Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΤΑΦΙΔΑΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ ΤΟ 19 ο ΚΑΙ 20 ο

ΤΜΗΜΑ PROJECT A1 ΟΜΑΔΑ Γ Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΤΑΦΙΔΑΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ ΤΟ 19 ο ΚΑΙ 20 ο Η ΑΙΩΝΑ 2011-2012 10 Ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΤΡΑΣ

ΤΙΤΛΟΣ:«Πώς βοήθησε η ανάγκη για την καλλιέργεια και εμπορία της σταφίδας, την ανάπτυξη της τεχνολογίας, της επιστήμης και της βιομηχανίας στην Πάτρα, το 19 ο και 20 ο αιώνα.» ΧΡΟΝΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ: 10-1-2012 ΤΟΠΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ:10 ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΤΡΩΝ 2

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστούμε θερμά για τη βοήθεια που μας προσέφεραν: _ Τον κ. Ηλία Γ. Ματσαγγούρα, συγγραφέα του συγγράμματος «Η καινοτομία των Ερευνητικών Εργασιών στο Νέο Λύκειο» _ Τον κ. Φραγκάκη Σταύρο, υπεύθυνο επιμόρφωσης για τις ερευνητικές εργασίες στα πλαίσια του Π.Ε.Κ. Πάτρας _ Την υπεύθυνη του Μουσείου Τύπου Πατρών κ. Τσίρου Αικατερίνη _ Το δανειστικό τμήμα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Πατρών _ Το δανειστικό τμήμα του παραρτήματος της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Πατρών 3

ΣΕΛΙΔΑ ΤΙΤΛΟΥ 2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ-ΕΙΣΑΓΩΓΗ 6 ΚΥΡΙΩΣ ΜΕΡΟΣ ΣΤΟΧΟΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ-ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 7 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ 8 «ΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΝ» «Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ» 9 «ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΜΕΣΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ» 10 «ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ» 11 ΣΥΖΗΤΗΣΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 13 ΕΠΙΛΟΓΟΣ 14 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 15 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 16 4

Η σταφίδα γνώρισε δύο μεγάλες φάσεις. Η πρώτη φάση ήταν σημαντική για την Πάτρα ως προς το εμπόριο. Η δεύτερη φάση αναφέρεται στην κρίση υπερπαραγωγής που δημιουργήθηκε κι έτσι το προϊόν έμενε χωρίς να διατίθεται. Υπήρξαν αρκετά προβλήματα και η εποχή της ακμής της καλλιέργειας και εμπορευματοποίησης της σταφίδας τελείωσε. Για την καλλιέργεια της σταφίδας υπήρξαν αρκετά εργαλεία, όπως αξίνα, τσουγκράνα κ.α. Η καλλιέργεια της σταφίδας ήταν δύσκολη και ήθελε αρκετές εργασίες κατά την μεταφορά της. Παρουσιάστηκαν πολλοί μέθοδοι αποξήρανσης του γεωργικού προϊόντος για την προφύλαξή της, μαζί και νέα εργαλεία. Τα πρώτα είδη βιομηχανίας που αναπτύχθηκαν, αφορούσαν την καλή και ασφαλή μεταφορά του προϊόντος. Στο πέρασμα των χρόνων, εμφανίστηκαν και άλλοι τρόποι για την εκμετάλλευση της σταφίδας, με άλλες μορφές π.χ. τη μετατροπή της σε οίνο και την ίδρυση των πρώτων οινοποιητικών εταιρειών. Επίσης, στήριξε και την ανάπτυξη του τοπικού εμπορίου, όπως με τη δημιουργία μιας υποτυπώδους διαφημιστικής βιομηχανίας και την παραγωγή πολλών ποικιλιών κρασιού. 5

Συνήθως, η ανάπτυξη τομέων της ζωής του ανθρώπου, όπως η τεχνολογία και η βιομηχανία, αφορά θετικιστικούς επιστημονικούς κλάδους και δε γίνεται εύκολα αντικείμενο ιστορικής έρευνας. Όταν, όμως, όπως συνέβη στην περίπτωση που ερευνήσαμε, οι τομείς αυτοί έχουν επηρεαστεί βαθύτατα από ένα σημαντικό ζήτημα, αυτό της καλλιέργειας και εμπορίας της σταφίδας, το οποίο άφησε ανεξίτηλα τα σημάδια του σε έναν ολόκληρο αιώνα, όχι μόνο για μια πόλη, αλλά και για μια χώρα, τότε και αυτοί οι τομείς αποκτούν ιστορικό ενδιαφέρον και εξάπτουν την φιλερευνητική μας διάθεση. Εξάλλου, κατανοήσαμε, στη διάρκεια της διερεύνησης αυτής, πως αξίζει να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη των τεχνολογικών και βιομηχανικών δραστηριοτήτων, στην πόλη που διαμένουμε, εφόσον αυτές οι δραστηριότητες αποτέλεσαν πηγή οικονομικής ευημερίας για τους κατοίκους της πόλης αυτής, αλλά και την έκαναν ευρύτερα γνωστή με τα προϊόντα που παρήγαγαν (οινοποιητικές εταιρείες-οινοπαραγωγικοί οίκοι κ.τ.λ.). Τέλος, ερευνήσαμε αρκετές έντυπες και ηλεκτρονικές πηγές πληροφοριών-ειδικά ιστορικά βιβλία που έχουν γραφεί σχετικά με το συγκεκριμένο ζήτημα- ενώ επισκεφτήκαμε και το Μουσείο Τύπου Πατρών, όπου είχαμε την ευκαιρία να επεξεργαστούμε τις πηγές των πληροφοριών για το θέμα μας, στην αυθεντική τους μορφή, όπως είναι τα πρωτοσέλιδα φύλλα των εφημερίδων της εν λόγω ιστορικής περιόδου, που ασχολήθηκαν και ενημέρωναν για το συγκεκριμένο ζήτημα. 6

Κύριοι γνωστικοί μας στόχοι υπήρξαν να επιλέξουμε σωστά, να ταξινομήσουμε ορθολογιστικά, να εξηγήσουμε και να οργανώσουμε, όσο το δυνατόν καλύτερα, τις πληροφορίες που ανακαλύπταμε. Συναισθηματικοί μας στόχοι τέθηκαν η προθυμία μας να εργαστούμε για την εμπεριστατωμένη διερεύνηση των πηγών μας, να έχουμε θετική στάση απέναντι στις υποχρεώσεις μας και να αποδεχόμαστε τις αντίθετες απόψεις και παρατηρήσεις από τους υπόλοιπους συμμαθητές μας. Τέλος, επιδιώξαμε και ψυχοκινητικούς σκοπούς, όπως την οργάνωσή μας σε ομάδες, την εποικοδομητική μας συνεργασία μέσα σ αυτές, καθώς και τη συνεργασία μας με τις υπόλοιπες ομάδες και τους καθηγητές μας, όπως και την απόκτηση δεξιοτήτων στο χειρισμό των νέων τεχνολογιών. Καταιγισμός ιδεών-χάρτης εννοιών-συζήτηση για τα αποτελέσματα των ερευνών ανάμεσα στις ομάδες-γραπτός σχολιασμός του ζητήματος. Έρευνα πεδίου-βιβλιογραφική έρευνα-επισκόπηση απόψεων-ανάλυση περιεχομένου. Α. Πώς εξελίχθηκαν τα μέσα και οι τρόποι καλλιέργειας της σταφίδας, εξαιτίας της μεγάλης παραγωγής; Β. Οι επιδράσεις στη βιοτεχνία και τη βιομηχανία. Επίσκεψη στο Μουσείο Τύπου Πατρών Έρευνα και εκπόνηση εργασίας στο Διαδίκτυο 7

Η σταφίδα, καλλιεργήσιμο προϊόν της Πελοποννήσου, δεν προοριζόταν για την ελληνική αγορά, αλλά για το εξωτερικό. Η ανάπτυξη της σταφιδοκαλλιέργειας γνώρισε δύο μεγάλες φάσεις. Η πρώτη ήταν το 1848 έως το 1870, αποτέλεσμα της διαρκούς αύξησης της ζήτησής της από την Αγγλία, κυρίως για την παρασκευή της πουτίγκας, είδους γλυκίσματος από αλεύρι και σταφίδες. Η δεύτερη φάση ήταν το 1876 έως το 1890, όταν η φυλλοξήρα καταστρέφει τους γαλλικούς αμπελώνες και η ελληνική σταφίδα χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη στην γαλλική οινοποιία. Τον 19ο αιώνα, δηλαδή κατά την πρώτη φάση, η Πάτρα αναδεικνύεται ως πρωτεύουσα της σταφίδας, επειδή ήταν το μεγαλύτερο κέντρο του εξαγωγικού εμπορίου. Η πόλη προσελκύει επιχειρηματίες Έλληνες και ξένους, οι οποίοι κατάγονταν από Ήπειρο, Μικρά Ασία, Κρήτη, Ιόνιο και από κοινότητες της διασποράς, όπως το Λιβόρνο και Τεργέστη. Από την άλλη πλευρά, οι ξένοι ήταν κυρίως Γερμανοί και Άγγλοι. Αυτοί οι επιχειρηματίες σύντομα θα συγκροτήσουν ένα ισχυρό αστικό στρώμα και ο οικονομικός χώρος, μέσα στον οποίο εγγράφεται αυτή η εμπορική δραστηριότητα υπερβαίνει τα παραδοσιακά όρια της Μεσογείου. Επιπλέον, στην πρώτη φάση, το αστικό δίκτυο που συγκροτείται, βρίσκεται κατά μήκος των βορειοδυτικών παραλιών της Πελοποννήσου. Στην δεύτερη φάση της σταφιδοκαλλιέργειας, το αστικό δίκτυο εκτείνεται κυρίως στα νότια. Η θάλασσα παρέμεινε η κύρια οδός επικοινωνίας, ακόμη και όταν ο σιδηρόδρομος θα εμφανιστεί στην Πελοπόννησο. Η χρηματοδότηση της σταφίδας από το εμπορικό κεφάλαιο της Πάτρας προσδιορίζει ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του σταφιδεμπορίου, που είναι η συγκέντρωση του σε εξαγωγικούς οίκους, όπως στους Αμβούργερ, στους Βούδ, στους Κόλλα, στους Γερούσηδες και σε άλλους. Το 1893, ο εμπορικός κόσμος κλονίζεται με την σταφιδική κρίση, που εκρήγνυται βίαια, ως κρίση υπερπαραγωγής. Έτσι, το εμπορικό κεφάλαιο της Πάτρας, που είχε μετατρέψει την περιοχή σ έναν απέραντο αμπελώνα, αρχίζει να γίνεται απειλητικό, επειδή οι αμπελουργοί εμφανίζονται πλέον ως ένα ασταθές σύνολο, άναρχο, βίαιο και έτοιμο να διαλυθεί τόσο εύκολα, όσο δημιουργήθηκε. Η κρίση αποσυνδέει τον κοινωνικό ιστό και έτσι προκαλούνται βίαιες αναταραχές. Στις 11 Ιουνίου του 1895, γίνεται στην πλατεία Γεωργίου μεγάλο συλλαλητήριο, για την αναστολή της φορολογίας της σταφίδας. Τα χωριά της Αχαΐας και Ηλείας εξεγείρονται, όταν οι αντιπρόσωποι των εμπόρων της Πάτρας προσπαθούν να κατάσχουν το προϊόν. Ύστερα, το πιστωτικό δίκτυο καταρρέει και αρκετοί εμπορικοί οίκοι χρεοκοπούν. Στις 3 Νοεμβρίου 1896, ο αναρχικός τσαγκάρης Μάτσαλης μαχαιρώνει και σκοτώνει τον έμπορο και τραπεζίτη Φραγκόπουλο και πυροβολεί επίσης, τον έμπορο και τραπεζίτη Ανδρέα Κόλλα. Αυτή η κοινωνική αναταραχή συμβαδίζει με την εμφάνιση και ανάπτυξη αναρχικών και σοσιαλιστικών ομάδων που εξελίσσονται γρήγορα, αφού εκμεταλλεύονται το κλίμα δυσαρέσκειας που επικρατεί και το αίσθημα κοινωνικής αδικίας και ήττας, που έχει κυριεύσει τους πληθυσμούς των περιοχών της σταφίδας. Σύντομα,το λιμάνι της Πάτρας γίνεται πύλη εξόδου πληθυσμών προς την Αμερική. Το τέλος της εποχής της σταφίδας ήταν τον 20ο αιώνα, κατά τον μεσοπόλεμο. Οι οικονομικοί δείκτες μπορεί να φθίνουν, αλλά η νοοτροπία των ανθρώπων αρνείται να υπακούσει στις νέες συνθήκες. 8

ΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΝ Η καλλιέργεια της σταφίδας, σαν γεωργική καλλιέργεια, δημιούργησε εξαρχής την ανάγκη επινόησης και χρήσης ειδικών εργαλείων Χρησιμοποιήθηκαν, λοιπόν αρκετά εργαλεία για την παραγωγή της, τα σπουδαιότερα από τα οποία ήταν τα εξής : Αξίνα / Τσάπα: Αποτελούνταν από μακριά ξύλινη λαβή, που καταλήγει σε τραπεζοειδές μεταλλικό τμήμα Τσουγγράνα : Είναι ένα μακρύ ξύλινο κοντάρι, που καταλήγει σε ένα είδος χτένας, από σιδερένια δόντια και χρησιμοποιούνταν για να γυριστεί η σταφίδα από την άλλη της πλευρά Δρεμόνι : Είδος κόσκινου Ζουβανάς ή Σβανάς : Η λεοτότερη και καμπυλευτή πλευρά του κλαδευτηριού, για τις λεοτές βέργες Κλαδευτήρι : Χρησιμοποιείται για το κλάδεμα του φυτού Μάκινα : Ογκώδες μηχάνημα, που με το γύρισμα μιας χειρολαβής στο πλάϊ, παράγει αέρα, για να διώχνει βρωμιές κ' χοντρές ρώγες από την αποξηραμένη, πια, σταφίδα Τσάπα : Ίδιο με την αξίνα Τσίτσικας : Η πλατιά πλευρά του κλαδευτηριού, από την οποία κλαδεύονται οι χοντρές βέργες Ψεκαστήρας : Χρησιμοποιούταν για το ράντισμα Φισούνη : Είδος φούσκας, από ελαστική υλική, στερεωμένη σε ξύλινη βάση, η οποία έχει στα πλάγια δύο μακριά σιδερένια χερούλια, που όταν ανοιγοκλείνει ο καλλιεργητής ή βοσκός, σκορπά θειάφι για το θειάφισμα. Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ Αυτή γινόταν οδικώς ή σιδηροδρομικώς, στα μεγάλα αστικά κέντρα, σαν ξηρός καρπός για κατανάλωση, για την κατασκευή πουτίγκας και σταφιδόψωμου ή πιροσκί, σαν υλικό ζαχαροπλαστικής και από το 1850 και μετά, για την Παρασκευή φθηνού σταφιδίτη οίνου και άλλων οινοπνευματωδών ποτών. Η καλλιέργεια της σταφίδας ήθελε πολύ και εξειδικευμένες εργασίες και ήθελε πολλά εργατικά χέρια, λόγω απουσίας μηχανημάτων. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, την ανάγκη για την ανά-πτυξη και τον εκσυγχρονισμό του οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου, όπως και τη συγκέντρωση πλήθους εργατών στις περιοχές της σταφιδοκαλλιέργειας. 9

ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΜΕΣΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ: Οι πρώτες απόπειρες για τη χρησιμοποίηση μηχανών έγιναν την δεκαετία του 1860, για τον καθαρισμό και τη διαλογή των ποιοτήτων. Το 1866 για πρώτη φορά ήρθαν στην Πάτρα μηχανήματα για τον καθαρισμό της σταφίδας. Το 1884 ο διευθυντής της Ελληνικής Σχολής Σύμης, Γεώργιος Πετρίδης, υπέδειξε στον δήμαρχο Πατρών μια άλλη μέθοδο προφύλαξης του προϊόντος. Ωστόσο, ένα από τα κυριότερα προβλήματα επεξεργασίας του προϊόντος ήταν η αποξήρανση. Το 1885 ανακοινώνεται μια νέα επαναστατική μέθοδος αποξήρανσης της σταφίδας στην Αθήνα, από τον καθηγητή Αντώνη Δαμασκηνό, ενώπιον πολλών ειδημόνων και σταφιδοκτημόνων. Άλλες τέτοιους μεθόδους πρότειναν οι αδελφοί Γεωργακόπουλοι από την Πάτρα, ο Τιμολέων Αργυρόπουλος και τον Ιούνιο του ίδιου έτους, υπεβλήθη στη Βουλή, από κατοίκους της Πάτρας, αναφορά, η οποία ζητούσε να ψηφιστεί νόμος, που να εξασφαλίσει τους εφευρέτες καινοτομιών σχετικών με την αποξήρανση. Η αποξήρανση ήταν σοβαρό πρόβλημα, λόγω της επιρροής των καιρικών μεταβολών στην καλλιέργεια του προϊόντος και της καταστροφής της παραγωγής. Ο Α. Δαμασκηνός παρουσίασε μια μέθοδο, αλλά δεν εφαρμόστηκε, λόγω του ότι δεν πληρούσε την τέλεια, ασφαλή, αβλαβή και ολιγοδάπανη μέθοδο αποξήρανσης. Νέα μέθοδος παρουσιάστηκε από τον Ανδρέα Γεωργακόπουλο, που μείωνε κατά 25% τα έξοδα, απαιτούσε όμως 25 δραχμές δαπάνη ανά τόνο σταφίδας. Δεν χρειάζονταν χημικές ουσίες και έτσι παρέμεναν αναλλοίωτα η γεύση, η ουσία και το χρώμα της σταφίδας. Πληρούσε όλους τους όρους και δεχόταν να κάνει δοκιμές και πειράματα στο κτήμα του, και αν εγκρινόταν η μέθοδός του, ζητούσε αποζημίωση. Σημαντικός για την ποιοτικότερη παραγωγή της σταφίδας υπήρξε και ο ψεκασμός των καλλιεργειών. Ως εκ τούτου, άρχισαν να παράγονται και τα κατάλληλα μηχανήματα γι αυτή την εργασία από διάφορα εργοστάσια, των οποίων μηχανημάτων την τεχνολογία προσπαθούσαν να βελτιώσουν συνεχώς. Στην Πάτρα υπήρχε το εργοστάσιο των αδερφών Πραπόπουλων, οι ψεκαστήρες των οποίων ήταν ασυναγώνιστοι και κανένας δεν αγόραζε άλλους, πλην αυτών. Πριν τη περίοδο του ψεκασμού, το εργοστάσιο Πραπόπουλοι έστελνε ανά επαρχία έναν τεχνικό, ειδικό στην επιδιόρθωση βλαβών. Εισάγονταν, ακόμα και κάποια μηχανήματα από το εξωτερικό, όπως παραδείγματος χάρη οι φυσητήρες κατασκευασμένοι στη Γαλλία, οι οποίοι είχαν πολλά πλεονεκτήματα, όπως οικονομία 50% στο θείο, αλλά εξοικονόμηση χρόνου. [21/6/1885 Εφημερίδα Φορολογούμενος] [22/6 και 28/6/1895 Εφημερίδα Νεολόγος] 10

ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ: Ένα από τα πρώτα είδη βιομηχανίας, που αναπτύχθηκαν λόγω της ανάγκης για καλύτερη συσκευασία του προϊόντος, που προορίζονταν προς εξαγωγή, ήταν η βιομηχανία ξύλου. Λίγα χρόνια αργότερα από το 1860, αναπτύχθηκε λοιπόν, αυτή η τοπική βιομηχανία, για την κατασκευή κιβωτίων συσκευασίας του σταφιδόκαρπου. Από το 1850 ήδη, η συσκευασία του προϊόντος σε βαρέλια εγκαταλείπεται και γίνεται σε ξύλινα κιβωτίδια και τρίγωνους σάκους και αργότερα σε χαρτοκιβώτια. Επίσης, διαπιστώνουμε ότι αναπτύσσεται και μια βιομηχανία κατασκευής μηχανημάτων για την επεξεργασία της σταφίδας. Έτσι οι μηχανές καθαρισμού κατασκευάζονται πλέον στην Πάτρα. Άλλες βιομηχανικές μονάδες που ιδρύονται είναι οι λεγόμενες οινοποιητικές εταιρείες. Tο 1858 έχουμε ίδρυση της Εταιρείας της Ελληνικής Οινοποιίας από ντόπιους και από κτηματίες και εμποροκτηματίες Ένας από τους σκοπούς της ήταν η μεταποίηση του σταφιδοκαρπού σε οίνους και οινόπνευμα, ώστε να ακινητοποιείται το πλεόνασμα και να συγκρατείται η τιμή. Η ίδρυσή της ήταν η πρώτη συστηματική προσπάθεια για την αντιμετώπιση του σταφιδικού ζητήματος και για την επέκταση της οινοποιητικής τέχνης, από τα στενά όρια της κατ' οίκον επεξεργασίας, στο στάδιο της εκβιομηχάνισης. Παράγει αφρώδες κρασί, μαύρο, επιτραπέζιο, λευκό και κόκκινο σταφιδίτη. Το 1875 η εταιρεία διακόπτει τις εργασίες της. O Γορτύνιος έμπορος Nικόλαος Aσημακόπουλος ιδρύει στην Πάτρα, το 1870, επιχείρηση ποτοποιίας και οινοπνευματοποιίας. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1883, στο εργοστάσιό του σημειώνεται μια τεχνική καινοτομία: η παραγωγή άοσμου οινοπνεύματος για την κατασκευή ηδυπότων. O Nικόλαος Aσημακόπουλος κατασκευάζει ένα νέο ποτό τη «μαστίχα Πατρών» στο οποίο η μαστίχα της Xίου, έχει αντικατασταθεί από αρωματικά φυτά και καρπούς. Mετά τη σταφιδική κρίση του 1893 το εργοστάσιο εφοδιάζεται με τελειότατα μηχανήματα και στρέφεται στην κατεργασία του σταφιδόκαρπου. O Nικόλαος Aσημακόπουλος εφευρίσκει ένα νέο σύστημα ζυμωτηρίου για την οινοπνευματοποίηση του σταφιδόκαρπου, αυξάνοντας κατά μεγάλο ποσοστό την παραγωγή οινοπνεύματος. O πρωτοπόρος κεφαλαιούχος τεχνικός, με τις νέες του μεθόδους, εξασφαλίζει την επιτόπια κατανάλωση της μεγαλύτερης ποσότητας σταφιδόκαρπου. Το 1875 λειτουργούσαν στην Πάτρα τρεις οινοποιίες. Μία είχε τις εγκαταστάσεις της στον Ρηγανόκαμπο, η δεύτερη ονόματι Αχάϊα Κλάους και η τρίτη που ανήκε στον Λεωνίδα Συμών. Αξίζει να κάνουμε μια μικρή αναφορά στην οινοποιία που ίδρυσε στους πρόποδες του Παναχαϊκού όρους ο Γουσταύος Κλάους, στέλεχος του σταφιδικού εξαγωγικού οίκου Φελς, το 1861. Στην περιοχή αυτή, άρχισε τη φύτευση αμπελώνων και δημιούργησε μια μακρόβια επιχείρηση, που στηρίχθηκε στην καλή ποιότητα των παραγόμενων σταφυλιών και στον επιχειρηματικό νου. Μέχρι το 1919, η εταιρεία χρηματοδοτείται από Γερμανούς μεγαλεμπόρους και μετά περνά σε ελληνικά χέρια. Η οικογένεια των πατρινών Αντωνοπούλου αναλαμβάνει τη διεύθυνση και τη διαχείριση. Αντικείμενο της επιχείρησης είναι η παρασκευή οίνων, η απόσταξη κονιάκ και οινοπνεύματος και η πώληση των προϊόντων της στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Στη 10/ετία του 1880, τις εγκαταστάσεις της εταιρείας αποτελούσαν ένα μέρος προορισμένο για κατοικίες και οι οιναποθήκες της παραγωγής και της παλαίωσης. Η εταιρεία διέθετε έναν ατμοκίνητο αποστακτήρα, ένα μηχανικό πατητήρι κι ένα πλυντήριο φιαλών. Στις τελευταίες 10/ετίες του 19 ου αιώνα και μέχρι τον Α παγκόσμιο πόλεμο, λειτούργησε ως η μοναδική στον ελληνικό χώρο αγροτική πρεσβεία ενός κρασιού επιδορπίου αλλά και ορεκτικού, της Μαυροδάφνης, και ταυτόχρονα ως εστία, πάλι μοναδική, ενός πολιτισμού πολύτέλειας, γαλήνης και τρυφής. 11

Στην καμπύλη του αιώνα, είχαμε 8 σταφιδοκαθαριστήρια, 5 μεγάλα εργοστάσια σταφιδομηχανών, 4 οινοπνευματοποιία, 6 μεγάλα εργοστάσια οινοποιίας και 16 μικρά. Μερικοί μεγάλοι εργοστασιάρχες που τα είχαν αυτά είναι : Στέφανος Βουρλούμης, Δ. Αρσένης κ.α. Τέλος, υπήρχαν αρκετές διαφημίσεις, όπως διαπιστώνουμε σ εφημερίδες της εποχής, για την κατάνάλωση οίνου σε διάφορα εστιατόρια (Γερμανοελβετική αποθήκη του Αμβούγερ ), ενώ διαφημίζεται και η μεγάλη γκάμα των προϊόντων που παράγει η Αχάϊα Κλάους π.χ. επιδόρπιοι οίνοι(μαλβασία-μαυροδάφνη-αχάιο), πέντε είδη ερυθρών επιτραπέζιων οίνων, έξι είδη κονιάκ, ειδικοί οίνοι (Βερμούτ-Σαραβαλί-Μάλαγα κ.α), ούζο, μαστίχα και αφρώδεις οίνοι. Συγκεφαλαιωτικά, η σταφίδα, σε πρώτη φάση, στήριξε την ανάπτυξη του τοπικού εμπορίου, δεν ευνόησε, όμως, την εξάπλωση καθαρών βιοτεχνικών - πρωτοβιομηχανικών δραστηριοτήτων. Ανταποκρίθηκε στην εξωτερική ζήτηση, αλλά δεν έθεσε ευνοϊκό ''υλικό'' υπόβαθρο για μεγάλες τεχνικές καινοτομίες και βιομηχανικές επεξεργασίες και τελικά προδόθηκε και ξεπεράστηκε από την διεθνή οικονομική συγκυρία του τέλους του 19ου αιώνα. 12

Μέσα από την ενασχόλησή μας με το συγκεκριμένο θέμα, είχαμε την ευκαιρία να διαπιστώσουμε τις αναπόφευκτες αλλαγές, που προκάλεσε σε ποικίλους τομείς της ζωής των κατοίκων της πόλης μας, η ανάγκη να διακινηθεί, όσο το δυνατόν γρηγορότερα και συστηματικότερα η παραγόμενη σταφίδα. Έτσι δημιουργήθηκαν: η ανάγκη για τον εκσυγχρονισμό του οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου για την καλύτερη μεταφορά. Η ανάγκη για την ανάπτυξη ειδικού κλάδου της βιομηχανίας για την καλύτερη, ασφαλέστερη συσκευασία του προϊόντος. Τέλος, όταν η κρίση της υπερπαραγωγής γέννησε την ανάγκη διοχέτευσης του αγαθού σε άλλες μορφές εκμετάλλευσης, άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους αρκετές διαφημίσεις και δρομολογήθηκε η εξέλιξη της οινοποιίας. 13

Εν κατακλείδι, η πραγμάτευση του θέματός μας και των συνακόλουθων ερευνητικών ερωτημάτων του αποτέλεσε κατάλληλο έρεισμα, για να αντιληφθούμε, πως οποιαδήποτε τεχνολογική εφεύρεση ή καινοτομία δε γίνεται χωρίς λόγο. Είναι προϊόν επιβεβλημένων αναγκών, που πρέπει να ικανοποιηθούν. Τις γεννά η επιδίωξη του κέρδους από μια οικονομική δραστηριότητα, όπως ήταν αυτή του σταφιδικού εμπορίου, και τις εξελίσσει η ανάγκη να βελτιωθούν οι τεχνικές και συνθήκες διεξαγωγής του. Ακόμα, μας δόθηκε η ευκαιρία να διαπιστώσουμε, ότι οι κρίσεις που πέρασε το σταφιδικό ζήτημα, έγιναν αφορμή ν αναπτυχθούν και τομείς της βιομηχανίας και βιοτεχνίας της πόλης μας, που ίσως να μην αναπτύσσονταν, αν τα γεγονότα δεν έπαιρναν αυτή την πορεία και δεν οδηγούνταν σ αυτά τ αποτελέσματα, για την οικονομία και τη ζωή των ανθρώπων (π.χ. το φάσμα της χρεοκοπίας που άρχισε ν απειλεί ένα μεγάλο ποσοστό πολιτών, μετά τη β σταφιδική κρίση). Και ίσως, ένα χρήσιμο συμπέρασμα, που θα μπορούσε να εξαχθεί από όλη αυτή την έρευνα, είναι πως τέτοιες διεξόδους συνήθως βρίσκουν οι άνθρωποι και πρέπει να προσπαθούν ν ανακαλύπτουν, όταν οικονομικές κρίσεις τους πλήττουν και οικονομικά αδιέξοδα τους παγιδεύουν, για να έχουν τη δυνατότητα να ξεφεύγουν από αυτά και να θεμελιώνουν τη ζωή και το μέλλον των επόμενων γενιών σε καλύτερες και πιο αξιόπιστες βάσεις. 14

ΒΙΒΛΙΑ: Χρ. Α. Μούλια, ( 2000) «Το λιμάνι της σταφίδας, Πάτρα 1828-1900», Πάτρα, Περί Τεχνών (σελ. 227-230) Ν. Μπακουνάκη, ( 1988) «Πάτρα, 1828-1860, Μια ελληνική πρωτεύουσα στο 19 ο αιώνα», Αθήνα, Εκδόσεις Καστανιώτη (σελ. 101-117) ΑΡΘΡΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ: Μπακουνάκη Ν., (1999) «Πρωτεύουσα της σταφίδας», Η Καθημερινή Επτά Ημέρες, Κυριακή 21 Φεβρουαρίου, σελ. 11-13 ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ: Ιστολόγιο Ν. Σαραντάκου (2011) Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία «Το ελληνικό μαύρο χρυσάφι» http://www.sarantakos.wordpress.com ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΥΠΟΥ Ε.Σ.Η.Ε.Π.Η.Ν. (2009) http://www.mouseiotipou.gr/arxeion-xml/pages/esiepi/internet/intro Διαδικτυακή Πύλη του Δήμου Πατρέων (2009) «Η ιστορία της πόλης, 19 ος αιώνας» http://www.e-patras.gr/portal/web/common/130 15

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Κατασκευή ειδικών εργαλείων για την επεξεργασία του προϊόντος Κατασκευή μηχανημάτων καθαρισμού και ψεκασμού του προϊόντος ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Μέθοδοι αποξήρανσης της σταφίδας και εισηγητές τους Βιομηχανία ξύλου Κατασκευή κιβωτίων συσκευασίας της σταφίδας ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ Οινοποιητικές εταρείες: "Εταιρεία Ελληνικής οινοποιΐας"-ν. Ασημακόπουλου-"Αχάϊα Κλάους" ΟΔΙΚΟΥ-ΣΙΔΗ- ΡΟΔΡΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ Διαφημίσεις για οινοποιητικά προϊόντα και εστιατόρια κατανάλωσης οίνου 16