Ιςτορία τησ μουςικήσ/ Οι εποχέσ και τα χαρακτηριςτικά τουσ Εποχι πότε τι ποφ ποιοσ πώσ Πρώιμοσ 5 οσ -9 οσ αιϊνασ Γρθγοριανό μζλοσ/ Βυηαντινι Ιερείσ, μοναχοί Μονοφωνία Μεςαίωνασ μουςικι μοναςτιρια Μεςαίωνασ 10 οσ -15 οσ αιϊνασ Γρθγοριανό μζλοσ Κοςμικι μουςικι Πολυφωνία Αναγζννθςθ 1450-1600 Λειτουργικι μουςικι Κοςμικι μουςικι (κυρίωσ χορευτικι), Απλζσ μορφζσ οργανικισ μουςικισ Μπαρόκ 1600-1750 Θρθςκευτικι μουςικι (λειτουργίεσ, καντάτεσ, ορατόρια) (μουςικι για μπαλζτο, για κζατρο, ορχθςτρικζσ ςουίτεσ) Όπερα Ιερείσ, μοναχοί, Περιπλανϊμενοι τραγουδιςτζσ, οργανοπαίκτεσ Ιερείσ, μοναχοί Επαγγελματίεσ μουςικοί, Ευγενείσ εραςιτζχνεσ υνκζτεσ: Παλεςτρίνα Ορλαντο ντι Λάςςο Γιόχαν εμπάςτιαν Μπαχ Γκζοργκ Φριντριχ Χζντελ Αρκάντηελο Κορζλι Χζνρυ Πζρςελ Αλεςάντρο καρλάτι Αντόνιο Βιβάλντι Ανάπτυξθ τθσ πολυφωνίασ Φωνθτικι μουςικι Μουςικι για πλθκτροφόρα Πρϊτα οργανικά ςφνολα Φωνθτικι μουςικι με ςυνοδεία Ανάπτυξθ του κοντςζρτου
Κλαςικιςμόσ 1750-1800 Όπερα υμφωνία ονάτα κοντςζρτο Ρομαντιςμόσ 19 οσ αιϊνασ Όπερα υμφωνία Κοντςζρτο Λθντ Προγραμματικι μουςικι Εκνικζσ ςχολζσ αυλζσ Γιόηεφ Χάυντν Βόλφγκανγκ Αμαντζουσ Μοτςαρτ Λοφντβιχ βαν Μπετόβεν Φράντσ οφμπερτ Γιοχάνεσ Μπράμσ Ρόμπερτ οφμαν Φρεντερικ οπζν Πιοτρ Κλιτσ Σςαϊκόφςκυ Σηουηζπε Βζρντι Ριχαρντ Βάγκνερ Δεξιοτεχνικά ζργα Μεγαλφτερα ορχθςτρικά ςχιματα Πολφ μεγάλα ορχθςτρικά ςχιματα φγχρονθ μουςικι 20 οσ αιϊνασ Διαχωριςμόσ ςε «ςοβαρι» μουςικι και «μουςικι για διαςκζδαςθ» Διάφορεσ πειραματικζσ τεχνικζσ Ατονικότθτα Δωδεκαφκογγιςμόσ ειραϊςμόσ Jazz Pop Rock κτλ Μικρότερεσ ςκθνζσ τάδια τοφντιο θχογράφθςθσ Διάφορα ςυγκροτιματα και ςυνκζτεσ Ρίχαρντ τράουσ Άντον αίνμπεργκ Μπζλα Μπάρτοκ Διμιτρι οςτακόβιτσ Σηον Κζυτη Κοφρτ Βάιλλ Κλπ. Διάφορα οργανικά ςχιματα και πειραματικοί ςχθματιςμοί υνδυαςμόσ θχογραφθμζνθσ και ηωντανισ μουςικισ Ηχογραφιςεισ/ μαγνθτοςκοπιςεισ
Μουςικά ςυςτήματα και κλίμακεσ φςτθμα Εποχι Χαρακτθριςτικά Σροπικό ςφςτθμα Μεςαίωνασ/αναγζννθςθ Ακολουκείται θ κεωρία που ςχετίηεται με τουσ οκτϊ εκκλθςιαςτικοφσ τρόπουσ. Οι τρόποι (4 κφριοι και 4 πλάγιοι) πιραν τθν ονομαςία τουσ από τουσ αρχαίουσ ελλθνικοφσ τρόπουσ (Δϊριοσ, Φρφγιοσ, Λφδιοσ, Μιξολφδιοσ) χωρίσ όμωσ να ταυτίηονται με αυτοφσ. Οι τρόποι: Δϊριοσ (ρε-ρε), Φρφγιοσ (μι-μι), Λφδιοσ (φα-φα), Μιξιλφδιοσ (ςολ-ςολ) Οι πλάγιοι ξεκινοφν 4 νότεσ χαμθλότερα από τουσ αντίςτοιχουσ κφριουσ και ονομάηονται υποδϊριοσ, υποφρφγιοσ κλπ. υγκεκριμζνοι κανόνεσ ρυκμίηουν τισ νότεσ του τζλουσ κάκε μελωδίασ και τισ ενδιάμεςεσ μελωδικζσ κορυφϊςεισ. υνδζεται με το μονοφωνικό και το πολυφωνικό φφοσ. Σονικό ςφςτθμα Εμφανίηεται ςτο μπαρόκ και εδραιϊνεται ςτον κλαςικιςμό. Διατθρείται ωσ ςιμερα. Διακρίνονται δφο τρόποι, ο μείηονασ και ο ελάςςονασ, οι οποίοι μποροφν να ςχθματιςτοφν από κάκε νότα, (Π.χ. ντο μείηονα, ντο# μείηονα κλπ) ακολουκϊντασ τθν ίδια ςειρά τόνων και θμιτονίων. υνδζεται με το ομοφωνικό ςτυλ. θμαντικζσ οι ςυγχορδίεσ που ςχθματίηονται ςτθν πρϊτθ (τονικι), τθν τζταρτθ (υποδεςπόηουςα) και τθν πζμπτθ (δεςπόηουςα) νότα τθσ κλίμακασ. Παράδειγμα για τθν ντο μείηονα: Σονικι ντο-μι-ςολ Τποδεςπόηουςα φα-λα-ντο Δεςπόηουςα ςολ-ςι-ρε Οι ςχετικοί κανόνεσ ρυκμίηουν τισ πικανζσ πορείεσ των ςυγχορδιϊν κακϊσ και τισ αλλαγζσ τονικότθτασ (μετατροπία)
Βυηαντινι μουςικι Βυηάντιο κ.ε. φςτθμα οκτϊ τρόπων (4 κφριοι και 4 πλάγιοι) που ονομάηονται «ιχοσ πρϊτοσ», ι «πλάγιοσ του πρϊτου», κλπ. Και χαρακτθρίηονται από διαφορετικζσ κατανομζσ διαςτθμάτων (θ οκτάβα χωρίηεται ςε 72 μόρια) και αντίςτοιχα διαφορετικό άκουςμα. Ατονικότθτα 20 οσ αιϊνασ Μουςικι ςτθν οποία ςυνειδθτά δεν ακολουκείται κανζνα ςφςτθμα όπωσ π.χ. το τροπικό ι το τονικό. Βαςικό ςτοιχείο θ ζλλειψθ τονικοφ κζντρου και τα διάφωνα διαςτιματα (2ασ, 7θσ, 9 θσ, κλπ) που δεν «λφνονται» (δεν ακολουκοφνται από ςφμφωνα). Δωδεκαφκογγιςμοσ 20 οσ αιϊνασ το ςφςτθμα αυτό εντάςςεται ςτθν ατονικότθτα. Ορίηεται από τθν αρχι μία ςειρά των 12 φκόγγων τθσ ςυγκεραςμζνθσ κλίμακασ και χρθςιμοποιείται με τθν τεχνικι του ςειραϊςμοφ. Ο κάκε φκόγγοσ επιτρζπεται να εμφανιςτεί μόνο μία φορά ςε κάκε ςειρά. Η μουςικι φτιάχνεται από διαφοροποιθμζνεσ επαναλιψεισ τθσ ςειράσ. τον δωδεκαφκογγιςμό δεν υπάρχουν νότεσ με περιςςότερθ ςθμαςία όπωσ π.χ. ςτο τονικό ςφςτθμα (θ τονικι, θ δεςπόηουςα κλπ). Και οι 12 φκόγγοι κεωροφνται ιςότιμοι. Σηαη/ μπλουη/ ροκ 20 οσ αιϊνασ Χρθςιμοποιοφνται διάφορεσ κλίμακεσ. Π.χ. πεντατονικζσ: χωρίσ θμιτόνιο π.χ. ντο, ρε, μι, ςολ, λα Εξατονικζσ: π.χ. κλίμακα μόνο με τόνουσ ντο, ρε, μι, φα#, ςολ#, λα# Επτατονικζσ: οι τρόποι του αναγεννθςιακοφ ςτιλ, δϊριοσ, φρφγιοσ κλπ Διάφορεσ ελλθνικζσ κλίμακεσ Παραδοςιακζσ, πολλζσ διατθροφνται από τθν εποχι του Βυηαντίου Πεντατονικζσ (Κυρίωσ ςτθν Ήπειρο) Επτατονικζσ: διάφορεσ μορφζσ, π.χ. θ διατονικι μείηονα (ντο-ντο) χρθςιμοποιείται ςτα νθςιϊτικα, οι κλίμακεσ με τριθμιτόνια (ρε, μιb, φα#, ςολ, λα, ςιb, ντο#) ςτα μικραςιάτικα κλπ. Σισ περιςςότερεσ φορζσ το κοφρδιςμα δεν ταυτίηεται με το ςυγκεραςμζνο πιάνο αλλά με τα φυςικά όργανα (π.χ. βιολί), δθλαδι κάποιεσ νότεσ δεν ακοφγονται ακριβϊσ ίδια με του πιάνου.
Παρατθριςεισ Οι εποχζσ ςτθν ιςτορία τθσ μουςικισ εξυπθρετοφν τθν μελζτθ τθσ. Σα χρονικά όρια που αναφζρονται δεν είναι ςτεγανά: μπορεί κανείσ να δει χαρακτθριςτικά π.χ. τθσ μουςικισ του μπαρόκ και ςτισ αρχζσ του κλαςικιςμοφ κλπ. Επιμζρουσ χαρακτθριςτικά κάποιασ εποχισ μπορεί να χρθςιμοποιοφνται και από μεταγενζςτερουσ ςυνκζτεσ για πολλοφσ λόγουσ: π.χ. ςτθν μουςικι για το κζατρο ι τον κινθματογράφο ωσ «μουςικά ςφμβολα» ςχετικά με τθν εποχι τθσ υπόκεςθσ (π.χ. μεςαίωνασ/γρθγοριανό μζλοσ για κάποια ςκθνι ςε μεςαιωνικι εκκλθςία), ι ωσ ςφμβολα μιασ ςυγκεκριμζνθσ ατμόςφαιρασ ι κατάςταςθσ (π.χ. θ χριςθ του εκκλθςιαςτικοφ οργάνου ςε μεταφυςικοφ περιεχομζνου κρίλερ κλπ). Ακόμα χρθςιμοποιοφνται ςτοιχεία παλαιότερθσ μουςικισ ςε διαςκευζσ με πιο ςφγχρονο φφοσ (π.χ. ζργα του Μπαχ ςε ροκ τραγοφδια, διαςκευζσ γνωςτϊν ζργων ςε φφοσ τηαη κλπ) Διάφορεσ κλίμακεσ μπορεί να εμφανίηονται κατά καιροφσ ςε εντελϊσ διαφορετικοφσ μουςικοφσ πολιτιςμοφσ με πολφ διαφορετικό θχθτικό αποτζλεςμα. Π.χ. θ πεντατονικζσ χρθςιμοποιοφνται τόςο ςτθν τηαη όςο και ςτθν θπειρϊτικθ μουςικι αλλά και ςτθν κινζηικθ παραδοςιακι μουςικι. Σο τελικό φφοσ όμωσ είναι πολφ διαφορετικό. Οι μεταβολζσ ςτθν μουςικι ιςτορία ςχετίηονται με κοινωνικζσ μεταβολζσ τθσ γενικισ ιςτορίασ (βλ. π.χ. τθν Θρθςκευτικι Μεταρρφκμθςθ, τθν Γαλλικι Επανάςταςθ κλπ). Πολλζσ φορζσ θ ίδια θ μουςικι χρθςιμοποιικθκε για πολιτικοφσ ςκοποφσ (τόςο ςε κρθςκευτικό επίπεδο όςο και ςε πολιτικό). Οι εποχζσ τθσ ιςτορίασ τθσ μουςικισ και τα χαρακτθριςτικά τουσ ςχετίηονται και με τισ αντίςτοιχεσ εποχζσ τθσ ιςτορίασ τθσ τζχνθσ και τθσ λογοτεχνίασ (χρθςιμοποιοφνται και οι ίδιεσ ονομαςίεσ π.χ. Ιμπρεςιονιςμόσ, Εξπρεςιονιςμόσ κλπ), χρονικά όμωσ ςυνικωσ εμφανίηονται λίγο αργότερα από τισ αντίςτοιχεσ των εικαςτικϊν κυρίωσ τεχνϊν.