Πανεπιστήμιο Πειραιώς Τμήμα Ναυτιλιακών Σπουδών

Transcript

1 Πανεπιστήμιο Πειραιώς Τμήμα Ναυτιλιακών Σπουδών Το Ναυτιλιακό Πλέγμα. Η περίπτωση του Ελληνικού Ναυτιλιακού Πλέγματος και οι δυνατότητες συμβολής του στην έξοδο της ελληνικής οικονομίας από την κρίση Ανάλυση ενός Ανταγωνιστικού Ναυτιλιακού Πλέγματος Σύνοψη - Περίληψη Πειραιάς,

2 Ερευνητική Ομάδα Καθηγητής Ελ. Θαλασσινός Καθηγητής Θ. Πελαγίδης Καθηγητής Σ. Θεοδωρόπουλος Επικ. Καθ. Ε. Βαλμά ΥΔ Ν. Αλαμπάνος ΥΔ Γ. Δάφνος ΥΔ Β. Ζαμπέτα Δρ Κ. Βουτσινά 2

3 Σύνοψη Ο ρόλος της ναυτιλίας στη μείωση του μεταφορικού κόστους και κατ επέκταση στην ενοποίηση των αγορών και στην αξιοποίηση των συγκριτικών και ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων επιχειρήσεων και χωρών είναι καθοριστικός, δεδομένου ότι το 90% του διεθνούς εμπορίου διεξάγεται μέσω θαλάσσιων μεταφορών. Για την αποτελεσματική δε λειτουργία της ολοένα εξελισσόμενης τεχνολογικά ναυτιλίας με όρους ποιοτικούς, έχει καταστεί απαραίτητο να πληρούνται διαρκώς υψηλότερα πρότυπα ασφάλειας και περιβαλλοντικής προστασίας με φυσικό επακόλουθο την ανάπτυξη πλήθους υπηρεσιών, ειδών εξοπλισμού και προϊόντων στη ναυτιλιακή βιομηχανία. Το γνωστό ως Ναυτιλιακό Πλέγμα (Maritime Cluster), με μέγεθος και σημασία διαφορετικά ανά χώρα, συνθέτουν οικονομικές δραστηριότητες και υποκλάδοι που παρουσιάζουν αυξητική και εκείνοι τάση καθιστώντας το παράγοντα ατμομηχανή ευρύτερης ανάπτυξης και ευημερίας. Μεταξύ άλλων, δημιουργούνται πολυάριθμες θέσεις εργασίας, στο μεγαλύτερο ποσοστό τους εξειδικευμένες και καλύτερα αμειβόμενες. Το ναυτιλιακό πλέγμα ήταν φυσικό να βρεθεί στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της αναπτυξιακής πολιτικής της Ε.Ε., Διεθνών Οργανισμών και πολλών κρατών, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Συγκεκριμένα, η ελληνική οικονομία, σε βαθιά ύφεση μέχρι το 2014, αγωνίζεται να βρει παραγωγικό προσανατολισμό και να μειώσει την ανεργία από το 27% στο σύνολο του εργατικού δυναμικού και το 60% περίπου στους νέους. Η Υπόθεση Εργασίας που εκπονείται στην παρούσα έρευνα είναι ότι υπό ορισμένες προϋποθέσεις, όπως αυτές αναπτύσσονται παρακάτω, η ελληνική ναυτιλία και ακριβέστερα το ελληνικό ναυτιλιακό πλέγμα δύναται να προσφέρει μία αναπτυξιακή διέξοδο στη χειμάζουσα ελληνική οικονομία. Αντικείμενο της έρευνας κατά το Α μέρος της αποτελεί ο ορισμός της έννοιας του Ναυτιλιακού Πλέγματος, η παρουσίασή του, τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα που προέρχονται από τη λειτουργία του και η σημασία του διεθνώς και ιδιαίτερα στον ευρωπαϊκό χώρο. Στο πλαίσιο αυτό, κατά το Β μέρος της έρευνας διερευνάται το Ελληνικό Ναυτιλιακό Πλέγμα και οι δυνατότητες ανάπτυξής του ώστε να αποτελέσει έναν παράγοντα συμβολής στην έξοδο της ελληνικής οικονομίας από την κρίση. Σκοπός της έρευνας είναι να αποτελέσει κατ αρχήν δεξαμενή γνώσης και συμπερασμάτων χρήσιμη για τις ερευνητικές και εκπαιδευτικές λειτουργίες του Τμήματος Ναυτιλιακών Σπουδών, καθώς και για τους φοιτητές του μεταπτυχιακού προγράμματος. Κατ επέκταση, οι προτάσεις που τίθενται στο τελευταίο μέρος της μελέτης αναφορικά με την ελληνική 3

4 περίπτωση, σε συνεργασία με τους φορείς της ναυτιλιακής κοινότητας, δύνανται να αποτελέσουν ένα χρήσιμο εργαλείο στην άσκηση πολιτικών για την ανάπτυξη ενός τομέα κρίσιμου και ικανού να συμβάλλει στην έξοδο της ελληνικής οικονομίας από τη βαθιά ύφεση στην οποία έχει περιέλθει. Η Μέθοδος που ακολουθείται και στα δύο μέρη της έρευνας βασίζεται αφενός σε εκτενή έρευνα και αναφορά στη διεθνή βιβλιογραφία αναφορικά με τη θεωρία των οικονομικών πλεγμάτων και αφετέρου σε μελέτες και έρευνες οι οποίες με τη χρήση ανάλυσης εισροώνεκροών ποσοτικοποιούν τις άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις σύστασης επιχειρηματικού πλέγματος σε άλλους δορυφορικούς κλάδους της οικονομίας. Η Δομή της έρευνας συνίσταται στα εξής μέρη και επιμέρους ενότητες: Στο Α Μέρος επιχειρείται η εξαγωγή και παρουσίαση συμπερασμάτων από τη διεθνή εμπειρία λειτουργίας των επιχειρησιακών συστάδων τόσο σε επίπεδο στρατηγικής, πολιτικής επιλογής όσο και σε επίπεδο ρυθμιστικού πλαισίου και οικονομικής απόδοσης. Η σχετική ανάλυση και μελέτη οργανώνεται στις κατωτέρω ενότητες: Α. Η θεωρία των Πλεγμάτων (Clusters) και τα πλέον σημαντικά παραδείγματα διεθνώς. Στην ενότητα αυτή η ανάλυση εστιάζεται τόσο στο θεωρητικό υπόβαθρο των πλεγμάτων (clusters) όπως αυτό ορίζεται από σύγχρονους θεωρητικούς, μεταξύ των οποίων ο M. Porter και ο B. Asheim, όσο και στην παρουσίαση των σημαντικότερων επιχειρηματικών συστάδων στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο. Εκτενής αναφορά γίνεται στην έννοια και στον ορισμό του πλέγματος, στους παράγοντες που συμβάλλουν στη δημιουργία του, στους παράγοντες ανταγωνιστικότητάς του και στο οικονομικό μέγεθος και τη σημασία του. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται τα σημαντικότερα clusters διεθνώς, όπως το πλέγμα υψηλής τεχνολογίας που αναπτύχθηκε στην περιοχή Silicon Valley, το πλέγμα βιοτεχνολογίας της Βοστόνης, το ναυτιλιακό πλέγμα του Quebec, το τεχνολογικό πλέγμα του Ωκεανού (St. John), ενώ αναφορά γίνεται και στα κύρια χαρακτηριστικά των πιο σημαντικών πλεγμάτων της Ευρώπης και της Κίνας. Β. Το Ναυτιλιακό Πλέγμα (Maritime Cluster), οι κλάδοι που το συνθέτουν, τα οικονομικά του μεγέθη, οι επιπτώσεις του στην οικονομία καθώς και ορισμένες περιπτώσεις Ευρωπαϊκών Ναυτιλιακών Πλεγμάτων. 4

5 Στη δεύτερη ενότητα της έρευνας η ανάλυση στρέφεται προς το ναυτιλιακό πλέγμα (maritime cluster) με την παρουσίαση των επιμέρους δραστηριοτήτων που το συνθέτουν, του μεγέθους και των συνολικών επιπτώσεών του στην οικονομία καθώς και των πολιτικών ενίσχυσης και ανάπτυξής του. Στη συνέχεια, επικεντρώνεται στο ευρωπαϊκό ναυτιλιακό πλέγμα, το μέγεθος, την οικονομική του σημασία και τα κύρια χαρακτηριστικά του. Ειδική αναφορά γίνεται στο ναυτιλιακό πλέγμα των κρατών Νορβηγία, Δανία, Γαλλία, Ολλανδία και Γερμανία ως μοντέλων στρατηγικού πολιτικού σχεδιασμού, οικονομικής ανάπτυξης και απασχόλησης. Γ. Το Ρυθμιστικό Περιβάλλον του ναυτιλιακού πλέγματος, οι βασικοί άξονες των ευρωπαϊκών πολιτικών που το συνθέτουν και το στηρίζουν, οι πολιτικές ενίσχυσης στο πλαίσιο αυτών των πολιτικών και η αξιολόγηση των επιδόσεών του. Στην τρίτη και τελευταία ενότητα του Α μέρους της έρευνας αναλύεται το ρυθμιστικό περιβάλλον του ναυτιλιακού πλέγματος. Στη συνέχεια παρουσιάζεται το πλαίσιο εντός του οποίου λειτουργεί το ευρωπαϊκό ναυτιλιακό πλέγμα και συγκεκριμένα η πολιτική ανταγωνισμού στις θαλάσσιες μεταφορές, το καθεστώς των κρατικών ενισχύσεων στη ναυτιλία, οι πολιτικές για τη ναυτική απασχόληση, η ασφάλεια στη θάλασσα και η Πράσινη Βίβλος για τη μελλοντική πορεία και τους απώτερους στόχους της θαλάσσιας πολιτικής της Ε.Ε. Επιχειρείται, επιπλέον, ανάλυση του ρυθμιστικού κόστους και των επιπτώσεων στην ανταγωνιστική λειτουργία του ναυτιλιακού πλέγματος με ιδιαίτερη αναφορά στην Ε.Ε., για τις ανάγκες της οποίας παρουσιάζονται ανταγωνιστικά μοντέλα μέτρησης του ρυθμιστικού βάρους, το μοντέλο μέτρησης του διοικητικού κόστους επαναπατρισμού μιας ναυτιλιακής επιχείρησης καθώς και η θεσμική οργάνωση και λειτουργία του ναυτιλιακού πλέγματος. Καθώς η γεωγραφική συγκέντρωση της οικονομικής δραστηριότητας παίζει αποφασιστικό ρόλο στη μεγιστοποίηση των ωφελειών από τη λειτουργία του ναυτιλιακού πλέγματος, προτείνεται και αναλύεται η ιδέα χωροθέτησης και δημιουργίας εμποροναυτιλιακού κέντρου στον Πειραιά. Τέλος, γίνεται αναφορά στην ευρωπαϊκή θεσμική οργάνωση των φορέων του ναυτιλιακού πλέγματος και στην προσπάθεια επίτευξης μείωσης του διοικητικού κόστους και του ενιαίου θαλάσσιου χώρου στην Ε.Ε. Στο Β Μέρος της έρευνας καταγράφονται και αναλύονται, με βάση το θεωρητικό πλαίσιο που εκτέθηκε κατά το Α Μέρος, οι προοπτικές ανάπτυξης του ελληνικού ναυτιλιακού πλέγματος. Η σχετική ανάλυση και μελέτη οργανώνεται στις κατωτέρω ενότητες: 5

6 Α. Το Ελληνικό Ναυτιλιακό Πλέγμα: Βασικά Οικονομικά Μεγέθη και Ποσοτική Εκτίμηση Επιδράσεων της Ναυτιλίας στην Ελληνική Οικονομία Στην πρώτη ενότητα του Β Μέρους αναλύονται οικονομικοί και ποιοτικοί παράγοντες που μπορούν να συμβάλλουν στη δημιουργία και στην ανάδειξη του Ναυτιλιακού Επιχειρηματικού Πλέγματος στον Πειραιά. Ήδη η γεωγραφική συγκέντρωση πλήθους ναυτιλιακών δραστηριοτήτων γύρω από το λιμάνι του Πειραιά είναι μεγάλη και οι προοπτικές περαιτέρω ανάπτυξής τους φαίνονται θετικές. Σε αυτό το πλαίσιο, αναλύονται όλοι εκείνοι οι παράγοντες που μπορούν να συνθέσουν το ναυτιλιακό πλέγμα στον Πειραιά όπως η εξέλιξη και το μέγεθος του ελληνόκτητου εμπορικού στόλου, η μεταφορική δυναμικότητά του, η αξία του παραγόμενου προϊόντος των θαλάσσιων και ακτοπλοϊκών μεταφορών, η συμβολή του στο επίπεδο απασχόλησης της χώρας, το μέγεθος διακίνησης φορτίων και επιβατών. Επίσης, γίνεται ανάλυση χρονολογικών στοιχείων αναφορικά με τη διάρθρωση και τα χαρακτηριστικά των επιχειρήσεων στους 12 βασικούς κλάδους που συνθέτουν το ναυτιλιακό πλέγμα καθώς και αναφορά σε βασικά μακροοικονομικά μεγέθη των ναυτιλιακών δραστηριοτήτων σε σχέση με την Ελληνική οικονομία. Στο δεύτερο μέρος αυτής της ενότητας γίνεται περιγραφή της μεθοδολογίας (υπόδειγμα Εισροών-Εκροών του Leontief περιλαμβανομένων των διακλαδικών και ενδοκλαδικών συναλλαγών) και η ποσοτική εκτίμηση των επιδράσεων του κλάδου της Ναυτιλίας στην Ελληνική Οικονομία. Οι άμεσες και έμμεσες επιδράσεις της Ναυτιλίας στην Ελληνική Οικονομία υπολογίζονται σε όρους προστιθέμενης αξίας, απασχόλησης και εισοδήματος. Στο πλαίσιο της ποσοτικής εκτίμησης αναλύονται η δομή του κόστους και των πωλήσεων της ναυτιλίας, οι επιδράσεις της ναυτιλίας στην παραγωγή, οι άμεσες, έμμεσες και συνολικές επιδράσεις της ναυτιλίας στην Προστιθέμενη αξία, οι επιδράσεις στην απασχόληση, του κλάδου της ναυτιλίας στις αμοιβές της εργασίας ενώ τέλος γίνεται η ανάλυση των αποτελεσμάτων των διακλαδικών διασυνδέσεων της ναυτιλίας και των λοιπών κλάδων της Ελληνικής οικονομίας. Β. Το Διεθνές Περιβάλλον και η Διεθνής Διάσταση των Προοπτικών Δημιουργίας Ναυτιλιακού Πλέγματος στην Ελλάδα Η δεύτερη ενότητα του Β Μέρους εστιάζει στη διεθνή διάσταση του ναυτιλιακού πλέγματος στην Ελλάδα. Εισαγωγική αναφορά γίνεται σχετικά με τη διεθνή πρακτική που ακολουθείται στις ναυτιλιακές επιχειρηματικές συστάδες ενώ εκτενής ανάλυση γίνεται τόσο στο θεωρητικό υπόβαθρό όσο και στις πρακτικές που ακολουθούνται στα πλαίσια της στρατηγικής της διεθνοποίησης των ναυτιλιακών επιχειρήσεων. Η ναυτιλιακή βιομηχανία αποτελεί μια από τις 6

7 πιο παγκοσμιοποιημένες βιομηχανίες στον κόσμο με αποτέλεσμα καθώς οι ναυτιλιακές επιχειρήσεις οδηγούνται σε αριστοποίηση μέσων και πόρων μέσω της εξασφάλισης κεφάλαιων, πλοίων, ναυτεργατικού δυναμικού και σύναψης ναυλώσεων σε αμιγώς διεθνές περιβάλλον. Παράλληλα., εξετάζονται οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης στη λειτουργία του ναυτιλιακού πλέγματος ενώ αναφορά γίνεται στις υπηρεσίες που το απαρτίζουν σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία. Ακριβώς λόγω του γεγονότος ότι οι δραστηριότητες που συνδέονται με την θαλάσσια μεταφορά συγκροτούν μία παγκοσμιοποιημένη βιομηχανία, γίνεται κατανοητό ότι οι εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα στο διεθνές οικονομικο-πολιτικό περιβάλλον την επηρεάζουν άμεσα. Σε αυτό το πλαίσιο, γίνεται εκτενής ανάλυση της οικονομικής κρίσης και κυρίως των επιπτώσεων που είχε στο παγκόσμιο εμπόριο και σε βασικά μακροοικονομικά μεγέθη της παγκόσμιας οικονομίας. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται από τη επεξεργασία δεδομένων που αφορούν το παγκόσμιο θαλάσσιο εμπόριο καθώς και για το πως συμπεριφέρθηκαν οι κύριες ναυτιλιακές αγορές και η αγορά πλοίων κατά την περίοδο Η ανάλυση σχετικά με τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στον ευρύτερο κλάδο των μεταφορών, στις λιμενικές υπηρεσίες και στα Logisitcs συνεχίζεται ύστερα από εμπεριστατωμένη αναφορά που γίνεται σχετικά με τις τελευταίες τάσεις της αγοράς και τις στρατηγικές που ακολουθούνται στο κλάδο των ολοκληρωμένων μεταφορών και της εφοδιαστική αλυσίδας. Έχοντας αναλύσει τις εξελίξεις στο διεθνές περιβάλλον που διέπει τις δραστηριότητες που σχετίζονται με τις θαλάσσιες μεταφορές, η μελέτη επικεντρώνεται στη σπουδαιότητα και την δυναμική που μπορεί να έχει το ναυτιλιακό πλέγμα για την Ελληνική οικονομία. Σε αυτό το πλαίσιο γίνεται μία σύντομη επισκόπηση της Ελληνικής οικονομίας (2011) σε βασικά μακροοικονομικά και ποιοτικά μεγέθη, της ανταγωνιστικότητάς της, του εξωτερικού της τομέα (εισαγωγές-εξαγωγές) καθώς και στο ρόλο που παίζει ο τομέας των υπηρεσιών και των μεταφορών στην ανάπτυξή της. Κατόπιν γίνεται μία επισκόπηση της διάρθρωσης της Ελληνικής ναυτιλίας (διάρθρωση στόλου) και της οικονομικής βαρύτητας που έχει ο κλάδος της ναυτιλίας στην Ελληνική οικονομία της ανταγωνιστικότητας. Τέλος, η ενότητα ολοκληρώνεται με μία χαρτογράφηση των επιχειρήσεων, των τομέων και των επιχειρήσεων που σχετίζονται με ναυτιλιακές δραστηριότητες και δυνητικά μπορούν να απαρτίσουν το ελληνικό ναυτιλιακό cluster ενώ παράλληλα πραγματοποιείται ανάλυση σχετικά με την συμβολή τους σε βασικούς τομείς της ελληνικής οικονομίας (ναυτιλιακό συνάλλαγμα, δημόσια έσοδα, επίπεδο απασχόλησης, προστιθέμενη αξία). 7

8 Γ. Ναυπηγοεπισκευαστική Βιομηχανία στην Ελλάδα, Έρευνα Πεδίου και Ανάλυση SWOT του Ελληνικού Ναυτιλιακού Πλέγματος Η Τρίτη και τελευταία ενότητα του Β Μέρος της μελέτης επικεντρώνεται στο ευαίσθητο κομμάτι της Ναυπηγικοεπισκευαστικής βιομηχανίας στην Ελλάδα και στην εξέταση των προοπτικών του Ελληνικού ναυπλιακού πλέγματος μέσω της SWOT ανάλυσης. Όσον αφορά την Ελληνική Ναυπηγοεπισκευαστική Βιομηχανία, σε πρώτο στάδιο γίνεται παρουσίαση και εκτενής ανάλυση του κλάδου με αναφορές στην ιστορική του εξέλιξη, στην σημερινή κατάσταση και στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα τέσσερα κύρια ναυπηγεία (Σκαραμαγκά, Ελευσίνας, Σύρου, Αυλίδας) καθώς και στα συγκριτικά πλεονεκτήματα/μειονεκτήματα που παρουσιάζουν σε σχέση με τον διεθνή ανταγωνισμό. Παράλληλα, γίνεται αναφορά στα καθεστώς και στις πηγές χρηματοδότησης των Ναυπηγείων καθώς και στις δυνατότητες εξέλιξης που έχουν σε ένα δύσκολο και άκρως ανταγωνιστικό περιβάλλον από πλευράς κόστους. Η βιβλιογραφική έρευνα σχετικά με την Ελληνική Ναυπηγοεπισκευαστική βιομηχανία επικουρήθηκε από έρευνα πεδίου που έλαβε χώρα την διετία στο πλαίσιο της οποίας πραγματοποιήθηκε σειρά συναντήσεων και συνεντεύξεων με αρμόδιους και ενδιαφερόμενος φορείς του ευρύτερου ναυτιλιακού τομέα. Το ενδιαφέρον για την σύσταση ενός Ναυτιλιακού Επιχειρηματικού Πλέγματος στον Πειραιά είναι μεγάλο. Η προοπτική ο Πειραιάς να αναδειχθεί ως διεθνές ναυτιλιακό κέντρο το οποίο θα προσφέρει ένα ενοποιημένο (κυρίως σε επίπεδο πληροφορίας και τεχνολογίας) περιβάλλον επιχειρηματικής δραστηριότητας εκμεταλλευόμενο οικονομίες κλίμακας και συνέργειες, βρίσκεται στα χείλη όλων. Αποτελεί κοινό τόπο και κοινό συμπέρασμα ότι ο Πειραιάς έχει τις δυνατότητες, τους ανθρώπινους πόρους, την επαγγελματική εμπειρία και κυρίως το γεωγραφικό πλεονέκτημα ώστε να φιλοξενήσει ένα σύγχρονο ναυτιλιακό επιχειρηματικό πλέγμα. Ωστόσο, από τις συνεντεύξεις που διενεργήθηκαν και από την παράθεση σημαντικών στοιχείων, γίνεται φανερό ότι παράγοντες όπως έλλειψη υποδομών, αντιμαχόμενα συμφέροντα και συντεχνιακές πρακτικές σκιαγραφούν την έλλειψη κοινής αντίληψης, κοινού στόχου, συγκροτημένου σχεδίου και πολιτικής βούλησης (για ρήξη με τις επιβλαβείς πρακτικές που έχουν επικρατήσει) σχετικά με την προοπτικές οικονομικής αξιοποίησης της ναυτιλιακής δυναμικής του Πειραιά. Ταυτόχρονα, το διεθνές περιβάλλον είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστικό σε θέματα κόστους με αποτέλεσμα μία χώρα μέλος της ζώνης του Ευρώ να έχει ως μόνη στρατηγική επιλογή να ανταγωνιστεί σε επίπεδο ποιότητας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, σχεδόν όλοι οι φορείς 8

9 συμφωνούν ότι η πιο ρεαλιστική διέξοδος για τη ΝΕΖ είναι στροφή προς τη βιομηχανία ελαφρών σκαφών (Yachts) και η σύνδεση των δραστηριοτήτων της ζώνης με την προοπτική αξιοποίησης υδρογονανθράκων στη θάλασσα (πλατφόρμες εξόρυξης). Κοινή αντίληψη αποτελεί επίσης η ανάγκη εκπαίδευσης του εργατικού δυναμικού στα νέα αντικείμενα καθώς και η επικαιροποίηση των γνώσεών της σύμφωνα με τις τάσεις της αγοράς. Τέλος, η μελέτη σχετικά με το Ελληνικό Ναυτιλιακό cluster και την συμβολή του στην Ελληνική οικονομία ως μοχλός ανάπτυξης ολοκληρώνεται με την SWOT ανάλυση αυτού η οποία αποκρυσταλλώνει τα πορίσματα που προέκυψαν από την ανάλυση τόσο των εσωτερικών συνθηκών του ελληνικού ναυτιλιακού πλέγματος -πλεονεκτήματα (S) και αδυναμίες (W)-, όσο και των εξωτερικών συνθηκών του ευρύτερου διεθνούς και ευρωπαϊκού ναυτιλιακού κλάδου -ευκαιρίες (O) και απειλές (T). Συγκεκριμένες προτάσεις για την βελτίωση και την ανταγωνιστικότητα του Ελληνικού Ναυτιλιακού Πλέγματος τίθενται επί τάπητος με δράσεις που αφορούν τα λιμάνια, ναυπηγεία και υποστηρικτικές υπηρεσίες, στρατηγικές διαφοροποίησης, πολιτικές ενίσχυσης και ανάπτυξης της εκπαίδευσης και πολιτικές προσέλκυσης ξένων ιδιωτικών επενδύσεων. 9

10 Περίληψη Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από ένα οικονομικό περιβάλλον στο οποίο οι διαδικασίες ενοποίησης των αγορών επιταχύνονται και η κινητικότητα των παραγωγικών συντελεστών συνεχώς αυξάνει, με αποτέλεσμα ο ανταγωνισμός να αποκτά ολοένα και περισσότερη ένταση και διεθνή διάσταση. Δεδομένου ότι το 90% του διεθνούς εμπορίου διεξάγεται μέσω θαλάσσιων μεταφορών, ο ρόλος της ναυτιλίας στη μείωση του μεταφορικού κόστους που συμβάλλει στην ενοποίηση των αγορών και την αξιοποίηση των συγκριτικών και ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων επιχειρήσεων και κρατών είναι καθοριστικής σημασίας. Ο κλάδος της ναυτιλίας εξελίσσεται διαρκώς και ταχύτατα, ιδιαίτερα τα τελευταία 30 χρόνια, τόσο σε επίπεδο τεχνολογίας όσο και σε επίπεδο λειτουργικότητας, οικονομικής αποτελεσματικότητας και ασφάλειας. Διαρκώς απαιτείται να πληρούνται ολοένα υψηλότερα πρότυπα λειτουργίας, ασφάλειας και περιβαλλοντικής προστασίας ενώ πλήθος υπηρεσιών, ειδών εξοπλισμού και προϊόντων αναπτύσσονται συνεχώς γύρω από τη ναυτιλιακή βιομηχανία. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, πλήθος εξωτερικών παραγόντων συγκεντρωμένων σε μια περιοχή μπορεί να δώσουν τεράστια ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα στις επιχειρήσεις, οι οποίες για το λόγο αυτό συγκεντρώνονται σε συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο. Η γεωγραφική αυτή συγκέντρωση των συναφών με μια δραστηριότητα επιχειρήσεων και θεσμικών φορέων που διασυνδέονται μεταξύ τους δημιουργεί το λεγόμενο πλέγμα (cluster). Η εμφάνιση του πλέγματος που συνθέτει και επιβάλλει μια πιο αποτελεσματική οργάνωση και λειτουργία του εξωτερικού οικονομικού περιβάλλοντος των επιχειρήσεων, αποτελεί παράγοντα με συνεχώς αυξανόμενη σημασία στη σημερινή οικονομική πραγματικότητα. Διάφορες θεωρίες (Μ. Porter, 1990 και 1998, P. Krugman, 1991) ερμηνεύουν την έννοια του πλέγματος ως μια σταθερή βάση οικονομικής ανάπτυξης και ανταγωνιστικότητας. Κοινός παρονομαστής στην πλειονότητα των θεωριών αυτών είναι ότι η δημιουργία ενός πλέγματος παρέχει ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα στις επιχειρήσεις που συμμετέχουν σε αυτό. Τα πλεονεκτήματα αυτά προκύπτουν από την εγγύτητα μεταξύ πελατών, ανταγωνιστών, προμηθευτών καθώς και άλλων κρίσιμων φορέων της αγοράς, ενώ τελευταία παρατηρείται να συνδέονται ολοένα και περισσότερο με την προώθηση της καινοτομίας (Tallman et al., 2004) Οι οικονομικές δραστηριότητες και υποκλάδοι που συνθέτουν ιδιαιτέρως το λεγόμενο Ναυτιλιακό Πλέγμα (Maritime Cluster) μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό μοχλό ανάπτυξης μίας οικονομίας, γεγονός το οποίο έχει αποδειχθεί στην πράξη σε πολλές χώρες οι οποίες ενθάρρυναν με συγκεκριμένες πολιτικές την ανάπτυξή του. Κύριοι παράγοντες που προσδίδουν στα πλέγματα μεγάλη οικονομική σημασία με ευμενείς μακροοικονομικές 10

11 επιπτώσεις είναι η ανταγωνιστικότητα και η καινοτομία. Με βάση αυτόν τον άξονα η παρούσα μελέτη επιχειρεί να καταδείξει το μέγεθος και την σημασία ενός επιτυχημένου ναυτιλιακού πλέγματος στην οικονομία με το πλήθος των επιπτώσεων, άμεσων και έμμεσων, που αυτό περιλαμβάνει μέσω των συνολικών του επιπτώσεων στα διάφορα μακροοικονομικά μεγέθη. Παράλληλα, καίριας σημασίας για την οικονομική επίδραση ενός πλέγματος -όπως το ναυτιλιακό- στην οικονομία μίας χώρας είναι ζητήματα που αφορούν το σχετικό μέγεθος, τη βιωσιμότητα, τα μέτρα πολιτικής και τις κατευθύνσεις στην ανάληψη δράσης. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο κύριος προσδιοριστικός παράγοντας της ανταγωνιστικότητας είναι η αξιοποίηση του συγκριτικού πλεονεκτήματος μιας περιοχής, δηλαδή το χαμηλότερο δυνατό κόστος εισροών για την παραγωγή. Η αποτελεσματικότερη χρήση των φθηνότερων παραγωγικών συντελεστών και η εύκολη πρόσβαση σε αυτούς γίνεται εφικτή με την ενοποίηση των αγορών, την ανάπτυξη του εμπορίου αλλά και της τεχνολογίας των επικοινωνιών και μεταφορών. Στη σημερινή παγκοσμιοποιημένη αγορά της γνώσης και τεχνολογίας και της μεγαλύτερης κινητικότητας των παραγωγικών συντελεστών, η συγκέντρωση των συντελεστών παραγωγής σε συγκεκριμένο γεωγραφικό περιβάλλον, το οποίο διέπεται από ευνοϊκό πλαίσιο για την ανάπτυξη επιχειρηματικής δραστηριότητας, μπορεί να οδηγήσει στην δημιουργία σημαντικών ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων. Τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα όμως στη σύγχρονη οικονομία δημιουργούνται και στηρίζονται ολοένα και περισσότερο σε παράγοντες δυναμικής φύσεως. Στηρίζονται στην ικανότητα της ολοένα και περισσότερο αποτελεσματικής και παραγωγικής χρήσης των πόρων μέσα από τη συνεχή εισαγωγή καινοτομιών. Έτσι, η ανταγωνιστικότητα δεν στηρίζεται μόνο στην ύπαρξη συγκριτικού πλεονεκτήματος, φθηνού εργατικού δυναμικού και άλλων συναφών παραγόντων στατικού χαρακτήρα αλλά στην άριστη συνδυαστική χρήση των υπαρχόντων συντελεστών παραγωγής, της καινοτομίας, της εξειδικευμένης γνώσης και μεθόδων και της προηγμένης τεχνολογίας στην παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών με μοναδικά χαρακτηριστικά και μακροχρόνια καταναλωτική βάση. Δύο απτά οικονομικά αποτελέσματα από το σχηματισμό επιχειρηματικών συστάδων είναι οι εξωτερικές οικονομίες κλίμακας και οι οικονομίες συσπείρωσης που επιτυγχάνονται. Η γεωγραφική συσπείρωση συναφών επιχειρήσεων και ιδιωτικών παραγωγικών δραστηριοτήτων οδηγεί στην ανάπτυξη συνεργειών μεταξύ τους και έντονης οικονομικής και λειτουργικής διασύνδεσης μεταξύ πελατών, προμηθευτών και ανταγωνιστών. Αυτό, με την σειρά του, ευνοεί την ευελιξία στην αγορά εργασίας, την πιο αποδοτική χρήση και κατανομή των παραγωγικών πόρων και εν τέλει την ανταγωνιστικότητα, γεγονός που προσελκύει και 11

12 άλλες εταιρίες συναφούς επιχειρηματικής δραστηριότητας, διευρύνοντας την βάση της επιχειρηματικής συστάδας και κατ επέκταση τα οφέλη που αντλούνται από αυτή. Η αυτοτροφοδοτούμενη λειτουργία που τίθεται σε εφαρμογή από τη στιγμή που ξεπεραστεί το όριο της κρίσιμης μάζας συγκέντρωσης επιχειρήσεων αρχίζει να έχει διαχεόμενα ποιοτικά αποτελέσματα πέρα από την οικονομική αριστοποίηση όπως ευκολότερη ανάπτυξη και διάχυση καινοτομιών, ευκολότερη διάχυση της πληροφορίας, ευελιξία και έγκαιρη προσαρμοστικότητα λόγω της μεγάλης εξειδίκευσης δραστηριοτήτων, συσσώρευση εμπειρίας και γνώσης και προσανατολισμό μιας περιοχής σε μια οικονομική δραστηριότητα. Το τελικό αποτέλεσμα είναι η ανάπτυξη υψηλού βαθμού αλληλεπίδρασης όχι μόνο μεταξύ επιχειρήσεων αλλά και της περιφερειακής διακυβέρνησης, πανεπιστημίων, ερευνητικών ιδρυμάτων, φορέων εκπαίδευσης και κατάρτισης καθώς και επιχειρήσεων που επιδιώκουν την ανάπτυξη και εφαρμογή της καινοτομίας. Για την ανάπτυξη της κρίσιμης μάζας μίας γεωγραφικά συγκεντρωμένης επιχειρηματικής συστάδας πρέπει να συντρέχουν συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Ένα ευνοϊκό επιχειρηματικό περιβάλλον, με έντονα ανταγωνιστικές συνθήκες, χωρίς εμπόδια εισόδου νέων επιχειρήσεων στον κλάδο αποτελεί βασική προϋπόθεση προκειμένου να αξιοποιηθούν δυνατότητες ίδρυσης επιχειρήσεων που προσφέρονται από παράγοντες όπως την ύπαρξη εκπαιδευμένου ανθρώπινου δυναμικού, τον εφοδιασμό από αποτελεσματικούς προμηθευτές, τις κατάλληλες υποδομές, τα πλεονεκτήματα μιας φυσικής ή γεωγραφικής θέσης, ένα θεσμικό πλαίσιο χωρίς σημαντικά διοικητικά βάρη κ.ο.κ.. Η ποιότητα του επιχειρηματικού περιβάλλοντος χαρακτηρίζει το τοπικό πλέγμα δραστηριοτήτων και στηρίζεται σε εξωτερικούς παράγοντες όπως στην εύκολη πρόσβαση στην πληροφόρηση, το εξειδικευμένο και καλά εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό, τα προηγμένα δίκτυα πληροφορικής και μεταφορών, που αποτελούν τους κρίσιμους παράγοντες για επιχειρήσεις που παράγουν αγαθά και υπηρεσίες εντάσεως, τεχνολογίας και γνώσης. Ωστόσο, προκειμένου το εξωτερικό περιβάλλον που περιγράψαμε να σχηματοποιηθεί πρέπει να συντρέχουν δύο ακόμα προϋποθέσεις. Η πρώτη αφορά την κυβερνητική πολιτική η οποία μπορεί είτε να ενθαρρύνει είτε να αποθαρρύνει τον ανταγωνισμό, να αναβαθμίζει τις υποδομές και την ποιότητα του ανθρώπινου δυναμικού και να εγγυάται την αποτελεσματική λειτουργία των αγορών. Η δεύτερη αφορά τη συλλογική ικανότητα διαχείρισης και αντιμετώπισης τυχαίων, απρόβλεπτων και χωρίς έλεγχο γεγονότων και παραγόντων που επηρεάζουν την ανταγωνιστικότητα των συγκεκριμένων κλάδων του πλέγματος. Και οι δύο παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν καθοριστικά την ανταγωνιστικότητα του πλέγματος και τη λειτουργία του και, τέλος, αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για τη βιωσιμότητά του. 12

13 Το κατά πόσο οι παραπάνω τρεις παράγοντες καθορίζουν την ύπαρξη η όχι ενός επιχειρηματικού πλέγματος προσδιορίζεται από διάφορα οικονομικά μεγέθη, τα οποία εκφράζουν τόσο τις άμεσες όσο και τις έμμεσες επιπτώσεις που προέρχονται είτε από μεταβολές στο οικονομικό περιβάλλον είτε από επιχειρηματικές αποφάσεις είτε από μέτρα της κυβερνητικής πολιτικής. Η προστιθέμενη αξία αλλά και ο κύκλος εργασιών καθορίζουν το μέγεθος της απασχόλησης και το εισόδημα των νοικοκυριών που δραστηριοποιούνται σε αυτό είτε με τη μορφή μισθών είτε με τη μορφή προσόδων και κερδών. Η κύρια δραστηριότητα του πλέγματος απαιτεί για τη λειτουργία και την πραγματοποίηση παραγωγής τη διενέργεια ενδοκλαδικών και διακλαδικών συναλλαγών, γεγονός το οποίο αυξάνει την προστιθέμενη αξία των δραστηριοτήτων και τον κύκλο εργασιών. Αυτές δε οι έμμεσες επιδράσεις μπορεί να διαχέονται και σε κλάδους άλλων χωρών, αφού προκειμένου να ικανοποιηθεί η ζήτηση, τόσο για ενδιάμεσα όσο και για τελικά προϊόντα και υπηρεσίες, οι αντίστοιχοι κλάδοι προβαίνουν σε εισαγωγές από το εξωτερικό. Αυτό το γεγονός έχει ιδιαίτερη σημασία στο σημερινό οικονομικό περιβάλλον της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και ενοποίησης των αγορών. Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι για να αποκτήσει ένα πλέγμα μία κρίσιμη μάζα και να δημιουργήσει διάχυση δραστηριοτήτων και αλληλεξάρτηση μεταξύ δρώντων πρέπει να έχει κρίσιμο οικονομικό μέγεθος με απτές επιπτώσεις στην απασχόληση και τον κύκλο εργασιών, επαρκή εξειδίκευση και συγκεκριμένο προσανατολισμό. Κοινό δε παρονομαστή όλων των επιτυχημένων επιχειρηματικών συστάδων αποτελεί η ανάπτυξη αλληλεπίδρασης μεταξύ της βιομηχανίας, της κυβέρνησης και των πανεπιστημίων, γεγονός που έχει αναγνωρισθεί ως παράγοντας επιτυχίας για τα πλέγματα υψηλής εξειδίκευσης. Τα πανεπιστημιακά ιδρύματα ειδικά σε αυτές τις περιπτώσεις αποτελούν χώρους ανάπτυξης υψηλής τεχνολογίας και καινοτομιών αναπτύσσοντας ερευνητικές και πρωτοποριακές οικονομικές δραστηριότητες και συσσωρεύοντας επενδυτικά κεφάλαια. Αυτή η εξέλιξη έχει θετική επίπτωση στη λειτουργία της αγοράς εργασίας καθώς ο πανεπιστημιακός χώρος συνδέεται με την υψηλής εξειδίκευσης βιομηχανία. Καθώς η ναυτιλία αποτελεί έναν κλάδο πολυεπίπεδης και πολυτομεακής δραστηριότητας, τα συμπεράσματα που εξάγονται από τη θεωρία του πλέγματος μπορούν να έχουν πλήρη εφαρμογή σε αυτήν. Δεδομένης της τεράστιας σημασίας της ναυτιλίας στη σύγχρονη οικονομία και το εμπόριο και του διεθνώς εμπορεύσιμου ανταγωνιστικού χαρακτήρα των υπηρεσιών της η συγκρότηση ναυτιλιακών επιχειρηματικών συστάδων μπορεί να ενισχύσει την οικονομία όχι απλά μίας περιοχής αλλά μίας ολόκληρης χώρας. 13

14 Προκειμένου να παραχθεί το σημερινό συνεχώς αυξανόμενο μέγεθος των θαλάσσιων μεταφορών σε μια διεθνώς ανταγωνιστική αγορά, απαιτείται ένα ευρύ φάσμα συναφών δραστηριοτήτων παραγωγής απαραίτητου εξοπλισμού και υπηρεσιών. Ο διεθνώς εμπορεύσιμος και ανταγωνιστικός χαρακτήρας ισχύει πλέον στον ίδιο ή μικρότερο βαθμό για την παραγωγική δραστηριότητα των παράλληλων και παράγωγων ναυτιλιακών δραστηριοτήτων. Η δραστηριοποίησή τους σε ένα όλο και πιο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον επιτάσσει τη λειτουργία τους σε συνθήκες πλέγματος, ενώ η ανταγωνιστική λειτουργία του τελευταίου αναδεικνύεται πλέον ως ένας πολύ κρίσιμος παράγοντας της δικής τους ανταγωνιστικότητας. Επίσης, οι συνεχώς αυξανόμενες ποιοτικές απαιτήσεις για ασφαλείς, οικονομικά αποδοτικές και φιλικές προς το περιβάλλον θαλάσσιες μεταφορές μπορούν να ικανοποιηθούν μόνο όταν όλες οι ναυτιλιακά συναφείς δραστηριότητες λειτουργούν και παράγουν σύμφωνα με τους στόχους και με τις απαιτήσεις αυτές. Τα υψηλά πρότυπα, εκτός από την κατασκευή και τη συντήρηση του πλοίου, πρέπει να ισχύουν και για τον εξοπλισμό του και τη λειτουργία του. Τα πλοία υψηλής ποιότητας χρειάζονται και αντίστοιχη διαχείριση, λιμάνια υψηλής ποιότητας με αντίστοιχες διαδυνδεδεμένες υποδομές. Σε αυτό το πλαίσιο, πολιτικές ενίσχυσης και ανάπτυξης κέντρων έρευνας, εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης είναι απολύτως απαραίτητα δεδομένου ότι το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των επιχειρήσεων του πλέγματος στηρίζεται στην παραγωγή, διάδοση και εφαρμογή της γνώσης και καινοτομίας. Πολύ μεγάλη σημασία έχει και η συνεχής προσαρμογή του ρυθμιστικού περιβάλλοντος για τους κλάδους του πλέγματος, του πλαισίου κανόνων και διαδικασιών που λειτουργούν σύμφωνα με τα δεδομένα της ευρύτερης ευρωπαϊκής και παγκόσμιας αγοράς. Με μελέτες διερεύνησης επενδυτικών δυνατοτήτων για κάθε κλάδο δύναται να εντοπιστούν προβλήματα και να αναδειχθούν και προταθούν οι δυνατότητες και οι προοπτικές έκαστου κλάδου. Με τις συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα δύναται να προωθηθούν επενδύσεις σε απαραίτητες υποδομές, ενώ δεν αποκλείεται και η προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων σε συγκεκριμένες δραστηριότητες. Σε κάθε περίπτωση, είναι δυνατή η περισσότερη αποτελεσματική αξιοποίηση ευρωπαϊκών προγραμμάτων και διαφόρων μορφών ενισχύσεων με πόρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω των οποοίων εξασφαλίζεται η διάδοση και η εισαγωγή των λεγόμενων «καλύτερων/βέλτιστων πρακτικών» (best practices) και εμπορίας άλλων χωρών. Το σημερινό ναυτιλιακό πλέγμα περιλαμβάνει όλους εκείνους τους κλάδους ή υποκλάδους, όλες τις οικονομικές δραστηριότητες που άμεσα ή έμμεσα συνδέονται με τη ναυτιλία και τις θαλάσσιες μεταφορές αλλά και την εκμετάλλευση των θαλάσσιων πόρων όπως είναι η αλιεία, 14

15 η ενέργεια και η υποθαλάσσια εξόρυξη ορυκτών. Όλες οι δραστηριότητες αυτές ενσωματώνουν τη σύγχρονη έρευνα και τεχνολογία, στις εξελίξεις της οποίας οφείλουν την ανάπτυξή τους και ορισμένες από τις νέες αυτές δραστηριότητες. Το δε οικονομικό αποτύπωμα του ναυτιλιακού πλέγματος σε μία οικονομία είναι εξαιρετικά σημαντικό, όπως αποδεικνύει η μέχρι σήμερα εμπειρία. Πιο συγκεκριμένα, μεταξύ 3% και 5% του ΑΕΠ της Ευρώπης παράγεται από κλάδους της ναυτιλιακής βιομηχανίας (χωρίς να προσμετράται στο παραπάνω η αξία των πρώτων υλών όπως πετρέλαιο, ψάρια και αέριο), ενώ η προστιθέμενη αξία αγαθών και υπηρεσιών σχετικών με τις θαλάσσιες δραστηριότητες ανέρχεται περίπου στα 180 δις ευρώ (σε τιμές του 2007). Οι επιχειρήσεις που ανήκουν στους αντίστοιχους κλάδους παρέχουν απασχόληση σε περισσότερο από 3 εκατ. ανθρώπους ενώ περίπου το 90% του εξωτερικού εμπορίου και το 40% του εσωτερικού του εμπορίου της Ευρώπης μεταφέρονται μέσω θαλάσσιων οδών. Πλήθος άλλων στατιστικών στοιχείων ενισχύουν την εικόνα περί του κεντρικού ρόλου που διαδραματίζει η ναυτιλία και οι παράπλευρες δραστηριότητές της για την ευρωπαϊκή οικονομία καθώς και την άποψη ότι οι Ευρωπαίοι κατέχουν συντριπτικό κομμάτι της ναυτιλιακής αγοράς παγκοσμίως. Αυτό γίνεται φανερό από το γεγονός ότι τα ευρωπαϊκά λιμάνια διαχειρίζονται το 25% του διεθνούς θαλάσσιου εμπορίου, ενώ οι Ευρωπαίοι πλοιοκτήτες κατέχουν το 40% του παγκόσμιου εμπορικού στόλου. Τέσσερις ευρωπαϊκές εταιρίες πλοίων εμπορευματοκιβωτίων (container lines) είναι μέσα στις πέντε μεγαλύτερες παγκοσμίως, ενώ η ευρωπαϊκή ναυτιλία μικρών αποστάσεων αποτελεί το 50% της παγκόσμιας. Σε παράλληλες ναυτιλιακές δραστηριότητες οι Ευρωπαίοι παίζουν και πάλι κυρίαρχο ρόλο αφού παραγγέλνουν περίπου το 40% των νεότευκτων πλοίων, όταν οι Ευρωπαίοι κατασκευαστές ναυτιλιακού εξοπλισμού παράγουν το 35% της παγκόσμιας παραγωγής και οι Ευρωπαϊκές εταιρίες παραγωγής σκαφών αναψυχής παράγουν το 60% των σκαφών μεγάλης κλάσης (mega-yachts). Τελος, οι ευρωπαϊκές εταιρίες εκβάθυνσης και βυθοκόρησης (dredging) κατέχουν το 80% της παγκόσμιας αγοράς, ενώ οι ευρωπαϊκές εταιρίες ναυτιλιακών υπηρεσιών, ναυτιλιακής έρευνας, παραποτάμιας ναυτιλίας και αλιείας, είναι από τις πρωτοπόρες παγκοσμίως. Χώρες όπως οι Νορβηγία, Δανία, Γαλλία, Ολλανδία και Γερμανία, στις οποίες η μελέτη αναλύει εκτενώς, έχουν αναπτύξει πρότυπες ναυτιλιακές επιχειρηματικές συστάδες, οι οποίες επιβεβαιώνουν τόσο τη θεωρία που αναφέρεται στα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα και την ανάπτυξη καινοτομιών όσο και τη σημασία που διαδραματίζουν στην οικονομία μίας χώρας. Η ναυτιλιακή βιομηχανία αποτελεί ένα πλέγμα αποτελούμενο από τρεις κύριους βασικούς τομείς, τη ναυτιλία, τις ναυτιλιακές υπηρεσίες και τη ναυτική βιομηχανία. Ωστόσο, μία πιο 15

16 ακριβής διάκριση των δραστηριοτήτων του ναυτιλιακού πλέγματος αποτελεί εκείνη που τις διακρίνει μεταξύ εκείνων που αφορούν τον παραδοσιακό ναυτιλιακό τομέα (εσωτερική ναυσιπλοΐα, ναυτιλιακός εξοπλισμός, ναυτιλιακές υπηρεσίες, ναυτιλιακά έργα, πολεμικό ναυτικό και λιμενικό σώμα, ναυσιπλοΐα αναψυχής, λιμάνια, ναυπηγεία και ναυτιλιακές εταιρίες), τις παράκτιες και σχετικές με την θάλασσα τουριστικές δραστηριότητες και, τέλος, την αλιεία. Κάποιες από τις χώρες που εξετάζει η παρούσα μελέτη έχουν δώσει μεγαλύτερη έμφαση στις υπηρεσίες θαλάσσιων μεταφορών και λιμένων, άλλες στην παροχή υψηλών ναυτιλιακών υπηρεσιών όπως οι χρηματοοικονομικές ή οι ασφαλιστικές υπηρεσίες, άλλες πάλι έχουν στραφεί περισσότερο στην κατασκευή/επισκευή πλοίων, ενώ διόλου αμελητέα μπορεί να θεωρηθεί η συνεισφορά των υπηρεσιών εκμετάλλευσης υποθαλάσσιου ορυκτού πλούτου. Κοινός τόπος παραμένει η συγκροτημένη στρατηγική ανάπτυξης αυτών των πλεγμάτων από τις αντίστοιχες κυβερνητικές πολιτικές. Κοινός στόχος όλων είναι η προώθηση ποιοτικών ναυτιλιακών υπηρεσιών και η παρουσίαση των δυνατοτήτων και των ικανοτήτων των εταιριών και οργανισμών που απαρτίζουν το ναυτιλιακό πλέγμα προς τους λήπτες πολιτικών και οικονομικών αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα διοίκησης, στο εσωτερικό και στο διεθνές περιβάλλον. Κοινό αποτέλεσμα δεν είναι άλλο παρά η ανάπτυξη συνεργειών και στρατηγικών lobbying ώστε να εξυπηρετούνται καλύτερα τα συμφέροντα όλων των συμμετεχόντων μερών του αντίστοιχου ναυτιλιακού πλέγματος ανά τον κόσμο. Τελικός σκοπός όλων είναι η προστιθέμενη αξία της συνεργατικότητας, της συνέργειας και της καινοτομίας για το ναυτιλιακό τομέα και η προώθησή του σε ένα διεθνοποιημένο περιβάλλον. Τόσο η οικονομική θεωρία όσο και οι εμπειρικές μελέτες καταδεικνύουν ως πρωταρχικά κίνητρα για τη δημιουργία ναυτιλιακών πλεγμάτων και τη συνεπακόλουθο επίτευξη υψηλού ρυθμού επενδύσεων το βαθμό έκθεσης της ναυτιλιακής αγοράς στον ανταγωνισμό, την εκπαίδευση του εργατικού δυναμικού, τις ροές διεθνούς εμπορίου, το βαθμό εκβιομηχάνισης και αστικοποίησης, τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, το βαθμό ενσωμάτωσης νέων τεχνολογιών καθώς και τις δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξης (R&D). Τόσο οι αποφάσεις που λαμβάνονται σε κυβερνητικό επίπεδο όσο και οι στρατηγικές επιλογές που χαράσσονται από την Ε.Ε. αρκούν ώστε να χαράξουν το κατάλληλο πλαίσιο ανάπτυξης του ναυτιλιακού πλέγματος και να κατευθύνουν τις αποδοτικές δραστηριότητες των δρώντων προς επίτευξη αυτού του στόχου. Η επιβολή κανόνων ανταγωνισμού στη λειτουργία των ναυτιλιακών αγορών που αφορούν τόσο τις εξωτερικές όσο και τις εσωτερικές θαλάσσιες μεταφορές της Ε.Ε. αποτέλεσαν το ξεκίνημα της Κοινής Ναυτιλιακής Πολιτικής της Ε.Ε., η οποία έχει διαγράψει μεγάλη πορεία στον τομέα της ναυτιλίας με σειρά αποφάσεων και κανονισμών που στόχευαν στην απελευθέρωση της αγοράς αλλά και στη 16

17 ρύθμιση αυτής, ιδιαίτερα όπου και όποτε παρουσίαζε αστοχίες. Αυτό ήταν το πνεύμα αποφάσεων, όπως η απελευθέρωση του θαλάσσιου Cabotage, η απελευθέρωση στην Ακτοπλοΐα, η απελευθέρωση στην Κρουαζιέρα, η ρύθμιση ανταγωνισμού στη Ναυτιλία Τακτικών Γραμμών, η θέσπιση Κρατικών Ενισχύσεων στη Ναυτιλία, η ενίσχυση μείωσης του κόστους εργασίας, η υποχρέωση παροχής δημόσιας υπηρεσίας (άγονες γραμμές), το φορολογικό καθεστώς των ναυτιλιακών εταιριών κ.ο.κ.. Ωστόσο, η Ε.Ε. επιχειρεί να διαβεί τον Ρουβίκωνα της απλής ρύθμισης των αγορών και να αφιχθεί στη δημιουργία του Κοινού Ευρωπαϊκού Θαλάσσιου Χώρου. Αυτό επιδιώκεται μέσω της χάραξης ενός ολοκληρωμένου στρατηγικού πλάνου ανάπτυξης θαλάσσιας πολιτικής και πολιτικής μεταφορών, όπως αυτή περιγράφεται στην Πράσινη Βίβλο, στην Ενοποιημένη Πολιτική Μεταφορών, στην Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιας Ζώνης, στις πολιτικές Θαλάσσιας Χωροταξίας και Διακυβέρνησης και όπως ενσαρκώνεται από τη δημιουργία της European Maritime Safety Agency, η οποία αποσκοπεί να εξελιχθεί σε Ευρωπαϊκή Ακτοφυλακή. Όλες οι παραπάνω πολιτικές έχουν ως κύριο άξονα την απελευθέρωση των μεταφορών, την αντιμετώπιση πρακτικών αθέμιτου ανταγωνισμού, την αξιοποίηση και την ένταξη των θαλάσσιων δρόμων στο σύστημα πολυτροπικών μεταφορών, την καλύτερη εποπτεία των ευρωπαϊκών θαλασσών και τη βελτίωση των συστημάτων πληροφόρησης για την αποφυγή ατυχημάτων και περιβαλλοντικών καταστροφών, την αξιοποίηση των παράκτιων περιοχών και την εφαρμογή αναπτυξιακών προγραμμάτων που θα τονώσουν τις τοπικές οικονομίες και την απασχόληση, την εφαρμογή πρακτικών στις θαλάσσιες μεταφορές οι οποίες θα είναι φιλικές προς το περιβάλλον, την αξιοποίηση θαλάσσιων πόρων και ενέργειας με το φιλικότερο προς το θαλάσσιο περιβάλλον τρόπο κ.α. Με λίγα λόγια, η στρατηγική της Ε.Ε. κινείται στην ανάπτυξη μίας ολιστικής θαλάσσιας πολιτικής, η οποία θα έχει ως στόχο την αειφόρο ανάπτυξη, την ενεργό διαχείριση και προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, καλύπτοντας όλες τις πτυχές που αφορούν τους ωκεανούς και τις θάλασσες μέσω διατομεακής και πολυεπιστημονικής προσέγγισης που θα εξασφαλίζει την ακμάζουσα θαλάσσια οικονομία και την οικολογική αειφορία. Την πολιτική αυτή, η Ε.Ε. με την ηγετική της θέση αλλά και την ικανότητα που διαθέτει χάρη στην τεράστια εμπειρία και επιστημονική γνώση θα επιδιώξει να επιβάλλει και εφαρμόσει σε συνεργασία με τις τρίτες χώρες και τους διεθνείς οργανισμούς. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η σημασία ενός υγιούς θεσμικού ρυθμιστικού περιβάλλοντος στη διαδικασία εδραίωσης ανταγωνιστικών και λειτουργικών αγορών, αποτελεί βασική συνισταμένη επίτευξης ενός μοντέλου διατηρήσιμης αναπτυξιακής διαδικασίας σε διεθνές επίπεδο. Η ποιότητα και αποτελεσματικότητα των θεσμών, η όσο το δυνατόν λιγότερη γραφειοκρατία στο επιχειρείν, η εξασφάλιση ίσων όρων ανταγωνισμού για τους δρώντες μίας 17

18 αγοράς, η ανάπτυξη αποτελεσματικών υποδομών πληροφόρησης, επικοινωνίας και μεταφοράς και γενικά ο επιτελικός ρόλος του κράτους στην χαράξη πλαισίου λειτουργίας των αγορών αποτελούν συστατικά στοιχεία μίας ανταγωνιστικής οικονομίας, η οποία προάγει την οικονομική μεγέθυνση. Ωστόσο, η ρυθμιστική παρουσία του κράτους ενέχει κόστη και ανεπιθύμητες επιδράσεις, καθώς ορισμένες φορές ενδέχεται να λειτουργεί προς όφελος οργανωμένων ομάδων πίεσης συμφερόντων, ενώ περιπτώσεις όπου το κράτος επεκτείνει τον ρόλο του εμπλεκόμενο στην τιμολογιακή πολιτική οδηγεί σε στρέβλωση της σύνθεσης των παραγωγικών συντελεστών εργασίας κεφαλαίου. Προς αποφυγή των παραπάνω η Ε.Ε., η οποία εν πολλοίς διαμορφώνει το πλαίσιο θαλάσσιας πολιτικής μέσα στο οποίο θα δρουν τα κράτη-μέλη της τα επόμενα 15 χρόνια, θέτει ως προτεραιότητα τη βελτίωση και την απλοποίηση του ρυθμιστικού πλαισίου της μέσω της λειτουργίας ενός ολοκληρωμένου και ισορροπημένου μέσου για την αξιολόγηση των επιπτώσεων των νομοθετικών και πολιτικών πρωτοβουλιών της. Αυτό θα παρέχει τη δυνατότητα αξιολόγησης των επιπτώσεων των κανονιστικών ρυθμίσεων και θα λαμβάνει υπόψη τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης (οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2005) επισημαίνει τη σημασία της ενίσχυσης της αξιολόγησης των οικονομικών επιπτώσεων (economic impact) του ρυθμιστικού της πλαισίου σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, συμπεριλαμβανομένων των επιχειρήσεων και της βιομηχανίας έτσι ώστε να συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων της ανανεωμένης στρατηγικής της Συνθήκης της Λισσαβώνας. Το ζήτημα της ρυθμιστικής λειτουργίας του κράτους και του κόστους που επιφέρει αυτός ο ρόλος του είναι κεντρικό στη δημιουργία των επιχειρηματικών πλεγμάτων, η οποία δεν είναι ασυσχέτιστη με την ευθύνη των κυβερνήσεων να διασφαλίσουν υγιείς όρους που μπορούν να ενεργοποιήσουν τη συνεργατικότητα μέσα από τη διασφάλιση των αναγκαίων εκείνων θεσμικών συνθηκών λειτουργίας των αγορών. Το Κράτος οφείλει να δρα ως υποστηρικτική δύναμη επηρεάζοντας καταλυτικά ένα σύνολο βιομηχανικών κλάδων να αυξήσουν τη διεθνή τους ανταγωνιστικότητα και εξωστρέφεια. Η αποτελεσματικότητα ή το υπερβάλλον κόστος του ρυθμιστικού πλαισίου επηρεάζει άμεσα την αποδοτικότητα όλων των παραγωγικών δραστηριοτήτων των ναυτιλιακών αγορών, ιδίως τις λιμενικές υπηρεσίες. Η διεθνής εμπειρία, όπως αυτή παρουσιάστηκε στην ανάλυσή μας, έχει καταδείξει τη σημαντική επίδραση της μείωσης του ρυθμιστικού κόστους στη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών δημιουργίας και λειτουργίας των ναυτιλιακών πλεγμάτων (maritime clusters). Παράλληλα, η υιοθέτηση ενός κατάλληλου ρυθμιστικού πλαισίου μπορεί να εξασφαλίσει τις αναγκαίες οικονομίες κλίμακας, ιδιαίτερα σε δαπάνες παγίων επενδύσεων, δίνοντας τη δυνατότητα μείωσης της 18

19 ελάχιστης αποδοτικής κλίμακας και της δραστηριοποίησης ενός συνόλου επιχειρήσεων εξυπηρέτησης του ναυτιλιακού πλέγματος. Καθώς η ανάπτυξη επιχειρηματικού πλέγματος ενέχει τον κίνδυνο υψηλής συγκέντρωσης του κλάδου και ανάπτυξης μονοπωλιακής ισχύος, ο ρόλος της κυβερνητικής πολιτικής αποδεικνύεται ιδιαίτερα κρίσιμος. Το εθνικό θεσμικό πλαίσιο πρέπει να διασφαλίζει ότι οι δραστηριότητες του ιδιωτικού τομέα είναι δίκαιες, αποτελεσματικές και ανταγωνιστικές, ιδιαίτερα αν ο ιδιώτης επιχειρεί σε ένα περιβάλλον με έλλειμμα ανταγωνισμού, δηλαδή σε ένα μονοπωλιακό περιβάλλον. Το ρυθμιστικό πλαίσιο πρέπει, επιπλέον, να εξασφαλίζει ότι ο δημόσιος τομέας μπορεί να παρεμβαίνει νομικά στις επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα, εάν δεν εφαρμόζονται οι αρχές της ορθής λειτουργίας των αγορών. Στις περιπτώσεις αυτές, η ανεξαρτησία και το επίπεδο άσκησης ρυθμιστικής πολιτικής από την πλευρά της Ρυθμιστικής Αρχής είναι ιδιαίτερα σημαντικά, προκειμένου να υπάρχει ουσιαστικός έλεγχος και παρακολούθηση της λειτουργίας της αγοράς. Η ανεξαρτησία είναι απαραίτητη, ιδίως στις περιπτώσεις εκείνες που η λειτουργία μιας αγοράς διέπεται από συμπράξεις ιδιωτικού και δημοσίου τομέα (Public Private Partnership P.P.P.). Στις σημερινές συνθήκες, η προσπάθεια άντλησης ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων μέσω της δημιουργίας πλεγμάτων, η κλασική επιχειρηματολογία και μεθοδολογία άρσης των εμποδίων στην καινοτομία, στην αποτελεσματικότητα λειτουργίας των αγορών και εν τέλει στην ανταγωνιστικότητα, συνεπικουρείται από την ανάπτυξη ενός ευέλικτου ρυθμιστικού οπλοστασίου με οριζόντιο χαρακτήρα σε ένα σύνολο πεδίων πολιτικής (όπως λ.χ. αγορές παραγωγικών συντελεστών, δημιουργία υποδομών, συμμετρική πληροφόρηση, χρηματοδότηση κ.ο.κ.). Οι αποτυχίες της αγοράς (market failure externalities) παρέχουν ένα ισχυρό κίνητρο για την παρέμβαση του κράτους στη διαδικασία στήριξης των πλεγμάτων. Βασικό ζήτημα για το δημόσιο τομέα είναι να προσδιοριστούν οι μηχανισμοί εκείνοι αναβάθμισης νέων πλεγμάτων και να υποστηριχθεί η μετατροπή βιομηχανικών δικτύων σε δίκτυα καινοτομίας. Τα τελευταία χρόνια ένα σύνολο εργαλείων πολιτικής έχουν χρησιμοποιηθεί προκειμένου να ενισχυθεί ο μετασχηματισμός αυτός. Σήμερα, τα ναυτιλιακά πλέγματα αποτελούν μοχλό ανάπτυξης της εθνικής οικονομίας. Η επιχειρηματική συστάδα γίνεται κυρίαρχος πόλος προσφοράς υπηρεσιών της ναυτιλίας, ενώ αναπτύσσονται χαρακτηριστικές δυναμικές δραστηριότητες της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, όπως κέντρα έρευνας και ανάπτυξης, βιομηχανίες τεχνολογιών και επικοινωνιών (ICT), χρηματοπιστωτικά και συναλλαγματικά κέντρα κ.ο.κ. 19

20 Δύο είναι οι κυρίαρχες στρατηγικές ανάπτυξης των ναυτιλιακών πλεγμάτων, πρώτον topdown προσέγγιση και δεύτερον η bottom-up προσέγγιση. Στην πρώτη για την δημιουργία του ναυτιλιακού cluster απαιτείται: Κυβερνητική υποστήριξη και πρωτοβουλία από κρατικούς φορείς για την ανάπτυξη στρατηγικής πολιτικής, Ολιστική και ευρεία αντιμετώπιση των φορέων του ναυτιλιακού πλέγματος, Προγραμματισμός βάσει μακροπρόθεσμης πολιτικής, ο οποίος βασίζεται σε μακροοικονομικούς & μικροοικονομικούς δείκτες, την εκπαίδευση, την έρευνα και καινοτομία και τον εξαγωγικό προσανατολισμό, Εστίαση στη συνεργασία και την ολοκλήρωση μεταξύ των θαλάσσιων κλάδων και συγκροτημένος διάλογος, Ανταλλαγή προτάσεων μεταξύ κυβέρνησης και φορέων και τέλος Χρηματοδότηση, σε ένα μεγάλο ποσοστό, από τον κρατικό προϋπολογισμό Αντίστοιχα, η bottom-up προσέγιση του ναυτιλιακού πλέγματος διακρίνεται από τα εξής, βασικά στοιχεία: Η δημιουργία του πλέγματος κάτω από την επήρεια και την στήριξη επιχειρήσεωνηγετών του κλάδου, Το περιορισμένο πλάισιο πολιτικής και δράσης το οποίο στηρίζεται στην υποστήριξη εταιρειών και ενώσεων του κλάδου, Η εστίαση σε βραχυπρόθεσμα οφέλη όπως η άσκηση επιρροής του κανονιστικού και ρυθμιστικού πλαισίου, το φορολογικό πλαίσιο, το ρυθμιστικό πλαίσιο της αγοράς και η προώθηση της απασχόλησης, η υποστήριξη του έργου της καινοτομίας και η στήριξη των εξαγωγών, Η εστίαση στα λειτουργικά προβλήματα του κλάδου και τέλος Η χρηματοδότηση από ιδιωτικούς φορείς και μέλη του cluster Τα δομικά χαρακτηριστικά τα οποία επηρεάζουν τη δυναμική των ναυτιλιακών πλεγμάτων αφορούν: α) Κλαδική συμμετοχή: Κλάδοι οι οποίοι έχουν ισχυρή προσαρμογή στις συνθήκες ζήτησης (demand drivers), σημαντική παραγωγική προστιθέμενη αξία, εξωστρέφεια, καινοτομικά 20

21 προϊόντα κ.ο.κ., έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο στη δυναμική των πλεγμάτων ακόμα και από παραδοσιακούς κλάδους, β) Η ύπαρξη ισχυρών παραγόντων ώθησης της προσφοράς και της ζήτησης, γ) Γεωγραφική συγκέντρωση: Η γεωγραφική διασπορά ή συγκέντρωση των διαφόρων κλάδων του ναυτιλιακού συμπλέγματος ενέχει σημαντικό ρόλο καθώς διαμορφώνει τη δυνατότητα διασύνδεσης και συνεργασίας, καθώς επίσης και το κόστος συναλλαγής μεταξύ των εταιριών. Εν κατακλείδι, η διεθνής εμπειρία αποδεικνύει ότι η δημιουργία επιχειρηματικών συστάδων στη ναυτιλία μπορεί να αποτελέσει ισχυρότατο μοχλό οικονομικής ανάπτυξης καθώς έχει ισχυρό οικονομικό αποτύπωμα τόσο στο Εθνικό Παραγόμενο Προϊόν όσο και στην απασχόληση. Η οργανωμένη λειτουργία του επιχειρηματικού πλέγματος συμβάλλει στην πιο αποδοτική χρήση και κατανομή των παραγωγικών πόρων και εν τέλει στην ανταγωνιστικότητα. Παράλληλα, έχει και ποιοτικά αποτελέσματα, όπως η ανάπτυξη καινοτομιών, η διάχυση της πληροφορίας, η ευελιξία και η ανάπτυξη προσαρμοστικότητας των επιχειρήσεων, η συσσώρευση εμπειρίας και η ανάπτυξη εξειδικευμένης γνώσης. Σημαντικό ρόλο για την ανάπτυξη του κατάλληλου περιβάλλοντος για την ανάπτυξη επιχειρηματικού πλέγματος παίζει η κυβερνητική πολιτική, καθώς απαιτείται η χάραξη στρατηγικού σχεδιασμού και η εφαρμογή ενός κανονιστικού και ρυθμιστικού πλαισίου το οποίο θα είναι λειτουργικό, θα εξασφαλίζει τους όρους δίκαιου ανταγωνισμού και θα μειώνει τα ρυθμιστικά κόστη, ώστε να ευνοεί την επιχειρηματικότητα, την καινοτομία, την ανάπτυξη συνεργειών και τη διάχυση της γνώσης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, μεγιστοποιείται η ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και το ναυτιλιακό επιχειρηματικό πλέγμα μπορεί να αυξήσει την παραγωγικότητα των μελών του, συμβάλλοντας στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Έχοντας ήδη θέσει το θεωρητικό πλαίσιο ανάλυσης των πλεγμάτων και έχοντας εκθέσει τη διεθνή εμπειρία από την εφαρμογή τους, στο Β μέρος της μελέτης αυτής διερευνώνται οι δυνατότητες ανάπτυξης του Ελληνικού Ναυτιλιακού Πλέγματος ώστε να αποτελέσει έναν παράγοντα που θα συμβάλλει στην έξοδο της ελληνικής οικονομίας από την κρίση. Η Ελλάδα αποτελεί μία χώρα με μακραίωνη ναυτιλιακή παράδοση, ούσα ηγέτιδα δύναμη της παγκόσμιας ναυτιλίας και με συγκριτικό πλεονέκτημα που πηγάζει από την γεωγραφική της θέση, τη συσσωρευμένη εμπειρία και την εξειδικευμένη γνώση στον χώρο της ναυτιλίας. Η ανάπτυξη του ελληνικού ναυτιλιακού cluster ως όχημα οικονομικής ανάπτυξης για την χώρα 21

22 φαντάζει ως μία από τις αυτονόητες στρατηγικές επιλογές, ώστε η Ελλάδα να βγει από την οικονομική κρίση έχοντας δημιουργήσει ένα σταθερό πυλώνα οικονομικής ανάπτυξης γεωοικονομικής στρατηγικής σημασίας. Ο Πειραιάς αποτελεί την καρδιά της ελληνικής ναυτιλίας και έχει τις προοπτικές να αποτελέσει την καρδιά τοθ ελληνικού ναυτιλιακού πλέγματος. Ήδη μια γεωγραφική συγκέντρωση πλήθους ναυτιλιακών δραστηριοτήτων γύρω από το λιμάνι του Πειραιά και η συνεχής ανάπτυξή τους δημιουργεί προβλήματα χωροταξικού κορεσμού και συμφόρησης ώστε η ανάγκη για νέους χώρους να καθίσταται συνεχώς περισσότερο επιτακτική. Οι επιπτώσεις για όλο το φάσμα των επιχειρήσεων του ναυτιλιακού πλέγματος και τη λειτουργία της πόλης του Πειραιά είναι προφανείς από την προσφορά γης και χώρων ως τώρα ανεκμετάλλευτων δίπλα σε μια υπερκορεσμένη από οικονομικές δραστηριότητες περιοχή. Σε ένα σύγχρονο κτίριο στην περιοχή αυτή μεταφέρθηκε τα τελευταία χρόνια το Υπουργείο Ναυτιλίας και Αιγαίου, ενώ με την ολοκλήρωση σημαντικών οδικών αξόνων που διέρχονται από το χώρο αυτό, δημιουργήθηκαν πρόσθετες δυνατότητες και νέα δεδομένα. Στα πλαίσια της νέας θαλάσσιας πολιτικής της Ε.Ε., η εγκατάσταση νέων δραστηριοτήτων και οι επενδυτικές δυνατότητες που προκύπτουν από τις θεσμοθετημένες πλέον σε λειτουργία μορφές Συμπράξεων Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) καθιστούν αναγκαία τη διατύπωση μιας καινούριας πρότασης αξιοποίησης της τόσο πολύτιμης για την περιοχή αυτή ακίνητης περιουσίας (Τσιρίδης, 2009). Η πρόταση αυτή αν αξιοποιεί όλα τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του Πειραιά, λαμβάνει υπόψη τις σημερινές ανάγκες και χρησιμοποιεί τα σύγχρονα οικονομικά και χρηματοδοτικά εργαλεία, μπορεί να γίνει σύντομα υλοποιήσιμη και να αποτελέσει μοχλό και πόλο προσέλκυσης επενδυτικού κεφαλαίου που θα αλλάξουν την εικόνα της περιοχής αυτής. Αναμφίβολα, η ελληνική ναυτιλία αποτελεί σήμερα τον κύριο πυλώνα γύρω από τον οποίο δεκάδες επιχειρήσεις επικουρικών ναυτιλιακών υπηρεσιών έχουν αναπτυχθεί στον Πειραιά, δίνοντας μία αίσθηση προγέννεσης του ελληνικού ναυτιλιακού πλέγματος. Ο Ελληνόκτητος εμπορικός στόλος την περίοδο σημείωσε σημαντική αύξηση της μεταφορικής τους δυνατότητας ενώ για την περίοδο οι μεταβολές είναι οριακές και αμφίσημες. Σύμφωνα με τα στοιχεία της UNCTAD (20011) την 01/01/2011 το σύνολο των πλοίων ελληνικών συμφερόντων άνω των GT αγγίζει τα (758 με ελληνική σημαία και με ξένη), καθιστώντας τον ελληνόκτητο στόλο τον 1 ο παγκοσμίως μεταξύ 35 χωρών. Το συνολικό φορτίο του ελληνόκτητου στόλου αγγίζει τα dwt και αποτελεί το 16,2% του παγκόσμιου στόλου βάσει χωρητικότητας φορτίου. 22