FACULTADE DE FORMACIÓN DO PROFESORADO DE LUGO

Transcript

1 FACULTADE DE FORMACIÓN DO PROFESORADO DE LUGO GRAO DE MESTRE OU MESTRA DE EDUCACIÓN INFANTIL Departamento de Teoría da Educación, Historia da Educación e Pedagoxía Social. Curso GUÍA DOCENTE TEORÍA E INSTITUCIÓNS CONTEMPORÁNEAS DE EDUCACIÓN INFANTIL. Profesor: Dr. D. Eugenio Otero Urtaza. 1

2 1.- Datos descritivos da materia Nome da materia: Teorías e Institucións Contemporáneas de Educación Infantil. Código:. G Tipo de materia: Obrigatoria. Curso: 1º. Número de créditos ECTS: 6. Primeiro cuadrimestre. Horas ECTS. Clase Expositiva: Clase Interactiva Seminario: Horas de Titorías: 3.00 Prerrequisitos. Esenciais: capacidade de redacción e expresión escrita, saber usar os recursos da biblioteca, saber buscar información en internet. Aconsellables: coñecementos xerais de historia do pensamento contemporáneo. Profesor: Dr. D. Eugenio Otero Urtaza. Lingua: galego e castelán. Horas de titoría: mércores e xoves de 10,00 a 13,00 horas. 2.- Sentido da materia no perfil da titulación. Esta materia inicia aos estudantes no coñecemento pedagóxico profesional, tanto dende unha perspectiva teórica, como histórica e comparada. Polos seus contidos está materia está relacionada estreitamente coas outras materias do cuadrimestre: Socioloxía da Educación; Infancia, Familia e Escola; Psicoloxía do Desenvolvemento, e Didáctica e Profesión Docente. O módulo do primeiro cuadrimestre leva como lema Sociedade, Educación e función docente. A súa finalidade conxunta é analizar as características da sociedade actual e o seu impacto na educación, comprender o sentido da educación na sociedade actual, examinar o papel dos profesores na sociedade actual e o que significa ser mestra ou mestre de educación infantil no noso tempo. O papel que desempeña no plano de estudos é de carácter sintético e comprensivo. Esta materia, explica que é a educación e os procesos que se implican nese complexo fenómeno humano; descobre como se foi conformando esta etapa educativa no ámbito institucional, as distintas fases do seu desenvolvemento histórico, e os debates teóricos e políticos que xera, ata chegar á actualidade. O interese desta materia para os futuros profesionais radica en que, utilizando unha metodoloxía hermenéutica, histórica e comparativa, ensina a pensar en qué consiste a profesión de mestre ou mestra de educación infantil, a ordenar e expoñer ideas con claridade e rigor, e adquirir unha cultura pedagóxica específica. 3.- Obxectivos da materia. A finalidade perseguida nesta materia, é que as alumnas e alumnos adquiran unha visión de síntese desta etapa educativa, mediante un estudio teórico, diacrónico e comparativo, dos procesos pedagóxicos e fornecer a súa preparación intelectual coa cognición dos elementos básicos que se constitúen como saber educativo. Este estudio se realizará mediante a análise do pensamento e da práctica efectuada en distintos modelos de escolas de párvulos no mundo contemporáneo partindo da evolución que a propia consideración de infancia tivo e ten na cultura occidental. Trátase de que a/o estudiante adquira coñecementos sobre as orixes e estado actual da educación de párvulos e que ó mesmo tempo sexa capaz de analizar os fundamentos que orientan esta etapa do sistema educativo. Baixo estes supostos, co programa se pretende acadar os seguintes obxectivos. 2

3 A) Obxectivos relacionados cos novos coñecementos e habilidades a adquirir coa materia. 1.- Provocar a reflexión do alumno sobre a educación como fenómeno irreductible nas persoas, e a significación ética do proceso mesmo de educarse. 2.- Descubrir as razóns que levan ás sociedades en procesos de industrialización a escolarizar ós nenos pequenos. 3.- Comprender as circunstancias sociais que suscitan a aparición das primeiras escolas de párvulos en diferentes países. 4.- Saber analizar o debate teórico e metodolóxico xerado polas distintas formas de entender a educación de párvulos. 5.- Examinar as repercusións das solucións institucionais referidas á educación de párvulos na sociedade occidental. 6.- Establecer comparacións, semellanzas e diferenzas, entre as distintas concepcións da educación de párvulos. B) Obxectivos relacionados co dominio de ferramentas de aprendizaxe. 1.- Capacidade de elaboración de traballos escritos conforma a criterios académicos. 2.- Capacidade de comprensión e comentario de textos pedagóxicos. 3.- Capacidade de relación e conexión dos coñecementos, independentemente do seu marco disciplinar. C) Obxectivos vinculados a valores e actitudes. 1.- Capacidade de rigor intelectual no estudo promovendo o sentido crítico. 2.- Capacidade de apertura cara o coñecemento e espírito de tolerancia. 3.- Desenvolver as disposicións que habilitan para ser un bo profesional da educación, especialmente a capacidade de comunicación e relación coas persoas, sentido da responsabilidade e optimismo. Os obxectivos, cando se acadan, implican capacidade para tomar decisións, resolvendo os problemas que presenta a realidade que se lle amosa as persoas nun sentido global. Lograr un obxectivo implica adquirir unha competencia. Seguindo a Antoni Zabala e Laia Arnau (2008): Como aprender y enseñar competencias, Barcelona: Ed. Grau, páxs , entendemos por competencia A capacidade ou habilidade de efectuar tarefas ou facer fronte a situacións diversas de forma eficaz nun contexto determinado. E para iso é necesario mobilizar actitudes, habilidades e coñecementos ao mesmo tempo e de xeito interrelacionado. Conforme se indica no informe Delors, (1996): La educación encierra un tesoro. Madrid: Santillana, catro son os piares da educación: aprender a saber, aprender a facer, aprender a vivir xuntos, e aprender a ser. Entende, cando fala de aprender a facer, que a competencia non só implica a boa práctica profesional, senón a persoa enteira en relación coa súa vida e as conexións que mantén cos demais: El sistema educativo tiene por misión preparar a cada uno para participar activamente durante toda la vida en un proyecto de sociedad, desarrollando sus competencias sociales y fomentando el trabajo en equipo. La educación cívica constituye para el alumno un conjunto complejo que abarca a la vez la adhesión a unos valores, la adquisición de unos conocimientos y el aprendizaje de prácticas de participación en la vida pública. La enseñanza deber ser un proceso de formación del juicio. La educación de cada ciudadano debe continuar durante toda la vida, para convertirse en eje de la sociedad civil y de la democracia viva. Por tanto una competencia é unha acción eficaz fronte a situacións ou problemas que nos obrigan a utilizar recursos, e a tomar decisións para dar resposta aos mesmos. 3

4 Hai en primeira instancia que amosar disposición a resolver os problemas; e que amosada a disposición a resolvelos (vontade de facer e resolver o problema ou cuestión suscitada) e ter claro o sentido para acadar a resolución dos problemas cunhas actitudes determinadas, é necesario dominar os procedementos, habilidades e destrezas que implica a acción que se debe levar a cabo; e para que ditas habilidades cheguen a bo fin deben realizarse sobre uns obxectos de coñecemento. Finalmente é necesario entender que todo este proceso se realiza concordadamente: a acción a desenvolver (contar un conto, facer unha excursión, falar con un pai, debater o proxecto educativo), implica unha integración de actitudes, procedementos e coñecementos. As competencias que o plano de estudos determina para esta materia son as seguintes Competencias Xerais. G3 Deseñar e regular espazos de aprendizaxe en contextos de diversidade que atendan ás singulares necesidades educativas dos estudantes, á igualdade de xénero, á equidade ao respecto aos dereitos humanos. G9 Coñecer a organización das escolas de educación infantil e a diversidade de acciones que comprende o seu funcionamento. Asumir que o exercicio da función docente ten que perfeccionarse e adaptarse a os cambios científicos, pedagóxicos e sociais ao longo da vida. En canto á competencia G3, o alumnado deberá amosar: - Que sabe identificar un espazo de aprendizaxe de educación infantil e as súas consecuencias pedagóxicas. - Que sabe diferenciar as características das aulas dunha escola infantil conforme ao modelo que responden, identificando imaxes visuais o recoñecendo os espazos directamente. - Que coñece as diferenzas do material escolar da escola infantil, os seus usos e os seus fundamentos, e ten en conta as diferenzas e capacidades dos nenos e o uso versátil que se pode facer tanto con o material manufacturado como co procedente de refugallo. En canto á competencia G9: - Que sabe describir e analizar distintos tipos de escola infantil mediante a análise de textos escritos. - - Que sabe comparar modelos de escolas infantís e deducir de eles consecuencias pedagóxicas. - Que sabe sintetizar e analizar criticamente o modelo de profesor implícito nos modelos escolares analizados. Competencias básicas MECES (Marco Español de Cualificacións para a Educación Superior). B2 Que os estudantes saiban aplicar os coñecementos ao seu traballo ou vocación dun xeito profesional y posúan as competencias que solen demostrarse por medio da elaboración e defensa de argumentos e a resolución de problemas dentro da súa área de estudo. B3 Que os estudantes teñan a capacidade de reunir e interpretar datos relevantes (normalmente dentro da súa área de estudio) para emitir xuízos que inclúan unha reflexión sobre temas relevantes de índole social, científica ou ética. 4

5 Competencias específicas. E.27. Situar a escola infantil no sistema educativo español, no contexto europeo e no internacional. E.28. Coñecer experiencias internacionais e exemplos de prácticas innovadoras en educación infantil. E.29. Valorar a importancia do traballo en equipo. E.30. Participar na elaboración e seguimento de proxectos educativos de educación infantil no marco de proxectos de centro e na colaboración co territorio y con outros profesionais e axentes sociais. E.31. Coñecer a lexislación que regula as escolas infantís e a súa organización. E.32. Valorar a relación persoal con cada estudante e a súa familia como factor de calidade da educación. Competencias transversais. T.2.- Coñecemento instrumental da lingua galega. T.3.- Coñecemento instrumental das tecnoloxías. T.4.- Competencia informacional. Internamente, dentro da dinámica das clases e a formación que proporciona esta materia, os alumnos e alumnas deben amosar co seu estudo: Desenvolvemento do pensamento autónomo no estudo. A aprendizaxe nos núcleos destes contidos permiten aos estudantes un comportamento máis autónomo no estudo, porque son capaces de pensar por si mesmos e poñer orde nos coñecementos adquiridos. É moi importante para as alumnas e alumnos desenvolver o espírito emprendedor (entendendo isto como capacidade para ter iniciativa na formación), e ser capaces de tomar decisións sobre os seus aprendizaxes académicos, para o que necesitan desenvolver primeiro estas habilidades de estudo. Comprensión de feitos que permitan tomar decisións libres e responsables. A relación entre estas competencias implica a dous conceptos vitais que o alumno debe ser capaz de desenvolver como elementos necesarios a súa formación: o sentido da responsabilidade e o optimismo. O traballo en equipo sirve moito para desenvolver estas calidades e asemade potencia o diálogo entre persoas con iniciativa e recursos para unha intervención adecuada, porque os alumnos e alumas adquiren desenvolven habilidades para a negociación das condicións de traballo e o reparto de tarefas, nunha meta común. Implica tamén desenvolver valores práxicos de tolerancia e axuda mutua, así como comprender que todos temos límites. Asemade, nesta materia se traballan as competencias de análise, síntese e desenvolvemento do pensamento crítico. Os documentos relacionados co desenvolvemento destas habilidades están a disposición dos alumnos na páxina de contidos desta materia no Campus virtual. Estas competencias, de carácter transversal, se traballan co comentario de texto e estudo de imaxes histórico-pedagóxicas. 5

6 As competencias específicas propias desta materia poden concretarse nos seguintes fitos aos que deben tratar de chegar todos os alumnos e alumnas ao remate do proceso. E conveniente que cada quen, ao final do curso se pregunte se sabe facer estas cousas, cando menos nos seus exemplos máis básicos. 1.- Ten conciencia dos problemas que pode ter un neno por unha sagaz ollada visual. 2.- Identifica un espazo de aprendizaxe de educación infantil e as súas consecuencias pedagóxicas. 3.- Diferenza as características das aulas de escola infantil conforme ao modelo que responden, identificando imaxes visuais ou recoñecendo os espazos directamente. 4.- Coñece as diferenzas do material escolar da escola infantil, seus usos e seus fundamentos, e ten en conta as diferenzas e capacidades dos nenos e o uso versátil que pode facerse tanto co material manufacturado como co procedente de restos de manufacturas, envases ou refugallos. 5.- Sabe describir e analizar distintos tipos de escola infantil mediante a análise de textos escritos. 6.- Sabe comparar modelos de escolas infantís e deducir consecuencias pedagóxicas. 7.- Sabe sintetizar e analizar criticamente o modelo de profesor implícito nos modelos escolares analizados. 4.- Programa Introdución. Esta materia está organizada en dez temas. Todos os temas teñen contidos esenciais, necesarios e de ampliación, pero indicamos con letras, onde predominan cada un destes contidos (e: esenciais, n: necesarios, a: ampliación). Se indican tamén outras materias coas que os temas desta poden ter unha relación máis clara. Socioloxía da Educación (SE), Infancia, Familia e Escola (IFE); Psicoloxía do Desenvolvemento (Ψ); Didáctica e Profesión Docente (DPD). Debaixo se indican as competencias relacionadas con novos coñecementos e habilidades que se deben acadar nos distintos temas, e abaixo as practicas que corresponden a cada tema. ESQUEMA DE TRABALLO DA MATERIA Tema 1 Tema 2 Tema 3 Tema 4 Tema 5 Tema 6 Tema 7 Tema 8 Tema 9 Tema 10 e DPD SE IFE a DPD IFE Ψ n DPD IFE SE e DPD IFE E e DPD CFD Ψ e Ψ DPD IFE e DPD SE Ψ A Ψ DPC SE n DPD SE IFE n DPD IFE Ψ Comp Comp Comp Comp Comp Comp Comp Comp Comp Comp G3 G9B2 Práctica Análise esquemas G3G9 B3 Práctic a Coment. texto G3G9 B3 Práctic a Coment. de texto G3G9 B3 Práctica Coment. de texto Análise imaxes G3G9 B3 Práctic a Coment. de texto G3G9 B3 Práctic a Coment. de texto G3G9 B3 Práctic a Estudo PEC G3G9 G3G9 G3G9 B2 B2 B2 Práctica Práctica Práctic a Análise Búsqueda Coment. Xoguetes telemática de texto 6

7 TEMARIO. 1.- A educación como fenómeno humano. Teorías educativas e modos de educación. Os contextos educativos e as familias. As institucións educativas e os educadores persoais. 2.- Pensamento pedagóxico e educación de párvulos. De Comenio a Pestalozzi: sobre a necesidade dunha educación regulada dos nenos pequenos. 3.- O nacemento das escolas de párvulos en Europa. A escola de New Lanark e o movemento lancasteriano. Os primeiros parvularios en España: Pablo Montesino e a escola de Virio. 4.- O pensamento romántico e a educación da infancia. Análise do pensamento fröbeliano. Desenvolvemento do Kindergarten e difusión do fröbelianismo. Influxo de Fröbel en España. O desenvolvemento da educación infantil na segunda metade do século XIX. 5.- O parvulario montessoriano: análise dos fundamentos básicos. O parvulario decrolyniano. Outros modelos de parvulario na primeira metade do século XX. 6.- As achegas da escola de Xenebra. Claparède e Piaget. O método Audemars e Lafendel. O influxo das ideas piagetianas. 7.- Evolución da educación infantil en España durante o século XX. As leis educativas da democracia e a educación infantil. 8.- A teoría constructivista na educación infantil. O coñecemento práctico no contexto dos parvularios. Análise do material escolar e do xogo infantil dende a perspectiva da aprendizaxe. 9.- Análise comparativo dos sistemas de educación infantil na Unión Europea. Modelos escolares e non escolares. A educación infantil noutros continentes Tendencias actuais na educación de párvulos. O Instituto Picklet. As escolas infantís de Módena e Reggio Emilia. O modelo High/Scope. Preescolar na casa. A educación infantil no século XXI. Cada tema indica un conxunto conceptual que se desenvolve como unha unidade a efectos de estudo e comprensión por parte dos estudantes. A primeira parte (os cinco primeiros temas) é teórica e histórica, mentres que a segunda amosa as bases pedagóxicas na que se asenta hoxe a educación infantil. Todos os temas teñen unhas lecturas obrigadas e unha parte práctica na que as e os estudantes deben amosar a súa capacidade para construír un discurso coherente sobre a educación infantil, mediante o comentario de texto, a análise do material de xogo e a pescuda e exame de fontes de información. Tema 1. A educación como fenómeno humano. Este tema describe a aclara que é educación, as principais correntes e teorías pedagóxicas contemporáneas, os modos de educación, os paradigmas educativos máis importantes. Os distintos factores que inflúen no proceso educativo con especial referencia as relaciósn entre a familia e a escola. Así como unha análise das institucións educativas con especia referencia á escola e os modelos de profesores que nela se poden atopar, incidiendo especialmente no ámbito das escolas infatís. Epígrafes A educación como fenómeno humano Os modos de educación Teorías educativas Os paradigmas racional tecnolóxicos Os paradigmas hermenéuticos Os paradigmas críticos. 7

8 Os contextos educativos e as familias As institucións educativas e os educadores persoais. Lecturas fundamentais: Esteve Zarazaga, J.M.: Educar: un compromiso con la memoria, Barcelona, Graó, 2010, 187 páxs. Práctica: Construción e comentario de esquemas sobre educación Método de traballo. A lectura reflexiva dos textos indicados é suficiente para a adquisición de coñecementos mínimos. As ideas serán ampliadas e contrastadas en dúas clases teóricas. Na sesión práctica faise unha análise conceptual e comentario das lecturas sinaladas para este tema. En todo caso se advirte que este é un tema que pode ampliarse moito e do que existe unha abundante bibliografía abranguendo moitas dimensións dos procesos educativos. Dificultades principais. Os estudantes con pouca formación en historia e filosofía poden atopar especialmente difícil comprender o contexto en que se orixinan estas ideas pedagóxicas e a efectividade dos cambios en relación co pensamento contemporáneo. Bibliografía básica de ampliación. - Carr, D. (2005). El sentido de la educación: una introducción a la teoría y a la filosofía de la educación y de la enseñanza. Barcelona: Graó. - Carreño, M., coord. (2002). Teorías e instituciones contemporáneas de la educación. Madrid: Síntesis. - Colom Cañellas. A.J., coord. (2002). Teorías e Instituciones Contemporáneas de la Educación, Barcelona: Ariel. (2ª). - Del Pozo Andres, M., coord. (2004). Teorías e Instituciones Contemporáneas de la Educación, Madrid: Biblioteca Nueva. Tema 2. Pensamento pedagóxico e educación de párvulos. Este tema serve os estudantes para coñecer o discurso pedagóxico sobre a educación dos nenos pequenos, antes da aparición das primeiras escolas de párvulos. Podemos sinalar algún momento no século XVII en que se empeza a ter en consideración ós nenos como persoas que deben vivir a súa propia vida. E dicir, a vida de neno é digna de ser vivida, no só importan os adultos; do que resultan novas ideas sobre o que é a infancia: o neno existe como algo distinto a idade adulta. Estamos no xermolo da pedagoxía contemporánea. Epígrafes A percepción da infancia no mundo contemporáneo As orixes do pensamento pedagóxico sobre educación infantil Realismo pedagóxico As ideas de Comenio e a educación de párvulos De Comenio a Pestalozzi: sobre a necesidade dunha educación regulada dos nenos pequenos. 8

9 A realidade da infancia no século XVIII Rousseau e a irrupción da idea de infancia Pestalozzi e a educación escolar. Lecturas fundamentais: Otero Urtaza, E. (2004). Las teorías educativas en los umbrales de la contemporaneidad, en Teorías e Instituciones Contemporáneas de la Educación. Madrid: Biblioteca Nueva, pp Bowen, J. (1985): La educación y la ilustración: La revolución conceptual, en Historia de la educación occidental, (tomo III). Barcelona: Herder, pp Práctica: Comentario de textos comparados de Comenio, Rousseau e Pestalozzi. Método de traballo. A lectura reflexiva dos textos indicados é suficiente para a adquisición de coñecementos mínimos. As ideas serán ampliadas e contrastadas en dúas clases teóricas. En todo caso se advirte que este é un tema que pode ampliarse moito sen especiais dificultades se o estudante está interesado neste apaixonante período da historia da pedagoxía. O alumno iníciase neste tema no comentario de texto pedagóxico, e compre que tiña en conta as indicación do profesor. Dificultades principais. Os estudantes con pouca formación en historia e filosofía poden atopar especialmente difícil comprender o contexto en que se orixinan estas ideas pedagóxicas e a radicalidade dos cambios que producen no pensamento contemporáneo. Bibliografía básica de ampliación. - Abbagnano, N. y Visalberghi, A.(1981): Historia de la Pedagogía. México: FCE, pp , e Luzuriaga, L.(1986): Historia de la educación y de la pedagogía., Buenos Aires, Losada, pp Palacios, J.(1989): J.J. Rousseau : El precursor, en La cuestión escolar. Barcelona: Laia, pp

10 No se puede mostrar la imagen en este momento. Comenio ( ) Rousseau ( ) Pestalozzi ( ) Tema 3. As primeiras escolas de párvulos. Neste tema se abordan as circunstancias que produciron a aparición das primeiras escolas de párvulos en Europa e en España. É especialmente importante lograr entender as causas que levaron as sociedades en proceso de industrialización a abrir as primeiras escolas de párvulos, as ideas directrices que tiñan os seus fundadores, e a pedagoxía practicada. Será especialmente estudada a escola de Virio e o pensamento pedagóxico que desenvolve Pablo Montesino cara á fundación destas escolas en España. Epígrafes O nacemento das escolas de párvulos en Europa A escola de New Lanark e o movemento lancasteriano Os primeiros parvularios en España: Pablo Montesino e a escola de Virio. Lecturas fundamentais: Ruiz Berrio, J.(1992): Introducción crítica en Montesino, P.: Manual para los maestros de escuelas de párvulos, Madrid, CEPE, pp Colmenar Orzaes, C.(1995): Génesis de la educación infantil en la sociedad occidental, Revista Complutense de Educación, 6, pp Práctica: Análise de textos comparados de Owen e Montesino. Análise de dous modelos de escola no século XIX. Método de traballo. A lectura reflexiva dos textos indicados é esencial para a adquisición de coñecementos mínimos. As ideas serán ampliadas e contrastadas en dúas clases teóricas. O alumno ten que traballar xa o comentario de texto metodicamente, e saber documentarse previamente para realizar o comentario, así como desenvolver as habilidades de comunicación escrita. Dificultades principais. 10

11 Trátase de coñecementos novos con poucos antecedentes cognitivos nos estudantes e escasamente tratados en obras xerais e manuais de pedagoxía. O desenvolvemento da capacidade do comentario de texto, esixe relacionar conceptos complexos. Bibliografía básica de ampliación. - Capitán Díaz, A.(2000): Educación en la España Contemporánea. Madrid: Ariel, cap. 1, 2, e 3. - Díaz de la Guardia Bueno, E.(1989). "Pensamiento de un ilustrado español. Juan Bautista Virio" Historia de la Educación, 8, pp Escolano Benito, A.(2002). La educación en la España contemporánea. Políticas educativas, escolarización y culturas pedagógicas. Madrid: Biblioteca Nueva, cap Sanchidrián Blanco, C.(1991). "Funciones de la escolarización de la infancia: Objetivos y creación de las primeras escuelas de párvulos en España", Historia de la Educación, 10, pp Sanchidrián Blanco, C. (1985). Influencias de Pestalozzi en Pablo Montesino: repercusiones en la educación española decimonónica, Historia de la Educación, 4 (1985) Sureda, B.(1984): Pablo Montesino: Liberalismo y educación en España. Palma de Mallorca: Prensa Universitaria. J.F. Oberlin ( ) Andrew Bell ( ) Joseph Lancaster ( ) Organización dunha escola lancasteriana 11

12 Tema 4. O movemento fröbeliano. A aparición do kindergarten produciu un cambio revolucionario na organización e na práctica educativa das escolas de párvulos. O xogo constitúe o eixe fundamental dunha pedagoxía que preocupábase por formar cidadáns libres e que pensaran por eles mesmos. O kindergarten, fundado por Fröbel en 1837, xenerou un movemento educativo extraordinario que chegou ós cinco continentes, establecendo unha nova maneira de entender a educación dos nenos pequenos. Epígrafes O pensamento romántico e a educación da infancia Análise do pensamento fröbeliano Desenvolvemento do Kindergarten e difusión do fröbelianismo Influxo de Fröbel en España Krausismo e fröbelianismo Fröbelianismo e institucionismo O desenvolvemento da educación infantil na segunda metade do século XIX. Lecturas fundamentais. Taylor Allen, A.(1986): "Jardines de niños. Jardines de Dios: Kindergartens y guarderías en Alemania en el siglo XIX", Revista de Educación, 281, pp Colmenar Orzaes, C.(1991): "Las escuelas de párvulos en España durante el siglo XIX: Su desarrollo en la época de la Restauración". Historia de la Educación, 10, pp Práctica: Comentario de texto: La educación del hombre de Fröbel. Comentario de texto de El arte de saber ver de Cossío. Método de traballo. A lectura reflexiva dos textos indicados é esencial para a adquisición de coñecementos mínimos. As ideas serán ampliadas e contrastadas en tres clases teóricas nas que se explicará detidamente as ideas pedagóxicas de Fröbel e o movemento pedagóxico que desencadea o kindergarten. Mediante imaxes se estudiará a evolución destas escolas no século XIX, e cos textos se abordarán conceptos fundamentais do pensamento fröbeliano. Dificultades principais. As veces a abundancia de información fai difícil escoller a que é significativa. A dificultade principal deste tema consiste en entender os cambios profundos e revolucionarios que Fröbel introduce na educación dos nenos pequenos. Fröbel ou Froebel (así se acostuma a escribilo entre nós), ten un número extraordinariamente alto de páxinas en internet, aínda que a maioría delas en alemán, e presencia en todos os manuais de historia da pedagoxía ou da educación. Bibliografía básica de ampliación. - Abbagnano, N. y Visalberghi, A.(1981): Historia de la Pedagogía. México: FCE, pp Bowen, J (1985).: Historia de la educación occidental (tomo III). Barcelona: Herder, pp

13 - Luzuriaga, L. (1986): Historia de la educación y de la pedagogía. Buenos Aires: Losada, pp Michelet, A.(1988): Los útiles de la infancia. Barcelona: Herder, pp Otero Urtaza, E.(1994): Manuel Bartolomé Cossío. Pensamiento pedagógico y acción educativa. Madrid: MEC-CIDE, pp Ruiz Berrio, J.(1982): En el bicentenario de Froebel. Introducción de su método en España, Revista de Ciencias de la Educación, 112, pp Un kindergarten en Michigan (Estados Unidos) a principios do século XX. Nenos dun Kindergarten no Xapón cara a (Fotografía coloreada). 13

14 Friedrich W. A. Fröbel Ilustración 2. Estrella fröbeliana. Formaba parte de las ocupaciones manuales. Ilustración 2. Fröbel muy joven. Ilustración 1. Actividades del tercer y cuarto don Ilustración 3. Tumba de Fröbel. Fröbel yace sobre el simbolismo del segundo don, cubo, cilindro y esfera que representa dos cosas. Por una parte la culminación de su pensamiento y en cierto sentido de todo el idealismo alemán, Por otro, su sentido de la naturphilosophie: es un árbol simbólico, la unión entre lo humano y lo divino, entre lo individual racional y la unidad de la Humanidad. Friedrich Fröbel (en las traducciones castellanas es fácil encontrarlo como Froebel) nacio el 21 de abril de 1872 en Oberweissbach, un pueblo de Turingia. En 1806 visitó a Pestalozzi en Yverdon, ciudad en la que viviría entre 1808 y En 1817 funda el Instituto General Alemán de Educación de Keilhau, base de todas sus teorías pedagógicas posteriores. En 1826 publicó La educación del hombre, su obra fundamental. Creó el primer Kindergarten en 1837 en Blankenburgo revolucionando la educación de párvulos al poner el juego infantil como eje de toda actividad. Puso un especial cuidado en formar maestras de buen carácter, accesibles y amistosas con los niños, que supieran transmitir el simbolismo que quería darle a los aprendizajes, y especialmente quería con todo ello educar a ciudadanos libres. Con la revolución de 1848 sus ideas pedagógicas tuvieron un gran auge en Alemania. El gobierno prusiano vio tal peligro en el Kindergarten que los prohibió en Fröbel moriría con un gran disgusto el 21 de junio de No obstante su obra seguiría difundiéndose gracias a sus discípulos, especialmente a Bertha von Marenholtz-Bülow ( ) y a Henriette Schrader-Breymann ( ), quien fundó en 1873 en Berlín la Pestalozzi-Fröbel-Haus. 14

15 Dones de Fröbel Primer don Segundo don Tercer don Cuarto don Quinto don Sexto don En esta forma sólida del cubo, es en la que aparece en el más alto grado de tensión el esfuerzo de la fuerza en busca de manifestación esférica. En lugar de todas las caras, encuéntranse allí caras aisladas; en lugar de todos los puntos, de todos los ángulos, puntos y ángulos aislados; en lugar de todas las líneas o aristas, un número limitado de aristas; y este pequeño número de ángulos, de líneas y de caras predomina sobre todos los demás que le están subordinados y están bajo su dependencia. Por ahí aparece al exterior, de una manera clara y evidente, una tendencia ya bien visible en sí misma según el ser de la fuerza, y que deriva de éste necesariamente; es la tendencia a manifestarse no sólo como cuerpo que ocupa espacio, sino en cada figura particular, como puntos y por puntos, como líneas y por líneas, como superficies y por superficies. (Fröbel: La educación del hombre). 15

16 Tema 5. As escolas infantís na primeira metade do século XX. O Movemento da Escola Nova ten as súas consecuencias na educación dos nenos pequenos. As aplicacións dos seus principios pedagóxicos a esta idade e os descobrementos no ámbito da psicoloxía abren un período de transformacións e adiantos extraordinarios no material, a organización dos espazos, socialización, e mesmamente na concepción da educación a esta idade. Epígrafes O parvulario montessoriano Fundamentos básicos O material montessoriano O parvulario decrolyniano Fundamentos básicos Xogo e centros de interese Principio de globalización Outros modelos de parvulario na primeira metade do século XX. Lecturas fundamentais. Sanchidrián Blanco, C.(2003): Introducción, en Montessori, M.: El método de la pedagogía científica. Madrid: Biblioteca Nueva, pp Michelet, A.(1988): Los útiles de la infancia. Barcelona: Herder, pp Práctica: Análise sobre película documental (Decroly). Método de traballo. A lectura reflexiva dos textos indicados é esencial para a adquisición de coñecementos mínimos. As ideas serán ampliadas e contrastadas en tres clases teóricas nas que se utilizará material audiovisual e gráfico na que se analizará o valor do material. Cada estudante aprenderá a interpretar, nos seus fundamentos básicos, os recursos que se utilizan e as diferencias entre os distintos métodos. Dificultades principais. A apreciación de diferencias entre educadores que comparten un mesmo punto de partida: a autonomía do neno e a educación en liberdade. Entender os distintos camiños que cada un/a deles emprende e o contexto intelectual do que parten e no que traballan, quizais sexan as dificultades máis salientables do estudo deste tema. Bibliografía básica de ampliación. - Abbagnano, N. y Visalberghi, A.(1981): Historia de la Pedagogía. México: FCE, pp Bowen, J.(1985): Historia de la educación occidental, (tomo III), Barcelona, Herder, Besse, Jean-Marie(1989): Decroly. México: Trillas. - Decroly, O&Monchamp, E.(1998): El juego educativo: iniciación a la actividad intelectual y motriz. Madrid: Morata. - Palacios, J.(1989): Freinet: Un educador para el pueblo, en La cuestión escolar. Barcelona: Laia, pp Porquet, M.(1978): Las técnicas Freinet en el parvulario. Barcelona: Laia, Standing, E.M.(1988): La revolución Montessori en la educación. México: Siglo XXI, 16

17 No se puede mostrar la imagen en este momento. María Montessori ( ) Una niña utiliza un juego de figuras geométricas encajables ante la mirada atenta de María Montessori. Niñas jugando con la torre rosa. Niño utilizando los cilindros para encajar Niño probando el sentido bárico Material de lectoescritura Niño jugando con la escalera ancha 17

18 Ovide Decroly ( ). Médico, psicólogo y pedagogo belga, creo bajo la influencia del profesor y médico Jean Demoor ( ) un instituto para la formación de niños anormales, que en 1907 se convirtió en un colegio para niños normales. La Ecole de l Ermitage, la escuela para la vida y por la vida. Más que un teórico de la educación fue un investigador de principios del aprendizaje. Mantuvo una estrecha relación con la escuela de Ginebra, y sus investigaciones siempre tuvieron posibilidades reales de aplicación práctica a la acción pedagógica. De sus ideas fundamentales hay que destacar dos aspectos: - El principio de globalización: basado en la percepción infantil de la globalidad. - La teoría de los centros de interés: Fundamentada en las necesidades primigenias de los niños (alimentación, vestido, protección, recreación) Nenos traballando nunha escola montessoriana Nenos na Escola do Ermitage. Cara a

19 Tema 6. A escola de Xenebra e a educación infantil. A irrupción do Instituto J.J. Rousseau en Xenebra dirixido por Claparède e os traballos de Piaget desenvolvendo a epistemoloxía xenética revolucionan o coñecemento sobre como aprenden os nenos pequenos. Piaget tiña unha relación estreita coa actividade desenvolvida na Maison des Petits, parvulario que dirixían Mina Audemars e Louise Lafendel. O influxo de Piaget remove todas as concepcións que ata agora se tiña dos mecanismos de aprendizaxe dos nenos pequenos e das súa primeiras adquisicións intelectuais e morais. Este tema afonda nas consecuencias educativas do pensamento piagetiano. Epígrafes A escola de Xenebra O método Audemars&Lafendel As ideas de Piaget na educación infantil Acción e construcción do pensamento O influxo das ideas piagetianas. Lecturas fundamentais. Delval, J.(1996): La obra de Piaget en la educación, Cuadernos de Pedagogía, 244, pp Kamii, C & DeVries, R.(1995): La teoría de Piaget y la educación preescolar. Madrid: Visor, (4º ed.). Práctica: Comentario de texto de Piaget. Método de traballo. A lectura reflexiva dos textos obrigados é esencial para a adquisición dos coñecementos e conceptos mínimos. As ideas serán ampliadas e contrastadas en dúas clases teóricas nas que se sintetizará o contido deste tema utilizando material gráfico e facendo a presentación dalgúns dos experimentos piagetianos. Asemade o comentario de texto esixe unha comprensión coidadosa das consecuencias educativas que se derivan da teoría piagetiana na educación infantil. Dificultades principais. Este tema ten necesidade de moita relación con coñecementos de psicoloxía evolutiva e da educación. Coñecer os estadios piagetianos e algunhas das súas ideas cardinais axuda a comprender as súas consecuencias pedagóxicas. Bibliografía básica de ampliación. - Bringier, J-C.(2004): Conversaciones con Piaget, Barcelona, Gedisa. - Duckworth, E.R.(2000): Cuando surgen ideas maravillosas y otros ensayos sobre la enseñanza y el parendizaje, Barcelona, Gedisa. - Furth, H.G. y Wachs, H.(1978): La teoría de Piaget en la práctica, Madrid, Kapelusz. - Perraudeau, M.(2001): Piaget hoy: respuestas a una controversia. México: FCE. - Piaget, J.(1997): Construir una mente. Barcelona: Paidós Ibérica. [Compilación e introducción de Eduardo Martí Sala] - Saunders, R. & Bingham-Newman A.M.(2000): Perspectivas piagetianas en la educación infantil. Madrid: MEC/Morata. - Xypas, C.(1999): Piaget e a educação, Lisboa, Instituto Piaget. 19

20 Jean Piaget ( ) Emblema del Instituto Juan Jacobo Rousseau de Ginebra, en el que trabajaba Jean Piaget. El diseño es de Théodore Delachaux sobre una idea de Edouard Claparède. Niña aprendiendo a completar un juego de números en el Instituto Juan Jacobo Rousseau. Tema 7. A educación infantil en España na segunda metade do século XX. A partir de 1939 España vive un proceso político dictatorial que dura ata 1975 no que apenas se desenvolve e avanza a educación dos nenos pequenos. Un momento importante de inflexión é a lei de Os cambios que se producen na transición democrática fan florecer un movemento pedagóxico que favorece os cambios que finalmente se reflicten na LOXSE en A partir desta lei se fai unha contrarreforma que agora mesmo está a piques de ser modificada. Epígrafes As escolas de párvulos durante o franquismo A escola do nacional-catolicismo A reforma de As reformas democráticas A reforma da LOXSE A contrarreforma da LOCE A Educación Infantil na LOE A contrarreforma da LOMCE Estudo comparativo das reformas. Lecturas fundamentais. Borrajo, G.(1999): Unha aproximación ó estudio da educación infantil no século XX. Revista Galega do Ensino, 24, pp Monés, J.(1991): La educación preescolar en España desde el final de la Guerra Civil hasta los años 60, Historia de la Educación, 10, pp Práctica: Análise dun Proxecto Educativo de Centro Método de traballo. Interesa especialmente a utilización do método comparado aplicado ó estudo da educación na análise das reformas, así como unha especial atención ó debate político que suscitan as reformas, e estimar a importancia dos proxectos educativos das escolas 20

21 na actualidade. O estudo de textos se complementa ca análise dos textos legais en dúas clases teóricas nas que se termina cunha práctica sobre o proxecto educativo de centro. Dificultades principais. Non ten especiais dificultades a non ser que se descoñeza o sentido e contexto das reformas e dos tempos nas que estas se desenvolven. Bibliografía básica de ampliación. - Antúnez Marcos, A.(1998): El proyecto educativo de centro. Barcelona. Grao. - Escolano Benito, A.(2002): La educación en la España contemporánea. Políticas educativas, escolarización y culturas pedagógicas. Madrid: Biblioteca Nueva, pp Lebrero, M.P.(1998): La situación de la educación infantil en España. Madrid: Dykinson. - Olaya Villar, Mª D.(1995): La educación preescolar en España ( ), Albacete, Yeste Libros. - Otero Urtaza, E.(2004): La escuela de nuestro tiempo. El sistema educativo español actual, en Teorías e Instituciones Contemporáneas de la Educación. Madrid: Bilioteca Nueva, pp Viñao Frago, A.(2004): Escuelas para todos: educación y modernidad en la España contemporánea. Madrid: Marcial Pons. Tema 8. Constructivismo y educación infantil. Neste tema se pretende que o estudante reflexione e comprenda as achegas que fai a teoría constructivista da aprendizaxe á teoría educativa da educación infantil, especialmente no que atinxe á aprendizaxe mediante o xogo comp proceso de acción. Se analiza as ideas dalgúns pensadores que inciden especialmente neste ámbito e se estuda o xogo infantil como elemento que constrúe a persoa nesta idade. Epígrafes A teoría constructivista na educación infantil Aspectos xerais e prácticos Ausubel e a aprendizaxe significativa Bruner: intelixencia paradigmática e intelixencia narrativa Vigosky e o contexto social da aprendizaxe O xogo infantil e a construcción do pensamento O material de xogo e aprendizaxe viable. Lecturas fundamentais. Pépin, Y.(1998): Practical knowledge and school knowledge: a constructivist representation of education, en Larochele, M. (ed.): Constructivism and education, Cambridge, University Orees, pp [versión traducida en materia virtual] Práctica: Análise e avaliación de xoguetes infantís Método de traballo. O tema se desenvolve mediante o traballo de grupo que alcanza neste tema o seu maior sentido. Se desenvolve unha análise e valoración do texto de Pépin e se solicita ós estudantes que fagan unha aproximación á educación infantil dos procesos de 21

22 aprendizaxe conforme á dinámica do constructivismo. Unha clase teórica sintetiza as ideas principais que o estudante debe acadar para a comprensión destes procesos. Dificultades principais. A novidade dos coñecementos e a práctica de avaliación de material poden presentar dificultades importantes ós estudantes. Recoméndase unha lectura moi atenta dos textos e sacar inferencias cara á educación infantil. A capacidade de avaliación de material no seu nivel elemental conforma un aprendizaxe permanente que o alumno debe amosar sempre. Bibliografía básica de ampliación. - Ausubel, D.(1983): El desarrollo infantil. Barcelona: Paidós. - Baquero, R.(1999): Vigotsky y el aprendizaje escolar. Buenos Aires: Aique. - Bruner, J.(1987): La importancia de la educación. Barcelona: Paidós. - Bruner, J. y Haste, H.(1990): La elaboración del sentido: la construcción del mundo por el niño. Barcelona: Paidós. - Bruner, J.(1996): Realidad mental y mundos posibles: los actos de la imaginación que dan sentido a la experiencia, Barcelona, Gedisa. - Furth, H.G.(1992): El conocimiento como deseo: un ensayo sobre Freud y Piaget. Madrid: Alianza Editorial. - Garvey, C.(1985): El juego infantil. Madrid: Ed. Morata, (4º ed). Nenas xogando con elementos da natureza Nenos xogando na auga con material de refugallo Tema 9. A educación infantil en Europa. Neste tema se fai unha aproximación á organización actual da educación infantil na Unión Europea, mediante a análise das distintas maneiras en que esta etapa educativa se resolve institucionalmente e como se relaciona coa educación primaria. E un aprendizaxe que permite obter unha visión de síntese das distintas solucións institucionais que adoita a educación infantil e sacar consecuencias. Epígrafes Análise comparativo dos sistemas de educación infantil na Unión Europea Modelos escolares e non escolares O debate actual da educación infantil en algúns países europeos A situación española: problemas, retos e solucións. Lecturas fundamentais. 22

23 Carmena, G., Delgado, M., Villalaín J.L.(1990): Escuelas infantiles en Europa. Atención a la infancia: cuidados organizados para niños en edad preescolar, Revista de Educación, 291, pp Egido, I (1995).: La educación infantil en los países de nuestro entorno, Revista Complutense de Educación, 6, pp Prácticas. Recollida de documentación sobre unha escola de educación infantil. Método de traballo. Exposición do profesor sobre os diferentes modelos de educación infantil que existen na actualizade en Europa. Análise comparativa e debate na aula, partindo da información que a súa vez é capaz de recoller o alumnado. A sesión teórica é sintética e os alumnos teñen obriga de ampliar a información por medio do estudo dalgún caso. Dificultades principais. A metodoloxía da pedagoxía comparada pode resultar neste caso moi novidosa ós estudantes. É necesario comprender a orixe das diferencias no seu contexto. Bibliografía básica de ampliación. - Eurydice (1994): La enseñanza preescolar y primaria en la Unión Europea. Bruselas: Unidad Europea de Eurydice. - Eurydice-Eurostat (1997): Las cifras clave de la educación en la Unión Europea. Luxemburgo: Oficina de Publicaciones de la Unión Europea. - Gallego Ortega, J.L..(2002): La educación infantil: una apuesta de futuro, Granada, FETE-Granada, Infancia en eu-ro-pa (2004): El papel de Europa en la Educación Infantil Octubre de (Varios autores) - Llorent Bedmar, V.(2001): "Análisis comparado de la Educación Infantil en Europa y España", en Primeras Jornadas de Educación Infantil. Centro de Profesores (CEP) de Sevilla. Sevilla Qvortrup, J.(1994): Formas de acercarse a las vidas y actividades de los niños en Investigación y políticas de infancia en Europa en los años 90, Madrid. Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales, Palacios, J.(1999): Educación infantil en Europa: diversidad de enfoques y prácticas, en La educación Infantil a debate: actas Primer Congreso Internacional de Educación Infantil. Madrid: Fondo Editorial de Enseñanza, pp Tema 10. Tendencias actuais na educación de párvulos. Con este derradeiro tema se indican algunhas das tendencias pedagóxicas máis punteiras da educación infantil así como se describen os fundamentos e actividades das escolas máis innovadoras na actualidade. O máis importante nesta fase dos aprendizaxes é que os alumnos e alumnas se fagan unha composición intelectual do significado que ten hoxe a súa profesión e ter recursos para desenvolver unha práctica actualizada. Epígrafes Tendencias actuais na educación de párvulos O proxecto Spectrum Algúns modelos innovadores As escolas infantís de Reggio Emilia. 23

24 O modelo High/Scope O Waldkindergarten A Cedarson Nature School. Lecturas fundamentais. Escuelas Infantiles de Reggio Emilia. La inteligencia se despierta usándola en La inteligencia se construye usándola, Madrid, Morata, 1995, pp González Falcón, I.: El proyecto Spectrum, Revista de Educación, 328 (2002) Prácticas. Comentario de texto: Escolas de Reggio Emilia. Método de traballo. Una sesión teórica do profesor sobre os máis conspicuos sistemas de educación infantil con aspectos innovadores abre ós estudantes a posibilidade de ampliar a información sobre esas escolas infantís, e establecer os elementos máis sobresaíntes. Dificultades principais. A novidade do tema é a dificultade máis común con que se poden atopar os estudantes. Aínda que a documentación non é dificil atopala, contextualizala e facer unha comparación coa cultura profesional do contexto en que se move cada estudante esixe un esforzo de comprensión intelectual que coroa todas as aprendizaxes que pode ofrecer o estudo desta materia. Bibliografía básica de ampliación. - Del Río, A.Mª. (2001). Escuelas Infantiles de Reggio Emilia. Buenos Aires: Novedades Educativas. - Escuelas Infantiles de Reggio Emilia. La inteligencia se construye usándola, Madrid, Morata, Fernández Fernández, E. & Rey Otero, Mª. L.: Preescolar na casa. La educación infantil-familiar (Galicia), Revista de Educación, 322 (2000) Malaguzzi, L.: La educación infantil de Reggio Emilia, Barcelona, Octaedro, Infancia en eu-ropa Caminando por hilos de seda. Escuelas municipales de Reggio Emilia. Marzo de 2004 (Varios autores) - Zabalza, M.: Calidad en la Educación Infantil, Madrid, Narcea, Scuola dell'infanzia Diana, Reggio Emilia Nenos dun parvulario en Afganistán 24

25 7.- Fontes de información. Bibliografía ABBAGANO, N. & VISALBERGHI, A.(1988). Historia de la Pedagogía. México: FCE. BOWEN, J.(1985): La educación y la ilustración: La revolución conceptual, en Historia de la educación occidental, (T.III), Barcelona: Herder, pp COLMENAR ORZAES, C.(1991): "Las escuelas de párvulos en España durante el siglo XIX: Su desarrollo en la época de la Restauración". Historia de la Educación, 10, pp COLMENAR ORZAES, C.(1995): Génesis de la educación infantil en la sociedad occidental, Revista Complutense de Educación, 6, pp EGIDO, I.(1999): Política educativa y autonomía escolar. Una investigación sobre modelos europeos. Madrid, Departamento de Didáctica y Teoría de la Educación de la Universidad Autónoma de Madrid. GARDNER, H.(1994). Estructuras de la mente. La teoría de las inteligencias múltiples, México: FCE. GARDNER, H., FELDMAN, D.H., KRECHEVSKY, M.(2001): El Proyecto Spectrum - Tomo I: Construir sobre las capacidades infantiles. Madrid: Morata. GARDNER, H., FELDMAN, D.H., KRECHEVSKY, M.(2001): El Proyecto Spectrum - Tomo II: Actividades de aprendizaje en la educación infantil. Madrid:, Morata. GARDNER, H., FELDMAN, D.H., KRECHEVSKY, M.(2001). El Proyecto Spectrum - Tomo III: Manual de evaluación para la educación infantil. Madrid:, Morata. GÉLIS, J.(1990): La individualización del niño, en Historia de la vida privada, tomo III. Madrid: Taurus, pp GONZÁLEZ-AGÁPITO, J.(2003): La educación infantil. Lecturas de un proceso histórico en Europa. Barcelona:, Octaedro. KAMII, C. & DE VRIES, R.(1985): La teoría de Piaget y la Educación Preescolar, Madrid, Visor. KAMII, C. & DE VRIES, R.(1988): Juegos colectivos. Implicaciones de la teoría de Piaget, Madrid: Ed. Visor. LUZURIAGA, L.(1961): Métodos de la nueva educación. Buenos Aires: Losada. LUZURIAGA, L.(1961): Historia de la educación y de la pedagogía. Buenos Aires: Losada. MICHELET, A.(1977): Los útiles de la infancia. Barcelona, Herder. MOLERO PINTADO, A.(1999): La figura de Eugenio Bartolomé y Mingo, Alcalá de Henares. Servicio de Publicaciones de la Universidad. MONTESINO, P.(1992): Manual para los maestros de escuelas de párvulos. Madrid: CEPE.[ Introducción de Julio Ruiz Berrio] MONTESSORI. M. (2003): El método de la Pedagogía científica. Aplicado a la educación de la infancia. Madrid: Biblioteca Nueva. [ Introducción de Carmen Sanchidrián] OTERO URTAZA, E.(2004): Las teorías educativas en los umbrales de la contemporaneidad, en Teorías e Instituciones Contemporáneas de la Educación. Madrid: Biblioteca Nueva, pp PALACIOS, J.(1998): A Del preescolar a la Educación Infantil. Asincronías en la transición. Cuadernos de Pedagogía, 274, pp PALACIO, Irene y RUIZ, Cándido (1993): Infancia, pobreza y educación en el primer franquismo ( ). Valencia; Universita de Valenciat. PESTALOZZI, J.H.(1988): Cartas sobre la educación infantil. Madrid, Tecnos. PORQUET, M.(1973): Las técnicas Freinet en el parvulario. Barcelona: Laia. SANCHIDRIÁN BLANCO, C. (1985): Influencias de Pestalozzi en Pablo Montesino: repercusiones en la educación española decimonónica. Historia de la Educación, 4, pp

26 SANCHIDRIÁN BLANCO, C. (1991): "Funciones de la escolarización de la infancia: Objetivos y creación de las primeras escuelas de párvulos en España". Historia de la Educación, 10, pp SANCHIDRIÁN BLANCO, C.&RUIZ BERRIO, J., coords. (2010). Historia y perspectiva actual de la educación infantil. Barcelona: Graó. SAUNDERS, R.(1989). Perspectivas piagetianas en la educación infantil. Madrid: MEC- Morata. SELMI, L. y TURRINI, A.(1989). La escuela infantil a los cinco años. Madrid: MEC/Morata. SELMI, L. y TURRINI, A.(1988). La escuela infantil a los cuatro años. Madrid: MEC/Morata. SELMI, L. y TURRINI, A.(1988). La escuela infantil a los tres años. Madrid, MEC/Morata. SUREDA, B.(1984): Pablo Montesino: Liberalismo y educación en España. Palma de Mallorca: Prensa Universitaria. TAVERNIER, R.(1987): La escuela antes de los seis años. Barcelona, Martínez Roca. TAYLOR ALLEN, A.(1986): "Jardines de niños. Jardines de Dios: Kindergartens y guarderías en Alemania en el siglo XIX", Revista de Educación, 281, pp TONUCCI, F.(1986): A los tres años se investiga. Barcelona: Hogar del Libro. TONUCCI, F.(1989). Cómo ser niño. Barcelona: Barcanova. RUBIN, Z.(1981). Amistades infantiles. Madrid: Morata. VIÑAO FRAGO, A.(1983): Una cuestión actual: Sobre el academiscismo de la enseñanza preescolar en el siglo XIX. Historia de la Educación, 2, pp ZABALZA, M.(1996): Calidad en la educación infantil. Madrid: Narcea. Direccións de Internet recomendadas Portal especializado con abundante información sobre esta etapa educativa. Páxina da Asociación Mundial de Educadores Infantiles. Especialmente recomendable pola gran información que aporta, engadida unha bolsa de emprego. Páxina moi completa sobre a vida e a obra de Comenio. Biografía de Pestalozzi por Michel Soëtard Biografía e cronoloxía de J.F. Oberlin. Páxina con información sobre Robert Owen e New Lanark. Páxina sobre Robert Owen e New Lanark. Artigo de Helmut Heiland sobre a pedagoxía de Fröbel. Página de la Fundación Francisco Giner de los Ríos. Páxina da Association Montessori Internacionale. Páxina que contén información sobre a vida de Decroly e o seu pensamento. Artigo de Louis Legrand sobre Celestin Freinet. Páxina da Jean Piaget Society. Arquivos de Jean Piaget na Universidade de Xenebra. Biografía de Piaget en inglés que inclúe algúns dos seus experimentos máis coñecidos. df Nesta páxina tedes un texto en inglés de cómo traballar cós nenos pequenos na natureza. 26

27 Páxina da High/Scope Educational Research Foundation. É moi interesante. Convén utilizala, aínda que estea en inglés. Educadorasinfantiles.es. Páxina con abundante información sobre as escolas de Reggio Emilia e Loris Malaguzzi Páxina con información sobre a teoría das intelixencias múltiples de Howard Gardner. Páxina de Preescolar na casa. Educación infantil familiar. Páxina de Eurydice, con información relevante sobre os sistemas educativos de todos os países europeos. 8.- Metodoloxía Distribución do tempo dedicado á materia. Os temas teñen 20 horas de clases maxistrais e 16 de sesións prácticas. Una hora é utilizada para explicar o plan de lecturas que debe facer cada estudante, e outra para orientar o traballo en equipo que deben desenvolver conforme as indicacións deste programa. Os estudantes terán a obriga de dar conta de cómo están realizando o seu traballo en un mínimo de dúas sesións de titoría de 30 minutos. Se estima que o exame final de curso, necesita un máximo de dúas horas de realización. A docencia se completa co traballo da USC virtual na que as alumnas e alumnos atopan unha importante información complementaria. ACTIVIDADES FORMATIVAS EN HORAS E A SÚA RELACIÓN COAS COMPETENCIAS ACTIVIDADES EN GRUPO EXPOSITIVO ACTIVIDADES EN GRUPO DE TRABALLO ACTIVIDADES EN PEQUEÑO GRUPO O INDIVIDUAIS ACTIVIDADES PRESENCIALES Clases en grupo grande. Actividades prácticas xerais. Organización de grupos. Presentacións de material audiovisual e telemático. Presentación y uso de páxina virtual de la materia. Debates en gran grupo. Sesións de avaliación. Actividades prácticas en grupo reducido. Análises e comentario de textos, imaxes e material escolar. Presentación de plans de traballo. Presentación de informes. Titoría individualizada. Reunións de equipos de traballo. Titoría telemática. Comentario, lecturas. H ACTIVIDADES DE TRABAJO AUTÓNOMO Asistencia a charlas, exposicións ou outras actividades recomendadas. Asistencia a películas recomendadas. Lecturas. Estudio individualizado. Estudio autónomo individual ou de grupo. Procura de información complementaria. Foros de debate en páxina virtual. 3 Escritura de exercicios, conclusións e outros traballos. Lecturas recomendadas, actividades en biblioteca o similar. Preparación de presentacións orais, debates o similar. Foros de debate en páxina virtual. TOTAL HORAS 51 TOTAL HORAS 99 H COMPETENCIAS RELACIONADAS G.3, G.9 B.2, B.3 E.27, E.28, E.30, E.31, E.32 T.3, T4 G.3 B.2, B.3 E.27, E.28, E.29, E.30 T.3, T4 19 B.2, B.3 E.29, E.30, E.32 T.2, T.3, T4 27

28 Nenos aproveitando unha obra de enxeñería para xogar na natureza Actividades. Nas clases teóricas o profesor presentará os contidos de cada tema que estarán apoiados polo material que se adxunta ó programa impreso ou que se atopa na USCvirtual, que é de lectura obrigatoria. O material está acompañado frecuentemente de fotografías e debuxos que explican os contidos da materia e que será completado, no seu caso, con outro material audiovisual. O uso da bibliografía deberá adecuarse a cada tema específico e os aspectos máis relevantes que proporcionan serán indicados polo profesor. O traballo das sesións prácticas se centra no desenvolvemento da capacidade de comentar imaxes, textos pedagóxicos, saber buscar e organizar fontes de información, e analizar e avaliar material escolar e xoguetes. Están previstas actividades conxuntas entre as distintas materias do módulo. É importante que os estudantes cheguen ás clases prácticas dos comentarios cos textos xa traballados para o máximo aproveitamento no seu análise e crítica. Nesta práctica estímase preferentemente, o desenvolvemento das capacidades de análise, síntese, pensamento converxente e pensamento diverxente. O alumno ten que tentar, partindo da información que ofrece o texto, poñer a traballar cognitivamente a súa cultura é tratar de elaborar pensamento propio. As prácticas sobre técnicas de documentación e estudo teñen unha finalidade preferentemente propedéutica cara o estudo da materia e a realización do traballo en grupo. A práctica de estudo e avaliación de material e xoguetes se fai con elementos que aportan os propios estudantes, aínda que previamente se establece un sistema de categorías que permite realizar unha estimación. 28

29 Con carácter obrigatorio, os alumnos terán que facer un traballo interdisciplinar que será defendido públicamente. As alumnas e alumnos formarán equipos para realizar este traballo que conta cunha guía específica común a todas as materias. Cada docente titorizará varios equipos de traballo. Se recomenda prestar atención a todas as indicacións do profesorado. En canto as achegas que debe ter ese traballo en relación con esta materia, deberán incidir naqueles aspectos que máis chamaran a atención do grupo desde a perspectiva teórica e histórica da educación. É importante saber situar cada dato e situación no seu contexto, e, en toda circunstancia, deberá reflectir o debate do grupo para acadar unha puntuación positiva. Para unha mellor situación dos contextos histórico-pedagóxicos se realizará unha visita ao Museo Pedagóxico de Galicia (MUPEGA) Cando o profesor comprobe que un traballo entregado non é orixinal, se considerará ao alumno automaticamente suspenso. Os alumnos e alumnas terán que establecer unha sesión de titoría co profesor de aproximadamente 30 minutos de duración para control e orientación da aprendizaxe a mediados do cuadrimestre. Estas titorías poden ser electrónicas ou presenciais, e poden facerse tamén en grupo. Nelas cada estudante dará conta do traballo xa feito e solicitará do profesor canta información sexa precisa cara a optimización do estudo. 9.- Sistema de avaliación da aprendizaxe. A asistencia regular as clases teóricas e prácticas e a participación activa dos alumnos nas mesmas é un elemento valioso para a cualificación. Os comentarios de texto serán cualificados cando sexan entregados no tempo establecido. Para superar a materia, ademais da cualificación do traballo, será necesario amosar capacidade no comentario de texto pedagóxico, así como saber responder a cuestións básicas traballadas nas clases no exame final. Este exame (un comentario de texto máis dúas preguntas relacionadas co programa) é reflexivo e os alumnos poden levar ó mesmo, material bibliográfico e os seus apuntes. O obxectivo é poder avaliar a capacidade de razoamento nas respostas, mediante un pensamento estructurado e maduro que reflicta o estudo e traballo desenvolvido polo estudiante. O profesor pondera a progresión dos estudiantes en sentido escalar, conforme os obxectivos fixados se amosan como competencias avaliables. A cualificación final estará composta polos seguintes factores. 1.- Asistencia e participación nas clases e foros: ata 1 punto. 10% 2.- Prácticas de seminario: ata 2 puntos. 20% 3.- Traballo en equipo: ata 3 puntos. 30% 4.- Exercicio final: ata 4 puntos. 40% As alumnas e alumnos que non superasen a materia na convocatoria de xaneiro, conservarán para a convocatoria de xullo as puntuacións dos tres primeiros apartados, podendo presentar traballos suplementarios para mellorala. Na convocatoria de xullo o profesor valorará especialmente, cando o estudante asistiu regularmente a clase, a presentación dun caderno de apuntes, reflexións e lecturas. O exame final e moi similar en todas as convocatorias. 29

30 Cando un estudante suspenda na convocatoria de xullo debe entrevistarse co profesor para que lle dea orientacións sobre as súas carencias e como pode superalas na seguinte convocatoria. As actuacións do profesor rexiránse, en todo caso, pola Normativa de avaliación do rendemento académico dos estudantes e de revisión de cualificacións, aprobada no Consello de Goberno do 15 de xuño de 2011 (DOG 21 de xullo de 2011). 10- Outra información de interese. Esta materia desenvólvese parcialmente na USC-virtual. É necesario que todos os alumnos e alumas estean dados de alta na mesma, tanto para entregar traballos e comentarios de texto, participar en foros ou usar o chat ou correo electrónico na titoría como para ter acceso ao material de contidos que está a súa disposición nesa páxina. A biblioteca da Escola ten unha alta especialización en libros referidos a esta materia, e os estudantes deben acostumarse a utilizala dende o primeiro día, así como todas as súas posibilidades de búsqueda de información. Asemade o estudante debe facer uso das redes telemáticas. Se adxunta un conxunto de direcciones de internet nas que o estudante pode atopar información valiosa sobre a materia. A esquerda, nenos no recreo xogando nunha escola infantil en Langreo (Asturias). A dereita, nena nunha cabana en Michigan, na Harvest Fest do seu concello. A esquerda nenos xogando nunha escola infantil do bosque. A dereita unha instalación de madeira, neumáticos e cordas dunha escola infantil de Bristol 30