Σύγχρονη γνωστική νευροεπιστήμη & Ιπποκράτης: Η σωστή μελέτη της νόησης αρχίζει με τον εγκέφαλο.

Transcript

1 Σύγχρονη γνωστική νευροεπιστήμη & Ιπποκράτης: Η σωστή μελέτη της νόησης αρχίζει με τον εγκέφαλο. Συμπεριφοριστές: Συνείδηση, το συναίσθημα, την προσοχή & κινητοποίηση. Βαρύτητα σε παρατηρήσιμες δράσεις: Τι μπορεί να κάνει ένας οργανισμός και πώς το κάνει; Τι γνωρίζει ο οργανισμός για τον κόσμο και πώς κατορθώνει να το μάθει; Πώς αντιπροσωπεύεται η γνώση αυτή στον εγκέφαλο; Διαφέρει η αντιπροσώπευση της έκδηλης γνώσης από εκείνην της άδηλης δραστηριότητας; Καθώς το νευρικό σύστημα γίνεται πιο προσιτό για πειράματα συμπεριφοράς Οι εσωτερικές αντιπροσωπεύσεις των εμπειριών είναι δυνατόν να διερευνηθούν κατά τρόπο ελεγχόμενο. Η πρόοδος στην κατανόηση του ΝΑ à Πίστη ότι η γνωστική λειτουργία είναι δυνατόν να διερευνηθεί άμεσα & όχι απλώς να συμπεραίνεται. Αρχή: 1861, Pierre Paul Broca (αφασία): Έλεγχος ομιλίας από μια συγκεκριμένη περιοχή του αριστερού μετωπιαίου λοβού. Αργότερα: εντοπισμός περιοχής ελέγχου εκούσιων κινήσεων & διάφορες πρωτοταγείς αισθητικές περιοχές του φλοιού (όραση, ακοή, σωματική αίσθηση & γεύση). 1960: Μελέτη γλώσσας & αποθήκευσης μνήμης à Εσωτερική αντιπροσώπευση ψυχονοητικών λειτουργιών. è Ποιοι είναι οι νευρωνικοί μηχανισμοί με τους οποίους διεκπεραιώνονται οι νοητικές λειτουργίες; 180 λέξεις/λεπτό μ.ό. κατά μία απλή συνομιλία από μία δεξαμενή λέξεων. Εκπληκτικά εύκολα κ σωστά! Όχι μόνο παραγωγή αλλά κ κατανόηση γλώσσας. Προϋπόθεση: Βαθιά γνώση της γλωσσικής δομής, (γραμματικής, σημασίας & ηχητικών μορφών). Σωστή χρήση γλώσσας χρειάζεται τεχνογνωσία για ολοκλήρωση αυτών των λεκτικών και σημασιολογικών ικανοτήτων με κατάλληλο επιτονισμό και εκφραστικότητα. Η γλώσσα ως ιδιαίτερος τρόπος επικοινωνίας

2 Διαφορές σε: Δημιουργικότητα: Γλώσσα κ κατανόηση ( απλή απομνημόνευση) Γλωσσική Παραγωγικότητα Μορφή: Γλώσσα & απεριόριστη χρήση περιορισμένων μέσων (ήχοι, φωνήματα( γράμματα). Δομή: Γραμματική: δύο κατηγορίες κανόνων: κανόνες συνδυασμού φωνημάτων για τον σχηματισμό λέξεων (μορφολογία) κανόνες συνδυασμού λέξεων για τον σχηματισμό φράσεων και προτάσεων (σύνταξη). Φυσική χρήση γραμματικών κανόνων ήδη από τα 3 έτη. Χρήση κανόνων γραμματικής χωρίς να το συνειδητοποιούμε Απόκτηση γνώσης χωρίς να το συνειδητοποιούμε (άδηλη γνώση). Περιεχόμενο. Η γλώσσα μπορεί να μορφοποιήσει και να μεταδώσει αφηρημένες έννοιες, δηλαδή νοήματα τα οποία είναι ανεξάρτητα από την άμεση κατάσταση. Συναισθηματική διάσταση γλώσσας (χειρονομίες, τόνος φωνής, κλπ.). Χρήση. Βασικό μέσο επικοινωνίας. Προβλήματα στη χρήση γλώσσα λόγω παθήσεων παρεγκεφαλίδας, (δυσαρθρία) ή από βλάβες του φλοιού ΕΗ (αφασία Broca). Το περιεχόμενο διαταράσσεται (αφασία Wernicke, στην αφασία αγωγής & σχιζοφρένεια). Επηρεασμός χρήσης γλώσσας κ από ψυχικές παθήσεις όπως η μανιοκαταθλιπτική νόσος. Τα ζωικά μοντέλα για τη μελέτη της ανθρώπινης γλώσσας αποδείχθηκαν μη ικανοποιητικά σε μεγάλο βαθμό Γρύλοι και μέλισσες: στοιχειώδεις μορφές επικοινωνίας. Κελαηδήματα πουλιών ακόμη πιο σύνθετα. Αυτού του είδους οι επικοινωνίες δεν μπορούν να θεωρηθούν διαπροσωπικές Μορφή, περιεχόμενο χρήση: πάρα πολύ στερεότυπες. Πίθηκοι; Ανικανότητα παραγωγής πλήρους κλίμακας ανθρώπινων φθόγγων.

3 Allen & Beatrice Gardner: 4 χρόνια à 160 λέξεις γλώσσα κωφών. (σήματα για αντικείμενα (πουλί, χέρι), ιδιότητες (μπλε, πράσινος, διαφορετικός) & προσδιορισμούς (περισσότερο, λιγότερο). Premack à προτάσεις (κέρματα σε λογική σειρά) έννοιες άρνησης, ομοιότητας & διαφοράς). Διάκριση μεταξύ: «Give Washoe banana» Vs. «Washoe give me banana». Saνage Rιιmbaugh: Σύγκριση γλωσσικών ικανοτήτων νηπίου bonobo & ανθρώπινου νηπίου. Συγκρίσιμη πρώτη κατανόηση αλλά ανάπτυξη μέχρι ενός σημείου. à βάση σε ανθρωπολογικές, αναπτυξιακές & κλινικές μελέτες της ανθρώπινης γλώσσας. Ποια είναι η καταγωγή της ανθρώπινης γλώσσας; Ενδοκρανιακών εκμαγεία ανθρώπινων απολιθωμάτων: Ασυμμετρίες (μεγαλύτερο αριστερό ΕΗ) στον Νεάντερταλ ( χρόνια) & Homo Erectus ( χρόνια). à Aνακάλυψη ότι το αριστερό EH μακάκου Ιαπωνίας είναι κυρίαρχο για την αναγνώριση κραυγών ειδικών για το είδος. Ασσυμετρίες & στον σημερινό χιμπαντζή: Λόγω γλώσσας; Ανατομικές δομές (προϋπόθεση για τη γλώσσα) χρόνια(;) Γλώσσα χρόνια. Όλες οι γλώσσες από μία πρωτόγονη γλώσσα (Αφρική). 2 υποθέσεις για καταγωγή γλώσσας: η υπόθεση των χειρονομιών (όρθια στάση ελεύθερα χέρια) η φωνητική υπόθεση (αργότερα για απελευθέρωση χεριών;) Ομάδα ενστικτωδών κραυγών για συναισθηματικές καταστάσεις, (δυσφορία, έξαρση και γενετήσια διέγερση) χρόνια: Αλλαγές στην κατασκευή στόματος, γνάθου & φωνητικής οδού à σκόπιμος & αποτελεσματικός έλεγχο παραγωγής ήχων. Χρήση ήχων δημιουργικά σε διάφορους συνδυασμούς. Διαχωρισμός ομάδων à Διαφορετικά συστήματα ήχων (γεωγραφική απομόνωση). Εναλλακτικά: Ταυτόχρονη εξέλιξη χειρονομιών & φώνησης. Εξήγηση σχέσης μεταξύ κυριαρχίας του ενός χεριού και της γλώσσας (Αριστερό ΕΗ).

4 Η ικανότητα για γλώσσα είναι έμφυτη ή επίκτητη; Ανατομική εντόπιση γλώσσας και ανάπτυξης γλώσσας σε παιδιά à έμφυτη διεργασία. Αντιπροσώπευση στο αριστερό ΕΗ. Ανατομικές διαφοροποιήσεις μεταξύ ΕΗ. (π.χ. το κροταφικό επίπεδο είναι μεγαλύτερο στο αριστερό ΕΗ στο 67% των δεξιόχειρων. Ανατομική ασυμμετρία στο κροταφικό επίπεδο από την 31 η εβδομάδα κυοφορίας. Βρέφη (κατά τη γέννηση) ευαίσθητα στον διαχωρισμό ενός ευρέος φάσματος ήχων (χάσιμο μετά την εκμάθηση μιας γλώσσας). Π.χ. Ιάπωνες δεν αντιλαμβάνονται διαφορά μεταξύ των φθόγγων /r/ και /l/, ενώ τα νήπια μπορούν (αγγλικά ως μητρική γλώσσα & διαχωρισμός σκληρού /l/ και του μαλακού /l/ της ρωσικής. Άγνωστη η νευρική βάση της μείωσης της ικανότητας διάκρισης αντιθέσεων μη μητρικής γλώσσας. Συναπτικές αποσύρσεις (trimming) για απώλειας οπτικής οξύτητας σε γατάκια σε περιορισμένο οπτικό περιβάλλον. Kαθολικοί κανόνες στην εκμάθηση γλώσσας. Π.χ. μωρολόγημα à ομιλία μίας λέξης à ομιλία δύο λέξεων με σύνταξη, σε πλήρη ομιλία (Πίνακας 34-1). 2 εφηβεία: Μέγιστη ικανότητα εκμάθησης γλώσσας, ραγδαία μείωση (πλαστικότητα). (μετανάστες στις ΗΠΑ από Κορέα/Κίνα) Δυνατό αλλά πιο δύσκολο.

5 H καθολική γραμματική περιορίζει τα πιθανά χαρακτηριστικά μιας φυσικής γλώσσας, (π.χ. φθόγγοι διάφωνοι με αυτή δεν αναγνωρίζονται/μαθαίνονται ενστικτωδώς. è Ορισμένες καθολικές όψεις της εκμάθησης γλώσσας καθορίζονται από έμφυτη δομή του ανθρώπινου εγκεφάλου. 2 ερωτήματα (γλωσσολόγοι): Ι) Υπάρχει συγκεκριμένο γνωστικό όργανο εξειδικευμένο για γλώσσα; ΙΙ) Μήπως οι κανόνες της γλώσσας είναι γενικότεροι γνωστικοί κανόνες; Chomsky: Η γραμματική ως κέντρο (σαφείς κανόνες για δημιουργία προτάσεων με νόημα). H γλώσσα και άλλες γνωστικές λειτουργίες δεν είναι δυνατόν να ερμηνευθούν σύμφωνα με τους νόμους ερεθίσματος και απόκρισης (π.χ. Β. F. Skinner). Η ομιλία ως δημιουργική διεργασία: Ερευνητική οργάνωση της σκέψης κατά την ομιλία Δεν επαναλαμβάνουμε αποθηκευμένες προτάσεις.

6 Εξειδικευμένο όργανο για γλώσσα à παραγωγικότητα της γλώσσας Έμφυτη ικανότητα (παιδιά κατανοούν προτάσεις που δεν έχουν ακούσει προηγουμένως). Έμφυτη καθολική γραμματική (Universal Grammar). Εναλλακτική θεώρηση: Τα παιδιά μπορούν να κατανοήσουν κάποιoυς από τους αφηρημένους κανόνες που απαιτούνται για τη γλώσσα πριν μάθουν να μιλούν (π.χ. διάκριση μεταξύ αιτιολογικών κ μη αιτιολογικών ενεργειών). Μελέτη αφασίας (προβλήματα γλώσσας λόγω αγγειακών βλαβών συνήθως σε τμήματα του φλοιού των ΕΗ). Ερωτήματα: Οι διαταραχές της γλώσσας είναι μεμονωμένες γνωστικές διαταραχές ή σχετίζονται με γενικότερες διαταραχές των γνωστικών διεργασιών; Ποιες είναι οι νευρικές δομές που αποτελούν τη βάση της έμφυτης ΚΓ/UG; Οι αφασίες ως διαταραχές της γλώσσας, οι οποίες παρακωλύουν και άλλες γνωστικές λειτουργίες. Μη γενικευμένη διαταραχή à όχι συνολική μείωση γλωσσικής ικανότητας. Συγκεκριμένες γλωσσικές λειτουργίες. Π.χ. αφασία Wernicke: ομιλία & γραφή. Συμπτώματα όχι πάντοτε αποκλειστικά σε μία κατηγορία (βλάβες σε περισσότερες λειτουργικές θέσεις). Π.χ. δυσαρθρία, δυσφωνία: ελαττώματα μυών φωνητικής συσκευής (μη διαταραχή κατανόησης γλώσσας/κεντρικών διεργασιών έκφρασης). Αφασία: διαταραχή γλωσσικής ικανότητας (κατανόηση, παραγωγή, κ τα 2) Μελέτη αφασίας à βλάβες στο αριστερό ΕΗ σε κωφούς à Απώλεια ικανότητας χρήσης γλώσσας σημάτων! Η γνωστική διεργασία για τη γλώσσα διεκπεραιώνεται από το αριστερό ΕΗ & ανεξάρτητη από αισθητικές κ κινητικές οδούς. Η ομιλία και η ακοή δεν είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για ανάπτυξη γλωσσικών ικανοτήτων στο αριστερό ΕΗ.

7 Η ομιλούμενη ικανότητα αντιπροσωπεύει μία μόνο ικανότητα από ομάδα γνωστικών ικανοτήτων αριστερού ΕΗ. Μοντέλο Wernicke Geschwind Διάκριση βλαβών στις δύο κύριες περιοχές εγκεφάλου για γλώσσα. Στο άκουσμα μιας λέξης: πληροφορία από όργανο ακοής à ακουστικό νεύρο à ΕΓΠ à 1ταγή ακουστικό φλοιό (41) à ακουστικό φλοιό ανώτερης τάξης (42) à βρεγματικό-κροταφικό-ινιακό συνειρμικό φλοιό, γωνιώδη έλικα (39) à Περιοχή Wernicke (22) à (μέσω τοξοειδούς δεσμίδας) περιοχή Broca (45): Η ακουστική αντιπροσώπευση μετασχηματίζεται στη γραμματική δομή μιας φράσης κ αποθήκευση στη μνήμη για άρθρωση à Κινητική περιοχή (φώνηση). Όμοια οδός για ανάγνωση (οπτική πληροφορία).

8 Κοινές αφασίες: Χαρακτηριστικά κλινικά σύνδρομα. Αφασία Wernicke Σημαντική ελάττωση της κατανόησης. Βλάβη κυρίως στην Wernicke (συχνά & στην άνω περιοχή του κροταφικού λοβού (40&39) κ προς τα κάτω (37). Μείωση οπτικών κ ακουστικών γλωσσικών πληροφοριών ΑΛΛΑ Φυσιολογική ομιλία (ρυθμό κ μουσικότητα) Κάποιες δυσκολίες στην παραγωγή γλώσσας (εύρεση κατάλληλης λέξης χρήση λανθασμένης (παραφασία). Προσθήκη συλλαβών & νεολογισμοί. Κενός λόγος (έκφραση σκέψης). Μη αντιληπτή (από αφασικούς) αυτής ανικανότητας (λόγω μείωσης γλωσσικής ικανότητας(;)) Μείωση ικανότητας επανάληψης λέξεων & φράσεων (ανικανότητα κατανόησής τους). Πίεση λόγου (λογόρροια) Υπεραφθονία λέξεων à λίγα νοήματα. Π.χ. «Ήρθα εκεί πριν εδώ και επέστρεψα εκεί». Αφασία Broca

9 Συνήθως ικανοποιητική κατανόηση. Σημαντική μείωση ικανότητας παραγωγής γλώσσας. (βλάβη στον κινητικό συνειρμικό φλοιό του μετωπιαίου λοβού, συνήθως & στην οπίσθια μοίρα της τρίτης μετωπιαίας έλικας (44 & 45). Βαριές περιπτώσεις + καταστροφή παρακείμενων προκινητικής & προμετωπιαίας (6, 8, 9, 10 και 46) Αργή ομιλία με χρήση απλών λέξεων εώς Πλήρη αφωνία. Ουσιαστικά στον Ενικό Ρήματα στο απαρέμφατο/μετοχή Παράλειψη άρθρων, επιθέτων, επιρρημάτων. Π.χ. «είδα μερικές μεγάλες γκρίζες γάτες», à «βλέπω γκρίζα γάτα». Αποδόμηση σύνταξης. «Κυρίες και κύριοι, σας προσκαλούμε τώρα στην τραπεζαρία». à «Κυρίες, άνδρες, δωμάτιο». («Ταχυ... Ταχυ... Δ...». ) Συνήθως επίγνωση σφαλμάτων. Συνήθως δεν παραβλέπουν σημαντικά γνωρίσματα μητρικής τους γλώσσας (άρθρο πριν το ουσιαστικό στα γερμανικά). Μικρότερες διαταραχές στην κατανόηση προφορικού κ γραπτού λόγου. Δυσχέρεια να διαβάζουν δυνατά Μη φυσιολογικό γράψιμο κ ομιλία. Λόγω γειτνίασης με κινητικό φλοιό και υποκείμενη έσω κάψα, η αφασία Broca συνοδεύεται σχεδόν πάντοτε από μερική παράλυση της δεξιάς πλευράς και από απώλεια της όρασης. Αφασία αγωγής Σύνδεση (τοξοειδής δεσμίδα) Broca με περιοχή κροταφικού λοβού για κατανόηση γλώσσας. Άθικτη Broca & Wernicke ΑΛΛΑ αποσύνδεσή τους. à κάκωση υπερχείλιας έλικας του βρεγματικού λοβού (ή οπίσθιας και άνω επιφάνειας του αριστερού κροταφικού. Βλάβη τόσο στη λευκή ουσία όσο κ στον φλοιό à «μικρότερη» ευχέρεια παραγωγής γλώσσας από αφασικούς Wernicke. Πολλά παραφασικά λάθη Καλή κατανόηση Μείωση ικανότητας επανάληψης Μειωμένη χρήση ονομάτων

10 Μη φυσιολογικό μεγαλόφωνο διάβασμα ΑΛΛΑ κατανόηση κατά το σιωπηλό διάβασμα. Ενίοτε μειωμένες εκούσιες κινήσεις. Πρόβλεψη συνεπειών βλαβών στη Wernicke. Προφερόμενες λέξεις που φθάνουν στον ακουστικό φλοιό δεν μπορούν να δραστηριοποιήσουν την Wernicke à δεν γίνονται αντιληπτές. Εάν βλάβη + προς τα πίσω και κάτω προσβολή επεξεργασίας οπτικής πληροφορίας για γλώσσα (ανικανότητ ακατανόησης είτε προφερόμενης είτε γραπτής λέξης). Ορθή πρόβλεψη: Βλάβη στην Broca δεν θα επηρεάσει κατανόηση γλώσσας (γραπτής/ προφορικής), ΑΛΛΑ σοβαρή διαταραχή λόγου (οι μορφές για τους ήχους και δομή γλώσσας δεν φτάνουν στον κινητικό φλοιό) Μια βλάβη στην τοξοειδή δεσμίδα θα διαταράξει την ομαλή ροή γλώσσας, (αποσύνδεση Wernicke από την Broca). Μη μεταβίβαση ακουστικών πληροφοριών στην Broca (παραγωγή γλώσσας). Χρήσιμο μοντέλο αλλά μάλλον υπερ-απλοποιημένο (βασίζεται σε βλάβες που στην πραγματικότητα αφορούν μεγαλύτερες περιοχές/περιορισμένες λιγότερα συμπτώματα). Βαρύτητα στη σημασία των φλοιικών περιοχών συνδετικών τους ινών οι οποίες πορεύονται στην υποκείμενη λευκή ουσία. Σήμερα ενδείξεις ότι υποφλοιικές δομές, (αριστερός θάλαμος, ο αριστερός κερκοφόρος πυρήνας και η παρακείμενη λευκή ουσία, έχουν επίσης μεγάλη σημασία για γλώσσα). Ενώ μια ακουστική πληροφορία προβάλλεται πράγματι από τον ακουστικό φλοιό στη γωνιώδη έλικα à Wernicke à Broca. H οπτική πληροφορία (γραπτή λέξη) δεν μεταβιβάζεται στην Wernicke αλλά από τον οπτικό συνειρμικό φλοιό απευθείας στην Broca. (Γι' αυτό λέξεις που διαβάζουμε δεν αποκτούν ακουστική αντιπροσώπευση). Ανεξάρτητη διεργασία οπτικής κ ακουστική αντίληψης μιας λέξης. Ενδείξεις ότι η επεξεργασία όλων των ακουστικών πληροφοριών δεν γίνεται με τον ίδιο τρόπο (ακατανόητοι ήχοι επεξεργάζονται ανεξάρτητα από λέξεις με σημασία). είναι ανεξάρτητη από την επεξεργασία των συ νήθων λέξεων με σημασία. Έτσι, πιστεύεται ότι υπάρχουν à Χωριστές οδοί για μέσο (φθόγγους) κ σημασία (περιεχόμενο) γλώσσας.

11 Ίσως οι λέξεις χωρίς νόημα να επεξεργάζονται από ανεξάρτητη περιοχή (εξόδου). Αφασικoί Broca & Wernicke ελαττώματα σε γλωσσικές αλλά & γνωστικές ικανότητες. Εικόνα 34-3 Το μοντέλο Wernicke-Geschwind προσδιορίζει τις φλοιικές οδούς οι οποίες παρεμβαίνουν στην επανάληψη μιας τυπωμένης λέξης. Η επανάληψη αυτή αρχίζει με πληροφορίες από τον αμφιβληστροειδή για τον πρωτοταγή οπτικό φλοιό. Σύμφωνα με πρόσφατες ενδείξεις, η πραγματική ροή πληροφοριών είναι όμοια με την αλληλουχία που δείχνει η εικόνα αυτή, εκτός από το ότι, μετά το στάδιο 3, ένα τμήμα της τοξοειδούς δεσμίδας (4a) μεταβιβάζει πληροφορίες απευθείας από τον συνειρμικό φλοιό στην περιοχή Broca, παρακάμπτοντας την περιοχή Wernicke. Το σχήμα αυτό δείχνει μια οριζόντια τομή του εγκεφάλου του ανθρώπου στο επίπεδο του με σολοβίου. (Από Patton, Sundsten, Crill και Swanson, 1976, τροποποιημένη.) è Παρεμβολή ενός μεγαλύτερου αριθμού περιοχών στη γλώσσα. è Πιο σύνθετη ομάδα παράλληλων διασυνδέσεων (όχι απή εν σειρά διασύνδεση μεταξύ Wernicke Broca).

12

13 Ορισμένα συναισθηματικά στοιχεία της γλώσσας καταστρέφονται μετά από βλάβη στο δεξιό ΕΗ. Απροσωδίες Η νευρική οργάνωση για την προσωδία στο δεξιό ημισφαίριο αντικατοπτρίζει την ανατομική οργάνωση για τις γνωστικές όψεις της γλώσσας στο αριστερό ΕΗ. Βλάβες στον δεξιό μετωπιαίο φλοιό: Αδιαφοροποίητος τόνος φωνής (ανεξαρτήτως χαράς/λύπης). Οπίσθιες βλάβες: Μη αντίληψη προσωδίας στην ομιλία τρίτων. Μερικές διαταραχές ανάγνωσης και γραφής είναι δυνατόν να είναι αποτέλεσμα εvτοπισμένης βλάβης. Δυσλεξία, Αλεξία, αγραφία: Επίκτητες διαταραχές Μικρές βλάβες, επιλεκτικές συνέπειες για συγκεκριμένες ικανότητες. Jules Dejerine: Αλεξία χωρίς αγραφία σε ασθενή με αμιγή λεξική τύφλωση o Ικανότητα ομιλίας, μη κατανόηση γραπτών λέξεων αλλά αντιγραφή κ κατανόηση. Διαταραχή τόσο ανάγνωσης όσο και γραφής (αλεξία με αγραφία). Τυφλός στο δεξιό οπτικό ημιπεδίο (βλάβη στον αριστερό οπτικό φλοιό), κατά τα άλλα φυσιολογική οπτική οξύτητα. Η μεταθανάτια εξέταση: βλάβη στον αριστερό ινιακό (οπτικό) φλοιό και στην οπίσθια μοίρα του μεσολοβίου. Λεξική τύφλωση συνοδευόμενη από διαταραχή της γραφής (αλεξία με αγραφία). Ικανότητα κατανόησης προφορικής αλλά ανικανότητα Ανάγνωσης κ γραφής. Αλεξία με αγραφία: βλάβες γωνιώδους ή της υπερχείλιας έλικας του βρεγματο- κροταφο- ινιακού συνειρμικού φλοιού.

14 Όπως έχουμε δει στο Κεφάλαιο 19, ο συνειρμικός αυτός φλοιός έχ ε ι σχέση με την ενοποίηση οπτικών, ακουστικών και απτικών πληροφοριών. Όταν ενοποιηθούν, οι πληροφορίες μεταβιβάζ ονται στις π ε ριοχές του λό γ ου 678 Μέρος!Χ. ΓΛΩΣΣΑ, ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ του κροταφικού λοβού και στη συνέχεια σε εκείνες του μετωπιαίου λοβού. Άτομα με βλάβη στον συνειρμικό φλοιό της γωνιώδους ή της υπερχείλιας έλικας δεν μπορούν να διαβάσουν ή να γράψουν, διότι δεν μπορούν να συνδέσουν τα οπτικά σύμβολα (γράμματα) με τους φθόγγους του οποίους αντιπροσωπεύουν. Επίσης, οι ασθενείς αυτοί δεν είναι σε θέση να αναγνωρίσουν λέξεις οι οποίες συλλαβίζονται δυνατά, ούτε μπορούν οι ίδιοι να συλλαβίσουν. Είναι επίσης ανίκανοι να αναγνωρίσουν ανάγλυφα γράμματα με ψηλάφηση, διότι η γωνιώδης και η υπερχείλια έλικα είναι εκείνες που διεκπεραιώνουν τη μεταφορά των αισθητικών πληροφοριών από την επιφάνεια του δέρματος στις περιοχές της γλώσσας του εγκεφάλου. Οι δυσλεξίες είναι διαταραχές της ανάγνωσης οι οποίες μπορεί να είναι αναπτυξιακές ή επίκτητες Η δυσλεξία είναι δυνατόν να εμφανισθεί ως αποτέλεσμα εγκεφαλικής κάκωσης. Η μορφή αυτή δυσλεξίας θεωρείται επίκτητη. Μια πολύ πιο σημαντική μορφή, όμως, φαίνεται ότι είναι αναπτυξιακή και εκτιμάται ότι προσβάλλει το 10-30% του πληθυσμού των ΗΠΑ. Η μορφή αυτή δυσλεξίας εντάσσεται σε μια ετερογενή ομάδα γλωσσικών δυσχερειών που ονομάζονται σήμερα διαταραχές μάθησης. Ενώ εί ναι πολύ ευκολότερο να ταξινομήσουμε την επίκτητη δυσλεξία συγκρίνοντας απλώς τις ικανότητες ενός ασθενούς πριν από και μετά την εγκατάσταση της βλάβης, η ικανότητα ανάγνωσης ατόμων με αναπτυξιακή δυσλεξία είναι λιγότερο κατάλληλη για ταξινόμηση, διότι εν μέρει η επίδοση πρέπει να συγκριθεί με έναν συγκεκριμένο πληθυσμό. Λόγω της φυσιολογικής μεταβολής των κοινωνικών παραγόντων, συμπεριλαμβανομένου του εκπαιδευτικού υποστρώματος, μερικοί εκπαιδευτικοί δεν πιστεύουν ότι υπάρχει συγκεκριμένη διαταραχή που ονομάζεται αναπτυξιακή δυσλεξία, αλλά νομίζουν ότι άτομα τα οποία δεν μπορούν να διαβάσουν

15 καλά ανήκουν στα κατώτερα στρώματα μιας φυσιολογικής πληθυσμικ1ίς κατανομής. Άλλοι προσδιορίζουν την αναπτυξιακή δυσλεξία ως απροσδόκητη δυσκολία στην εκμάθηση ανάγνωσης και συλλαβισμού, με την έννοια ότι δεν υπάρχει εμφανής αιτία για τη δυσχέρεια, όπως είναι η φτωχή όραση ή κώφωση, η ανεπαρκής εκπαίδευση ή ο χαμηλός δεί κτης νοημοσύνης (IQ). Μολονότι τα κριτήρια για τη διάγνωση της δυσλεξίας μεταβάλλονται με την πάροδο της ηλικίας και των σχολικών τάξεων, ο συνήθης αποδεκτός ορισμός βασίζεται στην ανακο- λουθία μεταξύ της επίδοσης σε μια σειρά ελέγχων ικανότητας ανάγνωσης και συλλαβισμού και του!q. Έτσι, οι γνωστικές και νοητικές ικανότητες δυσλεξικών παιδιών είναι εξ ορισμού φυσιολογικές και μπορεί να είναι και ανώτερες. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως στο κεφάλαιο αυτό, πολλοί γλωσσολόγοι πιστεύουν ότι η γλώσσα εμφανίσθηκε σχετικώς πρόσφατα, ίσως στην ύστερη προϊστορική περίοδο, πριν από χρόνια. Η γραφή (και η ιστορία), προφανώς, αναπτύχθηκαν αργότερα, πριν από χρόνια το πολύ. Η ιστορία της παιδείας δείχνει καθαρά ότι η ικανότητα ανάγνωσης και συλλαβισμού, από εξελικτική σκοπιά, είναι πολύ πρόσφατη. Έτσι, η καθολική μόρφωση δεν είχε θεωρηθεί αναγκαία μέχρι τον αιώνα αυτό. Κατά συνέπεια, οι ικανότητες που απαιτούνται για την ανάγνωση και για τον συλλαβισμό ίσως να μην έχουν επιλεγεί και, επομένως, θα έπρεπε να αναμένεται μια μεγάλη ποικιλία στην επίδοση. Οι περισσότεροι ερευνητές πιστεύουν ότι παιδιά με δυσλεξία φαίνεται να υστερούν ιδίως στην φωνηματική επεξεργασία - στην ικανότητα να συνδέουν γράμματα με τους φθόγγους τους οποίους αντιπροσωπεύουν. Εν τούτοις, μπορούν συνήθως να καταλαβαίνουν άλλα σήματα ή σύμβολα επικοινωνίας, όπως τα σήματα κυκλοφορίας και λέξεις οι οποίες έχουν μοναδική οπτική εμφάνιση (π.χ. το σήμα κατατεθέν της Coca-Cola). Πράγματι, τα δυσλεξικά παιδιά στην Αμερικ1Ί μπορούν να μάθουν εύκολα να διαβάζουν αγγλικά όταν ολόκληρες λέξεις αντιπροσωπεύονται από μεμονωμένους χαρακτ~ Ίρες παρά από μια σειρά χαρακτήρων. Άλλοι ερευνητές πιστεύουν ότι τα ελαττώματα στην οπτική επεξεργασία συμβάλλουν στην αναπτυξ ιακή δυσλεξία.

16 Ομοιότητες μεταξύ αυτής και άλλων διαταραχών, όπως είναι η αλεξία που προκαλείται από αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η αναπτυξιακή δυσλεξία μπορεί να οφείλεται σε ανωμαλίες των συνδέσεων μεταξύ των οπτικών και των γλωσσικών περιοχών. Μερικά δυσλεξικά παιδιά εμφανίζουν επίσης μια έντονη τάση να διαβάζουν λέξεις ανάποδα (π.χ. συγχέουν το «saw» με το «was») και, ειδικότερα, έχουν δυσκολία να διακρίνουν γράμματα με το ίδιο σχήμα αλλά με διαφορετικό προσανατολισμό (π.χ. το p και το q ή το b και το d). Τα λάθη αυτά παρατηρούνται τόσο στην ανάγνωση όσο και στη γραφή. Η μορφ1ί αυτή λάθους, σε συνδυασμό με τη μεγαλύτερη εκατοστιαία αναλογία αριστερόχειρων μεταξύ των δυσλεξικών, υποδηλώνει ότι η δυσλεξία οφείλεται ενδεχομένως σε ένα ελάττωμα στην ανάπτυξη κυριαρχίας από το αριστερό ημισφαίριο. Στην πραγματικότητα, η φυσιολογική ασυμμετρία στο μ έγεθο ς του κροταφικού επιπέδου είναι σημαντικά ελ αττωμένη στους δυσλεξικούς άνδρες. Επί πλέον, στι ς λίγ ες περιπτώσεις δυσλεξικών οι οποίες έχουν με λ ετηθεί ανατομικά, διαπιστώθηκαν εντυπωσιακές κυτταροαρχιτεκτονικές ανωμαλίες στο αριστερό κροταφικό επίπεδο, συμπεριλαμβανομένου ενός ατε λούς διαχωρισμού των κυτταρικών στιβάδων και της μετατόπισης ομάδων νευρώνων. Αντιθέτως, το δεξ ιό ημισφαίριο εμφανιζόταν φυσιολογικό. Οι πα ρατηρ1ίσεις αυτές δείχνουν ότι η μετακίνηση νευρώνων στον φλοιό του αριστερού εγκεφαλικού ημισφαιρίου κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης επιβραδύνε ται στους δυσλεξικούς ασθενείς. Το πρόβλημα οφείλεται ίσως σε κάκωση του εμβρύου. Αρκετά ευρήματα υποδηλώνουν ότι ένα από τα προβλήματα στη δυσλεξία ίσως να είναι ένα ελάττωμα αντίληψης - μια ανικανότητα επεξεργασίας αισθητικών πληροφοριών με ικανοποιητική ταχύτητα. Παραδείγματος χάριν, ο φυσιολογικός ταχύς ρυθμός αγωγής στην μεγαλοκυτταρική οδό του οπτικού συστήματος είναι κατώτερος του μέσου ό ρου στα άτομα με δυσλεξία, ενώ εκείνος της μικροκυτταρικής οδού είναι φυσιολογικός. Επί πλέον, σ ε λίγους δυσλεξικούς ασθενείς που εξετάσθηκαν νεκροτομικά, τα κύτταρα στις μεγαλοκυτταρι κές στιβάδες του έξω γονατώδους σώματος ήταν μι κρότ

17 ε ρα σε σχέση με τα κύτταρα των μικροκυτταρικών στιβάδων ή τα ίδια κύτταρα σε άτομα-μάρτυρες. Το ε λάττωμα αυτό έχει ψυχοφυσικές συνέπειες. Ορισμένοι δυσλεξικοί ασθενείς έχουν δυσχέρεια επεξ ερ γασίας ταχέων, υψηλής αντίθεσης οπτικών ερ εθισμάτων. Στην πραγματικότητα, όταν η οπτική εικόνα αμβλύνεται σκόπιμα για να ελαττώσει την αντίθεση υψηλής συχνότητας, τα δυσλεξικά άτομα μπορούν να επεξεργασθούν λέξεις με πιο φυσιολογικό τρόπο. Ένα παρόμοιο ελάττωμα εμφανίζεται στο τμήμα ταχείας αγωγ11ς των ακουστικών οδών. Έτσι, ορισμένα άτομα με δυσλεξία δεν είναι ίσως ικανά να επεξεργασθούν διάφορες ταχείες αισθητικ ές πληροφορίες και τα ελαττώματα αυτά διαταράσσουν ίσως τη φυσιολογική μάθηση και επεξεργασία γλώσσας. Εν τούτοις, όλα αυτά τα νευροβιο λογ ικά ευρήματα πρέπει να λαμβάνονται υπ' όψιν με ε πιφύλαξη, ώσπου να υπάρξει συμφωνία ως προς το εάν τα άτομα που μελετήθηκαν έπασχαν από μία μόνο διαταραχή. Κεφά λ αιο 34. Γλώσσα 679 Γι α τ η ν κατανόηση γραφημάτων και ιδεογραμμάτων χρησ ιμοποιούνται διαφορετικές φλοιικές οδοί Μια ενδιαφέρουσα διαταραχή στο διάβασμα και στο γράψιμο παρατηρείται μερικές φορές στα ιαπωνικά, μια γλώσσα με δύο διαφορετικά συστήματα γραφής, ένα φωνητικό και ένα, σε μεγάλο βαθμό, ιδεογραμματικό. Το φωνητικό σύστημα, το kata/ωna, χρησιμοποιεί 71 γραφήματα (φωνητικά σύμβολα). Επομένως, οι λέξεις katakana γίνονται αντιληπτές συλλαβή προς συλλαβή, σε αντίθεση όμως μ ε τις δυτικές λέξεις, δεν αναγνωρίζονται εύκολα ε κ πρώτης όψεως. Το ιδεογραφικό σύστημα, το kanjί, χρησιμοποιεί περισσότερα από ιδεογράμματα, προερχόμενα από τα κινε ζ ικά, για να αναπαραστήσει βασικές λέξεις. Τα προσφύματα, ωστόσο, γράφονται στο /ωtα/ωηα. Επί πλέον, η προφορά στο /ωηjί σημειώνεται συχνά με μικρά σύμβολα hίragana (ένα εναλλακτικό σύστημα για το katakana). Έτσι, το σύστημα kanjί περιέχει ξεχωριστές φωνητικές και μορφηματικές αναφορές. Λόγω των διαφορών αυτών, είναι αναμενόμενο ότι ορισμένες εστιακές βλάβες επηρεάζουν την ανάγνωση ή τη γραφή στο ένα σύστημα αλλά όχι στο άλλο. Έτσι ακριβώς και συμβαίνει. Και τα δύο

18 συστ~1ματα βασίζονται στα γλωσσικά κέντρα του αριστερού ημισφαιρίου, αλλά η επεξεργασία του καθενός γίνεται με διαφορετικό μηχανισμό. Βλάβες στη γωνιώδη έλικα του βρεγματο-κροταφο-ινιακού συνειρμικού φλοιού διαταράσσουν σοβαρά την ικανότητα ανάγνωσης στο katakana (φωνητική γραφή) αλλά αφήνουν την κατανόηση του kanjί (ιδεογραφική γραφ11) σε μεγάλο βαθμό ανέπαφη. Τέτοιες βλάβες μπορούν να διαταράξουν την ανάγνωση στο kanjί, σε κάποιον βαθμό, αλλά η διαταραχή αφορά κυρίως την φωνητική επεξεργασία οι ασθενείς μπορεί να είναι ανίκανοι να διαβάσουν δυνατά το Ιωnjί, αλλά μπορούν να εξηγήσουν επακριβώς το νόημά του. Αντιθέτως, οι ασθενείς αυτοί είναι ανίκανοι να κατανοήσουν το ίδιο νόημα εκφραζ όμενο σε katakana. Οι παρατηρήσεις αυτές ενισχύουν το συμπέρασμα από μελέτες απεικόνισης του εγκεφάλου ότι η γωνιώδης έλικα του αριστερού ημισφαιρίου, η οποία έχει σχέση με την ακουστική αντιπροσώπευση, δεν παρεμβαίνει στην επεξεργασία της οπτικής αντιπροσώπευσης των λέξεων. Υπάρχουν και άλλες διαφοροποι1ίσεις στην επ ε ξεργασία του kata/ωna και του kanjί οι οποίες έριξαν πρόσθετο φως στους μηχανισμούς επεξεργασίας πληροφοριών κατά την παραγωγή και κατανόηση της γλώσσας.