dhe ujrat do tё mblidhen dhe depozitohen si mbetje tё vecanta Pluhurat fluturues pёrhapen si pasojё e shfrytёzimit tё karierave nё bazё tё procedurave tё njohura tё nxjerrjes sё lёndёs sё parё. Sidoqoftё, rasti i shqyrtuar i karierave tё gurit gёlqeror dhe tё flishit, procedurat ekzistuese dhe mёnyra e shfrytёzimit garantojnё minimizimin e pёrmbajtjes sё grimcave qё bien nё ujrat sipёrfaqёsorё. Nё vecanti, parashikohen masat e mёposhtme zbutёse: Sipёrfaqja e shfrytёzimit tё karierave tё jetё minimale

310 Rehabilitimi gradual (nёpёrmjet peizazhit dhe bimёsisё) i vendodhjeve nё tё cilat ka pёrfunduar procesi i shfrytёzimit Derdhja e drejtpёrdrejtё e ujrave tё bardha nё lumin Droje nuk shihet si alternative gjatё fazёs sё shfrytёzimit tё dy karierave. Pёrkundrazi, manaxhimi i ujrave tё bardha do tё kryhet nёpёmjet kanalizimit tё tij nё kanale periferike me dimensionet e duhura, e mё pas uji i grumbulluar do tё derdhet nё njё pellg pёr trajtimin e tij tё mёtejshёm. Ujrat e filtruar pastaj do tё derdhen nё njё receptor natyror me anё tё njё kanali tё hapur Grumbullimi dhe transporti i pёrshtatshёm i lёndёve potenciale ndotёse (psh.: nafta, lёndёt lubrifikante etj.) CILЁSIA E TOKЁS DHE UJRAVE TOKЁSORЁ 7.87 Karierat e propozuara tё gurit gёlqeror dhe flishit paraqesin potencial tё ulёt pёr shkarkime aksidentale nё tokё dhe ndotje tё tokёs e ujrave tokёsore. Fabrika e cimentos dhe veprimtaritё mbёshtetёse paraqesin potencial tё ulёt pёr shkarkime aksidentale nё tokё dhe ndotje tё tokёs e ujrave tokёsore. Veprimtaritё operacionale tё cilat kanё potencial pёr shkarkim tё elementёve ndotёs nё tokё renditen mё poshtё, sё bashku me masat zbutёse qё duhet tё ndёrmerren: Shkarkim aksidental i lёndёve djegёse, vajore, kimike, tё rrezikshme, etj nё tokё, gjatё transportit, magazinimit, trajtimit e pёrdorimit, psh.: rimbushje me karburant, akvititete mirёmbajtjeje, etj., dhe kullim nё ujrat tokёsore; Shkarkim aksidental i mbetjeve tё lёngshme gjatё, magazinimit, trajtimit e largimit, dhe kullim nё ujrat tokёsore; Derdhje aksidentale e ujrave tё zeza sanitare e ujrave tё ndotur nё tokё;dhe Shkarkimi i ndotёsve nё ujin qё pёrdoret pёr veprimtarinё e fabrikёs, pajisjeve dhe larjes sё mjeteve tё transportit, dhe kullimi njё ujrat tokёsorё Do tё merren masa pёr uljen e rrezikut qё shkaktohet nga burimet potenciale tё elementёve ndotёs renditur mё lart Lёndёt ndotёse potenciale, si lёndёt djegёse, nafta, pёrbёrjet kimike dhe mbetje tё tjera tё lёngshme, etc., do tё ruhen nё zona magazinimi tё posacme e tё izoluara, me mbrojtje nga derdhjet dhe me masa sigurie mjedisore pёr tё parandaluar shkarkimin

311 nё tokё gjatё magazimit. Pёr mё tepёr, do tё miratohen procedura pune tё pёrshtatshme pёr tё minimizuar rrezikun e shkarkimeve aksidentale gjatё transportit pёr nё dhe nga zonat e magazinimit Procedurat e punёs do tё garantojnё se kёto materiale (lёndё e parё dhe mbetje) trajtohen nё mёnyrёn e duhur. Ato do tё parandalojnё shkarkimet aksidentale gjatё pёrdorimit tё tyre, psh rimbushja me karburant e mjeteve tё transportit apo mirёmbajtja e fabrikёs, vecanёrisht lidhur me mbetjet e naftёs. Procedurat do tё miratohen pёr tё minimizuar shkarkimet aksidentale tё lёndёve ndotёse gjatё larjes sё fabrikёs, pajisjeve dhe mjeteve tё transportit Ujrat e ndotura (sanitare) nuk do tё derdhen nё tokё apo ujra tokёsorё; pёrkundrazi, do tё ndёrtohen tubacionet e ujrave tё zeza dhe gropat ujёmbledhёse. Tubacionet do t i nёnshtrohen inspektimit periodik. Impianti i përpunimit të ujrave të ndotur do të jetë specifik për kapacitet maksimal gjatë fazës ndërtimore kur do të ketë mbi 600 punëtorë në zonë. Gjatë fazës operacionale të fabrikës së cimentos, kapaciteti pritet të jetë më i ulët, ndaj potenciali për mbingarkesë i papërfillshëm. Në sistemin e përpunimit të ujrave nuk do të shkarkohet asnjë mbetje e rrezikshme e lëngshme Shterimi i ujrave tokёsore, si pasojё e nxjerrjes e nxjerrjes sё vazhdueshme tё ujit qё nevojitet pёr veprimtaritë ditore tё fabrikёs sё cimentos, nuk parashikohet nё zonёn e ekzaminuar Nxjerrja e ujit nga rezervat ujore tokёsore nuk konsiderohet si alternativё pёr shkak tё ndryshueshmёrisё sё konsiderueshme tё prurjes sezonale tё lumit Droje dhe mundёsisё pёr efekte negative nё ekosistemin lokal Ndaj, sasitё e nevojshme tё ujit do tё sigurohen nga dy apo mё shumё puse ujore, tё cilat do tё shpohen brenda kufijve tё zonёs sё zhvillimit. Numri i saktё i shpimeve tё puseve ёshtё nё varsi tё kapacitetit tё prurjes sё secilit pus dhe do tё pёrcaktohet nga njё Vrojtim Hidrogjeologjik qё po kryhet momentalisht. Sidoqoftё, mbi bazёn e gjetjeve fillestare tё vrojtimit tё lartpёrndedur dhe analizёs mbi disponueshmёrinё e ujrave tokёsore, sic pёrshkruhet nё Kapitullin 4, zona e ekzaminuar mban sasi tё konsiderueshme tё ujrave tokёsore, nё njё thellёsi qё arrin 150m Nё mёnyrё alternative, nё se kёrkesat pёr ujё nuk plotёsohen nёpёrmjet puseve tё hapura nё zonёn e zhvillimit, do te krijohet mundёsia pёr shpim pusesh nё pjesёn e poshtme tё fabrikёs, nё drejtim tё fushave tё Burizanёs, ne vende tё pasura me ujra tokёsore, e mё pas furnizimi i fabrikёs mё ujё tё kryhet nёpёrmjet stacioneve tё pompimit

312 7.96 Pohimi se sasia ekzistuese e ujrave tokёsore ёshtё e mjaftueshme pёr tё plotёsuar kёrkesat pёr ujё pёr funksionimin e fabrikёs, e mё tej, qё shfrytёzimi i ujit nuk do tё shkaktojё shterimin e ujrave tokёsore shpjegohet qartё nё Shtojcёn 6, nёpёrmjet njё modeli konceptual qё pёrvijon disponueshmёrinё e ujrave tokёsore nё terrenin e ekzaminuar

313 EKUILIBRI MIDIS ENERGJISЁ DHE CLIRIMIT TЁ GAZEVE ATMOSFERIKE 7.97 Ky seksion paraqet gjetjet e njё vlerёsimi mbi pёrdorimin e energjisё dhe clirimit tё gazeve atmosferike me ndikim nё efektin serё (gazet atmosferike) qё rezultojnё nga ushtrimi i veprimtarisё sё fabrikёs sё cimentos Qeveria e Shqipёrisё u anёtarёsua nё KKKBNK (Konventёn Kuadёr tё Kombeve tё Bashkuara mbi Ndryshimin e Klimёs) nё janar Vendi nuk ёshtё pjesё e protokollit Kyoto dhe nuk ka vendosur indikatorё pёr uljen e clirimit tё gazeve. Informacioni mbi gjendjen aktuale tё vendit lidhur me rolin e vendit si kontribues nё ndryshimin e klimёs dhe ndikimet prej saj, u botua zyrtarisht nga Ministria e Mjedisit nё Shqipёri, 2002, nё Komunikimin e Parё Kombёtar tё Shqipёrisё me KKKBNK Raporti u bazua nё tё dhёnat e prodhuara gjatё vitit Informacioni i botuar nga burime tё tjera tregon se gjatё kёsaj periudhe Shqipёria karakterizohej (pёr arsye social-ekonomike) nga nivele tё ulёta tё CO 2. Figura e mёposhtme pёrdor tё dhёna tё nxjerra nga QAIDK: Qendra e Analizёs sё Informacionit pёr Dioksidin e Karbonit, njё qendёr e analizёs sё infiormacionit pranё Departamentit tё Energjisё nё SHBA. Figura 7.11 tregon se gjatё periudhёs sё raportimit tё tё dhёnave zyrtare, nivelet e clirimit tё CO 2 kanё qenё tepёr tё ulёta Figura 7.13 tregon se gjatё vitit 2001 dhe 2002 nuk ka pasur ndryshim tё balancёs sё niveleve tё CO 2 pёr arsye se e vetmja fabrikё cimentoje nё vend, ajo e Fushё Krujёs, ishte jashtё pёrdorimi Qё nё mesin e viteve 1990, nivelet e clirimit tё CO 2 janё rritur sё bashku me hovin e zhvillimit ekonomik tё vendit. Me riaktivizimin e fabrikёs sё Fushё Krujёs, pas njё rinovimi tё financuar pjesёrisht nga KFN dhe BERZH, clirimet e CO 2, si rezultat i prodhimit tё cimentos kanё qenё nё tё njёtin nivel nё vitet 2003 dhe Krahasuar me vende tё tjera, clirimet e CO 2 pёr frymё janё tepёr tё ulёta. Shifrat zyrtare prodhuar nё raportin e lartpёrnmendur, sanksionuar nga sheti, tregojnё se clirimet nё Shqipёri janё 1.97 ton CO 2 / frymё krahasuar me: Greqinё nё nivelin 7.50; Mbretёrinё e Bashkuar me 9.20; dhe, SHBA nё Krejt ndryshe ndodh me clirimet e CO 2 pёr GDP, qё janё tepёr tё larta e kapin shifrёn 3768 ton / million dollarё, krahasuar mё: Greqinё me 1026 ; Mbretёrinё e Bashkuar me 595; dhe SHBA me 850. Arsyet pёr nivele tё larta tё clirimeve pёr GDP janё: teknologjia e vjetёr; prodhimtaria e ulet e shoqёrisё shqiptare krahasuar me vendet e industrializuara; pёrdorimi i njё pjese tё madhe tё nergjisё pёr qёllime familjare dhe shёrbimes e jo pёr sektorin e industrisё. Pёr arsyet e lartpёrmendura, kёto shifra kanё nevojё tё rishikohohen ndonёse ende japin njё krahasim tё dobishёm me vendet e tjera

314 Figura 7.13 Pёrqёndrimet mesatare maksimale tё monoksidit tё karbonit brenda 8-orёshe, mg/m Total CO2 Emissions (1000 metric tonnes of C) Total CO2 Emissions CO2 emissions from cement production 0 Year Year Pёrdorimi i Energjisё dhe Burimeve tё Gazeve Atmosferike qё prodhohen nga Projekti Antea Ky vlerёsim ka tё bёjё vetёm me clirimin e dioksidit tё karbonit. Nё momentin e pёrgatitjes sё kёtij raporti, nuk ka pasur indentifikime tё gazeve tё tjera atmosferike qё do tё clirohen nё pёrmasa tё konsiderueshme nga proceset e pёrpunimit Prodhimi i CO 2 nga procesi i prodhimit tё cimentos ndodh vetёm nё zonёn e kalcinimit tё reaksionit termal, si pasojё e uljes sё karbonatit tё kalciumit. Nё mёnyrё tё thjeshtuar ky reaksion kimik mund tё paraqitet si: CaCO 3 CaO + CO Njё panoramё mё e detajuar si dhe ku ndodh ky proces mё fazёn e pёrpunimit tё klinkerit paraqitet nё diagramin e mёposhtёm, i cili ilustron transformimet qё ndodhin nё njё sistem tipik tё pёrpunimit nё linjёn e ngrohjes sё furrёs. Figura e mёposhtme paraqet rёnien e menjёhershme tё peshёs sё karbonatit tё kalciumit nё zonёn e kalcinimit ndёrsa clirohej CO

315 Figura 7.14 Sistemi Tipik i Pёrpunimit nё linjёn e Ngrohjes sё Furrёs Ilustrim i Clirimit tё CO 2 Burimi: Udhёzimi PKIN S3.01 i Agjencisё sё Mjedisit. Udhёzim mbi Sektorin e Prodhimit tё Cimentos dhe Gёlqeres. Prill fq Sipas kushteve tё pёrshkruara mё lart, (nё pёrputhje me udhёzimin BREF tё BE-sё) pёr tё prodhuar 1 ton/klinker, konsumi tipik i lёndёs sё parё (dmth gur gёlqeror - CaCO 3 ) ёshtё 1.57 ton. Pjesa qe mbetet clirohet kryesisht si CO 2. Ndaj, pёr cdo ton lёndё tё parё tё konsumuar, clirohet 0.57 ton CO 2. Bazuar nё kёto tё dhёna, prodhimi i parashikuar i CO 2 pёr prodhimin e propozuar prej 1 milion ton klinker nё vit, ёshtё 570,000 ton. Informacioni qё disponon Titan dёshmon se clirimet e drejtpёrdrejta aktuale tё CO 2 do tё jenё mё tё ulёta se standardet industriale tё detajuara nё seksionin e mёparshёm, nё nivelet 525,000 ton CO 2 pёr cdo 1 milion ton klinker Lidhur me konsumin e lёndёs djegёse gjatё procesit tё prodhimit tё klinkerit, nga pikёpamja teorike, shfrytёzimi i energjisё ёshtё rreth 700 nё 1800 MJ/ton klinker. Ky